T h i p h i n - ngu y n t

si m

S d ng b n v ng t mi n n i v v n g c a o v i t nam

N h x u t b n n n g ngh i p H n i - 2002

M cl c

L I NI Ch ng 1: 1.1. 1.3.

U ........................................................................................................................... 4 C I MT NHIN M I N N I V V N G CAO...................................... 5

a bn v ph m vi nghin c u ..................................................................................... 5 c i m t nhin theo vng sinh thi .......................................................................... 8

1.2. Phn lo i a hnh a m o ............................................................................................ 5

Ch ng 2: C C Q U TRNH TH N H N G CH O MI N N I V V N G CAO VI T NAM......................................................... 19 2.1. Qu trnh phong ho .................................................................................................... 19 2.2. Qu trnh t ch lu k t von ong trong t................................................................. 21 2.3. Qu trnh mn ho ....................................................................................................... 22 2.4. Qu trnh b i t hnh thnh t b ng mi n ni......................................................... 22 2.5. Cc qu trnh khc ....................................................................................................... 23

Ch

ng 3: PHN L O I

T MI N N I V N G CAO.................................................... 24

3.1. Cc lo i t chnh mi n ni vng cao.......................................................................... 24 3.2. Lin h chuy n i phn lo i t theo FAO - UNESCO............................................. 70 3.3. nh gi qu t ......................................................................................................... 72

Ch

ng 4: SUY T H O I M I T R

NG

T ................................................................... 75

4.1.

c i m chung........................................................................................................... 75

4.2. Xi mn....................................................................................................................... 76 4.3. R a tri ........................................................................................................................ 83 4.4. Gi m kh n ng trao i h p ph v 4.5. T ng 4.6. T ng c ng hm l 4.8. T ng ng s t nhm di no baz ........................................................... 84 ng v kh n ng c nh ln ............................ 86 chua ...............................................................................................................86

4.7. Suy gi m c u trc ........................................................................................................ 87 ch t ................................................................................................................ 88 c v s c ch a m................................................................. 88 4.9. Gi m kh n ng th m n

2

4.10. nhi m t ............................................................................................................... 89

Ch ng 5: H t h n g c a n h t c ...................................................................................91 5.1. Phn lo i cc h th ng canh tc................................................................................... 91 5.2. N ng r y du canh du c............................................................................................. 92 5.3. La n c v hoa mu nh canh .................................................................................. 98 5.4. H th ng tr ng cy lu n m t p trung ....................................................................... 101 5.5. H th ng ch n nui i gia sc ................................................................................. 102 5.6. H th ng nng lm k t h p ....................................................................................... 102 5.7. Hi u qu kinh t c a canh tc.................................................................................... 104 5.9. Bi n i ph nhiu c a t theo cc ph ng th c canh tc khc nhau.................. 105 5.10. Cc h th ng canh t c c tri n v ng........................................................................ 110

Ch ng 6:

XU T S D NG

T MI N NI, V N G CAO................................... 114

6.1. Cc vng t nng nghi p mi n ni v s d ng t ............................................... 115 6.2. Kh n ng m r ng t nng nghi p mi n ni ........................................................ 119 6.3. Nh ng v n c n quan tm gi i quy t d s d ng c hi u qu t ai mi n ni ..... 120 6.4. Nh ng v n c n c nghin c u chi ti t v b trs d ng t mi n ni v vng cao.............................................................................................. 121

Ch ng 7: QU N L V CANH T C B N V NG TD C MI N N I V V N G CAO ............................................................................ 123 7.1. L a ch n cc bi n php canh tc b o v t.............................................................. 123

7.2. V n an ton l ng th c mi n ni v vng cao................................................... 132 7.3. Dch v h tr nng nghi p v cng tc khuy n nng mi n ni v vng cao........ 133

T I Li U THAM KH O ................................................................................................... 136

P h l c .............................................................................................................................. 139 Ph l c 1. C c u s d ng t c a mi n ni v vng cao................................................. 139

3

L I N I

U

Mi n ni v vng cao c v tr c bi t trong c ng c qu c phng v pht tri n kinh t c a t n c, l a bn c tr c a i b ph n trong 54 dn t c anh em. Song y c ng l vng mi tr ng b hu ho i nghim tr ng, th m nh ch a c khai thc, i ngho nh t trong c ng ng. V mt th nh ng, mi n ni v vng cao n m trn a bn d c, h sinh thi chng chnh. Do h u qu c a chi n tranh, s thi u l ng th c trong th i gian di v khai thc bc l t t ng k , v th nh ng b thoi ho nghim tr ng, m t ph n ng k t b xi mn tr s i , ong ho c sa m c ho. M t di n t r ng l n m t hon ton s c s n xu t, tr ch thnh hoang ho tr ng tr c. Ph c h i mi tr ng sinh thi, pht tri n kinh t x h i mi n ni ang th c s ph i ng u v i vi c c i t o r ng, ph xanh i tr c, t o n n thm canh cho nh ng ph ng th c canh tc a d ng. Trong qu n l qu t Vi c Nam, v n ny c ng c nghin c u h n c . K th a cc nghin c u t chung c, cng trnh ny i su vo vi c nghin c u b sung, t ng h p nh gi ch t l ng qu t, cc qu trnh th nh ng ch o quy t nh ch tr ng thm canh b o v t, nu ln cc v n t n t i kh c ph c nng cao hi u qu s d ng t. Cu n sch ny t ng h p cc k t qu nghin c u, i u tra kh o st nh gi ti nguyn t Vi t Nam, ng th i l gp ph n thuy t minh t v s d ng t cho cc huy n mi n ni v vng cao.H N i ngy 20 thng 1 n m 2001 T h i Phin & Nguy n T Sim

4

C

Ch n g i I M T NHIN M I N NI V V N G CAO

1.1.

a bn v ph m vi nghin c u

Mi n ni v vng cao Vi t Nam phn b t vng ni B c B n vng ng b ng sng C a Long. Theo phn nh c a Ch nh ph trong t ng s 61 t nh, thnh ph v c khu c a c n c c 39 t nh thnh c huy n x mi n ni, trong c 24 t nh c huy n vng cao, 30 t nh c huy n mi n ni. T ng s c n c c 121 huy n vng cao, 87 huy n mi n ni 2061 x vng cao, 1763 x mi n ni, 599 trung tm c m x vng cao v 388 trung tm c m x mi n ni. Theo vng sinh thi nng nghi p, c n c phn chia thnh 9 vng (ph n t li n), trong cc huy n c phn b trong 9 vng sinh thi nh sau: vng cao v mi n ni - Vng ng B c: 22 huy n vng cao v 15 huy n mi n ni. - Vng Vi t B c: 22 huy n vng cao v 25 huy n mi n ni. - Vng Ty B c: 17 huy n vng cao v 11 huy n mi n ni. - Vng ng b ng B c B : 3 huy n mi n ni. - Vng B c Trung B : 12 huy n vng cao v 12 huy n mi n ni. - Vng Nam Trung B 9 huy n vng cao v 11 huy n mi n ni. - Vng Ty Nguyn: 39 huy n vng cao v 4 huy n mi n ni - Vng ng Nam B : 4 huy n mi n ni Vng ng b ng sng C u Long: 2 huy n mi n ni.

1.2. Phn lo i a hnh a m o1.2.1. a hnh ni cao Hnh thnh t cao trnh 2000 m tr ln, chi m di n t ch nh : 176 nghn ha, hay 0,5% di n t ch ton qu c. Nhn chung a hnh ni cao c hnh thnh ch y u trn macma axit (granit) v bi n ch t. Qu trnh bc mn xm th c pht tri n m nh, t o nn a hnh c nh nh n, s n t d c, chia c t su l n. a hnh ni cao h u nh khng c kh n ng pht tri n nng nghi p. a hnh ni cao phn b cc khu v c sau: Ni cao th ng ngu n sng Ch y: hnh thnh trn cc kh i macma axit v bi n ch t. Ni cao Phan Xi P ng - Pu Lung t o nn dy Hong Lin S n, hnh thnh trn nh ng kh i macma axit (granit) v bi n ch t. Ni cao c a d i Tr ng S n B c thu c vng Duyn H i B c Trung B (Khu IV c ) hnh thnh trn macma axit. Ni cao c a d i Tr ng S n Nam thu c vng Ty Nguyn v Duyn h i Nam Trung B , hnh thnh trn macma axit v bi n ch t, t p trung dy Ng c Linh v Ch Jang sin.

5

1.2.2.

a hnh ni trung bnh cao 1000 m c di n t ch 3.283 nghn ha, chi m 10% di n t ch c n c.

Hnh thnh

a hnh c c i m nh nh n ko di, s n d c, chia c t su m nh, thung l ng d c h p; qu trnh xm th c bo mn pht tri n. Kh n ng pht tri n nng nghi p r t h n ch , ch y u pht tri n cy d c li u, cc lo i rau, hoa mu v cy n qu c ngu n g c nhi t i. a hnh ni trung bnh phn b cc khu v c sau: Ni trung bnh vm c sng Ch y, Ngn S n - Yn L c, Phia Biooc thu c vng ng B c v Vi t B c - Hong Lin S n. Hnh thnh trn cc kh i macma axit, bi n ch t v tr m t ch l c nguyn. Ni trung bnh l u v c sng M, t ng n sng thu c vng Ty B c. Hnh thnh trn macma axit, bi n ch t v tr m t l c nguyn. ch Ni trung bnh d i Tr ng S n B c thu c vng Duyn h i B c Trung B . Hnh thnh trn macma axit, bi n ch t v tr m t l c nguyn. ch Ni trung bnh d i Tr ng S n Nam thu c vng Duyn h i Nam Trung B . Hnh thnh trn macma axit v trung t tr m t l c nguyn. nh, ch 1.2.3. a hnh ni th p v i

Hnh thnh b c cao trnh < 1000 m, chi m di n t l n nh t trong cc lo i a hnh 14.740 ch nghn ha, chi m 45% so v i di n t c n c. Phn b cc khu v c sau: ch Ni th p - i vng ng B c v Vi t B c- Hong Lin S n hnh thnh ch y u trn y tr m t l c ch nguyn v bi n ch t, b xm th c v bo mn m nh. c i m a hnh c nh trn r i r c, ng phn hu r nt, s n d c tho i, m ng l i thu v n dy c, thung l ng t m r ng. Di n t t c kh n ng s n xu t nng nghi p kho ng 250 nghn ch ha. Ni th p - i vng Ty B c hnh thnh ch y u trn tr m t l c nguyn v macma axit, b ch xm th c bc mn m nh. c i m c nh nh n, s n d c tho i ng nt a hnh m n m i, thung l ng sng m r ng. Di n t t c kh n ng s n xu t nng nghi p kho ng 161 nghn ch ha. Ni th p - i vng Duyn h i B c Trung B hnh thnh ch y u trn tr m t l c nguyn ch v macma axit. Qu trnh bo mn xm th c pht tri n h n qu trnh chia c t su. a hnh pht tri n trn tr m t l c nguyn v bi n ch t m n m i v d c h n ch t a hnh pht tri n trn macma axit. Di n t t c kh n ng s n xu t nng nghi p kho ng 294 ch nghn ha. Ni th p - i vng Duyn h i Nam Trung B , hnh thnh ch y u trn macma axit v tr m t ch. a hnh s n d c, chia c t m nh. Di n t t c kh n ng s n xu t nng nghi p ch kho ng 281 nghn ha. Ni th p - i vng ng Nam B hnh thnh ch y u trn tr m t v granit. ch c t, s n tho i. t c kh n ng s n xu t nng nghi p kho ng 183 nghn ha. a hnh chia t

6

1.2.4.

a hnh ni cao nguyn

Ki u a hnh ni - cao nguyn n c ta pht tri n ch y u b c cao trnh t 1500 m tr xu ng. Trong mi n B c pht tri n trn vi, mi n Nam pht tri n bazan v cc khc. - Ni - cao nguyn vi a hnh hi m tr , b chia c t m nh, s n d c ng. Nh ng khu v c t c kh n ng s n xu t nng nghi p t p trung ch y u cc thung l ng v cnh ng Kast , h u h t n m ven ra kh i vi. M t ph n di n t ch n m trong kh i vi ch a c khai thc, do i l i r t kh kh n. t pht tri n trn ni v cao nguyn vi thu n l i pht tri n cy cng nghi p di ngy, cy n qu v ng c ch n nui. H n ch c b n l thi u n c nghim tr ng cho c sinh ho t l n s n xu t. a hnh ni v cao nguyn vi t p trung ch y u cc vng sau: Vng ng B c v Vi t B c- Hong Lin S n: Di n t ch 617 nghn ha, trong t c kh n ng s n xu t nng nghi p kho ng 50 nghn ha. Vng Ty B c: Di n t ch 363 nghn ha, trong t c kh n ng s n xu t nng nghi p kho ng 39 nghn ha. Vng duyn h i B c Trung B : Di n t ch 303 nghn ha , trong t c kh n ng nng nghi p kho ng 2 nghn ha. - Ni - cao nguyn bazan Di n t ch 1.360 nghn ha, trong t c kh n ng s n xu t nng nghi p chi m t l l n 1.143 nghn ha. y l ki u a hnh c kh n ng s n xu t nng nghi p l n nh t so v i cc ki u a hnh ni n c ta. Cc d ng cao nguyn c tr ng l: Cao nguyn bazan tr d ng vm ph : g m cc cao nguyn Pleiku, Ban M Thu t, c Tr ng. a hnh c d ng i b ng, s n d c tho i, chia c t y u, hnh thnh lo i t mu bazan giu ch t dinh d ng. y l d ng cao nguyn c t l s d ng t cho nng nghi p cao nh t n c ta. Cao nguyn bazan c d ng dng ch y: g m cc cao nguyn Konplng, Kon H N ng, k Nng k Mil, Di Linh- B o L c. a hnh c d ng i cao, nh b ng tho i, s n d c m nh ph n chn. a hnh b chia c t m nh h n cao nguyn tr d ng vm ph , nn t l s d ng t cho nng nghi p b h n ch . - Ni - cao nguyn trn khc a hnh ny n m vng Ty Nguyn, c tr ng l cc cao nguyn sau: Cao nguyn Ma r k ( a hnh d ng i tho i, l k L k) pht tri n granit, hnh thnh n sng, chia c t y u. cao 500 - 600m.

Cao nguyn Lang Biang (Lm ng) pht tri n trn tr m t ch v bi n ch t, hnh thnh cao 1500- 1700m. a hnh d ng i trn, bt p ring bi t, thu n l i pht tri n cy n qu .

