Subjekti Politike Suzbijanja Kriminaliteta

SUBJEKTI POLITIKE SUZBIJANJA KRIMINALITETA

4.1.Osnovni subjekti politike suzbijanja kriminaliteta

Kriminalna politika (Politika suzbijanja kriminaliteta) obuhvata, ili bolje reeno, treba da obuhvati planirani i koordinirani sistem drutvenih djelatnosti, sadrajno razliitih i sa razliitim subjektima kao njihovim nosiocima, ali objedinjenim kroz jedinstvo cilja. Ova koordiniranost mjera kriminalne politike i njihova nuna povezanost ine nuan preduslov za svaku drutveno racionalnu i efikasnu politiku suzbijanja kriminaliteta.

Osnovna diferencijacija mjera politike suzbijanja (suprotstavljanja) kriminaliteta na mjere preventivnog i mjere repsresivnog karaktera, ukazuje i na diferencijaciju kategorija drutva koje te mjere trebaju provoditi. Iako se u savremenoj politici suzbijanja kriminaliteta ne moe govoriti o iskljuivo preventivnim ili iskljuivo represivnim mjerama, ipak se za institucije kao to su policija, tuilatva, sudovi i ustanove za izvrenje krivinih sankcija, moe rei da se radi o osnovnim subjektima koji provode represivni set mjera. Ove institucije se i nalaze u centralnom dijelu dravnog aparata koji tvori lanac osnovnih subjekata politike suzbijanja kriminaliteta. 4) Ovo se naroito odnosi na mjere specijalne i generalne prevencije, kojima se realizuju preventivni ciljevi ali su u osnovi mjere represivnog karaktera. Prije svega radi se o primjeni mjera krivinopravne prinude, koje su osnova represivnog aparata drave prema krivinoodgovornim uiniocima krivinih djela, ali i uiniocima ostalih protivpravnih ponaanja propisanih u zakonima odreenih drava.

S druge strane, kategorije drutva koje u svom djelovanju ostvaruju vie preventivne zadatke, kao to su porodica, obrazovne institucije, ustanove socijalnog rada itd, esto se nazivaju vankrivinim subjektima politike suzbijanja kriminaliteta. Ovom prilikom znaajno je istai da se savremena politika suzbijanja kriminaliteta, i u doktrinarnoj ali i u praktinoj dimenziji, sve vie usmjerava na razvoj alternativnih drutvenih mjera (i formalnog i neformalnog karaktera) koje u konanici trebaju, u suprotstavljanju kriminalitetu, pruiti mnogo bolje rezultate od tradicionalnih mjera, a koje e se takoer u narednim izlaganjima obraditi.

Uz priznavanje apsolutnog primata preventivnih mjera u borbi protiv kriminaliteta u odnosu na represivne mjere, a posebno kazne, savremena krivina teorija i zakonodavstvo, odnosno, sudska praksa, ne osporavaju legitimnost krivinopravne prinude, pa ni u vidu primjene kazne. Slobodno se moe rei da se u se tom pogledu i u svijetu i kod nas iskristalisala dva osnovna shvatanja. Prvo je da krivinopravna prinuda ne treba da bude osnovni vid borbe protiv kriminaliteta, niti nju treba prihvatiti kao najefikasniji nain suzbijanja ove pojave. Drugo, borba protiv kriminaliteta mora se ostvarivati prevashodno primjenom jednog sinhronizovanog i sadrajno raznovrsnog sistema preventivnih mjera, uz punu koordinaciju organa koji ih primjenjuju.

U ovom dijelu iznijet e se osnovne postavke o ciljevima, ulozi i strukturi osnovnih subjekata politike suzbijanja kriminaliteta, koje po svom karakteru ostvaruju ulogu pravne, dakle dravno garantirane, intervencije u spreavanju i suzbijanju kriminaliteta, a kao to je ve istaknuto radi se o policijskim organizacijama, tuilatvima, sudovima te ustanovama za izvrenje krivinih sankcija. Takoer, bitno je istai da e se u odnosu na ciljeve predmeta Politka suzbijanja kriminaliteta, u narednim izlaganjima manje panje posvetiti organizacijskim i zakonskim pretpostavkama funkcionisanja ovih dravnih institucija dok e centralna panja biti usmjerena na funkcije i aktivnosti ovih organa kojima oni doprinose suzbijanju (suprotstavljanju) kriminaliteta.

4.2.Policija

Policijske organizacije, odnosno organi unutranjih poslova, kao i druge specijalizovane slube, imaju obavezu da se prilagoavaju demokratskim promjenama u drutvu u skladu sa ustavnim i zakonskim obavezama na unutranjem planu, kao i meunarodnim aktivnostima ime bi ispunili i svoju kriminalno-politiku ulogu.

Teza da "efikasna policija vodi smanjenju kriminaliteta" potvrena je jo u najranijim analizama rada ove dravne organizacije, a istovremeno oslikava njenu ulogu u suprotstavljanju kriminalitetu, s jedne strane, odnosno istie njenu drutvenu odgovornost po ovom pitanju, u smislu efikasne organizacije i rada, s druge strane. S tim u vezi, bitno je kontinuirano analizirati sve one uslove koji dovode do kvalitetnog funkcionisanja policije, te na temelju rezultata tih analiza razvijati sve one elemente unutar policijske organizacije, ali i ire drutvene uticaje, koji dovode do efikasnijeg rada policije. Posebna panja bit e usmjerena i na tekoe sa kojima se susreu policijske organizacije u svom radu ali i najee zamjerke koje se stavljaju na teret policijskim strukturama. Na samom kraju obradit e se neki od savremenih strategijskih pristupa u rjeavanju policijskih zadataka te naznake o perspektivama daljnjeg razvoja policije.

4.2.1.Preventivna aktivnost policije

Djelatnost policije koja je usmjerena na otklanjanje uslova i uzroka za pojavu kriminalnog ponaanja oznaava se kao preventivna djeltnost, odnosno njena ante deliktum funkcija. Dakle, radi se o skupu mjera koje se izvode prije izvrenja delikta, a kojima se potencijalni izvrioci onemoguavaju u izvrenju svojih protivpravnih i drutveno-opasnih radnji.

Moderna kriminalna politika je izgradila koncept funkcionalnog povezivanja svojih programa prevencije sa rezultatima konkretnih etiolokih istraivanja. Taj racionalni i praktini elemenat dominira u ovoj nauci jer programiranje represivne, kao i preventivne politike i njihova uspjena realizacija zavise od faktora koji prouzrokuju kriminalitet. Nauno suzbijanje kriminaliteta je savremenog perioda. Meutim, nauno organizovanje borbe pretpostavlja i svestrano nauno poznavanje kriminalnog fenomena, to je prevashodni zadatak kriminalne etiologije.

Dakle, za preventivno djelovanje neophodno je prethodno upoznavanje sa svim okolnostima, koje se nakon provedenog istraivanja, mogu proglasiti kriminogenim faktorima pojedinih oblika protivpravnog ponaanja. Svakako, bilo bi veoma nepoeljno planirati ili ak izvoditi preventivne aktivnosti bez analitinih i na naunim istraivanjima zasnovanih podataka o uslovima i uzrocima odreenog oblika kriminaliteta. Iz tog razloga se ova istraivanja postavljaju kao jedan od najznaajnijih uslova uspjenih preventivnih aktivnosti.

Mjere koje policijske organizacije poduzimaju sa zadatkom preveniranja kriminalnih aktivnosti raznovrsne su i brojne. Struktura i obim primjene ovih mjera u velikoj mjeri je u zavisnosti i od specifinosti irih drutvenih okolnosti u kojima se poduzimaju. Oblik drutvene i dravne organizacije, obim i struktura kriminaliteta, ekonomski i socijalni uslovi ivota samo su neki od elemenata koji bitno odreuju sadraje policijskih aktivnosti usmjerenih na spreavanju kriminaliteta.

Kao najprimjenjivanije policijske aktivnosti koje imaju karakter preventivnih mjera mogu se navesti:

Patrolna sluba (kompjuterske analize);

Nadziranje i obezbjeenje objekata;

Pozornika sluba;

Obezbjeenje javnih skupova;

Kontradiverzione mjere;

Evidencije i dozvole;

Provjere identiteta;

Kontrola javnog saobraaja;

Obrada podataka i analitiko-satatistiko istraivanje;

Informisanje graana i rad u zajednici;

Neformalno posredovanje u rjeavanju konflikata;

Pojaan nadzor povratnika;

Saradnja unutar meunarodnih policijskih organizacija;

Pored navedenih, brojne su i druge aktivnosti policijskih slubenika koje se svakodnevno provode a koje imaju indirektan, ali znaajan, uticaj na spreavanje kriminalnih aktivnosti. Iako se preventivna aktivnost danas oznaava kao temeljnom perspektivom u suprotstavljanju svim vrstama i oblicima kriminalnih aktivnosti, ipak su tradicionalno najzastupljenije aktivnosti policije usmjerene na one mjere koje imaju represivni karakter, odnosno koje se izvode nakon izvrenog protivpravnog ponaanja.

