Strategische kennisagenda - NowOnlinefreedom.nowonline.nl/global/sites/hbo-bouwenruimte.nl/files/13/3870... · het debat over deze vraagstukken aan te gaan, kennis uit te wisselen

Strategische kennisagenda

Strategische kennisagenda2 Strategische kennisagenda

Strategische kennisagenda Strategische kennisagenda 3

De wereldeconomie bevindt zich in de grootste economische crisis sinds de jaren 30 en ook de Nederlandse economie krijgt stevige klappen te verduren. De overheid staat voor de uitdaging om te helpen voorkomen dat de huidige recessie een langdurig negatief effect heeft op de Nederlandse economie. Een adequate beleidsreactie op deze gebeurtenissen betekent dat we niet alleen moeten kijken naar de problemen waar we nu mee geconfronteerd worden, maar dat we juist nu ook onze blik richten op de wat verdere toekomst. De toekomst stelt ons -naast de recessie- voor een aantal stevige opgaven op terreinen als energie, klimaat, vergrijzende samenleving en een veranderende internationale omgeving. Daar komt bij dat dit alles tegemoet getreden zal moeten worden met sterk verslechterde overheidsfinanciën. Dit houdt in dat er scherpe keuzes gemaakt zullen moeten worden. Tegelijkertijd biedt dit echter ook kansen voor Nederland. Voor het Nederlandse bedrijfsleven liggen kansen op terreinen waar we goed in zijn en bijvoorbeeld excellente kennis in huis hebben, zoals duurzame energie, voedsel en water. Daarnaast hebben de gebeurtenissen in de crisis het gevoel van urgentie vergroot om te werken aan een toekomstbestendigere economie, waarin instituties voldoende meegroeien met ontwikkelingen. In ieder geval zullen deze uitdagingen de komende jaren inspanning vragen, van de overheid, maar ook van andere partijen in de samenleving. Gezamenlijk staan we voor de uitdaging om de transitie naar een duurzamere, toekomstbestendige economie te maken.

Het ministerie van Economische Zaken heeft hierin, vanuit haar verantwoordelijkheid om de condities voor een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland te realiseren, een belangrijke rol. Van het ministerie wordt –terecht- een visie op de toekomst van de economie verwacht. Een visie die nodig is om een verstandige (beleids)richting uit zetten, zodat Nederland op koers blijft voor een schone, slimme en sterke economie. Deze strategische kennisagenda voorziet daarin door trends, uitdagingen en een wenkend perspectief voor de toekomst te schetsen. De kennisagenda werpt tegelijkertijd ook verschillende vraagstuk-ken op die op dit moment nog niet (volledig) beantwoord zijn.

De kennisagenda is daarmee een instrument waarmee het ministerie de dialoog met de buitenwereld aan wil gaan over de toekomst en de vraagstukken die de komende jaren op ons afkomen. Met de kennisagenda streven we niet naar een compleet of in steen gebeiteld overzicht van alle uitdagingen en vraagstukken. Dit zou geen recht doen aan de dynamische omgeving waarin we opereren, de crisis heeft ons dat maar eens te meer duidelijk gemaakt. De strategische kennisagenda biedt echter wel een startpunt om gezamenlijk de uitdagingen die voor ons liggen op te pakken.

Wij wensen u een inspirerende lezing van deze strategische kennisagenda toe en hopen op een vruchtbare dialoog met u over de toekomst van onze economie.

M.J.A van der Hoeven F. HeemskerkMinister van Economische Zaken Staatssecretaris van Economische zaken

Voorwoord


Het ministerie van Economische Zaken (EZ) realiseert in een open wereldeconomie de condities voor een welvarend, duurzaam en ondernemend Nederland. Met haar beleid streeft het ministerie na dat Nederland dé plek is om te werken, te ondernemen en te leven, nu en in de toekomst.

Deze strategische kennisagenda van het ministerie van EZ bevat een inventarisatie op hoofdlijnen van strategische vraagstukken voor de middellange termijn waarop het ministerie in de komende periode een antwoord zal moeten hebben. Via deze kennisagenda wil het ministerie van EZ de door haar geïdentificeerde strategische vraagstukken en kennisvragen communiceren aan u en andere partijen die met deze vraagstukken te maken hebben. Dit zijn adviesraden, planbureaus, andere ministeries, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Daarmee wil het ministerie niet alleen haar vragen aan de buitenwereld kenbaar maken, maar die buitenwereld ook uitdagen om met het ministerie het debat over deze vraagstukken aan te gaan, kennis uit te wisselen en gezamenlijk op zoek te gaan naar en te werken aan mogelijke oplossingsrichtingen.

De focus van de strategische kennisagenda ligt op trends en vraagstukken met een brede scope en een middellangetermijnhorizon die de agenda van het ministerie van EZ in de komende jaren zullen

bepalen. De consequenties van de huidige recessie zullen de komende tijd een belangrijk element blijven van de (kennis)agenda van het ministerie. In de eerste plaats omdat de recessie in zichzelf de nodige vragen opwerpt. Bijvoorbeeld hoe ervoor te zorgen dat in de kern gezonde bedrijven kunnen blijven ondernemen en er ruimte blijft voor nieuwe activiteiten, wanneer deze door de crisis in de problemen komen? Of hoe we de overheidsfinan-

ciën in de komende jaren weer op orde krijgen? Daarnaast hebben de gebeurtenissen in het afgelopen jaar ook invloed op de manier waarop we tegen een breed scala aan andere vraagstukken aankijken. De financiële en economi-sche crisis lijkt te wijzen op een aantal zwakheden in de institutionele arrangementen en vergroot daarmee de sense of urgency om een transitie naar een meer robuust en toekomstbestendig

systeem te maken. Denk daarbij aan de huidige (internationale) inspanningen ter versterking van het toezicht op de financiële sector, het grotere bewustzijn over nut en noodzaak van een ‘vergroe-ning’ van de economie, de discussie over de financiering van de vergrijzing en de vraag hoe we kunnen zorgen dat mensen langer inzetbaar blijven. Voor de welvaartsgroei op langere termijn is het cruciaal om de vraagstukken waar de recessie ons op korte termijn voor stelt te verbinden met uitdagingen op langere termijn. Maatregelen die in het kader van de recessie worden genomen zouden dus bij voorkeur moeten bijdragen aan het

Visie ministerie van Economische Zaken: in een wereld waar grenzen verdwijnen en mensen, kapitaal, informatie en producten zich steeds gemakkelijker verplaatsen, is Nederland dé plek om te werken, te ondernemen en te leven.

1. Inleiding


oplossen van vraagstukken die op langere termijn op ons afkomen. Alleen dan kunnen we sterker uit de crisis komen.