7

1.2.5.

a hnh bn bnh nguyn

- Bn bnh nguyn Easoup (Ty Nguyn) hnh thnh cao 300 - 400 m, a hnh c d ng t ai nhn chung g i tho i pht tri n ch y u trn tr m t ch l c nguyn (ph bi n l ct b t k t). ngho ch t dinh d ng, t ng t l n nhi u k t von, ong. L vng c t ng t ch n cao, kh nng, thu n l i pht tri n tr ng i u. - Bn bnh nguyn ng Nam B : Phn ho thnh 2 b c c b m t song song v d c tho i theo h ng Ty B c - ng Nam. Cc huy n mi n ni thu c t nh ng Nai, Sng B n m b m t pha trn, cao 200 - 300 m, ti p gip a hnh ni th p c c Nam Trung B , c ph l p t bazan mu m , thu n l i pht tri n cy cng nghi p di ngy. - a hnh thung l ng v tr ng gi a ni: tr ng gi a ni c hnh thnh ch y u do: mi n ni v vng cao xu t hi n cc b n a v

Cc khu v c s t ln a ph ng l k t qu c a cc t gy ki n t o, t o nn a hnh lng ch o ho c cc tr ng gi a ni. a hnh c d ng b ng th p gi a, xung quanh c bao b c b i cc dy i ni th p, di n t ch kho ng 952 nghn ha, phn b r i rc v n m cao trnh khc nhau: Th t Kh - L c Bnh (300 - 350 m), Na D ng (250 - 300 m), Qu nh Nhai (200 - 300 m), Tuyn Quang (100 - 150 m), H ng Kh (250-280m), A L i (500600m), Kon Tum (400-500m), Krng Ana - L k (400-500m), An Kh (350450m). Cheo Reo - Ph Tc ( 100-200m)... Tuy r ng cc tr ng gi a ni chi m di n t ch nh so v i ton vng, nh ng y l nh ng khu v c t p trung dn c c m t cao nh t c a vng ni v c ng l nh ng khu v c tr ng i m s n xu t nng nghi p c a vng. Cc b n a v cnh ng Kast c hnh thnh trong a h ni - cao nguyn vi nh c bao b c b i do qu trnh ho t ng Kast . a hnh c d ng b ng tho i l n sng, xung quanh cc dy ni vi s n d c ng. Di n t ch kho ng 136 nghn ha, t p trung cc t nh pha B c: H Giang, Cao B ng, L ng S n, S n La, Ho Bnh... Trn cc cao trnh khc nhau t 100-200 ( Ho Bnh) n 1400-1500m (H Giang). a hnh pht tri n ch y u trn t nu vi, thu n l i tr ng cy cng nghi p di ngy (ch, c ph, du t m...), cy n qu v ng c ch n nui. Nh ng c bi t kh kh n v ngu n n c cho c sinh ho t l n s n xu t nng nghi p.

1.3.

c i mt nhin theo vng sinh t h i

1.3.1. Vng ng B c C 22 huy n vng cao v 15 huy n mi n ni thu c cc t nh Cao B ng, a hnh: 2 ki u a hnh ch nh: a hnh ni v cao nguyn vi H Qu ng- Trng Khnh thu c t nh Cao B ng. Di nt ch ni chi m ng k , ph n cn l i ch y u l nhm t mn vng trn ni v t vng. a hnh ni th p v trung bnh: t p trung ch y u kh i ni Ngn S n v Bnh Liu a hnh i ni th p chi m ton b cc huy n mi n ni. ng B c. l cc cnh cung vng Cc huy n vng cao phn b

8

-

a ch t:

K t qu cc ho t ng a ch t t o ra t p h p m khc nhau, trong lin quan n s hnh thnh v phong ho v l p th nh ng c cc nhm ch sau: nh

1. Nhm tr m t khng vi: Ph n l n l h t th r t giu th ch anh nh ct, b t k t (cn ch g i l sa phi n, ph n sa) phn b nhi u Qu ng Ninh, H B c. Tr m t h t mn ( st) ch xu t hi n Cao B ng, L ng S n. 2. Nhm tr m t c vi: c th chia lm 2 lo i ch vi, vi k t d nh vi st ho c st vi Cc lo i vi phn b r t ph bi n Cao B ng, L ng S n t o thnh cc vng Kast n i ti ng. Cc lo i vi thu n (c hm l ng CaCO3 r t cao trn 80-90%) ph n l n t o thnh cc kh i ni c vch d ng ng, hnh thnh ra cc lo i t en, nu th m gi a cc h c v trn tri n ni. Cc lo i st vi th ng phn b trn a hnh i l n sng, cc khong v t gi u CaCO3 (ph n vi) b phong ho m nh, r a tri, cc khong v t st giu oxit s t (Fe2 O3, Fe3O4) t ch lu nhi u trong t t o ra cc t mu nu c trng.

3. Cc nhm khc ph bi n h n cc lo i v a nu trn l: t granit, riolit thu c nhm macma axit phn b r i rc nh riolit (L c Bnh, t nh L ng S n) do giu cc khong ch a silic kh phong ho nn v phong ho v t t ng i th. Cc bi n ch t (g nai, phi n mica) xu t hi n r i r c m t s khu v c nh huy n Ho An (Cao B ng). d phong ho nn m c d s d ng nhi u, khng p d ng cc bi n php thm canh b o v t, song v n l t t t, l p v phong ho m m x p.

- Kh h u, thu v n: Do v tr a hnh, cc huy n vng cao v mi n ni chu nh h ng m nh c a gi ma ng b c. Nhi t ma ng th p h n cc vng khc t 1-30C. S ngy c nhi t < 200C t 165 n 320 ngy/n m. L ng ma trung bnh t 1276mm Cao B ng n 2749mm Mng Ci. Kh h u c ma ng kh c nghi t, kh h n, s ng mu i v gi rt. Cc huy n mi n ni v vng cao thu c t nh Qu ng Ninh chu nh h ng m nh c a bo. M ng l i thu v n phn b khng u. Vng ni cao nguyn vi sng ngi th a th t, thi u n c nghim tr ng, nh h ng ng k n sinh ho t v s n xu t nng nghi p. Trn lnh th c 3 h th ng sng ch nh: Sng B ng Giang- K Cng c l ng xm th c m nh: 220-300 t n/km2/ n m. ng xm Sng Thi Bnh v i 3 nhnh l n: Sng C u, sng Th ng v sng L c Nam c l th c t 180-220 t n/ km2/n m. Vng ven bi n Qu ng Ninh c 2 con sng ch nh: Ba Ch v Tin Yn c l 80- 180 t n/ km2/n m.

ng xm th c t

9

1.3.2. Vng Vi t B c- Hong Lin S n C 22 huy n vng cao v 25 huy n mi n ni thu c t nh H Giang, Lo Cai ,Yn Bi, B c Thi, Tuyn Quang, Ph Th . a hnh: a hnh ni v cao nguyn vi t p trung pha B c H Giang, Lo Cai thu c cc kh i vi ng V n, Qu n B , B c H... th ng c g i l vng cao nguyn bin gi i. Ni chi m di n t ch ng k . a hnh ni trung bnh v cao: bao g m ni cao th ng ngu n sng Ch y, Phan Xi P ng, X Phnh - Pu Lung..., ni trung bnh Ngn S n... y l vng ni cao nh t n c ta. a hnh thung l ng v tr ng gi a ni bao g m cc b n a Qu nh Nhai, Quang Huy, Than Uyn, V n Ch n, Tuyn Quang... y l nh ng cnh ng la tr ph, t p trung dn c v i m t cao c a vng. a ch t:

Cc t nh huy n mi n ni thu c vng sinh thi Vi t B c - Hong Lin S n c c i m ach t h t s c c o nh : C n n a ch t c nh t, hnh thnh cc t p h p bi n ch t ti n cambri nh kh i ni Con Voi (Ph Th v Yn Bi) bao g m cc lo i phi n mi ca, g nai t o thnh cc lo i t vng, c mu m r t cao, kh n ng s d ng a d ng v i nhi u t p on th c v t, cy tr ng khc nhau. Cc t p h p macma axit, ph n l n l granit t o thnh cc kh i ni s v cao nh t Vi t Nam nh Phan Xi P ng, Ty Cn Lnh (cao trn d i 3000m). Trong cbi t dy ni Phan Xi P ng l b c ''t ng thnh'' ng n cch, t o nn hai khu v c c ch kh h u a ph ng khc h n nhau nh vng Vi t B c (ph n l n pha ng dy Hong Lin S n) chu nh h ng c a gi ma ng B c. Cc ni vi, st vi, phn b Vng Ch y. hai vng r r t: ng V n, Qu n B . t gy sng H ng, sng Vng cao: H Giang nh cao nguyn vi

i ni th p: Ph n l n l vng ni vi ch y d c theo v t

Cc lo i tr m t ch b i r i phn b ch y u cc tr ng v thung l ng gi a ni v ven ra ng b ng. - Kh h u - thu v n: Vng c c i m quanh n m duy tr m cao. Nhi t ma ng m h n vng ng B c 120C. Vng c l ng m a nhi u v i cc trung tm m a l n nh t n c ta nh B c Quang: 4802mm, Hong Lin S n: 3552 mm, Sa Pa 2833mm... y l vng c 120 - 150 ngy nhi t d i 150C. M ng l vi. i thu v n r t tha th t v thi u ngu n n c nghim tr ng a hnh ni v cao nguyn nh ng a hnh khc, l ng dng ch y n m kh phong ph. L ng xm

10

th c Vi t B c t 220-300 t n/ km2/ n m. n m.

khu v c Hong Lin S n: 300-450t n/ km2/

1.3.3. Vng Ty B c C 17 huy n vng cao v 11 huy n mi n ni thu c cc t nh Lai Chu, S n La, Ho Bnh. a hnh: a hnh ni v cao nguyn vi thu c cc t nh Lai Chu, S n La bao g m cc d i vi T Phnh - Sn Ch i, S n La - M c Chu... c di n t ch ni chi m ng k . Cn l i ch y u l nhm t mn vng trn ni. a hnh ni trung bnh v cao: bao g m d i ni cao Pusi Lung, d i ni trung bnh Pu en inh, sng M... v i 2 nhm t ch y u l nhm t mn trn ni cao v nhm t mn vng trn ni. a hnh ni th p v i bao g m cc d i i, ni th p bao quanh a hnh ni cao v trung bnh, chi m di n t ch l n, ch y u t nh Ho Bnh. L p ph th nh ng ch y u l nhm t vng. a hnh thung l ng v tr ng gi a ni: bao g m cc b n a i n Bin, Ph Yn, thung l ng sng ... l nh ng vng tr ng i m nng nghi p c a vng. a ch t: a ch t v t p h p m t o t c a vng Ty B c c c i m n i b t sau: Kh i granit ph n pha ng v ng B c c a vng thu c dy Phan Xi P ng c c i m a ch t - th nh ng t ng t nh khu v c ln c n c a Vi t B c nu trn. Kh i vi ph n trung tm v pha ng Nam ph bi n l cc dy ni vi, cng v i s phn b theo 2 khu v c. 1. Cc cao nguyn vi M c Chu, S n La v vng cao Ho Bnh (cao trn d i 1000m). 2. Cc dy ni vi th p khng lin t c ch y d c theo sng v sng M. Tr m t khng vi ph n ph B c (thu c cc huy n M ng T, M ng Lay, i n ch a Bin) ph bi n nhm tr m t th khng vi: sa th ch t (Tn L c, Ho Bnh) t o ln lo i t ch m c mu t c c i m khc h n t pht tri n trn sa phi n. m M t s lo i khc phn b c c b , r i rc song ng ch l: + + siu baz (peridotit) S n La t o nn cc t en giu khong v t ch a Mg, Ca. bazan xu t hi n d ng i m l M ng P n, i n Bin Ph . cc cnh ng l n ho c thung

Cc lo i tr m t b r i: ch y u l ph sa su i, s n ph m d c t ch l ng gi a ni. - Kh h u - thu v n:

Do c u trc a hnh, vng Ty B c che khu t c 2 ma gi ch nn ma ng kh hanh h n cc vng nh khc v ma h c gi ty kh nng.

11

Ma ng tuy m h n 2 vng ng B c v Vi t B c Hong Lin S n, nhng v n l nh, v n xu t hi n s ng mu i v b ng gi.

cc huy n vng cao

Ma ma b t u v k t thc s m h n cc vng khc thu c B c B 1 thng. L ng ma trong vng phn ho m nh: M ng T: 2476mm, Sn H , 2476mm, Yn Chu 1108mm.. Do c i m a hnh v l ng ma phn b khng u nn lu l ng dng ch y v l ng xm l c c ng khc nhau. Khu v c ni v cao nguyn vi c m ng l i thu v n tha th t, lu l ng dng ch y th p, l ng xm th c nh : 80 t n/ km2 n m. Vng Lai Chu c l ng xm th c l n nh t: 450 t n/ km2/ n m. Vng th ng ngu n sng M : 80 - 180 t n/ km2/n m.

1.3.4. Vng

ng b ng B c B

C 3 huy n mi n ni thu c t nh H i Hng v Ninh Bnh.

a hnh i b ng tho i n i ti p gip v i a hnh i - ni th p vng ng B c v Ty B c, n m ven ra c a vng ng b ng B c B . Cc lo i t xen k ph c t p, bao g m nhn t vng, t xm b c mu, t d c t thung l ng v t ph sa. - Kh h u - thu v n: L vng c l ng ma trung bnh: ChLinh: 1528mm. Nho Quan: 1908mm. Thng n m c 60-85 ngy nhi t d i 150C, c 4 - 5 thng lin t c ma v t 2000mm gy ng l t khu v c th p tr ng. H th ng sng H ng v sng Thi Bnh c l ng dng ch y n m t 30-351/s/km2, l ng ct bn trn 120 tri u m3. Nhng do n m a hnh cao nn v n t i cho cy tr ng g p nhi u kh kh n.

1.3.5. Vng B c Trung B C 12 huy n vng cao v 12 huy n mi n ni thu c cc t nh Thanh Ho, Ngh An, H Tnh, Qu ng Bnh, Qu ng Tr v Th a Thin - Hu . a hnh: c i m n i b t nh t c a vng l thu c d i ni Tr ng S n B c v i cc s n d c ng v b chia c t b i cc thung l ng v ni ch y ngang ra bi n. v bi n

a hnh ni trung bnh v cao t p trung cc huy n vng cao, d c trn bin gi i Vi t Lo. L p ph th nh ng ch y u l nhm t mn vng trn ni, c t ng t m ng, s n d c. a hnh i, ni th p, b chia c t m nh. Nhm t vng pht tri n trn cc lo i m khc nhau chi m h u h t di n t b xi mn r a tri m nh. ch

-

a m o - th nh

ng:

12

-

a ch t: D i Tr ng S n B c c hnh thnh trn n n a ch t v i 2 nhm ch l macma axit v nh tr m t Nhm macma axit (ch y u l granit) phn b t p trung khu v c ni cao v trung ch. bnh. tr m t khng vi h t th phn b ch y u vng ch ng b ng. i ni th p v khu v c chuy n ti p v i

C u t o a ch t v cc t p h p m t o thnh t ch y u l:

vi t p trung khu v c cc huy n mi n ni c a Thanh Ho, Ngh An, Qu ng Bnh l cc d i vi chuy n ti p t vng Ty B c xu ng k t thc cc qu ni vi st Qu ng Tr . Vng ni t nh Th a Thin - Hu h u nh khng cn. C m y i m ng ch : Khu v c ph B c ch y u l Thanh Ho, cc st vi hnh thnh t nu a v t en b i t thung l ng. trn ni

Cc vi v vi k t tinh (nh Ninh Bnh, Th ch Thnh, Thanh Ho, K Bng, Qu ng Bnh) khng t o thnh cc vng t pht tri n trn vi nh vng Ty B c v ng B c. Cc kh i ni vi (khc h n vng Ty B c v ng B c) ch phn b vng i ni th p (nh Thanh Ho, Nho Quan, Hong Long, Ninh Bnh) ho c ven ra vng ng b ng. Cc phun tro bazan xu t hi n v i quy m l n d n t Nam Thanh Ho v B c Ngh An (Bi Trnh, Ph Qu ) k t thc Qu ng tr v i cc kh i t p trung nh B n H i, Gio Linh, Khe Sanh, H ng Ho. Cc baz macma trung t ni trn l o thnh cc lo i t nh - Kh h u - thu v n: Ma ng cn t ng i l nh, chu nh h ng tr c ti p v m nh c a bo v gi Ty Nam kh nng. L ng m a phn b khng u. T 2368mm T ng D ng n 3399mm Nam ng. M ng l i thu v n th a v phn b khng u. L ng xm th c t 80- 180t n/ km2/ n m. Do chu nh h ng n ng n c a bo nn th ng gy ra l qut. Ma v thi u n c nh h ng gay g t n cy tr ng. c ph nhiu t nhin cao.

