Strategiczna rola rolnictwa w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego

Katowice, maj 2012

Przeludnienie

Wg FAO (Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa) liczba ludności na świecie w 2011 roku przekroczyła 7 mld wzrośnie do

9,3 mld, a wraz ze zmianą przyzwyczajeń

żywieniowych i wzrostem dochodów, popyt na żywność

wzrośnie o 50-80% do 2050 r.

Deficyt wody pitnej

Zasoby wody na Ziemi kurczą się. Rolnictwo zużywa 70 % globalnych zasobów wody słodkiej. Poprawa wydajności procesów agrotechnicznych jest więc obiecującą drogą do złagodzenia wodnego kryzysu.

Ziemia jest zasobem ograniczonym. FAO prognozuje ekspansję netto zaledwie na poziomie 5% do 2050 r. Wzrost produkcji rolnej musi wynikać z poprawy wydajności.Społeczeństwo musi wypracować wspólne stanowisko w aspekcie bezpieczeństwa żywnościowego.

Ubytek gruntów ornych

Źródło: EFMA, Raport roczny 2008

Z powodu erozji gleb, wyczerpania składników pokarmowych, rozwoju infrastruktury i urbanizacji zmniejszy się powierzchnia ziemi uprawnej. Prognozowany poziom użytków rolnych wyniesie w 2030 r. poniżej 0,22 ha/osobę.

Użytki rolne(ha/os.)

Populacja (w mld)

Spadek areału upraw

WARTOŚĆ ODŻYWCZA

PRZYJMOWANEGO POKARMU• Wartość

odżywcza• Walor społeczny

• Bezpieczna żywność (food

safety)

DOSTĘP DO ŻYWNOŚCI• Dostępność

finansowa• Alokacja

• Preferencje

Kompleksowe podejście do bezpieczeństwa żywności – Era globalizacji

DOSTĘPNOŚĆ ŻYWNOŚCI• Produkcja

• Dystrybucja• Handel

3 FILARY BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCIOWEGO:

Ericksen, P. Conceptualizing Food Systems for GEC Research (GEC:2007)

Globalne wyzwania w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego obejmują przyrost ludności, nadmierną eksploatację zasobów naturalnych i usług ekosystemowych, oraz negatywne skutki zmian klimatu na rolnictwo, wpływające na warunki upraw. Niezbędne jest podjęcie środków zaradczych.

Priorytetem WPR powinno być zwiększenie wydajności rolnictwa UE przy jednoczesnym poprawieniu standardów środowiskowych.

Dzięki temu wzrośnie konkurencyjność rolnictwa europejskiego, a tym samym stabilność dochodów rolników oraz ograniczenie potrzeby wsparcia rynkowego.

W ten sposób UE zapewni sobie samowystarczalność

żywnościową oraz zwiększy wkład Europy na rzecz globalnej podaży produktów żywnościowych.

Produkcja biomasy pozwoli na częściowe zaspokojenie popytu na energię z OZE oraz zmniejszenie importu energii spoza UE.

Wizja Wspólnej Polityki Rolnej 2013 r.

Wybrane aspekty potencjału polskiego rolnictwa na tle Unii Europejskiej

W skali Unii Europejskiej Polska zajmuje 3 miejsce pod względem powierzchni gruntów ornych. Jest obok Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii największym producentem żywności w Europie.

W Unii Europejskiej Polska zajmuje 7,1 % ogólnej powierzchni, a ludności stanowi 8,3 % mieszkańców Unii.

Pod względem powierzchni Polska zajmuje 9 miejsce w Europie. Liczba ludności na koniec 2010 r. osiągnęła poziom 38,2 miliony osób plasując Polskę na 8 miejscu w Europie.

