STRATEGIJA PRIMENE SLOBODNOG SOFTVERA U … · STRATEGIJA PRIMENE SLOBODNOG SOFTVERA U OBRAZOVANJU Ideja slobodnog softvera nastala je kao izraz razumeva-nja uloge tehnologije u društvu

STRATEGIJA PRIMENE SLOBODNOG SOFTVERA

U OBRAZOVANJU

Linux centar

Projekat je podržao Fond za otvoreno društvo

Strategija primene uzana.indd 1 29.6.2011 22:18:38

�

STRATEGIJA PRIMENE SLOBODNOG SOFTVERA U OBRAZOVANJU

Ideja slobodnog softvera nastala je kao izraz razumeva-nja uloge tehnologije u društvu i ekonomiji sa aspekta slobode ljudskog stvaranja i komunikacije. Softver je programski tekst pisan programskim jezicima kojima ljudi komuniciraju i krei-raju ekspresije i disitribuiraju informacije. Informacije koje se nalaze u softveru nisu samo tehničke prirode nego su name-njene i ljudima koji razvijaju i koriste programe. Poruke koje korisnik čita u toku rada sa programom, uputstvo kao i sam proces kreiranja, slanja i čuvanja informacija deo su programa ili program njima upravlja.

Imajući u vidu pravne i političke aspekte slobode ljudske komunikacije Richard Stallman dolazi do ideje o nužnosti slo-bode softvera kao važnog segmenta ljudske komunikacije i teh-nološkog alata kreiranja i upravljanja informacijama i komuni-kacijom. Richard Stallman zbog toga kreira termin slobodan softver koji se ne odnosi na cenu softvera nego na slobodu.

Sloboda softvera odnosi se na slobodu korisnika da koristi, kopira, distribuira, proučava, modifikuje i poboljšava softver. Jedan do preduslova ostvarenja ovih sloboda je da ko-risnik ima pravo da ima kopiju programskog koda. Svako ko se bavi razvojem softvera ima pravo da naplati svoj rad i usluge vezane za održavanje i razvoj softvera.

Da bi slobodan softver mogao biti slobodan od samog početka Richard Stallman je kreirao program za pisanje pro-gramskog teksta te dodatne softverske alate za kreiranje sof-tvera kako ljudi koji se bave razvojem softvera ne bi bili uslov-ljeni od samog početka neslobodnim preduslovima. Nakon

Uvod


�

uspostavljanja tehnoloških preduslova započeto je stvaranje operativnog sistema GNU Hurd kako bi kompjuteri u celo-sti bili kontrolisani i upravljani slobodnim softverom. Pravna dimenzija ove ideje definisana je GPL Licencom koja u svom normativnom delu ima definisane slobode korisnika da ko-risti, kopira, distribuira, proučava, razvija softver dok u re-striktivnom delu ima odredbe koje sprečavaju ograničavanje ili ukidanje ovih sloboda. Prva verzija ove licence je objavljena 1989. g. Uočavajući potrebu da se dodatni priručnici i druge publikacije koje se tiču upotrebe softvera učine slobodnim na-staju dodatne licence koje garantuju slobodu drugih programa ili dokumenata vezanih za upotrebu softvera.

Linus Torvalds za vreme studiranja na univerzitetu u Helsinkiju u Finskoj započinje rad na operativnom sistemu koji bi bio potpuno slobodan i svi korisnici bi imali pravo da ga dorađuju, koriste, menjaju, distribuiraju. Linus Tor-valds koristi alate za razvoj softvera koje je napravio Richard Stallman i njegovu GNU GPL licencu. Ideja Linusa Torvald-sa nailazi na veliki odziv programera, kompanija, korisnika, studenata, naučnika iz celog sveta. Danas možemo govoriti o učešću stotina hiljada ljudi u razvoju slobodnog softvera i velikih kompanija kao što su IBM, HP, Oracle, Motorola, Sie-mens i univerziteta i naučnih institucija i laboratorija (NASA, CERN). GNU Linux je zreo i razvijen operativni sistem, a slobodan softver se razvija ne samo za GNU Linux nego i za druge operativne sisteme uključujući i Microsoft Windows. Sloboda razvoja, proučavanja i upotrebe softvera pokrenula je brojne inicijative širom sveta tako da sada postoji nekoli-ko slobodnih operativnih sistema i preko 70 000 slobodnih programa. Ove programe razvija i distribuira preko 600 000 programera širom sveta.

