Strategjia e Energjisë e Republikës së Kosovës 2016-2025

Republika e KosovësRepublika Kosova-Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada-Government

MINISTRIA E ZHVILLIMIT EKONOMIKMINISTARSTVO EKONOMSKOG RAZVOJAMINISTRY OF ECONOMIC DEVELOPMENT

STRATEGJIA E ENERGJISË E REPUBLIKËS SË KOSOVËS 2016-2025

Prishtinë

Korrik 2016

DRAFT STRATEGJIA E ENERGJISË E REPUBLIKËS SË KOSOVËS 2016-2025

2

PËRMBAJTJAShkurtesat........................................................................................................................................................................................ 4

Kapitulli I ....................................................................................................................................................................................... 6

Përmbledhje ekzekutive............................................................................................................................................6

Kapitulli II....................................................................................................................................................................................... 7

Hyrje .....................................................................................................................................................................7

Kapitulli III ..................................................................................................................................................................................... 8

Metodologjia .............................................................................................................................................................8

Kapitulli IV ..................................................................................................................................................................................... 9

Sfondi .....................................................................................................................................................................9

4.1. Problemet më themelore prezente në sektorin e energjisë ..........................................................................9

4.1.1. Ngecjet në ndërtimin e kapaciteteve të reja prodhuese të energjisë elektrike nga linjiti dhe nërehabilitimin e atyre ekzistuese ................................................................................................................................9

4.1.2. Tejngarkimi i sistemit të energjisë elektrike veçanërisht në sezonën e dimërit .........................................9

4.1.3. Kufizimet në sigurimin e importit të energjisë elektrike .......................................................................... 10

4.1.4. Mungesa e konkurrencës efektive në tregun e energjisë elektrike ........................................................... 10

4.1.5. Pjesmarrja e vogël e energjisë termike në konsumin fundor dhe mungesa e gazit natyror ..................... 10

4.2. Gjendja e përgjitshme e sektorin e energjisë ............................................................................................ 10

4.2.1. Energjia elektrike ...................................................................................................................................... 10

4.2.2. Linjiti për prodhimin e energjisë elektrike ............................................................................................... 12

4.2.3. Energjia termike ........................................................................................................................................ 13

4.2.4. Gazi natyror............................................................................................................................................... 14

4.2.5. Burimet e ripërtëritshme të energjisë ....................................................................................................... 15

4.2.6. Efiçienca e energjisë .................................................................................................................................. 16

4.2.7. Gjendja mjedisore ..................................................................................................................................... 18

4.3. Krahasimi i gjendjes së sektorit të energjisë me vendet e rajonit ............................................................ 19

4.4. Faktorët ndikues në problemet e sektorit të energjisë .............................................................................. 19

4.5. Aktivitetet kryesore ekzizistuese dhe të planifikuara në politikat aktuale për zhvillimin e sektorit tëenergjisë ..................................................................................................................................................................20

4.6. Analiza SWOT.............................................................................................................................................. 21

Kapitulli V ..................................................................................................................................................................................... 22

Objektivat strategjike për zhvillimin e sektorit të energjisë për periudhën 2016-2025 ........................................ 22

5.1. Fokusi i strategjisë së energjisë për periudhën 2016-2025........................................................................22

5.1.1. Vizioni dhe misioni .................................................................................................................................... 22

5.2. Objektivi 1.Sigurimi i furnizimit të qëndrueshëm dhe cilësor me energji elektrike dhe me kapacitete tënevojshme për një sistem stabil elektroenergjetik ................................................................................................. 23

5.3. Objektivi 2.Integrimi në tregun rajonal të energjisë ................................................................................ 23

5.4. Objektivi 3.Rritja e kapaciteteve ekzistuese të sistemeve termike dhe bdërtimi i kapaciteteve të reja24

5.5. Objektivi 4.Zhvillimi i infrastrukturës së gazit natyror ........................................................................... 24

5.6. Objektivi 5.Përmirësimi i shfrytëzimit me efiçiencë të energjisë,burimeve tëripërtëritshme të energjisëdhe mjedisit sipas kërkesave të Traktatit për Themelimin e Komunitetit të Energjisë dhe MSA-së ......... 25

Kapitulli VI ................................................................................................................................................................................... 25

Alternativat, politikat dhe masat për arritjen e objektivave ................................................................................. 25


3

6.1.OBJEKTIVI 1. SIGURIMI I FURNIZIMIT TË QËNDRUESHËM DHE CILËSOR ME ENERGJI ELEKTRIKE DHE MEKAPACITETE TË NEVOJSHME PËR NJË SISTEM STABIL ELEKTROENERGJETIK .............................................................. 25

6.1.1. Alternativat e furnizimit me energji elektrike të nevojshme për plotësimin e nevojave të konsumit dheplotësimin e nevojave të sistemit elektroenergjetik ............................................................................................... 26

6.2. Objektivi 2. Integrimi në tregun rajonal të energjisë ............................................................................... 33

6.3. Objektivi 3. Rritja e kapaciteteve ekzistuese të sistemeve termike dhe ndërtimi i kapaciteteve të reja34

6.4. Objektivi 4.Zhvillimi i infrastrukturës së gazit natyror ........................................................................... 35

6.5. Objektivi 5.Përmirësimi i shfrytëzimit me efiçiencë të energjisë,burimeve të ripërtëritshme të energjisëdhe mjedisit sipas kërkesave të Traktatit për Themelimin e Komunitetit të energjisë dhe MSA-së ......... 35

Kapitulli VII .................................................................................................................................................................................. 37

Hapat e ardhshëm për zbatimin e strategjisë ......................................................................................................... 37

Shtojca 1. Gjendja e sektorit të energjisë.................................................................................................................................... 39

Shtojca 2. Analizat e parashikimit të kërkesave për energji elektrike sipas 3 skenarëve të konsumit .................................. 61

Shtojca 3. Analiza e adekuatësisë së gjenerimit dhe balancës mes kërkesës dhe prodhimit të energjisë elektrike 2016-2025........................................................................................................................................................................................................ 66

Shtojca 4. Kërkesat për thëngjill për tre skenarët e gjenerimit të energjisë elektrike ............................................................ 77

Shtojca 5. Projeksionet zhvillimore të sistemeve të energjisë termike..................................................................................... 78

Shtojca 6. Gazi natyror ................................................................................................................................................................ 83

Shtojca 7. Projeksionet e zhvillimit të centraleve elektrike nga BRE-të .................................................................................. 85


4

SHKURTESAT

AKEE Agjencioni i Kosovës për Efiçiencë të EnergjisëBE Bashkimi EvropianBP BashkëprodhimBRE Burimet e Ripërtëritshme të EnergjisëEC Komisioni EvropianEE Efiçienca e EnergjisëEJL Evropa JuglindoreENTSO/E

EU

Rrjeti Evropian i Operatorëve të Sistemit të Transmisionit për EnergjiElektrikeBashkimi Evropian (European Union)

KEK Korporata Elektroenergjetike e Kosovës Furnizuesi Publik me EnergjiElektrike

GWh Giga Vat orëHC HidrocentralKE Komisioni EvropianKEKKEDSKESCO

Korporata Energjetike e KosovësNdërmarrja e Shpqrndarjes së Energjisë ElektrikeNdërmarrja e Furnizimit të Energjisë Elektrike

kg KilogramkJ KiloxhulKKDFE Kompania Kosovare e Distribucionit dhe e Furnizimit me Energji Elektrikekm KilometërKOSTT Operatori i Sistemit, Transmetimit dhe Tregut të Energjisë Elektrike të

KosovësKPMM Komisioni i Pavarur për Miniera dhe MineraleKfW Banka për Rindërtim (Kreditanstalt für Wiederaufbau )kVhkWkWh

Kilovolt orëKilovatKolovat orë

Ktoe Kiloton oil ekuivalentMF Ministria e FinancaveMIE Ministria e Integrimit EvropianMMPH Ministria e Mjedisit dhe e Planifikimit HapësinorMPMS Ministria e Punës dhe e Mirëqenies SocialeMTIMW

Ministria e Tregtisë dhe IndustrisëMegavat

MWh Megavat orëMZHE Ministria e Zhvillimit EkonomikNQ Ngrohtoret QendroreOSSH Operatori i Sistemit të ShpërndarjesOST Operatori i Sistemit të TransmisionitOT Operatori i TregutPPP Partneriteti Publik PrivatPVKEEPVBRE

Plani i Veprimit të Kosovës për Efiçiencë të EnergjisëPlani I Veprimit për Burime të Ripërtërtishme të Energjisë

QKREPOWER

Qeveria e KosovësProjekt për mbështetjen e Kosovës për sektorin e energjisë mbështetur


5

nga USAIDSKE Sekretariati i Komunitetit të EnergjisëTAP Gazsjellësi përgjatë Adriatikut (Trans Adriatik Pipline)TC TermocentralTKE Traktati i Themelimit të Komunitetit të EnergjisëUA Udhëzim Administrativ


6

KAPITULLI I

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Një ndër faktorët kryesor të zhvillimit ekonomik të vendit dhe ngritjes së mirëqenies së shoqërisëështë siguria e furnizimit me energji. Pasi që zhvillimi i sistemit të qëndrueshëm energjetik kërkon mjaftkohë, vendimet e duhura për të ardhmen e sektorit të energjisë duhet të përcaktohen shumë më herët.

Dokumenti i Strategjisë së Energjisë së Republikës së Kosovës 2016-2025 përcakton objektivatthemelore të Qeverisë për zhvillimin e sektorit të energjisë duke marrë për bazë zhvillimin e qëndrueshëmekonomik, ruajtjen e mjedisit, furnizimin e sigurt dhe cilësor të konsumatorëve, shfrytëzimin efiçient tëenergjisë, zhvillimin e kapaciteteve të reja gjeneruese konvencionale dhe të ripërtritëshme, krijimin etregut konkurrues, zhvillimin e sistemit të gazit natyror dhe krijimin e vendeve të reja të punës qëndërlidhen me sektorin e energjisë.

Disa nga problemet themelore me të cilat ballafaqohet sektori i energjisë në Kosovë janë: ngecjetnë ndërtimin e kapaciteteve të reja gjeneruese të energjisë elektrike nga linjiti dhe rehabilitimi i atyreekzistuese; pamjaftueshmëria e kapaciteteve të gjenerimit për mbulimin e PIK-ut në sezonin dimëror;mungesa e rezervave të fuqisë sekondare dhe terciare të sistemit si rrjedhojë e mungesës sëgjeneratorëve fleksibil për shkak se 97% e prodhimit vendor bazohet në linjit; kapacitete të kufizuara tësistemeve të energjisë termike; mungesa e infrastrukturës së gazit natyror; humbjet e konsiderueshmeteknike dhe komerciale të energjisë elektrike në rrjetin e shpërndarjës; pamundësia e Operatorit tëSistemit të Transmisionit për të kontrolluar rrjedhat ndëkufitare të energjisë elektrike; moshfrytëzim iduhur i potencialit të kursimit të energjisë; mosshfrytëzim i duhur i potencialit të burimeve tëripërtëritshme të energjisë; mungesa e tregut efektiv konkurrues në sektorin e energjisë elektrike.

Programi i Qeverisë së Republikës së Kosovës 2015-2018 trajton me prioritet të lartë sektorin eenergjisë, veçanërisht atë të energjisë elektrike.Në këtë program parashihen masa konkrete që lidhen mendërtimin e kapaciteteve të reja prodhuese të energjisë elektrike nga burime fosile dhe jofosile; masa përshfrytëzimin me efiçiencë të energjisë, masa për shfrytëzimin e burimeve të ripëtëritshme të energjisë dhebashkëprodhimi si dhe masa në drejtim të përgatitjes së kushteve për sjelljen e gazit natyror në Kosovë.Një rëndësi e veçantë i kushtohet në këtë program edhe ruajtjes së mjedisit.

Në Strategjinë Kombëtare të Zhvillimit 2016-2021, të miratuar nga Qeveria në janar 2016, nëShtyllën 4: Infrastruktura, janë parashikuar katër masa prioritare për zhvillimin e sektorit të energjisë: 1.Ndërtimi i kapaciteteve të reja gjeneruese dhe energjia e qëndrueshme; 2. Krijimi i një tregu të hapur dhekonkurrues të energjisë elektrike; 3. Ulja e konsumit të energjisë përmes masave efiçiente dhe 4.Shfrytëzimi racional i burimeve të riopëtëritshme të energjisë. Secili prej këtyre objektivave për sektorin eenergjisë shoqërohet edhe me masa konkrete veprimi. Ky dokument ka shërbyer gjithashtu si referencëbazë për përpilimin e Strategjisë së Energjisë.

Sektori i energjisë zë një vend të rëndësishëm edhe në Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit, që kahyrë në fuqi më 1 prill 2016. Sipas kësaj Marëveshje, Kosova obligohet të përmbushë detyrimet që lidhenme integrimin në tregun e përbashkët rajonal që përfshinë Palët Kontraktuese të Komunitetit të Energjisë.Zbatimi i acuise communitarire, të lidhura me: konkurrencën në tregun e energjisë; ruajtjen e mjedisit;efiçiencën e energjisë dhe burimet e ripëtëritshme të energjisë, përbëjnë detyrime serioze që duhetpërmbush Kosova për sektorin e energjisë. Strategjia e Energjisë 2016-2025 adreson këto sfida.

Strategjia e Energjisë e Republikës së Kosovës 2016-2025, bazuar në analizën e problematikaveqë ka sektori i energjisë dhe mënyrën më të përshtatshme të zgjidhjes së tyre, ka përcaktuar pesë objektivastrategjike:

1. Sigurimi i furnizimit të qëndrueshëm dhe cilësor me energji elektrike dhe me kapacitete tënevojshme për një sistem stabil të energjisë elektrike;

2. Integrimi në Tregun Rajonal të Energjisë;3. Rritja e kapaciteteve ekzistuese të sistemeve termike dhe ndërtimi i kapaciteteve të reja;4. Zhvillimi i infrastrukturës së gazit natyror;


7

5. Përmirësimi i shfrytëzimit me efiçiencë të energjisë, burimeve të ripërtëritshme të energjisëdhe mjedisit sipas kërkesave të Traktatit për Themelimin e Komunitetit të Energjisë dhe MSA-së.

Për realizimin e objektivave strategjike, Ekipi i ekspertëve për përpilimin e Strategjisë sëEnergjisë ka bërë analiza të bazuara në një sërë faktorësh që ndikojnë në sektorin e energjisë siç janë:parashikimi i kërkesës bazuar në parashikimin e rritjes ekonomike sipas Strategjisë Kombëtare përZhvillim 2016-20211 dhe Programit të Reformave Ekonomike; masat për reduktimin e humbjeve teknikedhe komerciale në sistemitn e shpërndarjes së energjisë elektrike; ndikimin e zgjerimit të rrjetit tësistemeve të energjisë termike, në kërkesat për energji elektrike; përdorimin e burimeve të ripëtëritshme;masat e efiçiencës së energjisë, integrimin e tregut etj.

Për arritjen e secilit objektiv janë rekomanduar edhe politikat dhe masat që janë vlerësuar ngaEkipi për hartimin e Strategjisë së Energjisë se janë të përshtatshme për arritjen e qëllimit themelor :Krijimi i kushteve për sigurimin e furnizimit të besueshëm, cilësor dhe të sigurt me energji, nëpërmjetzhvillimit të kapaciteteve prodhuese, transmetuese dhe shpërndarëse, të afta për përballimin pa problemetë kërkesave në rritje për energji, duke pasur në konsideratë diversifikimin e burimeve, aftësinë blerëse tëkonsumatorëve, përdorimin me efiçiencë të energjisë, shfrytëzimin maksimal të burimeve të energjisë sëripëtëritshme, mos dëmtimin e mjedisit gjatë aktiviteteve energjetike dhe konkurrencën e lirë.

Masat kryesore për arritjen e objektivave strategjike:- Ndërtimi i kapaciteteve të reja prodhuese të energjisë elektrike dhe zëvendësimi i të vjetrave për

të mbuluar kërkesat për energji elektrike për konsumatorët dhe kërkesat për kapacitete rregulluesetë sistemit, në kushte të operimit brenda një tregu të përbashkët me Shqipërinë;

- Përmirësimi i rrjetit të shpërndarjes duke rritur efiçiencën dhe reduktuar kostot;- Plotësimi i kushteve për integrimin e Kosovës në tregun e përbashkët rajonal të energjisë e me

këtë edhe zbatimin e detyrimeve ndaj Marrëveshjes për themelimin e Komunitetit të Energjisëdhe detyrimeve ndaj MSA-së sa i përket hapjes së tregut të energjisë elektrike;

- Zgjerimi i kapaciteteve të sistemeve ekzistuese të energjisë termike dhe përgatitjen e kushteve përndërtimin e sistemeve të reja;

- Përgatitja e kushteve për zhvillimin e sistemit të gazit natyror;- Përmirësimi i efiçiencës në shfrytëzimin e energjisë dhe plotësimi i obligimeve sipas TKE-së dhe

MSA-së për efiçiencën e energjisë;- Shfrytëzimi më i madh i potencialeve të energjisë nga burimet e ripërtëitshme të energjisë dhe

plotësimi i obligimeve të TKE-së dhe MSA-së për BRE-të;- Integrimi i tregut të energjisë me atë të Republikës së Shqipërisë;- Përmirësimi i kushteve mjedisore gjatë aktiviteteve të operatorëve të sektorit të energjisë, duke

plotësuar kërkesat e TKE-së dhe MSA-së, sipas një plani kombëtar të të veprimit për mjedisinduke e harmonizuar sa të jetë e mundur edhe me politikat e sigurisë së furnizimit deri në hyrjennë operim të kapaciteteve të rehabilituara deh atyre të reja.

KAPITULLI II

HYRJE

Strategjia e Energjisë së Republikës së Kosovës 2016-2025(në tekstin e mëtejmë Strategjia eEnergjisë) është dokument themelor afatgjatë për zhvillimin e sektorit të energjisë.

1 Strategjia Kombëtare për Zhvillim 2016-2021, është dokument kryesor i politikave të Qeverisë për zhvillimekonomik.


8

Roli, rëndësia, përmbajtja si dhe dhe procedurat e përgatitjes së këtij dokumenti bazohen nëLigjin për Energji dhe në Udhëzimin Administrativ të Qeverisë Nr. 02/2012 për procedurat, kriteret dhemetodologjinë e përgatitjes dhe miratimit të dokumenteve strategjike dhe planeve për zbatimin e tyre.

Strategjia e Energjisë mbështetet në dokumentet e politikave dhe strategjive të Qeverisë sëKosovës si dhe në rezultatet e analizave dhe studimeve të realizuara për sektorin e energjisë, të financuaranga instsitucionet e Kosovës apo donatorët e jashtëm.

Në Programin e Qeverisë së Republikës së Kosovës 2015-2018, i jipet prioritet furnizimit meenergji të pandërprerë, të qëndrueshme, duke shfrytëzuar burimet vendore fosile dhe jofosile si dhe dukenxitur diversifikimin e burimeve për plotësimin e nevojave vendore për energji. Zhvillimi i i tregut tëliberalizuar të energjisë dhe ruajtja e mjedisit po ashtu janë pjesë përbërëse e këtj programi.

Në Strategjinë Kombëtare për Zhvillim 2016-2021, të miratuar nga Qeveria në janar të vitit2016, energjia zë vend në kuadër të katër shtyllave prioritare. Në këtë dokuement strategjik të zhvillimittë përgjithshëm të Kosovës, janë parashikuar katër masa për zhvillimin e sektorit të energjisë:

1. Ndërtimi i kapaciteteve të reja gjeneruese dhe energjia e ripëtëritshme;2. Krijimi i një tregu të hapur dhe konkurrues të energjisë elektrike;3. Ulja e konsumit të energjisë përmes masave të efiçiencës;4. Shfrytëzimi racional i burimeve të ripëtëritshme të energjisë.Prioritet i lartë i Qeverisë është edhe zbatimi i detyrimeve që dalin nga Marrëveshja e Stabilizim

Asociimit. Energjia trajtohet në mënyrë të veçantë në Nenin 114 ku ndër të tjera thuhet.- Në përputhje me acquis përkatës të BE-së, Palët do të zhvillojnë dhe forcojnë bashkëpunimin

e tyre në fushën e energjisë në përputhje me parimet e ekonomisë së tregut dhe të TraktatitThemelues të Komunitetit të Energjisë, i nënshkruar në Athinë më 25 tetor të vitit 2005.

- Bashkëpunimi do të zhvillohet me synim të integrimit gradual të Kosovës në tregjet Evropianetë energjisë. Bashkëpunimi mund të përfshijë ndihmën për Kosovën në veçanti sa i përket:(a) përmirësimit dhe shumëllojshmërisë së furnizimit dhe përmirësimit të qasjes në tregun eenergjisë, në përputhje me acquis të BE-së mbi sigurinë e furnizimit dhe të strategjisërajonale të energjisë të Komunitetit të Energjisë, si dhe aplikimin e rregullave të BE-së dheEvropiane në transit, transmetim, shpërndarje dhe restaurim i ndërlidhjeve energjetike merëndësi rajonale me fqinjët e saj;(b) ndihmës për Kosovën që të zbatojë acquis të BE-së për efiçiencën e energjisë, burimevetë ripërtëritshme të energjisë si dhe ndikimit mjedisor nga sektorit i energjisë, duke nxiturkështu kursimin e energjisë, efiçiencën e energjisë, energjinë e ripërtëritshme si dhehulumtimin dhe zbutjen e ndikimit mjedisor nga prodhimi i energjisë dhe konsumi;(c) hartimit të kushteve të kornizës për ristrukturimin e shoqërive të energjisë dhebashkëpunimit ndërmjet ndërmarrjeve në këtë sektor, në përputhje me rregullat e tregut tëbrendshëm të energjisë të BE-së për shthurjen (unbundling).

Në procesin e draftimit të Strategjisë së Energjisë janë marrë në konsideratë të gjitha politikatdhe masat e përcaktuara në dokumentet e sipërcekura.

KAPITULLI III

METODOLOGJIA

Me vendim të Sekretarit të Përgjithshëm të Minsitrisë së Zhvillimit Ekonomik është themeluarEkipi punues për draftimin e Strategjisë së Energjisë.

Në Ekipin punues janë përfshirë ekspertët përfaqësues të institucioneve qeveritare dhe aktorëttjerë të lidhur me sektorin e energjisë:

- MZHE,- ZKM;


9

- MF;- MTI;- MMPH;- ZRRE;- KOSTT;- KPMM;- KEK;- KEDS;- KESCO.Hartimi i dokumentit është bërë në punë ekipore, duke ndarë detyrat në kuadër të ekipit për

secilin kapitull.Në procesin e analizave të nevojshme për hartimin e dokumentit, janë themeluar edhe grupe të

ngushta teknike për secilën fushë: energjia elektrike, energjia termike, gazi natyror, burimet eripëtërtishme të energjisë, efiçienca e energjisë dhe integrimi në tregun rajonal të energjisë.

Pas dakordimit në grupet e ngushta rezultatet e punës janë shpërndarë në Ekipin punues dhe nëfund është miratuar dokumenti nga Ekipi dhe dërguar në procedurat e mëtejme të aprovimit..

Strukturimi i dokumentit dhe hartimi i tij është bërë në pajtim me kërkesat e UdhëzimitAdminsitrativ (të miratuar nga Qeveria) nr. 02/2012.

KAPITULLI IV

SFONDI

4.1.PROBLEMET MË THEMELORE PREZENTE NË SEKTORITN E ENERGJISË

4.1.1. NGECJET NË NDËRTIMIN E KAPACITETEVE TË REJA PRODHUESE TË ENERGJISËELEKTRIKE NGA LINJITI DHE NË REHABILITIMIN E ATYRE EKZISTUESE

Termocentralet “Kosova A” dhe “Kosova B” kanë një kapacitet të përbashkët të instaluar prej 1478MW, mirëpo për shkak të vjetërsisë së tyre, aktualisht kapaciteti operativ i tyre sillet prej 915 MW.Kapacitetet aktuale prodhuese janë të vjetëruara, kanë nevojë për riparime të vazhdueshme dhe operojnëme teknologji joefikase...2.

Me gjithë se në Strategjinë e Energjisë 2009-2018 janë paraparë ndërtimi i kapaciteteve të rejagjeneruese, për zëvendësimin e TC “Kosova A”, për arsye të ndryshme procesi është vonuar dhe vetëm në2015 është bërë përzgjedhja e ofertuesit për ndërtimin e TC “Kosova e Re” dhe procesi është duke uzhvilluar. Në proces është Studimi i fizibilitetit për rehabilitimin e TC “Kosova B” me mbështetje tëBashkimit Evropian..

4.1.2. Tejngarkimi i sistemit të energjisë elektrike veçanërisht në sezonën e dimërit

Rrjeti i shpërndarjes së energjisë elektrike është po ashtu një hallkë e dobët e sistemit të energjisëelektrike në Kosovë. Humbjet teknike dhe joteknike janë mjaft të larta. Veçanërisht këto humbje janë tëmëdha gjatë dimërit, si pasojë e rëndimit të sistemit për shkak të rritjes së kërkesës për ngrohjen ehapsirave, në mungesë të burimeve tjera të përshtatshme për ngrohjen e banesave, kryesisht në objektekolektive dhe në objekte të sektorit të shërbimeve.

2 Strategjia Kombëtare për Zhvillim (2016-2021)


10

4.1.3. Kufizimet në sigurimin e importit të energjisë elektrike

Operatori i Sistemit të Transmisionit dhe Tregut, KOSTT, që ka në pronësi rrjetin e transmetimit tëenergjisë elektrike, ende nuk i ka nën kontroll rrjedhat interkoektive të energjisë elektrike. Për pasojëimporti i energjisë elektrike, për nevoja të furnizimit me energji elektrike, nuk ka mundur të planifikohet ipapenguar dhe me kushte të përshtatshme.

4.1.4. Mungesa e konkurrencës efektive në tregun e energjisë elektrike

Me gjithë se kuadri ligjor për sektorin e energjisë, i miratuar në 2010, ka mundësuar një hapjegraduale të tregut të energjisë elektrike, deri më tash nuk kemi treg konkurrues të energjisë elektrike, nëradhë të parë për shkak se OSSH-ja nuk e ka nën kontroll gjithë rrjetin shpërndarës dhe KOSTT nuk i kanë kontroll rrjedhat ndërkufitare të energjisë elektrike, si kushte për një treg të hapur jodiskriminues.

4.1.5. Pjesmarrja e vogël e energjisë termike në konsumin fundor dhe mungesa e gazit natyror

Pavarësisht përmirësimit të gjendjes në ngrohtoren e Prishtinës, pjesmarrja e energjisë termike ngasistemet qendrore(ngrohja e përfituar), në konsumin fundor të energjisë është ende shumë e vogël dhe kapak ndikim në uljen e ngarkesës së sistemit të energjisë elektrike. Rëndimit të sistemit i ndihmon edhemungesa e gazit natyror.

4.2. GJENDJA E PËRGJITHSHME NË SEKTORIN E ENERGJISË

4.2.1. ENERGJIA ELEKTRIKE

Problemi i furnizimit me energji elektrike në Kosovë e ka gjenezën në shkatërrimin e qëllimshëmtë sistemit të energjisë elektrike, në të gjitha elementet e tij, nga regjimi pushtues, veçanërisht në dekadëne fundit të shekullit të kaluar.

Që nga viti 1984 nuk ka pasur ndërtime të kapaciteteve të reja gjeneruese të energjisë elektrike,me përjashtim të disa kapaciteteve të vogla hidrike, por që nuk kanë pasur ndikim në zgjidhjen eproblemit të sigurisë së furnizimit me energji elektrike. Aktualisht shumica e blloqeve të termocentralevejanë në fundin e jetës teknike të tyre. Sikur të kishte pasur një zhvillim në kushte stabile të furnizimit meenergji elektrike, praktikisht të gjitha kapacitetet gjeneruese të TC “Kosova A” do të duhej të ishin ose tëdekomisionuara ose të rehabilituara(siç ka ndodhur në shumicën e rasteve të ngjashme në vendet eEvropës Jug-Lindore(EJL).

Me gjithë problemet dhe vështirësitë me të cilat është përballuar sistemi i prodhimit të energjisëelektrike, ai ka pasur rritje të vazhdueshme, me përjashtim të vitit 2014 (Shih grafikun në Figurën 1). Njëpërshkrim më detaj i gjendjes së sektorit të energjisë është paraqitur në Shtojcën 1 të këtij dokumenti.


11

Figura 1. Evoluimi i kërkesës për energji elektrike dhe mbulimit të saj

Me gjithë rritjen e sasisë së prodhimit vit pas viti nga TC-të dhe HC-të ekzistuese, kjo nukparaqet dëshmi se kemi të bëjmë me një sistem të qëndrueshëm të prodhimit dhe rrjedhimisht me njësiguri të qëndrushme të furnizimit me energji elektrike. Duke operuar me kapacitete të vjetëruara e të parehabilituara, besueshmëria e sistemit prodhues nuk është e qëndrueshme.

Prodhimi i energjisë elektrike përballet me probleme serioze në pikpamje të sigurisë teknike tësistemit, si pasojë e vjetërimit gjithnjë më të madh të stabilimenteve, prandaj kërkohet ndërmarrje sa më eshpejtë e masave. Kur kësaj i shtohen edhe problemet mjedisore, që vijnë si pasojë e teknologjisë sëtejkaluar të prodhimit, në njerën anë dhe obligimeve ndërkombëtare që ka Kosova për reduktimin endotjes mjedisore si pasojë e prodhimit të energjisë elektrike, në anën tjetër, ndërmarrja e masave nëpërmirësimin e kushteve të prodhimit bëhet edhe më imediate, por duke pasur në konsideratë edhesigurinë e furnizimit me energji elektrike brenda kushteve ekzistuese të operimit të kapaciteteve.

Mbulimi i kërkesave për energji elektrike është bërë në masën dërmuese nga prodhimi vendor dhenjë pjesë nga importi. Në situata kryesisht të tejngarkesave të sistemit elektroenergjetik ka pasurreduktime të planifikuara(sipas planit ABC), por që kanë ardhur gjithnjë në rënje dhe viteve të fundit kyplan, me gjithë se nuk është shfuqizuar, nuk është duke u aplikuar.

Prej vitit 2000 deri në vitin 2015 janë shpenzuar 538.25 milion euro për importin e energjisëelektrike. Në disa raste ka pasur ndërhyrje të Qeverisë për subvencionimin e importit. Që nga viti 2012janë ndërprerë subvencionimet e importit. Pas privatizimit të kompanisë së furnizimit të energjisëelektrike, kostoja e importit të energjisë elektrike ka rënë ndjeshëm, si pasojë e procedurave më efikase tëblerjes së energjisë elektrike.

Kapacitetet e infrastrukturës së sistemit të shpërndarjes së energjisë elektrike nuk kanë mundur tëpërcjellin në masën e duhur rritjen e kërkesës, si pasojë, në radhë të parë, e investimeve të pakta në rrjetinshpërndarës. Për pasojë sistemi i shpërndarjes së energjisë elektrike është tejngarkuar vazhdimisht,veçanërisht gjatë sezonës së dimërit.

Në maj të vitit 2013 sistemi i shpërndarjes dhe furnizimit me energji elektrike ka kaluar nëpronësi private. Në fund të vitit 2014 ka përfunduar procesi i shthurjes ligjore të OSSH-së nga akviviteti ifurnizimit.

2,835 3,105 3,312 3,5413,908

4,259 4,283 4,5844,944

5,275 5,506 5,584 5,467

5,520

5,3995,570

1,9132,569

3,152 3,2203,4833,999 3,9974,333 4,5274,798 5,037 5,167 5,314

5,862

4,8945,503

779921 627 315 484 349 393 540 458 611 685 785 572

458 932

6841236

553 280 192 41 80 170 125 114 195 278 371756

452

553

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5

ENER

GJIA

ELE

KTRI

KE (G

WH)

VITET

K Ë R K E S A P Ë R E N E R G J I E L E K T R I K E D H E M B U L I M I I S A J

konsumi prodhimi importi eksporti


12

Në vitet e fundit, sidomos pas privatizimit të rrjetit të shpërndarjes, janë bërë investime mjaft tëmëdha në rrjetin e shpërndarjes(rreth 20 milion në vit) dhe vazhdohet të investohet në projekte tëplanifikuara nga OSSH-ja.