De figuur geeft de samenhang weer tussen de missie van het ministerie van EZ, de omgeving waarin het ministerie opereert, strategische uitdagingen die daaruit voortvloeien en de hoofdlijnen waarlangs deze uitdagingen geadresseerd zullen worden door het ministerie. De opbouw van de strategische kennisagenda volgt deze figuur. U en andere partijen worden van harte uitgenodigd en uitge-daagd om met het ministerie in contact te treden over de vraagstukken die in deze kennisagenda worden opgeworpen.


Om een verstandige beleidskoers uit te kunnen zetten richting de toekomst is het allereerst van belang inzicht te hebben in de huidige stand van de Nederlandse economie en de belangrijkste trends en ontwikkelingen die daarop van invloed zijn.

Duidelijk is dat de grote recessie de overheidsfinanciën fors uit het lood heeft geslagen en dat de gevolgen van de recessie in de komende jaren merkbaar zullen zijn. Naast de ontwikkelingen rondom de recessie spelen een aantal andere

ontwikkelingen. We hebben ervoor gekozen om deze ontwikkelingen te groeperen naar drie trends die specifiek voor de omgeving van het beleid van het ministerie van EZ bepalend zullen zijn: toenemende schaarste, toenemende openheid en toenemende roep om meer publieke verantwoordelijkheid. Veel vaak genoemde ontwikkelingen als vergrijzing (schaarste) en globalisering (openheid) vallen onder of zijn direct gerelateerd aan deze trends. Deze drie trends geven richting aan wat er van het beleid gevraagd wordt, maar stellen tegelijkertijd ook grenzen aan de mogelijkheden om via (nationaal) beleid veranderingen teweeg te brengen. Hieronder worden de drie trends geïntroduceerd en toegelicht.

Toenemende schaarste De eerste trend betreft toenemende schaarste. Wereldwijd groeit het besef dat we niet duurzaam omspringen met onze leefomgeving en dat energie en andere grondstoffen uitgeput raken. Dit speelt

allereerst bij het klimaat. De kwaliteit van de fysieke omgeving wordt aangetast door een toenemende hoeveelheid broeikasgassen (waaronder CO2) in de atmosfeer, die deels veroorzaakt wordt door menselijk handen. Schaarste gaat ook over grondstoffen zoals energie, waarbij de stijgende mondiale vraag en de verwachtingen over toekom-stige tekorten in de afgelopen jaren tot uitdrukking kwamen in sterk stijgende prijzen. De lagere wereldwijde vraag naar energie en andere grond-stoffen als gevolg van de recessie geeft tijdelijk verlichting in de schaarsteproblematiek, maar vormt geen structurele verandering. Wanneer de economie aantrekt, zal de vraag weer toenemen en het onverminderd noodzakelijk zijn om efficiënter om gaan met de schaarse grondstoffen.

Investeringen zijn cruciaal om in de toekomst efficiënter en innovatiever gebruik te kunnen maken van productiefactoren en minder afhankelijk te zijn van enkele (instabiele) energie- en grondstof-leveranciers. Het gaat vooral om langetermijninves-teringen, zoals in R&D of investeringen die van belang zijn voor de transitie naar bijvoorbeeld een duurzame energie- en waterhuishouding. Dit soort investeringen verhouden zich niet goed met onzekerheden en sterke prijsschommelingen van fossiele brandstoffen en andere grondstoffen, zoals die nu voor en tijdens de huidige economische neergang te zien zijn (geweest). Ook kunnen private investeringen in de huidige recessie achterblijven, mede gezien de stagnerende kredietverlening aan bedrijven. Banken lijken voorzichtiger te zijn geworden met het verstrekken van kredieten wat niet ongebruikelijk is in een neergaande conjunc-tuur. Dit kan samenhangen met hogere risicopre-mies en betekent dat bedrijven projecten met lagere verwachte rendementen niet zullen uitvoeren. Het is ook mogelijk dat er minder kredietverlening plaatsvindt, omdat banken en bedrijven werken aan

Wereldwijd groeit het besef dat we niet duurzaam omspringen met onze leefomgeving en dat energie en andere grondstoffen uitgeput raken.

2. Trends op middellange termijn


het verbeteren van hun solvabiliteit. In dat geval zijn banken minder geneigd kredieten te verstrek-ken en bedrijven minder geneigd nieuwe leningen voor investeringen aan te gaan. Het uitstellen of afblazen van investeringen om al deze redenen kan ons op een achterstand plaatsen qua kennisontwik-keling, economische groei en transitie naar een duurzamere economie.

Schaarste speelt op langere termijn ook op de arbeidsmarkt, ondanks de oplopende werkloosheid in de huidige economische neergang. Structureel worden tekorten voorzien als gevolg van de vergrijzing. Voor de recessie stonden er veel vacatures open en vooral in het onderwijs en de zorg zullen personeelstekorten, zonder wijziging van koers, nijpend worden. De tijdelijke verlichting die de recessie in termen van krapte op de arbeids-markt geeft, zou kunnen omslaan in een verzwaring van het probleem. Het risico bestaat namelijk dat mensen die in de recessie hun baan verliezen, permanent van de arbeidsmarkt verdwijnen. Als mensen lang buiten het arbeidsproces staan, verouderen hun kennis en vaardigheden, waardoor ze later wellicht niet meer (op hun oude niveau) aan de slag kunnen komen. Crises in Finland en Zweden hebben laten zien dat de arbeidsparticipatie na een crisis op een structureel lager peil terecht kan komen.

Schaarste speelt ten slotte ook bij de publieke dienstverlening. De sterk stijgende kosten in de zorg, de vergrijzing en het recente oplopen van het overheidstekort, zetten de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en van bestaande arrangemen-ten in de publieke sector sterk onder druk. Dit zal, samen met de krappere arbeidsmarkt, consequen-ties hebben voor de publieke dienstverlening in de toekomst. Zowel budgettair als in menskracht zullen er in toenemende mate beperkingen bestaan, terwijl in bepaalde sectoren de vraag naar publieke dienstverlening in kwantitatieve en/of kwalitatieve zin zal toenemen (bijvoorbeeld in de gezondheidszorg).

Toenemende openheid De tweede rode draad betreft openheid. Vanaf de tweede wereldoorlog is er steeds in meer of mindere mate sprake geweest van een proces naar toene-mende openheid en integratie van nationale economieën. Barrières aan goederen, diensten, kapitaal en arbeid zijn sterk verminderd, zowel door institutionele aanpassing als door technologische vernieuwing en de reductie in transportkosten. In het bijzonder speelt hier de ontwikkeling en toepassing van ICT een rol, die bijvoorbeeld ook voor de dienstensector het speelveld steeds meer internationaal heeft gemaakt. De toenemende openheid op internationale en nationale markten heeft geleid tot sterkere internationale concurrentie en stelt Nederland voor de continue uitdaging om aan een aantrekkelijk ondernemingsklimaat te werken.