Vlade SAD, Rusije, Kine, Nemačke, Francuske, Velike Britanije, Italije, Španije, Švedske, Norveške, Japana i drugih zemalja koriste slobodan softver u svim vitalnim segmentima svog funkcionisanja. EU je unutar svog FP7 programa izdvo-jila više od 9 milijardi EURa za projekte namenjene razvoju slobodog softvera. EU je primenu slobodnog softvera u funk-cionisanju države postavila kao jedan od kriterija za članstvo u EU.


�

Organizacije kao što su UNESCO, OUN, UNDP i druge podržavaju projekte razvoja i primene slobodnog softvera. Za-hvaljujući slobodi prilagođavanja softvera sopstvenim potre-bama korisnika slobodan softver je preveden na mnoge jezike što omogućava pristup softveru bez kulturoloških i drugih ekonomsko-pravnih opterećenja.

U svetu postoji pozitivna sudska praksa odbrane prava korisnika softvera određenog GNU GPL licencom što govori o pravnoj utemeljenosti i pravosnažnosti sloboda definisanih u GNU GPL licenci.

Budući da slobodan softver podrazumeva slobodu upo-trebe, proučavanja, izmene, kopiranja i distribucije softvera i prava svakog korisnika na posedovanje programskog koda obrazovne institucije širom sveta su se aktivno uključile u ak-tivnosti razvoja, primene, testiranja i distribucije slobodnog softvera. Ideja slobode softvera pokrenula je dodatne inicija-tive otvorenih standarda, otvorenog pristupa informacijama i znanju i otvorenom hardveru koja određuje slobodu pristupa i izmene svih datoteka koje definišu neki hardver.

Uloga slobodnog softvera u obrazovnim institucijama se može podeliti u sledeće kategorije aktivnosti obrazovnih institucija:

obrazovni rad naučno-istraživački rad administrativno-operativni rad funkcionisanje informacijske infrastrukture obra-

zovnih institucijaIako svaka od ovih funkcija ima svoje specifičnosti one su

međusobno povezane i zahtevaju uspešno funkcionisanje svih funkcija kao preduslov uspešnog rada obrazovnih institucija.

Posebna prednost upotrebe slobodnog softvera u obra-zovnom procesu je u njegovoj mogućnosti individualizacije interfejsa i dodavanju proširenja za pojedine učenike u odre-đenim predmetima. Interfejs i komande su prevedene na srp-ski jezik, a mogu se prevesti u skladu sa rodnim pripadnosti-ma učenika. Imajući u vidu kulturološku različitost i potrebe ostvarenja politike inkluzije slobodan softver može naći po-sebnu primenu u obrazovnim institucijama u Srbiji.

Upotreba slobodnog softvera u

obrazovanju


�

Napravljene su posebne distribucije GNU Linuxa za obrazovne institucije koje se mogu koristiti za obrazovne, admi-nistrativne i infrastrukturne aktivnosti obrazovnih institucija.

Obrazovni rad je određen sadržajem programa, slobo-dom pristupa obrazovnim sadržajima, metodologijom, na-učno-istraživačkim projektima, upotrebom administrativnih funkcija u obrazovne svrhe.