Pavarësisht prej permiresimeve në vitet të fundit, humbjet teknike dhe komerciale në vitin 2015kane qenë 31.8 %3. Një përshkrim më i detajuar i gjendjes së sistemit të shpërndarjes është bërë nëShtojcën 1 të dokumentit.

Për shkak të pamundësisë për të kontrolluar sistemin e shpërndarjes dhe furnizimit në disakomuna në veri të Kosovës ngelet e pafaturuar një sasi e energjisë elektrike në masën rreth 5% të tëgjithë sasisë së energjisë elektrike me të cilën ngarkohet sistemi i shpërndarjes.

Një tregues pozitiv është fakti se Furnizuesi publik(KESCO) ka arritur të përmirësoj në vazdimësiperformancën(Shih Shtojcën 1 pika 1.1.).

Hallka më e shëndetshme e sistemit të energjisë elektrike është sistemi i transmetimit. Falëinvestimeve të mëdha në këtë sistem sot konsiderohet një nga sistemet më efikase dhe më të qëndrueshëmnë rajon. Por, për fat të keq për shkaqe politike si pasojë e mosanëtarësimit të KOSTT-it në ENTSO-E aikryen aktivitete të kufizuara për shkak të pamundësisë për të kontrolluar rrjedhat ndërkufitare.

4.2.2. Linjiti për prodhimin e energjisë elektrike4

Linjiti është resursi më i rëndësishëm energjetik i Kosovës, i cili furnizon 97% të prodhimit totaltë energjisë elektrike(TC “Kosova A” dhe TC “Kosova B”).

Basenet më të rëndësishme të linjitit në Kosovë janë:- Baseni i Kosovës;- Baseni i Dukagjinit dhe- Baseni i Drenicës.

Në figurën 2 janë paraqitur basenet e linjitit në Republikën e Kosovës.

Fig.2. Basenet e linjitit në Kosovë

Resurset e vlerësuara5 të linjitit në gjithë Kosovën janë dhënë në tabelën 1.

3 Burimi: KEDS4 Draft Strategjia e Energjisë 2013-2022 freskuar me të dhëna nga KEK


13

Tab. 1. Rezervat e linjitit në Republikën e Kosovës6

Basenet e linjitit REZERVAT (t)Gjeologjike Bilance7 Jo bilance8

Kosovës 10, 091, 000,000 8,772,000,000 1,319,000,000Dukagjinit 2, 244, 830,000 2,047,700,000 197,130,000Drenicës (f. Skenderaj) 106, 631,000 73,188,000 33,443,000Gjithsej 12,442,461,000 10,892,888,000 1,549,573,000

Furnizimi me thëngjill nga mihja ekzistuese e termocentraleve ekzistuese do të bëhet deri në vitin2024 sipas planit dhe kapacitetit të mihjes me thëngjill. Për furnizim të sigurt të kapaciteteve ekzistuesedhe kapaciteteve të reja gjeneruese duhet të hapet mihja e re me kapacitet mbi 430 milion ton e cila do tëmundësonte furnizimin e termocentraleve për 30 vitet e ardhshme.

Hapja e mihjes së re do të sigurojë furnizim të sigurt dhe të mjaftueshëm për kapacitetetekzistuese dhe kapacitete e reja gjeneruese. Qeveria ka vendosur në rangun e prioriteteve të larta hapjen eFushës së Sibovcit Jugor që ka një kapacitet thëngjilli 430 milion ton. Ky projekt është miratuar nga KKIdhe Qeveria e Kosovës9.

Nga e tërë sasia e prodhuar e linjitit 97.5% e sasisë së përgjithshme në dispozicion e linjititshpenzohet për furnizimin e termocentraleve të Kosovës, ndërsa 2.5 % i dedikohet tregut për plotësimin enevojave të konsumit në industri, amvisëri, bujqësi dhe shërbime.

4.2.3. ENERGJIA TERMIKE

Sektori i Ngrohjes Qendrore në Kosovë përbëhet nga katër sisteme: NQ “Termokos” – Prishtinë,NQ Gjakova – Gjakovë, NQ “Termomit” – Mitrovicë, dhe në Zveçan. Ky sektor ka një shtrirje mjaft tëkufizuar në shkallë vendore, që plotëson afërsisht 3 - 5% të kërkesës së përgjithshme për ngrohje tëhapësirave në Kosovë.10

Pas lufte janë zhvilluar disa projekte në sistemin e ngrohjes të cilat kanë ndikuar në furnizimin mëtë mirë të konsumatorëve me ngrohje(NQ “Termokos”). Projekti i kogjenerimit për furnizim me energjitermike nga TC “Kosova B” dhe rehabilitimi i rrjetit dhe nënstacioneve termike kanë mundësuar furnizimmë cilësor të konsumatorëve ekzistues dhe mundësi kyçjeje të konsumatorëve të rnj.

Në vijim paraqitet tabela me të dhëna për sistemin e energjisë termike nga sistemet e ngrohjes tëPrishtinës dhe Gjakovës duke përfshirë edhe humbjet e përgjithshme për dy sistemet(për detajet tjera shihShtojcën 1.2).

Tabela 2. Paraqitja e treguesve të dy sistemeve të ngrohjes së përfituar(ngrohjes qendrore)11

2010 2011 2012 2013 2014 2015Prodhimi i ngrohjes(ktoe) 7.15 4.53 4.66 5.04 5.95 17.29Vetëkonsumi(ktoe) 0.69 0.57 0.46 0.46 0.77 0.2

5Klauzola reviduese nr. 152, Universiteti i Prishtinës, 2008, lidhur me –“Studimi për Vlerësimin e hulumtimeve dherezervave gjeologjike të qymyrit në Kosovë”, Baseni i Kosovës, Prishtinë 2007, fq. 81. Instituti INKOS,6 Burimi: Strategjia Minerare e Republikës së Kosovës për periudhën 2012-2025,7 Rezervat bilance janë ato rezerva ku fuqia kalorike e qymyrit është mbi 5.450 kJ/kg,8 Rezervat jashtë bilance janë ato rezerva ku fuqia kalorike e qymyrit është nen 5.450 kJ/kg,9 Lista e Projekteve Prioritare të Infrastrukturës(Single Project Pipeline of Infrastructural Investments)- energjia,projekti nr.110 ZRRE- Raporti vjetor (jozyrtar) 201511 Burimi: Balanca vjetore e energjisë elektrike për vitet respektive. Këtu nuk përfshihen ngrohtora e Mitrovicës dheZveçanit.


14

Humbjet në bartje dheshpërndarje(ktoe) 1.08 0.92 0.76 0.91 1.11 3.21

Në dispozicion për konsum final(ktoe) 5.38 3.04 3.44 3.67 4.07 13.88Konsumi në amvisëri(ktoe) 3.50 1.98 2.24 2.38 2.64 9.02Konsumi në shërbime(ktoe) 1.88 1.06 1.21 1.28 1.42 4.86

Në figurën 3 paraqiten humbjet në sistemin e energjisë termike në të dy ngrohtoret(Prishtinë dheGjakovë) për të cilat ka të dhëna në dispozicion.

Figura 3. Paraqitja e humbjeve teknike në TERMOKOS dhe Ngrohtoren e Qytetit të Gjakovës12

Në vitin 2012 MZHE ka financuar një projekt për studimin për ngrohje qendrore në Pejë, Prizren,Gjilan dhe Ferizaj13. Në Shtojcën 5 janë paraqitur rezultate përfundimtare të studimit.

4.2.4. GAZI NATYROR

Kosova bënë pjesë në vendet që nuk ka infrastrukturë të gazit natyror. Pavarësisht kësaj ështëkrijuar baza ligjore për gazin natyror sipas Pakos së Tretë të Legjislacionit të BE-së, që është miratuar nëKuvendin e Kosovës në qershor 2016.

Kosova së bashku me Shqipërinë kanë aplikuar me një projekt të përbashkët për gazin natyror.Furnizimi me gaz parashihet të bëhet nga gazsjellësi TAP. Të dhëat e përgjithshme për këtë projekt janëparaqitur në Shtojcën 6 të këtij dokumenti. Për studimin e parafizibilitetit për këtë projekt në kuadër tëplatformës WBIF është siguruar një grant prej 300,000 euro. Projekti pritet të aprovohet në listën eprojekteve me Interes për Komunitetin e Energjisë në tetor të vitit 2016 në Takimin e Këshillit Ministrortë Komunitetit të Energjisë.

Projekti i gazifikimit të Kosovës është renditur i shtati në listën e projekteve prioritareinfrastrukturore - fusha e energjisë, të miratuar nga Këshilli Kombëtar për Investime dhe nga Qeveria eKosovës.14

Në Shtojcën 6 janë përshkruar të dhënat e përgjithshme të kërkuara nga Sekretariati i Komunitetittë Energjisë për propozimin e gazsjlellësit Shqipëri – Kosovë.

12 Ngrohtoret në Mitrovicë dhe Zveçan ende nuk dërgojnë të dhëna.13 Studimi për ngrohje qendrore në Pejë, Prizren, Gjilan dhe Ferizaj financuar në vitin 2012 nga MZHE.14 Lista e Projekteve Prioritare infrastrukturore- Energjia

15.1

20.316.3 18.1 18.7 18.6

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Humbjet në bartje dhe shpërndarje të ngrohjes së përfituar në %


15

4.2.5. BURIMET E RIPËRTËRITSHME TË ENERGJISË

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë (BRE) paraqesin nje burim të rëndësishëm të energjisë metë cilin disponon Kosova, me një potencial ende të pashfrytëzuar sa duhet. Shfrytëzimi i këtyre burimevepër prodhimin e energjisë përbën objektiv afatgjatë për realizimin e tri qëllimeve të politikës energjetiketë vendit që janë: mbështetja e zhvillimit të përgjithshëm ekonomik; rritja e sigurisë së furnizimit meenergji dhe mbrojtja e mjedisit. Në funksion të këtyre qëllimeve shtrohet nevoja për aplikimin e masavestimuluese fiskale dhe financiare për të gjitha llojet e BRE-ve, si dhe të sistemit të certifikatave të gjelbra.

Për stimulimin e shfrytëzimit të burimeve të ripërteritshme të energjisë, në Kosovë ështëvendosur një sistem i tarifave feed-in për burimet e ujit, erën, energjinë fotovoltaike dhe biomasën dukepërfshirë edhe biogazin. Me këto masa të politikës stimuluese ndaj BRE-ve, synohet përmbushja ekërkesave të direktivave përkatëse të Bashkimit Evropian (BE), transpozimi dhe implementimi i të cilavebëhet nën monitorimin e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë.

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë kanë rëndësi të veçantë edhe për shfrytëzim për qëllimengrohjeje, përkatësisht për prodhimin e energjisë termike. Si të tilla ato janë bërë pjesë edhe e Strategjisëe Ngrohjes. Meqenëse shtrohet nevoja për minimizimin e shfrytëzimit të linjitit të lagësht dhe tëshfrytëzimit të paqëndrueshëm të drurit për qëllime të ngrohjes, përdorimi i energjisë diellore,mbeturinave komunale dhe mbetjeve drusore shihen si burimet më premtuese për ngrohjen e hapësiravedhe të ujit sanitar.

Mbështetje shfrytëzimit më të madh të Burimeve te Ripërtëritshme të Energjisë i kanë dhënë edhepolitikat zhvillimore të sektorit të pylltarisë të hartuara e të zbatuara nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisëdhe Zhvillimit Rural, të cilat politika kanë vazhduar ta trajtojnë drurin si burim të rëndësishëm tëenergjisë termike. Për këtë arsye, Strategjia për Zhvillimin e Pylltarisë (2010-2020), i ka dhënë prioritet tëduhur mbështetjes së përdorimit të sistemeve dhe metodave që çojnë në shfrytëzim më të mirë të fonditpyjor për prodhim të energjisë.

Ligjet e sektorit të energjise, në veçanti Ligji për Energjinë në vazhdimesi i kanë trajtuar Burimete Ripërtëritshme të Energjisë në aspektin e promovimit të optimalizimit të shfrytëzimit të tyre, dukepërfshirë edhe përcaktimin e caqeve vjetore dhe afatgjata të prodhimit të energjisë nga këto burime. Nëfunksion të përkrahjes dhe promovimit të shfrytëzimit të Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë,Ministria e Zhvillimit Ekonomik ka hartuar edhe planin dhjetëvjeçar të veprimit për BRE-të, si dokumenti politikave për këtë sektor të rëndësishëm të energjisë. Në pajtim me obligimet ligjore dhe ato të marra nëkuadrin e Traktatit të Komunitetit të Energjisë (TKE), MZhE-ja ka përcaktuar caqet e BRE-ve përperiudhën 2011-2020, duke marre parasysh mundësitë dhe potencialet e Burimeve të Ripërtëritshme tëEnergjisë me të cilat disponon Kosova. Plotësimi i këtyre caqeve monitorohet nga Ministria e ZhvillimitEkonomik, e cila është përgjegjëse edhe për raportimin e progresit në Sekretariatin e Komunitetit tëEnergjisë (SKE) në Vjenë.

MZhE-ja, po ashtu ka miratuar edhe legjislacionin sekondar lidhur me masat specifike përpromovimin e shfrytëzimit më të madh të BRE-ve.

Një rol të rëndësishëm për promovimin e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë luajnë edheOperatori i Sistemit të Transmisionit dhe ai i shpërndarjes. Ata janë ngarkuar me ligj që t’i japin përparësienergjisë së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme të energjisë, sipas limiteve të specifikuara në Kodin eRrjetit. Operatorët e sistemit përcaktojnë dhe publikojnë rregullat lidhur me kostot për adoptimet tekniketë nevojshme për integrimin e BRE-ve në sistem. Këto rregulla i miraton Zyra e Rregullatorit për Energji(ZRrE). Po ashtu, ZRrE-ja siguron që tarifat e transmisionit dhe shpërndarjes për prodhuesit e BRE-ve tëjenë jodiskriminuese, posaçërisht ato nga rajonet periferike.

ZRrE-ja është përgjegjëse edhe për lëshimin e certifikatave të origjinës për energjinë elektrike tëprodhuar nga BRE-të, përgjegjësi e definuar me Ligjin për Energjinë Elektrike.

Një masë stimuluese për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë konsiderohet edhe obligimi ligjorqë furnizuesi publik ienergjisë elektrike ta blejë tërë sasinë e energjisë se prodhuar nga BRE-të ngaprodhuesi, me tarifë të rregulluar, të caktuar nga ZRrE-ja përmes metodologjisë së përcaktuar, e cila merr


16

parasysh kompensimin nga furnizuesi publik për kostot shtesë të blerjes së energjisë elektrike nga burimete ripërtëritshme të energjisë.

Për aktivitetet rregulluese në fushën e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë ligjërisht ështëpërgjegjëse ZRrE-ja, e cila zhvillon metodologjinë për tarifat e rregulluara dhe lëshon licenca përaktivitetet e energjisë dhe autorizimet për ndërtimin e kapaciteteve të energjisë nga burimet eripërtëritshme të energjisë.

Certifikatat e origjinës ZRrE-ja është e obliguar me Ligjin për ngrohjen qendrore t’i lëshojë edhepër energjinë termike të prodhuar nga burimet e ripërtëritshme apo për energjine e prodhuar në një procesbashkëprodhimi të energjise elektrike dhe energjisë termike. Energjia termike për të cilën është lëshuarcertifikata e origjinës ka përparësi për blerje nga furnizuesi publik në krahasim me sasinë tjetër tëenergjise për të cilen nuk ka një certifikatë të origjinës, mbi bazën e të cilave prodhuesi i energjisetermike ka të drejtë të lëshojë dhe shesë certifikata të gjelbra.

Skemat mbështetëse për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë

Për plotësimin e caqeve të energjisë nga Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë me rregull të veçantënga ZRRE-ja përcaktohen niveli i kapaciteteve të nevojshme të energjise, si dhe kriteret dhe proceduratpër pranim në skemën mbështetëse, të drejtat dhe obligimet e prodhuesve të energjisë elektrike ngaburimet e ripërtëritshme, për të cilat është lëshuar certifikata e origjinës të pranuar në skemënmbështetëse, duke përfshire edhe të drejtat dhe obligimet e furnizuesit publik në lidhje me energjinëelektrike, për të cilën është lëshuar certifikata e origjinës, të drejtat dhe obligimet e KOSTT (operatori ipavarur i sistemit të transmisionit dhe tregut), financimi i skemës mbështetëse, integrimi i energjisëelektrike të prodhuar nga burimet e ripërtëritshme të energjisë në sistemin e energjisë elektrike.

Tarifat nxitëse Feed-in dhe afati i marrëveshjes së shitblerjes së energjinë elektrike ngaBurimet e Ripërtëritshme të Energjisë

Burimet primare të energjisë nga BRE-të që përdoren në prodhimin e energjisë elektrike të pranuaranë Skemën e mbështetjes janë: Uji, era, biomasa dhe energjia fotovoltaike.

Projektet e BRE-ve me kapacitete brenda nivelit të caqeve të planifikuara mbështeten me skemën eFeed-in tarifës e cila përcaktohet nga Zyra e rregullatorit për Energji. Feed – in tarifa e aplikueshme ështëe ndryshme për teknologji të ndryshme si në vijim: - energjia e ujit (hidrocentralet e vogla): 67,3Euro/MWh; - energjia e erës: 85 Euro/MWh; - energjia nga biomasa 71.3 Euro/MWh dhe energjiafotovoltaike 136,4 Euro/MWh.

Me rastin e rishikimit të skemës mbështetëse të Feed-in tarifës për energjinë nga uji dhe energjinë eerës, në vitin 2016 Zyra e Rregullatorit për Energji ka rritur Feed-in tarifën për energjinë e ujit nga 63.3 saishte më parë, në 67. 3 euro/MWh, kurse për energjinë e erës është zgjatur afati i shitblerjes së energjisënga 10 në 12 vjet. Afati 12-vjeçar i marrëveshjes së shitblerjes së energjisë është edhe për energjinëfotovoltaike, ndërsa për energjinë e HCV-ve është 10 vjet.

Në Shtojcën 1 pika 1.3 është bërë një përshkrim më detaj për politikat dhe masat e ndërmarra ngainstitucionet e Kosovës në nxitjen e shfrytëzimit të BRE-ve. Ndërsa në Shtojcën 7 janë paraqiturprojeksionet e zhvillimit të HCV-ve që janë marrë parasysh me rastin e analizave të mbulimit tëkërkesave për energjie elektrike deri në vitin 2025.

4.2.6. EFIÇIENCA E ENERGJISË

Efiçienca e energjisë në Kosovë, krahas nevojës dhe përpjekjeve për të siguruar energji tëmjaftueshme nga prodhimi prej termocentraleve ekzistuese dhe burimet e tjera alternative, nga Qeveria eKosovës konsiderohet si një komponentë esenciale e planifikimit dhe zhvillimit strategjik dhe ekonomiktë Kosovës.


17

Në fushën e efiçiencës së energjisë janë ndërmarrë hapa të rëndësishëm politiko-programorë,ligjorë dhe institucionalë për promovimin e saj. Është themeluar Agjencia e Kosovës për Efiçiencën eEnergjisë si dhe Komisioni Çertifikues i Auditorëve dhe Menaxhereve të Energjisë. Po ashtu janë bëreinvestime të konsiderueshme në përmirësimin e efiçiencës së energjisë.

Korniza ligjore dhe projektet e zhvilluara/dhe në zhvillim për përmirësimin e efiçiencës së energjisënë Kosovë

Përveç ligjeve bazike të sektorit të energjisë, që nga viti 2012 është në fuqi Ligji për Efiçiencë tëEnergjisë si dhe janë në fuqi një sërë Udhëzimesh Administrative (UA) dhe rregulloresh të ndryshmeimplementuese duke filluar nga:

- Udhëzim Administrativ për promovimin e efiçiencës së energjisë të përdoruesit fundor dheshërbimet energjetike;

- UA për Etiketimin e Pajisjeve që shfrytëzojnë Energji;- UA për Auditimin e Energjisë;- Rregullorja teknike për Auditimin e Energjisë;- Rregullore për organizimin e brendshëm te Agjencisë se Kosovës për Efiçiencën e Energjisë;- Rregullorja për themelimin e Komisionit për Çertifikim të Auditorëve dhe Menaxhereve të

Energjisë.

Planet Strategjike në fushën e Efiçiencës së Energjisë:

Plani i veprimit i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2010-2018, është aprovuar dheparasheh kursime të energjisë 9% ose rreth 92 ktoe, deri në vitin 2018.

Plani i parë afatmesëm i veprimit i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2010-2012,tashmë i zbatuar dhe ka paraparë kursime të energjisë 3% ose rreth 31 ktoe, deri në vitin 2012 gjëqë është arritur.

Raporti i Planit të parë afatmesëm të Kosovës për Efiçiencë të Energjisë(rezultatet preliminaretregojnë se caku është arrit nga 3% sa është përcaktuar në 3.1% ).

Plani i dytë afatmesëm Kombëtar i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2013-2015, kuparashihen kursimet prej 3% ose rreth 31ktoe.

Deri me tani 18 komuna kanë hartuar Planet Komunale për EE 2014-2020, të cilat edhe i kanëaprovur në asambletë e tyre komunale.

Projektet të financuara nga BRK:

Auditimi energjetik i ndërtesave të shërbimit publik, për vitet 2011-2012-2013-2014-2015-2016, për çdo vit nga 144,000.00 €.

Fushatë publike për Efiçiencën e Energjisë dhe Burime të Ripërtërishme të Energjisë (BRE), përvitet 2011-2012-2013-2014-2015-2016, për çdo vit 50,000.00 €.

Projektet të financuara nga donatorët/huamarrjet:

Mbikëqyrja, monitorimi, verifikimi dhe vlerësimi i masave të efiçiencës së energjisë në shkolladhe spitale në Kosovë (Financuar nga Komisioni Evropian vlera 15.6 M Euro. Projekti ka filluarsë implementuari dhe do të merren masat në 63 shkolla dhe 2 spitale.

Studimi dhe implementimi i masave të Efiçiencës së Energjisë në ndërtesat publike të nivelitqendror (Financuar nga WBIF/BB. Vlera e financimit $31M. Negociatat në mes të MZHE-MF-BB kanë përfunduar ne muajin Maj 2014 ndërsa në Qershor Bordi i BB ka aprovuar kredinë. Pasnënshkrimit te marrëveshjes në mes të MF dhe BB projekti është ratifikuar edhe ne Kuvendin e


18

Kosovës. Për 5 ndërtesat e para është përgatitur Dizajni dhe dokumentet ofertues përimplementim të masave të EE.

Zbatimi i masave të efiçiencës së energjisë në ndërtesa publike- niveli komunal financuar ngaWBIF/KfW. Vlera e financimit 7.500.000,00 Euro. Është nënshkruar një para-marrëveshje nëmes të MF dhe KfW.

Përkrahja e sektorit privat dhe rezidencial për ndërmarrjen e masave të EE, financuar ngaBERZH, vlera e financimit është €12M. (theks i veçantë do t’i kushtohet sektorit privat(Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme NVM), ku kontratat e para vetëm se janë bërë me bankënkomerciale TEB (vlera 5M€) si dhe Kreditimin Rural të Kosovës KRK (vlera €1.5M). Projektiështë në fazën e implementimit. Deri me tani janë shpenzuar €8.2 M, ku €4M për NVM dhe €4.2M për sektorin e Amvisërisë.

Përmes UNDP janë zhvilluar disa projekte për promovim të EE dhe në kuadër të kësaj janëndihmuar dy komuna në hartimin e Planeve Komunale për EE 2014-2020 si dhe masa konkretenë ndriçimet publike në komuna.

Detajet tjera për aktivitetet në fushën e efiçiencës së energjisë janë përhskruar në Shtojcën 1 pika(1.4.)

Kosova si palë nënshkruese e Traktatit të Komunitetit të energjisë, është pjesëmarrëse aktive nëtakimet e Komunitetit të energjisë në Vjenë, gjithashtu pjesëmarrëse aktive në Grupin Koordinues për EE,duke harmonizuar ligjshmërinë e saj me direktivat përkatëse evropiane.

Të gjitha këto aktivitete, plane dhe masa që janë zhvilluar e po zhvillohen, po japin efektet e dukshmenë reduktim të konsumit dhe të nevojës për import të shtrenjtët energjisë, duke i dhënë mundësi më tëmirë planifikimi strategjik të energjisë dhe politikave më efektive të zbatimit. Megjithatë ky është vetëmfillimi i një rruge të mbarë, por mbetet shumë punë për të bërë, sepse janë të mëdha edhe potencialet ezbatimit të efiçiencës së energjisë në Kosovë, krahas nevojës për kursim dhe përmirësim të kualitetit tëjetesës së qytetarëve të Kosovës, në radhë të parë në sektorin e banimit. Në Shtojcën 1 pika 1.4. është bërënjë përshkrim më i detajtuar i gjendjes sa i përket aktiviteteve në fushën e efiçiencës së energjisë.

4.2.7. GJENDJA MJEDISORE

Duke pasur parasysh se prodhimi i energjisë elektrike gjenerohet nga termocentralet të cilat janënga teknologji të vjetëruara, të dizajnuara në një kohë kur nuk ka pasur kërkesa të theksuara për ruajtjen emjedisit, jemi përballë një situate jo të lakmueshme sa i përket mbrojtjes mjedisore. Këtë më së miri eilustron tabela në vijim me tregues konkret të sasisë së ndotjeve krahasuar me atë të lejuar sipas kërkesavetë BE-së

Tabela 3. Emetimet e emisioneve nga termocentralet e Kosovës në dy vitet e fundit15.

TC Kosova Pluhur (mg/Nm3) SO2(mg/Nm3) Nox(mg/Nm3) Co2(mg/Nm3)2015 2014 2015 2014 2015 2014 2015 2014

TC “KosovaA” 44 57 289 418 725 714 259.67 262.91TC “KosovaB” 645 860 327 511 821 814 220.7 216.04Kriteret eBE*-së 50 400 500

15 KEK- Raporti I Gjendjes Mjedisore


19

*- Emisionet aktuale [(mg/Nm3) 6 (%) O2 i thatë] dhe limitet sipas Komisomit Evropian.

Bazuar në treguesit e më sipërm gjendja sa i përket pluhurit në TC Kosova A është shumë e mirëqë është bërë falë investimeve mjaft të mëdha të realizuara nga buxheti vetanak i KEK-ut në vitin 2013.Gjithashtu kemi përnmirësime, falë investimeve të Qeverisë dhe donacioneve të huaja(Banka Botërore),në transportin hidraulik të hirit, mirëpo duhet ende shumë punë e investime për të sjellur gjendjen nëparametra të dëshiruar brenda këtyre kushteve të operimit dhe brenda situatës kur duhet ruajtur aftësiaprodhuese për të siguruar furnizim sa më të besueshëm në këto rrethana. Në Shtojcën 1 pika 1.5 ështëbërë një përshkrim më detaj i gjendjes mjedisore në sektorin e prodhimit të energjisë elektriken ngatermocentralet. Ky material është marrë nga Raporti i Gjendjes Mjedisore në KEK.16

4.3.KRAHASIMI I GJENDJES SË SEKTORIT TË ENERGJISË ME VENDET E RAJONIT

Probleme me mbulimin e kërkesave për energji kanë pothuaj të gjitha shtetet e EJL. Veçanërisht përmbulimin e kërkesave të energjisë elekrike të gjitha vendet e EJL janë të varura nga importi.

Në Shtojcën 1 pika 1.6. të këtij dokumenti janë paraqitur të dhëna krahasuese të treguesve tëenergjisë me vendet tjera të EJL.

4.4. FAKTORËT NDIKUES NË PROBLEMET E SEKTORIT TË ENERGJISË

Faktorët që ndikojnë në problemet që shoqërojnë sektorin e energjisë në Kosovë konsiderohen:1. Investimet në kapacitete gjeneruese. Me gjithë faktin se Kosova ka resurse shumë të mëdha

energjetike, me bazë linjitin, që nga viti 1984 nuk ka pasur asnjë investim në ndërtimin ekapaciteteve të reja apo rehabilitimin e kapaciteteve ekzistuese që do të mundësonte një furnizimstabil me energji elektrike. Teknologjia ekzistuese e kapaciteteve gjeneruese të energjisë elektikenuk plotëson kriteret mjedisore të përcaktuara nga legjislacioni i BE-së.

2. Investimet në sistemin e rrjetit të shpërndarjes. Investimet e pamjatfueshme në sistemin eshpërndarjes së energjisë elektrike kanë bërë që ky system të mos mund të përballojë ngarkesënnë rritje, veçanërisht të përballojë ngarkesën në sezonën e dimërit. Kjo ka pasur për pasojë nivelinshumë të lartë të humbjeve teknike që ka rënduar vazhdimisht sistemin.

3. Humbjet e larta teknike dhe joteknike. Humbjet joteknike si pasojë e shfrytëzimit të paautorizuartë energjisë dhe dërgimi i një sasie të konsiderueshme të energjisë elektrike në disa komuna nëveri të Kosovës, ku OSSH-ja dhe Ndërmarrja e furnizimit, nuk ka fare kontroll dhe për pasojë nukfaturojnë këtë energji, kanë ndikuar në rëndimin e problemit në sistemin e shpërndarjes dhefurnizimit.

4. Kontrolli i rrjedhës ndërkufitare nga KOSTT-i. KOSTT-i si operator i sistemit të transmetimitende nuk e ka nën kontroll rrjedhën ndërkufitare të energjisë elektrike, gjë që ka ndikuar mjaftedhe në mundësinë e furnizuesit për të arritur kontrata të favorshme të importit dhe eksportit tëenergjisë elektrike. KOSTT-i në vitin 2015 ka nënshkruar marrëveshjen e kyçjes me ENTSO-E,mirëpo kjo marrëveshje ende nuk është në fuqi.

5. Liberalizimi i tregut të energjisë elektrike. Në Kosovë ende nuk ka një treg efektiv të hapur, tëlirë dhe konkurrues të energjisë elektrike. Ka vetëm një furnizues që furnizon të gjithëkonsumatorët me çmime të rregulluara dhe që ka marrëveshje për blerjen e energjisë nga të gjithëprodhuesit vendorë. Po të kishte më shumë furnizues në tregun e energjisë në Kosovë furnizimido të ishte më i qëndrueshëm.

6. Përdorimi i energjisë elektrike për ngrohje. Energjia elektrike përdoret, në masë tëkonsiderueshme, për ngrohjen e hapsirave, gatim dhe ngrohjen e ujit sanitar. Kjo për shkak tëmungesës së alternativave tjera të furnizimit me produkte tjera të energjisë. Për pasojë sektori i

16 KEK- Raporti I Gjendjes Mjedisore


20

amvisërisë është konsuamtori më i madh i energjisë elektrike. Kur kësaj i shtohet shfrytëzimi pakriter i një pjese të konsiderueshme të energjisë elektrike, si pasojë e shfrytëzimit të paautorizuartë energjisë elektrike, problemi rëndohet edhe më shumë.

7. Mos shfrytëzimi i energjisë në mënyrë racionale. Me gjithë potencialin e konsiderueshem përkursimin e energjisë, ky potenacial nuk është duke u shfrytëzuar sa duhet.

8. BRE-të. Gjithashtu është modest shfrytëzimi i burimeve të ripërtëritshme të energjisë përplotësimin e nevojave të ngrohjes së ujit sanitar veçanërisht në sektorin familjar dhe atë tëshërbimeve. Po të shfrytëzoheshin më mirë potencialet e kursimit të energjisë dhe të BRE-ve,barra e sistemit të energjisë elektrike do të lehtësohej dhe për pasojë problemi do të zbutej. Endenuk kemi përdorim të mbetjeve të të gjitha llojeve si burim energjetik me gjithë se ka potencial tëidentifikuar nga studimet e realizuara të deritashme.