Op productmarkten is het mededingingsbeleid –onder andere de aanpak van kartels in de jaren negentig- een belangrijke aanjager van openheid geweest. Hervormingen in de sociale zekerheid hebben bijgedragen aan een betere werking van de arbeidsmarkt. De toegenomen openheid en daarmee dynamiek op deze markten heeft de mogelijkheden voor nieuwe aanbieders en nieuwe activiteiten vergroot. Dat was de afgelopen jaren onder meer terug te zien in een groeiend aantal startende bedrijven en nieuwe werkvormen en dienstverbanden, zoals flexwerkers en ZZP’ers. In de huidige recessie is het risico toegenomen dat cruciale delen van onze economie grote en wellicht zelfs onherstelbare schade oplopen. De vraag doet zich dan voor of de overheid hier een ondersteu-nende rol kan en moet spelen. Wanneer deze ondersteuning gericht wordt op bestaande aanbieders en activiteiten (insiders) en doorslaat naar protectionisme kan dit vernieuwing in de weg staan. De mogelijkheden voor potentiële nieuwe aanbieders en activiteiten (outsiders) wordt dan onnodig beperkt.


De recente gebeurtenissen in de financiële sector en de wereldwijde recessie die daarop volgde hebben de wereld geconfronteerd met de kwetsbaarheid van de toegenomen openheid en laten zien dat instituties niet (snel genoeg) zijn meegegroeid met de (economische) globalisering. Veel van de huidige instituties zijn langs nationale lijnen georganiseerd en doen nog niet voldoende recht aan de sterk toegenomen verwevenheid van nationale econo-mieën. Daarnaast is er sprake van een verschuiving in machtsverhoudingen in de wereld. De opkomst van economische grootmachten als China en India, landen die een andere sociaal economische ordening kennen dan westerse economieën, zal niet zonder gevolgen zijn voor het wereldhandelssy-steem, politieke machtsverhoudingen en de wijze waarop markten in het internationale speelveld georganiseerd gaan worden. De rol en betekenis van de EU en Nederland zullen in het mondiale systeem mogelijk gaan afnemen. Deze ontwikkelingen kunnen ertoe leiden dat in de komende jaren de politieke druk op overheden toeneemt om zich meer te richten op de eigen regio of het eigen land.

Tegelijkertijd lijkt er echter een groeiende bereid-heid te bestaan voor verdergaande internationale samenwerking en coördinatie. De G7 is inmiddels uitgebreid tot de G20 en de positie van het IMF is in de crisis sterker geworden. De EU heeft een daadkrachtig optreden in crisistijd mogelijk gemaakt door snel tot afspraken te komen over de kaders waarbinnen nationale overheden hun stimuleringspakketten konden lanceren. Hierdoor

konden lidstaten snel tot actie overgaan en werd voorkomen dat zij maatregelen namen die de interne markt zouden verstoren. De groeiende bereidheid tot samenwerking in de aanpak van de recessie zou ook gunstig uit kunnen werken voor internationale samenwerking op andere terreinen zoals klimaat en armoede.

Toenemende roep om publieke verantwoordelijkheidMensen vragen zich in toenemende af of zij straks nog kunnen genieten van een pensioen en of de overheid er straks nog voor hen is als zij hun baan verliezen. Mensen willen ook beter onderwijs, toegang tot uitstekende gezondheidszorg, veilig-heid op straat, zich snel van A naar B kunnen verplaatsen en een schone leefomgeving. In toenemende mate wordt verwacht dat de overheid hiervoor verantwoordelijkheid neemt en voor maatwerk zorgt. De steeds meer uiteenlopende preferenties zorgen daarbij echter voor spanningen.

Om publieke belangen beter te borgen zijn, met name in de jaren negentig, hervormingen in private sectoren, op de arbeidsmarkt en in (semi-)publieke sectoren doorgevoerd. Deze hervormingen hebben de verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van individuen vergroot en bijgedragen aan globalise-ring. Waar een dergelijke agenda gericht op openheid en globalisering in de jaren negentig nog op draagvlak leek te kunnen rekenen, worden hier nu meer vraagtekens bij gesteld. Mensen willen niet op alle terreinen met de risico’s van hun keuzes geconfronteerd worden en zouden liever willen dat

De sterk stijgende kosten in de zorg, de vergrijzing en het recente oplopen van het overheidstekort, zetten de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en van bestaande arrangementen in de publieke sector sterk onder druk. Dit zal, samen met de krappere arbeidsmarkt, consequenties hebben voor de publieke dienstverlening in de toekomst.


de overheid zorgt dat de zaken goed geregeld zijn. Het maken van keuzes voor bijvoorbeeld een zorgverzekering of financiële producten wordt daarnaast door sommige mensen als ingewikkeld en tijdrovend ervaren. Ook leeft bij veel mensen ontevredenheid over de manier waarop publieke diensten worden uitgevoerd. Denk daarbij aan de discussies over bonussen die aan bankiers worden uitgekeerd, verzekeraars die woekerpolissen verkopen of woningcorporaties die buiten hun boekje gaan.

De problemen met de banken en incidenten met zorginstellingen en woningbouwcorporaties hebben het vertrouwen geschaad. Deze gebeurte-nissen versterken het beeld dat het huidige systeem een eenzijdige gerichtheid op kortetermijnwinst in de hand werkt, dat publieke belangen niet goed behartigd worden en (internationaal) toezicht ontoereikend is. Mensen verwachten daarom niet alleen dat de overheid nu (tijdelijk) maatregelen neemt om de effecten van de recessie te dempen,

maar dat zij ook het (niet) functioneren van een aantal onderdelen van het systeem onder de loep neemt. Het vraagstuk rondom de verantwoordelijk-heidsverdeling daarbij tussen overheden, bedrijven en individuen is volop in de schijnwerpers gekomen.


Aan de hand van de trends zet het ministerie van Economische Zaken haar koers uit en op basis daarvan zal zij duidelijke ambities en doelstellingen op de langere termijn moeten stellen om in een onzekere en dynamische wereld richting te geven aan overheid, bedrijfsleven en burgers. De box schetst een wenkend perspectief voor Nederland in 2030, een snapshot van een mogelijke toekomst. Dit is een toekomst zoals het ministerie van EZ die voor zich ziet en waar zij zich voor wil inzetten. Een dergelijk perspectief stelt het ministerie ten eerste voor de taak om zijn aandeel in de bestrijding van de gevolgen van de crisis en de recessie te leveren. Om dit lange termijn doel te realiseren zijn daarnaast twee belangrijke uitdagingen te onderscheiden, die bepalend zijn voor de strategische kennisagenda van EZ in de komende jaren:

1. Ruimte geven aan vernieuwing 2. Het slim positioneren van Nederland in de wereld

In deze paragraaf worden deze twee uitdagingen verder uitgewerkt.

