Strategija Naucno-Istrazivackog Rada

8/12/2019 Strategija Naucno-Istrazivackog Rada

1/61

BOSNA I HERCEGOVINAFEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

VLADA

PRIJEDLOG

STRATEGIJA RAZVOJANAUNO-ISTRAIVAKOG I ISTRAIVAKO-RAZVOJNOG RADA U

FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINEZA PERIOD 2012 2022. GODINA

Sarajevo, april / travanj 2012. godine


2/61

I

UVOD

Zabrinjavajue stanje u oblasti naunih istraivanja i istraivako-razvojnog rada(NI-IR) u Federaciji Bosne i Hercegovine i veliko zaostajanje za Evropskom unijom

u toj oblasti sve se vie reflektuje na slabljenje konkurentnosti i produktivnostiprivrede u Bosni i Hercegovini, te njenu poziciju na globalnom i regionalnomtritu.

Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke je u saradnji saeminentnim naunimradnicima1pripremilo Strategiju razvoja NI-IR u Federaciji Bosne i Hercegovine zaperiod 2012-2022. godina, ija implementacija implicira podrku kako institucijavlasti, tako i ire drutvene zajednice. Strategija odraava viegodinja nastojanjaakademske zajednice i poslovnog sektora da se nauci u naem drutvu posvetivea panja.

Predloena strategija temelji se na istraivanju svih kljunih faktora razvoja NI-IR ujednom drutvu i daje okvirno rjeenje finansiranja NI-IR rada, usklaeno sapolitikom Evropske unije. Plan aktivnosti za realizaciju Strategije obuhvata svapitanja bitna za razvoj NI-IR i implementaciju rjeenja koja treba da promijenestanje u ovoj oblasti u srednjoronom vremenskom okviru. Standardni oblikkreiranja strategije kao dugoronog planskog dokumentanije primijenjen u ovomsluaju zbog injenice da je struktura i metodologija rada na ovom dokumentuodreena pristupom Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke, utemeljenomna ogranienim finansijskim i vremenskim resursima. Ipak, ovaj dokument treba

doprinijeti mobiliziranju drutvene svijesti i materijalnih resursa za poetaksistematskog i odgovornog pristupa razvoju NI-IR u Federaciji BiH.

Tokom javne rasprave o ponuenom Nacrtu strategije koja je obavljena uakademskoj javnosti, poslovnom i nevladinom sektoru iznesene su mnoge korisnesugestije koje su doprinijele tome da finalni dokument Strategije inkorporira svesegmente bitne za NI-IR razvoj. U svakoj sredini na slinom stadiju razvoja kakav

je u Federaciji BiH, prvo pitanje vezano za razvoj NI-IR odnosi se na nainnjegovog finansiranja. Time se odreuje poloaj nauke u drutvu te naini na kojese upravlja naukom i grade nauni potencijali na univerzitetima i istraivako-

razvojnim centrima, posebno u preduzeima i NI-IR projekatima. Finansiranjemse, takoer, definie saradnja u okviru Evropskog istraivakog prostora, kao isaradnja nauke i privrede, to odreujeprostor za implementaciju rezultata NI-IR upreduzeima, privredi i drutvu. Zbog toga fokus Strategije predstavlja formiranjeradne grupe za implementaciju Strategije i uspostavljanje odrivog nainafinansiranja NI-IR.

1 U pripremi dokumenta uestvovali su: akademik prof. dr. Vlatko Doleek, prof. dr. SabahudinEkinovi, Mahir Hadiahmetovi, dr. Hazim Hrvatovi, akademik prof. dr. Mirsada Huki, prof. dr.Izudin Keetovi, prof.dr. Ante Mikovi, prof. dr. Darko Petkovi, prof.dr. Mirko Pulji, akademik

prof. dr. Boris Tihi i akademik prof. dr. Milo Trifkovi, te akademik prof. dr. Boidar Mati i prof.dr.Ante Domazet, koji su ujedno bili i koordinatori tima.


3/61


4/61

Strategija razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog rada u FBiH za period 2012-2022. godina

SADRAJ

1. POLAZITE STRATEGIJE ............................................................................ 2

2. SITUACIONA ANALIZA ................................................................................ 3

2.1. Izvozna nesposobnost glavni indikator deficita znanja uzemlji ..................................................................................................... 3

2.2. Dvodecenijska kadrovska i institucionalna zaputenostistraivakog sektora............................................................................. 6

3. UTJECAJI UNUTARNjE I VANjSKE OKOLINE ........................................... 13

3.1. Podizanje kvaliteta u visokom obrazovanju kao nezaobilazniuvjet za poetak puta prema drutvu znanja....................................... 13

3.2. EU pristup u istraivakom sektoru..................................................... 173.3. SWOT analiza za sektor NI-IR u Federaciji Bosne i

Hercegovine ........................................................................................ 22

4. STRATEKI PRAVCI RAZVOJA NI-IR RADA I NAIN FINANSIRANjAU FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE ....................................................... 25

4.1. Identificiranje stratekih pravaca razvoja nauke i tehnologijeu Federaciji Bosne i Hercegovine za period 2012 2022.godina ................................................................................................. 25

4.2. Okvir finansijske podrke drave razvoju istraivakog

sektora ................................................................................................ 28

4.3. Finansiranje nauno-istraivakog i istraivako-razvojnograda nain osiguranja i koritenja sredstava..................................... 40

5. PRAVNI OKVIR I NAIN PRAENjA PROVOENjA STRATEGIJE ......... 45

5.1. Pravni okvir za dostizanje eljenog stanja i ustavno-pravniosnov za zakonsko ureivanje............................................................ 45

5.2. Znaaj statistike za istraivaki sektor................................................. 51

6. PLAN AKTIVNOSTI ZA REALIZACIJU STRATEGIJE RAZVOJANAUNO-ISTRAIVAKOG I ISTRAIVAKO-RAZVOJNOG RADA U

FEDERACIJI BiH .............................................................................................. 55

NAPOMENA 1:U ovom dokumentu se koristi vie sinonima koje treba smatrati identinim:ITR istraivanje i tehnoloki razvoj;NI i IR nauno-istraivaki i istraivako-razvojni;RTD reasearch and technological development (istraivanje i tehnoloki razvoj);RD research and development (istraivanje i razvoj) itd.Razlog je to su pojedine dijelove uredili razliiti autori. Koordinacija se nije bavilaujednaavanjemizraza i jezika.

NAPOMENA 2:

U tekstu Nacrta Strategije razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog rada u FederacijiBosne i Hercegovine za period 2012 2022. godina, esto se poziva na priloge, a isti su dostupni naoficijelnoj web stranici Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke www.fmon.gov.ba.


5/61


2

1. POLAZITE STRATEGIJE

Izradi Strategije razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog rada uFederaciji BiH prethodilo je Savjetovanje pod nazivom Stanje i perspektive razvoja

nauno-istraivake i istraivako-razvojne djelatnosti u Federaciji BiH odrano23. septembra/rujna 2010. godine u organizaciji Federalnog ministarstvaobrazovanja i nauke i Akademije nauka i umjetnosti BiH. Tada su jednoglasnousvojeni sljedei

Z A K Lj U C I

1. U 2009. godini EU je u oblast nauke i tehnolokog razvoja uloila cca 2%svoga GDP.

U 2009. godini Bosna i Hercegovina je u oblasti nauke i tehnolokograzvoja uloila ukupno (drava, entiteti, kantoni) 0,08 % GDP.Akademska zajednica to ocjenjuje neprihvatljivim zanemarivanjem nauke itehnolokog razvoja na nivou drave, entiteta i kantona.

2. Akademska zajednica zahtijeva od svih dravnih organa da preuzmu svojuodgovornost u financiranju nauke i tehnolokog razvoja u skladu sanormama EU i u roku sljedee 4 godine dostignu (u zbiru) 2% GDP u tojdjelatnosti. Participacija pojedinih nivoa dravnih vlasti treba biti po kljuukoji proizilazi iz PRAVA NA POTRONjU JAVNIH PRIHODA.

3. U tom smislu potrebno je donijeti:statusne zakone o nauno istraivakoj i istraivako razvojnojdjelatnosti na nivou drave, entiteta i kantona;zakone o formiranju Fondova (kao pravnih lica) za naunoistraivake i istraivako razvojne djelatnosti na nivou drave,entiteta i kantona, usaglaene sa praksom EU. Fondovima trebajuupravljati Savjeti sa veinskim lanstvom istraivaa i sa punimpravom odluivanja. O svojim aktivnostima Savjeti trebajuizvjetavati vlade koje osiguravaju fondove.

4. U cilju mjerenja i praenja efekata ulaganja, Federalni zavod za statistikutreba pratiti nauno-istraivaku i istraivako-razvojnu djelatnost u skladusa standardima EUSTAT-a i OECD-a.

5. Znanstvene i tehnoloke rezultate u privredi, Zavod treba pratiti na osnovubroja patenata, komercijalizacija izvozno sposobnih proizvoda, usluga itehnologija, nastalih na vlastitom know how, te na osnovu broja prodatihlicenci.


6/61


6. Potrebno je osnovati Centar za scienciometriju BiH (npr. u okviruNacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine), koji e pratitiznanstvene i tehnoloke rezultate na univerzitetima.

7. Potrebno je izvriti klasifikaciju naunih i istraivakih institucija u skladu sa

pozitivnom praksom EU, te uvesti kategoriju izvrsnosti; ove institucijetrebaju imati povoljnije uslove finansiranja.

8. Neophodno je zakonski regulirati i obezbijediti sistemsko dugoronoosigurati obrazovanje naunog podmlatka i investicije u institucije kako bise osposobile za istraivake projekte.

9. Poeljna je izmjena Zakona o Vladi FBiH i formiranje Ministarstva zavisoko obrazovanje, nauku i tehnologiju.

Navedeni zakljuci objavljeni su u Zborniku Savjetovanja(ANUBiH, posebna izdanja, knjiga 130, Centar za sistemska ist raivanja; knjiga 2,ISBN 978-9958-501-49-4, COBISS.BH-ID 18368518)


7/61


3

2. SITUACIONA ANALIZA

2.1. Izvozna nesposobnost glavni indikator deficita znanja u zemlj i

Konkurentnost je osnovni uvjet izvozne sposobnosti. Determinante koje gradekonkurentnu sposobnost su danas sasvim jasno definirane i prihvaene kao osnovpolitika koje moraju voditi vlade i privredni subjekti. Sveukupnost tih politika stvaraprednosti pred konkurencijom to se pozitivno reflektuje na platni bilans drave.Steene prednosti kojima se objanjava izvozna mo najrazvijenijih zemaljasvijeta imaju mnogo vei utjecaj na konkurentnu sposobnost od prirodnihpotencijala. Zemlje koje su danas vodei izvoznici zasnivaju izvoz na prirodnimbogatstvima nafte i plina. Te se zemlje ne pouzdaju u navedenu prednost na dugirok, te ubrzano rade na razvoju svojih znanja koja e im biti potrebna u vremenuposlije nestanka tih resursa.

Relativno dobro su poznati i kvantitativno odreeni potencijali prirodnih prednostiBiH i Federacije BiH u oblasti energetike, iste vode i zdrave hrane. Navedeneoblasti prepoznaju autori priloga 1. Istina je da EU prepoznaje malo iru listupodruja u kojima BiH ima anse da razvije izvozne potencijale: metali ikomponente, energija, procesiranje i pakovanje hrane, procesiranje drveta,graevinarstvo i relevantne usluge te turizam. Ni ta proirena lista nije u stanjupopraviti zastraujuu sliku vanjskotrgovake bilance (izvoz pokriva uvoz sa jedva50%).

Slika 1. Vanjskotrgovinska razmjena Bosne i Hercegovine (2000 2009)

Vanjsko trgov inska razmjena BiH (2000 - 2009)

Uvoz

Izvoz

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009.