9. Pjesëmarrje e vogël e energjisë termike. Me gjithë përmirësimet e ndjeshme në furnizimin mengrohje nga sistemi i kogjenerimit, pjesmarrja e energjisë së ngrohjes, nga sistemet e energjisëtermike(ngrohjes qendrore), në konsumin fundor të energjisë është e vogël në krahasim memundësitë.

10. Mos realizimi i studimit të fizibilitetit për gazin natyror. Me gjithë hapjen e mundësive reale përpërfshirjen e Kosovës në projektet rajonale të gazit natyror, ende nuk kemi një studim fizibilitetipër ndërtimin e infrastrukturës së gazit natyror.

4.5. AKTIVITETET KRYESORE EKZISTUESE DHE TË PLANIFIKUARA NË POLITIKAT AKTUALEPËR ZHVILLIMIN E SEKTORIT TË ENERGJISË

Qeveria e Kosovës me mbështetjen edhe të institucioneve tjera shtetërore dhe institucionevendërkombëtare kanë ndërmarrë dhe janë duke ndërmarrë një varg aktivitetesh për përmirësimin e gjendjesnë sektorin e energjisë në Kosovë.

Ndër morinë e shumë aktiviteteve që kanë zhvilluar Qeveria dhe institucionet tjera të Kosovës si mëkryesoret veçohen:

- Harmonizimi i legjislacionit sekondar me atë primar. Pas miratimeve në qershor 2016 të ligjevepër sektorin e energjisë me të cilat janë transpozuar kërkesat e Pakos së Tretë të legjislacionit tëBE-së për sektorin e energjisë, brenda 9 muajsh do të përgatitet legjislacioni sekondar përzbatimin e këtyre ligjeve dhe fillimi i zbatimit të tyre;

- Përkrahja e procesit të ndërtimit të TC “Kosova e Re”;- Përkrahja e procesit të projektit të rehabilitimit të TC “Kosova B”;- Studimi për nevoja të investimeve për operim të TC “Kosova A” deri në futjen në operim të

kapaciteteve të reja gjeneruese.- Liberalizimi i tregut të energjisë elektrike. Aktivitete në zbatimin e masave të buta17 për hapjen e

tregut të energjisë sipas udhërrëfyesit të Sekretaritit të Komunitetit të Energjisë;- Miratimi i listës së projekteve prioritare për investime në infrastrukturë18 ku sektori i energjisë

përfshihet me 13 projekte të rëndësishme strategjike;- Aplikimi në listën e projekteve me interes të përbashkët për Komunitetin e Energjsië për

projektin e gazit natyror(së bashku me Shqipërinë);- Zhvillimi i procesit për themelimin e tregut të përbashkët të energjisë me Shqipërinë;- Miratimi i planeve të veprimit për BRE-të dhe për EE dhe zbatimi i masave për zbatimin e tyre;- Aktivitete në procesin e transpozimit të legjislacionit të BE-së për efiçiencën e energjisë duke u

fokusuar në përpjekjet për gjetjen e modaliteteve për themelimin e Fondit për efiçiencën eenergjisë;

17 Udhërëfyesi për zbatimin e masave të buta është bazuar në kërkesat e procesit të Berlinit18 Lista e Projekteve Prioritare Infrastrukturore


21

- Aktivitete në themelimin e One Stop Shop për lehtësimin e procesit të zhvillimit të projekteve tëfushës së BRE-ve;

- Zbatimi i Vendimit Nr. 04/156 për dekomisionimin dhe ç’montimin e objekteve të gazifikimit,azotikut, ngrohtores dhe objekteve tjera që nuk e pengojnë operimin normal të njësive aktive tëTC “Kosova A”.

- Zbatimi i masave të përcaktuara në Strategjinë Kombëtare të Zhvillimit 2016-2021 për sektorin eenergjisë.

4.6. ANALIZA SWOT

Përparësitë: Dobësitë: Rezervat e mjaftueshme të linjitit për të

prodhuar energji elektrike dhe termike meçmime konkurruese;

Kapacitete transmetuese interkonektive tëmjaftueshme që mundësojnë tregtindërkufitare;

Përvoja industriale për prodhim dheeksploatim të linjitit në Kosovë;

Resurset humane të mjaftueshme për tërekrutuar dhe zhvilluar staf me shkathtësi qëmund t’i përgjigjen kërkesave të sektorit;

Baza ligjore në harmoni me direktivat e BE-së;

Republika e Kosovës është anëtare e Traktatitpër Themelimin e Komunitetit të Energjisë tëEJL;

Mekanizmat institucionalë adekuatë përfunksionimin e sektorit të energjisë, nëveçanti autoritetet e pavarura rregullatore dheoperatori i pavarur i sistemit të transmisionitdhe tregut të energjisë elektrike;

Potenciale relativisht të favorshme të BRE-ve, që mundëson diversitet të burimeve tëenergjisë.

Zhvillimi i tregut të përbashkët të energjisëelektrike Kosovë- Shqipëri;

Potencial i lartë për efiçiencën e energjisë

Kapacitetet gjeneruese aktuale të vjetruara qënuk sigurojnë prodhim të qëndrueshëm tëenergjisë elektrike;

Nivel i lartë i humbjeve teknike dhe komercialenë sistemin e shpërndarjes;

Pamundësia e qasjes për menaxhimin e sektorittë energjisë në pjesën veriore të Kosovës;

Mundesi të kufizuara për vetëfinancim tëinvestimeve;

Ngecja në ritmin e investimeve përmodernizimin dhe zhvillimin e kapaciteteveprodhuese ;

Furnizim i jo i sigurt me energji elektrike dhetermike;

Pjesëmarrja e ulët e BRE-ve në prodhimin eenergjisë elektrike;

Varësi e pjesshme nga importi i energjisëelektrike.

Efiçienca e ulët në procesin e prodhimit dheshfrytëzimit të energjisë;

Ndotja e mjedisit nga minierat e linjitit dhe ngaprodhimi i energjisë;

Përdorim i lartë i energjisë elektrike përngrohje;

Moskontrolli nga KOSTT i rrjedhavetejkufitare të energjisë elektrike;

Mundësitë: Rreziqet: Kërkesa në rritje për energji në Kosovë dhe

rajon, mundësi për zhvillim të shpejtë tësektorit të energjisë;

Ristrukturimi dhe reformimi i plotë i sektorittë energjisë në përputhje me Direktivat e BE-së;

Rritjet e paparashikueshme te çmimeve teimportit të pordukteve te lendeve te lëngëtadjegese dhe pengesat e paparisihkueshme tefurnizimit me produkte te naftës;

Krizat e mundshme financiare globale, mendikim negativ në investimet nga jashtë;


22

Liberalizimi i tregut në nivel rajonal dhezhvillimi i sektorit me kapital privat;

Mundësia e tërheqjes së investitorëvestrategjikë;

Ndërtimi i kapaciteteve të reja gjeneruese ngalinjiti;

Ndërtimi i ngrohtoreve qendrore në qytetetmë të mëdha;

Zvogëlimi i humbjeve teknike dhe rritja einvestimeve në shpërndarjen e energjisëelektrike;

Rritja e EE në prodhimin e energjisë dheshfrytëzimi efecient i energjisë ngakonsumatorët fundorë;

Zhvillimi i Burimeve të Ripërtëritshme tëEnergjisë me kapital privat;

Qasja e Kosovës në mekanizmatndërkombëtarë financiarë për rritjen eEfiçincës së energjisë.

Vazhdimi i obstuksioneve nga Serbia nësektorin e energjisë;

Rritje e çmimeve të energjisë elektrike dherritja e kërkesës për import deri në ngritjen ekapaciteteve të reja prodhuese;

Mungesa e energjisë elektrike në dispozicionnë rajon;

Mosfunksionimi i tregut të hapur dhekonkurrent të energjisë elektrike në rajon;

Mosrealizimi i objektivave strategjike në kohëne duhur që posaçërisht i referohen kapacitetevetë mjaftuara për furnizim me energji elektrike.

KAPITULLI V

OBJEKTIVAT STRATEGJIKE PËR ZHVILLIMIN E SEKTORIT TË ENERGJISË PËRPERIUDHËN 2016-2025

5.1. FOKUSI I STRATEGJISË SË ENERGJISË PËR PERIUDHËN 2016-2025

Strategjia e Energjisë pëgatitet në bazë të Ligjit për Energjinë. Në fushëveprimin e ligjit përenergjinë përfshihen energjia elektrike, gazi natyror dhe energjia termike. Sipas këtij ligji definohen edhedetyrat dhe përgjegjësitë e përcaktimit të politikave dhe masave për burimet e ripërtëritshme të energjisëdhe efiçiencën e energjisë të cilat përcaktohen në planet kombëtare të veprimit si dokumente zyrtaremandatore që miratohen nga Ministri përgjegjës për energjinë, por që bazohen në objektivat strategjike tëStrategjisë së Energjisë.

5.1.1. VIZIONI DHE MISIONI

VIZIONI

Strategjia e Energjisë synon krijimin e një sektori të zhvilluar të energjisë, të padëmshëm përmjedisin dhe shëndetin, në mbështetje të zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik dhe mirëqenies shoqërorenë Kosovë në kuadër të një tregu të lirë dhe konkurrues të energjisë.

MISIONI

Misioni i Strategjisë së Energjisë është krijimi i kushteve për sigurimin e furnizimit të besueshëm,cilësor dhe të sigurt me energji, nëpërmjet zhvillimit të kapaciteteve prodhuese, transmetuese dheshpërndarëse, të afta për përballimin e kërkesave në rritje për energji, duke pasur në konsideratë


23

diversifikimin e burimeve, aftësinë blerëse të konsumatorëve, përdorimin me efiçiencë të energjisë, si dheshfrytëzimin maksimal, por me kosto të arsyeshme, të burimeve të energjisë së ripëtëritshme dhe mosdëmtimin e mjedisit.

5.2. OBJEKTIVI 1. SIGURIMI I FURNIZIMIT TË QËNDRUESHËM DHE CILËSOR MEENERGJI ELEKTRIKE DHE ME KAPACITETE TË NEVOJSHME PËR NJË SISTEM

STABIL ELEKTROENERGJETIK

Sigurimi i furnizimit të qëndrueshëm, cilësor, të sigurtë dhe të pandërprerë është një prej kushtevekryesore për zhvillimin e një vendi. Problemi i furnizimit me energji elektrike është bërë një problem akutqë kërkon zgjidhje, por që është mjaft e kushtueshme për vetë natyrën e investimeve të nevojshme. Megjithë se shikuar nga pikpamja e balancës vjetore të prodhimit dhe konsumit të energjisë elektrike Kosovanuk është më keq se sa vendet e rajonit, ajo përballet me problemet të mëdha sa i përket sigurimit tëkapaciteteve të nevojshme për mbulimin e PIK-ut, sidonmos në sezonën e dimërit dhe plotësimin enevojave për kapacitete rregulluese të sistemit elektroenergjetik. Problem i madh për sektorin e energjisëështë fakti se intervenimet në rehabilitim të kapaciteteve ekzistuese dhe ndërtimin e atyre të reja, do tëduhet të bëhen investime shumë të mëdha gati të njëkohshme. Me gjithë se hapja e tregjeve dheintegrimet rajonale pritet të japin efekte zbutëse sa i përket problemit të furnizimit, është e domosdoshmemarrja e masave në një kohë sa më të shpejtë të mudshme për zhvillimin e kapaciteteve të duhura, dukepasur në konsideratë edhe detyrimet ndërkombëatre për ruajtjen e mjedisit, klimës dhe plotësimin ekritereve minimale të ENTSO-E për sistemeve elektroenergjetike të shteteve(KOSTT është në proces tëanëtarësimin në ENTSO-E19).

Për arritjen e objektivit të furnizimit të qëndrueshëm me energji elektrike dhe me kapacitete tënevojshme për një sistem elektroenergjetik stabil, duhet përballur me disa nga sfidat që lidhen me:

- Kapacitetet gjeneruese të vjetruara. Kapacitetet ekzistuese janë të pamjaftueshme për përballimine kërkesave të konsumit të energjisë elektrike (veçanërisht në sezonën e dimërit) dhe atyre tëbalancimit të sistemit elektroenergjetik;

- Ndotjen e lartë mjedisore që është pasojë e aktiviteteve gjeneruese të energjisë nga termocentraletvjetëruara;

- Shfrytëzim jo i kënaqshëm i burimeve të energjisë së ripëtëritshme për prodhimin e energjisëelektrike;

- Humbjet e larta teknike dhe joteknike në rrjetin e shpërndarjes që rrisin shumë kërkesat esistemit;

- Moskontrolli i rrjedhave ndërkufitare të energjisë elektrike nga KOSTT.- Mungesa e kontrollit të sistemit të shpërndarjes dhe furnizuesit publik me energji elektrike nga

OSSH dhe furnizuesit publik me energji elektrike në katër komuna të Kosovës.

5.3. OBJEKTIVI 2. INTEGRIMI NË TREGUN RAJONAL TË ENERGJISË

Qeveria e Kosovës është e angazhuar në zbatimin e të gjitha obligimeve të Traktatit për Themelimin eKomunitetit të Energjisë (TKE) dhe MSA-së, për krijimin e tregut të lirë dhe konkurrues të energjisë.Krijimit të një zone të përbashkët tregtare energjetike Kosovë-Shqipëri i është dhënë prioritet ngaQeveria.

Për arritjen e objektivit të integrimit në tregun rajonal të energjisë duhet përballuar me disa sfida qëlidhen me:

19 ENTSO-E Rrjeti Europian e Operatorëve të Sistemit të Energjisë Elektrike


24

- Krijimin e tregut vendor efektiv konkurrues të energjisë ku do të operonin më shumë se njëfurnizues, por duke siguruar paraprakisht heqjen e pengesave që lidhen me kontrollin e rrjetit tëtransmisionit dhe atij të shpërndarjes si dy prej kushteve kryesore për vendosjen e palëve tregtarenë pozita të barabarta konkurruese;

- Krijimin e zonës së përbashkët tregtare energjetike Kosovë-Shqipëri;- Krijimin e bursës së energjsië në bashkëveprim me Shqipërinë;- Zbatimin efektiv të kërkesave që lidhen me derregullimin e çmimeve të energjisë elektrike të

prodhuesve;- Eliminimin e ndësubvencionimeve në mes të kategorive të konsumatorëve si dhe kufizimin e

subvencioneve të shtetit në sektorin energjetik;- Mungesën e plotë të infrastrukturës së gazit natyror;

5.4. OBJEKTIVI 3. RRITJA E KAPACITETEVE EKZISTUESE TË SISTEMEVE TERMIKE DHENDËRTIMI I KAPACITETEVE TË REJA

Ndërtimi i objekteve banesore kolektive në të gjitha qytetet e Kosovës, por në veçanti në ato tëmëdha, ka marrë hov të paparë që nga mbarimi i luftës e këndej. Janë ndërtuar dhe janë në ndërtim e sipërlagje të tëra të reja me objekte kolektive të mëdha banesore. Trajtimi i energjisë termike për ngrohjenëpërmjet sistemeve qendrore është me rëndësi të veçantë, sidomos në plotësimin e nevojave përngrohjen e hapësirave të këtyre lloj objektes të përqendruara në zonat e urbanizuara të qyteteve të mëdha.

Përdorimi i energjisë elektrike për ngrohje të hapsirave është barrë e madhe për sisteminelektroenergjetik, aq më tepër në situatën kur një sasi e madhe e energjisë elektrike përdoret në mënyrë tëpaautorizuar, në njerën anë dhe kapacitetet prodhuese të energjisë elektrike janë të kufizuara në anëntjetër. Shfrytëzmi i llojeve tjera të energjisë siç janë lëndët djegëse drusore, nafta dhe produktet e saj etj,është shumë i papërshtatshëm për objekte banesore kolektive dhe objekte të sektorit të shërbimeve.

Për arritjen e këtij objektivi duhet përballuar disa sfida që lidhen me:- Humbjet e mëdha në rrjetin e shpërndarjes së sistemeve të energjisë termike;- Shfytëzimin e vogël të kapaciteteve prodhuese të energjisë termike veçanërisht të TERMOKOS-

it, pas kyçjes më sistemin e koogjenerimit, për shkak të rrjetit shpërndarës të pamjaftueshëm;- Humbjet e mëdha joteknike;- Mungesës së nismave konkrete për zhvillimin e infrastrutkurës së sistemeve të energjisë termike

nga ana e komunave ku ka një përqendrim të madh të objekteve të banimit kolektiv;- Mungesës së nismave konkrete për përdorimin e: sistemit termik për ftohjen e hapësirave,

ngrohjen e ujit sanitar, avullit për nevoja të industrisë etj. dhe- Sigurimi i mjeteve financiare për realizimin e projekteve.

5.5. OBJEKTIVI 4. ZHVILLIMI I INFRASTRUKTURËS SË GAZIT NATYROR

Politikë zyrtare e Qeverisë është promovimi dhe përkrahja e kyçjes së Kosovës në projektetrajonale të furnizimit me gaz natyror. Projekti TAP20 ka krijuar Kosovës mundësi të mëdha për t’u kyçurnë rrjetin ndërkombëtar të gazit natyror.

Në këtë rrafsh, varësisht nga zhvillimet e projekteve rajonale të gazit në Evropën Juglindore, nëkuadër të TKE-së, Qeveria mbetet e përkushtuar që të shfrytëzoj të gjitha mundësitë për të qenë epërfshirë në projektet e përbashkëta të Komunitetit të Energjisë për gazin natyror.

Për arritjen e këtij objektivi duhet përballuar disa sfida që lidhen me:

- Mungesën e Operatorit të Sistemit të Gasit;

20 Trans Adriatic Pipeline(Projekt i gazsjellësit nga Azerbajxhani në Itali duke kaluar nëpër Shqipëri)


25

- Mungesën e studimeve të fizibilitetit dhe- Mungesën e infrastrukturës.

5.6. OBJEKTIVI 5. PËRMIRËSIMI I SHFYTËZIMIT ME EFIÇIENCË TË ENERGJISË,BURIMEVE TË RIPËRTËRITSHME TË ENERGJISË DHE MJEDISIT SIPAS KËRKESAVE TË

TRAKTATIT PËR THEMELIMIN E KOMUNITETIT TË ENERGJISË DHE MSA-SË

Përmirësimi i Efiçiencës së Energjisë do të kontribuojë në uljen e kërkesave për energji të gjithallojeve dhe për rrjedhojë edhe në rritjen e sigurisë së furnizimit me energji për qytetarët e saj.

Në PVKEE 2010-2018, Kosova është zotuar në përmbushjen e cakut të kursimit prej 9% nga konsumii gjithmbarshëm i energjisë, cak i vendosur sipas Direktivës 2006/32/EC të BE-së.

Gjithashtu Kosova si Palë Kontraktuale e Komunitetit të Energjisë ka marrë obligimet për zbatimin epolitikave të reja të BE-së që burojnë nga Direktiva Evropiane 2012/27/EC për efiçiencën e energjisë.

Për promovimin e burimeve të energjisë së ripërtëritshme në dhjetëvjeçarin e ardhshëm sipas kësajstrategjie është synimi i ndërtimit i infrastrukturës së nevojshme ligjore, rregullatore e programore, për tëmundësuar plotësimin e cakut obligues të BRE-ve prej 25% të pjesëmarrjes së energjisë nga BRE-të nëbruto konsumin final të energjisë në vitin 2020 dhe rishikimin e tij mbi bazën e rezultateve të arritura dhembi bazën e politikave të reja për nxitjen e shfytëzmit të BRE-ve.

Në bazë të vendimit të Këshillit Ministror të KE-së Kosova është e obliguar që të hartoj dhe miratojplane nacionale për reduktimin e emisioneve mjedisore si dhe të kufizoj orët e punës së centraleve tëvjetra.

Për arritjen e këtij objektivi duhet përballuar disa sfida që lidhen me:- Financimin e programeve të efiçencës së energjisë dhe burimeve të ripëtërishme të energjisë;- Barrierat e lidhura me një varg ligjesh që pamundësojnë themelimin e fondeve tjera veç atij të

buxhetit të Kosovës,- Mungesën e përvojës për aplikimin e Partneritetit Publik Privat për projekte në fushën e

efiçiencës së energjisë dhe burimeve të ripëtëritshme të energjisë;- mungesën e strukturave institucionale komunale, të veçanta për fushën e energjisë, dhe mungesën

e kapaciteteve të duhura humane të specializuara brenda institucioneve komunale.

KAPITULLI VI

ALTERNATIVAT, POLITIKAT DHE MASAT PËR ARRITJEN E OBJEKTIVAVE

6.1. OBJEKTIVI 1. SIGURIMI I FURNIZIMIT TË QËNDRUESHËM DHE CILËSOR ME ENERGJIELEKTRIKE DHE ME KAPACITETE TË NEVOJSHME PËR NJË SISTEM STABIL ELEKTROENERGJETIK

Kapacitet prodhuese të pamjaftueshme dhe të vjetra të sistemit elektroenergjetik përbëjnë një prejhallkave më të dobëta të tij.

Intervenimet në rehabilitimin dhe ndërtimin e kapaciteteve të reja janë më se të domosdoshme përkëndelljen e sistemit dhe aftësimin e tij për të përballuar, si në sasi ashtu edhe në cilësi, kërkesat përenergji elektrike për të gjithë konsumatorëve dhe nevojat e stabilitetit të sistemit duke respektuar kriteretqë janë përcaktuar për vendet operatorët e të cilëve janë anëtar të Rrjetit Evropian të Operatorëve tëSistemit të Transmisionit(ENTSO-E).

Kosova është Palë Kontraktuese e Komunitetit të Energjisë dhe ka nënshkruar Marrëveshjen përStabilitzim Asociim dhe si e tillë ka marrë edhe obligime ndërkombëtare për zbatimin e acquiscommunautaire për fushën e energjisë, që lidhen me mbrojtjen e mjedisit dhe klimës, konkurrencën,burimet e ripërtëritshme të energjisë, efiçiencën e energjisë. Kosovës i duhet të bëjë intervenime radikalenë sistemin e prodhimit të energjisë elektrike në këto kushte, që janë mjaft të vështira edhe për ekonomi


26

më të zhvilluara, por është e detyruar t’i bëjë, për shkak të krijimit të sigurisë së furnizimit me energjielektrike.

Harmonizimi i politikave të sigurisë së furnizimit me energji elektrike me ato mjedisore është njëdetyrë mjaft sfiduese për sistemet e energjisë elektrike siç është rasti i sistemit të Kosovës. Kufizimi iorëve të punës së kapaciteteve të vjera të energjisë siç kërkohet për Palët Kontraktuale të Komunitetit tëEnergjisë për periudhën 2018-2023, është një kufizim tepër i rëndë që prek direkt sigurinë e furnizimitsidomos në periudhën 2018-2020. Kur kësaj i shtohet edhe rënja e intersimit të investitorëve për tëinvestuar në tregje të vogla siç është rasti i tregut energjetik të Kosovës, në njerën anë dhe ekonomia jo ezhvilluar e Kosovës në anën tjetër, gjetja e alternativave dhe politikave adekuate për zhvillimin e sektorittë energjisë në këto kushte bëhet edhe më e vështirë.

Investimet në rrjetin e sistemit të transmetimit kanë rezultuar me një sistem transmetimi shumë tëkonsoliduar, të aftë për përballimin e nevojave për një treg të përbashkët me Republikën e Shqipërisë dheqarkullimin e energjisë elektrike me shtetet fqinje tjera. Problemi i mosanëtarësimit të KOSTT-it nëENTSO-E është një pengesë serioze që duhet zgjidhur sepse paraqet edhe pengesë serioze për integriminrajonal si dhe për hapjen e tregut vendor të energjisë për furnizues të rinj. Furnizimi me energji elektrikesa i përket sistemit të transmetimit nuk ka pengesa.

Një hallkë e dobët e sistemit elektroenergjetik është sistemi i shpërndarjes dhe furnizimit.Humbjet e mëdha teknike dhe joteknike janë barrë e rëndë për sistemin dhe konsumatorët.

Problemet mjedisore që shkaktohen nga aktivitetet e furnizimit me energji elektrike në të gjithahallkat e sistemit janë probleme që po ashtu kërkojnë zgjidhje.

Në tekstin vijues janë bërë përshkrimet e alternativave, politikave dhe masave për arritjen eobjektivit të sigurimit të furnizimit të qëndrueshëm me energji elektrike.

6.1.1. Alternativat e furnizimit me energji elektrike të nevojshme për plotësimin e nevojave tëkonsumit dhe plotësimin e nevojave të sistemit elektroenergjetik.

Përshkrimi i bazës së analizave të alternativave të konsideruara

Të tri alternativat janë bazuar në tre skenarë të konsumit të energjisë elektrike, ndërsa skenarët ekonsumit janë bazuar në ndikimin në kërkesën për energji elektrike të disa faktorëve si: rritja ekonomikesipas strategjive dhe programeve zhvillimore të miratuara nga Qeveria, masave dhe politikave tëefiçiencës së energjisë, përfshirë efiçiencën në konsumin fundor të energjisë elektrike, efiçiencën esistemeve të shpërndarjes së sistemeve elektrike dhe termike, zgjerimit të kapaciteteve termike. Prarezultatet e analizave janë të bazuara në një kombinim të madh të shumë faktorëve ndikues në kërkesatpër energji elektrike. Analizat e kërkesës janë përshkruar në Shtojcën 2.

Të tri alternativat kanë të përbashkët prodhimin e energjisë elektrike nga hidrocentralet e voglasipas caqeve të BRE-ve(Shih Shtojcën 7).

Analiza e Adekuatësisë(përshtatshmërisë së sistemit elektroenergjetik) për të përballuarngarkesën e sistemit është bazuar në tre skenarët e prodhimit të energjisë elektrike në Kosovë, nëkombinim me skenarin bazë të parashikimit të prodhimit të energjisë elektrike në Republikën eShqipërisë. Kurse analizat e balancës mes prodhimit dhe kërkesës janë bërë edhe për sistemin e ndarëedhe për sistemin kur operon brenda një zone të përbashkët me Shqipërinë. Në Shtojcën 3 janë paraqiturnë mënyrë të detajuar analizat si dhe baza e të dhënave të tyre për adekuatësinë e sistemit dhe balancavenë mes prodhimit dhe kërkesës së energjisë elektrike të dy sistemeve.

A. Alternativa 1 bazohet në:

1. Ndërtimi i i TC “Kosova e Re” me kapacitet neto 450 MW me mundësi për kyçjen esistemit të kogjenerimit me kapacitet deri 10% të kapacitetit neto të termocentralit.


27

Termocentrali do të ndërtohet në pajtim me të gjitha kriteret mjedisore siç përcaktohet nëD 2010/75/EC;

2. Rehabilitimi i TC “Kosova B” duke e sjellur brenda kritereve mjedisore dhe të efiçiencëssë energjisë të kërkauar nga Direktiva 2010/75/EC për impijantet industriale si dhe dukeia rritur kapacitetin prodhues në parametra të dizajnimit. Rehabilitimi parashihet të kryhetnë vitin 2020;

3. Vazhdimin e punës së TC “Kosova A”, deri në hyrjen në punë të TC “Kosova e Re”,duke supozuar se Kosova do të arrijë të negociojë shtyerjen e detyrimeve sa i përketkufizimit të orëve të punës së centraleve të vjetra, për shkak të rrezikut të madh tësigurisë së furnizimit.

4. Ndërtimi i kapaciteteve prodhuese të energjisë elektrike nga burimet e ripërtëritshme tëenergjisë sipas caqeve të BRE-ve( Shih Shtojcën 7);

5. Operimin e dy sistemeve elektroenergjetike brenda një zone të përbashkët tregtareKosovë – Shqipëri;

6. Reduktimi i humbjeve teknike dhe komerciale sipas Master Planit të OSSH-së;7. Shfrytëzimin me efiçiencë të energjisë elektrike sipas masave të parapara për arritjen e

Objektivit 5.

Analiza SWOT- ALTERNATIVA 1

Përparësitë

Furnizim pak më i sigurtë si pasojë epunës së TC “Kosova A” pakufizime(Shih balancën e skenarit 1të gjenerimit në Shtojcën 3);

Studimi i Fizibilitetit të TC “KosovaB” është në proces dhe pritetfinalizimi në vitin 2017. Studimi pombështetet nga Komisioni Evropian.

Studimi i modaliteteve të financimitështë duke u zhvilluar nga ProjektiREPOWER i financuar nga USAID;

Procesi i ndërtimit të TC “Kosova eRe” është duke u zhvilluar me suksesderi në këtw fazë;

Përmirësim i ndjeshëm i kushtevemjedisore dhe të shëndetit, si pasojëe aktiviteteve të prodhimti tëenergjisë elektrike pas rehabilitimittë TC “Kosova B” dhe Ndërtimit tëTC “Kosova e Re”.

Mospengesa në intervenimit të shtetinë rast të pamundësisë së Kompanisëpër të gjetur financimin erehabilitimit për shkak se Pakoja eTretë lejon ndihmat shtetërore nërastet e rrezikut të sigfurisë sëfurnizimit.

Dobësitë

TC “Kosova A” do të punojë mekushte që nuk plotësojnë kërkesat eKomunitetit të Energjisë;

Ka mungesë të kapacitetevefleksibile vetanake rregulluese tësistemit gjë që e rrezikon plotësimine kritereve teknike të OST-së në tëardhmën kur të bëhet anëtr iENTSO-E-së;

Rezerva e sistemit sigurohet ngaimporti

Vazhdimi i emetimit të lartë tëndotjeve mjedisore

Besueshmëri e paqëndrueshme nëdisponueshmërinë e njësiveprodhuese të TC “Kosova A”.


28

Rritje e efiëiencës së shfrytëzimit tëthëngjillit dhe arritje e caqeve të EE-së sipas Direktivës 2012/27/EC.

Kapacitete interkonektive tëmjaftueshme për të përballuarrrjedhat ndërkufitare të energjisëelektrike;

Rritje e interesimit të kapitalit privatpër të investuar në shqytëzimin epotencialit të BRE-ve për prodhimine energjisë elektrike

Mundësitë

Përkrahja e të dy projekteve (TC“Kosova e Re” dhe TC “KosovaB”)nga IFN;

Plasimi i tepricave të sistemit pasrehabilitimit të TC “Kosova B” dhendërtimit të TC “Kosova e Re” nëtregun e përbashkët me Shqipërinëdhe tregun e integruar rajonal;

Rreziqet

Zvarritja e procesit të zhvillimit tëprojekteve(Ndërtimi i TC “Kosova eRe” dhe Rehabilitimi i TC KosovaB);

Zvarritja e procesit të anëtarësimit tëKOSTT në ENTSO-E dhepamundësia e zbatimit të “masave tëbuta” për hapjen efektive të tregutdhe integrimin të tregun rajonal .

Shënim: Analiza e balancën ne mes prodhimit dhe kërkesës për energji elektrike si dhe analizae adekuacisë së gjenerimit janë paraqitur në Shtojcën 3 - Skenari 1 i gjenerimit

B. Alternativa 2 bazohet në:

1. Ndërtimi i i TC “Kosova e Re” me kapacitet neto 450 MW me mundësi për kyçjen esistemit të kogjenerimit me kapacitet deri 10% të kapacitetit neto të termocentralit.Termocentrali do të ndërtohet në pajtim me të gjitha kriteret mjedisore siç përcaktohet nëD 2010/75/EC;

2. Rehabilitimi i TC “Kosova B” duke e sjellur brenda kritereve mjedisore dhe të efiçiencëssë energjisë të kërkauar nga Direktiva 2010/75/EC për impijantet industriale si dhe dukeia rritur kapacitetin prodhues në parametra të dizajnimit. Rehabilitimi parashihet të kryhetnë vitin 2020;

3. Vazhdimin e punës së TC “Kosova A”, deri në hyrjen në punë të TC “Kosova e Re”,duke respektuar detyrimet për kufizsimin e orëve të punës( centraleve të vjetra u lejohettë punojnë gjithsej 20000 orë pune gjatë periudhës 2018-2023);

4. Ndërtimi, me iniciativë të investitorëve privat, të kapaciteteve fleksibile hidrike përplotësimin e rezervës rregulluese të sistemit;

5. Ndërtimi i kapaciteteve prodhuese të energjisë nga burimet e ripërtëritshme të energjisësipas caqeve të BRE-ve( Shih Shtojcën 7);

6. Operimin e dy sistemeve elektroenergjetike brenda një zone të përbashkët tregtareKosovë – Shqipëri.

7. Shfrytëzimin me efiçiencë të energjisë elektrike sipas masave të parapara për arritjen eObjektivit 5.


29

ANALIZA SWOT- ALTERNATIVA 2

Përparësitë

TC-të ekzistuese do të punojnë nëbazë të kushteve të përcaktuara ngaKomuniteti i Energjisë;

Sigurohet kapaciteti i nevojshëmvetanak i rezervës rregulluese tësistemit sipas kritereve të ENTSO-E;

Studimi i Fizibilitetit të TC “KosovaB” është në proces dhe pritetfinalizimi në vitin 2017. Studimi pombështetet nga Komisioni Evropian.