Slobodan softver svojim karakteristikama omogućava realizaciju fleksibilnih i dinamičnih metodologija realizaci-je obrazovanja i zadovoljavanja kriterija taksonomija nivoa znanja. Sloboda uvida u izvorni kod softvera, prilagođavanja sopstvenim potrebama, individualizacija interfejsa te slobo-da primene omogućavaju postizanje akademskih rezultata ne samo u informatici nego i u primeni softvera u drugim obla-stima obrazovanja. Pamćenje, razumevanje, analiza, primena, evaluacija i drugi nivoi znanja se mogu postizati zahvaljujući pravu korisnika da menja, proučava i primenjuje softver pre-ma svojim potrebama.

Bez obzira da li se nastavni plan, ocenjivanje ili realiza-cija programa odvija prema Bloom-ovoj taksonomiji znanja, taksonomiji koju je predstavila Lorin Anderson ili nastavnici samostalno kombinuju kriterije znanja u pojedinim delovima realizacije nastave slobodan softver može da se uspešno upo-trebljava u realizaciji nastave u skladu sa planiranim ciljevima i ishodima, bez obzira o kom nivou usvajanja znanja se radi.

Na raznim univerzitetima, naučno-istraživačkim insti-tucijama i individualnim i timskim radom programera razvije-ne su aplikacije iz oblasti hemije, biologije, matematike, fizike, geografije, geodezije, astronomije, biohemije, bioinformatike, medicine, mašinstva, elektronike, elektrotehnike, informatike, arhitekture, telekomunikacije, metalurgije, upotrebe veštačke inteligencije, ekonomije, grafičke, audio i video aplikacije i brojne druge.

Zahvaljujući slobodi softvera omogućena je integracija infrastrukture i specijalizacija primene softvera tako da se ovi programi koriste u cluster, grid, cloud i drugim tehnologijama koje podrazumevaju integraciju telekomunikacijskih protoko-la i mogućnosti aplikacija.

Obrazovni rad


6

Razvijene su aplikacije za učenje na daljinu, arhivi-ranje edukativnih sadržaja, kreiranje repozitorija edukativ-nih sadržaja, objavljivanje edukativnog sadržaja, kreiranje i objavljivanje obrazovnog sadržaja, ocenjivanje, praćenje uspeha učenika, upravljanje bibliotekama i sl. Sve više se po-svećuje pažnja primene ergonomskih standarda i smernica za razvoj softvera koji omogućava upotrebu softvera od stra-ne osoba sa invaliditetom. Na taj način, nastavnici, učenici, roditelji i druge osobe uključene u proces obrazovanja mogu da koriste softver bez obzira na invaliditet. Ovakva politika i mogućnost prilagođavanja softvera omogućava lakšu pri-menu inkluzije učenika u obrazovni proces.

Razvoj slobodnog softvera je posebnu primenu na-šao u naučno-istraživačkom radu jer sloboda modifikacije omogućava primenu u specijalističkim i subspecijalističkim naučnim oblastima. Tako reći nema ni jedne naučne obla-sti za koju nije razvijan slobodan softver bilo da se radi o konkretnim aplikacijama ili o infrastrukturnim rešenjima za implementaciju i izvršavanje pojedinih programa. Slobo-dan softver se uspešno primenjuje u naučno-istraživačkom radu u mnogim univerzitetima i naučno-istraživačkim in-

Slika 1. Prikazuje odnos primenljivosti

slobodnog softvera u taksonomijama

znanja po Bloomu i Lorin Anderson

Naučno-is-traživački

rad


7

stitucijama kao što su MIT, Harvard, Stanford, Univerzitet u Berlinu, Oxford University, Cambridge University, NASA, CERN, Max Planck Institut, Institut za solarnu i terestrič-ku fiziku u gradu Irkutsk u Rusiji, Fermi akcelerator u SAD, Univerzitet u Tokiju i mnogi drugi. Gotovo svi univerziteti, laboratoriji širom sveta koriste slobodan softver u naučno-istraživačkom radu. Slobodan softver se koristi na fakulteti-ma u Srbiji više od 1� godina.