Godina

Vri

jedno

st(milijarde

KM)


8/61


4

Treba napomenuti da su prirodne prednosti BiH i Federacije BiH relativnoograniene nizom faktora (mali BDP i stoga nemo u investiranju, mala vlastitapotronja, maleno vlastito trite, malena teritorija, nerazvijenost industrije kojavalorizira mineralne sirovine i sl.). Oigledno je da e se rjeenja za konkurentnostBiH i Federacije traiti u oblasti steenih prednosti, a koje se mogu razviti vlastitimnaporom i gdje veliina resursa nije odluujui ograniavajui faktor.

Steene prednosti su: ljudski resursi visoko razvijenih vjetina i kvalitetne radneetike, resursi znanja odravani permanentnim treningom u obimu i do 10% radnogvremena, istraivako-razvojni centri u poduzeima (i sve druge forme zaostvarenje funkcije istraivako-razvojnog rada kao npr. inkubacioni centri,tehnoloki parkovi i sl.) koji razvijaju nove proizvode, tehnologije i servise iostvaruju saradnju sa fakultetima, resurs kapitala u svim oblicima (krediti sakolateralom, krediti bez kolaterala, kapitalni ulog, visoko rizine visoko prinosneobveznice itd.), infrastruktura transportna i telekomunikaciona, sofisticirani i

visokozahtjevni domai kupci isporukama kojima domaa poduzea bruse svojuspremnost za izvoz i to u uvjetima otrog meusobnog rivaliteta, javna poduzeakoja znatno ranije prije objave svojih tendera za nabavke najave domaimisporuiocima robe i usluga te tendere i njihove karakteristike i time im daju ansuda se pripreme i pobijede inostrane ponuae, ali se na taj nain pripreme i zaizvoz, domai isporuioci specijaliziranih komponenata, opreme i servisa kojikonkuriraju za svoje isporuke finalistima sa kojima su ne kooperacionim ugovoromnego zajednikim istraivako-razvojnim projektom postali dobavljai (klaster),decentralizirana organizacija voena prepoznatim core businessom i upotrebomvanjskih (out source) servisa.

Navedene steene prednosti su samo selektirana lista, ali obim ovoga teksta nedoputa dalje nabrajanje i komentiranje.

Uloga drave u poticanju konkurentske sposobnosti poduzea ocjenjuje se narazliite naine.Miljenja su podijeljena, od onog da se drava uope ne mijea uproblem, do drugog, sasvim suprotnog, da drava treba upravljati svim segmentimatoga procesa. Ni jedno ni drugo miljenje nije ispravno. Postoji jasan kriterij kojilui ono to drava treba initi od onoga to drava nikako ne smije initi radipomaganja procesa postizanja konkurentne sposobnosti poduzea koja poslujuunutar njezinog pravnog sistema. Taj kriterij se moe iskazati definicijom da dravamora poticati razvoj steenih prednosti, a posebno: inovacije i poboljanja; rivalitet

poduzea, liderstvo i strateko pozicioniranje; sofisticiranu i potenu potranju robei usluga u okviru javnih nabavki, usklaenu sa zahtjevima koji prevazilazeuobiajene standarde; grupiranje kooperantskih poduzea (klasterizaciju); podrkuistraivako-razvojnim i edukacionim institucijama u stvaranju liderskihkonkurentno sposobnih poduzea, te sve drugo to proizvodi pritisak na poduzeada inoviraju i poboljavaju svoj rad. Logino proizlazi da drava ne smije initi nitato slabi navedene odrednice, npr. dotiranje izvoznika nerealno visokim ili dvojnimteajem domae valute i njezinom devalvacijom, jer to stvara lani osjeajkonkurentne sposobnosti, to s druge strane odstranjuje pritisak na poduzea dase inoviraju i poboljavaju. Isto tako, zatitne carinske i porezne mjere usmjerene

na zatitu domae proizvodnje izoliraju poduzea od inostrane konkurencije, imese umanjuje ili potpuno eliminira pritisak na poduzea da se inoviraju i


9/61


5

poboljavaju, to ima dugorono negativan utjecaj na postizanje stvarnekonkurentne sposobnosti poduzea. Takve mjere na koje se vlade esto odluujuimaju zajedniku osobinu da njihovi efekti ubrzo nestaju i proizvode nove zahtjeveza novom istom takvom pomoi", a oevidno je da su nesaglasne sa zahtjevimaza razvoj steenih prednosti.

Zajednike osobine svih pozitivnih mjera koje trebaju generirati vlade su da imajuefekte na dugi rok, da su posredne, odnosno zasnovane na poticaju, a ne naneposrednoj intervenciji. Ove mjere imaju za cilj:

poticati investicije strpljivog" kapitala,

izgraditi i finansirati institute za fundamentalna istraivanja, a malezemlje koje to ne mogu, moraju participirati u tome sa drugima,

poboljavati kvalitet domae potranje i stimulirati inovacije djelujuikao zahtjevan, sofisticiran i krajnje poten kupac kada su u pitanju

javne nabavke, nametnuti stroge standarde ije zadovoljavanje vri pritisak na

poduzea da se inoviraju i poboljavaju i time stiu konkurentnuprednost,

sprijeiti monopolska ponaanja i integracije radi podrke postojanjujakog rivaliteta na domaem tritu, testvaranju pritiska na poduzea dase inoviraju i poboljavaju,

stimulirati javnu promociju i nagraivanje uspjenih poduzea u oblastisistema osiguranja kvaliteta,

poticati otvorenu trgovinu i ohrabrivati poduzea da se penetriraju nainostrana trita.

Sve navedeno je u ingerenciji viih nivoa dravne vlasti. Ali, ostaje dovoljnoprostora za djelovanje lokalnih (regionalnih) vlasti, koje trebaju:

poticati sva postojea i pojavu novih lokalnih grupiranja (klastera),

razviti jak i kvalitetan sistem osnovnog obrazovanja,

ohrabrivati kole i univerzitete da slue potrebama specijaliziranihgrupiranja,

podrati razvoj grupiranja kroz investicije koje kreiraju specijaliziranefaktore, npr. tehnike i biotehnike institute, centre za profesionalnuobuku, banke podataka i specijaliziranu infrastrukturu, a sve za potrebegrupiranih poduzea sa svoje teritorije,

poticati istraivanje i razvoj u malim poduzeima gradnjom tehnolokihparkova, poticati formiranje istraivakih i razvojnih centara u veimpoduzeima.

injenica je da drava ne moe stvoriti konkurentnu sposobnost poduzea,budui da se ona gradi u samom poduzeu poveanjem produktivnosti i

stratekim pozicioniranjem na tritu. Drava moe te napore pomoi ili, sasvimsuprotno, neprimjerenom ekonomskom politikom zaustaviti i onemoguiti.


10/61


6

Ukupni rezultat stanja je na najbolji nain prikazan u Godinjem globalnomizvjetaju Svjetskog ekonomskog foruma iz Davosa za 2009/2010. gdje pokonkurentnosti BiH zauzima 101. mjesto meu 139 zemalja. Ova pozicijapredstavlja degradaciju Bosne i Hercegovine koja je prije agresije, u 1990. godini,imala suficit vanjskotrgovake bilance od 0.5 milijardi USD ili 5% tadanjeg BDP-

a. Taj suficit su stvorila poduzea koja su svoju konkurentnost stvarala u vlastitiminstitutima i istraivako-razvojnim centrima koji su kreirali robu, tehnologije iusluge za meunarodnu utakmicu. Sadanje stanje je prije svega rezultat rata koji

je razorio liderska poduzea, ali i injenice da je uposlijeratnom periodu potpunoizostala obnova istraivakog sektora, na nain kako su obnovljene drugedrutvene djelatnosti, osobito zdravstvo i obrazovanje.

Aktiviranje i razvoj prirodnih, te razvoj steenih prednosti je u organizaciji svakedrave predmet posebnih studija i strategija. Jedna od njih je ova Strategijarazvoja nauno-istraivake i istraivako-razvojne djelatnosti koja apostrofirasljedee segmente: istraivaki kadrovi, istraivake institucije, finansiranje

istraivanja, kvalitet visokog obrazovanja, EU kao uzor za istraivaku djelatnost,izbor istraivakih prioriteta, pravni okvir za razvoj istraivake djelatnosti teinformacioni sistem za praenje razvoja istraivake djelatnosti.

Relevantne kvantitativne pokazatelje pokazuje PRILOG 1. U prilogu su koritenipokazatelji za BiH ukoliko se nisu mogli nai pokazatelji za Federaciju BiH.

2.2. Dvodecenijska kadrovska i institucionalna zaputenostistraivakog sektora

Stanje istraivakog sektora odreuje se stanjem kadrova (ljudskih resursa),istraivakih institucija, institucija infrastrukture te stanjem zakonskog okvira kojiregulira ovu oblast.

Istraivaki kadrovi imaju iskljuivo porijeklo iz visokog obrazovanja. Brojnost ikvalitet ljudskih resursa temeljni su pokazatelji potencijala, koji tokom njihovekarijere, u radu na istraivakim projektima, formiraju kadrovsku strukturuistraivakih institucija.

Brojnost je element upisne politike na tercijarno obrazovanje (obrazovanje poslije

srednje kole). Ovo je jedan od najteih problema koji je pred BiH i FederacijomBiH. Samo 36,9% relevantne generacije (uzrasta 18-24 godine) je upisano nastepene obrazovanja poslije srednje kole (tertiary education), dok je tajpokazatelj za Slovaku 50.8%, eku 54,8%, Norveku 76,2%, Finsku 93,8%...Dakle, ocjene da Federacija BiH ima preveliki broj studenata nemaju osnova. Uprvu godinu studija upisano je njih 27.095 (2008/2009.), od ega 20.695 redovnihstudenata (76,4%).

Kvalitet visokog obrazovanja moe se ocijeniti kroz dva pokazatelja, Prihoduniverziteta po studentu je cca 500 1.000 Eura godinje, dok je u EU taj prosjek8.000 Eura. ak i ako se uvai korekcija koja se moe uiniti na raun manjihplaa univerzitetskih nastavnika u Federaciji BiH, teko je pretpostaviti da suiznosi ukupnih sredstava po studentu dovoljni za investiranje u nastavne


11/61


7

laboratorije na fakultetima od kojih ovisi proizvodnja i doprinos BDP-u (tehniki ibiotehniki fakulteti). Nauna kondicija nastavnika definira se preko ispunjenjaOECD standarda, prema kome je svaki univerzitetski nastavnik sa polovinomukupnog radnog vremena (0,5 FTE) edukator, a drugom polovinom istraiva. UBiH je ova norma ispunjena sa svega 3% jer ne postoje istraivaki fondovi koji

moraju finanansirati ovu djelatnost. Predratnu dostignutu normu za nauna irazvojna istraivanja od 1,5% BDP niti jedan dravni nivo nije obnovio. U 2008.godini za RTD svi nivoi dravne vlasti su u zbiru uloili svega 0,13% BDP-a (iakopostoji ocjena o 0,06%). Statistika ne prati ovu oblast, a podatak je dobivensabiranjem relevantnih stavki u svim ministarstvima koji u svome nazivu imajuodrednicu nauka. Nepostojanje vlastitih istraivanja onemoguava istraivae izBiH da uestvuju u FP7 programu EU. EU je ve dostigla 1,9% BDP-a u RTD(Istraivanje i tehnoloki razvoj) s planom od 3% u 2010. godini. BiH je jedina sateritorije ex Jugoslavije koja je tek 2008. godine postala lanicom COST(Cooperation in the Field od Scientific and Technical Research) programa EU.

Konani indikator stvarnog stanja u BiH je stanje istraivake produkcije koja semjeri brojem objavljenih radova u referentnim asopisima na 100.000 stanovnika.BiH je u 2000. godini bila 3,2 puta slabija od svoga rezultata u 1990. godini, a 5,6puta od Crne Gore, 8,6 puta od Makedonije, 18,5 puta od Srbije, 42,6 puta odHrvatske i 125,9 puta od Slovenije. Iako je ovaj podatak iz 2000. godine, situacijanije nita bolja ni u 2009. godini jer u meuvremenu nisu kreirani fondovi zapodrku nauno-istraivakomi istraivako-razvojnom radu.