Studimi i modaliteteve të financimitështë duke u zhvilluar nga ProjektiREPOWER i financuar nga USAID;

Procesi i ndërtimit të TC “Kosova eRe” është duke u zhvilluar me suksesderi në këtë fazë;

Përmirësim i ndjeshëm i kushtevemjedisore dhe të shëndetit si pasojë eaktiviteteve të prodhimti të energjisëelektrike, pas rehabilitimit të TC“Kosova B” dhe Ndërtimit të TC“Kosova e Re”.

Rritje e efiëiencës së shfrytëzimit tëthëngjillit dhe arritje e caqeve të EE-së sipas Direktivës 2012/27/EC.

Kapacitete interkonektive tëmjaftueshme për të përballuarrrjedhatndërkufitare të energjisë elektrike;

Rritje e interesimit të kapitalit privatpër të investuar në shqytëzximin epotencialit të BRE-ve për prodhimine energjisë elektrike.

Dobësitë

Kosto të mëdha të furnizimit sipasojë e nevojës së importit tësasisë së munguar të energjisëderi në rehabilitimin e TC“Kosova B” dhe veëanërisht nëvitin kritik të rehabilitimit.

Siguri e pamjaftueshme efurnizimit deri në hyrjen nëoperim të kapaciteteve të reja sipasojë e kufizimit të orëve tëpunës së TC “Kosova A”.

Besueshmëri e paqëndrueshmenë disponueshmërinë e njësiveprodhuese të TC “Kosova A”.

Mundësitë

Përkrahja e të dy projekteve (TC“Kosova e Re” dhe TC “Kosova B”)nga IFN;

Plasimi i tepricave të sistemit, pasrehabilitimit të TC “Kosova B” dhendërtimit të TC “Kosova e Re” nëtregun e përbashkët me Shqipërinëdhe tregun e integruar rajonal;

Mundësia e rritjes së investimeve nëburime të ripërtritshme

Rreziqet

Zvarritja e procesit të zhvillimittë projekteve(Ndërtimi i TC“Kosova e Re” dhe Rehabilitimii TC “Kosova B”);

Zvarritja e procesit tëanëtarësimit të KOSTT nëENTSO-E dhe pamundësia ezbatimit të “masave të buta” përhapjen efektive të tregut dheintegrimin të tregun rajonal


30


C. Alternativa 3 bazohet në:

1. Ndërtimi i i TC “Kosova e Re” me kapacitet neto 450 MW me mundësi për kyçjen esistemit të kogjenerimit me kapacitet deri 10% të kapacitetit neto të termocentralit.Termocentrali do të ndërtohet në pajtim me të gjitha kriteret mjedisore siç përcaktohet nëD 2010/75/EC;

2. Rehabilitimi i TC “Kosova B” duke e sjellur brenda kritereve mjedisore dhe të efiçiencëssë energjisë të kërkuara nga Direktiva 2010/75/EC për impijantet industriale si dhe dukeia rritur kapacitetin prodhues në parametra të dizajnimit. Rehabilitimi parashihet të kryhetnë vitin 2020;

3. Rindërtimin e 4 njësive të TC “Kosova A” sipas një renditjeje (Shih tabelat përkatëse përkapacitetet prodhuese sipas Skenarin 3 të gjenerimit në Shtojcën 321);

4. Ndërtimi, me iniciativë të investitorëve privat, të kapaciteteve fleksibile hidrike përplotësimin e rezervës rregulluese të sistemit;

5. Ndërtimi i kapaciteteve prodhuese të energjisë nga burimet e ripërtëritshme të energjisësipas caqeve të BRE-ve( Shih Shtojcën 7);

6. Operimin e dy sistemeve elektroenergjetike brenda një zone të përbashkët tregtareKosovë – Shqipëri;

7. Shfrytëzimin me efiçiencë i energjisë elektrike sipas masave të parapara për arritjen eObjektivit 5.

ANALIZA SWOT- ALTERNATIVA 3

Përparësitë

TC-të ekzistuese do të punojnënë bazë të kushteve tëpërcaktuara nga Komuniteti iEnergjisë;

Sigurohet kapaciteti inevojshëm vetanak i rezervësrregulluese të sistemit sipaskritereve të ENTSO-E;

Plotësohet mungesa e madhe eenergjisë me rastin erehabilitimit të TC “Kosova B”.

Krijohen mundësi për eksport tëenergjisë elektrike jo vetëmpërtej nevojave të Kosovës por

Dobësitë

Mungesa e studimit të fizibilitetitsa i përket trajtimit të TC “KosovaA” dhe kostove që lidhen me këtëTC;

Mungesa e studimeve të mirëfilltatë tregjeve në rast të zgjerimit tëkapaciteteve prodhuese përtejnevojave të tregut vendor;

Pamundësia e sigurimit tëmbështetjes financiaare nga IFNpër projekte të thëngjillit qëtejkalojnë nevojat e sigurisë sëfurnizimit;

Rritje e sasisë së emisioneve të

21Të dhënat për kapacitetet prodhuese në rast rindërtimi të TC Kosova janë të dhëna vlerësuese nga stafi I KEK-utduke u bazuar në kapacitetet e instaluara të dizajnuara me rastin e ndërtimit të tyre ne vitet 60 -ta dhe 70-ta dhe sitë tilla nuk mund të merren si të dhëna bazë për vendimmarrje.


31

edhe përtej nevojave të tregut tëintegruar me Shqipërinë.

Studimi i Fizibilitetit të TC“Kosova B” është në proces dhepritet finalizimi në vitin 2017.Studimi po mbështetet ngaKomisioni Evropian.

Studimi i modaliteteve tëfinancimit është duke uzhvilluar nga ProjektiREPOWER i financuar ngaUSAID;

Procesi i ndërtimit të TC“Kosova e Re” është duke uzhvilluar me sukses deri nëkëtw fazë;

Rritje e efiçiencës sëshfrytëzimit të thëngjillit dhearritje e caqeve të EE-së sipasDirektivës 2012/27/EC.

Kapacitete interkonektive tëmjaftueshme për tëpërballuarrrjedhat ndërkufitaretë energjisë elektrike;

karbonit dhe reduktim i mundësivepër diversifikim të burimevegjeneruese;

Mundësitë

Përkrahja e të dy projekteve(TC “Kosova e Re” dhe TC“Kosova B”)nga IFN;

Plasimi i tepricave të sistemitpas rehabilitimit të TC “KosovaB” dhe TC “Kosova e Re” nëtregun e përbashkët meShqipërinë dhe tregun eintegruar rajonal;

Shtimi i nevojave të konsumitdhe stimulimin i investitorëvepër burime të diversifikuara

Nevoja e sigurisë së furnizimithap rrugë në përkrahjen eprojekteve

Diversifikimi i burimeve

Rreziqet

Zvarritja e procesit të zhvillimit tëprojekteve(Ndërtimi i TC “Kosovae Re” dhe Rehabilitimi i TC“Kosova B”);

Zvarritja e procesit të anëtarësimittë KOSTT në ENTSO-E dhepamundësia e zbatimit të “masavetë buta” për hapjen efektive tëtregut dhe integrimin të tregunrajonal ;

Kapacitetet gjeneruese nga linjitiqë tejkalojnë nevojat e sigurisë nukkanë përkrahje financiare nga IFN

Kosto e madhe e investimeve dherritje e çmimeve



32

Përfundimi i përgjithshëm pas krahasimit të analizave SWOT të tri alternativave

Duke pasur në konsideratë:- përparësitë, dobësitë, mundësitë dhe rreziqet, e vlerësuara për të tri alternativat;- potencialet energjetike të Kosovës,- kushtet dhe rrethanat politike, ekonomike, sociale e mjedisore,për të arritur objektivin e sigurimit të furnizimit të qëndrueshëm dhe cilësor me energji elektrike dhe

me kapacitete të nevojshme për një sistem stabil elektroenergjetik është më e përshtatshme që të ndjekimpolitikën që mbështetë ndërtimin e kapaciteteve gjeneruese të reja nga linjiti dhe rehabilitimin e atyre qëjanë duke operuar brenda afatit të jetëgjatësisë së projektuar të tyre; nxitjen e shfrytëzimit me efiçiencë tëenergjisë; nxitjen e shfrytëzimit racional të BRE-ve; diversifikimin e burimeve; shfrytëzimin ekapaciteteve nga linjiti të cilave u ka kaluar afati i dizajnuar i jetëzgjatësisë deri në hyrjen në prodhim tëkapaciteteve të reja ndërkohë që të kryhen edhe studimet e nevojshme të fizibilitetit për to; integrimin nëtregun rajonal duke filluar me integrimin e tregut të energjisë me atë të Shqipërisë duke qenë se janë dysistemet shumë komplementare me njëri tjetrin.

Për të arritur objektivin e sigurimit të furnizimit të qëndrueshëm dhe cilësor me energji elektrikedhe me kapacitete të nevojshme për një sistem stabil elektroenergjetik parashihen masat si në vijim:

- Ndërtimi i TC “Kosova e Re” dhe rehabilitimi i TC “Kosova B”;- Përmirësimi i aftësistë operuese të TC “Kosova A” për të prodhuar me besueshmëri sa më të

madhe të mundshme, deri ne hyrjen në prodhim TC “Kosova e Re”, duke respektuar edhedetyrimet e Komunitetit të Energjisë;

- Studimi i fizibilitetit për trajtimin e TC “Kosova A” duke pasur në konisderatë kërkesatmjedisore, të efiçiencës dhe konkurrëncës së lirë, sipas Pakos së Tretë të legjislacionit të BE-sëpër sektorin e energjisë;

- Sigurimi i thëngjillit për plotësimin e nevojave të gjenerimit të energjisë elektrike;- Zëvendësimi i rrjetit të vjetëruar të shpërndarjes dhe zgjerimi i tij sipas zhvillimit të parashikuar

të kërkesës;- Reduktimi i humbjeve teknike dhe joteknike sipas një dinamike të paraparë me Master Planin të

OSSH-së për zhvillimin e sistemit.- Hapja efektive e tregut ku të mund të operojnë më shumë se një furnizues dhe konsumatorët të

kenë mundësi zgjedhjeje të furnizuesve.- Studimi i fizibilitetit për vendosjen e matësve inteligjentë;- Në rast se konsiderohet fizibël, vendosja(në plan afatgjatë) e matësve inteligjentë të bëhet sipas

planit dinamik që do të aprovohet nga ZRRE-ja;- Miratimi dhe implementimi i akteve ligjore që burojnë nga legjislacioni primar i sektorit të

energjisë të miratuar në 2016 që kanë për qëllim hapjen efektive të tregut të energjisë dheintegrimin e tij me atë rajonal;

- Hartimi i kurikulave në programet universitare të përshtatshme për nevojat e tregut të punës qëpritet të hapet gjatë procesit të ndërtimit të kapaciteteve gjeneruese të reja;

- Mbështetja e NMV-ve për të qenë konkurruese në faza të ndryshme të procesit të punëve gjatëndërtimit të kapaciteteve të reja.

- Zbatimin e masave që lidhen me objektivat tjerë strategjik, që kanë ndikim në rritjen e sigurisë sëfurnizimit me energji elektrike(efiçienca, BRE-të, ngrohja qendrore, gazi natyror, integrimi itregut të energjisë).


33

6.2. OBJEKTIVI 2. INTEGRIMI NË TREGUN RAJONAL TË ENERGJISË

Përgatitja e kushteve të një Pale Kontraktuale të Komunitetitn të Energjisë për t’u integruar nëtregun rajonal të energjisë nënkutpon zbatimin e acquis communautaire për energjinë të përcaktuara nëPakon e Tretë të Legjislacionit të BE-së për sektorin e energjisë ku përfshihen: direktivat për tregun ebrendshëm të energjisë elektrike; tregun e brendshëm të gazit natyror; efiçiencën e energjisë; burimet eripërtëritshme të energjisë, mbrojtjen e mjedisit dhe klimës dhe konkurrencën.

Kosova ka marrë zotimin për të zbatuar detyrimet që burojnë nga Traktati për Themelimin eKomunitetit të Energjisë dhe Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Në aspektin praktik detyrimet në fjalëkanë të bëjnë me:

Krijimin e kushteve për treg të liberalizuar brenda një tregu rajonal të energjisë ku nuk lejohetdiskriminimi i palëve pavarësisht vendit të licencimit të tyre brenda Komunitetit të Energjisë,mbi parimin e reciprocitetit;

Ndarjen efektive të aktiviteteve energjetike(prodhim, transmetim, shpërndarje dhe furnizim); Pavarësimin e Rregullatorit të energjisë sipas Pakos së Tretë të legjislacionit të BE-së për

sektorin e energjisë; Themelimin e bursës së energjisë së bashku me një vend tjetër(në rastin tonë me Shqipërinë); Bashkimin me tregje të vendeve fqinje; Procedura të qarta për caktimin e obligimeve të shërbimeve publike; Mbrojtjen e konsumatorëve në nevojë duke mos dëmtuar konkurrencën; Kufizime të ndjeshme të subvencionimit nga ana e shtetit; Monitorim nga ana e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë për disa raste që mund të

ndikojnë në konkurrencë si:o Vendosja e obligimeve të shërbimit publik,o Subvensionimi nga ana e shtetit i ndërmarrjeve të energjisë,o Certifikimi i OST-së;

Detyrimet e shtetit dhe ndërmarrjeve të energjisë për nxitjen e shfrytëzimit me efiçiencë tëenergjisë, shfrytëzimin e burimeve të ripëtëritshme të energjisë dhe mbrojtjen e mjedisit sipasdetyrimeve të përcaktuara nga Këshilli Ministror i Komunitetit të Energjisë;

Bashkëpunimi rajonal.Me gjithë se Kosova ka bërë mjaft hapa drejt transpozimit të legjislacionit të BE-së si dhe

reformimit të sektorit të energjisë duke bërë: privatizimin e shpërndarjes dhe furnizimit të energjisëelektrike si dhe ndarjen ligjore të këtyre aktiviteteve për t’i hap rrugë qasjes së palëve të interesuara përshfrytëzimin e rrjetit të shpërndarjes; ndarjen pronësore të OST-së(KOSTT-it) sipas kërkesave të Pakos sëTretë të legjislacionti të BE-së; funksionalizimin e Rregullatorit të pavarur të energjisë; themelimin eZyrës së Ndihmës Shtetërore etj, ka ende shumë punë në drejtim të liberalizimit të tregut të energjisë dhezbatimit të kritereve mjedisore që lidhen me prodhimin e energjisë elektrike,

Duhet theksuar se zbatimi i acquis communautaire nga shtetet anëtare të BE-së ka pasur një kostomjaft të lartë për to, që është përkthyer në fund si rritje e çmimit të energjisë që i faturohet konsumatorit.Mirëpo, me kalimin e viteve dhe maturimit të tregjeve të të gjitha produkteve dhe shërbimeve energjetiketë lidhura me masat për zbatimin e acquis communautaire, ka sinjale të qarta të stabilizimit të çmimeve.

Për të arritur objektivin e integrimit në tregun rajonal të energjisë parashihen masat si në vijim:

1. Miratimi dhe zbatimi i legjislacionit sekondar për zbatimin e ligjeve të sektorit tëenergjisë të mirtuara në qershor 2016 nga Kuvendi i Kosovës;

2. Certifikimi i KOSTT-it dhe anëtarësimi në ENTSO-E;3. Anëtarësimi i ZRRE në ACER;4. Krijimi i një zone të përbashkët tregtare energjetike Kosovë - Shqipëri5. Derregullimi i çmimeve të gjenerimit;


34

6. Emërimi dhe licenimi i Furnizuesit të mundësisë së fundit;7. Forcimi i kapaciteteve të Rregullatorit, Autoritetit të Konkurrencës dhe Zyrës së Ndihmës

Shtetëtrore për të monitoruar tregun e liberalizuar të energjisë elektrike dhe gazit natyrordhe moslejimin e subvencioneve, përtej atyre të domosdoshme dhe vetëm në raste tëpërcaktuara sipas kërkesave të Pakos Tretë të Legjislacionit të BE-së për tregun eenergjisë;

8. Licencimi i më shumë furnizuesve në tregun e energjisë pasi të jenë krijuar kushtet që ukrijojnë barabarësi në konkurrëncë të gjitha palëve në treg;

9. Zbatimin e ‘masave të buta’ sipas udhërrëfyesit të SKE-së.

6.3. OBJEKTIVI 3. RRITJA E KAPACITETEVE EKZISTUESE TË SISTEMEVE TERMIKE DHENDËRTIMI I KAPACITETEVE TË REJA

Urbanizimi gjithnjë më i madh i qyteteve më të zhvilluara të Kosovës, ka krijuar nevojën efurnizimit me energji të përshtatshme për ngrohjen e hapësiave të objekteve kolektive.

Instalimi i sistemit të kogjenerimit në TC “Kosova B” dhe planifikimi i ndërtimit të një sistemi tëtillë edhe në TC “Kosova e Re”, ka krijuar mundësi për furnizim të qëndrueshëm me energi termike përnjë pjesë të konsiderueshme të qytetarëve dhe bizneseve jo vetëm në Qytetin e Prishtinës, por edhe nëqytetet që janë në afërsi termocentraleve. Kjo strategji mbështet shfrytëzimin e plotë të potencialit tëenergjisë termike nga TC “Kosova B” dhe TC “Kosova e Re” për termofikime të reja ku konsiderohet eleverdishme nga pikpamja e kostos dhe përfitimit.

Sistemet e vjetëruara termike në qytetet Gjakovë, Mitrovicë dhe Zveçan kanë nevojë përrehabilitim në të gjitha elementet, duke pasur në konsideratë edhe nevojën për zgjerimin e tyre përpërfshirjen e ndërtesave të reja dhe të planifikuara për t’u ndërtuar. Gjithashtu kjo strategji mbështetpërmirësimin e sistemeve eksistuese dhe zgjerimin e kapaciteteve të tyre.

Studimi i realizuar me financimin e MZHE-së për ndërtimin e sistemeve të energjisë termike nëdisa qytete të zhvilluara të Kosovës: Pejë, Prizren, Gjilan dhe Ferizaj, ka treguar se është me kosto tëleverdishme ndërtimi i tyre, prandaj kjo strategji mbështetë ndërtimin e tyre, por me përfshirjen e kapitalitprivat nëpërmjet partneritetit publik-privat.

Për të arritur objektivin rritjes së kapaciteteve ekzistuese të sistemeve termike dhe ndërtimin ekapaciteteve të reja parashihen masat si në vijim:

1. Zgjerimi i rrjetit të Ngrohtores “TERMOKOS”, përfshirë edhe zgjerimin në komunat fqinje tëPrishtinës dhe shrytëzimin maksimal të kapaciteteve të kogjenerimit që ofrojnë TC “Kosova B”dhe TC “Kosova e Re”;

2. Ndërtimi i centralit të gjenerimit të energjisë termike në ngrohtoren e Qytetit të Gjakovës si dhepërmirësimi dhe zgjerimi i rrjetit ekzistues për shfrytëzimin maksimal të kapacitetit të ri tëparashikuar të gjenerimit të energjisë termike;

3. Përmirësimi i sistemeve të energjisë termike në qytetet Mitrovicë dhe Zveçan;4. Angazhimi institucional për zhvillimin e procesit, duke nisur nga përgatitja e dokumentacionit të

nevojshëm, përfshirë kompletimin e dosjes së tenderëve për ndërtimin e sistemeve të energjisëtermike në komunat e mëdha të Kosovës(Pejë, Prizren, Gjila, Ferizaj);

5. Studimi i fizibilitetit për shfrytëzimin e sistemeve ekzistuese për ofrimin e produkteve tjera tëenergjisë termike veç atij për ngrohjen e hapësiave;

Në Shtojcën 5 janë paraqitur projeksionet zhvillimore të sistemeve të ngrohjesekzistuese(TERMOKOS dhe NQ Gjakovë), rezultatet kryesore të studimit për ngrohje qendrore në Pejë,Prizren, Gjilan dhe Ferizaj si dhe përshkrimi i përgjithshëm i Projektit:Përmirësimi i ngrohjes qendrore


35

në Kosovë nëpërmjet implementimit të sistemit të ngrohjes qendrore në komunat me potencial të lartë tëngrohjes që është miratuar nga KKI22 .

6.4. OBJEKTIVI 4. ZHVILLIMI I INFRASTRUKTURËS SË GAZIT NATYROR

Disa prej dilemave që kanë ekzistuar në të kaluarën sa i përket mundësive të lidhjes së Kosovësme sisteme ndërkombëtare të gazit natyror, që nga viti 2013 janë fashitur. Miratimi i projektit tëGazsjellësit Trans Adriatik (TAP)23 ka krijuar mundësi të mëdha edhe për Kosovën.

Krahas kësaj mundësie, duke qenë pjesë e Komunitetit të Energjisë, në njerën anë dhe duke pasurnjë pozitë të përshtatshme gjeografike që mundëson ndërlidhjen e gypsjellësave të burimeve tjera të gazitnatyror, në anën tjetër, Kosova ka mundësi të sigurojë furnizim me gaz natyror nga më shumë se njëdrejtim.

Zhvillimi i infrastrukturës së gazit natyror për një treg të vogël siç është rasti i Kosovës, paraqetsfidë të madhe, mirëpo duke qenë pjesë e tregut të Komunitetit të Energjisë, që favorizon pozitën eKosovës, kjo strategji e konsideron plotësisht të mundur kyçjen e Kosovës në rrjetin ndërkombëtar tëgazit natyror në periudhën e afatgjatë dhe mbështet politikat dhe masat për ndërtimin e infrastrukturës sëgazit natyror, që do të kontribuojë në rritjen e diversifikimit të burimeve të energjisë për nevoja, në radhëtë parë, të zhvillimit industrial të Kosovës.

Në Shtojcën 6 është bërë një përshkrim i të dhënave të aplikimit për projektin e Gazit Natyror, tëpërbashkët me Republikën e Shqipëri(ALKOGAP).

Për të arritur objektivin e zhvillimit të infrastrukturës së gazit natyror paraashihen masat si në vijim:1. Studimi i fizibilitetit për ndërtimin e infrastrukturës së sistemit të gazit natyror;2. Hartimi dhe miratimi i master planit për gazifikimin e Kosovës;3. Zhvillimi i legjislacionit sekondar në zbatim të ligjit për gazin natyror, të miratuar në qershor

2016;4. Themelimi i Operatorit të Sistemit të Transmetimit të gazit natyror;5. Nënshkrimi i marrëveshjeve të nevojshme për kyçjen e Kosovës në rrjetet ndërkombëtare të gazit

natyror;6. Miratimi i akteve të nevojshme që lidhen me aspektet e sigurimit të së drejtës së shfrytëzimit të

pronës, nëpër të cilën kalon linja e gazit dhe stabilimentet përcjellëse.

6.5.OBJEKTIVI 5. PËRMIRËSIMI I SHFYTËZIMIT ME EFIÇIENCË TË ENERGJISË, BURIMEVE TËRIPËRTËRITSHME TË ENERGJISË DHE MJEDISIT SIPAS KËRKESAVE TË TRAKTATIT PËR

THEMELIMIN E KOMUNITETIT TË ENERGJISË DHE MSA-SË

6.5.1. Efiçienca e energjisë

Kosova si Palë Kontraktuale e Komunitetit të Energjisë dhe nënshkruese e Marrëveshjes përStabilizim Asociim ka marrë obligime që kërkojnë një angazhim të përkushtuar të të gjitha institucionevetë saj për nxitjen e shfrytëzimit me efiçiencë të energjisë.

Përveç zbatimit të masave të parapara në Planin Kombëtar të EE 2010-2018 që është në realizime sipër, Kosova sikurse palët tjera kontraktuale të Komunitetit të Energjisë ka marrë për sipër që deri më30 mars 2017 (me rishikim në çdo 3 vite) të hartojnë Strategjinë afatgjatë për mobilizimin e investimevepër renovimin e stokut të ndërtesave rezidenciale dhe komerciale, si të atyre publike ashtu edhe atyreprivate.

Me qëllim reduktimin e kërkesave për energji si dhe për arritjen e objektivit për përmirësimin eeficciencës së energjisë sipas obligimeve ndaj TKE-së, dhe MSA-së energji parashihen masat si në vijim:

22 Lista e Projekteve Prioritare Infrastrukturore e miratuar nga Këshilli Kombëtar i Investimeve i themeluar në bazëtë Procesit të Berlinit për Vendet e Ballkanit Perendimor WB6.23 http://www.tap-ag.com/ ; http://www.tap-ag.al/


36

1. Zbatimi i masave të parapara dhe hartimi i masave të reja sipas PKVEE 2010-2018;2. Rishikimi i Ligjit për Efiçiencën e Energjisë sipas Direktivës 27/2012/EC, akteve nënligjore si

dhe zbatimin e tyre;3. Themelimi i Fondit për Efiçiencën e Energjisë;4. Hartimi i Strategjisë së Efiçiencës së Energjisë dhe rinovimi çdo tri vjet i saj:5. Miratimi i Ligji për Performancën Energjetike në Ndërtesa (Transpozimi i Direktivës EPBD) dhe

rregullativës përkatëse zbatuese,6. Miratimi i Kodi Energjetik për Certifikimin e ndërtesave;7. Hartimi i programeve:

o për rinovim të shtëpive familjare;o për rinovim energjetik të ndërtesave të banimit kolektiv;o për rinovimin energjetik të ndërtesave komerciale;o për rinovimin energjetik të ndërtesave publike,o hartimi i programeve tjera të bashkëfinancimit të Fondit Efiçiencës së Energjisë

6.5.2. Burimet e ripërtëritshme të energjisë

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë (BRE) përbëjnë një segment të rëndësishëm të sektorit tëenergjisë, i cili ndikon në përmirësimin e sigurisë së furnizimit me energji, rritjen e zhvillimit ekonomik,diversifimin e burimeve të shfrytëzueshme të energjisë si dhe në uljen e emetimeve të CO2 dhe mbrojtjene mjedisit jetësor. Shfrytëzimi i këtyre burimeve për prodhimin e energjisë përbën një objektiv afatgjatë icili ka të bëjë edhe me respektimin e obligimeve që burojnë nga Traktati i Komunitetit të Energjisë dheMSA-ja për fushën e energjisë. Si palë e këtij Traktati, Kosova është e obliguar të plotësojë caqet epjesëmarrjes së energjisë nga Burimet e Ripërtëritshme në konsumin final bruto të energjisë për periudhënderi në vitin 2020, në zbatim të Direktivës 2009/28/EC dhe në përputhje me Vendimin e Këshillit tëMinistrave të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-EnC. Kjo pjesëmarrje është në përputhje me cakune obligueshëm prej 25 % i cili parashikohet të plotësohet nga burimet në disponim: energjia ujore;energjia diellore; biomasa solide dhe format e tjera të biomasës; energjia nga era, dhe nga biokarburantetqë përdoren për konsumin e energjisë në transport.

Zhvillimi i projekteve të BRE-ve me qëllim të maksimalizimit të shfrytëzimit të tyre në funksiontë zhvillimit ekonomik dhe mbrojtjes së mjedisit në periudhën që mbulon kjo strategji do të mbështetet nëpotencialin e energjisë nga BRE-të që disponon Kosova, por që është ekonomikisht dhe teknikisht tëarsyeshëm për shfrytëzim. Ndërsa në aspektin e perspektivës afatgjate të zhvillimit, shfrytëzimi i BRE-vedo të bazohet në mundësitë që ofron zhvillimi dhe përsosja e teknologjive të secilit lloj të burimitenergjetik.

Me qëllim diversifikimin e burimeve të energjisë si dhe arritjen e objektivit të përmirësimit tëshfrytëzimit të burimeve të ripërtëritshme të energjisë sipas detyrimeve ndaj TKE-së dhe MSA-sëparashihen masat në vijim:

1. Vazhdimi i zbatimit të Planit të Veprimit për Burimet e Ripëtëritshme të Energjisë 2011-2020 dherishikimi i tij në 2018 me qëllim arritjen e cakut të përcaktuar 25% të konsumit të përgjithshëmfundor, duke u bazuar në objektivat strategjike të përcaktuara në këtë strategji për kapacitetet ereja prodhuese nga BRE-të.

2. Zbatimi i politikave të reja të BE-së për nxitjen e BRE-ve.3. Themelimi dhe funksionalizimi i One Stop Shop-i për BRE-të,4. Mbështetja e projekteve të gjenerimit për sistemet e energjisë termike që shfytëzojnë BRE-të si

lëndë djegëse;

6.5.3 Mbrojtja e mjedisit


37

Zbatimi i detyrimeve që dalin nga Traktati për Themelimin e Komunitetit të Energjisë që janë tëreflektuara edhe në Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit, paraqet një prej sfidave më komplekse dhe qëkanë një kosto mjaft të lartë.

Ndërtimi i kapaciteteve të reja të prodhimit të energjisë, rehabilitimi i atyre ekzistuese apo rindërtimieventual i tyre, duhet të bëhet në pëputhje obligimet e përcaktuara nga vendimet e Këshillit të Komunitetittë Energjisë.

Hartimi i planeve dhe programeve kombëtare për reduktimin e ndotjes mjedisore nga impiantet medjegje të madhe siç janë TC-të dhe gjeneratorët e energjisë së sistemeve termike(ngrohjes qendrore), ështënjë nga prioritetet afatshkurtëra.

Me qëllim të përmirësimeve të kushteve mjedisore gjatë aktiviteteve energjetike si arritjes sëobjektivit të zbatimit të detyrimeve ndërkombëtare sipas TKE-së dhe MSA-së në fushën e mjedisitparashihen masat në vijim:

1. Kompletimi dhe harmonizimi i legjislacionit me aqcuis të BE-së për aspetet mjedisore tëaktiviteteve energjetike dhe zbatimi i tyre sipas dinamikës së paraparë, por duke u kujdesur qëderi në ndërtimin e centraleve të reja të harmonizohen sa të jetë e mundur me politikat e siguruisësë furnizimit me kosto sa më të përballueshme;

2. Miratimi i planeve për reduktimin e emsioneve nga impiantet me djegje të madhe sipas kërkesavetë përcaktuara në kuadër të Komunitetit të Energjisë;

3. Dekomisionimi dhe çmontimi i objekteve te gazifikimit, azotikut, ngrohtores dhe objekteve tjeraqë nuk e pengojnë operimin normal të njësive aktive të TC “Kosova A”, në përputhje mevendimin e Qeverisë së Republikës së Kosovës Nr. 04/156.

4. Përmirësimi i komponentës mjedisore në TC “Kosova A” dhe TC “Kosova B” dhe lokacionitpërreth tyre;

Përdorimi i linjitit, veçanërisht për kapacitetet e reja prodhuese duhet të bëhet në përputhje me tëgjitha kërkesat e BE-së të adoptuara nga Komuniteti i Energjisë, për mbrojtjen e mjedisit;

KAPITULLI VII

HAPAT E ARDHSHËM PËR ZBATIMIN E STRATEGJISË

Për zbatimin e Strategjisë së Energjisë së Republikës së Kosovës 2016-2025, Ligji për Energjinëobligon MZHE-në që të përgatitë Programin trevjeçar të zbatimit i cili miratohet nga Qeveria. Programi iZbatimit të Strategjisë së Energjisë zhvillohet për periudhën 2016-2018. Ky dokument përgatitet i veçantëpas miratimit të Strategjisë së Energjisë nga Kuvendi i Republikës së Kosovës.