4.2.2.Represivna aktivnost policije

Temeljni zadatak policije, kada se radi o aktivnostima koje se poznate i kao post delictum radnje, jeste obezbijediti kljune informacije i poduzeti odreenje radnje nakon izvrenog delikta, a koje se odnose na:

Otkrivanje krivinog (ili drugog protivpravnog) djela;

Otkrivanje uinioca tog djela;

Obezbjeenje prisutnosti uinioca;

Ukazivanje na dokaze od znaaja za krivini postupak;

Osiguranje nekih od dokaza.

Cjelokupna pretkrivina aktivnost koja se ispoljava u kriminalistiko-pravnom postupanju po odreenom izvrenom ili pripremanom krivinom djelu ima kao krajnji ishod prijavljivanje krivinog djela radi pokretanja krivinog postupka ili njegovo spreavanje. Ta djelatnost organa unutranjih poslova odvija se, po pravilu, samoinicijativno, na osnvu sopstvene funkcije ozakonjene dunostima i ovlatenjima iz ZKP-a i drugim propisima, ili po osnovu funkcija drugih dravnih organa, krivinog suda, tuilatva itd.

Da bi policija mogla koristiti pojedina sredstva represivnog karaktera (koja ozbiljno zadiru u privatnu sferu prava i sloboda graana), neophodno je postojanje:

Zakonskih uslova (ZKP);

Realne procjene o njihovoj nunosti u konkretnom sluaju (odluka nadlenog suda).

Pored uloge koje ostvaruju po nalogu suda ili tuilatva, a koje su usmjerene na dokazivanje u krivinom/ kaznenom postupku, policijski slubenici mogu uestvovati i u realizaciji tzv. posebnih istranih radnji, koje zauzimaju izuzetno znaajno mjesto u otkrivanju i rasvjetljavanju najteih oblika krivinih/kaznenih djela. U ostvarivanju represivnih zadataka naroito su znaajna pitanja koritenja agenta provokatora, elektronskog nadziranja, prislukivanja telefonskih razgovora, tonskog i drugog snimanja, pregleda potanskih poiljki itd.

U narednoj tabeli prikazan je hodogram aktivnosti policije kod izvrenog tekog krivinog djela:

4.2.3. Efikasnost policije

Na ovom mjestu znaajno je potcrtati i neke od faktora koji dovode do poveanja stepena efikasnosti djelovanja policijskih struktura uopte, a koji u najveooj mjeri utiu na efektivnije izvoenje preventivnih aktivnosti ove organizacije. Najbitniji faktori koji se mogu dovesti u vezu sa efikasnou preventivnog rada policije jesu:

Podrka graana;

Kadrovska osposobljenost;

Tehnika opremljenost;

Stepen unutranje korupcije;

Kontinuirana edukacija i specijalizacija;

Sistamtizacija organizacionih jedinica;

Meunarodna saradnja;

Saradnja sa privatnim sektorom sigurnosti (privatne sigurnosne agencije)

4.2.4. Savremene strategije policijskog djelovanja

U odnosu na dinamine promjene uslova ivota, naroito u posljednjih pedeset godina, i policijske strukture prolaze kroz stalni proces reformi zajedno sa svojim okruenjem. Najvaniji dio tih reformi odnosi se na iznalaenje novih oblika reagovanja na tradicionalne ali svakako i na nove oblike kriminalnog ponaanja. Kada se govori o preventivnim aktivnostima policijskih organizacija najee se pominju nove razvijene metode djelovanja, koje se esto nazivaju strategijama policijskog djelovanja. Ovom prilikom osvnut emo se na one koje se najee pominju u policijskim planovima i izvjetajima, ali i u literaturi iz ove oblasti.

Jedna od zajednikih karakteristika svih tih strategija policijskog djelovanja je insistiranje na povezivanju sa lokalnom sredinom. Zato e kao manje-vie zajedniki okvir za prouavanje ovih stilova policijskog rada biti izloeno djelovanje uz saradnju lokalne zajednice (e. community policing), a zatim e biti analizirani strategija "razbijenih prozora" (e. broken windows), pristup nulte tolerancije (e. zero tolerance), i "strategija rjeavanja problema" (e. problem oriented policing).

4.2.4.1. Djelovanje uz saradnju lokalne zajednice

Ovaj oblik policijskog djelovanja u literaturi je poznat pod izvornim naslovom na engleskom jeziku "Community Policing", a najvie se njeguje i primjenjuje u Sjedinjenim amerikim dravama, dok su poznati slini modeli i u zemljama zapadne Evrope. ak i u policijama bivih socijalistikih zemalja razvijale su se odreene metode koje su upuivale na blisku saradnju graana i policije u spreavanju drutveno-opasnih oblika ponaanja. Ipak, najvie izvora o iskustvima u primjeni ove policijske strategije obrauje praksu policijskih organizacija SAD-a.

Meu aktivnostima koje policija provodi u izvoenju ove strategije najee se pominju:

hvatanje u kotac sa uzrocima kriminaliteta (inicijativa za pomo porodici, programi sa djecom, razvojni programi lokalne zajednice i njihove inicijative, predkolski programi preventivne eme za one koji zloupotrebljavaju droge i alkohol, obrazovanje i nakoli zasnovani programi, rad sa prijestupnicima i njihovim porodicima, zapoljavanje i programi obuke i savjeti dunicima);

smanjenje prilike da se izvri zloin (poboljanje sigurnosti kua, javnih zgrada i parkiralita, poboljanje ulinog svjetla i javnih povrina, poveanje sigurnosti i dizajniranje stambenih etvrti, gradskih jezgara i parkinga, uzimanje u obzir bezbjedonosnih zahtjeva pri planiranju javnog transporta i davanju dozvola uopte, dobar menadment u obavljanju lokalnih servisa i adekvatni nivoi preventivnog patroliranja);

bavljenje specifinim problemima zloina (provale u stanovima, nasilje u porodici, kriminalitet vezan za automobile, zloini na rasnoj osnovi, zloini protiv djece starih osoba);

pomo rtvama zloina i smanjenje straha od kriminaliteta (eme za pomo rtvama, inicijative za samozatitu, obezbjeenje pozitivnog publiciteta za uspjene inicijative).

4.2.4.2. Strategija razbijenih prozora

Ova strategija je takoer razvijena u zemljama sa anglosaksonskom tradicijom, i poznata je kao "Broken Windows" strategija. Ovaj oblik policijskog djelovanja dobio je naziv prema specifinim uslovima u kojima djeluju policijske strukture, a odnosi se na dio lokalne zajednice optereen itavim nizom socijalnih, ekonomskih, infrastruktrnih problema, koji za posljedicu imaju esto izrazito vii stepen delinkvencije i kriminaliteta nego drugi djelovi zajednice. Kao to se i iz naslova nazire, radi se o zaputenim urbanim podrujima u kojima su vidljive negativne posljedice navedenih faktora. Okruenje koje obiluje naputenim ili oteenim objektima, nesreenim i neurednim javnim prostorima, nerazvijenom infrasrukturom i na kraju estim "razbijenim prozorima", jeste okruenje koje kao takvo znaajno utie i na iniciranje i razvijanje negativnih oblika ponaanja njegovih stanovnika.

Policija je uvidjela da u takvim uslovima mora razvijati nove i specifine oblike djelovanja, naroito ako ima namjeru i preventivno uticatu na pojavu kriminaliteta.

Mnogi istraivai pitali su se esto zato graani toliko vjeruju (inae sasvim bez osnova) u patroliranje policajaca kao metod neposredne kontrole kriminaliteta. Odgovor je vrlo jednostavan zbog toga to ono jaa kod graana osjeaj zajednike sigurnosti i impresiju ouvanog drutvenog poretka. Takvi policajci uivaju povjerenje i podrku lokalne zajednice zato to svojim djelovanjem snano utii na kvalitet ivota stanovnika sa kojima bukvalno svakodnevno komuniciraju. Tako se smanjuje mogunost da neko nekanjeno narui ustaljeni poredak stvari.

4.2.4.3. Pristup nulte tolerancije

Zajednice koje su izale iz razliitih drutvenih kriza (ekonomskih, politikih, ekolokih pa i ratnih), esto su optereene izrazito visokim stepenom kriminaliteta, pri emu se sve drutvene poluge odgovorne za uspostavljanje i odravanje pravnog poretka suoavaju sa izazovom uspostave sistema zakonitosti i stabiliziranjem naruenog sistema vrijednosti.

Policijske organizacije koje djeluju u ovakvim uslovima razvile su posebnu strategiju reagovanja, poznatu pod nazivom djelovanja pod principom "Zero Tolerance". Dakle radi se o takvim postupcima policije da se vri reagovanje (i sankcionisanje) na sve oblike protivpravnih ponaanja i izvrilaca iz svih kategorija drutva. Ova metoda mogla bi se nazvati i "kanjavanje svakog za svaki prijestup". Svakako, ovaj pristup bi bio osuen na neuspjeh ukoliko isti princip ne bi primjenjiali i ostali segmenti drutva sa dozvolom za prinudno djelovanje prema nosiocima protivpravnih odnosno kriminalnih ponaanja. Ovaj pristup e dakle dati rezultazte jedino ako ga uz policiju, prije svih, primjenjuju i tuilatva i sudovi odreene zajednice. 4.2.4.4. Strategija rjeavanja problema

Odreene zajednice u odreenim vremenskim intervalima mogu biti optereene specifinim problemima. Uzroci za intenzivnu pojavu odreenih i istovrsnih problema mogu biti razliiti, i svakako predstavljaju poseban izazov za policijske organizacije. Ova strategija takoer je poznata pod nazivom na engleskom jeziku "Problem Oriented Policing", jer je ovaj oblik policijskog djelovanja najvie primjene ima u tzv. zapadnim zemljama.