3. Strategische uitdagingen

Snapshot Nederland in 2030 – wensdroom of realistisch perspectief?Nederland in 2030 is een welvarende en ondernemende open economie met duurzame productiviteits-groei en een breed gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel. In 2030 ziet de internationale omgeving er anders uit dan nu. China, India en Brazilië zijn drie van de belangrijkste economieën ter wereld, de Europese Unie is verder uitgebreid en de Verenigde Staten heeft aan belang ingeboet. In dit internationale krachtenveld speelt Nederland een kleine, maar niet onbelangrijke rol. Nederland blijft een belangrijke handelsnatie en onderhoudt internationaal goede diplomatieke relaties. Effectieve wereldwijde coördinatie is van de grond gekomen en heeft oplossingen in beeld gebracht op terreinen als klimaat, armoede, energie, voedsel en water. Nederland heeft zich een internationaal toonaangevende positie verworven op het gebied van water en energie en zet deze kennis in bij ontwikkelingshulp. Hiermee dragen we bij aan mondiale oplossingen. Nederland heeft duurzame productiviteitsgroei gerealiseerd door zijn sterke vernieuwingsvermogen en een ondernemingsklimaat waar economische dynamiek en een duurzame leefomgeving op een evenwichtige manier worden gecombineerd. Economie en maat-schappij gaan hand in hand: overheid, bedrijven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen hebben hun krachten gebundeld. Decentrale initiatieven worden gestimuleerd. Bedrijven en mensen ontlenen zekerheid aan voortdurende investeringen in de kwaliteit van het werken leefklimaat, en in hun inzetbaarheid. Er is wederzijds vertrouwen en een breed gedeelde verantwoordelijkheid. Gezamenlijk zorgen we voor een duurzame samenleving. Ieder is zich daarbij bewust van zijn verantwoordelijkheid en neemt die ook. Kortom, Nederland in 2030 wordt gekarakteriseerd door zijn internationale oriëntatie, zijn vernieuwingsvermogen en zijn gedeelde verantwoordelijkheden.


Ruimte geven aan vernieuwing

Vernieuwing is de motor achter welvaartsgroei …Vernieuwing is cruciaal voor het veilig stellen van onze economische groei én voor het vertrouwen in economie en maatschappij. De huidige stand van de overheidsfinanciën gecombineerd met de trends openheid en schaarste noodzaken tot een beter, slimmer en duurzamer gebruik van productiefacto-ren. Efficiënter en innovatiever worden, betekent dat niet levensvatbare activiteiten verdwijnen en ruimte maken voor nieuwe bedrijvigheid. Dit proces van creative destruction zal sneller moeten verlopen naar mate onze (internationale) omgeving sneller verandert. Het proces kan sneller verlopen naarmate markten beter functioneren. Deze dynamiek is de motor van welvaartgroei. Het ministerie van EZ zal zich in blijven zetten op het goed functioneren van markten en een uitdagend ondernemersklimaat. Dit betekent dat mensen vaker van baan zullen wisselen en organisaties processen opnieuw moeten inrichten om prestaties te verbeteren. Dat lukt beter naarmate het vermogen van mensen en

organisaties zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden en zich te vernieuwen groter is. Kennis speelt daarin een cruciale rol: het maakt mensen weerbaarder en organisaties concurrerender.

..en moet ondersteund worden door moderne instituties….Voor aanpassingsvermogen en vertrouwen is nodig dat instituties voldoende (snel) meegaan met de tijd, zodat bedrijven en mensen weten wat ze van elkaar en van de overheid kunnen verwachten. Bij de financiële sector hebben we gezien wat er kan gebeuren als instituties onvoldoende zijn aangepast aan de veranderende tijd. Ook bij de aansturing van semi-publieke instellingen, als woningcorporaties en zorginstellingen, zijn de structuren niet altijd toegesneden op de eisen van de toekomst. Dit betekent echter niet dat we een veelheid aan nieuwe regels moeten introduceren om elke vorm van risico af te dekken. Dat is funest voor vernieuwing en ondernemerschap.


De inrichting van onze samenleving moet inspelen op de veranderende relaties tussen markt en overheid, tussen werkgever en werknemer en tussen politiek en individu. Alleen dan worden mensen en organisaties zowel uitgedaagd als gefaciliteerd om mee te bewegen met nieuwe omstandigheden en daar waar nodig inspelen op situaties waar zich nieuwe risico’s voordoen. De overheid kan hier niet in haar eentje voor zorgen, bedrijven en mensen moeten zelf ook verantwoordelijkheid (kunnen) nemen. Op het gebied van ICT zien we bijvoorbeeld al dat mensen die verantwoordelijkheid nemen. Zij creëren steeds meer hun eigen producten en diensten via internet en zijn in staat zelf tot goede afspraken te komen bij transacties.

… die zorgen dat de consument haar rol kan spelen… Op het terrein van consumenten heeft het ministe-rie van EZ de afgelopen jaren flinke stappen gezet om dit soort ontwikkelingen in de ICT te faciliteren. Verder is de positie van de consument in het algemeen versterkt door o.a. het oprichten van de Consumentenautoriteit, met wetgeving op het terrein van oneerlijke handelspraktijken. Toch roept de praktijk de vraag op of consumenten in alle markten hun rol goed kunnen spelen. Goed geïnformeerd zijn is kostbaar, informatie is niet altijd goed vergelijkbaar en mensen beschikken niet altijd over voldoende kennis en expertise om een verstandige beslissing te nemen of tegenwicht te bieden aan aanbieders. Zeker wanneer het om eenmalige beslissingen over complexe producten of diensten gaat waar je niet makkelijk meer op terug kan komen. Denk aan het afsluiten van een hypotheek. De vraag is of dit een sterkere inmen-ging van de overheid legitimeert en zo ja, hoe (dwingend) deze rol zou moeten worden ingevuld. Dit kan bijvoorbeeld uiteenlopen van het geven van informatie, het geven van defaultopties –bijvoor-beeld het aanbieden van een standaardverzekering-, tot het verplichten of verbieden van bepaalde zaken.