U prve tri godine realizacije ove Strategije Federacija BiH bi trebala dostiiRepubliku Makedoniju po Current Contentsi SCI pokazateljima. To bi bila osnovai za konkuriranje fakultetskih naunih institucija te samostalnih IRC i instituta zastatus izvrsnosti, a potom i uvoenje finansijskih preferencijala za te institucije.

Istraivake institucije nisu predmet praenja Federalnog zavoda za statistiku,tako da se podaci mogu nai samo za fakultete, ali ne i za samostalne institutekao i one organizacione jedinice koje nose naziv institut, a samo su dio fakultetaili drugih pravnih lica. Takoer, nema podataka za istraivako-razvojne centre(IRC) u poduzeima. Takav informacioni deficit rezultat je injenice da ne postojifederalni zakon o istraivakoj djelatnosti koji bi propisao kriterije i obavezuregistracije. Legislativa u prolom sistemu propisivala je minimum od 5 doktoranauka i 10 magistara sa punim radnim vremenom za registraciju nauno-istraivakog instituta. Slian kriterij je postojao i za registraciju IRC-a. Sada tonije regulirano tako da sam naziv institut ne moe posluiti za ocjenjivanje ak injegovog minimalnog kadrovskog kapaciteta i istraivake sposobnosti.

Stvaranje novog proizvoda, tehnologije i usluge u poduzeima obavlja se uvlastitim IRC-u (vea poduzea) ili u ambijentu tehnolokog parka (mala i srednjapoduzea) kao istraivako-razvojni projekat. Kada u tom razvojnom procesunaiu na problem koji trai nauno istraivanje, samostalni nauno-istraivakiinstitut ili fakultet provodi to istraivanje. To je najefikasniji put za saradnjupoduzea i naunih institucija.

Stvaranje naune kondicije nastavnika i/ili nauno-istraivakih usluga IRC-ufakulteti izvode nauno-istraivakim projektom. Fakulteti najee ne raspolau


12/61


8

infrastrukturom (laboratorije za testiranje, prototipne radionice, biroi za izradudokumentacije i sl.). Stoga ne mogu preuzimati istraivako-razvojne projekte kaouslugu poduzeima, ukoliko poduzee nema svoj IRC ili njegovu funkciju u okvirutehnolokog parka.

Brojnost institucija bez uvida u njihovu kadrovsku i infrastrukturnu sposobnostdaje Registar koji su zajedno razvili resorno kantonalno i Federalno ministarstvoobrazovanja i nauke, a iji je operator Narodna i univerzitetska biblioteka BiH(NUB). Kao nauno-istraivake institucije registrirani su:

1. Federalni agromediteranski zavod, Mostar

2. Institut za hrvatski jezik, knjievnost i povijest Sveuilita u Mostaru

3. Javna ustanova Muzej Hercegovine, Mostar

4. Zavod za ispitivanje materijala i konstrukcija Graevinskog fakultetaUniverziteta Demal Bijedi u Mostaru sa potpunom odgovornou

5. Gauss d.o.o. Tuzla

6. Rudarski institut d.d. Tuzla

7. Institut Ekonomskog fakulteta Univerziteta u Bihau

8. Poljopr ivredni Zavod Unsko-Sanskog kantona

9. Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine

10. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine

11. ENERGOINVEST Centar za razvoj i tehnologi je u automatici,termotehnici i mjerenjima, d.o.o. Sarajevo

12. ENERGOINVEST Inst itu t za materi jale i kvali tet, d.o.o. Sarajevo13. Ekonomski institut Sarajevo

14. Institut za forenziku medicinu i forenziku toksikologiju Medicinskogfakulteta u Sarajevu

15. Institut za geodeziju i geoinformatiku Graevinskog fakultetaUniverziteta u Sarajevu

16. Privredno drutvo Institut za hidrotehniku, Sarajevo

17. Javna nauna ustanova Institut za genetiko inenjerstvo ibiotehnologiju, Sarajevo

18. Poljoprivredni institut Sarajevo19. Javna nauna ustanova Institut za istoriju u Sarajevu

20. Javna nauna ustanova Institut za jezik, Sarajevo

21. Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava,Sarajevo

22. IPSA Inst itut d.o.o., Sarajevo

23. LOK Insti tut za organizaciju i ekonomiku d.o.o., Sarajevo

24. Prism Research, Agencija za marketinka, medijska i drutvenaist raivanja, Sarajevo


13/61


9

Postojei Zakon o nauno-istraivakoj djelatnosti Kantona Sarajevo postavio jenormu od 20% doktora nauka u ukupnom broju zaposlenih. Mnoge institucije kojeimaju veliki broj pomonog osobljaneophodno za njihovo funkcioniranje tu normune mogu ispuniti. Stoga je potrebno precizirati da se ta norma odnosi naistraivaki dio institucije, a ne na ukupni broj zaposlenih.

U Federaciji Bosne i Hercegovine su koncem 2010. godine postojala 93 fakulteta,od kojih je na Univerzitetu Sarajevo bilo 23, na Univerzitetu u Tuzli 13, naSveuilitu Mostar 9, na Univerzitetu Mostar 8, na Univerzitetu Zenica 7, naUniverzitetu Biha 7. Istovremeno, postojala su 3 vjerska fakulteta, dok su njih 23bila u privatnom vlasnitvu.

Broj i struktura nastavnika u Federaciji BiH prikazani su u narednoj tabeli.

Tabela 1. Nastavnici u visokokolskim ustanovama u kolskoj 2008/2009. godini

Svega ene

Nastavnici prema naunom naslovu

Doktori nauka Magistri i specijalisti

Ukupno ene Ukupno ene

FEDERACIJA BiH 1268 395 1175 360 65 23

SARAJEVO 723 247 643 216 56 21

Univerzitet Sarajevo 665 237 597 212 44 15

Privatne V ustanove 27 10 20 4 7 6

Vjerski fakulteti 31 - 26 - 5 -

ZENICA 70 17 65 16 5 1

Univerzitet Zenica 70 17 65 16 5 1

TRAVNIK 56 6 56 6 - -

Privatni univerziteti 56 6 56 6 - -

BIHA 37 6 37 6 - -

Univerzitet Biha 37 6 37 6 - -

TUZLA 284 87 280 85 - -

Univerzitet Tuzla 274 86 270 84 - -

Privatni univerzitet 10 1 10 1 - -

MOSTAR 98 32 94 4 1

Univerzitet Mostar 52 16 50 16 2 -

Sveuilite Mostar 46 16 44 15 2 1

Izvor:Saopenje Federalnog zavoda za statistiku, Sarajevo, 6. 2. 2010. broj 12.3 (vezano za izradu

Prostornog plana Federacije BiH za period 2008 - 2028. godina)


14/61


10

Struktura nastavnog osoblja ukljuujui i vanjske saradnike prikazana je utabeli 2.

Tabela 2. Saradnici i vanjski saradnici u nastavi po visokokolskim ustanovama u kolskojgodini 2008/2009. godini.

Svega ene

Nastavnici prema naunom naslovu

Doktori naukaMagistri i

specijalisti

Ukupno ene Ukupno ene

FEDERACIJA BiH 3718 1490 1320 712 2398 778

SARAJEVO 1754 767 774 420 980 347

Univerzitet Sarajevo 1570 706 722 385 848 321

Privatne V ustanove 128 56 39 32 89 24Vjerski fakulteti 56 5 13 3 43 2

ZENICA 308 122 63 28 245 94

Univerzitet Zenica 308 122 63 28 245 94

TRAVNIK 216 42 19 4 197 38

Privatni univerziteti 216 42 19 4 197 38

BIHA 355 96 82 39 273 57

Univerzitet Biha 355 96 82 39 273 57TUZLA 574 290 228 134 346 156

Univerzitet Tuzla 562 287 224 132 338 155

Privatni univerzitet 12 3 4 2 8 1

MOSTAR 511 173 154 87 357 86

Univerzitet Mostar 327 114 105 61 222 53

Sveuilite Mostar 184 59 49 26 135 33

Izvor:Saopenje Federalnog zavoda za statistiku, Sarajevo, 6. 2. 2010. broj 12.3 (vezano za izraduProstornog plana Federacije BiH za period 2008 2028. godina)

NAPOMENA:Ukupni broj doktora nauka u zbiru gornje dvije tabele je 2.495. Kada bi se svimadali istraivaki projekti sa 0,5 FTE (pola radnog vremena) kapacitet od 1.247 FTEistraivaa bi bio ono to Federacija BiH moe iskazati kao svoj nauno-istraivaki i istraivako-razvojni potencijal (naravno, ova pretpostavka bi nainilaznaajan deficit kadrova za univerzitetsku nastavu). Mora se napomenuti da jebroj doktora nauka u drugoj tabeli nepouzdan jer su u tom broju mnogi koji su upunom radnom odnosu sa svojim matinim fakultetima, a na drugim se pojavljujukao vanjski saradnici, tako da je broj 1.247 sigurno precijenjen. Samo radi


15/61


11

poreenja treba ukazati na stanje u Sloveniji: 15 nacionalnih istraivakih instituta,600 istraivako-razvojnih centara u poduzeima, 3.100 FTE istraivaa uistraivako-razvojnim centrima poduzea, 2.100 FTE istraivaa u dravnomsektoru, 1.750 FTE istraivaa u visokokolskim institucijama (ukupno 6.950 FTEistraivaa) i na koncu 184 miliona Eura u sektoru istraivanja u 2009. godini.

Nauna infrastruktura takoer obuhvaa elemente koji se daju u nastavku.

1. Biblioteke:Nacionalna i univerzitetska biblioteka BiH u Sarajevu (NUB) i poredratnih oteenja svoga fonda i svoje funkcije predstavlja respektabilnu inezamjenjivu instituciju u Federaciji BiH. Osim to je najvea nauna biblioteka,razvila je i odrava nekoliko vanih informacionih funkcija u okviru svogareferalnog centra: COBISS Kooperativni biblioteki informacioni sistem i servisi,EBSCO 13 specijaliziranih baza podataka, Science Direct pristup u 1200

asopisa (u punom tekstu NUB ima pristup u 50 asopisa), Web of Scienceobjedinjuje citatne baze, Current Contents baza objavljenih radova u indeksiranimasopisima, Registar naunika, naunih institucija, naunih projekata i kapitalneopreme u Federaciji BiH. Mora se istai injenica da FMON u posljednjih nekolikogodina sa 254.000 KM / godinje finansira pristup navedenim bazama, to jeosnova za stvaranje budueg scienciometrijskog centra. Problem NUB-a je tonije formalno ukljuen u budet na nivou BiH. Svake godine od razliitih institucijadobije cca 53% potrebnih sredstava neophodnih za funkcioniranje. Nedostajuasredstva rezultiraju redukcijom funkcija i pozicija NUB-a. U poreenju sa slinimevropskim institucijama nisko je pozicioniran. U Federaciji BiH takoer postoje

naune biblioteke pri drugim univerzitetima: Sveuilina knjinica Mostar, Narodnabiblioteka Mostar, Narodna i univerzitetska biblioteka Dervi Sui Tuzla,Kantonalna i univerzitetska biblioteka u Zenici, Kantonalna i univerzitetskabiblioteka Biha. Osim toga, stariji fakulteti imaju vlastite biblioteke, kao npr.Ekonomski, Filozofski i PMF u Sarajevu, Metalurki u Zenici, te Rudarski iTehnoloki u Tuzli.