U ovom sluaju policija djeluje reaktivno, odgovara na pozive za pomo. Policija treba igrati aktivnu ulogu u identifikaciji specifinih problema zajednice: ulina prodaja droga, krugovi prostitucije, sastajalita bandi, te razvijati strategije za neutralizaciju ovih problema. Upravo zbog ovoga ovaj oblik se karakterie kao agresivna strategija.

4.2.5. Tekoe i zamjerke na rad policije

Kao i sve organizacije i policija se u svom djelovanju suoava sa ozbiljnim i specifinim problemima. Osjetljivost policijske funkcije, koja se ogleda u njenim ovlatenjima za izvjesna ogranienja i oduzimanja garantovanih prava i sloboda graana, ovu organizaciju postavlja u poseban poloaj zainteresovanosti javnosti za njen rad. Ovom prilikom izdvojit emo neke od najeih problema i zamjerki na rad policije, koje ukoliko se kvalitetni i sistematski ne rjeavaju svakako imaju negativan uticaj na efikasnost u njenom djelovanju.

Prije svega, policija dosta kota u svim dravama, a poveana ulaganja u nju esto izgledaju uzaludna, jer ne dovode do pada kriminaliteta. Objanjenje neki autori trae u birokratizaciji i politizaciji policijskih organa. Najzad, pojavljuju se i osjetljivi problemi prekoraenja ovlatenja u djelovanju i sluajevi korumpiranja zaposlenih.

Izdvajanja za policiju premauju veinu ostalih javnih rashoda u mnogim savremenim dravama. Dovoenje u vezu uloenih sredstava u ovu dravnu organizaciju i rezultate koje ona postie u obavljanju svojih poslova, naroito aktivnosti na suprotstavljanju kriminalitetu, postala je stalna tema predstavnikih i drugih nadlenih dravnih organa velikog broja drava. Izvoenje korelacija procenata materijalnih sredstava koji se ulau u policiju i procenata koji prikazuju efikasnost policije jeste realnost sa kojom se suoavaju savremene policijske organizacije. U posljednje vrijeme ovom se segmentu funkcionisanja policije posveuje sve vie panje kako kroz razliite oblike statistikih evidencija i tako i policijske izvjetaje koji tretiraju ovu problematiku.

Birokratizacija. Ova pojava karakterizira se javljanjem niza novih poslova u policiji, koje nisu u vezi sa osnovnom djelatnou, pri emu se veoma esto u vezi ovih poslova pojavljuje insistiranje za tajnovitou rada ovog dijela "organizma" policijske organizacje.

Politizacija. Policijski organi dio su sistema represije koji bi trebalo da slui svim graanima, jer ga oni kao poreski obveznici izdravaju. Dominantnim drutvenim grupama, meutim, veoma je stalo da ih stave pod svoju kontrolu jer ih (najoperativniji i najelastiniji vid monopolisanja sile) smatraju najpogodnijim sredstvom za odravanje stabilnosti i poretka. Zbog toga postoji opasnost da ovi organi postanu simbol autoriteta vlasti i da se (umjesto proklamovane zatite svih lanova drutva) pretvore u zatitnike onih koji posjeduju mo.

Prekoraenje i zloupotrebe ovlatenja. Kada se govori o nepravilnostima u radu policijskih organa, potrebno je razlikovati situacije prekoraenja i zloupotrebe ovlatenja. U prvom sluaju odreena sredstva i postupci nisu upotrebljeni u skladu sa pravilima kojima je regulisana njihova primjena, dok se u drugom koriste svrhe koje nisu povezane sa slubom. Naravno, u ovim situacijama ni teina povrede slubene dunosti ni odgovornost policajaca nisu postavljene na isti nain.

Korumpiranje policije. Korupcija je jedna od kriminalnih pojava koja u nae vrijeme sve intenzivnije ruinira institucije vlasti. Ta pojava nije, kako govore iskustva u svijetu zaobila ni policiju, koja je - da apsurd bude vei - upravo zaduena za efikasan progon onih koji ele da iz poloaja i ovlaenja koja posjeduju izvuku korist.

Korupcija kao fenomen koji razara, ne samo moralne, nego i pravne i ekonomske vrijednosti savremenog drutva, potkopava demokraciju. Ona je njezina suprotnost, jer demokratsko okruje znai slobodu, jednakost i vladavinu prava, a korupcija znai kriminal, nejednakost, drutvenu ekskluziju, nedostatak povjerenja u institucije. Stoga je korupcija prepreka zdravom i odrivom drutvenom i ekonomskom napretku. Osim toga, korupcija je vrlo esta sastavnica organiziranog kriminaliteta koja, pored ostalog, onemoguava uspostavu vladavine prava i time posredno negativno utie na stabilnost i socijalnu sigurnost u dravi. Posljednja dva navedena negativna efekta korupcije naroito dolaze do izraaja kada se tafenomen "uvue u redove" pravosua i policije. injenica da je i policija izloena tom socijalno patolokom zlu, dovedena u vezu sa izrazito negativnim stavom graana prema policiji, mora izazvati odgovarajuu panju.

Rezultati rijetkih istraivanja pojave korupcije u policiji esto daju kontraverzne rezultate, ipak u provedenom istraivanju Otvoreno u policji i korupciji, prema slubenim statistikim pokazateljima o korupciji u Bosni i Hercegovini (u periodu 2000. 20004. godina), navodi se da od ukupnog broja prijavljenih korupcijskih krivinih djela (534), 27,2% (ili 145) su poinili izvrioci koji su pripadnici policije, dok su izvrioci graani poinili 72,8% (ili 389) koruptivnih krivinih djela.

4.2.6. Daljnji razvoj policije

Prethodna iskustva (pozitivna i negativna), problemi u radu, zahtjevi javnosti te rezultati analiza koritenih metoda, s jedne strane, kao i dinamian razvoj svih segmenata drutvenog ivota dananje civilizacije, s druge strane, potiu policijske organizacije na nove forme djelovanja i nove oblike organizovanja. Kao savremene tendencije koje se pojavljuju kao zadaci policijskih organizacija istiu se saradnja policijskih organizacija sa novoformiranim privatnim nosiocima poslova sigurnosti u zajednici i primjena rjeenja savremenih sigurnosnih izazova koja se dobivaju temeljem rezultata provedenih naunih istraivanja o policiji.

4.2.7.Privatizacija poslova sigurnosti

Brojni su faktori koji su uticali na pojavu i razvoj ideje o privatizaciji poslova sigurnusti. Postojanje i uspjeno funkcionisanje privatnih agencija, koje se bave razliitim segmentima zatite individualnih i zajednikih vrijednosti, u veini razvijenih zemalja nisu ve odavno nikakva novost. Rastereenje od dijela sigurnosne odgovornosti dravnih agencija, prije svega policije, koje je potaknuto izmeu ostalog i smanjenjem resursa koji se odvajaju iz javnih sredstava za policijske organizacije, jedan je od primarnih uslova koji su potaknuli ovu pojavu. Preputanje odreenih poslova privatnim sigurnosnim agencijama, svakako uz stroge profesionalne i moralne uslove, kao i efikasan dravni nadzor nad radom ovih agencija, u brojnim primjerima daju izuzetno pozitivne rezultate.

Najei poslovi kojima se bave ove agnecije odnose se na danononi nadzor prostorija i prostora, patroliranje, transport ljudi, roba, novca i drugih vrijednosti, izvoz sigurnosnih usluga, stalni video-tehniki nadzor, tjelesno obezbjeenje linosti.

Najbrojniji korisnici usluga privatnih sigurnosnih agencija su banke, osiguravajue kue, privredni objekti, trgovaki centri, privatne stambene zgrade, restorani i hoteli, a nerijetko usluge ovih agencija koriste i diplomatsko-konzularna predstavnitva pa ak i zvanine dravne organizacije (skuptine, vlade, obrazovne institucije itd.).

4.2.8.Nauna istraivanja o policiji

Jedna od najsavremenijih disciplina koja za predmet izuavanja ima policijsku organizaciju i poslove policije uopte, jeste "Sociologija policije". Ova grana nauke o policiji istrauje razliite segmente policijske strukture, funkcionisanja, rezultata rada itd., a u dananjem vremenu najee se bavi istraivanjima odnosa radnih i uloga van posla policijskih slubenika, njihovim odnosom sa radnim kolegama, pretpostavljenima, porodicom te susjedima. Oblasti koje se obuhvataju ovim istraivanjima jesu organizacija policije, ciljevi i ponaanje njenih pripadnika, odgovornost policajaca za prekoraenja ovlatenja, policijske strategije, stavovi graana o policijskom radu, krivina djela i prkraji izvreni od strane policijskih slubenika itd.