… die meegroeien met ontwikkelingen …Gebeurtenissen in het afgelopen jaar hebben laten zien dat in de financiële sector, de zorg, het onderwijs en op de woningmarkt, instituties onvoldoende zijn meegegroeid met de ontwikkelingen. De kwaliteit en/of de toegankelijkheid van de (semi-)publieke dienstverlening zullen steeds meer onder druk komen te staan door de schaarste aan arbeid en overheidsmiddelen en de toenemende vraag naar of complexiteit van de dienstverlening. Er ligt dus een behoorlijke uitdaging om de publieke belangen in deze sectoren goed te borgen. De huidige inrichting van checks and balances is hiervoor niet altijd toereikend gebleken. Ook blijkt de overheid steeds minder zelfstandig in staat te zijn de kwaliteit en betrouw-baarheid te verbeteren en de kosten van de dienstver-lening binnen de perken te houden. Steeds vaker zal gezocht moeten worden naar instituties die een andere verantwoordelijkheidsverdeling met een de gezamenlijke inzet van overheden, bedrijven en individuen faciliteren.

… die zwakke punten in het toezicht versterken..Wanneer sectoren veranderen en bijvoorbeeld complexer en internationaler worden, zullen de checks and balances hierin mee moeten veranderen. Toenemende complexiteit betekent dat leden van Raden van Commissarissen en Raden van Toezicht over voldoende expertise over de sector moeten beschikken en we er niet van uit kunnen gaan dat zij hun werk goed kunnen doen in slechts een paar uur per week. Bij een internationaliserende sector als de financiële sector zal toezicht meer internationaal geregeld moeten worden. Meer in het algemeen lijken de mogelijkheden om zaken te regelen via (nationale) weten regelgeving en markttoezicht af te nemen. Om goed toezicht te houden is bijvoorbeeld steeds meer informatie en kennis nodig. De vraag is hoe het toezicht verbeterd zou kunnen worden, zonder door te schieten in ineffectieve bureaucrati-sche rompslomp. Hoe leggen we de verantwoorde-lijkheden op de juiste plaats en hoe zorgen we voor een goede balans tussen regels enerzijds en vertrou-wen dat principes worden nageleefd anderzijds?


…die bestuurders en stakeholders aanspreken op hun verantwoordelijkheid Met toezicht alleen redden we het niet. Zelfs als het interne en externe toezicht zo goed als mogelijk georganiseerd is, zal het nooit honderd procent waterdicht zijn. Voor een effectieve borging van publieke belangen moeten partijen zelf verantwoor-delijkheid voelen voor het meenemen van belangen van anderen in hun beslissingen. Dit betekent dat bestuurders (meer) verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van risico’s, prestatiebeloningen en niet alleen een focus hebben op de korte termijn. Dit is niet altijd te vangen in regels en de vraag is hoe dit gevoel van verantwoordelijkheid het beste versterkt kan worden. Beleidsontwikkeling op terreinen van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en corporate governance speelt in op dit soort vragen. Een interessante richting daarbij is het versterken van sociale relaties, formele en informele netwerken. Dit sociaal kapitaal zorgt er namelijk voor dat zaken geregeld kunnen worden zonder wet of contract en dat bedrijven niet alleen winstge-vendheid nastreven, maar ook belangen van werknemers, milieu, omwonenden en politiek in het oog houden. Het versterken van het sociaal kapitaal vergroot daarmee de basis voor gedeelde verantwoordelijkheden.

..en die schijnzekerheden voorkomen.Hoe je ook de verantwoordelijkheden belegd -via weten regelgeving of vrijwillige afspraken- en hoe het toezicht ook is ingericht, het is minstens zo belangrijk dat duidelijk is waar verantwoordelijkhe-den belegd zijn en wat er van verschillende verantwoordelijken verwacht kan worden. De overheid moet helder aangeven waar haar verant-woordelijkheid ophoudt en die van anderen begint. In het verleden heeft de overheid vaak benadrukt dat zij alles in het werk stelt om publieke belangen te borgen en te voorkomen dat mensen met nadelige situaties geconfronteerd worden. Hierdoor kan het voor mensen onduidelijk zijn wie nu precies waarvoor verantwoordelijk is en kan de schijn gewekt worden dat toezicht honderd procent

waterdicht is. Wanneer beloftes vervolgens niet worden waargemaakt, worden kritische vragen aan de overheid gesteld. Bij ontwikkeling van en communicatie over het beleid moet voorkómen worden dat de overheid schijnzekerheden en schemergebieden ten aanzien van verantwoorde-lijkheden creëert.

Slim positioneren van Nederland in de wereld

Slim positioneren in de wereld betekent dat we krachten meer moeten bundelen….De inzet op internationale samenwerking en coördinatie ter bevordering van de wereldhandel en een internationale aanpak van maatschappelijke vraagstukken blijft voor een kleine, open economie als Nederland onverminderd belangrijk. Om een aantrekkelijk en internationaal onderscheidend ondernemingssklimaat te creëren zal ingezet moeten worden op sterktes. Daarbij zal goed geanticipeerd moeten worden op de verschuivende economische en politieke verhoudingen en zal rekening gehouden moeten worden met onzeker-heid rondom de ontwikkeling van internationale insituties. In hoeverre zullen internationale instituties aan belang en macht winnen ten opzichte van nationale instituties en wat wordt precies de rol en betekenis van de EU en Nederland?

Toekomstig economisch én maatschappelijk succes zal grotendeels afhankelijk zijn van de mate waarin publieke en private partijen samenwerken en kennis bundelen om nieuwe markten te veroveren, oplossingen te vinden voor maatschappelijke vraagstukken en noodzakelijke transities in goede banen te leiden. Overheden, kennisinstituten, bedrijven en maatschappelijke organisaties zullen elkaar makkelijker moeten vinden. Een clustering van activiteiten en een gezamenlijke aanpak komen echter veelal niet vanzelf tot stand, zeker niet als veel partijen met verschillende belangen betrokken zijn.


.. dat we een visie hebben en richting bepalen…Duidelijke ambities en doelstellingen zijn nodig om richting te geven aan overheden, bedrijven en mensen. Alleen als partijen voldoende zekerheid hebben over de richting, zullen zij (gezamenlijk) hun koers bepalen en aan de slag gaan. Het klimaatakkoord van Kopenhagen kan bijvoorbeeld meer richting geven aan de wereldwijde aanpak van het klimaatvraagstuk en het Energierapport (in 2008 gepubliceerd door ministeries van EZ, VROM en Buitenlandse zaken) geeft reeds visie en richting ten aanzien van het komen tot een schone, betaalbare en betrouwbare energievoorziening. Overheid en andere partijen moeten samen in kaart brengen op welke terreinen cq. markten kansen en compara-tieve voordelen liggen. Per terrein zal bepaald moeten worden wat een goede strategie is, welke partijen betrokken moeten worden en wat geschikte coalities in binnen- en buitenland zijn. Trekken we bijvoorbeeld alleen op, in EU-verband, in WTO-

verband of moeten we juist nieuwe kansrijke coalities smeden?