2. Informacioni sistemi: BIHARNET je osnovan 1999. godine kao pomoSlovenije sa ulogom da predstavlja Akademsku mreu BiH, ali je prestao saradom 2001. godine jer se nije mogla pronai dravna institucija koja bi preuzela

ulogu osnivaa. To je rezultiralo da BiH nema konekciju sa GEANT - evropskomnaunom mreom, to u RS kompenziraju preko veze sa akademskom mreomSrbije, a Sveuilite u Mostaru sa akademskom mreom Hrvatske. Bez konekcijesu ostali univerziteti u Sarajevu, Tuzli, Zenici, Bihau i Mostaru. Univerzitet uSarajevu ima lokalnu mreu UTIC, preko koje svi sarajevski fakulteti mogu imatikonekciju sa NUB-om i njenim servisima. Akademska istraivaka mreaBAIHARNET treba biti dugoroni dravni cilj. U meuvremenu, moglo bi se raditina formiranju Federalne akademske istraivake mree (Federal AcademicResearch Network) FARNET. Formiranje FARNET-a se moe predloiti kao

jedan od istraivakih projekata (navedeno planom za realizaciju aktivnosti

Strategije). Odravanje FARNET-a bitakoer je predloeno planom za realizaciju

aktivnosti Strategije. Na isti nain semoe rijeiti i pitanje Agencije za informatikodrutvo Federacije Bosne i Hercegovine.


16/61


12

3. Izdavatvo naunih asopisa u Federaciji BiH bazirano je uglavnom naaktivnom pristupu samih izdavaa. Bosanskohercegovakinauni i nauno-struniasopisi u najveoj mjeri nisu indeksirani u relevantnim bazama podataka, osimnekoliko izuzetaka koje ovdje treba istai: Medicinski arhiv (izdava: Drutvoljekara Bosne i Hercegovine) i Bosnian Journal of Basic Medical Sciences

(izdava: Udruenje bazinih medicinskih znanosti Federacije BiH) koji suindeksirani u MEDLINE-u. Veterinaria (Veterinarski fakultet u Sarajevu) iHerbologia indeksirani su u CAB International (izdava ANUBiH i Herbolokodrutvo agronomskog fakulteta), Pismo (Bosansko filoloko drutvo) u MLAInternational Bibliography, Sarajevo Journal of Mathematics raniji Radovimatematiki (izdava: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine) uZentralblatt MATH, Medicinski glasnik (izdava: Lijenika komora zeniko-dobojskog kantona) u EMBASE, Scopus, SCIE te asopis Acta Medica

Academica (izdava: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine) uEBSCOhost i IndexCopernicus. Pored toga, tu su Prilozi (izdava: Institut za

istoriju u Sarajevu) i Prilozi za orijentalnu filologiju(izdavaa: Orijentalni institut uSarajevu), koji su referirani u Central and Eastern European Online Library,Journal of economics in SEE (Ekonomski fakultet Sarajevo).Pojedini asopisi nalaze se trenutno u procesu ukljuivanja u relevantne naunebaze podataka. Ovaj broj indeksiranih asopisa je nekoliko puta manji nego to ihimaju npr. Hrvatska ili Srbija, te i to ukazuje na male mogunosti domaih autorada se pojave u indeksiranim asopisima, pa ak i u domaim. Kako je vidljivo izpregleda indeksiranih asopisa u BiH, najvei broj je u oblasti bio-medicinskihnauka, pa ne treba da udi podatak da je daleko broj radova autora iz BiH, kojeprepoznaju meunarodne baze, upravo iz ove oblasti (procjene 40% i vie odukupnog broja radova). No, svakako, treba naglasiti da kvalitetni radova ovise okvalitetnim projektima, a oni naunim radnicima u BiH u ovom momentu najvienedostaju.

4. Patenti se u Institutu za intelektualno vlasnitvo statistiki vode za nivo BiH, tese samo informativno prikazuje sljedea tabela 3:

Tabela 3. Broj podnesenih i prihvaenih patentnih zahtjeva u BiH

Element i 2005. 2006. 2007.

Broj patentnih zahtjeva 372 217 92

Broj prihvaenih domaih patenata 55 76 70

5. Tehnoloki parkovi i inkubacioni centrisu institucije koje formiraju privrednekomore i dravni organi svih nivoa (drave, regije, gradovi) te konzorciji poduzeakao visoko dotirane institucije koje stvaraju istraivaki ambijent za mala i srednjapoduzea koja nemaju mogunost da osnuju svoje IR centre, a ele stvoriti noviproizvod, tehnologiju ili uslugu, svojim kadrovima uz pomo personala koji jezaposlen u tehnolokom parku. Do sada je u Federaciji BiH osnovan BIT Park(Business innovation and tecnology park), Tehnoloki park u Mostaru (TPM),Centar za inovativnost i preduzetnitvo (CIP UNZE) i BSC u Zenici.2

2Vie i detaljnije o sadraju ovog poglavlja, sa naznakom izvora podataka vidjeti u PRILOZIMA 1 i 2.


17/61


13

3. UTJECAJI UNUTARNJE I VANJSKE OKOLINE

3.1. Podizanje kvaliteta u visokom obrazovanju kao nezaobi lazni

uvjet za poetak puta prema drutvu znanja

Nastankom nove ekonomije bazirane na znanju u globalizacijskim procesima,jedina dugorono odriva prednost drava i njenih institucija i aktivnosti na svimnivoima su znanja koja posjeduju ljudski resursi. Znanja se stiu obrazovanjem iistraivanjem. Zbog toga je osnovni problem sa kojim e se suoiti FederacijaBosne i Hercegovine kako dostii nivo kvaliteta obrazovanja i istraivanja kojimoe biti adekvatna podrka postavljenim dugoronim ciljevima njenogekonomskog i humanog razvoja. Okvirni zakon o visokom obrazovanju u Bosni iHercegovini, koji su usvojila oba doma Parlamenta BiH, ustanovio je osnovneprincipe i standarde za stjecanje diploma na tri nivoa.

Prvi ciklus koji vodi do akademskog zvanja zavrenog dodiplomskog studija dajepravo na diplomu akademskog zvanja pod nazivom Bachelor. Ovo zvanje sestie nakon najmanje tri, a najvie etiri godine studija i vrednuje sa najmanje 180,a najvie 240 ECTS bodova. Treba naglasiti da se ECTS bodovi dodjeljujupojedinim predmetima zavisno od optereenja studenata izraenog u satima radau nastavi, vjebama, uenju i ostalim aktivnostima, a ne od znaaja samogpredmeta.

Nedostatak odreenih pravnih propisa koji su trebali biti izvedeni iz Okvirnogzakona na niim nivoima izazvao je velike nesporazume i stvorio dileme da li sutrogodinji i etverogodinji studij, odnosno prvi ciklus po bolonjskom studiju istari studij, potpuno ravnopravni u pogledu steene diplome? Ova dilema jeposebno prisutna u Federaciji Bosne i Hercegovine, zbog injenice da svaki oddeset kantona moe imati svoj zakon o visokom obrazovanju. Uvidom u nekekantonalne zakone moe se lako zakljuiti da postoje znaajne razlike uodreenim bitnim kriterijima i standardima na kojima se bazira visoko obrazovanje.To u sutini dovodi do razlika u nivou kvaliteta visokog obrazovanja u FederacijiBosne i Hercegovine. Problem razliitih kantonalnih zakona o visokom

obrazovanju i razlika u nivou kvaliteta moe se prevazii rjeenjima koja nudiStrategija razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog rada u FederacijiBiH, odnosno pripremom prijedloga zakona kojim bi se na odgovarajui nainuskladili kriteriji za stjecanje akademskih zvanja.

Drugi ciklus vodi do akademskog zvanja magistra ili ekvivalenta, steenog nakonzavrenog dodiplomskog studija. On traje jednu ili dvije godine, a vrednuje se sa60, odnosno 120 ECTS bodova tako da u zbiru s prvim ciklusom nosi 300 ECTSbodova. Treba konstatovati da u Okvirnom zakonu o visokom obrazovanju u Bosnii Hercegovini nije eksplicitno objanjeno za koje oblasti se mogu davati

akademske titule i zvanja magistara, kao ni razlika izmeu naunih i strunihzvanja. Smatramo da bi u pogledu odreivanja oblasti za magistarske studije


18/61


14

trebao biti veoma fleksibilan, poto i teorija i praksa u savremenim uvjetima veomabrzo otkrivaju nove mogunosti i uvjete za inovacije na ovim studijima. Zbog togabi bilo dobro da se u Federaciji Bosne i Hercegovine prepusti univerzitetima dapredlau nove interdisciplinarne magistarske studije, kojih je sve vie u razvijenimzemljama sa velikom akademskom tradicijom i referencama.

Trei ciklus vodi do akademskog zvanja doktora ili ekvivalenta, traje tri godine ivrednuje se sa 180 ECTS bodova. Posebno je znaajno, a na tom stanovitu je iStrategija razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog rada u FederacijiBosne i Hercegovine, da doktorski studij treba obavezno biti meunarodni i usaradnji sa bar jednim univerzitetom iz Evropske unije, te da ga ti univerzitetipriznaju to je od izuzetnog znaaja za podizanje nivoa kvaliteta buduih doktoranauka u Federaciji Bosne i Hercegovine.

Pored formalnog visokog obrazovanja na tri nivoa, koja zavravaju stjecanjem

akademske diplome Bachelor, magistar i doktor nauka, cjeloivotno uenje jeimperativ u savremenom okruenju. Zbog toga i Strategija razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog rada u Federaciji Bosne i Hercegovine ne bibila kompletna bez ovog vida obrazovanja, bez obzira na prethodno zavrenistepen formalnog visokog obrazovanja. Oblici organizovanja cjeloivotnogobrazovanja mogu biti razliiti, a najee se svode na razliite vrste seminara,okrugle stolove, gostujua predavanja eksperata iz akademskog svijeta,istraivakih institucija ili prakse. Zbog toga je neophodno da se u okviru radaVlade Federacije Bosne i Hercegovine i nadlenih ministarstava osmisli neka vrstaeksterne kontrole kvaliteta i ustanovi politika uskraivanja licence za cjeloivotnoobrazovanje onim institucijama koje ne rade na odgovarajuem kvalitativnomnivou. Kada je rije o asistentskim zvanjima, potrebno je uvesti sistematskopraenje najboljih studenata ve od prve godine prvog stepena studija iprovoenje neophodnih aktivnosti za njihovim dodatnim educiranjem imotiviranjem. Na osnovu tih rezultata, koji su sumirani u bazama podataka odekanskim i rektorskim listama, treba sainiti rang listu i izvriti izbor najboljih.

Okvirni zakon o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini u lanu 28 , kaominimalan uvjet za izbor asistenta zahtjeva odgovarajui univerzitetski stepen sanajmanje 240 ECTS bodova i najniom prosjenom ocjenom 8 ili 3,5. Zahtjev zanajmanje 240 ECTS bodova znai da je kandidat za asistenta ve uspjeno

zavrio tri godine prvog stepena i prvu godinu drugog stepena ili etverogodinjistudij po starom sistemu. Ovo je sasvim sigurno dobro rjeenje, poto e poveatikvalitet odabranih kandidata za asistente. Bilo bi korisno da angairani asistenti uodreenom roku obavezno poloe ispite iz predmeta pedagogija i psihologija nanekom od filozofskih ili srodnih fakulteta, ukoliko to nisu poloili na prethodnomstudiju. Ovo je neophodno ako se ima u vidu zahtjev za intenzivni rad sa manjimgrupama studenata prema bolonjskom konceptu, za to su potrebna odreenaznanja iz pedagogije i psihologije. Okvirni zakon o visokom obrazovanju u Bosni iHercegovini u lanu 28. predvia kao minimalni uvjet za izbor vieg asistentauspjeno zavren drugi stepen studija, odnosno magisterij.