Rezultati do kojih se dolo kriminolokim i drugim istraivanjima o korupciji u policiji pokazuju da je od neprocijenjivog znaaja provoditi nauna isrtaivanja o policiji i aktivnostima policije, ne samo u odnosu na fenomen korupcije, jer jedino permanentnim istraivanjima moemo doi do sadrajnijih i obimnijih spoznaja o ovoj organizaciji, kako bi se na temelju njih podigao nivo efikasnosti funkcionisanja ovog dravnog organa.

4.3. Tuilatvo

Tuilatvo jeste dravni organ koji zajedno sa sudom ini osnovnu polugu pravosudnog sistema svake zemlje. Tuilatvo je i dravni organ koji je zakonom nominiran za suprotstavljanje kriminalitetu, jer pored funkcije zatite ustavnosti i zakonitosti tuilatvo je odgovorno i za krivino gonjenje fizikih i pravnih osoba osumnjienih za izvrenje krivinih djela. Upravo u ovoj funkciji ogleda se represivni karakter djelovanja ovog pravosudnog organa.

Tuitelj, u krivinom postupku, nastupa u dvostrukoj ulozi. Prvo, tuitelj nastupa kao dravni organ za otkrivanje i gonjenje uinitelja krivinih djela. U drugom sluaju, tuitelj ima funkciju stranke u postupku i ima ista ovlatenja u postupku kao i suprotna stranka (osumnjieni i optueni), to je u skladu sa zakonskim rjeenjima o jednakom poloaju strana u postupku. Za nas je ovom prikom inetersantnija prva uloga, te emo u narednim izlaganjima ovoj funkciji posvetiti znaajniju panju.

Kao i ostali pravosudni organi i tuilatvo uiva pravo i obavezu diskrecionog ocjenjivanja u svom postupanju, dakle odluuje koji krivini predmeti imaju dovoljno elemenata za prelazak u narednu fazu krivinog postupka, odnosno proces pred sudom. U kojoj mjeri je znaajo diskreciona ocjena tuitelja pokazuje i poseban propis zakona o krivinom postupku, nastao temeljem primjene naela oportuniteta krivinog gonjenja. Naime, tuitelj u skladu sa svojim ovlatenjima, moe odluiti da ne zahtijeva pokretanje krivinog postupka u odreenim sluajevima, iako postoje dokazi o osnovima sumnje da je poinjeno krivino djelo. Ovaj propis se esto vee za nizak stepen tetnih posledica krivinog djela ili za starost osumnjienog uinioca krivinog djela, tj. sluaj maloljetnih izvrilaca krivinih djela. Primjena naela oportuniteta krivinog gonjenja u posljednje vrijeme sve vie potiskuje znaaj i primjenu instituta materijalnog krivinog zakonodavstva "neznatne drutvene opasnosti".

Tuilatvo je duno da prati i analizira pojave od interesa za ostvarivanje svojih funkcija, odnosno da daje prijedloge za sprjeavanje drutveno opasnih pojava i onih koje nisu inkriminisane, ali predstavljaju povredu ili ugroavanje pojedinih drutvenih dobara i interesa. Ova funkcija nije iskljuivo u nadlenosti tuilatva ve je aktivnost koja se treba odnositi na sve ostale pravosudne organe.

Iako se ne moe govoriti o primarnom i sekundarnom karakteru funkcija koje obavljaju pravosudni oragni, za tuikatvo se moe rei da veinu aktivnosti provodi u u vidu represivnog djelovanja. Iz tog razloga e prvo biti obraena represivna funkcija tuilatva, te nakon toga preventivni elemnti u rado ovog organa.

4.3.1. Represivna funkcija tuilatva

Javni (dravni) tuilac za svoju funkciju ima krivino gonjenje, koje ima veliki kriminalno-politiki znaaj, jer predstavlja garanciju uvanja javnog i privatnog interesa u sluaju njegove povrede ili ugroavanja. U ovoj funkciji se oslikava temeljna uloga tuitelja u represivnom dejstvu na kriminalna ponaanja.

Krivino gonjenje predstavlja inicijativu tuioca za pkretanje krivinog postupka, kada postoji "osnovana sumnja" da je osumnieni izvrio krivino djelo koje se goni po slubenoj dunosti.

Za politiku krivinog gonjenja tuilatva, uz kaznenu politiku zakonodavca i kaznenu politiku sudova, moe se rei da predstavljaju osnovu politike suzbijanja kriminaliteta u uem smislu, odnosno one njene elemente koji imaju prevashodno represivni karakter. Te tri "politike" trebaju imati kvalitetnu i neprekidnu saradnju, ukoliko se rauna na bilo kakve rezultate u suprotstavljanju kriminalitetu.

4.3.2. Preventivna funkcija tuilatva

Pored osnovne funkcije tuitelja, ovaj dravni organ je ovlaten i u izvjesnoj mjeri i duan obavljati i druge funkcije u suprotstavljanju kriminalitetu. Iako su glavni potencijali tuilatva usmjereni na njegovu osnovnu funkciju, ne bi se smjelo desiti zanemarivanje poslova koji u osnovi imaju preventivni karakter. Povod za ovakve tvrdnje lei u injenici da je upravo tuiltvo organ koji raspolae najkvalitetnijim podacima o kriminalitetu u jednoj zajednici, to ga ini obaveznim da te podatke koristi i u aktivnostima kojima je cilj spreavanje izvrenja krivinih djela.

Funkcije tuilatva, za koje se moe tvrditi da imaju preventivne elemente, izmeu ostalog, jesu:

a) praenje i analiziranje odreenih pojava u drutvu (kriminogenih), koje svojim manifestacijama prijete da ugroze drutvena dobra i vrijednosti, odnosno da dovedu do kriminalnog ispoljavanja;

b) takve analitike sadraje kao i tendencije koje ga prate usmjeri prema pojedinim subjektima kriminalne politike (prijedlozi i sugestije radi suzbijanja odreenih kriminalnih trendova i kriminogenih faktora).

4.4. Sud

Sudovi su samostalni dravni organi kojima pripada sudska vlast. Sudovi tite slobode i prava graana, zakonom utvrena prava i interese pravnih subjekata i obezbjeuju ustavnost i zakonitost. Dakle, pored nosioca zakonodavne i izvrne vlasti, sudovima pripada trea temeljna funkcija savremene, na pravnom poretku, zasnovane demokratske drave. Sudovi, s jedne strane, ostvaruju zatinu ulogu prema zakonom garantovanim pravima, interesima i slobodama graana, odnosno, s druge strane, ispunjavaju ulogu osiguranja ustavnosti i zakonitosti, kao temelja vladavine prava.

Norme krivinog zakonodavstva predstavljaju neophodno sredstvo funkcionisanja krivinog pravosua, koje realizuje svoje zadatke postupajui po tim normama. U velikom broju drava osnovni pravni propisi prema ijim odredbama sudovi postupaju jesu Krivini/kazneni (materijalni) zakon i Zakon o krivinom/ kaznenom postupku. Prvim su inkriminisana sva ona ponaanja koja odreena zajednica smatra krivinim djelima, najteim oblicima protivpravnih i drutveno-opasnih ponaanja, zatim odredbe o krivici te opte odredbe o krivinim sankcijama koje se mogu izrei uiniocima tih djela. Drugi zakon se odnosi na sve elemente krivinog/ kaznenog postupka proceduralnog karaktera.

Doprinos suda u utvrivanju istine u krivinom postupku je nezamjenjiv. Kontradiktorni postupak ove dvije strane (tuitelj i branitelj) u sporu odvija se pred sudom kao arbitrom. Kada nae da je injenino stanje dovoljno utvreno i da se moe izjasniti da li konkretni dogaaj moe biti podveden pod optu normu na koju je tuitelj ukazao, sud pristupa donoenju odluke u kojoj se izjanjava o postojanju krivinog djela, krivici optuenoga i opredjeljuje se za sankciju koju prema ovome treba primjeniti.

Upravo ova odluka, u kojoj se sud odluuje o sankciji koju e primjeniti prema osuenom uiniocu krivinog djela, odraava temeljni instrument kojim se ovaj dravni organ postavlja u poziciju jednog od kljunih nosilaca politike suzbijanja kriminaliteta. Osuujua presuda, kojom se u odreenoj mjeri osuenom oduzimaju neka od garantiranih prava i sloboda, odraava represivnu funkciju koju ostvaruje sud. Ipak, ova represivna mjera ima i preventivni karakter, jer svaka izreena krivina sankcija mora biti u skladu sa propisanom svrhom, kako prema uinitelju, tako i prema uem i irem okruenju. Naime, izreene krivinopravne sankcije trebaju ostvariti dvije dimenzije uticaja. Jedna se odnosi na uinitelja, prema kojoj se izreenom sankcijom uinitelj sprjeava od daljnjeg vrenja krivinih djela i kojom se podstie njegov preodgoj, a druga se odnosi na zajednicu, prema kojoj bi ta ista izreena sankcija trebala imati uticaj na druge da potuju pravni sistem i ne uine krivina djela. U krivinopravnoj i kriminolokoj terminologiji prva se naziva specijalnom prevencijom a druga generalnom prevencijom.