…dat we de Chinese en Indiase markt veroveren..De economische belangen van Nederland in China en India zijn vooralsnog relatief beperkt. Het Nederlandse bedrijfsleven is nog steeds sterk georiënteerd op Europa. Als de internationalisering zich verder voortzet zullen naar alle waarschijnlijk deze opkomende markten voor Nederland steeds belangrijker gaan worden. De inmenging van de overheid in de economie in China en India is veel groter dan in de economieën van onze traditionele handelspartners. De vraag is waar en in hoeverre deze inmenging een belemmering vormt voor het bedrijfsleven om deze markten te betreden en of dat een stevigere rol van de overheid legitimeert. Deze rol kan bestaan uit de inzet op verdergaande WTO-afspraken en goede diplomatieke betrekkin-gen tussen de EU en deze landen. Het kan daarnaast verstandig zijn om ook in te zetten op goede bilaterale betrekkingen en handelsmissies, omdat het tot stand komen van internationale afspraken vaak een proces van lange adem is.

..dat we Nederland op een Noordwest Europese energiemarkt positioneren ….Nederland wil een schone, slimme en gevarieerde energievoorziening. Schoon vanwege de potentiële milieuschade, slim en gevarieerd omdat de afhankelijkheid van fossiele bronnen als gas en olie op termijn de economie kwetsbaar maakt. De randvoorwaarden en instrumenten moeten op orde zijn om tot een energiemix te komen die aan deze doelen voldoet en de energievoorziening veilig stelt. De directe invloed van de Nederlandse overheid op de samenstelling van onze energiemix is beperkt. We zetten in op een Noordwest Europese markt voor energievoorziening en er zijn op Europees niveau afspraken gemaakt over de rolverdeling tussen overheid en bedrijfsleven. Dit betekent dat het steeds vaker buitenlandse bedrijven zijn die binnen de Europese kaders de strategische (investerings)beslissingen nemen.


Indirect kan de Nederlandse overheid invloed uitoefenen aan de Brusselse onderhandelingstafel en met beleid op het gebied van onder meer infrastructuur, duurzaamheid, kennis en innovatie.

Relevante vraag is hoe we Nederland willen positioneren op deze Noordwest Europese markt, bijvoorbeeld als exporteur van energie of kennis-centrum van duurzame energie. De overheid heeft daarbij de taak om de (Nederlandse) publieke belangen op de energiemarkt op een goede manier te borgen. Discussies over de bouw van kolencentra-les en de wenselijkheid van kernenergie laten zien dat daarbij verschillende belangen moeten worden afgewogen.

....dat we inzetten op sterke, innovatieve clusters en regio’s…Sterke, innovatieve clusters en regio’s kunnen Nederland een duidelijk profiel geven, vergroten de aantrekkelijkheid van ons ondernemingsklimaat en oefenen zo een sterke aantrekkingskracht uit op buitenlandse bedrijven en kenniswerkers. Omdat Nederland niet overal in kan uitblinken, zal vanuit een internationaal en Europees perspectief moeten worden bezien wat onze (potentiële) sterktes zijn en hoe die -ook in samenwerking met andere landen cq. regio’s - kunnen worden uitgebouwd. Kansen liggen mogelijk in de koppeling van economische sterktes aan maatschappelijke uitdagingen op terreinen als water en voedsel. De wereldmarkt voor innovatieve oplossingen op deze terreinen groeit snel en biedt exportkansen, maar ook kansen voor het sterker koppelen van onze economische sterktes aan ontwikkelingshulp.

…en dat we inzetten op de verdere ontwikkeling van nieuwe combinaties van markt en overheid. Afgelopen jaren heeft het ministerie van EZ ervaring opgedaan met en veel kennis opgebouwd over de organisatie van Publiek Private Partnerschappen (PPP’s). Denk daarbij aan de innovatieprogramma’s, de regionale (Pieken in de Delta) en internationale (2g@there) program-ma’s, de maatschappelijke innovatieagenda’s en de energietransitietrajecten. In deze programma’s

zoekt EZ samen met andere partijen naar mogelijk-heden om kansrijke activiteiten te ontplooien en oplossingen te vinden voor maatschappelijke vraagstukken. De overheid heeft in deze program-ma’s zowel een coördinerende als stimulerende rol, maar vooral ook een rol in het wegnemen van institutionele barrières. Bij het voortzetten van een dergelijke aanpak is het van belang recht te blijven doen aan de diversiteit aan initiatieven die ontstaan tussen private en publieke sector. Tegelijkertijd is het van belang om versnippering van middelen te voorkomen en een voor de buitenwereld heldere richting en aanpak te hanteren. Consistentie en continuïteit in de aanpak zijn cruciaal om verbin-dingen voor langere termijn te creëren die nodig zijn voor de aanpak van langetermijnvraagstukken.


De komende jaren zullen de hiervoor beschreven strategische opgaven een flinke inspanning vergen. Het ministerie van Economische Zaken destilleert hieruit voor haar strategische kennisagenda vijf hoofdlijnen, die hieronder kort worden beschreven. Bij de hoofdlijnen worden een aantal essentiële kennisvragen genoemd. Met deze hoofdlijnen en kennisvragen wil het ministerie andere partijen oproepen om met het ministerie het debat over deze vraagstukken aan te gaan, kennis uit te wisselen en gezamenlijk op zoek te gaan naar en te werken aan mogelijke oplossingsrichtingen.

(1) Consequenties van crisis en recessieHet economisch zware weer waar Nederland en de wereld zich in bevinden, vraagt een antwoord van het ministerie van EZ. De sterke daling van de groei, oplopende werkloosheid, en teruglopende investeringen hebben niet alleen op korte termijn een effect op de welvaart, maar kunnen dat ook op de langere termijn hebben. De uitgangspositie van de economie voor de crisis was goed en we hebben een sterke basis met veel “economische pieken” in Nederland. De uitdaging ligt erin om ook zo goed mogelijk weer uit de economische recessie te komen. Om dat te bewerkstelligen is het cruciaal om de uitdagingen voor de middellange termijn in het oog te houden. Voor een handelsnatie als Nederland betekent slim positioneren in de wereld bijvoorbeeld dat het van belang is om een open houding ten aanzien van de rest van de wereld te behouden. Ruimte voor vernieuwing betekent dat het juist ook in tijden van economische recessie het belangrijk is om te zoeken naar betere, slimmere en duurzamere manieren om gebruik te maken van productiefactoren en te blijven werken aan het behoud van een aantrekkelijk ondernemingskli-maat. Dit zijn cruciale elementen om duurzame

economische groei in de toekomst mogelijk te maken. De financiële crisis en de economische die daarop volgde, werpen een aantal vragen op die op korte termijn van een antwoord moeten worden voorzien, bijvoorbeeld of de kredietverlening voldoende op gang komt en wat voor rol de overheid daarbij zou moeten spelen. Daarnaast spelen er door vragen over de effecten van de economische recessie op langere termijn en de lessen die geleerd kunnen worden uit de ontwikke-lingen in aanloop naar deze en andere crises.