19/61


15

Okvirni zakon o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini u lanu 28. navodiminimalne uvjete za izbor u akademsko zvanje docenta. Ti uvjeti su nauni stependoktora u datoj oblasti, najmanje tri nauna rada objavljena u priznatimpublikacijama i pokazane nastavnike sposobnosti. Prijelaz iz zvanja viegasistenta u zvanje docenta je sa aspekta osiguranja kvaliteta u visokom

obrazovanju kritina faza i treba joj posvetiti maksimalnu panju. Strateki jeopravdano dati punu slobodu visokokolskoj ustanovi koja je raspisala javnikonkurs za izbor u akademsko zvanje docent, da ocijeni kredibilnost doktorskedisertacije svakog kandidata. Samo na takav nain je mogue sauvati eljeni nivokvaliteta na svakom fakultetu. Provjera kvaliteta doktorata i magistarskog radazahtjeva i provjeru kredibiliteta komisije i mentora. Ovo je neophodno uraditi potopostoje sluajevi plagijata i korupcije. Dok kvalitetan mentor i komisija mogudokazati djelimini ili potpuni plagijat, znatno je tee dokazati korupciju.

Okvirni zakon o visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini u lanu 28. kao i

Zakon o visokom obrazovanju u Kantonu Sarajevo u lanu 96. odredili suminimalne uvjete za izbor u akademsko zvanje vanrednog profesora. Ti uvjetipodrazumijevaju da je kandidat proveo najmanje jedan izborni period u zvanjudocenta, te da ima najmanje pet naunih radova objavljenih u priznatimpublikacijama, objavljenu knjigu i originalni struni uspjeh kao to je projekt, patentili originalna metoda, sve nakon izbora u zvanje docenta, te mentorstvo najmanje

jednog kandidata za stepen drugog ciklusa studija. Objavljena knjiga kao uvjet jeprihvatljivo rjeenje, ali i tu treba biti precizniji, poto savremene informatiketehnologije danas omoguavaju da svako moe sam tampati i objaviti knjigu izbilo koje oblasti. Zbog toga je potrebno ovaj zahtjev precizirati dopunom da jepotrebna recenzija dva ugledna eksperta za odgovarajuu oblast i izdava sareferencama iz te oblasti.

Okvirni zakon o visokom obrazovanju u lanu 28. kao minimalne uvjete za izbor uakademsko zvanje redovnog profesora zahtjeva proveden najmanje jedan izborniperiod u zvanju vanrednog profesora, najmanje dvije objavljene knjige, najmanjeosam naunih radova objavljenih u priznatim publikacijama, sve nakon stjecanjazvanja vanrednog profesora, te uspjeno mentorstvo kandidata za stepen drugog itreeg ciklusa.Mogue je staviti ozbiljnu primjedbuna lan 33. Okvirnog zakona ovisokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini i lan 95. Zakona o visokomobrazovanju u Kantonu Sarajevo. Oba zakona odreuju period na koji se birajuasistenti, te nastavnici, sa izuzetkom redovnih profesora koji se biraju u trajnoakademsko zvanje. Bilo bi opravdano da se zakonom predvidi i verifikacijasteenog zvanja izabranog redovnog profesora barem svakih 6 godina.

Nauno-istraivaka djelatnost zajedno sa visokim obrazovanjem treba dapostane jedan od osnovnih nosilaca ekonomskog i humanog razvoja FederacijeBosne i Hercegovine.

Kao osnovnu dokumentaciju za dijagnosticiranje postojeeg stanja koristili smoZakon o nauno-istraivakoj djelatnosti Kantona Sarajevo. Razlog za ovo je

injenica da u Kantonu Sarajevo imamo najveu koncentraciju naunika iistraivaa, institucija koje se bave nauno-istraivakim radom i visokoobrazovnih


20/61


16

ustanova koje educiraju ljudske resurse za ove djelatnosti. Ve u lanu 1. ovogzakona je naglaeno da nauno-istraivaka djelatnost zajedno sa visokimobrazovanjem treba postati jedan od glavnih nosilaca ukupnog privrednog idrutvenog razvoja. Razlikovanje nauno-istraivakog od istraivako-razvojnogradaje bitna osnova za izbore u nauna i istraivaka zvanja. To je bitna izmjena

u Zakonu u odnosu na stanje prije 2004. godine koja predstavlja znaajnopoboljanje u pravcu podizanja nivoa kvaliteta kriterija za izbore u odgovarajuazvanja. U lanu 9. ovog Zakona se konstatuje da se nauno-istraivakadjelatnost bazira na principu povezanosti sa sistemom visokog obrazovanja.

To u potpunosti opravdava i izradu Strategije razvoja nauno-istraivakog iistraivako-razvojnog rada u Federaciji Bosne i Hercegovine, koja osmiljava iusklaivanje kriterija za stjecanje akademskih i naunih zvanja u ovom entitetu.Program nauno-istraivake djelatnosti u Kantonu Sarajevo, kao izuzetno vaandokument i osnov za sve operativne aktivnosti, donosi Savjet za nauku. Poto

Savjet za nauku postoji i na nivou Federacije Bosne i Hercegovine, bilo bi korisnoova dva Savjeta putem saradnje postanu neka vrsta Benchmarka (repera) zaostale kantone i na taj nain kontinuirano poboljavati nivo kvaliteta nauke uentitetu. Nosioci nauno-istraivake djelatnosti su, prema lanu 24. ovog zakona,Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, univerziteti, fakulteti, nauno-istraivaki instituti i druga pravna lica koja su registrovana za ovu djelatnost.

Veoma znaajnu novinu u odnosu na stanje prije 2004. godine donosi lan 31.ovog Zakona. Prema ovom lanu, nauno-istraivaki odnosno istraivako-razvojni rad obavljaju naunici izabrani u nauno-nastavna zvanja nauniverzitetima (redovni profesori, vanredni profesori i docenti), lanovi ANUBiH idrugi naunici izabrani u nauna zvanja, istraivai izabrani u istraivaka zvanja,saradnici izabrani na univerzitetima u zvanje vieg asistenta i asistenta i drugiistraivai izabrani u istraivaka zvanja. Na ovaj nain je izvreno usklaivanjeakademskih i nauno-istraivakih zvanja, to smatramo velikim napretkom uodnosu na prethodno stanje. Zvanje naunog saradnika se priznaje docentima nauniverzitetima, vieg naunog saradnika vanrednim profesorima, a naunogsavjetnika redovnim profesorima. Ovakvo rjeenje je sasvim logino, ali podpretpostavkom da svi univerzitetski nastavnici imaju mogunost da 50% svogaradnog vremena posvete nauno-istraivakom radu. Za to su potrebna odreenanovana sredstva, koja se mogu osigurati iz budeta za javne univerzitete, a izkolarina za privatne. Istraivaka zvanja, prema ovom Zakonu, su strunisaradnik, vii struni saradnik i struni savjetnik. I kod istraivakih zvanja je, istokao i kod naunih, izvreno usklaivanje sa akademskim zvanjima. Tako asistentina univerzitetima mogu biti izabrani u zvanje strunog saradnika, a vii asistenti uzvanje vieg strunog saradnika. Dobro je rjeenje da vii asistenti, kadadoktoriraju i ispune dodatne uvjete, navedene u lanu 36. Zakona, mogu bitiizabrani i za strunog savjetnika, to je najvie struno zvanje.

Zbog toga se u Strategiji razvoja nauno-istraivakog i istraivako-razvojnograda u Federaciji Bosne i Hercegovine prihvataju ovakva rjeenja, te ujedno

sugerie svim kantonima da postupe na isti nain. Akademija nauka i umjetnostiBosne i Hercegovine (ANUBIH), kao vrhunska nauna institucija u dravi, svakako


21/61


17

treba biti nosilac nauno-istraivake djelatnosti i u Federaciji Bosne iHercegovine.3

3.2. EU pristup u istraivakom sektoru

Nauka, istraivanje i tehnoloki razvoj su prioriteti politika i aktivnosti Evropskeunije (EU). Cilj je jaanje naunih i tehnolokih osnova industrije EU kako bipostala konkurentnija u svjetskim razmjerima. U tom smislu EU podstieuniverzitete, nauno-istraivake institute i poduzea u njihovim visokokvalitetnimistraivakim itehnoloko razvojnim djelatnostima, te podupire napore koje ulauu meusobnu saradnju.

Temeljni instrument EU za poticanje istraivanja i tehnolokog razvoja, tepoveanje konkurentnosti u svjetskim razmjerima je Sedmi okvirni program

(Seventh Framework Programme) FP7, program Evropske zajednice zaistraivanje i tehnoloki razvoj. Osim Sedmog okvirnog programa, programi izpodruja nauke i tehnologije u kojima mogu uestvovati institucije iz BiH su COSTi EUREKA.

COSTje najstariji okvir naune saradnje evropskih zemalja i uspostavljen je 1971.godine. Uee u projektima regulirano je potpisivanjem Memoranduma osaglasnosti (Memorandum of Understanding), koji nema snagu meudravnogugovora pa ga ne moraju verificirati parlamenti zemalja lanica. Finansiranjeprojekata je na nacionalnom nivou, a rezultati istraivanja zajedniki su svim

uesnicima u projektu. U pravilu se radi o projektima koji su od zajednikoginteresa vie zemalja ili pak od opeg interesa (npr. okoli, oceanografija,meteorologija), odnosno od znaaja za stvaranje zajednikih standarda za cijeluEvropu. Prednost saradnje u okvirima COST-a je i u injenici da se ravnopravnomsaradnjom na projektima stvaraju uvjeti za sve ostale oblike meunarodnesaradnje, a nacionalni se program dovodi u relaciju s istraivanjima u Evropi isvijetu.

COST program se od svojih poetaka dri etiri temeljna naela:

1. Otvorenost: sve COST zemlje, bez obzira na to jesu li lanice EU-a ili ne,mogu predlagati istraivake akcije.2. Sloboda izbora: uee u akcijama slobodno je za sve COST zemlje

ovisno o njihovim nacionalnim prioritetima i interesima.3. Decentralizirano finansiranje: istraivanja se finansiraju na nacionalnom

nivou.4. Zajednike akcije: istraivake aktivnosti na nacionalnim nivoima

koordinira sredinji Upravni odbor (Management Committee).

3Vie i detaljnije o sadraju ovog poglavlja, sa naznakom izvora podataka vidjeti u PRILOGU 3


22/61


18

EUREKA je evropska mrea za istraivanje i razvoj orijentiran prema tritu,osnovana 1985. godine. EUREKA okuplja i povezuje tvrtke i istraivake institucijeiz 34 evropske zemlje. EUREKA pomae izgradnji partnerstva kroz zajednikemultilateralne projekte, u cilju jaanja evropske konkurentnosti. Rezultat projekatasu novi proizvodi ili usluge koji promoviraju napredne tehnologije i imaju svoje

mjesto na tritu.

U daljem tekstu daje se poseban osvrt na sadraj i projekte u okviru FP7. Sedmiokvirni program za istraivanje i razvoj je glavni finansijski instrument za potporuistraivanju i razvoju u EU, koji pokriva gotovo sve naune discipline. Okvirniprogrami se implementiraju od 1984. godine, pokrivaju razdoblje od tri do petgodina i do sada ih je bilo est. Na slici 2 dat je prikaz sredstava koja su od 1984.godine do sada uloena ili e biti uloena u ove projekte. Iz ovog prikaza je vidljivoda su sredstva predviena za FP7 mnogo vea od prethodnih.

Sl.2. Finansijska sredstva pojedinih okvirnih programa izvor lit. [8].

Ciljevi FP7 ponajprije se odnose na poticanje istraivanja i odravanjekonkurentnosti evropske industrije, podravanje naune i tehnoloke izvrsnosti, te

jaanje liderske uloge Evrope u globalnoj ekonomiji znanja. Namjena prethodnihest, pa i FP7 programa je pomo u ostvarivanju ambiciozno postavljenih ciljevaformuliranih u Lisabonskoj agendi, posebno cilja da EU do 2010. godine postanenajkonkurentnije i najdinaminije svjetsko gospodarstvo utemeljeno na znanju.FP7 se protee na razdoblje od sedam godina, tj. od 2007. do 2013. i ima budetod 53 milijarde EUR, te je najvei civilni program za finansiranje istraivanja irazvoja u svijetu.