Zmiany w polskim rolnictwie w latach 2002-2010charakterystyka gospodarstw

2002 20102,000

2,200

2,400

2,600

2,800

3,000

Liczba gospodarstw rolnych [tys szt]

-22%

2002 20105.00

5.50

6.00

6.50

7.00

Średnia wielkośćgospodarstwa rolnego

+18%

2002 2010600

700

800

900

1,000

Liczba gospodarstwnajmniejszych [tys szt]

-27%

2002 201010

15

20

25

30

Liczba gospodarstw o powierzchni 50 ha i więcej [tys szt]

+37%

10

Zmiany w polskim rolnictwie w latach 2002-2010struktura gospodarstw wg wielkości

72.41%

23.64%

3.69% 0.25%

2002 2,9 mln gospodarstw

0-5 ha 5-20 ha 20-50 ha >50 ha

69.17%

25.28%

4.31% 1.24%

20101,6 mln gospodarstw

Zmiany w polskim rolnictwie w latach 2002-2010struktura wykorzystania ziemi

41.79%

0.87%

8.10%3.30%

29.07%

16.89%

2002

grunty orne sady łąkipastwiska UR pozostałe grunty leśnepozostałe grunty

35.01%

1.20%

8.41%

2.09%2.88%

29.84%

20.58%

2010

Polskie rolnictwo - szanse i zagrożenia

• Rozdrobnienie gospodarstw rolnych – w 2010 r. średnia powierzchnia ziemi uprawnej w gospodarstwie wyniosła 9,5 ha (więcej niż w 2002 r. – 8,44 ha).

• W naszej strefie klimatycznej z punktu widzenia efektywności optymalna wielkość gospodarstwa rolnego to 300 ha. Im większa powierzchnia upraw, tym niższe jednostkowe koszty produkcji.

• Polska posiada ok. 12,1 mln gruntów ornych, co stanowi ogromny potencjał produkcji rolnej.

• Konsolidacja działalności rolniczej oraz monitoring wykorzystania dopłat bezpośrednich.

• Konieczność inwestowania w nowe technologie. Obecnie jedynie ok. 50 tys. z 1,5 mln wszystkich gospodarstw charakteryzuje się wysokim poziomem rozwoju technologicznego.

• Zużycie nawozów w Polsce jest niższe o 30% w porównaniu z UE-15.

Udział procentowy użytków rolnych w gospodarstwach powyżej 20 ha

zachodniopomorskie

pomorskie

warmińsko-mazurskie

lubuskie wielkopolskie

kujawsko-pomorskie

mazowieckie

podlaskie

dolnośląskie

łódzkie

lubelskie

świętokrzyskie

podkarpackie małopolskie

śląskie

opolskie 63

56

26

67

21

9

68

17

43

64

30

11

72

54

81

29

N 3,3K2O

1,3

P2O5

1,4

Struktura krajowego rynku nawozowego (wartość 6 mld PLN)

Podział regionalny konsumpcji nawozów na krajowym rynku wg kryterium wartości (w mln PLN)

Krajowy rynek nawozowy

Przemysł nawozowy a ETS III

• Produkcja i zużycie nawozów mineralnych są odpowiedzialne za ok.

20 % emisji gazów cieplarnianych w UE (łączna emisja gazów cieplarnianych w UE to ok. 500 mln t ekwiwalent CO2 w 2005 roku)

• UE zobowiązała się ograniczyć emisję gazów cieplarnianych w sektorze rolnictwa o 10%.

• Wg FAO rolnictwo ma szansę odegrania istotnej roli w redukcji emisji. Do 2030 r. emisja dwutlenku węgla z gleb użytków rolnych może obniżyć się o 50 % za sprawą wprowadzenia lepszych praktyk rolniczych.

Źródło: FAO, World Agriculture: Towards 2015/2030. Summary Raport

Efekty działań proekologicznych

16

Dzięki konsekwentnie realizowanej przez „Puławy” polityce proekologicznej sukcesywna intensyfikacja produkcji nie pociąga za sobą wzrostu negatywnego oddziaływania zakładu na środowisko.

redukcja emisji do powietrzaamoniaku (o 88%)

tlenków azotu (o 63%) pyłów nawozowych (o 88%)

pyłów dymnicowych (o 96%)

