Wlodzimierz M a [e n dow ski (red.) Nowy lad mifdzynarodowy in statu nascendi, Poznan 1993, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, ss. 128.

Nowy lad mifdzynarodowy in statu nascendi to zbior referatow wygloszonych podczas sesji zor­ganizowanej w lankowicach k. Poznania w dniach 6-7 grudnia 1991 r. przez Kolo Naukowe Politologow i Dziennikarzy przy Instytucie Nauk Politycmych i Dziennikarstwa Wydzialu Nauk Spolecmych Uniwersytetu Adarna Mickiewicza. Niektore teksty zostaly uwsp61czemione, co bylo koniecmoScill w przypadku tak dynamicznie rozwijajllcej si~ dziedziny jak stosunki mi¢zynarodowe. Cz~sc referatow dotyczy problemow szczegolowych (lad kulturalny, informacyjny, problem niemiecki), cz~sc natomiast to proby opisania mechanizmow polityki g10balnej ostatnich lat. Do tej ostatniej grupy z pewnoScill naleZll rozpoczynaj~ i koncowe wystllPienia Wlodzimierza Malendowskiego, ktory, b¢llc redaktorem caloSci, zawarl we wst~ie interesujllcll refleks~ nad dwiema grupami czynnikow ksztal­tujllCych lad mi¢zynarodowy, tj. nad czynnikami warunkujllCymi (geopolityka, polityka paIistw, dokt­ryna) oraz realizujllCymi, przez ktore naleiy rozumiee determinanty strukturalne (organizacje mi¢zy­narodowe), osobowe, militarne. Wskazana przez Malendowskiego wi~ksza skutecznose tych ostatnich wydaje si~ bye refleksjll zbyt powierzchownll. Na scenie politycmej Europy widae dzis wyraZnie, ie usilne korzystanie z tej grupy czynnikow przez konstruktorow Wspolnoty Europejskiej (WE) powoduje narastajllCY opor spoleczny. Przewidywany scenariusz integracji europejskiej jui teraz ulegl zalarnaniu.

Pierwszy referat zbioru dotyczy genezy systemu bipolarnego w swiecie. Malendowski poddal analizie powolny rozwoj czynnikow zewn~trznych, ktore przygotowaly grunt pod jego krach. Szczegolnie cenne jest okreslenie rywalizujllCych ze sobll podczas zimnej wojny "swieckich religii" jako "alibi kamuflujllcego prawdziwe motywy post~owania glownych antagonistow". Wlasnie z tego wzgl¢u upadek komunizmu nie powinien bye odczytywany jako powaina przeslanka zniszczenia rywalizacji blokow paIistw. W oma­wianej ksillZce zresztll brakuje wlltku tworzenia si~ nowego systemu bipolarnego, moie nie tak jaskrawo i propagandowo zantagonizowanego, jak konflikt USA-ZSRR.

W tytulowym, bardzo ciekawym opracowaniu pt. Nowy porzqdek iwiatowy - przeslanki budowy systemu stosunk6w mifdzynarodowych napisanym przez Malendowskiego posroo wielu scenariuszy nowego ladu brakuje choeby zaznaczenia problemu antagonizmu europejsko-arnerykaIiskiego czy tei EWG - NATO. Te dwie najbardziej zaawansowane inicjatywy integracyjne mogll stae si~ stronami sporu politycznego w najbliiszym czasie, 0 czym Swiadczy proces emancypacji Europy wzgl¢em Stanow Zjednoczonych, zwlaszcza po upadku dawnego ZSRR. W latach 80. obserwowaliSmY powstanie europejs­kiej grupy trilaterale, pos~puj~ usamodzielnienie sil europejskich NATO, realne projekty powolania osobnego paktu militarnego, a z drugiej strony wylonienie Komisji ds. przyszloSci sil nuklearnych NATO w Europie i wzmoionll aktywnosc Paktu i Zgromadzenia Polnocnoatlantyckiego w Europie Srod­kowo-Wschodniej. Do otwartego sporu doszlo na tIe tworzenia reprezentacji parlamentarnej procesu KBWE - kraje europejskie widzialy jako podstaw~ tego przedsi~wzi~ia Rad~ Europy, natomiast USA, Zgromadzenie Polnocnoatlantyckie. WyjScie poza polityk~ konfrontacji b¢zie zatem oznaczalo wejscie ~ polityk~ zabudowania. Z tego tei wzgl¢u nie naleiy przecenie zgody ZSRR na interwencj~ w Iraku jako rzekomego przelomu w polityce rosyjskiej na rzecz wspolpracy z USA i swiatem zachodnim. Tym zagadnieniom poswi~ony jest referat Romana Lukawskiego. Jest to raczej symptom przejsciowego wycofania sil; Rosji z aktywnej postawy w polityce mi¢zynarodowej spowodowanego problemami wewnl;trznymi, ktore przeciei kiedys minll. Mogll one natomiast pil;trzye sil; przed Stanami Zjed-

Studia Polityczne

162 PRZEGL~DY I RECENZJE

noczonymi, co rna istotne znaczenie dla roli tego kraju w tworzeniu New World Order - kosztowna polityka angaZowania si~ w konflikty lokalne, sprawy Trzeciego Swiata, MFW, ONZ a nade wszystko Bliskiego Wschodu mog.! okazac si~ zbyt kosztowne dla kraju, w ktorym dodatkowo narastajll problemy wewn~trzne (gospodarcze i etniczne).