1.3.6. Vng Duyn h i Nam Trung B C 9 huy n vng cao v 11 huy n mi n ni thu c t nh Qu ng Nam Ph Yn, Khnh Ho, Ninh Thu n, Bnh Thu n. a m o th nh ng: N ng, Qu ng Ngi, Bnh nh,

a hnh ni trung bnh v cao t p trung cc huy n vng cao c a t nh Qu ng Nam - N ng v t nh Qu ng Ngi ti p gip v i t nh Kon Tum, hnh thnh trn cc kh i granit v bi n ch t. Lo i t chnh g m c t mn trn ni cao v t mn vng trn ni.

13

a hnh ni th p ch y theo s n ph ng c a d i Tr ng S n, b chia c t m nh. Nhm t a vng b xi mn r a tri m nh chi m di n t ch y u trn a hnh ny. ch a ch t: a ch t v cc t p h p m t o thnh t c a vng c c i m ch sau: nh - macma axit: ch y u l granit v riolit, phn b ch y u vng ni d c t cao st m t bi n (cc d i ni m ngang ra bi n nh B ch M ) ho c cc ni ch y d c st bi n khc v i cc kh i granit pha B c. Trong thnh ph n khong v t, hm l ng cc khong th ch anh giu silic th p, cc khong v t phenspat d phong ho h n nn cc lo i t hnh thnh trn nhm t ny t nhi u khc bi t v t h n ch v s d ng h n so v i t khu v c pha B c. - tr m t ch khng vi: ph n nhi u phn b granit. vng i ni th p khng t o thnh d i lin t c nh kh i c l p t Bnh nh tr vo, c m y i n hnh ng ch

- bazan v macma baz khc: xu t l thnh kh i :

Cc kh i bazan th , phn tn nh Qu ng Ngi (huy n Bnh S n), Ph Yn (huy n Tuy Ho): bazan l trn m t t o thnh t bazan nng c n x ng x u. Cc kh i bazan l n ti p gip v i vng ni cao v cao nguyn bazan Ty Nguyn nh pha B c huy n Vnh Th nh, t nh Bnh nh cao trnh trn d i 1000m. Kh i bazan Bnh Thu n: ti p gip v i vng bazan thu c bnh nguyn trn d i 100m. - vi: Qu ng Nam - N ng xu t l m t s ni vi trong hnh thnh t c a vng. - Kh h u- thu v n: Nhi t trung bnh l m t 250C tr ln, khng c ma ng l nh, l ng m a phn b khng u. Tr Mi: 3740mm, Ba T : 3607mm. S n Ho: 1667mm xu ng cn < 1000mm cc huy n thu c t nh Bnh Thu n, Ninh Thu n. L vng b bo uy hi p m nh c gi ty kh nng, h n hn v l l t x y ra nghim tr ng. M ng l i thu v n h u h t l cc sng ng n v d c. L ng xm th c xi mn 100 - 120 t n/km2/ n m. ng Nam B cao trnh

c l p khng ng vai tr g

1.3.7. Vng Ty Nguyn y l vng c ton b cc huy n u l huy n vng cao v mi n ni. Trong c 39 huy n vng cao v 4 huy n vng ni thu c cc t nh Kon Tum, Gia Lai, k L k, Lm ng. a hnh:

- a hnh ni trung bnh v cao thu c dy Ng c Linh v Ch Jang Sin pht tri n trn granit v bi n ch t hnh thnh nhm t mn trn ni cao v nhm t mn vng trn ni. - Cao nguyn bazan bao g m cc kh i Konplong - Kon H N ng, Plei Ku, Bun M Thu c, k Mil k Nng, c Tr ng, Di Linh - B o L c... hnh thnh t nu v nu vng trn bazan kh mu m .

14

- Cao nguyn Ma r k hnh thnh ch y u trn granit v cao nguyn Lang Biang, hnh thnh trn tr m t ch v bi n ch t. - Bn bnh nguyn Easoup c d ng g thnh nhm t xm v t vng. i tho i pht tri n ch y u trn tr m t ch l c nguyn hnh

- a hnh ni th p chi m di n t ch l n c a vng, hnh thnh trn cc m khc nhau. Nhm t vng chi m di n t ch ch y u b xi mn r a tri m nh. - Thung l ng v tr ng An Kh: Cheo Reo - Ph Tc, Krng Ana- L k hnh thnh cc cao khc nhau (t 100-500m) l khu v c t p trung ng dn c v l tr ng i m s n xu t nng nghi p c a vng. a ch t:

c i m a ch t v t p h p m t o thnh Ty Nguyn khc h n v i cc vng sinh thi khc Vi t Nam l: - Cc kh i bi n ch t c ti n cambri khu v c pha B c c a vng ny. - C n m cao nguyn bazan r ng l n (1,2 tri u ha) phn b thnh vng t p trung (nh Bun Ma Thu t, Plei Ku, k Nng, Kon H N ng, Kon Phong, c Tr ng) cng v i nhm a x (ph n l n l x andezit) Lm ng. Cc m t o nn l p v phong ho v th nh ng t t dy c mu nu , th m i n hnh. - Nhm tr m t phn b thnh cc khu v c sau: ch Tr m t h t mn (c n i xen bi n ch t) ph bi n nh t vng i ni th p khu v c trung tm ch v ph ng Nam c a vng nh Krng Ana, Krng Kn ( k L k) ho c ph B c vng a a k T, Sa Thy (Kon Tum) t o nn cc lo i t vng kh i n hnh. Tr m t h t th: t p trung nh t vng bn bnh nguyn Easoup ( k L k) t o nn cc lo i t ch xm b c mu, c ph t nhin th p v i u ki n s d ng t kh kh n nh t. - Nhm macma axit (ch y u l granit v riolit) phn b t p trung 2 d ng a hnh. a hnh ni cao v trung bnh, thu c mi n nng tr c a kh i Lang Biang - Ch Jang Sin (t nh Lm ng, k L k). Thu c a hnh ni th p nh kh i Ch riu, Sa Thy, B c An Kh ho c l ra trn cc cao nguyn t bazan. - Tr m t b r i Pleisoxen, Holoxen (cn c g i l ph sa c ) phn b cc b c th m cao c a cc ch th ng v thung l ng nh k T, k Bla, (t nh Kon Tum), Ayunpa (t nh Gia Lai), Krng Ana, Lai (t nh k L k). Ngoi ra t i cc thung l ng cn c cc tr m t hi n i nh ph sa sng, su i, ch s n ph m d c t . - Kh h u - thu v n: Do v trc a a hnh i v i h ng gi ma v do nh h ng c a ai cao, nn khh u c a vng b phn d. Nhi t khng khtrung bnh n m thay i theo ai cao nh sau: Vng c Vng c Vng c Chnh l ch nhi t cao 500-800m: Nhi t cao 800- 1100m: nhi t cao > 1500m: nhi t trung bnh 21-230C trung bnh 19-210C trung bnh 180C

gi a thng nng nh t v l nh nh t t 3 - 60C.

15

Vng c s gi n ng cao (tr L t, k Gley), cc khu v c khc t 2000 - 2200 gi n ng/n m. V v y nh ng n i c n c t i trong ma kh, hi u su t quang h p r t l n. T ng l ng b c x cao, l ng b c x th c t nh n c t i 120 - 140 KCalo/cm2/ n m. Chnh l ch b c x gi a thng c c i v thng c c ti u khng ng k . L ng ma t bnh qun 1900mm nhng phn b khng u theo ma v khu v c. Ma ma t thng 4 - 5 n thng 9 - 10 t p trung kho ng 85 - 90% t ng l ng ma n m. Ma kh ko di 56 thng ch nh n c 10-15% l ng ma c a c n m. Nh ng khu v c c l ng ma cao nh Pleiku, B o L c... N i c l ng ma th p l Cheo Reo, Ayunpa. Do khh u a d ng b nh h ng bo, gi rt, s ng mu i... nn Ty Nguyn c th pht tri n nhi u t t p on cy tr ng, v t nui c ngu n g c nhi t i v n i, c kh n ng pht tri n nn s n xu t Nng - Lm nghi p ton di n v n nh. H n ch l n nh t l c ma kh ko di v thi u m tr m tr ng, tr m t vi khu v c c l ng ma phn b kh ng u gi a cc thng trong n m nh B o L c, Konplong... cc n i khc cy tr ng khng cho n ng su t cao n u khng c t i . M ng l i thu v n phn b khng u, khu v c cao nguyn bazan c m ng l i thu v n trn m t th a th t, ngho nn, ma kh h u nh khng c n c. Ngu n n c ng m c tr l ng kh, di n t ch t ng ch a n c r ng (t 3000 n 35000km2 ), b dy t ng ch a n c t 20-50m, kh n ng khai thc kh thu n l i do m c n c ng m nng v t ng i n nh. M ng l i thu v n ng p l vo ma m a. a hnh thung l ng v tr ng gi a ni kh phong ph, nh ng th ng b

1.3.8. Vng ng Nam B C 4 huy n mi n ni thu c t nh

ng Nai, Sng B c .

a hnh i - ni th p l nh ng qu i - ni st r i rc cao t 200-700m, l p ph th nh ng ch y u l t xm trn granit, t vng trn granit, st v ct. a hnh bn bnh nguyn bao g m cc d i i tho i, l n sng nh nh ng ch y u l t nu v nu vng trn bazan. a ch t: granit phn b r i rc trn cc t ng m ng nhi u s n ct. i ni th p, thnh ph n giu th ch anh h t th, nn t cao 200-300m, l p ph th

tr m t ch l c nguyn ch y u l st h t mn t o nn t ng t dy v trung bnh chi m a s pht tri n trn a hnh i ni th p. bazan phn b r ng r i trn a hnh bn bnh nguyn, l lo i d bazan giu olivin t o nn t dy chi m a s , pht tri n trn a hnh i tho i. - Kh h u- thu v n: y l vng c n n nhi t cao quanh n m, khng c ma ng l nh, t gi bo, c l ng m a l n v phn ho theo ma. N m trong khu v c c l ng m a kh cao t l 800-2 500mm v phn lm 2 ma: ma m a ko di 6 thng chi m > 80% l ng m a c a c n m, 6 thng cn l i ma kh c l ng m a th p, ch chi m < 20% l ng m a n m.

-

a m o, th nh

ng:

16

Do n m a hnh cao c a vng, v v y m ng l i thu v n kh tha th t, ch y u l cc con su i u ngu n c a sng ng Nai, c gi tr trong s n xu t nng nghi p. t

1.3.9. Vng ng b ng sng C u Long: C c 2 huy n mi n ni l Tnh Bin, Tri Tn thu c t nh An Giang. h

L vng i - ni st c a dy ni t C m Pu Chia lan sang. Tuy cao tuy t i th p, nhng c cao chnh l ch l n so v i vng ng b ng th p, b ng ph ng, bao b c xung quanh. L p ph th nh ng ch y u l nhm t xm v t vng trn tr m t st k t. ch, - Kh h u - thu v n: N m trong vng c n n nhi t 500mm/n m.

Do n m a hnh cao, nn hng n m hon ton khng b ng p l t nh cc khu v c xung quanh, th i c ng g p kh kh n trong vi c t i n c cho cy tr ng.

1.3.10. Nh n xt chung: K t qu nghin c u nh gi cc c i m t nhin v ti nguyn thin nhin c a cc t nh huy n vng cao, mi n ni c cc m i quan h ch sau: nh C m i quan h gi a a hnh v t. C m i quan h ch t ch gi a cc t p h p m t o thnh l p ph th nh ng. M i quan h t ng h p c a cc y u thnh thnh t:

- Quan h gi a y u t a hnh v t: ch y u l s phn ho theo ai cao: cng ln cao nhi t cng gi m d n, trong quy lu t ph bi n ny, cc lo i t c xu h ng pht tri n nh sau:Cng ln cao qu trnh t lu ch t h u c cng t ng, song t lu mn h u hi u ch ch (ngu n cung c p dinh d ng tr c ti p cho cy tr ng) cng gi m. Qu trnh t lu s t t do gi m, t lu silic v nhm t ng, t c mu s c nh t d n. ch ch Cng ln cao nhi t cng gi m qu trnh phong ho l ho h c y u i, v phong ho v t m ng d n. Do v y t vng ni cao c t ng m ng khng ch do h u qu c a xi mn m do l p ph th nh ng m ng s n v n c - M i quan h gi a a ch t - th nh ng: ch y u l m i quan h pht sinh h c. m v a l ngu n cung c p v t li u t o t t i ch , v a l ngu n cung c p cc v t li u di chuy n theo cc quy lu t sinh a ho d i tc ng c a cc y u t ngo i c nh. Cc t p h p m v m u ch t hnh thnh t kh a d ng v phong ph c v ngu n g c pht sinh v thnh ph n khong v t, ho h c ch y u l macma axit (granit) cc bi n ch t (g nai, phi n mi ca). Tr m t ch khng vi c thnh ph n h t mn cao nh phi n st v thnh ph n h t th chi m u th nh ct, d m cu i k t, tr i qua cc qu trnh phong ho, trn cc lo i m khc nhau hnh thnh l p ph th nh ng a d ng, song nh ng c i m c b n c a thnh ph n v t nh ch t m v n th hi n r l p ph th nh ng, c bi t khi xem xt m i quan h : a

-

a m o - th nh

ng:

cao, nhi t

trung bnh n m: 26- 270C, l ng ma trung bnh 1 400- 1 ng

17

ch t (theo thnh ph n th ch h c), m u ch t ( m ang phong ho) - th nh ng (l p phong ho) ta c th g p vo cc nhm sau:

t trn cng v

Nhm bi n ch t: Pht tri n trn cc lo i t vng c l p v v phong ha dy, t i x p, c bi t l p m u ch t r t m m b i b r cy pht tri n nhanh chng ngay l p v phong ho ny, c i m ny th y r nh t kh i bi n ch t c c a ni Con Voi (Yn Bi, Lao Cai), kh i ni Ng c Linh (t nh Kon Tum). Nhm macma axit nh granit, riolit: hnh thnh ph bi n cc lo i t vng , vng nh t, c l p phong ho m ng h n v c ng r n h n h n so v i vng bi n ch t. Thnh ph n ct h t th (ct, b i giu silic) chi m t l cao: l p ph th nh ng do c ng m ng v d b r a tri cc ch t dinh d ng, kh n ng pht tri n b r cy c ng b h n ch r r t. Nhm st: thnh ph n h t mn cao, t o ra cc lo i vng t ng t nh trn nhm bi n ch t. t vng nh t, v phong Nhm ct: giu th ch anh, ngho s t nhm, t o nn nh ng lo i ho v t m ng, t b suy thoi, b c mu nhanh chng.

Trn vng vi: hnh thnh nhi u lo i t khc nhau ph thu c ch t ch vo thnh ph n m v s di chuy n h p ch t ch a can xi cacbonat trong nh: t nu pht tri n trn vi st. St vi, can xi b r a tri m nh, t lu nhi u s t trong t. ch t en t i ch pht tri n trn ni vi giu CaCO3

t en b i t i cc thung l ng vi, t lu cc h p ch t canxi t trn a xu ng. ch - M i quan h t ng h p c a cc y u t n t: D i tc ng t ng h p c a cc y u t t nhin v nhn sinh t o ra cc l p ph th nh ng vng i ni h t s c a d ng, s phn b l i v t ch t theo quy lu t sinh - a ho t o nn cc lo i t khc nhau theo vng sinh thi s c gi i thi u c th cc ph n sau.