Administrativne funkcije obrazovnih institucija se rea-lizuju u sledećim aktivnostima:

kreiranje i formatiranje dokumenata upravljanje, arhiviranje i zaštita dokumenata finansijske i knjigovodstvene aktivnosti operativne, organizacione i komunikacijske aktiv-

nosti administracija nastave i uspeha učenikaSlobodan softver se može uspešno koristiti u kreira-

nju tekstualnih, tabelarnih, grafičkih, audio i video datoteka, baza podataka za administrativne funkcije škola. Slobodni programi kao što je LibreOffice i OpenOffice mogu uspeš-no koristiti latinično i ćirilično pismo te vršiti preslovljavanje latiničnih dokumenata u ćirilične i sl. Brojna proširenja za ove programe mogu omogućiti primenu u nastavi i formati-ranje u formatima koji su međunarodno standardizovani za arhiviranje ili u formatima koji su pristupačni za osobe sa invaliditetom. Ugovori, dopisi, rešenja, odluke, nastavni pla-novi i drugi dokumenti se mogu uspešno kreirati slobodnim softverom i obezbediti njihova kompatibilnost sa drugim programima.

Administrativne aktivnosti vezane za upravljanje, ar-hiviranje i zaštitu dokumenata mogu se realizovati slobod-nim programima po važećim standardima i tehničkim spe-cifikacijama za obeležavanje verzija dokumenata, uspešno arhiviranje i moguću enkripciju poverljivih dokumenata. Realizacija upravljanja, arhiviranja i zaštite dokumenata se može realizovati pažljivo podešenom informacijskom in-frastrukturom u obrazovnoj instituciji. Poznati univerziteti, vladine institucije, kompanije, vlade, lokalne samouprave,

Adminis- trativne funkcije


8

naučno-istraživačke organizacije uspešno koriste slobodan softver u svojim aktivnostima upravljanja, arhiviranja i za-štite dokumenata.

Računovodstvene i knjigovodstvene funkcije obrazov-nih institucija se mogu koristiti prilagođavanjem i razvojem softvera u obrazovnim institucijama. Razvoj specijalizovanog programa prema pozitivnom zakonu o računovodstvu i dru-gim zakonima Republike Srbije nije skup tako da bi razvoj takvog programa bio u interesu obrazovnih institucija.

Evidencija inventara i obeležavanje inventara i osnov-nih sredstava bar kodovima se može lako i uspešno obaviti upotrebom slobodnog softvera.

Slika 2. Prikaz ekrana za

OpenOffice verzija 3.3 preveden na

srpski jezik

Slika 3. Slobodan program

za vođenje evidencije o

uspehu učenika


9

Brojni slobodni programi za realizaciju i upravljanje projektima, planiranje, pravljenje rasporeda, kolaboraciju, razne komunikacijske aktivnosti mogu lako obezbediti izvr-šavanje operativnih, organizacionih i komunikacijskih aktiv-nosti obrazovnih institucija.

Razvijeni su specijalizovani slobodni programi u web okruženju koji služe za evidentiranje akademskog uspeha učenika, izveštavanje i kreiranje obrazovnih isprava o uspehu učenika. Posebni programi omogućavaju statističku obradu podataka radi praćenja u školama, školskim upravama i dru-gim organizacijama i telima koje se bave statističkom obra-dom podataka vezanih za obrazovni proces.