FP7 se sastoji od etiri specifina programa:

FP1 FP2 FP3 FP4 FP5 FP6 FP7


23/61


19

A. Saradnja podrka meunarodnoj saradnji u istraivanjima, kojima je ciljjaanje konkurentnosti evropske proizvodnje;B. Ideje podrka pionirskim istraivanjima u obliku finansiranjaviedisciplinarnih istraivakih projekata pojedinanih timova;

C. Ljudi podrka daljnjem kolovanju, mobilnosti i profesionalnom razvojuistraivaa;D. Kapaciteti podrka jaanju i optimalnom koritenju istraivakih inovacijskihkapaciteta irom Evrope.

Osim te etiri kategorije, odreena se sredstva dodjeljuju i za nuklearnaistraivanja i edukaciju (EURATOM).

Ideje

7.460

Kapaciteti

4.217

Ljudi

4.728

Euratom

2.751 JRC

1.751

Suradnja

32.365

Sl.3. Sredstva FP7 za razliite oblasti izvor Cordis

Vie od polovine ukupnih sredstava budeta FP7, kako je prikazano na sl. 3,

namijenjeno je finansiranju deset tematskih podruja u sklopu specifinogprograma Saradnja. To su: zdravstvo, hrana, informacijske i telekomunikacijsketehnologije, nanonauka, energija, okoli, transport, drutveno-ekonomske ihumanistike nauke, sigurnost te svemir i prostor.

Na konkurse FP7 mogu se javiti odgovarajue institucije poput univerziteta/sveuilita, istraivakih centara, trgovakih drutava posebno mala i srednjapoduzea ili samostalniistraivai. Uee je otvoreno subjektima iz svih zemalja,a one su razvrstane u nekoliko kategorija: drave lanice EU-27, pridruenezemlje (Island, Lihtentajn, Norveka, vicarska, Izrael, Turska, Hrvatska,

Makedonija, Srbija, Bosna i Hercegovina).A. Saradnja


24/61


20

Specifini program Saradnja (Cooperation) je najopsenija komponenta cijelogSedmog okvirnog programa, s budetom od 32,413 milijarde eura. Programpodrazumijeva meunarodnu saradnju, te obuhvaa sve oblike istraivakihaktivnosti koje provode razliita istraivaka tijela, istraivaki centri, fakulteti,

industrija i javna tijela uprave unutar EU i ire, radi jaanja vodee uloge ukljunim naunim i tehnolokim podrujima. Specifini program Saradnja(Cooperation) podijeljen je u deset razliitih tema. Teme se provode neovisno, alitakoer su usklaene s cijelim specifinim programom, dozvoljavajui i popreneaktivnosti meu razliitim temama, npr. kroz zajednike pozive na konkurs.

U okviru svih tema izlaze pozivi na konkurse u obliku Radnih programa s popisomusko fokusiranih tema koje e EU finansirati:

1. Zdravlje;

2. Hrana, poljopr ivreda, ribarstvo i biotehnologi ja;3. Informacijske i komunikacijske tehnologije;4. Nanotehnologije, nanonauke, materijali i nove tehnologije

proizvodnje;5. Energija;6. Okoli (ukljuujui i klimatske promjene);7. Transport (ukljuujui aeronautiku);8. Drutveno-ekonomske i humanistike nauke;9. Sigurnost;10. Svemir i prostor.

Sl.4. Raspored sredstava FP7 po pojedinim programima iz oblasti Saradnja- izvor Cordis

B. Ideje


25/61


21

Cilj specifinog programa Idejeje poveanje dinaminosti, kreativnosti i izvrsnostievropskog istraivanja u graninim podrujima nauke. Frontier Research suistraivanja koja su na samoj granici novih spoznaja, odnosno interdisciplinarnaistraivanja koja prelaze granice dosadanjih znanja.Tradicionalna terminologija

(temeljna/primijenjena istraivanja; nauka/tehnologija) i tradicionalne disciplinenisu vie prikladne: glavno obiljeje istraivanja na granicama nauke je odsutnostgranica izmeu naunihdisciplina.

C. Ljudi

Iskusni istraivai u timovima sa mladim talentiranim novacima i istraivaima suneophodni za unapreivanje nauke i poticanje inovacija, kako bi se osiguraloodrivo ulaganje u istraivanje iz javnog i privatnog sektora. Sa rastuomkonkurencijom na globalnom nivou, kljune i presudne komponente evropskog

istraivakog prostora su razvoj otvorenog evropskog trita rada za istraivae,diversifikacija njihovih znanja i vjetina, stvaranje uvjeta za unapreenje naunekarijere, te transnacionalna i meusektorska mobilnost.

D. Kapaciteti

Pod kapacitetima se podrazumijeva potpora jaanju i optimalnom koritenjuistraivakih i inovacijskih kapaciteta diljem Evrope. Sredstva predviena za ovenamjene prikazana su na sl. 5.

Sl. 5. Raspored sredstava FP7 po pojedinim programimaiz oblasti Kapacitetiu milionima eura izvor Cordis

Specifini program Kapaciteti oblikovan je da pomogne jaanju i poboljavanjukapaciteta znanja koja su potrebna Evropi ukoliko eli postii uspjeno


26/61


27/61


23

razvoj NI-IR sektora. Sutina strategije razvoja NI-IR je maksimalno iskoristitiprilike za poticanje razvoja i maksimalno spreavati prijetnje koje ugroavaju daljirazvoj NI-IR sektora.

Unutarnju okolinu u SWOT analizi ini okolina koju ne moe kontrolirati sektor NI-

IR. U njoj djeluju akteri koji ine NI-IR sektor iji se angaman reflektira naefikasnost univerzitetskog obrazovanja u sva tri stepena studija, te utjee nauspjenost programiranja i ostvarenja nauno-istraivakog i istraivakog-razvojnog rada, kao i na uspostavljanje organizacije i integralnih veza izmeuinstitucija IR i poslovnog sektora i drugih oblika djelovanja sektora NI-IR.Unutarnja okolina se iskazuje u sposobnosti sektora da planira i ostvaruje svojuulogu u drutvu sukladno evropskim standardima i specifinim potrebama iuvjetima funkcioniranja. U okviru unutarnje okoline iskazuju se snage kaosposobnost NI-IR sektora da efikasno obavlja svoju ulogu i funkcije. Istovremeno,iskazuju se i slabosti kao pokazatelji nesposobnosti sektora da ostvaruje svoju

svrhu i funkcije u drutvu. Sutina strategije razvoja NI-IR je maksimalno razvitisnage za uspjean razvoj i otkloniti slabosti koje onemoguavaju razvoj sektora.Rezime SWOT analize sektora NI-IR u Federaciji BiH dat je u SWOT matrici naslici 6.

Slika 6. Rezultati SWOT analize sektora NI-IR u Federaciji BiH

Iz rezimea SWOT analize moe se zakljuiti da u vanjskoj okolini sektora NI-IR uFederaciji BiH dominiraju prijetnje, a da je utjecaj prilika, iako one objektivnopostoje, blokiran. Najveu prijetnju ini nepovezanost izmeu ekonomskog stanjakrize ili sporog oporavka i potrebe za ulaganjima u NI-IR. Naime, kriza utjee na

smanjenje ukupnih javnih sredstava sa prijetnjom deficita u javnoj potronji, toizaziva mjere vlada za smanjenje javne potronje, pri emu se ulaganja u

Na efikasnosti baziran razvoj BiH i NI-IR;Ekonomski rast, restrukturiranje i SMEs;Povezivanje sa Evropskim naunimprostorom (ERA) i EU finansiranje (FP7 iIPA); Tranja za rezultatima NI-IR: izvoz -

drvo, metali, turizam, hrana, maine, ICTusluge; Dobre prakse strategija NI-IR ususjedstvu; Zakonski okvir za IR uposlovnom sektoru; Naunici iz BiH nastranim univerzitetima.

PRILIKE PRIJETNJE

Kratkovidnost veze krize i ulaganja u NI-IR;Izostanak drutvene podrke razvoju NI-IR;Niska izdvajanja javnih sredstava za NI-IR;Loa regulacija i nerazvijene institucijeuniverzitetskog obrazovanja i NI-IR;

Konkurencija u oblasti NI-IR u Evropi zaprojekte i odliv naunika (brain.drain);Slab poslovni sektor za promociju NI-IR;Nerazvijena javna IR infrastuktura.

Rezultati reforme univerziteta (efikasnost,kvaliteta, internacionaliziranje, mobilnost);Rast broja mladih istraivaa;Pojava privatnih i stranih univerziteta;Ukljuivanje domaih istraivaa u FP6 i 7;Sposobnost pripremanja projekata zaevropske fondove i programe istraivanja;Tehnoloki progres uz nove opreme i ICT.

Izostanak strategije razvoja NI-IR uFederaciji BiH;Nizak nivo resursa i sposobnosti za NI-IR;Slaba saradnja NI-IR i poslovnog sektora;Nizak udio NI-IR rada na univerzitetima;Oportunizam u valorizaciji rezultata NI-IR;Nizak nivo internacionaliziranja NI-IR;Slaba infrastruktura NI-IR;Niska meunarodna konkurentnost NI-IR;

Van

jskao

ko

lina

SNAGE SLABOSTI

Unu

tarn

jao

ko

lina


28/61


24

obrazovanje i razvoj nalaze na udaru u jednakom redu prioriteta, kao iadministracija i drugi izdaci. Meutim, upravo su ulaganja i NI-IR nain da se kroznjihovo kratkorono i srednjorono efektuiranje ubrza izlazak iz krize. Zato se nasvemu moe tedjeti, osim na ulaganju u NI-IR, kao to je to i ideja vodilja u EU uvrijeme krize. U domenu prilika treba istai da zemlja u stadiju razvoja koji je

voen efikasnou i investicijama ima priliku da postigne visoku efikasnostulaganja u NI-IR, jer ona mogu donositi visoke marginalne prinose. To jeobjektivno velika prilika koja se mora odraziti na ulaganja u NI-IR sektor.

Unutarnja okolina je dominatno ispunjena slabostima, mada se uoava pozitivnirazvoj u mnogim oblastima koje ukazuju na mogunosti kreiranja snaga. Glavneslabosti su izostanak razvojne strategije i njene implementacije na ijim osnovamabi se mogla kreirati strategija razvoja NI i IR. One su praene niskim nivoomizdvajanja za NI-IR, a posebno je zabrinjavajui pad izdvajanja za visoko kolstvo inerijeen nain finansiranja drugog stepena studija. Isto vai i za trei stepen, ali

zbog manjeg broja studenata to jo nije postao veliki problem. Iz takvog okvirajavlja se itav niz slabosti koje se odnose na nizak udio naunih i razvojnihistraivanja u kapacitetima univerzitetskog kadra, koji se dominantno orijentirajuna edukaciju. Potom slijedi niska konkurentnost, oportunizam u valorizacijirezultata naunih radnika i nizak nivo internacionaliziranja NI i IR. Profiliranje novihsnaga temelji se na poetnim rezultatima u podizanju kvalitete nastave iefikasnosti studija, kako na prvom, tako i na drugom i treem stepenu integriraneedukacije. Ohrabruje i sve vei rast kapaciteta za kreiranje programa naunihistraivanja u partnerstvu sa evropskim univerzitetima i istraivakim institucijama ibroj projekata u okviru IPA i FP7, a ranije i FP6, u kojima uestvuju istraivai iistraivake institucije iz Federaciji BiH.

Prilike Prijetnje

Snage

Prilike/snageJaati snage kako bi se topotpunije iskoristile prilike uvanjskoj okolini (iskoristitikapacitete za generiranje

programa za koritenje sredstavaIPA programa i FP7 programa)

Prijetnje/snagePojaati snage kako bi se sprijeile

prijetnje iz vanjske okoline(sprijeiti otpor poveanju sredstava

za NI-IR kako bi se ubrzao tehnolokiprogres na bazi kvalitetnih programa

NI-IR)

Slabosti

Prilike/slabostiOtklanjati slabosti kako bi seiskoristile prilike iz vanjske okoline

(pojaati saradnju univerziteta iprivrede kako bi se iskoristile

prilike u potrebi za podizanjemizvozne konkurentnosti

Prijetnje/slabostiOtklanjati slabosti kako bi se sprijeilodjelovanje prijetnji razvoju NI-IR

(poveati izdvajanja u NI-IR, posebnona javnim univerzitetima za

spreavanje odljeva mozgova izFederacije BiH u inostranstvo)

Tabela 4. Strateke alternative koje nudi SWOT analiza za NI-IR sektor Federacije BiH

Rezultati SWOT analize ukazuju na strateke alternative u profiliranju strategije

NI-IR u Federaciji BiH. One su prikazane u tabeli 4.