18

Ch n g 2 C C Q U TRNH TH N H N G CH O MI N NI V V N G CAO V I T NAML p ph th nh ng hi n t i c hnh thnh do tc ng t ng h p c a cc y u t v qu trnh t o t. vng ni ko di t B c t i Nam do qu trnh a ch t ph c t p hnh thnh nhi u nhm m t o t c thnh ph n v t ch t khc nhau, a hnh ( cao, d c) a nh d ng, v h n n a khh u th i ti t r t bi n i v ch nhi t m nn hnh thnh nhi u lo i t khc nhau. Nh ng c t c b n c a t ai nh cao, d c, dy t ng t m n, thnh ph n c nh gi i, ph nhiu, ch n c v ngu n n c, c i m khh u c a vng t ni l nh ng y u t tc ng t ng h p n cc qu trnh hnh thnh b phong ho v l p ph th nh ng. Cc qu trnh th nh ng ch o vng i ni n c ta l:

2.1. Qu trnh phong hoi u ki n khh u nhi t i m Vi t Nam, c i m c b n c a cc qu trnh phong ho ho h c m nh h n qu trnh phong ho v t l, n n nhi t cao, n c nhi u do c l ng ma l n v m cao l tc nhn t o nn phong ho ho h c m nh m . Trong n c c ch a nhi u ch t ph n ng v c v h u c ... lm bi n i thnh ph n khong v t v thnh ph n ho h c c a m , m b phong ho v n b ti p t c phong ho t o t. C th quan st th y m phong ho v n b ti p t c phong ho t o t. C th quan st th y m phong ho bi n i hon ton thnh ph n khong v t v ho h c nhng v n gi nguyn c ki n trc v hnh dng s p x p c a m ban u cha phong ho. c i m ny th ng quan st th y nh ng vng phi n, thd i n hnh c m t k huy n Tr n Yn, t nh Yn Bi, l p t mn dy 0,95m, l p m phong ho tri t m n nhng v n gi nguyn hnh dng m n su 10m, t 10 - 14m m phong ho y u h n t ng trn c ng ch c h n m cha t b phong ho. Do phong ho ho h c m nh nn nh ng m t o t c thnh ph n khong v t v ho h c khc nhau c c ng phong ho khc nhau. Thng th ng nh ng m no ch a nhi u khong v t b n v ng v i phong ho ho h c th phong ho y u, th d granit ch a nhi u th ch anh v nh ng khong b n khc khi phong ho t o b ng t m ng v l trn m t t nhi u b n v ng theo th i gian, c th quan st d c ng qu c l o C, H i Vn... Nh ng vng t ny s n xu t nng lm nghi p g p nhi u tr ng i (nhng khai thc v t li u xy d ng nh ch , x , ct s i c gi tr l n). Ngay c vng bazan c ng c lo i bazan c u trc b n v ng v nhi u khong b n kh phong ho ho h c, hi n t i l nh ng vng t bazan nng c n c nhi u l c khai thc tr i ng v v t li u xy d ng nh Ty Nguyn. Nh ng m c thnh ph n khong v t v thnh ph n ho h c d b phong ho ho h c c qu trnh phong ho nhanh v tu theo c i m a hnh v ch n c cho t ng t mn dy m ng khc nhau. Nhn chung t ng t mn th ng dy, l p v mn dy, d c, c ph nhiu cao th h p v i nhi u t ch lo i cy cng nghi p, nh t l c ph, cao su. t vng trn phi n trung du v mi n ni B c B l p v phong ho su hng ch c mt, a hnh d c, bo mn v r a tri b m t m nh, t chua, tuy canh tc n ng r y t lu i thoi ho nhng kh n ng khai thc cn l n. Vng trung du v mi n ni B c B l vng ch truy n th ng n c ta, vng nguyn li u gi y v nhi u vng qu c s n c ch t l ng cao. ng bo cc

19

dn t c s ng nh ng vng t ny nhn chung

i s ng t ng

i n nh v c i u ki n c i thi n t t h n.

Qu trnh phong ho t o t trong i u ki n nhi t i m, nhi t cao nn x y ra nhanh, kh c th phn bi t c tu i a ch t c a m c sinh hay tn sinh lin quan n m c phong ho m t o t. Theo cao vng ni n c ta nhi t gi m i, thng th ng d i 900m cao so v i m t bi n, kh h u nng m T 900m n 1800-2000m khh u mt m h n, ln cao trn 1800. 2000 m khh u l nh, ma ng c th c b ng gi ho c tuy t r i, tuy di n t khng nhi u ch v t p trung cc vng nh ni nhng c ng c n c quan tm v c th th h p v i nh ng cy qu hi m ch vng nhi t i v n i nh cc lo i cy thu c qu hi m. S n ph m phong ho t o t nhi t i m Vi t Nam trong i u ki n l ng ma cao th ng ch a cc t ch t ki m v ki m th , v c silic lm cho s t v nhm t ng ln m t cch t ng t i. Hm l ng s t cao (ph n nhi u cc d ng oxyt khc nhau) l nguyn nhn sinh ra mu v vng c a cc s n ph m phong ho v t. Tn g i " t vng'' trong b ng phn lo i t Vi t Nam c ng xu t pht t c i m ny c a qu trnh phong ho nhi t i m Khong . st trong t nhm caolinit chi m u th , nhi u oxyt s t v nhm; ch v v y m dung t h p thu c a t nh ch th p. Qu trnh phong ho m t o t vng ni n c ta nh trnh by c i m chung trn, lin quan n hnh thnh t v s d ng t, c m t s c trng sau: 1. Qu trnh phong ho su s c m t o t, l p v phong ho dy c thu n l i l th ng cho t ng t mn dy, t o cho l p ph th c v t sinh tr ng v pht tri n t t. Cng v i c i m khh u nng m v ma l n, thng th ng ma ma ko di 6 thng ho c h n n a nn canh tc nh n c tr i thu n l i, m t s cy cng nghi p di ngy khng c n t i (nh cao su) cc t nh ph B c c ph v ch khng c n t i c ng c th cho n ng su t kh. Do thu n a l i v t ai v khh u, nn canh tc n ng r y m r ng tn ph nhi u di n t r ng . ch ph nhiu t ai mi n ni gi m th p ch do canh lc n ng r y gy ra. nh 2. Thnh ph n khong v c u trc m khng nh ng lm cho c ng phong ho khc nhau m cn pht sinh cc lo i t c t ch t v ph nhiu khc nhau. C th t m chia ra nh 4 nhm m phong ho t o t khc nhau ng k : t macma baz v trung t c r t khong b n trong qu trnh phong ho, l p v phong nh: t ho v t dy. t c thnh ph n c gi i n ng nhng t i x p, canh tc thu n l i, ph n l n di n t t d c. ch t Tr m t st v phi n bi n ch t: l p v phong ho v t dy, t t i x p h n t bazan. ch t d c r t thay i nhng t l di n t t d c kh l n nn qu trnh r a tri xi mn t d n t i ch t ng t mn m ng. Thnh ph n c gi i t trung bnh n n ng: m nhi u khong v t ch a kali nn hm l ng kali trong t kh cao so v i nh ng lo i t khc. Nhm ch a nhi u khong b n trong qu trnh phong ho: granit, ct k t th ch anh, d m cu i k t th ch anh... s n ph m phong ho l i nhi u ct, s i cu i c ng ch c. T ng t m n th ng m ng, thnh ph n c gi i nh , t l n nhi u s i cu i v trn m t t th ng c l u. Vng t granit th ng c d c cao, a hnh hi m tr , i l i kh kh n. Qu trnh ccbonnt hnh thnh cc lo i t en, t t cacbonat trn nhm vi. ch Thnh ph n c a vi ch y u l cacbonat canxi (CaCO3), l n st v m t s khong v t khc. Qu trnh phong ho vi ch y u l qu trnh ho tan, n c c nhi u axit h u c v v c ho tan vi cng nhanh. n c ta ma nhi u, vi b phong ho m nh th hi n hnh dng ni vi l m ch m nh n v t o nhi u hang ng. Dung dch ho tan mu i canxi d ng

20

cacbonat axit canxi Ca (HCO3)2 g p khng kh k t t a l i CaCO3 d ng th ch nh trong cc hang v k t von vi trong t. Vng ni vi Cao B ng - L ng S n r t ph bi n, t c k t von vi c ph n ng ki m, bn phn m hi u qu th p do hi n t ng m t m trong t. t vi hnh thnh ch y u do ph n c n c a vi. V v y v i l ng c n th p trong , t vi chi m t di n t ch so v i di n t ch ni . Theo th ng k di n t ch ton qu c, ni vi chi m h n 1 tri u ha, t vi kho ng 360 nghn ha v t b ng nh h ng cacbonat kho ng 21 nghn ha. i m ng ch l vng t vi c nhi u hang ng hi n t ng t vi vng cao Cao B ng v S n La r t kh caxt vng vi gy m t n c nhanh. h n v ma kh, kh kh n cho s n xu t v i s ng. Vng cao vi i u ki n s ng cc dn t c kh kh n h n vng cao trn macma baz khc. Trn cc m baz khc: k t qu gi i phng cc h p ch t giu canxi, manh trong nhm t m siu baz (secpentinit...) baz (bazan, gabr...) hnh thnh v phong ho cacbonat v cc lo i t en giu CaCO3 v MgCO3. C n phn bi t 2 tr ng h p. t en hnh thnh t i ch : quanh mi ng ni l a c . t en b i t : cc h p ch t giu ccbonat di chuy n t n i khc (vng cao) t lu ch th p t o thnh cc lo i t en b i t . Cc lo i ny phn b nhi u cc tr ng v thung l ng cao nguyn bazan Ty Nguyn.

ng

cc vng

2.2. Qu trnh t lu k t von ong trong t chNh trnh by ph n trn, s n ph m phong ho vng ni n c ta ch a nhi u oxit s t nhm. tr ng thi m y m khs t ho tr 2 di d ng, do v y vng ni cao m t quanh n m t t lu s t c mu nh t h n. Vng ni th p ma kh t tr ng thi ho kh s t t ch t , ch lu nhi u t o cho c mu vng i n hnh. C ng ch s xen k ma ma v ma kh d n nh t i hnh thnh k t von ong trong t. Quy lu t phn b k t von ph bi n nh t l chng th ng theo t ng lo i a hnh nh t nh. Vng ni ch cao m t quanh n m k t von khng hnh thnh; vng ni th p vng i v cao nguyn c ma kh ng n ho c di th k t von v ong c hnh thnh c s lin quan m t thi t n i u ki n a hnh v n c m ch ng m. vng i k t von nhi u nh t, k t von chm hnh thnh nhi u nh t vng chn i l n i chuy n ti p t i xu ng vng thung l ng b ng. y cc lu ng n c trong t v n c m ch ng m bn s n ch y m nh nh t, xu ng n chn i ch y ch m l i v dng st mt t t o i u ki n thu n l i cho qu trnh oxy ho hnh thnh k t von. Kho ng dao ng m c n c ng m ma ma v ma kh l t ng t lu k t von, k t ch von chm lin k t v i nhau t o thnh ong. t vng i c ng th y c t t th c p c a k t von do cc m nh v n g c v khong v t cha phong ch ho b oxyt s t bao b c, k t von lo i ny th ng g i l k t von gi . Thnh ph n ch c a k t von l oxyt s t, silic v nhm. K t von c ng ch c l o thnh t ng c ng r n nh trong t, k t von dy c lm m t kh n ng s n xu t c a t. Trong phn lo i t phn chia ra lo i t xi mn tr s i ring, i b ph n l t tr k t von. Di n t lo i ch t ny ton qu c c 342,3 nghn ha, trong cc t nh, huy n mi n ni v vng cao 157 nghn ha. Cc lo i k t von th ng g p n c ta: K t von s t: hm l ng oxyt s t chi m t tr ng l n, c th t i trn d i 50% tr ng l ng k t von.

21

K t von nhm: hm l ng oxyt nhm c th 20-40% c vng t p trung thnh m qu ng Bxit Di Linh, t nh Lm ng trong vng s n ph m phong ho c a bazan. K t von vi: thnh ph n k t von ch y u l ccbonat canxi, lo i k t von ny hnh thnh trong vng t c n c ng m giu canxi. K t von vi th ng m m h n cc lo i k t von khc. Phn b ch y u cc thung l ng thu c vng vi Cao B ng - L ng S n. Ngoi ra cn c k t von Ma ngan v k t von h n h p a d ng v thnh ph n ho h c.

2.3. Qu trnh mn hoVai tr mn trong t c t c d ng lm t ng dung t ch h p thu c a t, t o c u trc t t i x p, t o i u ki n cho b r cy pht tri n t t, v ph n l n l ng r cy phn b l p t 0-30cm. Ngu n cung c p ch t h u c cho t l th m th c v t, hng n m cnh l r i r ng trong r ng c th l i 8,5 n 22 t n/ha, thn r th c v t ch t hng n m c ng l i kh i l ng ch t h u c l n. S phn hu ch t h u c c th c hi n nhanh chng trong i u ki n nhi t i m, tr c tin l cn trng (nh t l m i) phn hu th m kh v sau vi sinh v t tham gia bi n i ti p theo hnh thnh cc ch t mn l cc h p ch t h u c cao phn t c c u trc cbi t. Ngu n cung c p ch t h u c cho t l th m th c v t, do v y t ng t m t dy kho ng 20-30 cm l t ng giu h u c v mn nh t trong ph u di n t, c l ng d tr l n cc ch t dinh d ng trong t. Cng ln cao qu trnh phn gi i xc h u c cng ch m h n v do nhi t th p nn qu trnh khong ho gi m, hm l ng mn trong t cao h n, c t ng th m m c, th ng g i l t mn th trn ni cao. T l cacbon c a axit Humic trn cacbon axit Fulvic t ni th p th ng nh h n 1 th hi n r axit Fulvic trong thnh ph n mn tr i h n axit Humic. y l c tr ng cho t vng hnh thnh trong i u ki n nng m ngho baz . C c , h t giu baz nh t en trn b t ni l a, t mn trn ni cao t c phn gi i ch t h u c ch m c axit Humic tr i h n axit Fulvic; t s cacbon axit Humic trn cacbon axit Fulvic bi n ng trong kho ng t 1 n 2. Nh ng t c hm l ng h u c kho ng 3% tr nn c x p vo t thu n l i cho canh tc, t d i 1% vo lo i r t ngho h u c canh tc ph i bn nhi u phn h u c cho t b ki t mu. Canh tc n ng r y mi n ni lm gi m nhanh hm l ng h u c trong t, v v y ch lm c vi v ph i b hoang cho th m th c v t khi ph c ph nhiu t ai. Do canh tc n ng r y di n t ch r ng b ph l n g p nhi u l n di n t ch th c canh tc.