Emisja zanieczyszczeń w latach 1985 - 2010

redukcja zrzutów ściekowych

azotu amonowego (o 48%);azotu organicznego (o 88%)

redukcja poboru wód podziemnych o70 %

zastępując ją wodą powierzchniową

Zuży

cie

gazu

w M

MBt

u na

tonę

am

onia

ku

Europa posiada jedne z najbardziej nowoczesnych na świecie instalacji produkcyjnych amoniaku i kwasu azotowego. Dla produkcji amoniaku i przygotowania gazu syntezowego użytkowane w Europie technologie są bliskie teoretycznego minimum w aspekcie ich efektywności energetycznej. W instalacjach kwasu azotowego zastosowane ulepszenia w technologiach (katalizatory) oferują potencjalnie najniższe emisje N2O do atmosfery.

Przemysł chemiczny Europy jest najbardziej efektywny na świecie

Konsumpcja nawozów w Polsce a zagrożenia

.

• Rosnące ceny gazu ziemnego (stanowiące ok. 60% całkowitych kosztów produkcji) są przyczyną spadku konkurencyjności polskich producentów nawozów.

• Dodatkowe koszty związane z wdrożeniem ETS III będą poważnym zagrożeniem dla polskiego sektora chemicznego

Krajowa konsumpcja [w tysiącach ton czystego składnika] Źródło: PIPC

Nawozy azotowe Nawozy fosforowe Nawozy potasowe

2010/2011 1109 378 435

2014/2015 1171 459 569

2019/2020 1235 509 616

• W wyniku działań podjętych przez lobby przemysłowo-handlowe, Komisja Europejska wprowadziła kwoty cukrowe, a tym samym doprowadzono do zmniejszenia produkcji cukru w UE z poziomu 18 mln t do 13 mln t przy zapotrzebowaniu na poziomie 16 mln t.

• Wielkie koncerny cukrowe otrzymały z budżetu UE 700 Eur za każdą tonę zlikwidowanej w Europie produkcji cukru.

• W konsekwencji zlikwidowano ponad sto cukrowni, dziesiątki tysięcy gospodarstw zaprzestały uprawy buraków cukrowych. Koncerny cukrowe przeniosły produkcję do Brazylii.

• Cena cukru w Europie wzrosła, a cukier jest importowany z Brazylii.

Reforma rynku cukru

19

• Rynek dostaw soli potasowej i fosforanów kontroluje oligopol producentów. • Globalna recesja zaburzyła zależności cenowe surowców w stosunku do nawozów.

- Nastąpił gwałtowny wzrost cen surowców w porównaniu do okresu sprzed recesji fosforany +110%, sól +117%

- Wzrost cen nawozów nie podążał jednak tą samą ścieżką wzrostów. Ceny mocznika wzrosły w tym czasie o +36%, natomiast saletry o +27%.

- W okresie post recesyjnym nastąpił spadek cen surowców o 42% dla fosforanów i 24% dla soli potasowej. W konsekwencji, nawozy zbliżyły się do cen sprzed recesji, natomiast koszty zakupu surowców diametralnie wzrosły i nie powróciły już do podobnych poziomów.

Sytuacja na rynku nawozów fosforowych i soli potasowej

Źródło: IERiGŻ

Jan/05 Oct/05 Jul/06 Apr/07 Jan/08 Oct/08 Jul/09 Apr/10 Jan/110.0

500.0

1,000.0

1,500.0

2,000.0

2,500.0

3,000.0

3,500.0 saletra mocznik fosforan KCl

Ceny nawozów i surowców w PLN

W ramach badań i rozwoju Grupa Puławy angażuje się w kompleksowy program zarządzania

nawożeniem oparty na:

• najlepszych praktykach rolniczych,• wykorzystaniu innowacyjnych technologii,• wykorzystaniu najbardziej efektywnych nawozów o

najlepszych parametrach i jednocześnie najbardziej przyjaznych dla środowiska naturalnego

• propagowaniu użycie nawozów mineralnych o jak najmniejszym śladzie węglowym (tzw. carbon footprint)

Carbon footprint ZA Puławy:

- dla saletry amonowej: 1,83 kg CO2/ kgN

- dla mocznika: 3,56 kg CO2/ kgN 

Carbon footprint Yara:dla nawozów sprzedawanych w

Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji < 4 kg CO2/ kgN

 

Grupa PUŁAWY koncentruje się na wzmacnianiu kompetencji dystrybucyjnych.