Në Programin e Zbatimit të Strategjisë do të grupohen veprimet në kuadër të secilës masë; do tëparaqitet afati kohor i realizimit; institucioni përgjegjës dhe mbështetës për zbatimin e aktivitetit; koha eplanifikuar e realizimit të veprimit dhe kostoja e përgjithshme e planifikuar për periudhën kohore, si dheburimi i financimit.

Monitorimi i realizimit të Programit do të bëhet nga MZHE-ja përmes përgatitjes së raportit tërregullt vjetor të progresit.

FUNDI I DOKUMENTIT


38

Republika e KosovësRepublika Kosova-Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada-Government

MINISTRIA E ZHVILLIMIT EKONOMIKMINISTARSTVO EKONOMSKOG RAZVOJAMINISTRY OF ECONOMIC DEVELOPMENT

SHTOJCAT E STRATEGJISË SË ENERGJISË SË REPUBLIKËS SË KOSOVËS 2016-2025

Prishtinë

Korrik 2016


39

SHTOJCA 1. GJENDJA E SEKTORIT TË ENERGJISË

1.1. ENERGJIA ELEKTRIKE

1.1.1. Mbulimi i kërkesës për energji dhe fuqi elektrike

Problemi i furnizimit me energji elektrike në Kosovë e ka gjenezën në shkatërrimin e qëllimshëmtë sistemit të energjisë elektrike, në të gjitha elementet e tij, nga regjimi pushtues, veçanërisht në dekadëne fundit të shekullit të kaluar.

Që nga viti 1984 nuk ka pasur ndërtime të kapaciteteve të reja gjeneruese të energjisë elektrike,me përjashtim të disa kapaciteteve të vogla hidrike, por që nuk kanë pasur ndikim në zgjidhjen eproblemit të sigurisë së furnizimit me energji elektrike. Aktualisht shumica e blloqeve të termocentralevejanë në fundin e jetës teknike të tyre. Sikur të kishte pasur një zhvillim në kushte stabile të furnizimit meenergji elektrike, praktikisht të gjitha kapacitetet gjeneruese të TC “Kosova A” do të duhej të ishin ose tëdekomisionuara ose të rehabilituara (siç ka ndodhur në shumicën e rasteve të ngjashme në vendet eEvropës Jug-Lindore (EJL)).

Me gjithë problemet dhe vështirësitë me të cilat është përballuar sistemi i prodhimit të energjisëelektrike, ai ka pasur rritje të vazhdueshme, me përjashtim të vitit 2014 (Shih grafikun në vijim).

Figura 1. Evoluimi i kërkesës për energji elektrike dhe mbulimit të saj

Në Figurën 2, në vijim, paraqitet historiku i evoluimit të ngarkesës maksimale të energjisë elektrike(PIK-ut) dhe konsumit të energjisë elektrike për periudhën e kaluar tridhjetëvjeçare(1985-2015)

2,835 3,105 3,312 3,5413,908

4,259 4,2834,584

4,9445,275 5,506 5,584 5,467

5,520

5,3995,570

1,913 2,5693,152 3,220 3,483

3,999 3,997 4,333 4,527 4,798 5,037 5,167 5,314

5,862

4,8945,503

779921

627 315 484 349 393 540 458 611 685 785 572458 932

6841236

553 280 192 41 80 170 125 114 195 278 371756

452

553

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5

ENER

GJIA

ELE

KTRI

KE (G

WH)

VITET

K Ë R K E S A P Ë R E N E R G J I E L E K T R I K E D H E M B U L I M I I S A J

konsumi prodhimi importi eksporti


40

Figura. 2. Evoluimi i ngarkesës maksimale(PIK-ut) dhe konsumit të energjisë elektrike, në tri dekadat ekaluara

Me gjithë rritjen e sasisë së prodhimit vit pas viti nga TC-të dhe HC-të ekzistuese, kjo nukparaqet dëshmi se kemi të bëjmë me një sistem të qëndrueshëm të prodhimit dhe rrjedhimisht me njësiguri të qëndrueshme të furnizimit me energji elektrike. Duke operuar me kapacitete të vjetëruara e të parehabilituara, besueshmëria e sistemit prodhues nuk është e qëndrueshme.

Prodhimi i energjisë elektrike përballet me probleme serioze në pikpamje të sigurisë teknike tësistemit, si pasojë e vjetërimit gjithnjë më të madh të stabilimenteve, prandaj kërkohet ndërmarrje sa më eshpejtë e masave. Kur kësaj i shtohen edhe problemet mjedisore, që vijnë si pasojë e teknologjisë sëtejkaluar të prodhimit, në njerën anë dhe obligimeve ndërkombëtare që ka Kosova për reduktimin endotjes mjedisore si pasojë e prodhimit të energjisë elektrike, në anën tjetër, ndërmarrja e masave nëpërmirësimin e kushteve të prodhimit bëhet edhe më imediate, por kjo duhet të bëhet duke pasur nëkonsideratë edhe sigurinë e furnizimit me energji elektrike brenda kushteve ekzistuese të operimit tëkapaciteteve gjeneruese.

Kërkesat në rritje për energji elektrike mbulohen nga prodhimi i dy termocentraleve me bazëlinjiti (TC “Kosova A” dhe TC “Kosova B”), që merr pjesë me 97% të prodhimit vendor të energjisëelektrike, nga hidrocentralet, nga importi dhe në raste të pamundësisë së furnizimit zbatohen reduktime.

Me kalimin e viteve ka pasur përmirësime të ndjeshme në plotësimin e kërkesave për energjielektrike nga prodhimi i brendshëm. Importi i energjisë elektrike ka pasur luhatje 10-14% të sasisë sëenergjisë së nevojshme për mbulimin e kërkesave për energji elektrike. Prodhimi i energjise elektrike përvitin 2000 ka qene 1913 GWh ndërsa në vitin 2015 ka qenë 5503 GWh. Rritja e prodhimit në këteperiudhë kohore ka qenwe 287.66 %. Trendi i rritjes së prodhimit ka vazhduar nga viti 2000 deri në vitin2013, kurse në vitin 2014 ka pasur ulje të prodhimit, në krahasim me vitin paraprak, për shkak të njëavarie të ndodhur në TC “Kosova A”24.

Mbulimi i kërkesave për energji elektrike është bërë në masën dërmuese nga prodhimi vendor dhenjë pjesë nga importi. Në situata kryesisht të tejngarkesave të sistemit elektroenergjetik ka pasurreduktime të planifikuara(sipas planit ABC), por që kanë ardhur gjithnjë në rënje dhe viteve të fundit kyplan, me gjithëse nuk është shfuqizuar, nuk është duke u aplikuar nga Furnzuesi publik(KESCO)25.

Me që Kosova është e varur nga importi i energjisë elektrike, në vijim paraqitet lakorja e çmimittë importit të energjisë elektrike për periudhën 2000-2015.

24 Raportet vjetore të ZRRE-së25 KESCO - Ndërmarrje e licencuar për furnizim me energji elektrike


41

Figura 3. Evoluimi i çmimit të energjisë së importuar

Çmimi i importit të energjisë elektrike ka pësuar ndryshime të vazhdueshme nga 29.6 €/MWh nëvitin 2001. Shih për këtë Figurën 3.26

Prej vitit 2000 deri në vitin 2015 janë shpenzuar 538.25 milion euro për importin e energjisëelektrike. Në disa raste ka pasur ndërhyrje të Qeverisë për subvencionimin e importit. Që nga viti 2012janë ndërprerë subvencionimet e importit. Pas privatizimit të kompanisë së furnizimit të energjisëelektrike, kostoja e importit të energjisë elektrike ka rënë ndjeshëm, si pasojë e procedurave më efikase tëblerjes së energjisë elektrike.

Problemi më i madh në sektorin e energjisë elektrike mbetet arritja e adekuatësisë së gjenerimit,respektivisht mbulueshmëria e PIK-ut dhe rezervave të fuqisë rregulluese të sistemit, në pajtueshmëri merregullat e ENTSO-E. Gjatë ngarkesave maksimale të sistemit, kapacitetet ekzistuese nuk mund tëmbulojnë PIK-un, ndërsa në anën tjetër rezerva terciare e sistemit, që nënkupton zëvendësimin e njësisëmë të madhe, në rast të rënies së paplanifikuar të saj, nuk mund të sigurohet nga kapacitetet gjenerueseekzistuese. Ky shërbim zakonisht sigurohet nga njësi fleksibile (hidrike apo të gazit natyror) të cilatbrenda pak minutash nga rënia e njësisë së madhe mund të zëvendësojë kapacitetin e humbur. Në bazë tërregullave të operimit të ENTSO-E, një zonë rregulluese është e obliguar që së paku 50% të kapacitetit tërezervave rregulluese ( primar+sekondar+terciar) duhet t’i sigurojë nga gjeneratorët vendorë, ndërsa pjesatjetër mund të sigurohet nga tregu i shërbimeve ndihmëse. Aktualisht në rast të rënjes së paplanifikuar tënjësive, aplikohet reduktimi i ngarkesës, përderisa nuk sigurohet nga tregu rajonal kapaciteti i njësisë sëhumbur, me të vetmin qëllim mirëmbajtjen e balancit të sistemit të energjisë elektrike.

Gjatë regjimit të ngarkesave minimale shfaqen problemet e tepricave, gjatë natës, të cilat nukmund të redukohen për shkak të karakteristikave teknike të njësive ekzistuese TC “Kosova A” dhe TC“Kosova B”.

Aktivitetet e ndërmarra, në vitet e fundit, në aspektin e integrimit të tregut energjetik të Kosovësdhe Shqipërisë, kur të finalizohen dhe hyjnë në zbatim, do të ndikojnë ndjeshëm në përmirësimin ekushteve të operimit të dy sistemeve të energjisë elektrike. KOSTT-i dhe OST-ja(Shqipëri), paskompletimit të infrastrukturës teknike të projektit LFC( Rregullimi Frekuencë- Fuqi) kanë nënshkruarmarrëveshjen për sigurimin e rezervës sekondare me kapacitet 25 MW, nga njësitë hidrike të Shqipërisë,që paraqet hapin e parë konkret drejt integrimit të dy tregjeve me diversitet optimal të gjeneratorëve.

26 Raportet vjetore të ZRRE-së

30.43 29.6 32.6744.53 39.64 47.87 54.87

83.66

112.52

75.7757.91

69.66 79.4662.14 52.31 51.76

020406080

100120

Çmimi mesatar i importit (€/MWh)


42

1.1.2. Sistemi i shpërndarjes dhe furnizimit me energji elektrike

Krahas rritjes ekonomike dhe mirëqenies së qytetarëve, kërkesat për energji elektrike kanë ardhurgjithnjë në rritje. Kapacitetet e infrastrukturës së sistemit të shpërndarjes së energjisë elektrike nuk kanëmundur të përcjellin në masën e duhur këtë rritje të kërkesës, si pasojë, në radhë të parë, e investimeve tëpakta në të kaluarën në rrjetin shpërndarës. Për pasojë sistemi i shpërndarjes së energjisë elektrike ështëtejngarkuar vazhdimisht, veçanërisht gjatë sezonës së dimërit. Në tabelat në vijim janë paraqitur asetet errjetit të shpërndarjes.27

Tabela 1. Linjat e rrjetit të sistemit të shpërndarjes së energjisë elektrike

Tabela 2. Transformatorët e instaluar ne sistemin e shpërndarjes së energjisë elektrike

Në maj të vitit 2013 sistemi i shpërndarjes dhe furnizimit me energji elektrike ka kaluar nëpronësi private. Në fund të vitit 2014 ka përfunduar procesi i shthurjes ligjore të OSSH-së nga akviviteti ifurnizimit.

27 Burimi: KEDS

Tensioni(kV) Pronari

Rrjetiajror(km)

Rrjeti kabllor(km)

Gjithsej(km)

35 kV KEDS 361 12 373

10(20) kV KEDS 1,146 393 1,539

10 kV KEDS 4,584 917 5,501

6 kV KEDS 42 8 50

3 kV KEDS 3.5 1.0 4.5

0.4 kV KEDS 16,598 2,017 18,615

Transformimi(kV/kV) Pronari Nr. i NS Nr. i TR Fuqia (MVA)

35/10 KEDS 44 90 632

10(20)/0.4 KEDS 2,158 2,251 780

10/0.4 KEDS 2,865 2,865 868

6/0.4 KEDS 65 65 9


43

Në vitet e fundit, sidomos pas privatizimit të rrjetit të shpërndarjes, janë bërë investime mjaft tëmëdha në rrjetin e shpërndarjes(rreth 20 miloion në vit) dhe vazhdohet të investohet në projekte tëplanifikuara nga OSSH-ja.

Pavarësisht prej përmirësimeve të vitet të fundit, humbjet teknike dhe komerciale në vitin 2015kanë qenë 31.8 %28, sepse është e pritshme që duhet një kohë deri sa investimet në rrjet të japin rezultate.

Për shkak të pamundësisë për të kontrolluar sistemin e shpërndarjes dhe furnizimit, në disakomuna në veri të Kosovës ngelet e pafaturuar një sasi e energjisë elektrike në masën rreth 5% të tëgjithë sasisë së energjisë elektrike me të cilën ngarkohet sistemi i shpërndarjes.

Grafiku në figurën në vijim paraqet gjendjen e sistemit të furnizimit dhe shpërndarjes nga aspektii humbjeve teknike dhe joteknike.

Figura 4: Humbjet teknike dhe dhe joteknike 2007-201529

Viteve të fundit, siç vërehet edhe nga treguesit e paraaqitur në figurën më sipër, ka pasurpërmirësime, por mbetet edhe më tej shumë punë për t’u bërë në drejtim të uljes së humbjeve teknike,komerciale dhe vendosjen nën kontroll të gjithë sistemit të shpërndarjes dhe furnizimit me energjielektrike.

Një tregues pozitiv është fakti se Furnizuesi publik(KESCO) ka arritur të përmirësoj në vazdimësiperformancën, sa i përket arkëtimit të sasisë së energjisë që ka arritur ta faturojë. Grafiku në figurën nëvijim pasqyron zhvillimin sa i përket arkëtimit30.

28 Burimi: KEDS29 Burimi: KEDS30 Burimi: KESCO

48.142.82 42.8 41.22 38.15 36.69 35.54 33.5 31.8

0

10

20

30

40

50

60

2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5

% E

HU

MBJ

EVE

TEKN

IKD

DHE

KOM

ERCI

ALE

HUMBJET NË SISTEMIN E SHPËRNDARJESHumbjet teknike (%) Humbjet komerciale (%) Humbjet

74.61 75.52 73.7780.42 86.39 89.68 89.23 88.67

95.93 95

0

20

40

60

80

100

120

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Arkëtimi i energjisë elektrike(%)


44

Figura 5. Evoluimi i arkëtimit të energjisë elektrike të faturuar

1.2. SISTEMI I ENERGJISË TERMIKE31

Sektori i Ngrohjes Qendrore në Kosovë përbëhet nga katër sisteme: NQ Termokos – Prishtinë, NQGjakova – Gjakovë, NQ Termomit – Mitrovicë, dhe në Zveçan. Ky sektor ka një shtrirje mjaft të kufizuarnë shkallë vendore, që plotëson afërsisht 3 - 5% të kërkesës së përgjithshme për ngrohje të hapsirave nëKosovë.

1.2.1. Zhvillimet në NQ “Termokos” – projekti i kogjenerimit

Në vitin 2015 zhvillimi më i rëndësishëm është kompletimi i projektit të kogjenerimit TC“Kosova B” – NQ “Termokos”, si dhe vazhdimi i fazave tjera të rehabilitimit të rrjetit dhe nënstacionevetermike. Ky projekt është zhvilluar përmes WBIF-së ndërsa institucion financiar udhëheqës ka qenëBanka Gjermane për zhvillim (KfW). Me këtë projekt NQ “Termokos” i mundësohet furnizimi meenergji termike nga TC “Kosova B” me kapacitet të përgjithshëm nominal prej 140 MWTH (2 x 70MWTH). Financimi i këtij projekti është mundësuar nga donacionet e Komisionit Evropian, QeverisëGjermane, Qeverive të Suedisë dhe Luksemburgut, Qeverisë së Kosovës dhe Komunës së Prishtinës. Pranga vlera totale e projektit 86.54% janë donacione ndërsa 13.46% kredi me kushte të favorshme.

Në maj 2015 është realizuar kyçja e pajisjeve të kogjenerimit edhe në njësinë B2 të TC “KosovaB” me kapacitet nominal prej 70 MWTH, me ç’rast është rritur siguria e operimit dhe e furnizimit tëkonsumatorëve me energji termike. Gjithashtu gjatë këtij viti ka qenë në proces zhvillimi i fazës 3 dhe 4të projektit:

- Rehabilitimi dhe modernizimi i 50 nënstacioneve të energjisë termike në rrjetin eshpërndarjes, që përveç instalimit të pajisjeve mekanike dhe elektrike, ka përfshirë edheinstalimin i Sistemit të Monitorimit dhe Kontrollimit në Distancë (PCS/SCADA) në këtonënstacione dhe integrimin e tyre në sistemin qendror (PSC/SCADA), i cili mundësonmarrjen e të dhënave në formë elektronike dhe monitorimin në distancë të nënstacioneve.

- Rehabilitimi i rrjetit primar të shpërndarjes – instalimi i gypave të rinj të para-izoluar tëdimensioneve DN 100 – DN 450 [mm] në gjatësi prej rreth 5km.

- Gjithashtu në një periudhë afatshkurtër planifikohet edhe zgjerimi i sistemit të shpërndarjespër të mundësuar kyçjen në rrjetin e shpërndarjes të pjesëve tjera të qytetit të Prishtinës, tëcilat aktualisht nuk janë të mbuluara nga shërbimi i furnizimit me ngrohje qendrore.

Në tabelën në vijim paraqitet gjendja sa i përket faturimit dhe inkasimit nga Ndërmarrja“Termokos”

Tabela 3. Disa tregues të performancës së Ngrohtores “Termokos”Faturimi dhe arkëtimi në NQ Termokos -sezoni 2014/2015

Sezoni ingrohjes

2014/2015Sip.ngrohëse (m2)

Faturimime TVSH

(€)

Arkëtimi(€)

Shkalla earkëtimit

(%)Amvisëri 660,444 2,141,448 835,338 39.01Komercial eInstitucionale 458,569 2,413,576 1,749,082 72.47

Gjithsej 1,119,013 4,555,024 2,584,420 56.74

31 Gjendja e sektorit të energjisë termike për sezonën 2014/2015 është përshkruar në bazë të raportit vjetor të ZRRE-së 2015


45

1.2.2. Zhvillimet në NQ të Gjakovës – Projekti i ndërrimit të lëndës djegëse dhe kogjenerimi

Sa i përket NQ të Gjakovës, fillimisht duhet theksuar se gjatë sezonit 2014/2015 nuk ka operuarfare për shkak të vështirësive financiare që ia kanë pamundësuar furnizimin me lëndë djegëse (mazut), errjedhimisht ka pamundësuar prodhimin dhe furnizimin e konsumatorëve me energji termike. Megjithatëfalë subvencioneve nga buxheti i Kosovës dhe mjeteve financiare nga Komuna e Gjakovës, NQ Gjakovaka arritur të përmirësojë gjendjen financiare dhe në fund të muajit dhjetor 2015 ka startuar prodhimin dhefurnizimin e konsumatorëve me energji termike në sezonin 2015/2016.

Lidhur me projektin për ndërrimin e lëndës djegëse dhe rehabilitimin e sistemit të ngrohjesqendrore të NQ Gjakovës, vlen të përmendet se, në fillim të vitit 2015 ka përfunduar Studimi i fizibilitetitdhe vlerësimi i ndikimit social dhe mjedisor (VNSM). Në kontinuitet gjatë këtij viti janë bashkërenduarpërpjekjet për të kryer aranzhimet tjera të ndërlidhura me përkrahjen financiare për realizimin e projektitsi dhe çështjet tjera të natyrës institucionale dhe pronësore juridike. Sa i përket përkrahjes financiare, këtopërpjekje janë kurorëzuar në tetor 2015 me miratimin nga Komisioni Evropian - Zyra në Kosovë për tëmbështetur projektin me donacion në vlerë prej rreth 12 milion €.

Komponentët kryesorë të projektit për ndërrimin e lëndës djegëse dhe rehabilitimin e sistemit të NQGjakovës janë: Zëvendësimi i kaldajave me mazut me ato me biomasë, e që përfshinë 2 njësi prodhuese: njëra me

kapacitet 8 MWTH vetëm për prodhim të energjisë termike, ndërsa njësia e dytë parashihet të jetëbashkëprodhim i energjisë termike dhe asaj elektrike me kapacitet prej 8 MWTH dhe 1.57 MWEL.Gjithashtu përfshihet edhe rinovimi i përgjithshëm i stabilimenteve të prodhimit të energjisë termike –ngrohtores;

Rehabilitimi i rrjetit të shpërndarjes – më konkretisht rehabilitimin e pjesës veriore dhe jugore tërrjetit, që ndër tjera përfshinë edhe zëvendësimin e rreth 3.3 km të gypave ekzistues me gypa të para-izoluar;

Rehabilitimi i plotë i 20 nënstacioneve termike të identifikuara si prioritet dhe më të rëndësishme.

1.3. BURIMET E RIPËRTËRTISHME TË ENERGJISË

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë (BRE) paraqesin një burim të rëndësishëm të energjisë me tëcilin disponon Kosova, me një potencial ende të pashfrytëzuar sa duhet. Shfrytëzimi i këtyre burimeve përprodhimin e energjisë përbën objektiv afatgjatë për realizimin e tri qëllimeve të politikës energjetike tëvendit siç janë: mbështetja e zhvillimit të përgjithshëm ekonomik; rritja e sigurisë së furnizimit me energjidhe mbrojtja e mjedisit. Në funksion të këtyre qëllimeve shtrohet nevoja për aplikimin e masavestimuluese fiskale dhe financiare për të gjitha llojet e BRE-ve, si dhe të sistemit të certifikatave të gjelbra.

Për stimulimin e shfrytëzimit të burimeve të ripertëritshme të energjisë, në Kosovë është vendosur njësistem i tarifave feed-in për burimet e ujit, erës, energjisë fotovoltaike dhe biomasës duke përfshirë edhebiogazin. Me këto masa të politikës stimuluese ndaj BRE-ve, synohet përmbushja e kërkesave tëdirektivave përkatëse të Bashkimit Evropian (BE), transpozimi dhe implementimi i të cilave bëhet nënmonitorimin e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë.

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë kanë rëndësi të veçante edhe për shfrytëzim për qëllimengrohjeje, përkatësisht për prodhimin e energjisë termike. Si të tilla ato janë bërë pjesë edhe e Strategjisëe Ngrohjes. Meqenëse shtrohet nevoja për minimizimin e shfrytëzimit të linjitit të lagësht dhe tëshfrytëzimit të paqëndrueshëm të drurit për qëllime te ngrohjes, përdorimi i energjisë diellore,mbeturinave komunale dhe mbetjeve drusore shihen si burimet më premtuese për ngrohjen e hapësiravedhe të ujit sanitar.


46

Mbështetje shfrytëzimit më të madh të Burimeve te Ripërtëritshme të Energjisë i kanë dhënë edhepolitikat zhvillimore të sektorit të pylltarisë të hartuara e të zbatuara nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisëdhe Zhvillimit Rural, të cilat politika kanë vazhduar ta trajtojnë drurin si burim te rëndësishëm tëenergjisë termike. Për këtë arsye, Strategjia për Zhvillimin e Pylltarisë (2010-2020), i ka dhënë prioritet tëduhur mbështetjes së përdorimit të sistemeve dhe metodave që çojnë në shfrytëzim më të mirë të fonditpyjor për prodhim të energjisë.

Ligjet e sektorit të energjise, në veçanti Ligji për Energjinë në vazhdimesi i kanë trajtuar Burimet eRipërtëritshme të Energjisë në aspektin e promovimit të optimalizimit të shfrytëzimit të tyre, dukepërfshirë edhe përcaktimin e caqeve vjetore dhe afatgjata të prodhimit të energjisë nga këto burime. Nëfunksion të përkrahjes dhe promovimit të shfrytëzimit të Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë,Ministria e Zhvillimit Ekonomik ka hartuar edhe planin dhjetëvjeçar të veprimit për BRE-të, si dokumenti politikave për këtë sektor të rëndësishëm të energjisë. Në pajtim me obligimet ligjore dhe ato të marra nëkuadrin e Traktatit të Komunitetit të Energjisë (TKE), MZhE ka përcaktuar caqet e BRE-ve për periudhën2011-2020, duke marre parasysh mundësitë dhe potencialet e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë metë cilat disponon Kosova. Plotësimi i këtyre caqeve monitorohet nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik, ecila është përgjegjëse edhe për raportimin e progresit në Sekretariatin e Komunitetit të Energjisë (SKE) nëVjenë.

MZhE-ja, po ashtu ka miratuar edhe legjislacionin sekondar lidhur me masat specifike përpromovimin e shfrytëzimit më të madh të BRE-ve.

Një rol të rëndësishëm për promovimin e Burimeve te Ripërtëritshme të Energjisë luajnë edheOperatori i Sistemit të Transmisionit dhe ai i shpërndarjes. Ata janë ngarkuar me ligj që t’i japin përparësienergjisë së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme të energjisë, sipas limiteve të specifikuara në Kodin eRrjetit. Operatorët e sistemit përcaktojnë dhe publikojnë rregullat lidhur me kostot për adoptimet tekniketë nevojshme për integrimin e BRE-ve në sistem. Këto rregulla i miraton Zyra e Rregullatorit për Energji(ZRrE). Po ashtu, ZRrE-ja siguron që tarifat e transmisionit dhe shpërndarjes për prodhuesit e BRE-ve tëjenë jodiskriminuese, posaçërisht ato nga rajonet periferike.

ZRrE-ja është përgjegjës edhe për lëshimin e certifikatave të origjinës për energjinë elektrike tëprodhuar nga BRE-të, përgjegjësi e definuar me Ligjin për Energjinë Elektrike.

Një masë stimuluese për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë konsiderohet edhe obligimi ligjor qëFurnizuesi publik i energjisë elektrike ta blejë tërë sasinë e energjisë se prodhuar nga BRE-të ngaprodhuesi, me tarifë të rregulluar, të caktuar nga ZRrE-ja përmes metodologjisë së përcaktuar, e cila merrparasysh kompensimin nga Furnizuesi publik për kostot shtesë të blerjes së energjisë elektrike ngaburimet e ripërtëritshme të energjisë.

Për aktivitetet rregulluese në fushën e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë ligjërisht ështëpërgjegjëse ZRrE-ja e cila zhvillon metodologjinë për tarifat e rregulluara dhe lëshon licenca përaktivitetet e energjisë dhe autorizimet për ndërtimin e kapaciteteve të energjisë nga burimet eripërtëritshme të energjisë.

Certifikatat e origjinës ZRrE-ja është e obliguar me Ligjin për ngrohjen qendrore t’i lëshojë edhe përenergjinë termike të prodhuar nga burimet e ripërtëritshme apo për energjinë e prodhuar në një procesbashkëprodhimi të energjisë elektrike dhe energjisë termike. Energjia termike për të cilën është lëshuarcertifikata e origjinës ka përparësi për blerje nga Furnizuesi publik në krahasim me sasinë tjetër tëenergjisë për të cilen nuk ka një certifikatë të origjinës, mbi bazën e të cilave prodhuesi i energjisetermike ka të drejtë të lëshojë dhe shesë certifikata të gjelbra.


47

Skemat mbështetëse për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë

Për plotësimin e caqeve të energjise nga Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë me rregull të veçantënga ZRRE-ja përcaktohen niveli i kapaciteteve të nevojshme të energjisë, si dhe kriteret dhe proceduratpër pranim në skemën mbështetëse, të drejtat dhe obligimet e prodhuesve të energjisë elektrike ngaburimet e ripërtëritshme, për të cilat është lëshuar certifikata e origjinës të pranuar në skemënmbështetëse, duke përfshirë edhe të drejtat dhe obligimet e furnizuesit publik në lidhje me energjinëelektrike, për të cilën është lëshuar certifikata e origjinës, të drejtat dhe obligimet e KOSTT-it, financimii skemës mbështetëse, integrimi i energjisë elektrike të prodhuar nga burimet e ripërtëritshme të energjisënë sistemin e energjisë elektrike.

Tarifat nxitëse Feed-in dhe afati i marrëveshjes së shitblerjes së energjisë elektrike nga Burimete Ripërtëritshme të Energjisë

Burimet primare të energjisë nga BRE-të që përdoren në prodhimin e energjisë elektrike të pranuaranë Skemën e mbështetjes janë: uji, era, biomasa dhe energjia fotovoltaike.

Projektet e BRE-ve me kapacitete brenda nivelit të caqeve të planifikuara mbështeten me skemën eFeed-in tarifës e cila përcaktohet nga Zyra e Rregullatorit për Energji. Feed – in tarifa e aplikueshmeështë e ndryshme për teknologji të ndryshme, si në vijim: - energjia e ujit (hidrocentralet e vogla): 67,3Euro/MWh; - energjia e erës: 85 Euro/MWh; - energjia nga biomasa 71.3 Euro/MWh dhe energjiafotovoltaike 136.4 Euro/MWh.

Me rastin e rishikimit të skemën mbështetëse të Feed-in tarifës për energjinë nga uji dhe energjinë eerës, në vitin 2016 Zyra e Rregullatorit për Energji ka rritur Feed-in tarifën për energjinë e ujit nga 63.3 saishte më parë, në 67. 3 Euro/MWh, kurse për energjinë e erës është zgjatur afati i shitblerjes së energjisënga 10 në 12 vjet. Afati 12-vjeçar i marrëveshjes së shitblerjes së energjisë është edhe për energjinëfotovoltaike, ndërsa për energjinë e HCV-ve është 10 vjet.

Studimet dhe vlerësimet e potencialeve të Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë

Si hap i parë për nxitjen e shfrytëzimit të burimeve të ripërtëritshme të energjisë për prodhimin eenergjisë, Qeveria e Republikes së Kosovës ka ndërmarrë vlerësimin e potencialit të burimeve nëdispozicion. Në këtë aspekt, në 2006, 2009 dhe 2010, MZhE ka kryer studime të vlerësimeve paraprakepër potencialin e vendit për HC-të e vogla. Zhvillimi i HCV-ve është parashikuar të bëhet me investime tëkapitalit privat. Sipas këtyre studimeve potencialet e energjisë ujore janë vlerësuar të jenë rreth 130 MWtë kapaciteteve të reja të instaluara, me prodhim mesatar vjetor prej 621 GWh.

Gjatë vitit 2008 janë vlerësuar potencialet për energjinë diellore, erën, biomasën dhe energjinëgjeotermale, me ndihmën e konsulencës nga kompania daneze COWI.

Caqet e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë

Tri HCV operojnë në Kosovë si hidrocentrale distributive: HC Dikanci, , HC Radavci dhe HCBurimi. Ndërsa HC Lumbardhi është i kyçur në rrjetin e transmisionit. Këto HC janë rehabilituar gjatë


48

viteve 2009-2010 dhe kanë rritur prodhimin e tyre, pasi janë dhënë me koncesion nga titullari i tyre,Korporata Elektroenergjetike e Kosovës.

HCV Lumbardhi është rehabilituar dhe komisionuar më 2005 nga një kompani, e cila e ka marrëatë me qira për një periudhë prej 20+20 vite. Kapaciteti i instaluar i këtij HC është 8.08 MW.

HCV Dikanci është dhënë me qira dhe është funksionalizuar më 2010, ndërsa kapacitetet einstaluara të tij janë rritur në 1 MW gjatë riparimit të tij. HCV Radavci është rehabilituar më 2010 ngakompania që e ka marrë atë me koncesion. Kapacitetet e instaluara të këtij HCV, po ashtu janë rritur në0.9 MW.