2.4. Qu trnh b i t hnh thnh t b ng mi n niMi n ni t d c chi m t l l n, qu trnh r a tri xi mn t d c l ng ng s n ph m cc thung l ng, c th l s n ph m ph sa ven su i. Nh ng cnh ng ph sa di n t ch l n mi n ni l n i dn c ng c, tr ng i m s n xu t nng nghi p canh tc la n c trn t b ng v cy tr ng c n trn t d c. Th ng k di n t ch t cc cnh ng mi n ni cho th y nh ng vng ng b ng l n t p trung Nguyn: T h (Lm ng) kho ng 40 nghn ha, Easoup ( k L n) 60 nghn ha, Krng Ana ( k L n) 20 nghn ha, Ajunpa (Gia Lai) 170 nghn ha, Dakbla (Kon Tum) 5 nghn ha. Ty Nguyn khng nh ng ti m n ng t bazan l n m cn c nhi u vng t Ty

22

b ng l n c n c khai thc tri t tr ng cy l ng th c: ngoi cc vng trn cn nhi u vng t b ng l n cha c kh o st k nh vng t b ng B c Easoup thu c huy n Ch Prng, thung l ng An Kh thu c t nh Gia Lai. Trung du mi n ni B c B c 4 cnh ng l n i n Bin, V n Ch n quy m di n t cnh ch ng b ng x p x 10 nghn ha; Ph Yn, Than Uyn quy m trn 5 nghn ha. ng bo Thi s ng t p trung canh tc la n c. Cnh ng Ho An, Trng nh di n t d i 5 nghn ha c ng l nh ng t ch i m dn c ng bo Ty, Nng sinh s ng. Nh ng vng t b ng mi n ni di n t nh ho c l n u r t quan tr ng i v i s n xu t l ng th c. ch N u thm canh t ng n ng su t t t s gi m b t canh tc n ng r y ph r ng.

2.5. C c qu trnh khcCc qu trnh khc th ng th y vng i ni nh tr t t. Tr t t th ng x y ra vo ma ma. Do l p v phong ho dy, v ma ma l n khng nh ng xi mn b m t m nh, r a tri s n ph m phong ho v t t n i cao d c xu ng a hnh th p gy ra hi n t ng tr t t . a hnh d c khi n c trong t bo ho th m xu ng su ti p xc v i l p t c th m v gi n c km h n d sinh ra cc m t tr t lm cho l p t bn trn tr t xu ng th p. Vi c lm ng giao thng vng t d c x ni t o i u ki n thu n l i cho t tr t. chn ni vi th ng x y ra hi n t ng l n t vch ni xu ng. Ngay c vng bazan c ng th ng x y ra t tr t. Vng ni cao d c c n lu hi n t ng ny trnh thi t h i n s n xu t v i s ng. b trkhu dn c v cc cng trnh giao thng xy d ng

23

PHN L O I

Ch n g 3 T M I N NI V N G CAO

T ng di n t ch t nhin cc t nh huy n mi n ni v vng cao Vi t Nam l 20.112,1 nghn ha, trong di n t ch t 19.961,1 nghn ha, chi m 63% di n t ch t nhin ton qu c. Theo ch d n b n t Vi t nam t l 1/1.000.000 cc t nh mi n ni v vng cao n 11 nhm v 31 n v t (theo th t t cao xu ng th p) nh sau: c ta c

3.1. Cc lo i(phn b (cao

t ch nh mi n ni vng cao2000m).

3.1.1. Nhm t mn Alit v mn th than bn ni cao Di n t ch 193.570 ha t ng ng 1% di n t ch cc t nh huy n mi n ni v vng cao Vi t Nam (TDTN). C cc t nh ni cao c a dy Hong Lin S n, Ng c Linh, Ch Jang Sin, thu c ai cao t 2000m tr ln. Kh h u h u nh l nh, m quanh n m, nhi t khng kh bnh qun < 150C, nh Ph ng Xi P ng v m t s ng n ni pha B c ma ng th ng c b ng gi. Th c v t th ng l a y, quyn, trc l n v m t s cy l kim n i. Do i u ki n nhi t th p, t c phong ho y u, t th ng c t ng m ng, l n nhi u m nh v n c a nguyn sinh. Trn m t t lun quan tr c th y t ng th m m c ho c l p th than bn trn ni. Qu o c a nhm ny. trnh hnh thnh v t ch lu mn l qu trnh hnh thnh t ch Nhm g m 2 n v: t mn Alit ni cao t mn th than bn ni cao nh Ph ng Xi P ng) nn c g p chung

V t mn th than bn ni cao di n t ch qu nh (ch c v i t mn Alit ni cao m t c i m .

i di n l 2 ph u di n: 356: l y t i cao i m 1950m thu c huy n Phong Th (Lai Chu) v ph u di n 396 l y t i cao i m 2900m thu c huy n Sa Pa (Lo Cai). Hnh thi ph u di n 356: Ao (0-1cm): AoA1 (1-7cm): A1 (7-27cm): Af (27-32cm): L p th m m c m t en nu (5YR3/2.m.) Ct pha, r t m nhi u r cy ch ng cht, c u trc h t, khng , b n, r t x p, bng nhng, chuy n l p kh r. Xm, nu en (5YR3/2.M.) m cy, chuy n l p r. Nu xm tr ng (5YR7/1.M), m st tr ng, chuy n l p t t . t, ct pha, c c nh , d v , t i x p, nhi u r t, ct pha, khng c u trc, l n nhi u

24

B ng 3.1. K t qu phn tch thnh ph n c gi i ph u di n 356 su l y m u (m) 1- 6 12 - 22 28 - 34 40 - 50 70 - 80 St (%) 5 8 10 8 4 Ct (%) 75 70 73 80 91

Nh n xt: T l st trong t th p (~ 10%) v c xu h ng di chuy n theo chi u su ph u di n. Ph n l n t mn trn ni cao t ng m ng, a hnh hi m tr , d c l n, c ngha trong s n xu t t nng nghi p. K t qu phn t c t ho l c c a lo i t ny cho th y: ch nh t c ph n ng chua (pHKCI = 3,9 - 4,1 ), s (4,8 - 15,5% v 0,16 - 0,32%) bo ho baz th p, giu mn v m t ng

Thnh ph n mn c a t ph n l n l axit funvic v hm l ng t ng xu ng su cng t ng.

i c a x mn cng t

L ng oxyt s t trong t th p, tri l i l ng oxyt nhm cao. T l SiO2/Al2O3 t ng d n t 3,4 - 4,8 theo chi u su c a ph u di n, ch ng t qu trnh t lu t ng i oxyt ch nhm v t lu oxyt silic. ch

3.1.2. Nhm t mn vng Phn b ai cao:

trn ni 900 - 1800 - 2000m

Mi n B c

Mi n Nam > 1000-2000m. Do phn b ai cao ln kh h u l nh v m h n vng d i, nhi t bnh qun n m 15-200C, so v i vng i th m th c v t cn t t h n, nhi u khu v c nh Khn c, Hin, Gi ng (Qu ng Nam), Ng c Linh (Kon Tum), Ch Jang Sin ( k L k), Lang Biang (Lm ng)... cn gi c kh nhi u di n t ch r ng nguyn sinh. V a hnh cao, d c nhi u, chia c t m nh nn nh ng n i m t r ng t b xi mn m nh. Di n t ch nhm t mn vng trn ni 3.239.717 ha, chi m 16,14% TDTN, g m 5 n v:

-

t mn

nu trn vi (k hi u Hv):

Di n t ch 66.148 ha chi m 2% di n t ch nhm t v 0,3% TDTN, c m t t i cao nguyn ng V n- Mo V c, Qu n B , Phong Th , S H , T a Cha, M c Chu. Tuy nh a hnh cao nh ng t d c, t ng t dy, t i x p c u t ng t t, t ng mn kh dy, thnh ph n c gi i trung bnh n n ng. Ph u di n 234 l y t i cao 950m pha Nam nng tr ng M c Chu tiu bi u cho n v t ny.

25

K t qu phn t ch (B ng 3.2 v 3.3 cho th y): Hm l ng mn v m t ng s t kh n giu, ln t ng s trung bnh n kh, t c ph n ng chua, chua thu phn cao, bo ho baz th p n trung bnh. S r a tri st theo chi u th ng su th hi n k t qu phn t ch thnh ph n cc c p h t. t mn nu trn vi l lo i t kh t t cc t nh mi n ni B c B , thch h p v i nhi u lo i cy tr ng nh ng, u t ng, cam, chu i... Tuy nhin c n p d ng cc bi n php ch ng xi mn, gi m, che ph m t t khi s d ng.

B ng 3.2. M t s tnh ch t ho h c t mn su pHKCI OM % T ng s (%) l y mu (cm) N 0-22 45-150 4,8 4,4 11,78 2,23 0,65 0,39 P2O5 0,19 0,16

nu trn vi (ph u di n 234). D tiu Cation trao i (me/100g t) Ca ++ 1,08 0,43 Mg++ 1,56 0,72 H+ 0,05 0,04 2016 0.24 18 10 Al3+ mg/ 100g V%

(mg/100g t) N 10 4 K2 O 16 10

B ng 3.3. Thnh ph n c gi i ph u di n 234 su l y mu (cm) 0-22 22-45 45-150 T l (%) cc c p h t (mm) > 1,0 2,60 0,83 0,39 1-0,25 1,21 1,70 0,80 0,25-0,05 34,63 0,91 0,26 0,05-0,01 10,62 10,69 8,06 0,010,005 3,92 30,23 1,09 0,0050,001 18,92 33,23 11,33 0,1mm chi m t l th p, c p h t trung gian kh cao (40 -70%) ch ng t m c phong ho c a m u ch t th p v hm l ng khong nguyn sinh cn nhi u. C p h t st b r a tri theo chi u su kh r. + V ho t nh: Mn t lu nhi u t ng m t v phn b kh u nh ng t ng d i. M c ch t trung bnh n y u (C/N th ng >10). m v ln t ng s t kh n giu. Kali t ng s v d tiu tiu m c r t ngho. phn gi i mn

t trung bnh n kh. Ln d

Nhn chung t mn vng trn st v bi n ch t c t ng phong ho t ng i dy, thnh ph n c gi i trung bnh n n ng, c u t ng b n, ph t nhin kh, th h p v i nhi u lo i cy lu ch n m, cy c s n, d c li u v hoa mu l ng th c. Hi n t i Lm tr ng Ng c Linh - huy n k T, Kon Tum tr ng sm trn t mn vng phi n th ch st b ng hnh th c nng - lm k t h p (sm d i tn r ng). S d ng t theo ph ng th c ny khng nh ng b o v c r ng, thu ht thi u lao ng ng i dn t c m cn em l i hi u qu kinh t kh cao. Tuy nhin trong s d ng t c n: Gy r ng v b o v r ng u ngu n. Ch ng xi mn, gi m . n nh di n t canh tc, lm n ng, ru ng b c thang, t ng c ng thm canh, h n ch ch du canh, qu ng canh. u tin cc vng gi tr kinh t cao. t phn b t p trung, d c, t ng dy t pht tri n cy c s n, cy d c li u c

-

t mn vng

trn macma axit (Ha):

L n v t c quy m di n t l n th hai (sau t mn vng trn macma axit chi m g n 37% ch di n t nhm t v 5,95% TDTN, t ng ng 1194,5 nghn ha. Phn b t p trung xung quanh ch dy Hong Lin S n, thu c cc huy n Phong Th . Tr m Tu, Hong Su Ph, nh Phia Oo c Nguyn Bnh, huy n Qu Phong, Con Cung, H ng Kh, H ng Ho

29

(Duyn h i B c Trung B ), Ph c S n, Hin, Gi ng, Khnh S n (Duyn h i Nam Trung B ), k Lei, Konplong, n D ng (Ty Nguyn). i u ki n t nhin y c trng b i a hnh hi m tr , chia c t, d c l n, kh h u l nh v m (nhi t bnh qun n m 15-200C), l ng m a trung bnh 2000-2400mm/n m). Th m th c v t kh t t, m t s huy n thu c Qu ng Nam - N ng, Gia Lai, Kon Tum cn gi c r ng nguyn sinh. t c qu trnh phong ho y u, bo mn v r a tri m nh, a s di n tch t ng t m ng, d tiu ngho, cation ki m trao i, no baz th p (s li u b ng 3.7). H ng s d ng: b o v , tu b , ph c h i v khoanh nui r ng ( c bi t l cc khu r ng u ngu n, r ng b o t n thin tin). T n d ng di n tch t d c tr ng cy n qu , cy c s n v d c li u theo ph ng th c nng lm k t h p.

30

B ng 3.7 K t qu phn tch ho h c ph u di n D46 ( cao 1200, nh Ch Jang Sin, Huy n Krng Bng, ak L k) su l y mu (cm) pHKCI OM % N 5,20 5,20 4,45 0,23 3,275 1,455 0,531 0,231 0,49 0,14 0,06 0,05 T ng s (%) P2O5 0,041 0,034 0,025 0,031 K 2O 0,02 0,02 0,03 0,0,4 D tiu P 1,0 1,0 1,0 1,2 K 5,8 3,4 5,8 3,6 Cation trao i Ca ++ 1,6 1,4 1,3 1,3 Mg++ 0,2 0,2 0,2 0,2 CEC (me/100g t) a) 14 9 11 11 b) 8,37 5,29 4,29 4,04 22,58 31,95 41,26 44,31 V% Thnh ph n c gi i (%) 0,05-2 45,3 52,6 50,7 63,3 0,0020,05 18,3 11,9 21,7 22,5 0,1 37,69 34,02 54,78 0,01 76,39 78,80 75,60 0,1 15,70 26,02 9,90 21,48 < 0,001 6,33 16,42 20,49 33,99 > 0,01 79,75 55,12 37,88 46,00

t

mu trn vi T ng s trong keo (%) SiO2/ Al2 O3 1,48 1,55 1,36 1,35 SiO2/ R2O3 1,15 1,15 0,98 1,00 S mu

< 0,01 20,25 44,88 62,12 54,00

SiO2 19,70 27,90 24,50 30,80

Fe2O3 10,00 16,80 18,80 21,20

Al2 O3 22,59 30,46 30,42 38,52

CaO 0,49 1,13 0,56 0,42

MgO 1,52 2,78 3,30

MnO 0,50 0,10 0,21 0,21

3 3 3 3

36

-

t nu

v nu vng trn macma baz v trung tnh (Fk, Fu):

Do c m t s tnh ch t l ho h c n i b t: t i x p, giu dinh d ng, kh n ng gi n c, gi phn cao, d c, dy t ng t h u l n r t th h p v i m t s cy cng nghi p lu n m c gi tr t ch ch xu t kh u cao nh c ph, cao su, h tiu, du t m. t nu v nu vng trn macma baz v trung t l 2 n v t qu trong nhm t vng. nh Di n t 1.871,6 nghn ha, t ng ng 12,8% di n t nhm v 9,3% TDTN. ch ch t nu v nu vng phn b t p trung 3 trung tm l n: Ty Nguyn, ng Nam B v Qu ng Tr , trong vng Ty Nguyn chi m t i 70% t ng di n t s cn l i r i rc Ph Qu (Ngh An), Th ch ch, Thnh (Thanh Ho) v m t s t nh Trung du mi n ni B c B . M c d c chung m t s u i m c i m s d ng, hai khng l n) v mu s c ( o b ng thang mu Mulshel): n v t ny c ng c nh ng khc bi t (m c d t nghi n sau khi ph i kh

So snh ba thu c t v mu s c c a t tr ng thi m t nhin v i nh trong khng kh . Ph mu s c tr ng thi kh so v i m t nu , xu h ng nh t d n.

c xu h ng m h n, t nu vng c

sng t ng i c a ph mu (value- th hi n b ng t s ) c a t ng B1, B2 l n h n t m 1 n v; trong khi c ng mu (Chroma- th hi n b ng m u s khng thay i). B ng 3.12. So snh mu s c t T ng t t nu T ng A T ng B1 T ng B2 t nu vng T ng A T ng B1 T ng B2 t m 10YR2,5/2 10YR3/4 10YR3/6 5YR2,5/2 5YR3/4 5YR3/6 t kh 5YR3/4 5YR4/4 5YR4/6 7,5YR3/4 7,5YR4/4 10YR4/6

-

c t l ho h c: (Xem b ng 3.13) nhC 2 n v t u c ph nhiu t ng i kh su ph u di n.