Operativni sistem GNU Linux je u početku svog razvoja prevashodno bio upotrebljavan u telekomunikacijama i dru-gim oblastima primene mrežnih protokola. Višegodišnje isku-stvo, primena, testiranje i investicije učinile su ga superiornim u oblastima mrežnih komunikacija, razvoja informacijske in-frastrukture te primeni u Internet komunikacijama, web okru-ženju, bazama podataka, administraciji sistema, zaštiti mreža i računara od neovlašćenog pristupa podacima i sl. GNU Linux i drugi slobodni operativni sistemi kao što je OpenBSD mogu odgovoriti najkompleksnijim zahtevima telekomunikacijske i mrežne infrastrukture obrazovnih ustanova. Davaoci internet usluga, naučne institucije, korporacije, univerziteti, naučne biblioteke i druge institucije širom sveta svojom infrastruk-turom upravljaju upotrebom slobodnog softvera. Upotreba slobodnog softvera u upravljanju infrastrukturom obrazovnih institucija ima višestruki značaj u smanjenju troškova imple-mentacije i održavanja infrastrukture, upravljanju podacima, komunikaciji sa državnim organima, zaštiti podataka, kreira-nju repozitorija obrazovnih sadržaja.

Telekomu-nikacijska i mrežna infrastruk- tura


10

evidentiranje opremljenosti škola i spisak kompju-terskih konfiguracija i perifernih uređaja

mapiranje standarda za arhiviranje, upravljanje, or-ganizaciju, pristupačnost i format dokumenata

mapiranje i definisanje interoperabilnosti distribu-cija GNU/Linuxa i drugog slobodnog softvera za sistemsku integraciju infrastrukture i aplikacija

izrada akcionog plana na osnovu detaljnih izveštaja snimljenog stanja

Primena slobodnog softvera u obrazovnim institucija-ma može da se realizuje u aktivnostima koje se mogu realizo-vati u sledećem ili ovisno o specifičnoj situaciji, modifikova-nom redosledu:

analiza oblasti primene slobodnog softvera u siste-mu obrazovanja

mapiranje softvera po nastavnim planovima i pred-metima

analiza administrativnih potreba obrazovnih insti-tucija

analiza infrastrukturnih potreba obrazovnih insti-tucija

Predlozi za primenu slobodnog softvera u

obrazovnim instituci-

jama

Slika 4. Ekran radne površine za

Scientific Linux


11

izbor partnera i formiranje tima za implementaciju akcionog plana i definisanje scenarija za škole koje se bave specifičnim oblastima obrazovanja (umet-ničke škole, medicinske škole, tehničke škole i sl.)

kreiranje grupa škola iz različitih oblasti obrazo-vanja (medicinske škole, tehničke škole, gimnazije, umetničke škole) i priprema posebnih paketa sof-tvera za te škole

odabir i trening tima za tehničku podršku realizacija na osnovu akcionog plana kreiranje priručnika, uputstava za sistem admini-

straciju, upotrebu softvera u pojedinim predmeti-ma, administrativnim funkcijama škole i kriterijima pristupačnosti u realizaciji inkluzivne nastave

edukacija nastavnika i zaposlenih u obrazovnim ustanovama o upotrebi slobodnog softvera, aspek-tima inkluzivnosti i pristupačnih formata i kriterija pristupačnosti za inkluzivnu nastavu

evaluacija i korekcija funkcionalnosti instaliranih aplikacija i infrastrukturnih rešenja

Ove aktivnosti su neophodne za uspešnu primenu slo-bodnog softvera koja podrazumeva sistemske promene. Da bi sistemske promene bile uspešne potrebno ih je sistematično primeniti i definisati okvir standarda čija primena garantuje kvalitet u smislu poštovanja standarda za kreiranje, formati-ranje, arhiviranje, zaštitu i pristupačnost za osobe sa invalidi-tetom.

Budući da u svetu postoje veoma važna iskustva u pri-meni slobodnog softvera u raznim poslovnim okruženjima uključujući i složene državne funkcije moguće je primenu slobodnog softvera u školama u Srbiji realizovati na osnovu iskustava stečenih u sličnim projektima u celom svetu.



Documents

STRATEGIJA PRIMENE SLOBODNOG SOFTVERA U … · STRATEGIJA PRIMENE SLOBODNOG SOFTVERA U OBRAZOVANJU Ideja slobodnog softvera nastala je kao izraz razumeva-nja uloge tehnologije u društvu