HCV Burimi është dhënë me koncesion dhe kapaciteti i tij është rritur nga 0.56 MW në 0.86 MW.HC Ujmani, po ashtu kontribuon në sistemin elektrik të Kosovës me kapacitet të instaluar prej 35

MW dhe me prodhim vjetor prej rreth 88-90 GWh. Ky HC është në pronësi të Hidrosistemit Ibër-Lepenc.Në vitin 2009 janë instaluar kapacitetet e para të energjisë nga era prej 1.35 MW në kodrën e

Goleshit në afërsi të Prishtinës. Në periudhën vijuese në ZRrE janë dorëzuar kërkesat e tjera nga kompaniprivate, për investime në kapacitete të energjisë nga era në Artanë, Dardanë, Shtime, Rahovec (Zatriq),Suharekë (Budakovë) dhe Drenas.

Kolektorët solarë për ngrohjen e ujit sanitar janë instaluar në një varg objektesh në Qendrën eKlinike Universitare të Kosovës dhe në Qendrën Studentore në Prishtinë, me financim të buxhetitshtetëror (gjatë vitit 2008-2009), dhe në tri objekte tjera publike – pjesë e projektit për zbatimin e masavetë efiçiencës së energjisë, me financim të Komisionit Evropian (gjatë vitit 2010).

Gjatë vitit 2015 në afërsi të Klinës, për qëllime komerciale është instaluar kapaciteti i energjisëfotovoltaike prej 102 kV, ndërsa është komisionuar HCV Brodi II me kapacitet 3.89 MW. Kurse në fillimtë vitit 2016 ka përfunduar ndërtimi i dy HCV-ve të reja: HCV Lumbardhi II me kapacitet (9.2+8.4) MWdhe HCV Albaniku III me kapacitet 4.3 MW.

Ndërkohë si rezultat i interesimit të investitorëve privatë, për HCV-të ZRrE ka lëshuar lejet finaletë autorizimit për 76 MW; lejet paraprake të autorizimit për 89.54 MW, ndërsa në proces shqyrtimi janëedhe kërkesat per autorizim për 513.2 MW kapacitete të reja.

Një interesim i ngjashëm i investitorëve privatë është edhe përsa i përket energjisë nga era, ku sirezultat, ZRrE-ja ka lëshuar lejet e autorizimit paraprak për kapacitete prej 87.75 MW dhe në processhqyrtimi janë kërkesat për leje autorizimi edhe për 51 MW.

Plani Kombëtar i Veprimit për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë

Kosova është anëtare e Traktatit të Komunitetit të Energjisë, prandaj sikurse të gjitha shtetet etjera anëtare, edhe ajo është e obliguar të plotësojë caqet e energjisë nga BRE-të, në bazë të Vendimit tëKëshillit të Ministrave të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-EnC për zbatimin e Direktivës2009/28/EC, prandaj ajo ka hartuar dhe miratuar cakun obligativ të BRE-ve për vitin 2020. Ky cak është25% pjesëmarrje e energjisë nga BRE-të në konsumin final bruto të energjisë. Një synim më i lartë(29.47%) është vënë me Udhëzimin Administrativ për Caqet e Energjisë nga Burimet e Ripërtëritshme tëEnergjisë 01/2013.

Caqet e BRE-ve është planifikuar të plotësohen nga energjia fotovoltaike; biomasa solide; eEra;HCV-të ekzistuese; HCV-të e reja dhe nga hidrocentrale të mëdha hidrike.

Sa i përket energjisë elektrike dhe kapaciteteve të parashikuara, në vitin 2020, sipas cakut promovuesplanifikohet të instalohen 240 MW energji nga HC-të. Ndërsa nga llojet e tjera të BRE-ve, energjia ngaera është parashikuar të ketë kapacitet të instaluar 150 MW; energjia fotovoltaike 10 MW dhe energjianga biomasa 14 MW. Kapacitetet e instaluara të energjisë termike, në vitin 2020 pritet të jenë: Energjia


49

gjeotermale 10 MW; Energjia diellore 70 MW dhe energjianga biomasa drusore prej drurit të zjarrit prej264.5 ktoe.

Plani Kombëtar i Veprimit për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë (PKVBRE) (2011-2020) mecaqe të caktuara dhe masa që duhet ndërmarrë për përmbushjen e tyre deri më 2020 paraqet politikëngjithëpërfshirëse të Qeverisë për nxitjen e shfrytëzimit të BRE-ve në Kosovë.

PKVBRE është përgatitur bazuar në modelin e përpiluar nga Komisioni Evropian (KE) dhe iparaqitur në Vendimin e Komisionit 2009/584/EC. Ai përmbush të gjitha kërkesat e Direktivës2009/28/EC të adaptuara sipas Këshillit të Ministrave të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-EnC përzbatimin e Direktivës 2009/28/EC dhe ndryshimin e nenit 20 të Traktatit të Komunitetit të Energjisë.

Caqet e energjisë të përcaktuara me UA 01/2013 dhe të vendosura në PKVBRE janë caktuar meVendimin e Këshillit të Ministrave të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-EnC për zbatimin eDirektivës 2009/28/EC. Ato janë parashikim i pjesëmarrjes së energjisë nga BRE-të në konsumin eenergjisë elektrike, ngrohjes dhe në transport. Megjithatë, me qëllim promovimi, Kosova ka përcaktuaredhe një cak më të lartë të energjisë nga BRE-të që korrespondon me pjesëmarrjen e kësaj energjie me29.47% në bruto konsumin final të energjisë më 2020.

Në të ardhmen, në funksion të plotësimit të caqeve të energjisë nga BRE-të, edhe përtej periudhëskohore që mbyll viti 2020, pritet të shfrytëzohen edhe mekanizmat e ndryshëm fleksibilë tëbashkëpunimit ndërshtetëror për BRE-të siç janë transferi statistikor dhe skemat e përbashkëtambështetëse. Në përputhje me axhendën e funksionimit të Task Forcës, përkatësisht Grupit Koordinuespër BRE-të në kuadrin e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë, ku bën pjesë edhe Kosova, raporti i parëlidhur me zbatimin e PKVBRE dhe plotësimin e caqeve të energjisë nga BRE, është bërë në fund të vitit2014. Nëse raportet e tjera të rregullta dyvjeçare për zbatimin e këtij PKVBRE dhe përparimin nëpërmbushjen e caqeve sugjeron që Kosova nuk do të arrijë t’i plotësojë caqet e obligueshme vetëmpërmes prodhimit vendor të energjisë, duhet të shikohet mundësia e ndërmarrjes së hapave adekuatë përpërdorimin e mekanizmave shtesë.

1.4. EFIÇIENCA E ENERGJISË (EE)

Nga Studimi i Fizibilitetit për Efiçiencë të Energjisë dhe Masat e Implementimit në Ndërtesat Publikenë Kosovë, realizuar me mbështetjen e Bankës Botërore, është identifikuar potenciali i kursimit tëenergjisë:• Ndërtesat qeveritare të niveli qendror: 4.28 ktoe (54% e energjisë)• Niveli Lokal/komunal: 4.28 ktoe (23% e energjisë)• Totali i konsumit të energjisë elektrike Q/L: 8.56ktoe / 99.55 Gwh• Ndërmarrjet Publike: 0.774 ktoe• Objektet me qira: 0.274 ktoe• Nënstacionet: 1.15 ktoe• TOTALI = (8.56+2,17) ktoe= 10.731 ktoe/125 GwhVërejtje: Potenciali dukshëm i madh i zbatimit të masave të EE /jo thjesht kursimit të energjisë, por

edhe përmirësimit të kualitetit të jetesës për qytetarët si dhe për hapjen e vendeve të reja të punës dhezhvillimi të biznesit vendor në fushë të EE/, tregon për rëndësinë e një strategjie me fokus thelbësorstrategjik/planifikues dhe investiv në fushën e efiçiencës së energjisë, që do të ishte edhe në harmoni mesynimet strategjike evropiane si dhe koncepteve që dalin nga Acquis Communautaire të BE-së.

Aktivitetet dhe arritjet e deritashme në bazë të investimeve në fushën e EE në të gjithë sektorët– atë të transformimit dhe atë final të energjisë. Arritjet janë të përshkruara si dhe të raportuara edhenë Sekretariatin e Komitetit të Energjisë në Vjenë, sipas PKVEE 1 (2010-2018), dhe ato në


50

zhvillim/zbatimi e sipër në përgatitje nga PKVEE2 (2013-2015), ndërsa ato të parashikuara parashikohennë PKVEE 3 (2016-2018).

Të dhënat dhe përshkrimet e mëposhtme pasqyrojnë të arriturat e caqeve të kursimit sipas masave tëplanifikuara dhe ato në planifikim e sipër.

Supozimet/projeksionet/e caqeve të kursimit të energjisë primare (sektori i transformimit tëenergjisë):

- Gjithsej kursimet afatgjate të energjisë deri më 2017/18 (TC A/TC B) për secilën masë të EE-sëo Gjithsej kursimet e energjisë për prodhim të linjitit nga Plani 2-të: 1.770 (TPP A) +

0.540 (TPPB) = 2.31 GWh/vit = 0.199 ktoe/vito Gjithsej kursimet e energjisë për prodhim të linjitit nga Plani 3-të: Supozohen më të larta

se që kanë qenë paraparë sipas Planit të 2-të, meqë nuk është fjala për rehabilitim tëeskavatorëve ekzistues por për zëvendësimin e tyre me të rinj.

o Gjithsej kursimet e energjisë për prodhim të energjisë elektrike nga Plani 2-të:146 + 264 + 3.2 + 6.96 + 25.6 + 37 + 104 + 155 = 741.76 GWh/vit = 63.78 ktoe/vit

o Gjithsej kursimet e energjisë për prodhim të energjisë elektrike nga Plani 3-të:231 + 314 + 5.09 + 8.414 + 6.29 + 1.55 + 4.06 + 5.86 + 246 = 822.26 GWh/vit = 77.353 ktoe/vit

o Gjithsej caqet për rritje të kapacitetit të prodhimit të energjisë elektrike nga Plani 2-të:25 + 25 + 20 = 70 MW

o Gjithsej caqet për rritje të kapacitetit të prodhimit të energjisë elektrike nga Plani 3-të:25 25 + 34 = 74 MW

- Caqet e kursimeve të EE për sistemin e bartjes së energjisë elektrike nga Plani 2-të: Reduktimi i humbjeve për 0.06 % e kërkesës së gjithmbarshme për energji si rezultat i

zbatimit të projekteve deri në vitin 2016: 467.67 ktoe x 0.06% = 28.06 ktoe gjegjësisht326.34 GWh.

- Masat e veçanta të efiçiencës së energjisë dhe projeksionet e synuara janë përfshirë në tabelatvijuese për secilin sektor të energjisë përgjatë 2016-2018.

Kursimet e planifikuara dhe të arritura të energjisë

Caku i kursimit i përcaktuar në PKVEE-në e parë (31.00 ktoe) është tejkaluar – 31.915 ktoe.Vlerësimet preliminare tregojnë se kursimet e energjisë të arritura gjatë periudhës së parë afatmesme(2010-2012) janë edhe më të larta se ato të raportuara, por për shkak të mungesës së të dhënavestatistikore kursimet e energjisë nuk mund të vlerësohen dhe raportohen në mënyrë të saktë. Kursimet eenergjisë që janë arritur në sektorët e transportit dhe industrisë nuk janë vlerësuar fare në PKVEE-në eParë.

Caku indikativ kombëtar dhe arritja e tij (Tabela më poshtë)

Tabela 4. Caqet e EE-sëCaku indikativ kombëtar për vitin 2018 91.89 ktoeCaku i ndërmjetëm për vitin 2012 31.00 ktoe

Ndarja e caqeve sipas sektorëve

Caku i sektorit Kursimet e energjisënë vitin 2012

Parashikimi ipërafërt i

kursimeve tëenergjisë në vitin

2018

2012 2018 Gjithsej(TD)

Nga masat(BU)

Gjithsej(TD)

Ngamasat(BU)


51

Amvisëri (ktoe) 12.40 30.64 28.05 ktoe 46.98Shërbime (ktoe) 9.30 12.26 3.865 ktoe 18,91

Industri (ktoe)** 7.905 24.84 Nuk ështëvlerësuar 14.00

Transport (ktoe) 1.395 24.15 Nuk ështëvlerësuar 12.00

Gjithsej (njësi ekuivalente):ktoe 31.00 91.89 31.925

ktoe 91.89 ktoe

Gjithsej (GWh): 360.53 1068.68 371.17GWh 1068.68 GWh

Përqindja (%)(krahasuar mekonsumin referent ESD) 3 % 9 % 3.1 % 9.00%

*Fushat e hijezuara me ngjyrë të hirtë nga PKVEE i Parë**Sektori i bujqësisë është përfshirë në sektorin e industrisë

Vërejtje: Në PKVEE-në e Parë nuk është parashikuar një objektiv kombëtar për objekte me konsum tëenergjisë gati zero.

Efiçienca e energjisë në Kosovë, krahas nevojës dhe përpjekjeve për të siguruar energji tëmjaftueshme nga prodhimi prej termocentraleve ekzistuese dhe burimet e tjera alternative, nga Qeveria eKosovës konsiderohet si një komponentë esenciale e planifikimit dhe zhvillimit strategjik dhe ekonomiktë Kosovës.

Në fushën e EE-së janë ndërmarrë hapa të rëndësishëm politiko-programorë, ligjorë dheinstitucionalë për promovimin e EE. Është themeluar Agjencia e Kosovës për EE si dhe KomisioniÇertifikues i Auditorëve dhe Menaxherëve të Energjisë. Po ashtu janë bëre investime të konsiderueshmenë përmirësimin e EE-së.

Korniza ligjore dhe projektet e zhvilluara/dhe në zhvillim të EE ne Kosovë. Me këtë rast vlentë theksohet së përveç ligjeve bazike të sektorit të energjisë, tashme kemi edhe Ligjin për Efiçiencë tëEnergjisë si dhe një sërë Udhëzimesh Administrative (UA) dhe rregulloreve të ndryshme: Udhëzim Administrativ për promovimin e efiçiencës së energjisë të përdoruesit fundor dhe

shërbimet energjetike; UA për Etiketimin e Pajisjeve qe shfrytëzojnë Energji; UA për Auditimin e Energjisë; Rregullorja teknike për Auditimin e Energjisë; Rregullore për organizimin e brendshëm te Agjencisë se Kosovës për Efiçiencën e Energjisë; Rregullorja për themelimin e Komisionit për Çertifikim të Auditorëve dhe Menaxhereve të

Energjisë;Planet Strategjike në fushën e Efiçiencës së Energjisë

Plani i Veprimit i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2010-2018, është aprovuar dheparasheh kursime të energjisë 9% ose rreth 92 ktoe, deri në vitin 2018;

Plani i Parë Afatmesëm i Veprimit i Kosovës për Efiçiencë të Energjisë (PVKEE) 2010-2012,është aprovuar dhe ka paraparë kursime të energjisë 3% ose rreth 31 ktoe, deri në vitin 2012;

Hartimi i Raportit të Planit të Parë Afatmesëm të Kosovës për Efiçiencë të Energjisë , rezultatettregojnë se caku është arrit 3.1% nga totali për këto tri vite 3% ose 31.925ktoe nga totali iparaparë për këto tri vite 31ktoe. Caku është tejkaluar për një përqindje të vogël;

Hartimi dhe miratimi i Planit të Dytë Afatmesëm Kombëtarë të Veprimit për Efiçiencë tëEnergjisë (PVKEE) 2013-2015, që ka parashikuar kursimet prej 3% ose rreth 31ktoe;

Deri me tani 18 komuna kanë hartuar Planet Komunale për EE 2014-2020, të cilat edhe i kanëaprovur në asambletë e tyre komunale.Projektet e financuara nga BRK-ja:


52

Auditimi energjetik i ndërtesave të shërbimit publik, për vitet 2011-2012-2013-2014-2015-2016, për çdo vit 144,000.00 €;

Fushatë publike për Efiçiencën e Energjisë dhe Burime të Ripërtërishme të Energjisë (BRE), përvitet 2011-2012-2013-2014-2015-2016, për çdo vit 50,000.00 €.Projektet të financuara nga donatorët/huamarrjet:

Mbikëqyrja dhe monitorimi, Verifikimi dhe vlerësimi i masave të efiçiencës së energjisë nëshkolla dhe spitale në Kosovë (financuar nga Komisioni Evropian me vlerë 15.6 milion euro.Projekti pëerfhsinëe 63 shkolla dhe 2 Spitale.

Studimi dhe implementimi i masave të Efiçiencës së Energjisë në ndërtesat publike- nivelitqendror (financuar nga WBIF/BB. Vlera e financimit $31M. Negociatat në mes të MZHE-MF-BB kanë përfunduar ne muajin Maj 2014 ndërsa në Qershor Bordi i BB ka aprovuar kredinë. Pasnënshkrimit te marrëveshjes ne mes te MF dhe BB projekti është ratifikuar edhe në Kuvendin eKosovës. Projekti ka filluar zbatimin.

Zbatimi i masave të efiçiencës së energjisë në ndërtesa publike - niveli komunal, financuar ngaWBIF/KfW. Vlera e financimit 7.500.000,00 Euro.

Përkrahja e sektorit privat dhe rezidencial për ndërmarrjen e masave të EE-së, financuar ngaBERZH-i, vlera e financimit është €12M. (theks i veçantë i kushtohet sektorit privat(Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme NVM), ku kontratat e para vetëm se janë bërë me bankënkomerciale TEB (vlera 5M€) si dhe Kreditimin Rural të Kosovës KRK (vlera €1.5M). Projektiështë në fazën e implementimit.

Përmes UNDP-së janë zhvilluar disa projekte për promovim të EE-së duke ndihmuar dy komunanë hartimin e Planeve Komunale për EE 2014-2020 si dhe masa konkrete në ndriçimet publike nëkomuna.

Kosova si palë nënshkruese e Traktatit të Komunitetit të Energjisë, është pjesëmarrëse aktive nëtakimet e Komunitetit të Energjisë në Vjenë, pjesëmarrëse aktive në Grupin Koordinues për EE, dukeadoptuar ligjshmërinë e saj me direktivat përkatëse evropiane.

Të gjitha këto aktivitete, plane dhe masa që janë zhvilluar e që po zhvillohen, po japin efektet edukshme në reduktim të konsumit dhe nevojës për import të energjisë, duke i dhënë mundësi më të mirëplanifikimit strategjik të energjisë dhe politikave më efektive të zbatimit. Megjithatë ky është vetëmfillimi i një rruge të mbarë, por mbetet shumë punë për të bërë, sepse janë të mëdha edhe potencialet ezbatimit të efiçiencës së energjisë në Kosovë, krahas nevojës për kursim dhe përmirësim të kualitetit tëjetesës së qytetarëve të Kosovës, në radhë të parë në sektorin e banimit.

Në tabelën në vijim është paraqitur një përmbledhje e të dhënave për të tre planet e ndërmjetme tëveprimit për EE-së.


53

Tabela 5. Përmbledhje e të dhënave për të tre planet e veprimit për EE

1.5. NDIKIMET MJEDISORE NGA AKTIVITETE ENERGJETIKE TË PRODHIMIT TËENERGJISË32

Është e ditur se termocentralet kanë ndikim në ndotje të ajrit në nivel lokal, rajonal dhe nivelglobal. Pra ndikimi i ndotjes në shkallë lokale përfshinë disa dhjetëra kilometra prej burimit, dhe njihet sindikim lokal në cilësinë e ajrit. Në këtë rast koncentrimet e ndotësve të ajrit krahasohen me standardet ecilësisë së ajrit të përcaktuar me kritere. Është fjala për rritjen e përqendrimeve si SO2, NOx, CO, gazraveorganike, grimcave, metaleve të rënda, përbërjeve organike helmuese, etj. Termocentralet emitojnë sasi tëmëdha të oksideve të azotit dhe sulfurit (NOx dhe SOx), ndotës që me transformime kimike në atmosferëkthehen në sulfate e nitrate, të cilat formojnë të ashtuquajturat thërmija sekondare. Thërmijat sekundarejanë përgjegjëse për rritjen e koncentrimeve të thërmijave në shkallë rajonale, e si të tilla përgjegjëse përndotje rajonale me PM10 e sidomos PM2, 5. Ndikimi rajonal është i lidhur me paraqitjen e acidifikimit,fotooksidimit, utrofikimit (NOx, NH3) dhe me paraqitjen e përqendrimeve të rritura të ozonit mbitokësor.Gjithashtu, ndotja e ozonit është e lidhur edhe me shkallën rajonale, pasi që ozoni dhe prekursorët eozonit, si NOx, i nënshtrohen pastaj bartjes në distanca më të mëdha.

Ndikimi në shkallë globale nga termocentralet kryesisht ka të bëjë me ndikimin e emisioneve tëgazrave me efekt serrë, pra emisionet e CO2, CH4, N2O, CFC. Emitohen edhe sasi më të vogla tëmaterialeve tjera, si metalet e rënda, kloruret e hidrogjenit dhe fluoruret e hidrogjenit, karbonhidratet e

32 Materiali marrë nga Raportit për Gjendjen mjedisore në KEK i cili është dokument zyrtar që publikohet nga KEK-u në baza vjetore.


54

padjegura, komponimet e paqëndrueshme organike jo-metanore. CO2 është gaz serrë me ndikim globalnë klimë, si dhe si i tillë, kërkon trajtim të veçantë.

Në TC “Kosova B” janë të vendosur analizatorët për matjen e emisionit të gazrave dhe pluhurit.Në termocentralet e KEK-ut emitimet e ndotësve në atmosferë janë më të larta se vlerat e lejuara kufitarepër shkak të dizajnëve projektuese jo adekuate të fundërruesve elektrostatikë, pastaj mos ekzistimit iimpianteve për reduktim të ndotësve si NOx dhe SO2, përmbajtjes së lartë të materieve inorganike nëlinjit dhe problemeve tjera gjatë procesit të djegies. Në TC “Kosova A” (njesitë A3, A4 dhe A5)emisionet e grimcave matën, kurse emisionet e gazrave ndotëse kalkulohen.

Emisionet e pluhurit (grimcave): Në termocentrale gazrat dalës nga kazani kalojnë nëpërfundërrues elektrostatik ku bëhët ndarja e grimcave-pluhurit. Pastaj, gazrat dalës kalojnë përmes tymtarit,ku sasia e hirit fluturues e zvogluar më tutje shkarkohet në atmosferë. Emetimet tjera në ajër janëkryesisht emisionet e ashtuquajtura të lëvizshme, duke ju referuar emetimit lokal të pluhurit, nus-produkteve të djegies (produkte sekundare), gjatë transportit e kështu me radhë. Duhet cekur se emisioni igrimcave - thërmijave në TC “Kosova B” nuk është në përputhje me standardet më strikte si që ështëDirektivës LCP 2001/80/BE që përcakton limitin e emisionit të pluhurit 50(mg/Nm3).Pas Instalimit tëfundërruesve elektrostatikë të ri në TC “Kosova A” dhe operimit me dizajn që siguron emisionet egrimcave nën kriterin e paraparë mund të konstatojmë se në këtë termocentral është bërë një përmirësimdomethënës mjedisor.

Emitimi i dyoksidit të karbonit. Dyoksidi i karbonit është një faktor domethënës që ndikon nëngrohjen globale. Emitimi i CO2 është proporcional me përmbajtjen e karbonit në karburante dhekualitetin e derivateve të djegura. Nuk ka metodë të disponueshme komerciale për kapjen e CO2 prejburimit shkarkues dhe opsioni më i mirë për reduktimin e emitimit të tij është rritja e efikasitetit tëpajimeve dhe djegia sa më racionale e karburantëve. Emitimi i dyoksidit të karbonit në TC “Kosova A”është i bazuar në kalkulime sipas kualitetit të linjitit dhe fuqisë së blloqeve duke u bazuar në raportetstehiometrike të reaksionit kimik, kurse në TC “Kosova B” matet.

Emitimi i Monoksidit të karbonit: Procesi i djegies është i përcjellur me emitimin e monoksid tëkarbonit. Monoksidi i karbonit CO paraqitet gjithmonë si produkt kalimtar në proceset e djegies sidomosnë kushte të djegies sub-stoikiometrike. Procesi i djegies është i përcjellur me emitimin e monoksid tëkarbonit. Termocentralet gjithmonë mundohen të zvogëlojnë formimin e CO, sepse CO është indikator ilëndës djegëse të rrezikshme korroduese dhe të padjegshme, gjë që është indikator i efikasitetit të ulur. Kyemitim shkakton rritje e konsumimit të karburantëve dhe është një tregues i efiçencës jo të duhur tëtermocentralit. Pra emisioni i CO është si pasojë e procesit të keq të djegies-proces jo i plotë i djegies.Tektermocentralet me qymyr, CO dhe NOx veprojnë në marrëdhënieje të njëjta. Nëse duhet të ulim emisionete NOx, sasia e ajrit që furnizohet në kazan duhet zvogëluar, në të cilin rast prodhimi i CO rritet.Termocentralet duhet të mbajnë baraspeshën e këtyre dy parametrave të emisioneve, për të ruajturkufinjtë e lejuar. Në TC “Kosova B” emitimi i CO matet kurse në TC “Kosova A” nuk matet.

Emisionet SOx: Në termocentrale SOx emitohet kur qymyri digjet, për shkak të pranisë sësulfurit. Pjesa më e madhe e oksideve të sulfurit është në formë të dyoksidit të sulfurit (SO2); metalivepron si katalizator, ndërsa 1÷3 (%) e sulfurit oksidohet në triokside sulfuri (SO3). SOx është emëruesi ipërbashkët për emisionet SO2 dhe SO3, pra SOx është kryesisht emisioni i SO2. Emitimi i dyoksidit tësulfurit (SO2) është i bazuar në përbërjen e So (sulfurit organik)në linjit, si dhe nga karakteri alkalik ilinjitit respektivisht desulfurimit vetanak të realizuar brenda kaldajës. Pas djegies, një pjesë e sulfuritpërfundon në hi e zgjyrë si SO3, si dhe një pjesë e tij bartet me gazrat dalës deri në filtrin elektrostatik, epërfundimisht (pjesa e mbetur) përmes tymtarit në atmosferë. Në TC “Kosova A” e as në TC “Kosova B”nuk janë te instaluar De-SO2 (sistemi i desulfurizimit të gazrave dalës). Në TC “Kosova A” emisionet eSO2 kalkulohen, kurse në TC “Kosova B” maten.

Emisionet e NOx: Arsyeja e emitimit të NOx është përmbajtja e azotit në linjit dhe në ajër përdjegie. Produkti i djegies së lëndëve fosile është oksidi i azotit në formë të monoksidit të azotit (NO),dyoksidit të azotit (NO2) dhe suboksidit të azotit (N2O). Emitimi i NOx shkaktohet prej djegies së azotit icili është i përmbajtur në linjit dhe nga prania e azotit në ajër. Kur digjet linjiti, krijohet kryesisht NO, sidhe prodhimi i NO2 përbën disa përqindje të vëllimit total të NOx. Sasia e N2O është shumë e vogël..


55

Oksidet e azotit formohen nga reaksioni kimik i azotit dhe oksigjenit të disocuar nga ajri, që përcillet nëvatër. Pra formimi i NOx ndodhë kryesisht përmes këtyre mekanizmave:

- Si rezultat i reagimit ndërmjet oksigjenit dhe azotit nga ajri (NOx termike), si dhe- Nga azoti që gjendet në lëndë djegëse.Në rastin e linjitit, supozohet në bazë të burimeve të ndryshme, që 80% e oksideve të azotit do të

krijohen nga azoti që gjendet në lëndë djegëse, ndërsa vetëm 20% nga azoti në ajër. Për oksidimin e azotitnevojitet një vlerë e caktuar e temperaturës në vatër dhe një sasi e duhur e oksigjenit. Me marrjen emasave primare në kaldajë, arrihet një zvogëlim i kënaqshëm i emisioneve të oksideve të azotit nëtermocentralet me djegie të linjitit, si me brenerë me pak NOx dhe teknika tjera më te mira tëdisponueshme ( BAT). Në TC “Kosova A” dhe TC “Kosova B” nuk përdoret asnjë metodë dhe teknikëpër reduktimin e emitimit të NOx. Në TC “Kosova A” emisionet e NOx kalkulohen, kurse në TC“Kosova B” maten.

Metalet e rënda : Linjiti përmban metale të rënda dhe elemente të tjera. Përkundër koncentrimeve tëvogla, ato mund të shkaktojnë dëme në mjedis dhe shëndet njerëzor. Shumica e metaleve të rënda (As,Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Se, Zn, V) çlirohen si komponime (p.sh. okside, klorure,etj) të lidhura methërmijat. Vetëm Hg dhe Se janë pjesërisht të pranishëm në fazën e avullit. Merkuri (Hg) është metal irëndë që shkakton problemet më të mëdha, në kuptimin e emetimit nga procesi i djegies së qymyrit. Njëpjesë e merkurit të linjitit ndalet në fazën e avullit, që do të thotë që nuk kondensohet në sipërfaqen ethërmijave të hirit, kështu që heqja e tij nga pajisja për kontrollimin e emetimit të thërmijave është shumëe luhatshme. Shumica e metaleve të rënda lidhen me hirin fluturues në temperatura punuese të pajisjeve tekaldasë.

Gjendja e emetimit të ndotësve mjedisor është paraqitur në Tabelën 6.

Tabela 6. Emisionet e liruara nga termocentralet në 2015 dhe 2014.

TCKosova

Energjia elektrike MWh) Pluhur (mg/Nm3) SO2(mg/Nm3) Nox(mg/Nm3) Co2(mg/Nm3)2015 2014 % 2015 2014 % 2015 2014 % 2015 2014 % 2015 2014 %

TC KA3 925997 984471 -5.94 52.9 59.2-

10.64 282 417-

32.37 708 713-

0.70 257.66 263.16-

2.09

TC KA4 773348 403998 91.42 39 53-

26.42 281 392-

28.32 749 717 4.46 260.71 263.29-

0.98

TC KA5 357335 249418 43.27 33 54-

38.89 260 424-

38.68 724 715 1.26 260.97 264.95-

1.50

TC KA 2056680 1637883 25.57 44 57-

22.81 289 418-

30.86 725 714 1.54 259.67 262.91-

1.23TC KB1 1986124 1597707 24.31TC KB2 1935890 2048927 -5.52TC KB 3922014 3646634 7.55 645 860 -25 327 511 -36 821 814 0.86 220.7 216.04 2.16Kriterete BE-së* 50 400 500


56

1.6. KRAHASIMI I TREGUESVE KRYESORË ENERGJETIK ME VENDET E EURPOS JUG-LINDORE DHE ME DISA NGA SHTETET E BE-SË

Varësia nga Importi i energjisë elektrike33

Në Figurën 6. është paraqitur krahasimi i vendeve të rajonit dhe disa vendeve nga BE-ja nëaspektin e varësisë së tyre nga importi i energjisë elektrike.

Figura 6. Krahasimi i varësisë së importit të energjisë elektrike

Të gjitha vendet e EJL janë të varura nga importi i energjisë elektrike34. Kosova në krahasim mevendet tjera nuk është shumë e varur nga importi, mirëpo kjo duhet parë me rezervë sa i përketqëndrueshmërisë, sepse kapacitetet e vjetruara gjeneruesee nuk garantojnë siguri afatgjatë. Kapacitetetprodhuese të energjisë elektrike në Kosovë janë më të paqëndrueshme në krahasim me kapacitete evendeve tjera.

33 IEA të dhënat zyratre të vitit 201334 IEA të dhënat për vitin 2013(www.iea.org)

9.925.0 23.0

10.9

62.850.4

8.9 4.8

39.5 33.0

13.4 9.8 6.5 2.20.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

Varësia nga Importi(%)


57

Krahasimi i neto importi i energjisë elektrike

Figura 7. Neto importi(Import-Eksport) (GWh)

Pjesëmarrja e sektorëve në totalin e konsumit të energjisë së të gjitha llojeve.

Përqindja e pjesmarrjes së sektorëve ekonomik në konsumin total final të energjisë paraqet njëtregues cilësor. Treguesit e grafikut në vijim paraqesin të dhëna krahasimore për shpërndarjen e konsumitfinal të energjisë në shtetet e EJL35. Sektori I amvisërisë dhe ai I transportit janë konsumatorët më tëmëdhenj të energjisë në të gjitha shtetet e EJL. Në Kosovë dhe në Malin e Zi sektori I amvisërisë paraqetkonsumtorin më të madh të energjisë. Pjesëmarrja e industrisë në konsumin final në Maqedoni është 32 %ndërsa në Shqipër kjo pjesmarrje është vetëm 13% kurse në Kosovw 21%.