U izricanju mjera krivinopravne prinude treba maksimalno nastojati da se primjenjuje i naelo legitimnosti, odnosno da se izrie ona krivina sankcija koja je po vrsti i mjeri neophodna, ime se ostvaruje jedan od osnovnih principa politike suzbijanja kriminaliteta individualizacija krivine sankcije. Dakle, istie se izuzetn kriminalnoplitiki znaaj krivinih sankcija, kao primarnih instrumenat suda kojim ovaj ostvaruje svoju ulogu u kaznenoj politici, odnosno u politici suzbijanja kriminaliteta.

4.4.1. Pojave koje umanjuju efekte i udio sudova u suzbijanju kriminaliteta

Kao to je ve istaknuto, odluke koje donose sudovi proteu svoj uticaj ne samo na protagoniste sudskog krivinog postupka, ve imaju i iri drutveni, prvenstveno kriminalnopolitiki znaaj. Osjetljivost pitanja o kojima sudovi odluuju, prije svega se misili na ograniavanje ili oduzimanje pojedinih ustavom garantovanih ljudskih prava, bude interes ire zajednice u kojoj djeluju. Na efikasnost ali i efekitivnost rada sudova djeluju brojni inioci i okolnosti, meu kojima izdvajamo preoptereenost, trajanje sudskog postupka, samostalnost u obavljanju sudske vlasti te efekte koji proizilaze iz blagih odnosno strgih izreenih kazni.

Preoptereenost predstavlja jednu od negativnih pojava koja znatno umanjuje efekte i edio sudova u suzbijanju kriminaliteta. Preoptereenost sudova je jedna skoro univerzalna pojava, jer se javlja u svim savremenim pravosudnim sistemima. Rjeenje ovog problema teko da se moe vidjeti u stalnom poveanju broja sudija i ostalog personala, ve ga treba traiti u selekciji krivinih predmeta (to treba postii kako smanjivanjem broja inkriminacija odnosno suavanjem kriminalne zone koju one obuhvataju, kao i propisivanjem zakonskih kriterijuma za selekciju u primjeni krivinog prava) kao i u boljoj organizaciji sudova.

Trajanje sudskog postupka, odnosno dugo trajanje prvostepenog postupka jedna je od osnovnih zamjerki radu sudova. I sami pravosudni organi svjesni su da je za pravilno obavljanje sudske funkcije od velikog znaaja da se duina postupka svede na razumne granice.

Samostalnost u obavljanju sudske vlasti nezavisnost. Sud mora do kraja biti nezavistan i samostalan, osloboen od raznih "dnevno politikih i prakticistikih direktiva" i pritisaka, koji mogu dovesti u pitanje ispravno vrenje sudske funkcije i srozati ugled suda u narodu. Sud se ne smije nalaziti i suditi pod pritiskom. Odnosno, oekuje se da sud u konkretnoj krivinoj stvari donese odluku na osnovu zakona i svog sudijskog ubijeenja, nezavisno od bilo kakvog uticaja sa strane.

Odnos propisanih i izreenih sankcija (blaga/stroga kaznena politika sudova ) posmatra se u kontkstu ciljeva politike suzbijanja kriminaliteta, odnosno ue posmarano svrhe kanjavanja. Naime, od sudova se oekuje da kroz svoje djelovanje u znaajnoj mjeri utiu i na odluke potencijalnih izvrilaca krivinih djela o buduim kriminalnim ponaanjima. Ovo je teza tradicionalne teorije o generalnoj prevenciji, prema kojoj sudovi kroz izreene sankcije treba da ostvare poseban vid psiholoke prinude na iru zajednicu ime pokazuju u kojoj mjeri se vrenje krivinih djela (ne)isplati. Blagom kaznenom politikom se smatra situacija u kojoj sudovi u odreenom periodu preteno izriu kazne koje su blie propisanim minimumima, odnosno stroga kaznena politika bi bila ona u kojoj se sudovi pri izricanju kazni preteno opredjeljuju za tee vrste kazne, odnosno za mjere kazni koje su blie propisanim maksimalnim iznosima kazni. Savremena kaznena politika, kako se esto naziva politika suzbijanja kriminaliteta od strane suda, treba prije svega da se pozabavi sljedeim pitanjem: "Problem izreenih kazni nije u tome da li su one blage ili stroge, ve da li odgovaraju strukturi i karaktersitikama kriminaliteta u toj sredini".

40) U literaturi je poznat i pojam kaznene politike zakonodavca, ali prema veini autora ovaj segment kaznene politike ima daleko manji stepen uticaja na obim, strukturu i dinamiku kriminaliteta u odnosu na kaznenu politiku koju provodi sud4.4.2. Izbor sudija

Panja koju trebaju nadlene i mjerodavne dravne institucije posvetiti izboru i imenovanju sudija igra jednu od kljunih uloga u kauzalnom lancu politike suzbijanja kriminaliteta. Pojedinci koji pretendiraju da se ukljue u vrenje sudske funkcije moraju ispuniti, ne samo strune i profesionalne, ve i stroge moralne i humanistike kriterije. Poziv koji ukljuuje zakonom opravdano odluivanje o ograniavanju i/ili oduzimanju izvjesnih prava i sloboda mora biti objektiviziran do krajnjih moguih granica.

Za izbor sudija treba da budu odluni neiji profesionalni i struni kvaliteti i moralni integritet, a ne smije da se vri nikakva diskriminacija na osnvu nacionalnosti, vjere, rase spola, socijalnog porijekla ili statusa, politikog ili drugog miljenja, odnosno ubjeenja (predloeno i u Osnovnim principima nezavisnosti sudova, VII kongres UN-a za prevenciju i postupanje sa uiniocima krivinih djela, 1985.).Samo sudija koji ima jedan iri uvid u kriminalno ponaanje i specijalne disciplind u vezi s tim ponaanjem (kriminologija, politika suzbijanja kriminaliteta, kriminalistika, penologija, psihologija, sociologija i dr.).

4.5. Ustanove za izvrenje krivinih sankcija

Posmatrajai statistike podatke koji se odnose na broj registrovanih-prijavljenih krivinih djela, broj optunica te broj pravosnanih osuujuih presuda, moe se s pravom konstatovati da ustavnove koje se bave izvrenjem krivinih sankcija tretiraju najmanji broj predmeta, odnosno osoba koje prolaze kroz ovu zavrnu fazu formalne reakcije na kriminalno ponaanje. Kroz sve radnje krivinog postupka, od neformalnih operativnih radnji organa unutranjih poslova, do izricanja krivinih sankcija, veliki broj predmeta zbog neispunjenja neophodnih zakonskih uslova ne proe sve ove faze. 43) Na primjer: ako se u sudskom postupku utvrdi da tretirano djelo nije krivino djelo, ili ukoliko postoji neki od osnova koji iskljuuju postojanje krivinog djela, takoer brojni su sluajevi ne postojanja mogunosti utvrivanja krivnje osumnjienog izvrioca krivino djela, ili pak postoji neki od osnova za neizricanje krivine sankcije. Pored ovih okolnosti, veoma su esti i formalni propusti sudionika krivinog postupka, koji takoer za posljedicu mogu imati prekidanje ovog postupka.

Dakle, ustanove za izvrenje krivinih sankcija primjenjuju najtee mjere formalne drutvene reakcije samo na onaj broj uinilaca krivinih djela kojima je pravsnanom presudom utvrena krivnja, odnosno krivina odgovornost, te istom presudom izreena krivina sankcija. Svi ostali sluajevi, koji zbog raliitih razloga ne dou u ovu fazu, u stvari predstavljaju nerasvjetljene sluajeve. 44) Jedini izuzetak za izvrenje krivine sankcije i pored neutvrivanja krivine odgovornosti, jeste sluaj ako se za uinioca krivinog djela u krivinom postupku utvrdi da je neuraunljiva osoba odnosno bitno smanjeno uraunljiva osoba, u kojem sluaju se moe izrei neka od mjera bezbjednosti propisana krivinim zakonom.

U lancu institucija odgovornih za subijanje kriminalitetu, ustanove za izvrenje krivinih sankcija se nalaze na samom kraju, ali izazov koji se nalazi pred njima postavlja ih u ulogu koja se odnosi na vjerovatno najosjetljiviji dio reagovanja na kriminalno ponaanje. U predstavljanju funkcionisanja ustanova za izvrenje krivinih sankcika, kao jednog od osnovnih subjekata politike suzbijanja kriminaliteta, obradit emo pitanja koja se odnose na naela za izvrenje krivinih sankcija, historijski razvoj ovih institucija, te dati prikaz nekih od savremenih sistema za izvrenje krivinih sankcija. 4.5.1. Naela izvrenja krivinih sankcija

Kriteriji koji se moraju ispuniti kako bi se pristupilo izvrenju krivinih sankcija, naroito onih najteih oblika kao to je zatvor, danas su uglavnom proisani u multilateralnim meunarodnim dokumentima, koji se primjenjuju kroz materijalno i izvrno krivino zakonodavstvo zemalja potpisnica. Naredna izlaganja obuhvatiti e pojedina naela ija primjena u procesu izvrenja krivinih sankcija imaju najvaniji kriminalnopolitiki znaaj.