4. Vijf hoofdlijnen uitwerking strategische kennisagenda

Kennisvragen• Hoe zijn in het verleden andere landen uit

een financiële crisis gekomen? Welke lessen kunnen we trekken uit financiële crises uit het verleden?

• Hoe zullen de effecten van de financiële en economische crisis op langere termijn doorwerken op ons groeivermogen en onze comparatieve voordelen in de internationale omgeving?

• Langs welke kanalen kan het structurele groeipad van de Nederlandse economie beïnvloed worden?

• Hoe kunnen we een transitie maken naar een meer ondernemende en stabielere economie en hoe ziet de financiële sector er in zo’n wereld uit?


(2) Verantwoordelijkheidsverdelingen markt en overheidRuimte om te kunnen vernieuwen is voor (markt)partijen cruciaal in een snel veranderende (interna-tionale) omgeving met toenemende dynamiek op markten. Tegelijk zullen instituties voldoende houvast moeten bieden om mensen en organisaties mee te laten bewegen met veranderende omstan-digheden. Het uitgangspunt is dat de overheid verantwoordelijk is voor het borgen van de publieke belangen en de kaders stelt en dat de marktpartijen binnen deze kaders opereren. Dit uitgangspunt heeft verder uitwerking en invulling nodig. Bijvoorbeeld ten aanzien van rol die de overheid speelt op het internationale toneel, de mogelijkhe-den voor nieuwe combinaties tussen markt en overheid en de verbinding tussen economische en maatschappelijke vraagstukken. Daarbij horen vraagstukken over de verantwoordelijkheidsverde-ling tussen overheid, bedrijven en individuen op allerlei terreinen.

Binnen deze hoofdlijn worden verschillende governance vraagstukken geadresseerd, op het internationaal terrein (global governance), binnen bedrijven (corporate governance) en in de relatie tussen overheid en markt in semi-publieke sectoren, zoals zorg, onderwijs en woningmarkt. De kennis die binnen deze hoofdlijn wordt ontwikkeld

dient tevens als input voor de andere hoofdlijnen, waar dit soort vraagstukken ook aan bod zullen komen.

(3) Verschuivende machtsverhoudingen De crisis heeft nog eens extra duidelijk gemaakt hoe sterk de internationale verwevenheid van economie en financiële sector gedurende de afgelopen twee decennia is toegenomen. Al langer was duidelijk dat internationale economische instituties niet overal voldoende zijn meegegroeid met het proces van economische globalisering. Hier wordt ook wel gesproken over de zogenaamde gaps in global economic governance. Daarnaast heeft de noodzaak om nieuwe economische grootmachten als China, India, Brazilië en Rusland meer gewicht te geven in bestaande instituties gezorgd voor een aanvullende dynamiek. De financieel-economische crisis heeft het proces om de gaps in global economic governance te dichten in een stroomversnelling gebracht. Dit zien we onder andere in de activiteiten rondom de G20, waar ook de nieuwe economische machten een belangrijke rol spelen.

Sterkere global economic governance is nodig om op uiteenlopende economische beleidsterreinen de internationale beleidsafstemming te versterken. Denk bijvoorbeeld aan macro-economisch beleid

Kennisvragen• Waar liggen de mogelijkheden en beperkingen van (sectoraal) toezicht en corporate governance

en hoe we kunnen we de werking hiervan in verschillende sectoren verbeteren?• Wat betekent de sterke groei van het aantal ZZP-ers voor de economische structuur en houdbaar-

heid sociale zekerheid?• Hoe kunnen sociale instituties worden vormgegeven zodat transities van werknemerschap naar

ondernemerschap en vice versa niet onbedoeld worden belemmHoe kan de verantwoordelijk-heidsverdeling in semi-publieke sectoren (vooral in zorg, onderwijs en woningmarkt) het beste geregeld worden zodat de noodzakelijke vernieuwing en efficiencyverbeteringen gerealiseerd kunnen worden?

• Wat betekent het internet voor de inrichting en regulering van onze economie? Welke lessen vallen te trekken voor andere sectoren uit de wijze waarop regulering en toezicht op internet worden vormgegeven?


en overheidsfinanciën, handelspolitiek, buiten-lands investeringsbeleid, mededinging- en industriebeleid, beleid t.a.v. omkoping, belasting-ontwijking, witwassen; arbeidsmarktbeleid en beleid voor sociale bescherming, energie- en klimaatbeleid, etc. Het proces om de global governance te versterken en te zorgen dat nieuwe economische grootmachten geïntegreerd worden in internationale instituties is in volle gang. Dit proces en de uitkomsten ervan zijn van belang waar het gaat om het slim positioneren van Nederland in deze veranderende wereld.

Voor het ministerie van EZ is de vraag hier concreet hoe de geprefereerde nieuwe global governance eruit ziet, hoe Nederland de internationale besprekingen en onderhandelingen op dit terrein het beste kan beïnvloeden en welke kennis en kunde daar nog voor nodig is.

(4) Nieuw industriebeleidDe internationale concurrentie uit landen als China en India, de toenemende schaarste aan energie en grondstoffen, de vergrijzing van onze beroepsbevol-king en aan maatschappelijke vraagstukken als het klimaat die om een oplossing vragen, stellen ons voor flinke opgaven. Ook in de toekomst willen we onze economische positie in de wereldtop behouden en het hoofd kunnen bieden aan maatschappelijke vraagstukken.