35 IEA të dhënat zyratre të vitit 2013(www.iea.org)

-60000

-50000

-40000

-30000

-20000

-10000

0

10000

20000

30000

40000

50000

GWh


58

Figura 8. Krahasimi i pjesëmarrjes së sektorëve të energjisë në konsumin final të energjisë në vendet eEJL

Përderisa disa vende të rajonit siç jane Maqedonia, Serbia dhe Bosnja dhe Hercegovina kanë njëlarmishmëri të furnizimit me produkte të ndryshme të energjisë për plotësimin e nevojave kryesore tësektorëve kryesorë të ekonomive, Kosova, Shipëria dhe Mali i Zi janë mjaft të kufizuar në këtë drejtim.Pjesmarrja e produkteve të naftës nuk është paraqitur me që përdorimi i saj është në masën më të madhenë transport në të gjitha vendet njësoj36.

Pjesmarrja e llojeve të ndryshme të energjisë në totalin e konsumit të energjisë


39

9

21

2

26

0 3

28

1013

3

38

1 7

33

9

28

2

22

0 6

25

12

32

1

27

0 3

40

4

27

1

24

1 3

28

13

25

0

31

0 20

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Amviseria Sherbimet Industria Bujqesia Transporti Tjera/ Jo tespecifikuara

Konsumi joenergjetik

Krahasimi i konsumit të energjisë në shtetet e EJL

Kosova Shqiperia Serbia Maqedonia Mali i zi Bosnia dhe Hercegovina


59

Figura 9. Krahassimi i pjesëmarrjes së produkteve të ndryshme të energjisë në vendet e EJL

Konsumi i energjisë elektrike për kokë banori37

Figura 10. Krahasimi i konsumit për kokë banori në vendet e EJL dhe disa nga vendet e mëdha të BE-së

Siç shihet Kosova ka konsum të energjisë elektrike për kokë banori më shumë se sa Shqipëria dheRumania.

Çmimet e energjisë elektrike

Në grafikun në vijim paraqiten çmimet e energjisë elektrike për vendet e EJL dhe disa shtete tëBE-së(eurocent/KWh)38.


4 3

7 8

1

13

0 0

12

1 0

4

19

10 12

8

23

6

31

28 27

32

40

32

0 0

8

2 0

4

K O S O V A S H Q I P E R I A S E R B I A M A Q E D O N I A M A L I I Z I B O S N I A D H EH E R C E G O V I N A

% E

PJE

SMAR

RJES

VENDET E EJL

Thëngjill Gaz natyror Dru zjarri&mbtje Energji elektrike Ngrohje

3 2.533.21

4.443.75

6.83

4.64

2.49

3.89

8.52

5.12 5

7.02 7.38

0123456789

Konsumi i energjisë elektrike për banor(MWh/banor)


60

Figura 11. Çmimet e energjisë elektrike për vendet e EJL dhe disa vende të BE-së

Siç shihet nga çmimet e energjisë elektrike në sektorin e amvisërisë janë më të ulta se sa çmimetpër sektorin e industrisë. Pra në Kosovë barra e kostos së sistemit elektroenergjetik bie mbi industrinë.

38 EUROSTAT të dhënat i përkasin vitit 2015

00.05

0.10.15

0.20.25

0.30.35

Çmimet e energjisë elektrike (Eurocent/KWh)

Shtëpiak Industri


61

SHTOJCA 2. ANALIZAT E PARASHIKIMIT TË KËRKESAVE PËR ENERGJI ELEKTRIKESIPAS 3 SKENARËVE TË KONSUMIT

2.1. BAZA E ANALIZAVE TË KËRKESËS PËR ENERGJI ELEKTRIKE

Me qëllim të përcaktimit të politikave strategjike për sektorin e energjisë së pari duhet tëdefinohet kërkesa për energjisë elektrike të sistemit. Kjo paraqet bazamentin për hartimin e dokumentevestrategjike për sektorin e energjisë. Për këtë qëllim Ekipi punues për hartimin e draft Strategjisë sëEnergjisë ka miratuar modelin e parashikimit të kërkesave për energji elektrike bazuar në disa variabla siçjanë rritja ekonomike, reduktimi gradual i humbjeve teknike dhe komerciale, zhvillimi industrial, masat eparapara të efiçiencës së energjisë, diversifikimi i burimeve të energjisë për plotësiomin e kërkesave etj.

Parashikimi i kërkesave për energji elektrike është bërë në tre skenarë të konsumit duke vlerësuarse paraqesin opsione të mjaftueshme për politikbërësit për të marrë vendimet e duhura sa i përket sektorittë energjisë

Kërkesa për energji elektrike paraqet bruto konsumin e energjisë eletrike duke përfshirë: Kërkesën për energji elektrike nga konsumatorët fundorë; Humbjet e energjisë elektrike në nivel të OSSh-së; Humbjet e energjisë elektrike në nivel të OST-së; Energjinë e pa-faturuar në veri të Kosovës; Kërkesën në zonën e minierave dhe gjenerimit (LLOMAG); Ndikimi i BPV-së në kërkesën për energji elektrike; Masat e efiçiencës së energjisë; Ndikimin e dëpërtimit të sistemit të ngrohjes qendrore.

Kërkesa e energjisë elektrike për konsumatorët fundor (konsumi neto) është përdorur përparashikimi e kërkesës për energji elektrike. Dallimi ndërmjet konsumit neto dhe atij bruto është bërë meqëllim të reflektimit të reduktimit të kërkesës për energji elektrike si pasojë e:

Zhvillimit të sistemeve termike - Shtojca 5; Efiçiencës së energjisë – 11 GWh reduktim vjetor të kërkesës për energji elektrike; Përdorimit të energjisë diellore për ngrohjen e ujit sanitar – 3.65 GWh reduktim të

kërkesës vjetore për energji elektrike si pasojë e përdorimin të energjisë diellore përngrohjen e ujit për nevoja familjare.

Zhvillimi i këtyre elementeve të sektorit të energjisë është vlerësuar se do të luaj rol tërëndësishëm si në sasinë e kërkesës për energji elektrike ashtu edhe në koston e saj, me që mereduktimin e kërkesës reduktohet edhe sasia e importit. Të gjithë këta faktorë ndikues në kërkesat përenergji elektrike konsiderohen inpute që futen në modelin e parashikimit të kërkesave për energjielektrike.

Në vijim është përshkruar metodologjia e përdorur për parashikimin e kërkesave për energjielektrike për secilin skenar.

Projeksionet e rritjes ekonomike janë bazuar në Programin e Reformave Ekonomike janëparaqitur në Tabelën 7.

Tabela 7. Projeksonet e rritjes ekonomike sipas dokumentit: Programi i Reformave EkonomikeProj. Proj. Proj. Proj. Proj.

Rritja reale e BPV-së 2016 2017 2018 20192020-2025


62

Skenari i ultë(1) 2.50% 2.50% 2.50% 2.50% 3.00%Skenari bazë(2) 4.0% 4.30% 4.30% 4.30% 4.30%Skenari i lartë(3) 7.50% 7.00% 6.00% 5.50% 5.00%

Inputet për ndikimin e masave të efiçiencës së energjisë Analiza e ndikimit të EE në uljen e kërkesës për energji elektrike është bazuar në analizat e progresit

të arritur nga zbatimi i planeve të ndërmjetme të veprimit dhe atyre të planifikuara(shih Shtojcën 1pika 1.4.).

Ndikimi i zgjerimit të sistemeve aktuale të ngrohjes qendrore është bazuar në projeksionet epërshkruara në Kapitullin 5 të kësaj Shtojce.

2.1.1. Parashikimi i kërkesës për energji elektrike-Skenari i ultë

a) Parashikimi i kërkesës për energji elektrike për konsumatoret industrialë është bërë dukeaplikuar ngritjen në % sipas BPV-së sipas skenarit të ultë(1), ndërsa parashikimi i kërkesës sëkonsumatorëve komercialë dhe shtëpiakë është bërë si në vijim: në vitet ku paraqitet konsumijo real, së pari është bërë normalizimi i tij e me pastaj është vazhduar sipas trendit me anë tëekuacioneve lineare dhe ndikimeve tjera për të reflektuar një parashikim real.

b) Niveli i humbjeve teknike dhe komerciale për të gjithë skenarët është bërë konform PlanitZhvillimor të OSSh-së (Master Planit) i cili nga Ekipi punues për hartimin e Strategjisë sëEnergjisë është vlerësuar si një parashikim real.

c) Ndikimi inputeve( zgjerimi i sistemeve të energjisë termike, zbatimi i masave të efiçiencës sëenergjisë dhe përdorimi i energjisë diellore për ngrohjen e ujit për nevoja familjare) në këtëskenar është vazhdimi i trendit të viteve të fundit ku janë përfshirë vetvetiu edhe ndikimi imasave të efiçiencës të ndërmarra në planin e veprimit të viteve të kaluara.

Në Tabelën 8 është paraqitur parashikimi i kërkesës për energji elektrike sipas Skenarit 1(të ultë).

Tabela 8. Kërkesa bruto e energjisë elektrike sipas Skenarit 1.

Pas përfshirjes edhe të ndikimit të humbjeve dhe llojeve tjera të konsumit, kërkesa bruto do të jetë si nëTabelën 9.

Tabela 9. Kërkesa bruto për energji elektrike

2.2. Parashikimi i kërkesës për energji elektrike - Skenari 2 (bazë)

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Konsumi sipas llojit te konsumatoreve Njësia

220 kV GWh 586 601 616 632 651 670 690 711 732 754110 kV GWh 91 93 95 98 101 104 107 110 113 117

Total 220 kV & 110 kV GWh 677 694 711 729 751 774 797 821 845 871Industria (35kV, 10kV dhe 6/6) GWh 249 255 262 268 276 285 293 302 311 320Komercial GWh 776 789 803 817 833 849 862 875 888 901Shtepiak GWh 2,171 2,208 2,245 2,286 2,329 2,375 2,410 2,446 2,483 2,520

Konsumi GWh 3,196 3,253 3,310 3,371 3,438 3,508 3,565 3,623 3,682 3,742

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Total konsumi GWh 5,691 5,694 5,700 5,706 5,715 5,741 5,751 5,776 5,809 5,849


63

a) Parashikimi i kërkesës për energji elektrike për konsumatoret industrialë është bërë dukeaplikuar ngritjen në % sipas BPV-së sipas Skenarit 2(bazë), ndërsa tek konsumatoretkomercialë është aplikuar 0.8 e BPV-së sipas Skenarit bazë.

b) Niveli i humbjeve teknike dhe komerciale për të gjithë skenarët është bërë konform PlanitZhvillimor të OSSh-së (Master Planit) i cili është vlerësuar nga Ekipi për hartimin e draftStrategjisë si plan real.

c) Ndkimi inputeve( ngrohjes qendrore, efiçiencës së energjisë, ngrohjes së ujit sanitar meenergji diellore) në këtë skenar është marrë të jetë real bazuar në masat e planifikuara tëefiçiencës së energjisë.

d) Në Tabelën 10 është paraqitur parashikimi i kërkesës për energji elektrike sipas Skenarit 2.

Tabela 10. Kërkesa për energji elektrike sipas Skenarit 2 të konsumit të energjisë elektrike

Pas përfshirjes edhe të ndikimit të humbjeve dhe masave tjera në kërkesën për energji elektrike, kërkesabruto do të jetë si në Tabelën 11:

Tabela 11. Kërkesa për energji elektrike bruto sipas Skenarit 2 të konsumit të energjisë elektrike

2.2. Parashikimi i kërkesës për energji elektrike -Skenari 3 (i lartë)

a) Parashikimi i kërkesës për energji elektrike për konsumatoret industrialë është bërë dukeaplikuar ngritjen në % sipas BPV-së sipas skenarit të lartë (Skenarit 3 të rritjes së BPV-së).Parashikimi i kërkesës për energji elektrike për konsumatoret shtëpiakë është bërë ngjashëmsi në Skenarin 2.

b) Niveli i humbjeve teknike dhe komerciale për të gjithë skenarët është bërë konform kërkesavetë strategjisë së energjisë dhe Planit Zhvillimor të OSSh-së (Master Planit)

c) Ndkimi inputeve në këtë skenar është vlerësuar të jetë real bazuar në zhvillimet në sektorëtpërkatës.

Tabela 12. Konsumi i energjisë elektrike sipas Skenarit 3


220 kV GWh 608 634 661 689 719 750 782 816 851 888110 kV GWh 91 95 99 103 108 112 117 122 127 133

Total 220 kV & 110 kV GWh 699 729 760 793 827 862 899 938 978 1,020Industria (35kV, 10kV) GWh 273 285 297 310 323 337 352 367 383 399Komercial GWh 832 861 891 921 953 986 1,020 1,055 1,091 1,129Shtepiak GWh 2,157 2,147 2,180 2,241 2,289 2,339 2,379 2,415 2,452 2,490

Konsumi GWh 3,263 3,293 3,368 3,472 3,566 3,662 3,750 3,837 3,925 4,017



64

Pas përfshirjes edhe të ndikimit të humbjeve dhe llojeve tjera të konsumit, kërkesa bruto do të jetësi në tabelën 13.

Tabela 13. Kërkesa bruto për energji elektrike sipas skenarit III

2.3. Përmbledhja e tre skenarëve

Tabela 14. Përmbledhja e skenarëve të kërkesave të energjisë elektrike

Në figurën në vijim paraqiten lakoret e kërkesave të parashikuara afatgjatë të energjisë elektrike për treskenarët.

Figura 12. Lakoret e kërkesave për energji elektrike


220 kV GWh 628 672 712 752 789 829 870 914 959 1,007110 kV GWh 94 101 107 112 118 124 130 137 144 151

Total 220 kV & 110 kV GWh 722 773 819 864 907 953 1,000 1,050 1,103 1,158Industria (35kV, 10kV) GWh 283 302 320 338 355 373 391 411 431 453Komercial GWh 867 928 983 1,037 1,089 1,144 1,201 1,261 1,324 1,390Shtepiak GWh 2,157 2,147 2,180 2,241 2,289 2,339 2,379 2,415 2,452 2,490

Konsumi GWh 3,307 3,377 3,483 3,616 3,734 3,856 3,971 4,087 4,207 4,333


Skenaret 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Skenari I 5,691 5,694 5,700 5,706 5,715 5,741 5,751 5,776 5,809 5,849Skenari II 5,802 5,784 5,826 5,902 5,955 6,024 6,084 6,156 6,238 6,330Skenari III 5,884 5,942 6,041 6,164 6,253 6,361 6,461 6,577 6,706 6,848

5,691 5,694 5,700 5,706 5,715 5,741 5,751 5,776 5,809 5,8495,802 5,784 5,8265,902 5,955 6,024 6,084

6,1566,238

6,330

5,884 5,9426,041

6,1646,253

6,3616,461

6,5776,706

6,848

4,000

4,500

5,000

5,500

6,000

6,500

7,000

7,500

8,000

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Permbledhje e tre skenareve te konsumit

Skenari ISkenari IISkenari III


65

Sektori i energjisë elektrike e në veçanti shpërndarja ballafaqohet me sfida të cilat janë të natyrëspolitike dhe institucionale, ndër to kryesore janë vendosja e kontrollit të OSSH-së në veri të Kosovës dhezvogëlimi i keqpërdorimit të energjisë elektrike nga konsumatorët e pandërgjegjshëm. Tejkalimi i këtyresfidave kërkon një përkushtim të gjithanshëm.


66

SHTOJCA 3. ANALIZA E ADEKUATËSISË SË GJENERIMIT DHE BALANCËS MESKËRKESËS DHE PRODHIMIT TË ENERGJISË ELEKTRIKE 2016-2025

3.1. ADEKUATËSIA DHE BALANCA NË MES PRODHIMIT DHE KËRKESËS PËR ENERGJIELEKTRIKE.

Adekuatësia dhe balanca e energjisë janë analizuar në bazë të tre skenarëve të kapaciteteveprodhuese në Kosovë dhe një skenari bazë në Shqipëri.

Tabela 15. Skenarët e zhvillimit të kapaciteteve prodhueseKapacitetet prodhuese nëKosovë skenari 1

Kapacitetet prodhuese nëKosovë skenari 2

Kapacitetet prodhuesenë Kosovë skenari 339

Kapacitetet prodhueseNë Shqipëri

Ndërtimi i i TC “Kosova eRe” me kapacitet neto 450MW me mundësi për kyçjen esistemit të kogjenerimit mekapacitet deri 10% tëkapacitetit neto të centralit.Centrali do të ndërtohet nëpajtim me të gjitha kriteretmjedisore siç përcaktohet nëD 2010/75/EC;

Rehabilitimi i TC “Kosova B”duke e sjellur brenda kriterevemjedisore dhe të efiçiencës sëenergjisë të kërkauar ngaDirektiva 2010/75/EC përimpijantet industriale si dheduke ia rritur kapacitetinprodhues në parametra tëdizajnimit. Rehabilitimiparashihet të kryhet në vitin2020.

Vazhdimin e punës së TC“Kosova A”, deri në hyrjennë punë të TC “Kosova e Re”,duke supozuar se Kosova dotë arrijë të negociojë shtyerjene detyrimeve sa i përketkufizimit të orëve të punës sëcentraleve të vjetra, për shkaktë rrezikut të madh të sigurisësë furnizimit.

Ndërtimi i kapaciteteveprodhuese të energjisëelektrike nga burimet eripërtëritshme të energjisësipas caqeve të BRE-ve( Shih

Ndërtimi i i TC“Kosova e Re” mekapacitet neto 450 MWme mundësi për kyçjene sistemit tëkogjenerimit mekapacitet deri 10% tëkapacitetit neto tëcentralit. Centrali do tëndërtohet në pajtim metë gjitha kriteretmjedisore siçpërcaktohet në D2010/75/EC;

Rehabilitimi i TC“Kosova B” duke esjellur brenda kriterevemjedisore dhe tëefiçiencës së energjisëtë kërkauar ngaDirektiva 2010/75/ECpër impijantetindustriale si dhe dukeia rritur kapacitetinprodhues në parametratë dizajnimit.Rehabilitimi parashihettë kryhet në vitin 2020.

Vazhdimin e punës sëTC “Kosova A”, derinë hyrjen në punë të TC“Kosova e Re”, dukerespektuar detyrimet përkufizsimin e orëve tëpunës( centraleve tëvjetra u lejohet të

Ndërtimi i i TC“Kosova e Re” mekapacitet neto 450MW me mundësipër kyçjen e sistemittë kogjenerimit mekapacitet deri 10%të kapacitetit neto tëcentralit. Centrali dotë ndërtohet nëpajtim me të gjithakriteret mjedisoresiç përcaktohet në D2010/75/EC;

Rehabilitimi i TC“Kosova B” duke esjellur brendakritereve mjedisoredhe të efiçiencës sëenergjisë të kërkuaranga Direktiva2010/75/EC përimpijantetindustriale si dheduke ia rriturkapacitetin prodhuesnë parametra tëdizajnimit.Rehabilitimiparashihet të kryhetnë vitin 2020.

Rindërtimin e 4njësive të TC“Kosova A” sipasnjë renditjeje (Shihtabelat përkatëse për

Në analizat e adekucisëdhe balancave tësistemeveelekgtroenergjetike, ështëmarrë në konisideratë njëskenarë Bazë iprojeksioneve tëzhvillimit të kapaciteteveprodhuese në Repunlikëne Shqipërisë sipas tëdhënave nga OST-ja eShqipërisë.

39 Të dhënat janë të bazuara në vlerësimet e stafit të KEK-ut bazuar në kapacitetet e dizajnuara të njësive si dhepërvojave të vendeve që kanë pasur një centrale të teknologjive të ngjashme.


67

Shtojcën 7). punojnë gjithsej 20000orë pune gjatë periudhës2018-2023).

Ndërtimi, me iniciativëtë investitorëve privat,të kapacitetevefleksibile hidrike përplotësimin e rezervësrregulluese të sistemit.

Ndërtimi i kapaciteteveprodhuese të energjisënga burimet eripërtëritshme tëenergjisë sipas caqevetë BRE-ve( skenari bazëshih Shtojcën 7).

kapacitetetprodhuese sipasSkenarin 3 tëgjenerimit nëShtojcën 340).

Ndërtimi, meiniciativë tëinvestitorëve privat,të kapacitetevefleksibile hidrike përplotësimin erezervës rregulluesetë sistemit..

Ndërtimi ikapaciteteveprodhuese tëenergjisë ngaburimet eripërtëritshme tëenergjisë sipascaqeve të BRE-ve(skenari bazë ShihShtojcën 7).

Të dhënat për kapacitetet gjeneruese

Tabela 16: Kapacitetet gjeneruese të Kosovës në Skenarin 1 të gjenerimitKAPACITETET E GJENERIMIT 2016-2025 SKENARI I (KOSOVË) ( fuqia ne dispozicion Janar ora

21:00)Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktualKosova A 270 270 270 270 270 270 270 0.0 0 0Kosova B 520 520 520 520 295 600 600 600 600 600HC ( Ujman+ekzistuesetë vogla) 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5Totali ekzistuese 837.5 837.5 837.5 837.5 612.5 917.5 917.5 647.5 647.5 647.5Të rejatTC Kosova e Re 450 450 450HC Fleksibile(rregulluese) 0 0 0 0BRE-të e reja 7 15 65 84 94 118 118 125 125 138Totali - Të rejat 7 15 65 84 94 118 118 575 575 588TOTALI KOSOVA 844 852 903 922 706 1035 1035 1222 1222 1236

40Të dhënat për kapacitetet prodhuese në rast rindërtimi të TC Kosova janë të dhëna vlerësuese nga stafi I KEK-utduke u bazuar në kapacitetet e instaluara të dizajnuara me rastin e ndërtimit të tyre ne vitet 60 -ta dhe 70-ta dhe si tëtilla nuk mund të merren si të dhëna bazë për vendimmarrje.


68

Tabela 17. Sasia e energjisë elektrike e prodhuar sipas Skenarit 1 të gjenerimitENERGJIA E PRODHUAR NGA GJENERIMI 2016-2025 SKENARI I

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktualKosova A 1800 1800 1800 1800 1800 1800 1800 0 0 0Kosova B 3400 3400 3200 3200 2000 4200 4200 4200 4200 4200HC ekzistuese 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200Totali ekzistuese 5400 5400 5200 5200 4000 6200 6200 4400 4400 4400Te rejatTC Kosova e Re 0 0 0 0 0 0 0 3370 3370 3370BRE te reja 34 79 301 375 419 514 516 548 550 613Totali te rejat 34 79 301 375 419 514 516 3919 3921 3983TOTALI GWh 5434 5479 5501 5575 4419 6714 6716 8319 8321 8383

Tabela 18. Kapacitetet e gjenerimit të dy sistemeve kur aplikohet skenari 1 i gjenerimit në Kosovë dheskenari bazë i kapaciteteve gjeneruese në Shqipëri

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi ekzistues Shqiperi 1220 1228 1228 1228 1228 1228 1228 1325 1325 1325Gjenerimi ekzistues Kosovë 837 837 837 837 612 917 917 647 647 647Kapacitetet te rejat Shqiperi 5 58 139 237 377 447 474 530 605 692Kapacitete te rejat Kosovë 7 15 65 84 94 118 118 575 575 588TOTALI SHQIPËRI+KOSOVË 2069 2138 2269 2387 2311 2710 2738 3078 3152 3253

Tabela 19. Kapacitete gjeneruese të Kosovës në Skenarin 2 të gjenerimitKAPACITETET E GJENERIMIT 2016-2025 SKENARI II (KOSOVË) ( fuqia ne dispozicion Janar ora

21:00)Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktualTC Kosova A 270 270 270 270 270 270 270 0.0 0 0TC Kosova B 520 520 520 520 295 600 600 600 600 600HC ( Ujman+ekzistuese te vogla) 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5Totali ekzistuese 837.5 837.5 837.5 837.5 612.5 917.5 917.5 647.5 647.5 647.5Të rejatTC “Kosova e Re” 450 450 450HC Fleksibile (rreg) 0 200 200 200BRE të reja 7 15 65 84 94 118 118 125 125 138Totali të rejat 7 15 65 84 94 118 118 775 775 788

Tabela 20. Sasia e energjisë elektrike e prodhuar sipas skenarit 2 të gjenerimitENERGJIA E PRODHUAR NGA GJENERIMI 2016-2025 SKENARI II

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktualTC Kosova A 1800 1800 1300 1300 1300 1300 1300 0 0 0TC Kosova B 3400 3400 3200 3200 2000 4200 4200 4200 4200 4200HC ekzistuese 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200Totali ekzistuese 5400 5400 4700 4700 3500 5700 5700 4400 4400 4400Të rejatTC “Kosova e Re” 0 0 0 0 0 0 0 3370 3370 3370


69

HC Fleksibile (rreg) 397 397 397BRE të reja 34 79 301 375 419 514 516 548 550 613Totali te rejat 34.12 79.12 300.6 375.1 419.4 513.5 515.6 4316 4318 4380TOTALI 5434 5479 5001 5075 3919 6214 6216 8716 8718 8780

Tabela 21. Kapacitetet e gjenerimit të tw dy sistemeve kur aplikohet skenari 2 i gjenerimit në Kosovë dheskenari bazë i kapaciteteve gjeneruese në Shqipëri

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi ekzistues Shqiperi 1220 1228 1228 1228 1228 1228 1228 1325 1325 1325Gjenerimi ekzistues Kosovë 837 837 837 837 612 917 917 647 647 647Kapacitetet te rejat Shqiperi 5 58 139 237 377 447 474 530 605 692Kapacitete te rejat Kosovë 7 15 65 84 94 118 118 775 775 788TOTALISHQIPËRI+KOSOVË 2069 2138 2269 2387 2311 2710 2738 3278 3352 3453

Tabela 22. Kapacitete gjeneruese të Kosovës në Skenarin 3 të gjenerimitKAPACITETET E GJENERIMIT 2016-2025 SKENARI III (KOSOVË) ( fuqia ne dispozicion Janar ora

21:00)Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktualTC Kosova A 270 270 270 270 270 270 540 540.0 540 540TC Kosova B 520 520 520 520 295 600 600 600 600 600HC ( Ujman+ekzistuese tevogla) 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5Totali ekzistuese 837.5 837.5 837.5 837.5 612.5 917.5 1187.5 1187.5 1187.5 1187.5Të rejatTC “Kosova e Re” 450 450 450HC Fleksibile (rreg) 0 200 200 200BRE te reja 7 15 65 84 94 118 118 125 125 138Totali te rejat 7 15 65 84 94 118 118 775 775 788TOTALI KOSOVA 844 852 903 922 706 1035 1305 1962 1962 1976

Tabela 23. Sasia e energjisë elektrike e prodhuar sipas skenarit 3 të gjenerimitENERGJIA E PRODHUAR NGA GJENERIMI 2016-2025 SKENARI III

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktualKosova A 1800 1800 1300 1300 2200 2200 3600 3600 3600 3600Kosova B 3400 3400 3200 3200 2000 4200 4200 4200 4200 4200HC ( Ujman+ekzistuese tevogla) 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200Totali ekzistuese 5400 5400 4700 4700 4400 6600 8000 8000 8000 8000Te rejatTC Kosova e Re 3370 3370 3370HC Fleksibile 397 397 397 397BRE te reja 34 79 301 375 419 514 516 548 550 613Totali te rejat 34.12 79.12 300.6 375.1 419.4 513.5 912.6 4316 4318 4380TOTALI 5434 5479 5001 5075 4819 7114 8913 12316 12318 12380


70

Tabela 24. Kapacitetet e gjenerimit të dy sistemeve kur aplikohet skenari 2 i gjenerimit në Kosovë dheskenari bazë i kapaciteteve gjeneruese në ShqipëriKAPACITETET E GJENERIMIT NE DISPOZICION 2016-2025 SHQIPERI-KOSOVË (MW)

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi ekzistues Shqiperi 1220 1228 1228 1228 1228 1228 1228 1325 1325 1325Gjenerimi ekzistues Kosovë 837 837 837 837 612 917 1187 1187 1187 1187Kapacitetet te rejat Shqiperi 5 58 139 237 377 447 474 530 605 692Kapacitete te rejat Kosovë 7 15 65 84 94 118 118 775 775 788TOTALI SHQIPERI+KOSOVË 2069 2138 2269 2387 2311 2710 3008 3818 3892 3993

Tabela 25. Kapacitete gjeneruese të Kosovës në Skenarin 3 të gjenerimitKAPACITETET E GJENERIMIT 2016-2025 SKENARI BAZE ( fuqia ne dispozicion Janar ora

21:00)Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktual MWHC (Totali i HC-ve të mëdha) 1050 1050 1050 1050 1050 1050 1050 1050 1050 1050BRE (HC-të e vogla, era,solare) 170 178 178 178 178 178 178 178 178 178TC Vlora 0 0 0 0 0 0 0 97 97 97Totali ekzistuese 1220 1228 1228 1228 1228 1228 1228 1325 1325 1325Te rejat MWHC (totali I HC të mëdha) 0 44 109 185 276 307 325 366 415 482BRE (HC-të e vogla, era,solare) 5 14 30 52 100 139 149 164 189 209TC ( Totali) 0 0 0 0 0 0 0 0Totali - Të rejat 5 58 139 237 377 447 474 530 605 692TOTALI 1225 1286 1367 1465 1605 1675 1703 1855 1930 2017

Shënim: Faktori i shfrytëzimit të kapacitetit të instaluar për të dy sistemet, bazuar në rekomandimet eETNSO-E është si në vijim:

Për centralet fotovoltaike: PGsol=0, pasi në kohën e PIK-ut në ora 21:00 nuk është në prodhim.Për HC - të PGhc=PG (inst)*0.65, në baze të konditave hidrologjikePër centralet e erës PGera=PG (inst)*0.5, (rekomandim i ENTSO-E)Për biomasen: PGbio=PG (inst)*1.0Ku: PGsol - Fuqia e centralit solar

PGhc – Fuqia e hidrocentralitPGera – Fuqia e centralit të erës

Tabela 26. Sasia e energjisë elektrike në Shqipëri sipas skenarit bazë të gjenerimitENERGJIA E PRODHUAR NGA GJENERIMI NE SHQIPERI 2016-2025 SKENARI BAZE

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Gjenerimi aktual AL (GWh)HC (totali I HC te medha) 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400 4400BRE (HC te vogla, Era,solare) 769 769 769 769 769 769 769 769 769 769


71

TC Vlora 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Totali ekzistuese Shqipëri(GWh) 5169 5169 5169 5169 5169 5169 5169 5169 5169 5169Te rejat Shqiperi (GWh)HC (totali I HC te medha) 0 238 589 999 1489 1657 1752 1973 2239 2600BRE (HC të vogla, era, solare) 9 47 104 181 352 488 523 576 663 734TC ( totali) 0 0 0 0 0 0 1489 1489 1489 1489Totali te rejat 9 286 692 1180 1841 2146 3764 4038 4392 4823TOTALI 5178 5455 5861 6349 7010 7315 8933 9207 9561 9992

Balanca në mes prodhimit dhe kërkesës për energji elektrike në Skenarin 1 të gjenerimit përsistemin elektroenergjetik të Kosovës

Në Figurën 14 është paraqitur balanca në mes prodhimit dhe kërkesws për energji elektrike kurprodhimi realizohet sipas parashikimit të skenarit 1 të gjenerimit dhe kur do të operonte i vetëm.

Fig. 13. Balanca në mes prodhimit dhe kërkesës për energji elektrike sipas Skenarit 1 të gjenerimit nëKosovë

Në figurën 15 është paraqitur balanca në mes prodhimit dhe kërkesws për energji elektrike kur prodhimirealizohet sipas parashikimit të Skenarit 2 të gjenerimit dhe kur do të operonte i vetëm.