46) Taj izazov se odnosi na ostvarenje tzv. svrhe izvrenja krivinih sankcija, ili ue posmatrano svrhe kanjavanja, prema kojoj ove institucije moraju ispuniti ciljeve specijalne prevencije prema uiniocu krivinog djela, to je i njihov primarni zadataka, ali i ciljeve generalne prevencije, koja se odnosi na uticaj koji izvrenje pojedinanih krivinih sankcija ostavlja na cjelokupnu zajednicu.To su prije svega tenja da se kroz izvrenje krivine sankcije postigne resocijalizacija osuenog, zatim zakonitost, humanost u postupanju sa osuenim licima, potovanje njihove linosti i dostojanstva, kao i svoenje represivnosti i retribucije u izvrenju krivinih sankcija na najnuniju mjeru. Osim resocijalizacije, sva ova naela i ciljevi nisu sporni (...). I pored svih naelnih i praktinih prigovora resocijalizaciji, ona nesumnjivo u jednom umjerenom obliku i pod odreenim uslovima predstavlja trajnu tekovinu krivinog prava, politike suzbijanja kriminaliteta i penologije. Ti uslovi bi prije svega trebali biti sljedei:

Resocijalizacija ne moe i ne smije biti glavna svrha kazne;

Moe se preduzimati pod samo uz pristanak osuenog;

Institucionalizacija (naroito kod primjene kazne zatvora).

4.5.2. Historijski razvoj krivinih sankcija i sistema njihovog izvrenja

Jedna od najznaajnijih karakteristika Starog i Srednjeg vijeka bila je prvenstveno oslanjanje na tjelesne kazne i smrtnu. Tada ak ni samo liavanje slobode nije bilo smatrano dovoljnim odgovorom drutva zloincu zbog izvrenog djela, pa su bili izmiljeni takvi (kvalifikovani) naini izvrenja smrtne kazne koji su osuenom nanosili dodatne patnje.(...) Osnovna svrha smanjenje zloina izricanje i izvrenjem takvih kazni nij postignuta. Kriminalitet je rastao i postalo je jasno da je jedan brutalan vid kaznene reakcije doivio krizu izgledalo je kao da je pomou njega samo proirena spirala nasilja. Ni mjera protjerivanja (deportacije) koje su uvele tadanje kolonijalne sile (Engleska i Francuska) i Rusija da bi se oslobodile kriminalaca nije se pokazala uspjenijom.

Duga historija razvoja krivinog prava nudi iroku lepezu razliitih vrsta kazni koje su primjenjivane prema uiniteljima krivinih djela i koje su trebale, s jedne strane, da utiu na sprjeavanje ovakvih osoba da ponovo uine krivino djelo, a s druge strane, da javnim i surovim izvrenjem "vaspitno" utiu na ostale graane kako bi ih strahom od kazne odvratili od injenja krivinih djela. To je period iroke primjene sljedeih vrsta kazni: 1) eliminatorne kazne; 2) tjelesne kazne, kazne tekog fizikog rada; 3) bezastee (difamne) kazne); 5) imovinske kazne; 6) kazne lienja slobode (kazne zatvora).

Iako su u razvoju sistema izvrenja mjera krivinopravne prinude postojale brojne sankcije, kazna lienja slobode, ili kazna zatvora, je sankcija koja u posljednjem vijeku ostavila najdublji trag u sistemu suzbijanja kriminaliteta. Od njene prve pojave, krajem 18. vijeka, pa sve do danas, kazna zatvora, propisna za najtee oblike protivpravnih ponaanja, predstavlja osnovnu polugu na krivinopravnoj prinudi zasnovanog pravnog poretka. 50) Neki od razloga za intenzivno ugraivanje ove kazne u krivinopravne sisteme razvijenijih zemalja Evrope tokom 19. vijeka, izdvajaju se: potpuno ukidanje ili suavanje pravnog okvira primjene smrtnih kazni, telesnih kazni i kazni deportacija, ime se kazna zatvora uspostavlja kao osnovna krivina sankcija za uinioce teih krivinih djela. Pored toga, isticanje principa (graanske) slobode, kao jednog od temeljnih prava uspostavljenih novih buroaskih drava toga doba, kazna kojom se to dobro ograniava odnosno oduzima dobiva i specifinu kriminalnopolitiku vrijednost.

4.5.3. Razvoj kazne zatvora

Kazna zatora predstavlja takvu krivinu sankciju, kojom se kroz zakonom propisani postupak krivinoodgovornim uiniocima krivinih djela sudskom presudom oduzima sloboda u precizno iskazanom vremenskom peridu. U svom razvoju, ova kazna je bila poznata u razliitim oblicima, kako po nainu izvrenja tako i po vremenskom periodu u kojem se mogla izrei i izvriti.

Dananji zatvori potiu od ustanova u kojima se krajem srednjeg vijeka bila smjetena lica koja je trebalo popaviti. U Engleskoj krajem 17. vijeka nastaju radni domovi (workhouses) u kojima je boravila masa skitnica, bivih seoskih radnika otjeranih sa zemlje, ali i druga lica o kojima niko nije htio da se stara (tjelesno i duevno bolesni, stari i dr.). U tim ustanovama, dobijali su da jedu, ali ih nisu smjeli naputati i morali su naporno da rade. Slino stanje karakterisalo je u to vrijeme i druge evropske zemlje.

Kazne lienja slobode su uvedene u krivino pravo na prijedlog Bekarije. 52) Jedan od utemeljitelja Klasine kole, pionir savremenog krivinog prava i kriminologije, Cesare Beccaria (1738-1794), najpoznatije djelo Dei Deliti Dele Penne (1764., Milan), O zloinima i kaznama, Beccaria, C.,

Njih je najprije uveo Krivini zakonik iz 1791. godine, od koga ih je preuzeo i Code Penal iz 1810. godine odakle su prodrle i u druga zakonodavstva. Zatvaranje koje je do tada primjenjivano imalo je karakter osiguranja prisustva uinitelja krivinog djela da bi se nad njim izvrila smrtna ili neka druga kazna. U poreenju sa thjelesnim ili difamnim kaznama koje su se sastojale u muenju i sakaenju, to je ostavljalo trajne posljedice invalideta, uvoenje kazne lienja slobode predstavlja veliki progres. O svog pojavljivanja u kaznenom sistemu, kazna lienja slobode je zaokupljala panju naune i srune javnosti. U vezi s njenom primjenom i mogunou ostvarenja cilja ili funkcije koji je pred nju postavljen, naroito su isticani sljedei brojni prigovori koji su se upuivali primjeni ove kazne uope, a posebno efikasnosti dugtrajne (doivotne) kazne zatvora, odnosno kratkotrajnog zatvaranja:

Opravdanost primjene kazne zatvora (naroito u sluaju viestrukih povratnika, nije pogodna za resocijalizaciju jer posvojoj prirodi je negacija drutvenog ivota, proizvodi tetne psihike, fizike i socijalne posljedice kod zatvorenika, itd.);

Problem unifikacije kazne zatvora (javlja se usljed pojave brojnih razliitih oblika ove kazne u odnosu na nain izvrenja ili duine trajanja, ak i unutar krivinopravnog sistema iste zemlje);

Sistemi izvrenja kazni zatvora (koji se razvijaju jo od prve pojave ove kazne, a do danas niti teorija niti praksa izvrenja kazne zatvora nije dola do odgovora koji je to najefikasniji sistem, od brojnih poznatih, za ispunjenje ciljeva koji se postavljaju pred ovu krivinu sankciju);

Principi izvrenja kazne zatvora (postavljaju se brojne primjedbe kada se govorio uspjenosti ove kazne u ostvarenju principa koji su postavljeni kao njeni ciljevi, naroito kada se radi o resocijalizaciji);

Problem dugotrajnog zatvora (nehumanost ove kazne i neefikasnost njenog generalnopreventivnog ali i specijalnopreventivnog uticaja);

Problemi kratkih kazni zatvora ("kriminalna zaraza" kojoj su u zatvorskom okruenju podloni osuenici krivinih djela iz grupe tzv. bagatelnog kriminaliteta ili maloljetni uinioci, zatim neekonominost ovih kazni itd.).

Ipak, i pored brojnih primjedbi koje se upuuju primjeni kazne zatvora, ova krivinopravna sankcija zadrava ulogu kljune represivne mjere politike suzbijanja kriminaliteta u dananjem vremenu. Ne iskljuujui dokazani znaaj preventivnih aktivnosti, kljuno pitanje koje se postavlja savremenoj politici suzbijanja kriminaliteta jeste koje mjere represivnog karaktera, osim oduzimanja slobode, primjenjivati prema uiniocima tekih krivinih djela, posebno kada se uzme u obzir ogranieni i neispitani domet alternativnih mjera koje se razvijaju u posljednje vrijeme.