Nh n xt:Ph n ng c a dung dch t chua (pHKCI 4,3-4,9) Hm l ng cacbon h u c t ng t m t (A) giu v gi m nhanh theo m, ln t ng s giu hai t ng trn v c ng gi m d n theo Kali d tiu cao T ng l ng baz trao i trung bnh n th p. bo ho baz t m c trung bnh. su.

37

T l limon/ st trung bnh 0,24

t nu , 0,26

t nu vng.

So v i t nu vng, t nu c hm l ng cacbon h u c , cc ch t dinh d ng a l ng (k c t ng s v d tiu) th p h n; thnh ph n c gi i n ng h n. Tuy thin c t nu v nu vng u c hm l ng st cao v t ng d n theo chi u su. K t qu phn tch thnh ph n l ho h c c a t nu v nu vng cc vng sinh thi khc nhau cho th y khng c s sai khc l n, song v chi ti t th nhn chung t vng Ty Nguyn ph cao h n cc vng khc, l y m t s ch tiu d i y lm th d : V quy m di n tch: Vng Ty Nguyn chi m t i 1.328,9 nghn ha, t ng ng 73,5% di n tch nhm t, ti p n l vng Trung du mi n ni B c B 17,7% di n tch nhm v vng ng Nam B 17% di n tch nhm. t nu v nu vng vng Ty Nguyn, ng Nam B phn b kh t p trung, ahnh kh ng nh t, t b chia c t, d c nh , t l s d ng cho s n xu t nng nghi p l n. Nh ng u th ny l i u ki n quan tr ng hai vng tr thnh trung tm s n xu t cao su, c ph v h tiu c a c n c. Vng Trung du mi n ni B c B tuy quy m di n tch x p x vng ng Nam B nh ng a s n m a hnh cao (600-700m) d c v chia c t m nh, phn b r i rc, t l di n tch c t ng dy trn 100 cm ch a t i 30% di n tch nhm, do v y kh n ng nng nghi p th p. V c i m s d ng, ngoi nh ng cy cng nghi p hng ho c gi tr xu t kh u cao nh cao su, c ph, h tiu, ch, du t m... c tr ng ch y u trn t nu , nu vng khng ch Ty Nguyn, ng Nam B , Duyn h i B c Trung B ... m t s cy n qu , cy c s n v nhi u l ng th c, th c ph m t cy tr ng c n c ng c s n xu t ra t hai n v t ny. V n c n l u khi s d ng l ch ng xi mn, gi m b ng tr ng xen, tr ng g i, t g c, tr ng cy che bng, che gi... Cc vng thu c quy n s d ng c a ng bo dn t c thi u s c n y m nh nh canh nh c , t ng c ng dch v khuy n nng, gip h xo b d n t p qun du canh, bc l t ph nhiu c a t.

38

B ng 3.13.

Cc c tnh l - ho h c t nu v nu vng trn macma baz v trung tnh vng Ty Nguyn

nv t

T ng pHKCI t (cm)

OM (%)

T ng s (%)

D tiu (mg/100g t)

Cation trao i (me/100g t)

CEC (meq/100g t)

BS %

Thnh ph n c gi i (%)

Umon/ st

N Nu A B1 B2 B3 Nu vng A B1 B2 B3 4,3 4,4 4,9 4,9 4,2 4,3 4,6 4,3 2,964 1,528 0,782 0,764 3,156 1,400 1,052 0,774 0,48 0,35 0,10 0,25 0,25 0,15 0,13 0,16

P2O3 0,19 0,17 0,15 0,07 0,20 0,15 0,13 0,16

K 2O 0,1 0,09 0,1 0,11 0,08 0,08 0,09

P 6,87 4,00 3,86 4,10 3,29 6,65 10,9 20,0

K 10,4 8,8 12,0 4,8 11,7 7,4 12,3

Ca ++ 3,10 1,97 1,88 1,31 1,7 1,2 1,0 0,8

Mg++ 0,91 0,74 0,86 0,58 1,1 0,8 0,4 1,1

St 19,0 15,0 14,0

t 8,15 7,70 8,38 7,50 36 29 49 48 45 44 49

0,002 38,2 32,1 26,0 20,6 45,1 38,4 33,0 32,7

0,002- 0,1 9,72 5,36 1,42 5,82 0,99 24,68 25.01 4,63 30,95 38,28 0,01 38,23 27,21 32,37 23,76 19,70 48,36 44,03 10,25 43,90 65,81 < 0,01 61,77 72,79 67,63 76,24 80,30 51,64 55,97 89,75 56,10 34,19 19 28 S m u t ng h p

300-700900M

44

T ng h p k t qu phn tch ph u di n t 3.17) cho th y:

vng trn st v bi n ch t (B ng 3.15, 3.16,

+ Ph n ng c a dung dch t chua (pHKCI: 4 - 5,1), l ng cation ki m trao i v dung t h p th th p ch (t ng ng ~ 6me/100g t v < 6 me/100g t). + Mn v m t ng s t ng m t t m c trung bnh n kh (2,0 - 5,0% v 0,1 - 0,2%) v gi m d n theo chi u su ph u di n t. T i cc n ng r y du canh, hm l ng mn, m t ng s gi m r t nhanh: sau 2-3 n m lm r y, mn gi m t 1 - 2% so v i tr c khi t r y. M c phn gi i ch t h u c t trung bnh n m nh v thay i tu thu c i u ki n khh u, cao a hnh...

i u ki n a hnhcao 300-700-900m cao < 300m (thung l ng sng H ng)

T l C/N trong t6-14 7-8 7-8 7-8 4-10

- Thung l ng sng Ch y - Thung l ng V n Bn - Ti u vng Qu nh Nhai

+ Ln t ng s t trung bnh n kh (0,08 - 0,15%) v c chi u h ng t ng d n theo cao a hnh: T i cao d i 300 m ln t ng s bnh qun 0,1%; trn ai cao 300-700-900m, ln t ng s trung bnh t 0,1 - 0,2%. Ln d tiu ngho: th ng d i 5mg/100g t. + Ka li t ng s v d tiu m c trung bnh n kh (t ng ng 0,7 - 0,15%; 8 - 20mg/100g t) v ph thu c nhi u vo thnh ph n khong c a m t o t. + K t qu phn t thnh ph n t ng s cho th y r: C ng phong ho feralit th hi n m nh ch 25-300 m (t l SiO2/Al2O3 = 1,81- 1,90; SiO2/R2O3 = 1,4 - 1,5), trung bnh n y u ai cao 300-900 m (SiO2/Al 2O3 = 1,8 - 2,35; SiO2/R2O3 = 1,3 - 1,7), v y u h n t i ai cao 1000 m tr ln (SiO2/Al 2O3 = 4,5 - 4,6; SiO2/R2O3 = 3,7 - 4,3). cao

Tm l i t vng trn st v bi n ch t l m t trong nh ng n v t t t (ch x p sau t nu , nu vng trn macma trung t v baz ). Trn t ny nhi u vng cy cng nghi p hng ho (ch, tr u, nh s ...) cy c s n (qu , h i, sa nhn...) c hnh thnh v t lu tr nn n i ti ng v ch t l ng c ng nh kh i l ng s n ph m. Cng v i chng l t p on cy tr ng c n ng n ngy nh ng, dong ri ng, s n, u t ng, l c, la n ng... cung c p kh nhi u l ng th c th c ph m cho ng bo cc dn t c vng ni. Do c s d ng nhi u nn tr nh ng vng tr ng cy cng nghi p lu n m, cy n qu v cy c s n, cc huy n vng cao, ph n nhi u canh tc cy tr ng c n ng n ngy, t n ng lm r y, t ch t ph r ng b a bi, th m th c v t b tn ph nhanh chng C th khi ph c v pht tri n cao su (nh m hnh nng tr ng Ph S n nh ng n m 70), tr ng c ph ch, m r ng di n t qu , h i. T ng c ng s n xu t s n ph m hng ho. Cc huy n r o cao n u ch ph i gi i quy t l ng th c t i ch th c n tun th tri t bi n php k thu t canh tc trn t d c: lm n ng c nh, tr ng cy h u, b i d ng c i t o che ph t hay p d ng nh ng m hnh nng lm k t h p ng v i i u ki n canh tc c a mnh.

45

-

t vng

trn macma axit (Fa):

Pht sinh t nh ng lo i m nh riolit, granit, granitnai, giu th ch anh, kh phong ho, t p trung ph n l n Duyn h i B c B , Nam Trung B , Ty Nguyn; ngoi ra th y r i rc t i Hong Lin S n, S n La, Lai Chu L ng S n - Cao B ng. a s c a hnh d c nhi u, hi m tr , chia c t l n t ng h u ch m ng, thi u l n, l u. t vng trn macma axit th ng c thnh ph n c gi i nh n trung bnh, chua (pHKCI = 4,0 - 5,0), ngho mn ( 1 - 2%), ngho cc ch t dinh d ng khc. Hm l ng cation ki m trao i, bo ho baz th p, tuy v y chng kh bi n ng v ph thu c nhi u vo i u ki n a ph ng c ng nh th m th c v t che ph . D i th m r ng, hm l ng mn trung bnh (OM t ng m t 3-3,5%), m t ng s kh. Trn granit ki m (Than Uyn) hay Microgranit ( i n Bin), t ng t h u ch dy h n, thnh ph n c gi i trung bnh, ph nhiu c ng kh h n. t ph r ng tr ng hoa mu (V n Ninh - Khnh Ho), hm l ng mn ngho (1,55%), ln t ng s ngho (0,056%), kh n ng trao i cation trong t th p (5,7me/100g t). t vng trn macma axit chi m 25,6% di n tch nhm, 18,6% TDTN, t ng ng 3730,2 nghn ha. Tr 381,2 nghn ha d c d i 100, t ng dy trn 50 cm c th s d ng tr ng cy n qu , cy cng nghi p lu n m, di n tch d c d i 250 (506,6 nghn ha) c th dnh cho nng lm k t h p theo ph ng th c v n r ng ho c lm ng c ch n th . Ph n di n tch d c trn 250 t ng m ng d i 50 cm, nhi u l , c n tr ng cy gy r ng, b o v r ng u ngu n.

B ng 3.18. Trung bnh m t s ch tiu l ho h c t vng trn macma axit (s m u: 42) T ng t (cm) pHKCI OM % N 1 2 4,7 4,6 2,1 1,4 0,14 0,09 T ng s (%) P3O5 0,05 0,04 K2 O 1,44 1,57 P 2,6 1,6 D tiu (mg/100g t) K 9,2 7,5 Ca ++ 2,2 2,3 Mg++ 1,0 1,2 H+ 1,6 2,2 5,7 5,9 Cation trao i CEC (meq/ 100g t) Thnh ph n c gi i 0,05-2 38,3 29,3 0,002 -0,05 34,4 38,1 50cm). ch ch d c l n, song a s di n t c ch

Ph n ng c a t chua (pH KCI = 4,0 - 4,8) ngho mn v cc ch t dinh d ng d tiu. C ng phong ho ferralit y u (t l SiO2/R2O3 trong t bi n ng t 3,47 n 4,09). M c phn gi i ch t h u c cao (C/N = 4-9), hm l ng nhm di ng l n (4 - 10mg/100g t), no baz th p (V% =23-29%).

B ng 3.19. Tnh ch t ho h c c a t vng nh t trn ct su l y m u (cm) pHKCI chua tp OM % N cao 300-700-900m (s m u: 6) 0-20 20-40 40-60 60-80 80-100 4,2 4,3 4,3 4,3 4,6 15,7 14 12,6 16,1 2,35 1,41 1,03 0,90 0,64 0,12 0,09 0,45 0,02 0,07 0,20 0,04 0,05 0,03 0,09 1,05 0,20 0,86 0,99 11 9 13 26 5 4,2 7,5 5,8 3,5 10,1 8,4 5,2 2,0 8,0 1,2 1,7 1,0 0,3 1,3 0,8 1,1 2,6 0,4 1,1 6,5 6,5 4,8 4,9 0,8 10 16 22 4 T ng s (%) P3O5 K 2O C/N D tiu (mg/100g t) P3O5 K2 O Ca ++ Cation trao i Mg++ H+ V%

cao d i 300m (s m u: 3) 0-20 20-40 40-60 4,1 4,9 5,0 13,5 10,3 8,0 0,03 0,99 0,12 0,06 0,05 0,04 0,03 0,05 0,15 0,15 14 9 1,7 2,5 1,1 8,2 7,0 1,7 0,68 3,05 2,31 1,25 0,97 1,60 2,29 6,30 4,93 12 28 32

49

B ng 3.20. Thnh ph n c gi i c a t vng nh t trn ct.

cao

su l y m u (cm) > 0,1

T l (%) cc c p h t (mm) < 0,001 15,55 20,50 31,35 20,00 25,60 19,34 22,97 23,67 > 0,01 64,47 58,72 50,85 63,03 51,20 48,88 53,19 55,20 < 0,01 35,53 41,28 49,15 36,97 48,80 51,12 46,81 44,80

S m u t ng h p 6

300-700-900M

0-20 20-40 40-60 60-80 80-100

18,19 19,00 13,42 16,67 14,88 32,56 34,58 29,61

D i 300M

0-20 20-40 40-60

3

Tuy nhn chung t ngho dinh d ng song c ng c m t vi u i m (B ng 3.19, 3.20). - Hm l ng kali t ng s trong t kh. - Thnh ph n c gi i nh , thong kh, thot n c nhanh. T i nhi u n i, trn t ny nhn dn tr ng ng, u, ch, chu i t n ng su t kh. T i Easoup, t vng nh t trn ct c s d ng tr ng i u khoai lang, nh ng cy l y c khc ho c u ... T n m th 5 sau khi tr ng, cy i u cho thu nh p bnh qun 6-8 tri u ng/ ha/n m. T i x k Tre huy n Kon Plng, Kon Tum, t vng nh t trn ct ti sinh r ng sau n ng r y 9 - 10 n m, hm l ng mn t ng m t t 2,8 - 3,0%, cc t ng d i m d n, k t c u vin c c kh t i x p. Tri l i t i x M ng Knh, t vng nh t trn ct d c 18-200, sau n ng r y 5 n m, th m th c v t ch l tr ng c , cy b i m c th a th t, m t t kh ki t, nhi u ch tr g c, hm l ng ch t h u c t ng m t ch a t i 1,5%. V n c n l u khi s d ng t vng nh t trn ct l: Do thnh ph n c gi i nh , k t c u km b n v ng nn ch gi m, trnh lm t, xu ng gi ng vo th i k c nhi u m a l n; o m ng ho c p b c t dng ch y, ch ng xi mn. Ch n a hnh t d c, ch a l i cc b ng cy xanh khi ph i di (8 - 10 n m) t ph c h i ph nhiu. T ng c ng tr ng xen cc cy h u c i t o t. t r y. Chu k ti sinh r ng sau n ng r y