29/61


25

Strateka alternativa prilike/snage trebalo bi da predstavlja oslonac buduestrategije. U toj stratekoj alternativi kriju se mogunosti za postizanje najveihrezultata u primjeni strategije i to bi trebalo da bude podruje poetne afirmacijeStrategije. Strateka alternativa prilike/slabosti ukazuje na potrebu da se slabostiotklanjaju kako bi se iskoristile prilike. To podrazumijeva znaajna ulaganja

resursa koji se bez strategije nee moi osigurati. Zato aktiviranje ove alternativezahtjeva stanje pune implementacije Strategije. Strateka alternativasnage/prijetnje zahtjeva da se snagama sprijee negativni utjecaji prijetnji, to bitrebalo dovesti do pozitivnih promjena u vanjskoj okolini sektora NI-IR jer samsektor nee moi aktivirati potencijale ove strateke alternative. I najzad, stratekaalternativa slabosti/prijetnje je najvei izazov jer treba i jaati snage i pokuatiostvariti utjecaje na promjene u vanjskoj okolini.

U zakljuku SWOT analize moe se istai da njeni rezultati ukazuju na postojanjerealnih prilika i snaga da se Strategija kreira i da zapone njena efikasna

implementacija. Pri izradi Strategije potrebno je voditi rauna da se stratekealternative adekvatno evaluiraju i da naini njihovog aktiviranja nau mjesto i uciljevima i akcionom programu za realizaciju Strategije.

4. STRATEKI PRAVCI RAZVOJA NI-IR RADA I NAINFINANSIRANjA U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE

4.1. Identific iranje stratekih pravaca razvoja nauke i tehnologi je u

Federaciji Bosne i Hercegovine za period 2012 2022. godina

U identificiranju stratekih pravaca razvoja nauke i tehnologije u Federaciji BiH jepotrebno postii optimum izmeu zahtjeva za racionalizacijom u koritenjuogranienih resursa razvoja i koncentracijom na manji broj odabranih stratekihpravaca, sjedne, i potrebe da se razvojem obuhvate kljune oblasti razvoja naukei tehnologije koje osiguravaju nauno-tehnoloki napredak, s druge strane. Okvirza identificiranje stratekih pravaca je globalizacija ekonomije i drutva i samogprocesa stvaranja znanja i inovacija. U tome BiH i Federacija BiH moraju tragati zamjestom aktivnog aktera radi poboljanja svoje pozicije u kreiranju, prihvatanju iimplementaciji znanja i inovacija. Pri tome evropska vizija BiH i procespridruivanja Evropskoj uniji imaju veoma vanu ulogu u smislu mogunostiukljuenja BiH u Evropskom prostoru inovacija, istraivanja i razvoja (EuropeanArea for Innovation, Research and Development).

Strateki pravci razvoja temelje se na postojeoj ekonomskoj strukturi i potrebiosiguranja ekonomskog rasta i kvalitetnih radnih mjesta u Federaciji BiH. Ciljeviekonomskog razvoja do 2020. godine trebaju u veoj mjeri ukljuiti znanje kaofaktor rasta i promjene ekonomske strukture i omoguiti transformaciju ekonomijezemlje iz faze razvoja utemeljene na resursima u fazu razvoja utemeljenu na

efikasnosti. Jaz izmeu sadanjeg stanja ekonomskog i socijalnog razvoja iprojektiranog stanja do 2020. godine mora se u veoj mjeri popuniti doprinosom


30/61


26

znanja i njegovom implementacijom kroz forme inovacija. To ni u kom sluaju neznai zanemarivanje utjecaja drugih faktora razvoja, kao to su prirodni resursi,fiziki i finansijski kapital i rad, nego potrebu da znanje i inovacije u kombinaciji saostalim faktorima razvoja u veoj mjeri pokreu ekonomski razvoj, podiukonkurentnost i produktivnost i kroz transformaciju u inovativno i poduzetniko

drutvo doprinose porastu blagostanja u Federaciji BiH.

Ta transformacija utemeljena na znanju treba poivati na tri poluge nauno-tehnolokog razvoja: 1) generiranju i implementaciji inovacija koje pokreudiverzifikaciju ekonomske strukture sa porastom udjela novih ekonomskihdjelatnosti, novih industrija i proizvoda i usluga sa visokom dodanom vrijednou,koji osiguravaju konkurentnost na izvoznom i domaem tritu, 2) generiranju iimplementaciji unaprijeenih tehnolokih procesa, optimizaciji alokacije resursarazvoja i unapreenju procesa organiziranja ekonomskih i drutvenih aktivnosti i 3)irenju i podizanju najire baze znanja u drutvu koju ine sistem visokog

obrazovanja, sistem kreiranja naunih ljudskih potencijala, kreiranje drutveneinfrastrukture za razvoj nauno-tehnolokog razvoja i iroka primjena novihtehnologija i upravljakih koncepata u poduzetnikoj osnovi i drutvenoj nadgradnjidrutva (primjena informacionokomunikacionih tehnologija, koncepcije odrivograzvoja, jaanje socijalne kohezije i slino).

Strateki pravci razvoja nauke i tehnologije u ovoj strategiji se identificiraju kao: 1)opi pravci, 2) funkcionalni pravci i 3) sektorski pravci razvoja nauke i tehnologije.

Opi pravciodnose se na one aktivnosti koje su bitan uvjet za kreiranje i razvojsistema nauno-tehnolokih istraivanja. Opi pravci razvoja nauke i tehnologije uFederaciji BiH treba da obuhvate: a) razvoj sistema visokog obrazovanja ponajboljoj evropskoj i svjetskoj praksi (poveanje stope upisa na univerzitete,efikasnost studiranja, internacionaliziranje studija, usvajanje znanja neophodnih zalake ukljuivanje na trite rada), b) unapreenje sistema promocije naunograda na univerzitetima, sa posebnim fokusom na promociju mladih i vrhunskihistraivaa i c) stvaranje infrastrukture za razvoj nauno-istraivakog rada kojuini Fond NIR-a, mrea univerziteta, instituta i istraivako-razvojnih centara nauniverzitetima, naunim ustanovama, te u privredi, tehnoloki parkovi i inkubacionicentri za kreiranje i implementaciju inovacija i centri promocije javno-privatnogpartnerstva u nauno-tehnolokim istraivanjima.

Funkcionalni pravcise odnose na obuhvat funkcionalnih oblasti istraivanja, ijisu rezultati primjenjivi u veini ili svim sektorima koji determiniraju ekonomsku idrutvenu strukturu. Funkcionalni pravci razvoja nauke i tehnologije u FederacijiBiH obuhvataju: a) odriv razvoj sa efikasnijom upotrebom ogranienih resursa,smanjenjem tetnih emisija, efikasnim upravljanjem otpadom, veim koritenjemobnovljivih izvora rasta i uravnoteenim okolinskim razvojem, b) masovniju iefikasniju primjenu informacijsko-komunikacijskih tehnologija u ekonomiji i drutvu,c) podizanje energetske efikasnosti, d) transformiranje nauno-istraivakog rada iinovacija u oblike intelektualnog vlasnitva (patenti, izumi, branding), e) nauna i

razvojna istraivanja u sferi ekonomskih, razvojnih i socijalnih politika(makroekonomske politike, politike razvoja konkurentnosti, industrijske, trgovinske


31/61


32/61


28

4.2. Okvir finansi jske podrke drave razvoju istraivakog sektora

BiH je 1990. godine imala ulaganje u ITR sektor od 1.5% tadanjeg BDP (0.5%Savezni fond za nauku i tehnoloki razvoj, 0,5% Republiki fond za nauku te 0,5%privredna poduzea). Konani bilans konkurentnosti privrede BiH iskazan je

podatkom da je u toj godini vanjskotrgovinski suficit bio 5% BDP-a i iznosio je 0,5mlrd. USD.Finansijsko ulaganje drave u sektor istraivanja i tehnolokog razvoja (ITR) uFederaciji BiH nije prepoznato kao razvojna potreba, dok je EU svojim planom dadostigne ulaganje u ITR u iznosu od 3% BDP do 2010. godine definirala mjerukoju e potovati lanice.Svoje opredjeljenje od 3% BDP-a Evropska unija je 2000. godine definiralaLisabonskom deklaracijom, sa ciljem njegovog dostizanja do konca 2010. godine.U augustu 2010. godine UNESCO-ov Institut za statistiku objavio je rezultateporazne po Bosnu i Hercegovinu o ulaganju u nauna i razvojna istraivanja kako

slijedi:

Tabela 5.

ZEMLJAUlaganje u istraivanje

(nauka i razvoj)US $ ppp per capita

Iskazano u %BDP-a

Slovenija 464.5 1.9

Grka 162.1

Hrvatska 159.1

Crna Gora 129.6

Rumunija 80.1Bugarska 52.8

Srbija 33.3

Makedonija 16.1

Moldavija 14.8

BiH 1.9 0.06

Gornji podaci se daju u cilju uporedbe opredjeljenja Evropske unije i prakse u

Bosni i Hercegovini.

Poslije 1995. godine ITR sektor izuzet je iz bilo kakve obnove. Dejtonski sporazumje definirao nadlenosti svih nivoa vlasti u BiH, ali rijei nauka, istraivanje,tehnoloki razvoj i sl. nisu spomenuta niti jednom pri definiranju odgovornostinivoa vlasti. Zbog toga ak i danas na prigovore da se te oblasti zanemarujupojedini dunosnici svih nivoa vlasti odgovaraju da to nije njihova odgovornost.Nestao je Republiki fond za nauku, kantonalni fondovi nisu formirani, univerzitetisu izgubili istraivaku komponentu i pretvorili se u visoke kole (kolede) koji vrevisokokolsko obrazovanje, ali bez istraivake djelatnosti nastavnika. injenica je

da nauno-istraivaki projekti nisu adekvatno podrani u finansijskom smislu,toizmeu ostalog za posljedicu ima da mali broj nastavnika objavljuje radove u


33/61


29

indeksiranim asopisimaime se obara rejting naih univerziteta. Scienciometrijakao djelatnost na BiH univerzitetima ne postoji, svakodnevno se gube anse zausporedivost sa univerzitetima ne samo u Evropi nego i u okruenju. Kako su uBiH budeti cca 1/3 BDP-a, trenutna norma od 2/3 evropske norme, tj. od 2%BDP-a, istovremeno je cca 6% budeta.

S obzirom na to da u BiH tri nivoa dravne vlasti imaju prava prikupljanja ipotronje javnih prihoda, logino je (a to predlae i UNESCO) da svaki nivouestvuje u finansiranju STR sektora u skladu sa vlastitim kapacitetom javnogfinansiranja.Slijedea tabeladaje pokazatelje koji su bazirani na ovom modelu ulaganja:

Tabela 6. 2009. god.Kapacitetijavnog

finansiranjaVlada BiH

Vlada FBiH ivlade svihkantona

Vlada RSVladaBrko

DistriktaBiH

Kapacitet javnogfinansiranja

aprox. %13,90 61,10 22,10 2,90 100

Budet mil. KM 977,60 4.295,50 1.556,10 203,40 7.032,50

Poeljnih 2%BDP za ITRmil. KM priodnosu 3/1

Drava/privreda

49,00 215,40 77,90 10,20 352,50

Ostvareno u

2009. godini zaRTD mil. KM 0,15 7,34 5,22 0,75 13,46

% ostvarenja0,30

Podbaaj333 puta

2,32Podbaaj43 puta

6,70Podbaaj15 puta

3,43Podbaaj29 puta

3,81Podbaaj26 puta

Naravno da tako oskudno finansiranje ITR sektora ne prua mogunost da seuspostavi sistem podrke poduzeima (a toje sluaj u svim razvijenim zemljama)putem poticaja za ulaganje u istraivako-razvojne projekte za razvoj novihproizvoda i novih tehnologija te za investicije poduzea u kapacitete istraivako-razvojnih centara.