( 2 ,5 0 0 )

( 2 ,0 0 0 )

( 1 ,5 0 0 )

( 1 ,0 0 0 )

( 5 0 0 )

-

5 0 0

1 ,0 0 0

1 ,5 0 0

2 ,0 0 0

2 ,5 0 0

3 ,0 0 0

2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 2 0 2 1 2 0 2 2 2 0 2 3 2 0 2 4 2 0 2 5

B a la n c a e e n e r g j i s ë ( g je n e r im i I / k e r k e s a B , L d h e U )

B A L A N C A E E N E R G J I S Ë I - U B A L A N C A E E N E R G J I S Ë I - B B A L A N C A E E N E R G J I S Ë I - L

G W h


72

Figura 14. Balanca në mes ptrodhimit dhe kërkesës për energji elektrike sipas Skenarit 2 të gjenerimit nëKosovë

Në Figurën 16 është paraqitur balanca në mes prodhimit dhe kërkesës për energji elektrike kurprodhimi realizohet sipas parashikimit të skenarit 3 të gjenerimit në Kosovë kur sistemin operon i vetëm..

Figura 15. Balanca në mes ptrodhimit dhe kërk3esës për energji elektrike sipas skenarit 1 të gjenerimit

Në figurën më poshtë paraqiten lakoret e balancës në mes prodhimit dhe kërkesës për energjielektrike kur integrohet tregu me Shqipërinë

( 3 , 0 0 0 )

( 2 , 0 0 0 )

( 1 , 0 0 0 )

-

1 , 0 0 0

2 , 0 0 0

3 , 0 0 0

4 , 0 0 0

2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 2 0 2 1 2 0 2 2 2 0 2 3 2 0 2 4 2 0 2 5

B a l a n c a e e n e r g j i s ë ( g j e n e r i m i I I / k e r k e s a B , L d h e U )

B A L A N C A E E N E R G J I S Ë I I - U B A L A N C A E E N E R G J I S Ë I I - B B A L A N C A E E N E R G J I S Ë I I - L

G W h

( 2 ,0 0 0 )

( 1 ,0 0 0 )

-

1 ,0 0 0

2 ,0 0 0

3 ,0 0 0

4 ,0 0 0

5 ,0 0 0

6 ,0 0 0

7 ,0 0 0

2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 2 0 2 1 2 0 2 2 2 0 2 3 2 0 2 4 2 0 2 5

B a la n c a e e n e r g jis ë ( g je n e r im i III / k e r k e s a B , L d h e U )

B A L A N C A E E N E R G JIS Ë I I I - U B A L A N C A E E N E R G JIS Ë I I I - B B A L A N C A E E N E R G JIS Ë I I I - L

G W h


73

Figura 16. Balanca në mes ptrodhimit dhe kërk3esës për energji elektrike sipas skenarit 1 të gjenerimit

Adekuatësia e gjenerimit të sistemit elektroenergjetik për sistemin e integruar Kosovë-Shqipëri

Në Figurën 18 poshtë lakoret e adekucisë së gjenerimit për të tre skenarët e gjenerimit në Kosovëdhe slenarin bazë të gjenerimit në Shqipëri.

Figura 17. Adekuatësia e sistemit të gjenerimit në tregun e integruar me Shqipërinë

(4,000)

(2,000)

-

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Balanca e Energjisë (Gjenerimi I, II dhe III / KërkesaB)

BALANCA E ENERGJISË SHQ+KS(I) BALANCA E ENERGJISË SHQ+KS(II) BALANCA E ENERGJISË SHQ+KS(III)

GWh

Deri ne vitin 2020

Ne vitin2021 tebalancuar

Pas2022eksportues

- 3 8 0

- 1 6 0- 1 1 7- 1 1 7

- 9 1 7 - 8 7 8- 7 7 1

- 6 9 4

- 8 4 9

- 5 0 3

- 2 5 2

3 6 0 3 8 0 4 2 3

- 1 0 0 0

- 8 0 0

- 6 0 0

- 4 0 0

- 2 0 0

0

2 0 0

4 0 0

6 0 0

2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9 2 0 2 0 2 0 2 1 2 0 2 2 2 0 2 3 2 0 2 4 2 0 2 5

A d e k u a c i a e g j e n e r i m i t A L - K S ( I , I I d h e I I I )

A d e k u a c i a e g j e n e r i m i t A L + K S ( I ) A d e k u a c i a e g j e n e r i m i t A L + K S ( I I )

A d e k u a c i a e g j e n e r i m i t A L + K S ( I I I )

M WM W


74

Tabela 27. Krahasimi i rezultateve për balancën dhe adekuatësinë e gjenerimit për të tre skenarët egjenerimit kur sistemet veprojnë brenda një tregu të përbashkët të energjisë elektrike(Kosovë-Shqipëri)

Skenari 1 Skenari 2 Skenari3

Balancaeenergjisë kursistem,ioperon ivetëm

Gjendje pothuajse tëngjashme me gjendjenaktuale deri ne vitin2020.Nevoja për importështë 1.5 TWh.

Pas rehabilitimit të TC“Kosova B” dhe

ndërtimit të kapacitetevetë reja të BRE-ve,

sistemi, deri në vitin kurpritet të ndërtohet TC

“Kosova e Re”pothuajse do te jetë i

balancuar me tendencëtë paraqitjes së

tepricave varësisht ngaskenari i kërkesës.

Pas ndërtimit të TC“Kosova e Re”, do tëshfaqen tepricat eenergjisë elektrike tëcilat kryesisht do tërealizohen gjatë regjimitte ngarkesave të ulëta tësistemit, me theks tëveçante gjatë natës. Nëaspektin embulueshmësrisë sëPIK-ut ky skenar nukpremton shumë, dukepas parasysh mbylljen eTC “Kosova A”, pasndërtimit të TC “Kosovae Re”, që nënkuptonvetëm ndërrim kapacitetie jo shtim të tij.

Në aspektin e prodhimittë energjisë elektrikezëvendësimi i TC“Kosova A” me TC“Kosova e Re” do tëketë një n shtim prej 1.5TWh energji elektrike.

Deri në vitin 2020,balanca në mesprodhimit dhe konsumitdo te jetë e ngjashmeme alternativën 1,përveç ngritjes senevojave për importgjatë viteve 2018 dhe2019 për 500GWh.

Nga 2020 deri në 2023sistemi do të jetë ibalancuar, ndërsa pasndërtimit të TC“Kosova e Re”, si dheshtimit te kapacitetevetë reja nga BRE-të,mundësitë e eksportevetë tepricave do tëngriten deri rreth 2.5TWh në vitet më pas.

Deri në vitin 2020,balanca në mes prodhimitdhe konsumit do të jetë engjashme me alternativën2. Nga 2021 deri ne 2022sistemi do te jetëpothuajse i balancuar metendencë pozitive, ndërsa

Pas ndërtimit të TC“Kosova e Re”,rindërtimit te TC KosovaA, shtimit te kapacitetevete reja nga BRE-të,mundësitë e eksporteve tëtepricave do ishin shumëtë mëdha

Balancaeenergjis


75

w kursistemioperonbrendazonës sëpërbashkët meShqipërinë

Deri në fund të vitit 2020 sistemet e integruara KOSOVË+ SHQIPËRI pwr të tre skenarët egjenerimit në Kosovë do te jene importues të energjise elektrike, ku pothuajse deri ne vitin2020 dy sistemet e unifikuara do te kenë nevoje për import të 2TWh energji. Viti 2021 perte tre skenaret e gjenerimit ne Kosove do te jene vite me sistem të balancuar te prodhimitdhe konsumit të energjisë elektrike, ndersa pas 2022 sistemi i unifikuar do te kete balancmjaft pozitiv te energjise elektrike

Adekuatshmëriaesistemitkursistemioperonnëkuadërtë zonëssëpërbashkët sibllok ipërbashkëtrregullues, dukerespektuarkritereteENTSO-E.

- Adekuatësia ështënegative për tërëperiudhën 10 vjeqare.

- Deri ne vitin 2019sistemi i unifikuar kanevojë për rreth 850MW fuqi shtesë,ndërsa pas 2020 kjofuqi sillet në brezin550MW, nga të cilat120 MW duhet tësigurohen nga importi

- Nevojat për rezervërregulluese janë me tëvogla për SEE tëShqipërisë dhe SEE tëKosovës

- Rezerva primare dhesekondare sigurohetbrenda sistemit tëunifikuar, ndërsa rreth150 MW të rezervesterciare deri në vitin2025 duhet të sigurohetnga tregu rajonal ishërbimeve ndihmëse.

- KOSTT nuk plotësonkriterin e ENTSO/E që50% të rezervësrregulluese ta ketëbrenda zones se vetrregulluese

- Operimi me modusin:një bllok rregullues/dyzona rregulluesemundëson reduktimin ekostove si rrjedhojë emundësive tëoptimizimit të punës segjeneratoreve në të dyvendet

- Deri ne vitin 2021adekuatësia egjenerimit mbetet enjejte sikurse neskenarin AL+KS(I) ,ndersa ndertimi i HCfleksibile ne Kosoveme kapacitet 200 MWpermireson dukshemadekuacin egjenerimit, me thekste vecante persistemin e Kosoves,njesi e cila do timundesoj sigurimin egjysmës së nevojëspër rregullim terciar.Njesia fleksibile dheunifikimi i sistemevedo te mundesojintegrimin ekapaciteteve ngaburimet eripertriteshme

- Kapacitetet gjenerueste dy vendeve pasvitit 2023 do temundesojne sigurimine rezeres rregulluesete sistemeve teunifikuara

- KOSTT me njesinefleksibile 200 MWploteson kriterin eENTSO/E ashtu qe50% te rezervesrregulluese siguronbrenda zones se vetrregulluese, dukekonsideruar qe nesistemin e unifikuarnevojat per rezerve

- Deri në vitin 2021adekuatësia egjenerimit mbetet enjejte sikurse neëskenarin AL+KS(I)

- Mundesohet ngritjea esistemeve teunifikuara nga njesistem afersisht ibalancuar ne njesistem me potencialete larta.

- Pas vitit 2023adekuatësia egjenerimit ështëshumë pozitive


76

- Diversiteti i gjenerimitdhe numri më i madh ityre krijon kushte tëfavorshme për tregkonkurrues.

terciare per Kosovennga 450MW do tereduktohen ne 337.5MW, ndersa perShqiperin nga150MW ne 112.5MW

- Reduktimi i kostove sirrjedhojë e mundesivete optimizimit tepunës segjeneratoreve ne te dyvendet.


77

Viti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Kosova A 2.83 2.83 2.83 2.83 2.83 2.83 2.83 0.00 0.00 0.00Kosova B 4.25 4.25 4.00 2.50 5.25 5.25 5.25 5.25 5.25 5.25TC Kosova e Re 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 3.37 3.37 3.37TOTALI 7.08 7.08 6.83 5.33 8.08 8.08 8.08 8.62 8.62 8.62

KERKESA PER THENGJILL(MILION TON) 2016-2025 SKENARI I


KERKESA PER THENGJILL (MILION TON) 2016-2025 SKENARI II


KERKESA PER THENGJILL(MILION TON) 2016-2025 SKENARI III

SHTOJCA 4. KËRKESAT PËR THËNGJILL PËR TRE SKENARËT E GJENERIMIT TËENERGJISË ELEKTRIKE

Në tabelat në vijim paraqiten sasitë e llogaritura të nevojave të TC-ve për thengjill.

Tabela 28. Skenari 1 i gjenerimit




78

SHTOJCA 5. PROJEKSIONET ZHVILLIMORE TË SISTEMEVE TË ENERGJISË TERMIKE

5.1. PROJEKSIONET ZHVILLIMORE TË NGROHTORËS SË QYTETIT TË PRISHTINËS“TERMOKOS”

5.1.1. Furnizimi i konsumatorëve me energji termike

Në nëntorë të vitit 2014, Termokosi ka filluar furnizimin e konsumatorëve me energji termike tëfituar përmes sistemit të kogjenerimit. Përmes këtij sistemi është bërë e mundur shfrytëzimi i energjisëtermike nga avulli i turbinave të blloqeve B1 dhe B2 të TC Kosova B. Fuqia termike në dispozicion, ngaky sistem, është 2x140MW termik. Mirëpo kapaciteti këmbyes 2x70MW në stacionin për ekstraktim tëenergjisë (HES) dhe aftësia bartëse e termopërçuesit TC Kosova B – Termokos, DN600 (rreth 160 MW),aktualisht e limitojnë mundësinë e shfrytëzimit të kësaj energjie me fuqi termike deri në 140MW.

Ky project ka kap vlerën e investimeve 37 milion euro, dhe është financuar përmes donacionevedhe kredive të buta (Qeveria Gjermane dhe KfW, EU, Qeveria Suedeze, Qeveria e Luxemburgut, Qeveriae Kosovës dhe Komuna e Prishtinës).

Projekti i kogjenerimit ka ndikuar që Termokosi të shëndrohet në kompani me standarde teknikedhe financiare të qëndrueshme, duke fituar besushmërinë e konsumatorëve të saj. Njëkohësisht, impactshumë i rëndësishëm i këtij projekti është mbrojtja e mjedisit dhe zvoglimi i emisionit të gazrave nëatmosferë.Aktualisht, në sistemin e ngrohjes qëndrore të Termokosit janë të kyqur konsumator, fuqia e instaluar e tëcilëve është rreth 110 MW termik.

5.1.2. Projeksionet zhvillimore të sistemit të ngrohjes të TERMOKOS-it

Për periudhën 2016-2020 , investimet e planifikuara për projektet në Termokos nga donator dhefonde të ndryeshme, kryesisht nga qeveria gjermane përmes KfW, vlerësohen në 21.5 milion euro. Këtoinvestime kanë për synim rritjen e përformancës së kompanisë me komponentë zgjërimin dhemodernizimin e rrjetit shpërndarës, zvoglimin e humbjeve të energjisë, ndërtimin e termonënstacioneve tëreja dhe optimizimin e punës së sistemit të shpërndarjes së energjisë termike (balancimi i sistemit, matjadhe faturimi sipas shpenzimit etj).

Për të plotësuar kërkesat në rritje të qytetit të Prishtinës për energji termike (skenarët e paraqiturmë lartë), Termokosi planifikon zgjerimin dhe modernizimin e rrjetit shpërndarës. Në këtë drejtim,projektet kryesore për periudhën 2015-2025, të finacuara nga donator dhe nga mjetet vetanake, janë:

a. Rehabilitimi i 300 nënstacioneve nga 360 eksistuese. Rehabilitimi nënkupton ndërrimin ekëmbyesve të nxehtësisë dhe pompave qarkulluese, instalimin e sistemit rregullues dheatij për matje të energjisë termike.

b. Ndërrimi i rrjetit shpërndarës në gjatësi prej 10km (20km gyp). Janë identifikuarpozicionet kritike, kryesisht në rrjetin magjistral dhe degëzime kryesore, aty ku mendohetse humbjet e ujit dhe energjisë janë më të mëdha.


79

c. Zgjerimi i rrjetit të ngrohjes në lagjet e reja, të cilat do të vlerësohen pas analizëshidraulike të rjetit dhe rezevave energjetike në pozicione të caktuara. Këto analiza ështëduke i bërë konsulenca e angazhuar nga EU, në bashkëpunim me Termokosin dhekomunën e Prishtinës.Planifikohet, sipas skenarëve të paraqitur më lartë, që sipërfaqja shtesë e cila kyqet nërrjetin e Termokosit, në fundë të kësaj periudhe të jetë deri në 1000,000.00 m²

d. Furnizimi I qytetit të Prishtinës, pjesa që është e lidhur në rrjetin e ngrohjes qëndrore, meujë sanitarë. Ky project, në vlerë prej 10.5 milio euro, është në listën prioritare tëprojekteve të energjisë të cilën e ka aprovuar qeveria e Republikës së Kosovës.

Në vazhdim po japim dy skenar të zgjërimit të rrjetit përkatësisht rritjes së numrit tëkonsumatorëve dhe energjisë së nevojshme për plotësimin e kërkesave të tyre, në përiudhën 2016-2025.

Tabela 31. Projeksionet e zhvillimti të sistemit të energjisë Termike nga TermokosiSkenari i mesëm Skenari i lartë

Sipërfaqe ekyqur (m²)

Energjia enevojshme( GWHth)


Energjia enevojshme( GWHth )

2016 1220539 254 1220539 2542017 1395539 290 1445539 3012018 1620539 337 1695539 3532019 1720539 358 1845539 3842020 1805539 376 1970539 4102021 1880539 391 2075539 4322022 1955539 407 2160539 4492023 2030539 422 2245539 4672024 2105539 438 2330539 4852025 2180539 454 2415539 502

5.1.3. Zvoglimi i humbjeve dhe kursimi i energjisë

Projektet që do të realizohen në këtë periudhë, përveq objektivave të potencuara më lartë, kan përqëllim zvoglimin e humbjeve të energjisë në rrjetë dhe kursimin e sajë përmes masave të efiçiencës.

5.1.4. Zvoglimi i humbjeve të ujit

Humbjet e ujit në rrjetin distributiv të qytetit janë të mëdha dhe ndikojnë drejtëpërsëdrejti në kualitetine shërbimit dhe përformancën e ndërmarrjes. Objektiv i Termokosit është që këto humbje, nga 18% qëjanë aktualisht, në fund të kësaj përiudhe të zbriten nën 10%. Me zvoglimin e humbjeve, rrjedhimishtme kursimin e energjisë do të rritet mundësia që Termokosi, me të njëjtat kapacitetete, të furnizoj mëshumë konsumatorë.

5.1.5. Masat e shfrytëzimit efiqient të energjisë termike


80

Është evidente se në këtë drejtim ka shumë mundësi të përmirësohen gjërat. Projektet e planifikuara, tëcilat do të ndikojnë në këtë qështje janë:

a. Rehabilitimi i nënstacioneve termike.Rehabilitimi i nënstacioneve nënkupton edhe marrjen e të gjitha masave për aftësimin erregullimit automatic dhe matjes së energjisë termike. Në këtë mënyrë do të bëhet balancimihidraulik dhe energjetik I rrjetit dhe si rezultat furnizimi i të gjithë konsumatorëve me energjitë nevojshme sipas standardeve.

b. Gypat e paraizoluar të cilët do të instalohen në rrjetin e rehabilituar, përveq zvoglimit tëhumbjeve të ujit, do të ndikojnë në zvoglimin e humbjeve të energjisë si rezultat I izolimevetermike të gypave sipas standardeve.

c. Përmirësimi i termoizolimit të objekteve të vjetra, publike dhe private, është një mundësi emirë për kursim të energjisë termike. Konsumatorët e rinjë, të cilët planifikohen të lidhen nërrjetit e Termokosit, kanë standard të pranueshme sa i përket termoizolimeve. Në këtë drejtim,duke patur në rrjetin e vet konsumatorë të cilët i plotësojnë standardet e efiçiencës termike,Termokosi e shef mundësin e rritjes së konsumatorëve duke shfrytëzuar të njejtat potencialegjeneruese.

5.2. Ngrohtorja e Qytetit të Gjakovës

Për periudhën 2016-2020, investimet e planifikuara për projektet në Ngrohtoren e Qytetit neGjakove nga donatore dhe fonde të ndryeshme, kryesisht nga Komisioni Europian, (Programi IPA 2), janete siguruara në vlere rreth 11.5 milion euro per Impiantin e Kogjenerimit nga biomassa. Kurse per pjesene shperndarjes ku hyjne rehabilitimi i teresishem i rrjetit te termofikimit dhe 20 nenstacione nevojitenedhe 2.5 milion Euro te cilat aktualisht nuk jane te siguruara. Këto investime kane për synim rritjen epërformancës së kompanisë dhe modernizimin e rrjetit shpërndarës, zvoglimin e humbjeve të energjisë,ndërtimin e termonënstacioneve të reja dhe optimizimin e punës së sistemit të shpërndarjes së energjisëtermike. (operimi me afarizem pozitiv, balancimi i sistemit, matja dhe faturimi sipas shpenzimit etj).Tëtabelën në vijim paraqitet projeksioni I zgjerimit të rrjetit në dy skenarë.

Tabela 32. Projeksionet e zhvillimti të Ngrohtores së Qytetit të GjakovësSkenari i mesëm Skenari i lartë


Energjia enevojshme(GWHth)


Energjia enevojshme(GWHth)

2016 89914 19 89914 192017 89914 19 176933 372018 176933 44 211933 442019 211933 48 232933 482020 232933 51 242933 512021 242933 53 257933 542022 252933 55 272933 572023 262933 57 287933 602024 272933 59 302933 632025 282933 61 317933 66


81

Në tabelën 33 është paraqitur projeksioni I zhvillimit të nevojave të kapaciteteve termike sipasStudimit të Ngrohjes Qenrore për qytetet Pejë, Prizren, Gjilan dhe Ferizaj41.

Tabela 33. Projeksioni i nevojave për kapacitete termike sipas një rrije vjetore pre 1%Skenari me rritje të vogël për 1% në vit

Viti Pejë(MW) Prizren(MW) Gjilan(MW) Ferizaj(MW)

2015 55.38 97.88 48.94 60.272020 58.20 102.87 51.44 63.352025 61.17 108.12 54.06 66.582030 64.29 113.63 56.82 69.98

Tabela 34. Projeksioni i nevojave për kapacitete termike sipas një rrije vjetore pre 1%Skenari me rritje të mesme 2% në vit

Viti Pejë(MW) Prizren(MW) Gjilan(MW) Ferizaj(MW)

2015 57.04 100.82 50.41 62.082020 62.98 111.31 55.65 68.542025 69.53 122.89 61.45 75.682030 76.77 135.68 67.84 83.55

Projeksinet e kapaciteteve termike të nevojshme për mbuklinmin e nevojave të ngrohjes për zonaturbane të qyteteve të mëdha të Kosovës, plotësojnë nevojat e ngrohjes së hapsirave dhe ujit të ngrohtë.

Tabela 35. Përllogaritja e investimeve për ndërtimin e sistemeve termike në qytetet e mëdha tëKosovës

Peja Prizreni Ferizaj GjilanParashikimi I investimit në rastin e ndërttimit tëkapaciteteve termike të fazës së parë 32,415,118 58,160,671 29,084,342 35,735,475

Në listën e projekteve prioritare të Këshillit Kombëtare të Investimeve është listuar edhe projektipër përmirësimin e sistemeve të energjisë termike në Kosovë nëpwmjet ndërtimit të sistemeve nëkomunat e mëdha të kosovës. Vlera e këtij projekti është parashikuar tw jetë 150 milion euro mirëpo derimë tash nuk ka gjetur mëbshteje nga institucioent financiare.

41 Studimi është financuar nga MZHE dhe ështw realizuar nw vitin 2012 nga Instituti INTECH.


82

Një përshkrim i shkurtër i Projektit: Përmirësimi i ngrohjes qendrore në Kosovë me zbatiminSistemit te ngrohjes qendrore në komunat me potencial ngrohje42

Qëllimi i projektit

Qëllimi i projektit është për të vlerësuar konsumin e ngrohjes dhe për të ndërtuar sisteme tëngrohjes bazuar në prodhim dhe / ose koncept te koogjenerimit për sistemet e ngrohjes qendrore nëkomunat me potencial relevant për ngrohje.

Me anë të këtij projekti Kosova në mënyrë indirekte do të përmirësojë furnizimin me energji dhedo te diversifikoj burimet e energjisë për sektorin e ngrohjes, duke përmirësuar mirëqenien, cilësinë ejetës dhe shëndetin e qytetarëve dhe duke diversifikuar burimet e saj te energjisë.

Në raste të veçanta, projekti ekzistues i ngrohjes qendrore gjithashtu do të vlerësojë mundësitëpër të zgjeruar rrjetin e sistemeve të ngrohjes dhe përmirësimin e kapaciteteve ekzistuese të ngrohjes.

Rezultatet e pritshme

Rezultati 1: Përmirësimi i sigurisë se furnizimit me energjiRezultati 2: Diversifikimi i burimeve te energjisëRezultati 3: Reduktimi i konsumit dhe kostot se energjisë elektrike për ngrohjeRezultati 4: Reduktimi i emetimeve te CO2

Kostoja e projektit e vlerësuar 150 milion euro.

Paraprakisht duhet të bëhet një studim i fizibilitetit por modalitet e financimit ende nukjanëpërcaktuar.

42 Projekt i vendosur në listën e Projekteve prioritare infrastrukturore, miratuar nga Këshilli Kombëtar IInvestimeve sipas platformës së Procesiot të Berlinit. http://www.kryeministri-ks.net/tfu/repository/docs/SINGLE_PROJECT_PIPELINE_OF_INFRASTRUCTURAL_INVESTMENTS.pdf


83

SHTOJCA 6. GAZI NATYROR

Të dhënat nga aplikimi i projektit të gazit Shqipëri-Kosovë (ALKOGAP).Projekti i gazsjellësit Shqipëri-Kosove (AKLOGAP) është për të ndërlidhur sistemin ekzistues

dhe të planifikuar te transmisionit te gazit të Republikës së Shqipërisë (duke përfshirë Projektin TAP dheIAP) me projektin e ardhshëm te sistemit të transmisionit të gazit të Republikës së Kosovës, dheinterkonektorët e transmisionit te cilat janë pjesë e degës lindore të Unazës së Gazit te Komunitetit tëEnergjisë (ECGR).

Ky Projekt synon të krijojë një rrugë të re të furnizimit për gazin natyror nga Lindja e Mesmedhe Rajoni i Kaspikut, transportuar nga Gazsjellësi Trans Adriatik, në veri-lindje të zonës së BallkanitPerëndimor drejt Serbisë.

Rruga/linja e mundshme e gazsjellësit do të vlerësohet në dy skenarë: 1.Lezhe- Prishtinë: Kyskenar supozon se IAP shkon përpara në fazën e zbatimit, 2. Fier-Lezhë-Prishtinë: Ky skenar do tëkonsiderohet në rast se haset në mos progres me zbatimin e IAP-it. Lidhjet e mundshme të Prishtinës nëdrejtim të Nishit (Serbi) dhe Prishtina në drejtim të Shkupit (IRJM) do të vlerësohen.

Siguria e furnizimit - Përfitimet nga ky projekt përfshijnë: -prezantimin e një burimiekologjikisht më të pranueshëm të energjisë në rajon (zëvendësim për dru zjarri, qymyr, naftë dhegjeneratës plotësuese për energjinë e ripërtëritshme, dhe potencial për rritjen e kogjenerimit dhebashkëprodhim) - lehtësimin e gazifikimit të një pjese të konsiderueshme lindore të Shqipërisë dhe gjithëterritorin e Kosovës, rritjen e sigurisë energjetike në Shqipëri dhe Kosovë, duke siguruar furnizim tëlarmishëm me gaz në rajon, duke siguruar qasje në kapacitetet ruajtëse në Shqipëri, sigurimin ekapaciteteve të rëndësishëm transit dhe të ardhurat në Shqipëri dhe Kosovë. Krijimi i parakushteve përmbështetjen e konceptit rajonal South European Gas Ring. Reduktimin e emisioneve të CO2 në rajon dhelehtësimin e zhvillimit ekonomik.

Konkurrenca - Ndërtimi i këtij gazsjellësi do të mundësojë gazifikimin e Shqipërisë dhe Kosovës,si dhe do të siguroj një furnizim të larmishëm dhe të besueshëm me gazit natyror. Është theksuar seShqipëria, Kosova dhe Mali i Zi janë të vetmet vende të izoluar në Evropë sa i përket furnizimit me gaz.Ky projekt, me rreth 260 km gjatësi të përgjithshme, do të krijonte parakushtet për zhvillimin emëtejshëm të tregjeve të gazit natyror të Shqipërisë dhe krijimin dhe zhvillimin e tregjeve të gazit natyrortë Kosovës në nivelin e parashikuar vjetor prej 2 bcm (1- 1.3 bcm për Shqipërinë dhe 0.5-0.7 bcm përKosovën).Do të ishte e mundur për të rritur kapacitetin (të dyfishtë apo trefishte), në rast se ALKOGAPdo të përdoret për të furnizuar Serbinë dhe vendet e tjera me gaz nga Lindja e Mesme dhe Kaspiku, dukearritur kështu një integrim Regjional të tregut të gazit.

Qëndrueshmëria - Përfitimet nga ky projekt përfshijnë: -prezantimin e një burimi ekologjikishtmë të pranueshëm të energjisë në rajon (zëvendësim për dru zjarri, qymyr, naftë dhe gjeneratës plotësuesepër energjinë e riperteritshme, dhe potencial për rritjen e kogjenerimit dhe bashkëprodhim); - lehtësimin egazifikimit të një pjese të konsiderueshme lindore të Shqipërisë dhe gjithë territorin e Kosovës, rritjen esigurisë energjetike në Shqipëri dhe Kosovë, duke siguruar furnizim të larmishëm me gaz në rajon, dukesiguruar qasje në kapacitetet ruajtëse në Shqipëri, sigurimin e kapaciteteve të rëndësishëm transit dhe tëardhurat në Shqipëri dhe Kosovë. Krijimi i parakushteve për mbështetjen e konceptit rajonal SouthEuropean Gas Ring. Reduktimin e emisioneve të CO2 në rajon dhe lehtësimin e zhvillimit ekonomik.

Përshkrimi i shkurtër i projektit

Ky projekt, me rreth 260 km gjatësi të përgjithshme, do të krijonte parakushtet për zhvillimin emëtejshëm të tregjeve të gazit natyror të Shqipërisë dhe krijimin dhe zhvillimin e tregjeve të gazit natyrortë Kosovës në nivelin e parashikuar vjetor prej 2 bcm (1- 1.3 bcm për Shqipërinë dhe 0.5-0.7 bcm përKosovën), do të ishte e mundur për të rritur kapacitetin (të dyfishtë apo trefishte), në rast se ALKOGAP


84

do të përdoret për të furnizuar Serbinë dhe vendet e tjera me gaz nga Lindja e Mesme dhe Kaspiku, dukearritur kështu një integrim Regjional të tregut të gazit.

Kostoja - 200 milion euroStausi aktual - Projekti është aprovuar për të qenë pjesë e Listës së Projekteve me Interes për

Komunitetin e Energjisë nga Grupet në kuadër të SKE-së. Në fund të vitit 2016 pritet të aprovohet edhenga KM i Komunitetit të Energjisë.

Janë akorduar nga platforma WBIF 300 mijë euro për të përgatitur studimin e parafizibilitetit.


85

SHTOJCA 7. PROJEKSIONET E ZHVILLIMIT TË CENTRALEVE ELEKTRIKE NGA BRE-TË

Tabela 36. Kapacitetet prodhuese të energjisë elektrike nga BRE-të, sipas caqeve të BRE-vesipas skenarit bazë që është marrë në konsideratë gjatë analizës balancës së energjisë dhe adekuacisw sëgjenerimi

Shënim: Vlerësimi i zhvillimit të kapaciteteve gjeneruese nga HCV-të, era, dielli, biomasa janëbërë nga Divizioni përgjegjës për BRE në kuadër të MZHE-së sipas obligimeve ndaj TKE-së.

Tabela e më pshtme përfshinë projeksionin e kapaciteteve gjeneruese nga BRE-të që janë objekt imbështetjes nga skemat mbështetwswse.

Në tabelat e të dhënave për kapacitete gjeneruese në të tre skenarët, wshtë paraqitur projeksionipër HC-në për plotësimin e nevojave të rregullimit të sistemit(Skenari 2 dhe 3).

Tabela 36. Projeksioni i zhvillimit të centraleve për prodhimin e energjisë elektrike nga BRE-të

Fundi i dokumentit

Caqet e BRE-ve (MW)-Skenaribaze 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030Energjia fotovoltaike 2 2 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10Biomasa solide 2 2 4 4 5 7 7 9 9 11 11 13 13 14 14Energjia nga era 41.35 51.35 62.15 62.15 70 110 110 120 120 130 130 140 140 150 150HCV ekzistuese 73 73 73 73 73 73 73 73 73 73 73 73 73 73 73HCV te reja 61 76 91 100 107 110 110 120 120 140 160 180 200 220 240Totali 179.35 204.35 234.15 243.15 260 305 306 328 329 361 382 414 435 466 487

Documents

Strategjia e Energjisë e Republikës së Kosovës 2016-2025