W tym celu została podpisana Umowa Konsorcjum oraz powołane do życia Centrum Kompetencji PUŁAWY - platforma stanowiąca ośrodek współpracy i wymiany informacji dla rolników, doradców rolnych, instytucji nauki, a także szeroko rozumianego biznesu.

Wśród konsorcjantów znaleźli się: Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB Puławy, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Puławska Szkoła Wyższa.

Puławy dla uczestników rynku rolnego

Podstawowe cele Centrum:

kształtowanie i promowanie modelu nowoczesnego przedsiębiorcy rolnego

podnoszenie kompetencji rolników w zakresie efektywności gospodarowania

popularyzacja badań dotyczących nawożenia budowa nowych relacji między biznesem a nauką

Przedsiębiorcy rolni

Ośrodki wsparcia

rynku rolnego

Uczelnie wyższe,

Instytuty

Producenci produktów

dla rolnictwa

Sekretariat Centrum

R A

D A

N

A U

K O

W A

Ekonomika rolnictwa

Systemy Informatyczne dla rolnictwa

Systemy zarządzania nawożeniem

Inne produkty rynku

rolnego

Lobbing

K O N S O R C J U M WŁADZE

KONSORCJUM

Projekty promocyjne

PROJEKTY CENTRUM KOMPETENCJI

Centrum Kompetencji Puławy

• Polski rynek rolny choć ma stosunkowo mały udział w tworzeniu PKB, to jednak w europejskiej grze konkurencyjnej jest ważnym i znaczącym partnerem.

• Przemysł chemiczny, w tym nawozowy jest czynnikiem w znacznym stopniu decydującym o skali jego rozwoju.

• Producenci nawozów zrozumieli, że trzeba być aktywnym uczestnikiem procesów decyzyjnych w obszarach regulacji rynku.

• Bardzo dynamiczne zmiany zachodzą również na rynku dystrybucji produktów rolnych w Polsce. Rynek ten bardzo szybko profesjonalizuje obsługę swoich klientów.

• Regulacje środowiskowe dotyczące Europejskiego Systemu Handlu Emisjami III odbiją się na ilości i cenie żywności. Zjawisko carbon leakage –realokacji produkcji do krajów nieobjętych tym systemem może spowodować w konsekwencji zwiększenie globalnych emisji oraz niedobór żywności w UE.

Podstawowe wnioski

Dziękuję za uwagę

Podsumowanie

• Wzrost produktywności rolnej jest podstawowym wymogiem służącym zapewnieniu globalnych dostaw żywności w sposób zrównoważony, w szczególności w obliczu rosnącego popytu na żywność, konkurencji o ziemię pod uprawy, braków wody oraz do końca nieprzewidywalnych konsekwencji implementacji obostrzeń środowiskowych.

• Poprawę produktywności rolnictwa można osiągnąć poprzez rozpowszechnianie coraz lepszych praktyk rolniczych, wykorzystywanie nauki o roślinach oraz nowoczesnych technik nawożenia.

• UE powinna dążyć do osiągnięcia samowystarczalności żywnościowej i wspierać własny przemysł nawozowy tak, aby nie doprowadzić do uzależnienia od dostaw z innych regionów świata – Europa Wschodnia, Afryka Północna czy Bliski Wschód.

• Sektor rolniczy w Polsce ma potencjał, aby stać się jednym z głównych dostawców żywności na rynku europejskim.

Bezpieczeństwo żywnościowe

… to sytuacja, kiedy wszyscy ludzie cały czas mają fizyczny, społeczny i ekonomiczny dostęp do bezpiecznej i pełnowartościowej żywności wystarczającej do zaspokojenia ich potrzeb żywieniowych oraz preferencji dla aktywnego i zdrowego życia.

Raport FAO The State of Food Insecurity 2001