Global Competitiveness Report WEF-a za 2007/2008. godinu dao je, u kontekstu131 zemlje, koje predstavljaju 98% svjetskog GDP-a, o pitanju ITR sektorasljedee rangove za BiH:

Upotreba najnovij ih tehnologija 121

Apsorpci ja tehnologija u f irmama 127

Zakonodavstvo relevantno ICT 116

FDI i transfer tehnologija 127

Pretplatnici mobi lne telefonije 75

Korisnic i Interneta 52


34/61


30

Personalni raunari 71

irokopojasni Internet pretplatnici 73

Inovativni kapacitet 110

Kvalitet nauno-istraivakih institucija 117

Ulaganja poduzea u istraivanje i tehnoloki razvoj 97

Istraivaka saradnja univerziteti/firme 107 Dravne nabavke proizvoda naprednih tehnologija 122

Raspoloivost naunika i inenjera 108

Koritenje patenata 89

Zatita intelektualne svoj ine 119

Upis na tercijarnu edukaciju 67

Kvalitet edukacionog sistema 85

Kvalitet edukacije matematike i prirodnih nauka 54

Internet u kolama 88

Brain drain 113 Stanje razvoja klastera 128

Na osnovu gornjih agregata, zbirni rangovi za tipove ekonomije zastupljene u BiHsu:

Faktorski voena ekonomija (institucije, infrastruktura,makroekonomska stabilnost, zdravstvo i osnovno kolstvo) 104

Efikasnou voena ekonomija (visoko obrazovanje i treninguz rad, efikasnost robnog trita, efikasnost trita rada,sofistikacija finansijskog trita, tehnoloka spremnost,veliina trita)

95

Inovativnou voena (sofistikacija poslovanja, inovativnost) 123

Za finansiranje istraivakog sektorapolazna osnova mora biti postojea fiskalnastruktura, to ima direktne refleksije na projektiranje finansijskog sistema odrivogfinansiranja sektora nauno-istraivake i istraivako-razvojne (ITR) djelatnosti.Prihodna i rashodna strana fiskalnog sistema strukturno se znaajno razlikuju, aliza potrebe ovog razmatranja bitna je rashodna strana pravo na potronju javnihprihoda u okviru budeti kojima raspolau vlade na svim nivoima.

Sistem finansiranja ITR sektora mora uvaiti visoko decentralizirani sistem vlasti iodbojnost prema centralizaciji makar i dijela ve decentraliziranih sredstava.

Sreom, to i nije prepreka u stvaranju sistema odrivog finansiranja ITR sektorajer unutar svakog subjekta (svi nivoi izvrne vlasti) postoje i mogu se identificiratipotrebe i interesi prema ITR sektoru te lokalno finansirati. Sistemom poticaja

Od 131 posmatrane zemlje BiH u konanom zbirnom rangu zauzima106. poziciju.


35/61


31

mogu se autonomno artikulirati potrebni oblici saradnje koje prevazilaze lokalninivo.

Drava BiH bi trebala osigurati finansiranje:

Domaeg udjela u projektima meunarodne saradnje nauno-istraivakog i istraivako-razvojnog karaktera;lanarineu meunarodnim naunim i nauno relevantnim asocijacijamau kojima je BiH lanica (UNESCO, ISO, IEC, COST, FP7, IMA, CIGRE,itd);Nauno-istraivakih projekata koje zajedniki rade fakulteti i/ili instituti izrazliitih entiteta, ukljuujuii Distrikt Brko;Poticaja istraivako-razvojnim projektima koji su predmet saradnjepoduzea iz razliitih entiteta, ukljuujuii Distrikt Brko;Dravnih nagrada za rezultate u oblasti nauke, istraivanja i inovacija;

Funkcioniranje i razvoj akademske mree (domen.edu);Kooperativnog biblioteko informacionog sistema i servisa - COBISS;Pristupa nauno-istraivakim bazama podataka (EBSCO, CurrentContents, Science Citation Index, WEB of Science itd.);Pristupa elektronskim naunim asopisima (Science Direct itd.);Izdavanja asopisa koja meunarodne referentne baze prihvate kaoindeksirane;Dravne statistike relevantne nauci i tehnologiji po standardima OECD-ai EUROSTAT-a.

Federacija BiH bi trebala osigurati finansiranje:

Programa stvaranja naunih saradnika, odnosno jednu polovinu od 4.400doktora nauka na 2,85 miliona stanovnika Federacije BiH u periodu od10 godina. Ovu aktivnost, koja je u funkciji podrke nauno-tehnolokomrazvoju, mogue je realizirati putem nauno-istraivakih projekta kojirezultiraju doktoratom. Drugu polovinu trebaju osigurati kantoni zapotrebe nastavne i nauno-istraivake funkcije svojih univerziteta. Ovibrojevi su u skladu sa EU planom (700.000 doktora nauka na 450 miliona

stanovnika u 10 godina);Odravanja i razvoja Registra istraivaa, istraivakih institucija,istraivakih projekata, infrastrukturnih ulaganja i kapitalne istraivakeopreme;Izdavatva naune literature;Nauno-istraivakih projektata koji rezultiraju lancima u referentnimasopisima;Poticaja istraivako-razvojnim projektima sa izvoznom aspiracijom, 1:1sa relevantnim poduzeima ve sufinansiranim od svojih kantona.Formiranja (nezavisno od univerziteta) naunih instituta za nekoliko

fundamentalnih oblasti koje su primjerene prirodnim karakteristikamaFederacije BiH (npr. Institut za mediteranske poljoprivredne i umske


36/61


32

kulture u Hercegovini, umarski institut u Srednjoj Bosni i BosanskojKrajini, Institut za kraka podruja u Hercegovini, Rudarski institut uTuzli, Metalurki institut u Srednjoj Bosni, Institut za meunacionalneodnose sa sjeditem u Sarajevu i odjelom u Mostaru, Energetski institutsa vie odjela na razliitim lokacijama i sl.). Upravljanje tim, od strane

Federacije BiH formiranim, institutima organizovae se po principuFFRDC u SAD (Federally Funded Research and Development Centers).Ovo podrazumijeva da Vlada Federacije BiH na osnovu feasibility studijeosniva i investira, a potom na upravljanje predaje naune institutekonzorciju zainteresiranih privatnih i dravnih poduzea te univerziteta.Na taj nain Vlada Federacije BiH, bez obzira na injenicu da upotpunosti finansira osnivanje instituta, preuzima ulogu manjinskogpartnera u konzorciju, ime se izbjegava utjecaj dravne birokracije urealizaciji istraivakih ciljeva. Federacija BiH e finansirati i sufinansiratinauno-istraivake projekte koje provode instituti osnovani po naprijed

navedenom modelu, a koji su od interesa za Federaciju BiH.Federacija BiH e donijeti svoj Zakon o sistemu i politici razvoja nauno-istraivake i istraivako-razvojne djelatnosti te Zakon o Fondu za nauno-istraivaku i istraivako-razvojnu djelatnost. Federacija BiH e svojim zakonomurediti poziciju kantona u istraivakom sistemu vodei se Ustavnim rjeenjima iprincipom da su kantoni prevashodno okrenuti prema naunom potencijaluuniverziteta koje finansiraju, te prema poduzeima koja svoj istraivako-razvojnirad usmjeravaju stvaranju novih proizvoda, tehnologija i usluga okrenutih izvozu.

Obim finansiranja: EU je dostigla 1,9% BDP-a u finansiranju istraivakedjelatnosti. Poto su utvrdili cilj od 3% u 2010. godini, postavili su i poeljnustrukturu finansiranja privreda: drava kao 2:1, ime se ugledaju na SAD koja je1970. godine imala omjer 1:2, a sada je dostigla 2:1, pri ulaganju od 2,86% BDP.

Male zemlje, koje u razvoju istraivakih djelatnosti vide put svoga napretka su:vedska koja ulae 3.59% svog BDP-a, vicarska 2,74%, Finska 2,73%, Izrael2,20%, Danska 2,06%, Norveka 1,56%, Island 1,55% itd. Povrni poznavaociistraivake djelatnosti ovu spremnost za ulaganje objanjavaju bogatstvom ovihzemalja i njihovim visokim BDP per capita. To je klasina zamjena teza! Ovezemlje su bogate i imaju visoki BDP per capita zato jer ulau u istraivaki sektor!

BiH je 1990. godine dostigla 1,5% svoga tadanjeg BDP, od ega je dravni diobio 1% (Federacija i Republika po 0,5%), a privreda je ulagala 0,5%.

Misija UNESCO je 2005. godine posjetila BiH u tri navrata i dala preporuku daBiH, s obzirom na svoje ciljeve prikljuenja EU, mora obnoviti svoj istraivakisektor i to poeti sa ciljnim iznosom 2% BDP (poeti sa 1%, poveavati i u petojgodini dostii 2%), a da se participacija pojedinih nivoa vlasti odredi u skladu sanjihovim pravima na potronju javnih prihoda.

BDP u 2009. godini je utvren u iznosu 23,5 milijardi KM.


37/61


38/61


34

Kada se ciljni procenat od 2% primjeni na iznos BDP BiH od 23,5 milijardi KM,slijedi da bi za ITR u BiH bio potreban iznos od 470 miliona KM. U skladu sa tim,svi nivoi dravne vlasti i privreda bi trebali taj iznos osigurati kako slijedi u tabeli 9.

Tabela 9. Potrebno uee drave i privrede u finansiranju ITR u milionima KM

Drava/privreda Drava Privreda2/1 314 156

3/1 352,5 117,5

Primjenjujui pravilo da se finansiranje realizirau skladu sa pravom na potronjujavnih prihoda, razliiti nivoi vlasti u BiH bi trebali osigurati ITR finansiranje nanain kako topokazuje slijedea tabela:

Tabela 10. Potrebno uee razliitih nivoa dravne vlasti u finansiranju ITR u mil. KM

Drava/privreda BiH Vlada BiH FBiH RS D.Brko

2/1 314 43,67 191,90 69,30 9,13

3/1 352,5 49,00 215,40 77,90 10,20

Pokazatelji izloeni u gornjoj tabeli dati su za cijelu BiH kako bi se mogla uoitiuloga Federacije BiH u kontekstu cijele drave. Meutim, fokus Strategije je naFederaciji BiH unutar koje se fiskalna snaga dijeli izmeu Vlade Federacije BiH ivlada svih kantona. Odnos Vlade Federacije BiH i svih kantona zajedno u tomkontekstu dat je u slijedeoj tabeli:

Tabela 11. Potrebno uee drave u % imilionima KM

Drava/privreda FBiH Vlada FBiH Kantoni

100% 49,7% 50,3%

2/1 191,90 95,40 96,50

3/1 215,40 107,05 108,35

Osiguravanje sistemskog pristupa u finansiranju ITR u Federaciji iziskujeukljuivanje kantona u punom kapacitetu. Zadatak Vlade FBiH u tom kontekstu jeda u saradnji sa kantonalnim vladama definira okvire za ulaganje u ITR uFederaciji BiH, kako je to predstavljeno u narednoj tabeli.


39/61


35

Tabela 12. Potrebna izdvajanja za ITR kantonalnih vlada, milioni KM, 2009. god.

FBiH

Ukupno

Svi

kantoni Kan

ton

1

Unsk

o-sans

ki

Kan

ton

2

Po

savs

ki

Kan

ton

3

Tu

zlans

ki

Kan

ton

4

Zenik

o-

Documents

Strategija Naucno-Istrazivackog Rada