4.5.4. Sistemi izvrenja kazne zatvora

Podjela na klasini i moderni jeste jedna od najeih klasifikacija poznatih sistema izvrenja kazne zatvora. Klasini sistemi se karakteriu izdvajanjem osuenika po elijama tokom izdravanja kazne ili u tzv. progresivnoj varijanti, u kojoj su osuenici dio vremena izdravanja kazne boravili i u zajednikim aktivnostima ili zajednikom provoenju slobodnog vremena. Moderni sistem, s druge strane, jeste takav sistem kod kojeg se strogo insistira na primjeni njegova tri osnovna postulata: resocijalizacija, individualizacija i humano postupanje sa osuenicima.

a) Klasini sistem izvrenja kazne zatvora pojavljivao se u vie oblika, a najpoznatija sistematizacija je na Sistem elijskog osamljivanja i Kombinovani "progresivni" sistem.

U sistemu elijskog osamljivanja osuenici kaznu lienja slobode izdravaju odvojeno u elijama, ime se eljelo izbjei osnovni nedostatak ranijeg zajednikog izdravanja kazne kriminalna zaraza. Pod uticajem ideja reformatora i po ugledu na neke ranije ustanove koje nastaju u SAD, a kasnije i u nekim evropskim dravama zatvori koji se realizaciji navedenog modela ne pridravaju sa sitom dosljednou osnovne ideje. Zato se pravi razlika izmeu strogog i ublaenog reima, odn. izmeu sistema samica i sistema utanja. 54) elijski sistem poznat je i kao "Pensilvnaijski sistem", prema mjestu djelovanja drutva za zatvore koje je najzaslunije za izgrdanju jedne takve kaznionice u tom dijelu svijeta. Sistem utanja je poznat i kao "Oburnski sistem", koji je dobio ime prema kaznionici u Oburnu (Auburnu), u kojoj se primjenjivo sistem u kojem je u rijetkim sluajevima zajednikog provoenja vremena osuenicima bio zabranjen svaki oblik govorne komunikacije.

Kombinovani ili progresivni sistem nastao je kao kompromis izmeu zajednikog i elijskog naina idravanja kazne, te je zbog toga i nazvan kombinovani. Ovaj sistem se nazivao i progresivnim, jer je bio zasnovan na svojevrsnom sistemu nagraivanja za dobro ponaanje osuenika tokom izdravanja kazni, ime su i oni sami uticali, ne samo na pogodnosti koje su mogli uivati u kaznionicama, ve i na prijevremeno otputanje sa izdravanja kazni.

Prije uvoenja novog modela zatvaranja u Engleskoj (i Irskoj), nastao je poznati "sistem bodova" koji je 1840. na australijskom ostrvu Norfolk uveo jedan engleski mornariki kapetan. Progresivni sistem je razvio se u dvije varijante koje se u literaturi tradicionalno oznaavaju kao engleska i irska. Engleska varijanta nastala je u 1853. poslije ukidanja mjere deportacije u Engleskoj.osuenici na due kazne robije prolazili su u toku njihovog izvrenja kroz tri faze: -elijskog zatvora; -zajednikog zatvora; -i uslovnog otpusta, pri emu se prelaz iz jedne u drugu vrio ili na osnovu zakonskih propisa ili po ocjeni zatvorske administracije. Irsku varijantu karakterie jo jedan stupanj koji prethodi probaciji. Kao trea faza javlja se ovdje odjeljenje za slobodnjake ili "posredni zatvor" iji je cilj da pomogne prilagoavanju i pripremanju zatvorenika za ivot na slobodi.

b) Moderni sistem. Poslije Drugog svjetskog rata, 1949. predloena je njihova revizija i do koje je dolo na Prvom kngresu Ujedinjenih nacija za suzbijanje zloina i postupanje sa prestupnicima (1955. u enevi) predlaganjem Standardnih minimalnih pravila za postupanje sa osuenicima. Ova pravila sadre minimalne uslove koje treba obezbijediti u postupanju sa osuenim licima i zamiljena su da, u svakoj zemlji koja ih prihvata, poslue kao osnova za izgradnju sistema za izvrenja kazne zatvora. Bilo je zamiljeno da taj "moderni sistem" poiva na nekoliko osnovnih postulata: resocijalizacija kao svrha kanjavanja, individualizacija u izvrenju kazni lienja slobode i humano postupanje sa osuenim licima.

59) Tzv. "Minimalna pravila za postupanje sa osuenicima", koja su izraena u skladu sa pozitivistikom orjentacijom u krivinim naukama u tom vremenu i djelovanju Pokreta nove drutvene odbrane.Resocijalizacija kao svrha kanjavanja predstavlja ideju da je cilj kazne prevaspitanje prestupnika i njegovo osposobljavanje da potoju drutvene norme, kako bi se na toj osnovi ponovo ukljuio u zajednicu i postao njen koristan lan. Individualizacija u izvrenju kazni lienja slobode obuhvata aktivnosti koje su usmjerene na opservaciju linosti osuenika (primjena naunih metoda kriminolokog prouavanja linosti osuenog u cilju odreivanja adekvatnog tretmana), klasifikaciju osuenih lica (horizontalno-objektivno i vertikalno-subjektivno razvrstavanje) te kategorizaciju penitensijarnih ustanova (prema spolu, uzrastu, statusu, duini kazne, zdravstvenom stanju, povratu, stepnu obezbjeenja). Humano postupanje sa osuenicima pretpostavlja pravo na ovjeno postupanje, pravo na religiju, grupni i odvojeni tretman pritvorenika i zatvorenika, pravo na informisanje, pravo na zdravtsvenu zatitu, pravo na osnovne uslove ivota, pravo na komunikaciju i pritubu, pravo na obrazovanje, pravo na rad i prava po osnovu rada. Savremenim sistemima izvrenja krivinih sankcija, koji poivaju na temeljima predloenog modernog sistema, posvetit emo panju u narednim izlaganjima.

Kao jednu od savremenih tendencija na planu izvravanja krivinih sankcija treba spomenuti privatizaciju. Naime, u nekim zemljama pod odreenim uslovima izvrenje odreenih krivinih sankcija, pa i kazne lienja slobode, povjerena je odreenim privatnim agencijama. Za sada se jo ne moe odgovoriti na pitanje da li te agencije bolje vre zadatke drave u vezi sa resocijalizacijom, odnosno zatvaranjem i onemoguavanjem uinilaca da vre nova krivina djela.

4.5.5. Savremeni pristup u postupanju sa prestupnicima

Kraj prolog i poetak 21. vijeka, u krivinopravnoj i kriminalnopolitikoj nauci, obiljeen je, izmeu ostalog, estim i kontraverznim diskusijama o efikasnosti tradicionalnog kaznenog sistema i uspostavljanja novih oblika reagovanja na prestupnike, a naroito one koji su izvrili takva djela za koja se s pravom postavljaju dileme za primjenu kazne zatvora. Rasprave o alternativnim mjerama, koje bi bile propisane zakonima i bile izricane od strane suda, bile bi u najveoj mjeri nezatvorskog karaktera. Ovaj pravac razvoja politike suzbijanja kriminaliteta podrava se i kroz aktivnosti nadlenih tijela Ujedinjenih nacija, o emu govore zakljuci V i VIII kongresa ove najmasovnije svjetske politike organizacije.

Kako navodi Norman Bishop, u literaturi i u dokumentima UN izraz alternative zatvorakoristi se da oznai nekoliko vrsta mjera:

I) one kojima se prije suenja pokuava sprijeiti izvoenje prestupnika pred sud;

II) posebne mjere nezatvorskog karaktera izreene od suda;

III) sredstva kojima za vrijeme trajanja zatvaranja nastoje otkloniti negativne posljedice liavanja slobode.Ovaj autor (pravim) alternativama smatra samo drugu vrstu. Zbog toga u izlaganju posebnu panju posveujemo nezatvorskim mjerama koje se djele na:

a) alternativne mjere uz kontrolu ili nadzor nad prestupnikom (uslovna osuda (sa zatitnim nadzorom), rad u korist zajednice i prinudni rad, protjerivanje iz odreenog mjesta, oduzimanje odreenih prava, dozvola ili profesionalnog statusa);

b) alternativne mjere koje ne ukljuuju kontrolu ili nadzor nad prestupnikom (sudska opomena, novana kazna, naknada tete, konfiskacija, naknada izgubljenog);

c) kombinovane mjere (kombinacija bezuslovnog zatvora i nezatvorske mjere).

Kao savremene sankcije, koje se sve vie istiu kao alternativa kazni zatvora, pored navedenih poznate su jo i: novane kazne, konfiskacija imovine, kuni zatvor, elektronsko nadziranje, intenzivni nadzor uslovnog otpusta, nadoknada tete, ustanove za izdravanje kazni u zajednici i kampovi za prestupnike sa vojnom disciplinom.

KRIVINI

DOGAAJ

INICIJALNI

KONTAKT

LIAVANJE

SLOBODE

ISTRAGA

PRITVOR

Patrola, prikriveni rad, informatori, priznanje, rtve, svjedoci

NAPOMENE:

Op.autora.

Lazarevi, LJ., Krivino zakonodavstvo kao osnova za konstituisanje politike suzbijanja kriminaliteta

O sadrajnom odreenju pojmova suzbijanje i suprotstavljanje, vidjeti vie u Prevencija kriminaliteta, teorijsko-kriminalistiki pristup, Krivokapi, V., Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2006.