-

t nu vng trn ph sa c (Fp):

c hnh thnh trn tr m tch b r i ch y u thu c k t , t nu vng ph sa c phn b t p trung a hnh th p (< 500m), thu c cc b c th m cao m t s thung l ng sng H ng, sng Ch y ho c d ng i bt p, l n sng nh (Bt St, B o Th ng, k T, Sa Th y, thung l ng Yajunpa... Nhn chung th m r ng khng cn trn t n u vng ph sa c (tr m t s khu v c thu c Sa Thy, t nh Kon Tum), t i cc t nh mi n ni pha B c th c v t che ph a s l r ng t p, cy b i ho c tre n a... Di n tch 166,9 nghn ha, chi m 1,1% di n tch nhm t v 0,8% TDTN. t c c i m: n m g n vng ng b ng, g n ngu n n c, kh t i x p, a hnh tho i, t d c, kh n ng thot n c t t song trong ph u di n th ng hay c k t von, th m ch ong ho. t ny c khai ph s ng t lu i, nn st trong t b r a tri, xi mn nhi u. t chua, ngho mn v cation ki m trao i, nhi u n i t ng m t kh, chai c ng, m t k t c u. Hi n t i m t ph n di n tch ng k c khai thc tr ng la n ng, ng, khoai, c m , c t , m ch, tr u. X Kroong - Th x Kon Tum s d ng tr ng cao su, cc Nng tr ng a, k Uy, k T tr ng c ph, vng Trung tm Easoup tr ng i u, u cho n ng su t kh. Tuy nhin do kh n ng gi n c km nn n u tr ng cc cy cng nghi p lu n m c n t i (c ph, du t m...), chi ph cho t i s r t cao, hi u qu kinh t khng l n. Nn s d ng t nu vng ph sa c tr ng cc cy h phn h u c v p d ng cc bi n php gi m cho t. u, cy c c v cao su. Ch t ng c ng bn

51

B ng 3.21. Tnh ch t ho h c c a t nu vng trn ph sa c su l y m u (cm) pHKCI OM % chua tp N cao 300-700-900m (s m u: 5) 0-20 20-40 40-60 60-80 80-100 4,3 4,2 4,6 4,6 4,3 7,40 7,40 4,89 1,68 5,38 2,44 1,24 1,05 0,36 0,86 0,12 0,14 0,09 0,09 0,05 0,05 0,10 15 10 1,5 1,0 1,0 13,0 4,5 3,60 1,59 3,83 3,71 1,73 2,46 1,39 3,14 3,09 1,73 2,17 2,31 0,22 0,18 2,16 45 29 58 80 39 P3O5 K2 O T ng s (%) C/N D tiu (mg/100g t) P3O5 K2 O Ca ++ Cation trao i Mg++ H+ V%

cao d i 300m (s m u: 7) 0-20 20-40 40-60 60-80 80-100 4,0 4,0 4,1 4,0 4,1 10,86 8,97 7,42 8,30 6,73 0,03 1,70 0,12 0,08 0,08 0,08 0,08 0,06 0,06 0,06 0,15 0,15 0,22 15 12 2,00 3,62 2,50 12,9 7,03 6,87 16,8 1,13 0,91 0,70 1,11 0,45 0,43 0,37 0,46 7,54 5,27 4,81 10,3 13 13 13 16

B ng 3.22. Thnh ph n c gi i c a t nu vng trn ph sa c . cao su l y m u (cm) 0-20 20-40 40-60 60-80 80-100 D i 300M 0-20 20-40 40-60 60-80 T l (%) cc c p h t (mm) > 0,1 26,74 38,18 26,74 63,71 20,33 26,99 29,03 31,08 15,45 c (FL): < 0,001 22,38 22,20 33,96 44,41 47,88 16,15 23,25 28,17 35,75 > 0,01 46,85 57,72 41,56 78,19 24,74 61,03 52,16 57,77 49,73 < 0,01 53,15 42,28 58,44 21,81 65,26 38,97 47,84 42,23 50,27 7 S m u t ng h p 5

300-700-900M

cc t nh mi n ni vng cao Vi t Nam, la c s n xu t t n ng r y, phing bi ph sa, cc thung l ng d c t v m t di n tch c lm ru ng b c thang, c b gi n c v c i u ki n d n n c t i cho la. Khi san thnh ru ng b c thang, l p t m t b o b i, h n th n a, ch canh tc ng p n c lm thay i ng k tnh ch t t nhin v n c c a t vng, song canh tc la n c lm cho tnh ch t t thay i trong i u ki n ng p n c. T p qun lm ru ng b c thang gp ph n gi i quy t l ng l ng th c (nh t l la) ng k cho ng bo vng cao.

-

t

vng bi n i do tr ng la n

53

B ng 3.23. Tnh ch t ho h c t su l y m u (cm) pHKCI

vng bi n i do tr ng la. OM (%) N T ng s (%) P3O5 0,06 0,24 0,06 0,03 K2 O 0,77 0,77 1,26 10 9 C/N D tiu (mg/100g t) P3O5 4,6 2,4 3,2 K2 O 15,7 7,0 10,7 Ca ++ 4,96 4,26 5,40 2,51 Cation trao i Mg++ 2,39 2,95 4,10 3,86 H+ 0,24 0,15 0,24 0,33 60 63 76 31 V%

chua tp

0-20 20-40 40-60 60-80

4,3 4,7 5,4 4,4

4,80 4,16 2,90 13,94

2,92 1,74

0,16 0,11 0,06 0,09

Di n tch 146,9 nghn ha, t ng ng 1% di n t nhm t v 0,7% TDTN. ch t vng bi n i do tr ng la n c c ph n ng chua v a n chua (pH KCI = 4,3 - 5,4). T ng l ng cation ki m trao i t bi n ng t 5 - 10 meq/100g t, bo ho baz cao h n m t s n v t vng khc v th ng cao h n ch tiu ny c a ch nh t vng sinh ra n (V% trung bnh 30-70%). Mn v m m t ng s trung bnh n ngho (t ng m t th ng t 1 - 2% v 0,10 - 0,15%). Ch t h u c phn gi i m nh (t s C/N 5 - 10); ln t ng s ngho n trung bnh (0,05 0,1%); c p h t st b r a tri theo chi u su th hi n r qua k t qu phn t thnh ph n c ch gi i.

su l y m u (cm) 0-20 20-40 40-60

T l (%) cc c p h t (mm) > 0,1 16,82 17,12 19,11 < 0,001 19,45 21,62 41,20 > 0,01 51,82 48,87 42,00 < 0,01 48,18 51,13 58,00

C n t ng c ng bn phn h u c , bn cn i NPK v c , c bi t trnh n c ch y trn b . C th s d ng t ru ng b c thang tr ng ng, u ho c tr ng bng trong v kh. 3.1.4. Nhm t en t en l nhm t c di n t nh , chi m m t t l kho ng 0,8% TDTN cc t nh mi n ni ch v vng cao Vi t Nam, t ng ng 167,6 nghn ha, nhng l nhm t kh quan tr ng v ph nhiu cao, d c, r t th h p v i ng, u v cy l ng th c th c ph m ng n ngy khc. t ch Th ng phn b a hnh thung l ng, chn ho c s n ni hay quanh mi ng ni l a... n i c i u ki n hai qu trnh t lu ch t h u c , t lu ch t ki m ng th i x y ra. Ngu n g c cc ch t ch ch ki m c t s n ph m phong ho c a m t i ch , c khi c a n t cc vng ln c n. Nhm t ny c 3 n v nh sau:

Phn b ph n ra cc kh i bazan v trung t khc, n v t ny c th y ph bi n Gia Lai, nh k L k, Lm ng (vng Ty Nguyn). ng Nai, Sng B, Ty Ninh ( ng Nam B ), r i rc Qu ng Tr v m t s n i thu c cc t nh mi n ni ph B c. a a s t mu nu th m c t ng m ng, nhi u l n v l u song ph cao, kh n ng tiu n c t t, kh th h p v i bng, ng, cc lo i u v m t s cy cng nghi p ng n ngy ch c b r n nng.

-

t mu th m trn macma baz v trung t nh (Ru):

B ng 3.24. Thnh ph n c gi i c a t

vng bi n i do tr ng la n

c S m u t ng h p 5

55

S cch bi t c a t nu th m v i cc n v t khc trong nhm th hi n ph mu s c c a t ng B: t nu th m n nu (7,5 YR), c ng c a ph mu nh h n 4. L y ph u di n ET213 o t i cao trnh 418m. Bun Pok, x Eapok, huy n Cm Nga lm v d: 0-25cm: T ng A t i m m, mu 7,5 YR 4/4, m st, k t c u vin c c, nhi u r nh , chuy n l p t t . , 25-45cm: T ng Bt1 mu 7,5 YR 4/6 h i m st m n, k t c u vin c c gc c nh khng r, ch t, kh. , 45-75cm: T ng Bt2 mu 7,5 YR 4/5, st m n, k t c u vin c c gc c nh r, h i kh. 75-120cm: T ng Bt3 mu 7,5 YR 4/6, st mn, h i m k t c u vin c c trn c nh. , K t qu phn tch m t s c tnh l ho h c ph u di n ET 213 (B ng 3.25) cho th y: su t ng t. t c ph n ng t chua (pHKCI = 5,6 - 5,8).

- Hm l ng Cacbon h u c t ng m t cao v gi m nhanh theo - Ln t ng s v d tiu u giu. - Ka li d tiu kh cao, t ng cation ki m trao i kh. bo ho baz cao n r t cao (67 - 92 %).

Nhn chung t nu th m c ph nhiu cao, kh n ng thot n c t t. C nhi u i n hnh thm canh cy tr ng c n trn t nu th m Ty Nguyn t thu nh p 12 - 15 tri u ng/ha/n m. Nn dnh di n tch t ny cho cy tr ng c n ng n ngy, c bi t l ng, u t ng, bng. t nu th m chi n di n tch l n nh t trong nhm t en: 111.8 nghn ha, t ng ng 66,7% di n tch nhm v 0,56% TDTN.

-

t en trn s n ph m b i t c a macma baz v trung tnh (Rk):

Di n tch 39,2 nghn ha, b ng 23,4% di n tch nhm; 0,2% TDTN. N u nh t nu th m phn b ch y u a hnh thot n c th ng c l i t en b i t th ng g p nhi u cc thung l ng th p, tr ng vng bazan. Ty Nguyn, vng Secpentinit su i C n, Cao B ng v Ty Ninh, ng Nai ( ng Nam B ), C n Tin - Qu ng Tr ... Hng n m t c th i k ng p n c ko di nhi u thng do i u ki n tiu n c kh kh n ho c do c gi n c trong la. c i m c b n l chua h n t nu th m v t en ccbonat, ng th i ph n l n ph u di n t en b i t u th y c gly, m c gly t y thu c vo a hnh v ch n c. t en b i t c c t sau (B ng 3.25): nh Ph mu s c n m trong kho ng 5Y sng t ng C ng i c a mu (Value) t 2,5- 4. m (5YR), c ng mu m c a ph mu (Chroma) t 2-1

T i cc k n t v ng r , cc m r u c mu nu r lun l n h n c ng mu t. Nh ng n i a hnh th p tr ng, c ng

kh oxy rH < 19 (tr t ng m t).

56

-

Ph n ng c a dung dch t t chua n t chua (pH KCI 4,9 -5,5 ). Cacbon h u c , m t ng s trung bnh n kh; ln d tiu r t ngho (1 - 15mg/100g t); ka li d tiu hai t ng trn cng cao, cc t ng d i ngho. T ng s can xi, manh r t cao. Kh n ng trao i cation l n (28,5 - 30,9 me/100g t); bo ho baz t > 90% ton ph u di n. ph t nhin kh cao, kh n ng gi

Trn t ny nng dn tr ng la t n ng su t 6-8 t n/ha/v . M c d n c phn t t song c n ch bn b sung ln.

57

B ng 3.25. K t qu phn tch m t s su pHKCI l y mu (cm) OM %

c tnh l ho h c ph u di n ET 213 T ng s (%) D tiu (mg/100g t) Cation trao i (meq/ 100g t) Ca ++ 8,0 5,0 4,5 3,8 Mg++ 5,6 1,0 1,5 1,2 CEC (meq/ 100g t) St 2.7 18 18 14 t 11,1 10,0 7,2 6,0 92 75 75 67 BS % Thnh ph n c gi i

N 0-25 25-45 45-75 75-125 5,8 5,8 5,7 5,6 2,0 1,1 0,9 0,5 0,11 0,08 0,07 0,06

P2O3 0,72 0,65 0,62 0,62

K2 O 0,10 0,07 0,08 0,07

P 47,4 43,2 47,2 46,0

K 23 19 19 12

0,05-2 25 20 8 16

0,002 -0,05 36 32 22 20

0,01 49,50 42,90 39,74 36,62 34,84 < 0,01 50,44 57,10 60,26 63,83 65,16 13 S mu

t en cacbonat l t t t, th h p tr ng m t s lo i cy nh ng, u t ng, l c, bng, ch gai, o, m n... M t s n i c th gi n c t i tr ng la. 3.1.5. Nhm t xm b c mu L nhm t n m a hnh trung gian gi a ni v 2 ngu n g c m u th . T m u ch t ph sa chuy n bi n d n theo ng b ng, thung l ng. t xm b c mu hnh thnh t

i Sialit - Feralit.

T cc m giu th ch anh, ngho ki m, ki m th v s t nhm; th ng l macma axit v ct.

Trong i u ki n th c v t b tn ph n ng n c ng v i l ng ma l n v t p trung, s bo mn r a tri x y ra m nh m theo c 2 h ng: theo b m t v theo chi u su. L ng st (ph n t < 0,001 mm) v st v t l (< 0,01 mm) c a t ng B th ng l n g p 1,8 - 2 l n so v i t ng A, song hm l ng nhm t ng A so v i t ng B khng c s chnh l ch r rng, ch ng t c s r a tri st theo chi u su ph u di n. nh ng giai o n pht tri n v sau c a t xm, hm l ng SiO2 v Al2O3 t ng ln t ng i do s r a tri s t . Trong s cc t nh mi n ni v vng cao Vi t Nam, t xm b c mu c th y nhi u Easoup, Ch Prng - Ajunpa, An Kh (Ty Nguyn) Ty S n, S n Ho, Ninh S n, B c Bnh (Duyn h i Nam Trung B ), L c Ninh ( ng Nam B ), vng B y ni c a hai huy n Tnh Bin v Tri Tn.

61

Di n tch nhm t xm b c mu 777,6 nghn ha, chi m 3,9% TDTN, g m 3 t xm b c mu trn ph sa c (X): chi m 14,3% di n tch nhm.

n v:

t xm b c mu trn macma axit v ct (Xa): chi m di n tch ng k (85,4% di n tch t nhin). t xm gly (Xg): di n tch l 2300 ha. Gi a hai n v t xm b c mu trn ph sa c v xm b c mu trn macma axit v ct c nh ng i m gi ng, khc nhau nh sau:

Gi ng nhau:Ph n ng c a dung dch t chua (pH KCI - 4,5) Mn ngho (1 - 1,5% nhi u tr ng h p OM < 1%) m, ln t ng s th p (0,02 - 0,06% v 0,01 - 0,02%) Ngho cc ch t ki m v ki m th (t ng Ca++ v Mg++ 3-4 me/100g t) Ch t m t khi nung th p do ngho h u c . Hm l ng SiO2 r t cao (84,4 - 91,4%), Fe2O3 r t th p (0,80 - 2,01%) T l C/N r t th p: 2,0 - 2,7 - 6,5 (tr cc t ng m t th ng c k t von cc m c khc nhau, c n i g p t ng ong ch t c a ph u di n t xm b c mu d i r ng) ch ng t qu trnh phn gi i ch t h u c kh tri t .