In deze hoofdlijn wordt aandacht besteed aan vraagstukken die raken aan de volgende vier opgaven, die raken aan beide uitdagingen uit het vorige hoofdstuk. De eerste opgave voor het industriebeleid is ervoor te zorgen dat we zo sterk mogelijk uit de crisis komen. Daartoe behoort o.a. het zoveel mogelijk op peil houden van het vernieuwingsvermogen van onze economie. De andere drie opgaven raken met name aan de uitdaging om Nederland slim te positioneren. De tweede opgave ligt in het verder verbeteren en veiligstellen van de toegang van Nederlandse bedrijven tot internationale markten, rekening houdend met verschuivende internationale machtsverhoudingen. Ten derde zal het ministerie onverminderd moeten inzetten op het scheppen van optimale ondernemingsklimaatcondities. Dan gaat om zaken als de beschikbaarheid van risicoka-pitaal –zeker gezien de kredietcrisis een belangrijk punt van aandacht-, een goed fiscaal klimaat en het verder terugdringen van de regeldruk. De vierde opgave ligt in het voortzetten van programma’s voor de ontwikkeling van clusters en regio’s op specifieke terreinen. De eerste resultaten van deze aanpak laten zien dat een scherpe focus op gebieden van sterkte en intensieve samenwerking tot betere prestaties leiden. Focus en samenwerking is ook noodzakelijk als we de kracht van ons bedrijfsleven willen benutten voor het oplossen van maatschap-pelijke vraagstukken. We hebben op terreinen als duurzame energie, voedsel en water excellente kennis in huis die ons een voorsprong geeft op de internationale concurrentie, dit biedt kansen.

Kennisvragen• Waar zouden we het stelsel van internatio-

nale normen, regels en richtlijnen (global economic governance) kunnen en moeten uitbreiden?

• Welke aanpassingen zijn wenselijk in het systeem van internationale instellingen, dat leiding geeft aan de ontwikkeling en implementatie van de internationale (rechts) orde?

• Voor welke vraagstukken plaatst de opkomst van nieuwe spelers Nederland op specifieke EZ beleidsterreinen?


(5) Schaarste, duurzaamheid en transitieDe noodzaak van een transitie naar een duurzamere economie wordt breed gevoeld, de schaarsteproble-matiek betekent dat we beter, slimmer en duurza-mer moeten omspringen met energie, voedsel, biodiversiteit, water en andere grondstoffen. Dit vraagt om ruimte om te vernieuwen. De toenemen-de schaarste heeft daarnaast sterke consequenties voor de samenstelling van het economisch landschap en de internationale concurrentiever-houdingen. Bedrijven die met hun producten en/of diensten een bijdrage leveren aan de transitie naar een duurzamere economie, kunnen in de toekomst belangrijk zijn voor de Nederlandse welvaart. Daarmee is schaarste niet alleen een bedreiging van onze welvaart, maar kan het juist ook kansen bieden voor vernieuwende initiatieven. Kansen liggen er om ons internationaal te onderscheiden op terreinen waar we economisch sterk in zijn en innovatieve oplossingen hebben, zoals energie, water en voedsel. Het soort omvangrijke transities dat nodig is, zoals bijvoorbeeld de transitie naar een duurzame energiehuishouding, komt lang niet altijd niet uit zichzelf op gang. In dat geval kan een faciliterende, ondersteunende rol van de overheid nodig zijn, of in ieder geval een overheid die heldere

maatschappelijke doelen formuleert en duidelijk richting geeft.

Binnen de hoofdlijn Schaarste en Transitie wordt aandacht besteed aan allerlei vraagstukken die gerelateerd zijn aan de transitie naar duurzame economie. Gezien het brede en beleidsterreinover-stijgende karakter van deze hoofdlijn, zal goed bekeken moeten worden welke vraagstukken op andere plaatsen beantwoord (kunnen) worden.

Kennisvragen• Waar liggen de comparatieve voordelen

van Nederland / het Nederlandse bedrijfsle-ven in relatie tot energietransitie?

• In hoeverre zou de overheid regie moeten voeren ten aanzien van de energie, R&D en de brandstofmix in Nederland en hoe kan dat het beste worden vormgegeven?

• In hoeverre geven prijzen van fossiele brandstoffen voldoende signaal af aan investeerders in productiecapaciteit en infrastructuur om schaarste- en transitie-doelen te bereiken? Wat zijn de conse-quenties van volatiele prijzen op deze doelen?

• Welke beperkingen (economisch, sociaal en/of institutioneel) zorgen ervoor dat investeringsbeslissingen m.b.t. energie, water en voedsel niet (voldoende) kunnen reageren op prijsontwikkelingen?

• Hoe kan de overheid het commitment creëren dat nodig is voor het op gang krijgen van transities waarbij lange termijn investeringen noodzakelijk zijn? In hoeverre kunnen PPS-arrangementen hieraan een bijdrage leveren en hoe zouden risico’s dan het beste verdeeld kunnen worden?

Kennisvragen• Hoe kan Nederland zich blijven onder-

scheiden van de internationale concurren-tie als we tegelijkertijd steeds meer moeten doen met minder mensen, grondstoffen, energie en publiek geld?

• Wat zijn de gevolgen van verschuivende internationale machtsverhoudingen voor de Nederlandse industrie, hoe kunnen we kansen op opkomende markten grijpen, hoe stellen we de toegang tot internatio-nale markten veilig en hoe bewaken we het internationale gelijke speelveld?

• Hoe kunnen we de industrie verleiden om te investeren in oplossingen voor de grote maatschappelijke vraagstukken?


Het ministerie van Economische Zaken zal de strategische kennisagenda de komende jaren uitwerken langs de vijf hoofdlijnen die in het vorige hoofdstuk zijn uiteengezet. Het ministerie kan het echter niet alleen. Succesvolle hervormingen vragen een gedegen proces van analyse en eigenaarschap van de problemen, zoeken naar oplossingsrichtingen, implementatie van beleid en effectieve communicatie door het hele proces heen, zodat voldoende draagvlak gecreëerd wordt. Door dit hele proces heen is samenwerking en dialoog met andere partijen essentieel. Bij de analyse van de problemen en oplossingsrichtingen is de kennis van verschillende partijen, zoals adviesraden, planbureaus, bedrijven en kennisinstellingen onontbeerlijk. De kennisvragen uit het vorige hoofdstuk geven daartoe een voorzet. Implementatie van beleid vraagt om effectieve samenwerking met andere ministeries, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Draagvlak onder de burgers kan alleen verkregen worden door heldere communicatie van de redenen voor het beleid. Dit betekent zorgen voor helderheid over de maatschappelijke knelpunten waar we mee geconfronteerd worden, maar ook over de kansen die daarmee gecreëerd worden. Het belang van samenwerkingsverbanden in onderzoek, communicatie en beleid staat dan ook voorop bij de aanpak van de strategische uitdagingen. U wordt allen van harte uitgenodigd om hieraan bij te dragen.

5. Tot slot




Deze brochure is een uitgave van:

Ministerie van Economische ZakenPostbus 20101 | 2500 ec Den Haagt telefoonnummer (ma t/m vrij 9.00 – 21.00 uur) oktober 2009 | 740008

Documents

Strategische kennisagenda - NowOnlinefreedom.nowonline.nl/global/sites/hbo-bouwenruimte.nl/files/13/3870... · het debat over deze vraagstukken aan te gaan, kennis uit te wisselen