Ovo se naroito odnosi na mjere specijalne i generalne prevencije, kojima se realizuju preventivni ciljevi ali su u osnovi mjere represivnog karaktera. Prije svega radi se o primjeni mjera krivinopravne prinude, koje su osnova represivnog aparata drave prema krivinoodgovornim uiniocima krivinih djela, ali i uiniocima ostalih protivpravnih ponaanja propisanih u zakonima odreenih drava.

Lazarevi, LJ.: Krivino zakonodavstvo kao osnova za konstituisanje politike suzbijanja kriminaliteta

Krivokapi, V., Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2006., str . 255-260.

Mlaenovi-Kupevi, R.: Kriminologija, Svjetlost, Sarajevo, 1982., str. 121-122.

Budimli, M., Aktuelnost kriminolokih istraivanja u prevenciji novih formi kriminalnog ponaanja, Kriminalistike teme, asopis za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije, broj 3-4, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2004., 213-226.

Stojanovi, Z.: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str. 80.

Stojanovi, Z.: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str 81.

Zakona o krivinom/ kaznenom postupku.



O znaaju posebnih istranih radnji u suprostavljanju najteim oblicima krivinih djela, primjerice organiziranom kriminalitetu, vidjeti vie u: Komentari zakona o krivinom/ kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini, Sijeri-oli, H., i ostali, Vijee Evrope/ Evropska komisija, Sarajevo, 2005., str. 348-361.

Siegel, J.L., Criminology, Thomson Learning, London, 2006., str. 498.

Stojanovi, Z.: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str 82-83.

Ignjatovi, ., Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str 344.

Morgan, R., Newburn, T.: The Future of Policing, Oxford, 1997., preuzeto iz Ignjatovi, ., Kriminologija, Beograd, 2005., str. 344-345.


Siegel, L., J., Criminology, Thomson Learning, London, 2006., str. 525-526.

Ignjatovi, ., Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str 353-361.

Maljevi, A., i ostali: Otvoreno o policiji i korupciji, Udruenje diplomiranih kriminalista, Sarajevo, 2006., str 3-4.

Podaci se odnose na registrovane oblike koruptivnih krivinih djela u 13, od 15 organizacija sa policijskim ovlatenjima u Bosni i Hercegovini. Nedostaju podaci od MUP-a Republike Srpske i MUP-a Tuzlanskog kantona.

Vidjeti vie u: Otvoreno o policiji i korupciji, Maljevi, A., i ostali, Udruenje diplomiranih kriminalista, Sarajevo, 2006.


O korupciji u policiji, kao predmetu kriminolokih i inih istraivanja, vidjeti vie u: Otvoreno o policiji i korupciji, Maljevi, A., i ostali, Udruenje diplomiranih kriminalista, Sarajevo, 2006., str 5-10.

Sijeri-oli, H., i ostali, Komentari ZKP-u u Bosni i Hercegovini, Vijee Evrope/ Evropska komisija, Sarajevo, 2005.

O oportunitetu krivinog gonjenja vidjeti vie u: Komentar zakona o kaznenom postupku, II izdanje, Pavii, B., i suradnici, Pravni fakultet Sveuilita u Rijeci, Rijeka, 2001., str.284-290; i Komentari zakona o krivinom/ kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini, Sijeri-oli, H., i ostali, Vijee Evrope/ Evropska komisija, Sarajevo, 2005., str. 875-880.


Krivokapi, V., Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2006., str . 238.

Krivokapi, V., Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2006., str . 240.


Milutinovi, M.: Kriminalna politika, Savremena administracija, Beograd, 1984., str. 197-208.


Lazarevi, LJ.: Krivino zakonodavstvo kao osnova za konstituisanje politike suzbijanja kriminaliteta

Stojanovi, Z: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str 85.

Ignjatovi, .: Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str 365.

Milutinovi, M.: Kriminalna politika, Savremena administracija, Beograd, 1984., str. 170.


U literatri je poznat i pojam kaznene politike zakonodavca, ali prema veini autora ovaj segment kaznene politike ima daleko manji stepen uticaja na obim, strukturu i dinamiku kriminaliteta u odnosu na kaznenu politiku koju provodi sud. Vidjeti vie u: Lazarevi, LJ., Krivino zakonodavstvo kao osnova za konstituisanje politike suzbijanja kriminaliteta


Stojanovi, Z: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str 84-86.

Na primjer: ako se u sudskom postupku utvrdi da tretirano djelo nije krivino djelo, ili ukoliko postoji neki od osnova koji iskljuuju postojanje krivinog djela, takoer brojni su sluajevi ne postojanja mogunosti utvrivanja krivnje osumnjienog izvrioca krivino djela, ili pak postoji neki od osnova za neizricanje krivine sankcije. Pored ovih okolnosti, veoma su esti i formalni propusti sudionika krivinog postupka, koji takoer za posljedicu mogu imati prekidanje ovog postupka.

Jedini izuzetak za izvrenje krivine sankcije i pored neutvrivanja krivine odgovornosti, jeste sluaj ako se za uinioca krivinog djela u krivinom postupku utvrdi da je neuraunljiva osoba odnosno bitno smanjeno uraunljiva osoba, u kojem sluaju se moe izrei neka od mjera bezbjednosti propisana krivinim zakonom.

Taj izazov se odnosi na ostvarenje tzv. svrhe izvrenja krivinih sankcija, ili ue posmatrano svrhe kanjavanja, prema kojoj ove institucije moraju ispuniti ciljeve specijalne prevencije prema uiniocu krivinog djela, to je i njihov primarni zadataka, ali i ciljeve generalne prevencije, koja se odnosi na uticaj koji izvrenje pojedinanih krivinih sankcija ostavlja na cjelokupnu zajednicu.

O meunarodnim aktima koji su osnova za uspostavljanje savremenih sistema za izvrenja krivinih sankcija vidjeti vie u: Izvrno krivino/ kazneno pravo, Petrovi, B., Jovaevi, D., Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2006., str.69-71.

Stojanovi, Z.: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str 86-87.


Petrovi, B., Jovaevi, D.: Izvrno krivino/ kazneno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2006., str.27.

Neki od razloga za intenzivno ugraivanje ove kazne u krivinopravne sisteme razvijenijih zemalja Evrope tokom 19. vijeka, izdvajaju se: potpuno ukidanje ili suavanje pravnog okvira primjene smrtnih kazni, telesnih kazni i kazni deportacija, ime se kazna zatvora uspostavlja kao osnovna krivina sankcija za uinioce teih krivinih djela. Pored toga, isticanje principa (graanske) slobode, kao jednog od temeljnih prava uspostavljenih novih buroaskih drava toga doba, kazna kojom se to dobro ograniava odnosno oduzima dobiva i specifinu kriminalnopolitiku vrijednost.


Jedan od utemeljitelja Klasine kole, pionir savremenog krivinog prava i kriminologije, Cesare Beccaria (1738-1794), najpoznatije djelo Dei Deliti Dele Penne (1764., Milan), O zloinima i kaznama, Beccaria, C., ( prevod Antum Cvitanovi), Zagreb, 1988.;

Petrovi, B., Jovaevi, D.: Izvrno krivino/ kazneno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2006., str. 37-48.

elijski sistem poznat je i kao "Pensilvnaijski sistem", prema mjestu djelovanja drutva za zatvore koje je najzaslunije za izgrdanju jedne takve kaznionice u tom dijelu svijeta. Sistem utanja je poznat i kao "Oburnski sistem", koji je dobio ime prema kaznionici u Oburnu (Auburnu), u kojoj se primjenjivo sistem u kojem je u rijetkim sluajevima zajednikog provoenja vremena osuenicima bio zabranjen svaki oblik govorne komunikacije.

Ignjatovi, .: Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str. 377.

Alexander Maconochie, prema kojem je ovaj sistem nazvan Makonikejv sistem.

Ignjatovi, .: Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str. 380-383.

Tzv. "Minimalna pravila za postupanje sa osuenicima", koja su izraena u skladu sa pozitivistikom orjentacijom u krivinim naukama u tom vremenu i djelovanju Pokreta nove drutvene odbrane.

Ona su usvojena Rezolucijom 663 (XXIV) Generalne skuptine od 31.07.1957. i izmjenjena Rezolucijom 2076 (LXII) od 13.05.1977.

Srzenti, N.: Prvi kongres UN za suzbijanje zloina i postupanje sa prestupnicima, Arhiv 1956/4 pp.475-485, preuzeto iz Ignjatovi, .: Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str. 383.

Ignjatovi, .: Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str. 383- 387.

Lab, S.: Crime Prevention, 1988., str 194, preuzeto iz: Stojanovi, Z.: Politika suzbijanja kriminaliteta, Novi Sad, 1991., str. 87.

Ignjatovi, .: Kriminologija, J.P. Slubeni glasnik, Beograd, 2005., str. 403.

Siegel, J., L.: Criminology, Thomson Learning, London, 2006., str. 599-605.

PAGE 3

Documents

Subjekti Politike Suzbijanja Kriminaliteta