Khc nhau:t xm b c mu trn ph sa c - Kali t ng s v d tiu u ngho chua thu phn kh cao (3,0 - 9,8 me/100g t) bo ho baz th p (34,6 - 48,6%) d c nh , b t t xm b c mu trn macma axit v t ct - Kali t ng s giu (do c hnh thnh t m giu kali). Kali d tiu ngho (v b r a tri) t) bo ho baz trung bnh n kh (60,7 71,7%) - T ng t th ng nng c n nhi u l n, l u, d c, a hnh chia c t chua thu phn th p (1,3 - 2,3 me/100g

dy t ng h u l n, ch chia c t

t xm b c mu chua, gly di n t khng ng k , ch c 1 khoanh 2300ha thu c huy n ch Krng Bng k L k hi n ang c tr ng la. Tuy t xm b c mu chua, ngho dinh d ng, kh n ng gi n c, gi mu km, song c u i m l thot n c t t, d lm t. Hi n t i t xm b c mu c s d ng tr ng cao su ( ng Nam B ), i u (Easoup, Tnh Bin Tri Tn...), ma (Ayunpa, An Kh) cho hi u qu kinh t kh; cc cy tr ng c n ng n ngy khc nh rau, u ... v cc cy l y c c ng c th pht tri n t t t xm b c mu.

62

Tuy nhin c n t ng c ng bn phn h u c , che ph nn bn nhi u l n. 3.1.6. t v xm nu vng kh h n

t gi

m t i n c v khi s d ng phn v c ,

Trong i u ki n l ng ma th p (~ 800mm/ n m), cc cation ki m v s t nhm, silic do m an zit, m giu th ch anh v m u ch t ph sa c phong ha v h u h t c gi l i trong t, do v y th ng c pH, bo ho baz cao, mu , thnh ph n c gi i trung bnh n n ng. Bnh Thu n. Di n tch 11,9 nghn ha, t ng ng 0,6% TDTN B ng 3.29: Tnh ch t ho l h c t su l y mu (cm) pHKCI OM % nu vng bn kh h n. Cation trao i (me/100g t) Ca ++ 6,8 6,0 4,3 Mg++ 2,8 3,8 6,0 Thnh ph n c gi i 0,05-2 49,9 43,9 41,9 0,002 -0,05 18,0 10,0 6,0 0,01 < 0,01 mm mm 59,37 56,51 61,75 32,75 40,63 43,49 38,26 67,25

3,6 4,3 4,3 4,3 4,2

2,3 4,2 2,1 2,0

0,13 0,09 0,07 0,11

10 7 10 6

1,39 3,39 2,5 1,0

40 33 41 47

66

B ng 3.32: Tnh ch t l ho h c t ph sa c a cc h th ng sng su i vng Ty Nguyn.

su l y mu (cm)

pHKCI

OM (%) N

T ng s (%) P2O5 K 2O

C/N

D tiu (mg/100g t) P2O5 K 2O

Cation trao i (me/100g t) Ca ++ Mg++

chua TP (mg/100 g t)

(%) cc c p h t Ct Tht St

0-20 20-40 40-65 65-120

6,0 5,2 5,2 5,4

2,55 1,60 1,12,9 6 0,70

0,150 0,090 0,092 0,075

0,205 0,142 0,132 0,100

0,420 0,160 0,235 0,340

11 10,6 8,3 7,3

17,9 10,9 9,9 12,7

6,1 6,8 6,0 4,0

8,33 7,42 7,75 5,84

4,09 4,95 4,85 4,44

5,55 8,00 5,00 3,80

32,36 30,30 26,36 25,76

22,10 18,56 20,76 23,37

45,54 51,14 52,88 50,87

67

3.1.8 -

t phn, m n v t l y n v. t m n nhi u (Mn): di n tch 17,4 nghn ha, t ng ng 0,09% TDTN, t p trung ton b Qu ng H, H ng Gia, Qu ng Ninh. t phn (S): di n t 63,2 nghn ha, chi m 0,3% TDTN, c hai huy n Tnh Bin v Tri Tn (An ch Giang). t than bn phn (Ts): di n t 1700 ha, ch c m t khoanh duy nh t thu c huy n Tri ch Tn. t l y (J): di n t 423 ha, phn b r i rc m t s thung l ng h p ng n c quanh n m, kh ch n ng nng nghi p r t h n ch ngoi vi c c i t o nui tr ng thu s n.

Di n tch 82.7 nghn ha, chi m 0,4% TDTN, g m 4

t m n nhi u th ng c ngu n g c t tr m t sng ho c bi n, phn b ch a hnh th p ven bi n ho c cc c a sng, cao trnh ph bi n 0,5 - 0,8m, b nhi m m n do n c m n trn theo thu tri u v c ng c n i do nh h ng c a n c m ch m n. S thay i m t di n bi n theo ma r t r rng. Ma kh: t c n ng mu i cao, nhi u n i mu i ng l i thnh l p m ng trn m t t, ph n nhi u cy tr ng khng th sinh tr ng pht tri n c m n ny (tr ci). Ma ma, n c ng t v n c ma t th ng ngu n a xu ng, u i n c m n ra xa, lm "ng t" t ng t m t, la c th tr ng trn t m n nhi u vo ma ny. t m n nhi u th ng ch a trn 0,25% Cl, t ng s mu i tan > 1%, d n i n (EC) > 4ms/cm (ma ma tr s ny th p h n r r t). Ca++ v Mg++ < 1 me/100g t. Cc ch t dinh d ng m c trung bnh n kh, thnh ph n c gi i tht trung bnh. Ph u di n t m n nhi u hay g p t ng ct xen ho c l p t c l n v s, c bi n. t phn: c hnh thnh do s n ph m b i t ph sa trong mi tr ng c ch n c m n - ng t xen k . V t li u sinh phn t xc sinh v t ch a lu hu nh t lu trong i u ki n y m ch kh d ng H2S, FeS2. Khi g p i u ki n ho khchuy n thnh axit sunfuric v sunfat s t, axit sunfuric l i tc d ng v i khong st t o thnh nhm sunfat t c l mu i phn. t chua do hm l ng axit sunfuric cao c ng v i t c ng c a phn s t v phn nhm cng lm t ng thm c i v i cy tr ng. t phn c t l h u c cao, m t ng s kh, ln t ng s t trung bnh n ngho, kali t ng s giu nhng ln d tiu r t ngho. t r t chua, pHKCI th ng b ng ho c nh h n 4, nhng 2t phn v trung bnh, pHKCI > 4,5. Nhm di ng v SO4 t cao, thnh ph n c gi i n ng. Hi n nay a s t phn c khai thc tr ng la v ph n l n di n t vng trung tm Tnh ch Bin, Tri Tn tr ng 2 v . V n quan tr ng khi s d ng t phn l c n thi t ph i c n c lm thu l i. Tuy nhin khng nn v m c tr ng la m khai thc qu nhi u di n t t phn ph ch ch hu r ng trm t nhin, lm gi m t a d ng sinh h c. nh 3.1.9 t ct bi n (C)

Trong ph m vi mi n ni v vng cao, do lo i t ny chi m di n t nh , ph m vi v ngha ch s d ng khng nhi u, nn nhm t ny c g p t 2 n v. - C n ct tr ng vng t ct bi n Trong cc huy n mi n ni v vng cao, ch gp ct bi n B c Bnh (Ninh Thu n), ngoi ra huy n Qu ng H - Qu ng Ninh c ng c song t l khng ng k . Di n t t ct bi n 52,5 nghn ha, t ng ch ng 0,25% TDTN.

68

C n ct bi n phn b vnh ai ngoi cng (k t b bi n). C n ct vng B c Bnh cn trong tnh tr ng di ng, ct bay theo gi hay cu n theo n c l n d n t tr ng tr t, th c v ng giao thng. C n ct c hnh thi ph u di n ki u th s : AC, t ng A th ng c mu xm, ph n ng t chua, cc t ng d i g n trung tnh. Nh ng c n ct c nh, c th m th c v t che ph , ph u di n phn ho r h n: hnh thnh t ng tch t B: ki u ph u di n ABC hau ABCg, chua h n lo i hnh trn. Nhn chung ph nhiu r t th p, kh n ng n c gi mu km. Nhi u a ph ng c kinh nghi m tr ng phi lao, c tr ng v ng, l c, khoai lang v cc cy h u khc. c nh ct, nh ng n i th p, tiu n c c th

t ct bi n phn b a hnh b ng, hnh thnh do s b i l ng sa c s tham gia c a qu trnh b bi n nn c p h t nh v u h n, phn l p khng r. Khc v i c n ct, t ct bi n c s tc ng r r t c a vng ai tu n hon sinh h c (ho c t nhin ho c nhn t o). V v y t c ph nhiu, tuy khng cao; hm l ng mn 0,1 - 1,0%; ch t h u c phn gi i m nh (C/N 900m

Di n tch (ha) < 900m t xi mn tr s i 15,5 16,3 16,0 131,6 247,2 429,1 79,2 t ng b ng thung l ng l n 65,7

Mi n ni B c B Duyn h i B c Trung B Duyn h i Nam Trung B Ty Nguyn ng Nam B ng b ng sng C u Long

8923,8 2770,2 2165,0 5509,1 648,7 85,2

2135,8 363,6 241,0 717,8

6772,53 2390,3 1908,0 4659,7 546,3 95,2

3.3.2. Th ng k qu 3.3.3.

t theo

d c,

dy t ng t mn (B ng 3.35) cho th y:

B ng 3.35. Phn b di n tch t theo

d c v t ng dy

Y ut d c (0)

C tiu h < 15 15-25 > 15

Di n tch 1000ha 5003,3 2372,3 l 2736,5 7040,1 5584,8 7487,5

T l (%) 24,9 11,8 63,3 35,0 27,8 37,2

Vng chi m t tr ng cao nh t Ty Nguyn - 50,4% Mi n ni B c B - 50,6% Mi n ni B c B - 51,0% Ty Nguyn - 43,5% Mi n ni B c B - 57,6% Mi n ni B c B - 38,4%

T ng dy (cm)

>100 100-50 < 50

- Cc t nh, huy n mi n ni v vng cao c t ra r t ng v i tn g i c a n: 63,3% di n t t d c trn 250, trong s ny cc t nh mi n ni B c B chi m t i 51,6%. ch t d c d i 150 c t l th p (24,9% TDTN), trong vng Ty nguyn chi m 50,4%.

73

- Tnh theo dy t ng t mn: 35% TDTN c t ng dy trn 100cm, trong vng Ty Nguyn chi m t i 43,5% t ng s ny. Trong 37% TDTN c t ng m ng < 50cm th t t i cc t nh mi n ni v vng cao B c B chi m t i 38,4% t ng di n tch t t ng m ng. V i c p t ng dy 100-50 cm, t cc t nh huy n mi n ni v vng cao B c B c ng chi m t tr ng cao nh t: 57,6% trong s 27,8% c a ton qu c. - Nh v y xt v m t ti nguyn t, Vng Ty Nguyn c i u ki n thu n l i h n c , kh kh n nh t l cc t nh mi n ni B c B .

74

Ch n g 4 SUY T H O I M I TR4.1. c i m chung

NG

T

Vng i ni Vi t Nam chi m x p x 63% di n tch t t nhin c a c n c, c di n tch kho ng 21 tri u ha, bao g m 6 nhm, 13 lo i t chnh phn b trn 4 vnh ai cao. - T 25 - 50m n 900 - 1000m: 16,9 tri u ha chi m 51,14% T 900 - 1000m n 1800-2000m: T 1800 - 2000m n 2800m: T 2800 - 3143m: 3,7 tri u ha chi m 11,8% 0,16 tri u ha chi m 0,47% 1200 ha (0,02%)

Cc ho t ng nng nghi p h u nh t p trung vnh ai th nh t (vnh ai t feralit) v m t ph n c a vnh ai th hai ( t mn feralit). Trong t ng s 21 tri u ha t vng i ni ch c 3,1 tri u ha t nu pht tri n trn vi, t nu pht tri n trn bazan v cc macma baz khc, t en... c ph nhiu kh cao, kho ng 6 tri u ha t pht tri n trn bi n ch t, phi n st v m t ph n trong s 4,6 tri u ha t pht tri n trn macma axit c ph trung bnh, cn l i cc t vng nh t, vng xm, vng nu (pht tri n trn cc ct, ph sa c , macma axit...) c ph nhiu r t th p. Vng i ni, cao nguyn Vi t Nam g n li n v i cc th m nh v r ng, cy cng nghi p di ngy, ng c ch n nui, hoa mu l ng th c, cc cy n qu , rau hoa n i, cy d c li u qu, v th m nh khai khong. V i c tr ng c b n l a hnh cao v d c, cc lo i t ferralit c c i m chung l: tch l y s t nhm cao (t ng i v trong m t s i u ki n nh t nh qu trnh ny l tuy t i, hnh thnh nn k t von, ong), khong ho nhanh d n t i h th p l ng h u c , qu trnh r a tri b m t v theo chi u su lm cho t chua, ngho d n ch t dinh d ng, cc cation ki m v ki m th d ho tan, di chuy n t i m c khng cn d duy tr m t s c tnh ho l c a m t lo i t c ph nhiu cao v cung c p cho cy tr ng c b r n nng sinh tr ng v pht tri n bnh th ng (nh tnh m kh n ng h p ph c a t). Ngoi ra, cc qu trnh b c h i n c , di n ra m nh trong ma kh gy h n nghim tr ng cc vng m t chai c ng, thoi ha, lm cho cy tr ng c th ch t kht tr c khi "ch t i". Thoi ho t v th m th c v t cn gy ra hng lo t cc h u qu mi tr ng, l ng dng ch y nh suy thoi l ng dng ch y cc l u v c lm m c n c ng m h th p; l ng dng ch y ma ki t gi m xu ng, dng ch y ma l t ng ln, gy ra th m ho l qut v l t l i, cc cng trnh k thu t nh knh m ng, ng x, h p b hu ho i nghim tr ng. Cc t rt m nh, s ng mu i ph ho i n ng cc vng cao, khng kh kh nng cc vng i tr c c ng m t ph n do t khng c m t l ng tr m thch h p i u ho cc bi n i c a mi tr ng. Thoi ho t c nh ngha l cc qu trnh thay i cc tnh ch t ho l v sinh h c c a t d n n gi m kh n ng c a t trong vi c th c hi n cc ch c n ng c a mnh. Cung c p ch t dinh d ng v t o ra khng gian s ng cho cy tr ng, v t nui v h sinh thi. S n xu t ra l ng th c an ton v giu dinh d ng v i hi u qu kinh t cao, m b o s c kho v an ton cho dn c . ng th i

i u ho v b o v l u v c thng qua s th m ht v phn b l i n c m a, d tr mh n , ch s bi n ng c a nhi t , h n ch nhi m n c ng m v n c m t b i cc s n ph m r a tri.

75

Theo c i m bi n i cc tnh ch t t m thoi ho t c phn ra thnh nhi u qu trnh khc nhau, trong i v i t i ni n c ta, cc qu trnh sau y l ch o: * Xi mn v r a tri * Suy thoi ho h c: M t ch t dinh d ng khong v ch t h u c Chua t T ng c ng dinh d ng khong v ch t h u c nhi m M t c u trc Ch t nn, ng vng Gi m t c th m n c v s c ch a m .

* Suy thoi v t l:

Cc nguyn nhn lm suy thoi t c r t nhi u, trong ph i k n tnh tr ng m t r ng do chi n tranh v ph r ng l y t canh tc nng nghi p, vi c s d ng cc h th ng canh tc khng ph h p trn t d c, v thi u m t chi n l c b o v khai thc t m t cch ton di n. Nguyn nhn ch y u