W wielu wystllpieniach (np. Czeslaw Mojsiewicz Problemy bezpieczenstwa zbiorowego w Europie) podejmowana jest kwestia uniwersalizacji ideowej jako czynnika koniecznego do tworzenia nowego ladu. Sprawa jest wlltpliwa i to nie tylko z uwagi na renesans nacjonalizmu w calej Europie, ale taki.e ze wzgl~u na umiejscowienie przez proimigracyjnll polityk~ Wsponoty Europejskiej trwalej grupy muzul­manskiej na naszym kontynencie. Jest to grupa w malym stopniu poddajllca si~ asymilacji, a raczej wr~z przeciwnie, sklonna do rywalizacji cywilizacyjnej. Renesans ortodoksji w swiecie islamskim rowniei: nie jest dla integracji przeslankll optymistycznll.

Istniejllce zagroienia procesu transformacji ustrojowej w bylych krajach komunistycznych stawiajll maki zapytania w scenariuszach integracyjnych. Temu poswi~cony jest referat Tadeusza Wallasa, ktory oprocz postulatu wi~kszego zainteresowania Europy Zachodniej krajami postkomunistycznymi, propo­nuje sojusz sil reformat or skich w obozie postkomunistycznym i sil demokratycmych w obozie opozycyj­nym. Tak, jak moma jeszcze zrozumiee zagroi.enie Zachodu falll uchodi:cow ze Wschodu na skutek niepowodzen, tak twierdzenia 0 "eksporcie rewolucji" Sll malo realistyczne. Wlltpliwe Sll rowniei: moi:liwosci krajow zachodnich w dziedzinie wsparcia politycznego, chociai:by z uwagi na narastajllcy tam opor spolecmy wobec integracji. Siady tego moi:na odnaleic w opracowaniu Doroty Piontek na temat ladu informacyjnego, w ktorym autorka wskazuje na niech~c wobec wlllczania si~ w ogolnoswiatowe systemy i regulacje dotycz~ przeplywu informacji z uwagi na niebezpieczenstwo utraty toisamosci. W szkicu poswi~onym problematyce socjalnej Wojciech Nowiak zaprezentowal zaplecze teoretycme i histori~ welfare state oraz wskazal na jego glownll zasad~ - zwi~kszanie bezpieczenstwa obywateli wobec wypadkow losowych, jak choroba, starosc, bezrobocie. Co prawda autor przyjmuje do wiadomo­sci fakt generowania przez welfare state coraz wi~kszej Iiczby ludzi uprawnionych do swiadczen, co jest powodem upadku gospodarek 0 duiym zaangaZowaniu socjainym, lecz mimo to podtrzymuje sofiz­matycznll tez~ 0 ewolucji tego modelu. Dokladnie wedlug zasady Aschforda, i:e definicja welfare state jest cillgie otwarta i niezakonczona. Co ciekawe, Nowiak wymienia rowniei niekorzystne zmiany demo­graficzne (np. starzenie si~ spoleczenstw), ktore pi~trzll problemy przed panstwami socjalnymi, lecz mimo to broni si~ przed twierdzeniem 0 kryzysie i zmierzchu owej idei. Problem ten w kontekscie nieadekwatno­sci systemu socjalnego dostrzegly nie tylko Wspolnota Europejska (proklamowaly rok 1993 Rokiem Ludzi Starszych i Solidarnosci Mi~zypokoleniowej), ale Rada Europy i OECD. Raporty tych organizacji wcilli: niesmialo, ale jednak wyrai:nie wskazujll na koniecznosc odcilli.enia pans twa na rzecz wspolnot sllsiedzkich i rodziny, co jest zmianll w kierunku panstwa-minimum, a nie "ewolucjll welfare state".

Robert Krnieciak podejmuje problematyk~ polskll w kontekscie integracji europejskiej. Kontrower­syjnie brzmi zachwyt nad Ukladem Stowarzyszeniowym Polski z EWG, chociai:by wobec szczegolowego opracowania Sohysinskiego ("Panstwo i Prawo" 1991, nr I). Jako Srodki zbliienia do Wspolnoty Europejskiej autor podkreSia rol~ heagonale i trojkllta wyszehradzkiego. Ten ostatni, po podziale Czechoslowacji i przesuni~ciu akcentow w polityce czeskiej na wsp6lpra~ z Niemcami, stracil na maczeniu.

Ponadto w omawianej ksillice moma znalei:c szkic 0 rozwoju Srodkow budowy zaufania mi~zy­narodowego 1975 - 1990 autorstwa Magdaleny Michalskiej, referat Zjednoczenie Niemiec a konstytucja RFN. Aspekty ogolne i polsko-niemieckie Lecha Janickiego, opracowanie danych statystycznych dotYCZll­cych poczucia toisamosci europejskiej i narodowej oraz zaangai:owania politycznego w krajach zachod­nich, wykonane przez Krzysztofa Borowczyka, a taki.e angio~zycmy szkic Stephena L. Esquitba na temat moralnosci i wojny na przykladach konfliktu w Zatoce Perskiej i wojny w Wietnamie.

Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycmych i Dziennikarstwa zaproponowalo nam ciekawy zbior opracowan 0 roi:nej wartosci merytorycznej, ale obecnie bardzo aktuainych i dys­kutowanych. Nawet jesli bysmy mieli nie zgodzic si~ z niektorymi tezami, to ksillZka sklania do myslenia, a stlld jui tylko krok do jakie potrzebnej dyskusji .

Konrad Szymanski Kalisz

Studia Polityczne