SC MNH X HI V

T DO CHNH TR

Gene Sharp

Boston: Extending Horizons Books, Sargent Porter Publishers, 1980

Nguyn vn Thi, PhD., chuyn ng

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 21

2

Sc Mnh X Hi v

T Do Chnh Tr

I TM NHNG PHNG CCH KIM CH

CHNH QUYN

Mt trong nhng vn tng qut khn trng nht v chnh tr ngy nay l lm th no kim ch nhng hnh ng ca cc chnh quyn hin i. Quyn lc khng c kim sot ca nhng chnh quyn ny e do chng ta nhiu mt -- trng trn hn c l qua nhng hnh thc bo ngc v chin tranh. Nhng phng tin truyn thng nhm kim ch cc nh cai tr -- nh nhng hn ch hin nh, cc cuc bu c, s t ch bi chnh cc nh cai tr, v cch mng bo ng tng chng t

22 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

l c nhng gii hn v bt li ng k, d chng c em li nhng ng gp khc. Trong nhng trng hp qu khch i hi cn c s kim ch th chng ta khng th ch trng cy vo nhng phng tin truyn thng nh l nhng gii php duy nht. Nu chng ta khng mun tr thnh ch l nhng ci inh c chnh tr bt lc, hay l b tiu dit, th chng ta phi tm cho c v ng dng nhng phng tin hu hiu kim ch quyn lc ca cc nh cai tr. Nu chng ta phi khm ph, pht trin, v ng dng nhng phng tin kim ch nh th th chng ta cn phi suy ngh v vn ny. thc hin iu ny, chng ta phi tr li vi mc tho lun cn bn hn nhiu v quyn lc chnh tr so vi nhng cuc tho lun thng thng ngy nay v nhng vn chin tranh, chuyn ch, v p bc. Chng ta cn xc nh v tr v xt n cc yu t ca vn quyn lc chnh tr khng c kim sot v xt nh nhng tng quan gia nhng yu t . Khi lm iu ny th chng ta phi cn thn ng chp nhn mt cch v thc nhng quan im m ngi ta thng c v quyn lc chnh tr. Nhng quan im ny s p t nhng gii hn ln s suy t ca chng ta, iu c th ngn chn chng ta thnh cng trong vic sng to nhng phng tin kim sot hu hiu. Thay v nh vy, khi chng ta tm hiu v xt nghim nhng thc t x hi v chnh tr lin h n quyn lc chnh tr, chng ta cn phi c gng -- mt cch c thc -- vt qu nhng ln ranh quan nim b p t bi s t ng chp nhn nhng gi nh truyn thng. Chng ta cn tm ti xem nhng phng tin khc kim ch cc nh cai tr c c sn hay khng hay l cn phi c sng to cng thm vo vi nhng phng tin kim sot m ngi ta tng trng cy vo, trong qu kh. Ngay c trc khi c th bt u suy ngh v nhng phng cch kim ch quyn lc chnh tr trong nhng trng hp qu khch, chng ta cn phi nhn ngay vo quyn lc chnh tr. Quyn lc chnh tr l g, v bn cht ca n l g? y l nhng cu hi nn tng cho vic xt nh nhng phng tin c th c s dng kim sot quyn lc chnh tr khi nhng ngi nm gi quyn lc khng mun b kim ch. Nhng quan im khc nhau v quyn lc chnh tr v v bn cht ca quyn lc chnh tr s a n nhng nhn nh tng ng v cc gii php c th c i vi nhng ngi mun p dng kim sot. Thng thng ngi ta cho rng quyn lc ca mt nh cai tr (d nhin l bao gm khng nhng ch nhng v lnh o hnh php, m cn cc nhm lnh o v tt c nhng c ch ch huy c cu Nh Nc na) nh l mt ni hoa cng: rn chc, s v nht qun, bn vng, hoc gn nh l vnh cu. Theo li nhn ny th mt quyn lc nh th ch trong nhng trng hp cc oan mi chu b khut phc bi mt

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 23

s phng tin kim sot c th c c m thi. Ngi ta c th thc hin kim sot bng cch thay i quyn s hu hay qun tr ca c cu Nh Nc. iu ny c th thc hin c mt cch hp php (nh bng bu c) hay bt hp php (nh bng o chnh). C hai phng cch ny u li cu trc v quyn lc sn c gn nh l nguyn vn cho s hu ch hay qun tr vin mi. Hoc ngi ta c th hm do hay l thc thi mt cuc tn cng bng n trc tip c tm c ( nh l mt cuc cch mng bo ng hay mt cuc chin tranh quc t) nhm ph v t nht l phn no ci c cu hng mnh . Ngi ta thng c ci quan nim ph qut l chng li mt nh cai tr khng mun chp nhn nhng gii hn hay t nguyn thoi v th ch c nhng phng tin hu hoi nh th mi c kh nng lm suy yu hoc loi b quyn lc ca mt ch nh th m thi.

Ci Ngun Quyn Lc ca Cc Nh Cai Tr C Th B Ct t

Mt quan im thay th khc v quyn lc ca cc nh cai tr hu nh l hon ton i nghch li. Quyn lc chnh tr ca nh cai tr khng c quan nim nh l mt ni hoa cng i hi mt kh nng kim sot bng n. Theo l thuyt khc bit ny, nh cai tr (hay nhm cai tr) l mt con ngi (hay mt nhm ngi). Nh cai tr trong con ngi ng ta khng c quyn lc g hn bt c con ngi no khc. Nhn nh ny tht qu s ng nn thng khng bao gi c ch n. Tuy nhin, nhn nhn c iu ny dn a n nhng nhn thc v gii php mi. Nu nh cai tr trong thn xc ca chnh ng ta khng c quyn lc g hn bt c c nhn no khc, th quyn lc cai tr ca ng ta phi n t bn ngoi ng ta. Quyn lc ny do phi c ci ngun t x hi, v v tr ca nhng ci ngun ny cn phi c xc nh. Nhng ci ngun ny bao gm s chp nhn quyn cai tr ca nh cai tr (quyn hnh), nhng ti nguyn kinh t, nhn lc, kh nng qun s, kin thc, cc k nng, gung my hnh chnh, cnh st, cc nh t, to n, v nhng iu tng t. Mi mt ci ngun ny ln lt s lin h cht ch vi, hay l trc tip l thuc vo mc hp tc, khut phc, vng phc, v s h tr m nh cai tr c th th c c t ngi dn ca mnh. Nhng ngi ny bao gm qun chng ni chung v nhng tr t vin c tr lng v cc nhn vin ca ng ta. S l thuc ny, trong mt s trng hp, c th gip ngi dn gim bt vic cung cp cc ngun quyn lc,

24 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

hoc rt hn nhng ngun ny i, bng cch gim bt hay rt lui s hp tc hay vng phc cn thit ca h. Nu s chp nhn, s khut phc hay s h tr ca cc tr t vin c tr lng v cc nhn vin v c ca qung i qun chng c rt lui phn no hay ton b th cc ci ngun ca quyn lc kt cuc s b sit li, v do quyn lc hu hiu ca nh cai tr s b suy yu i. Vic lm suy yu ny ni mt cch tng qut s t l vi mc m vic cung cp cc ngun sc mnh c sit li. Nu vic rt lui s chp nhn, s khut phc, v s h tr c th duy tr c d cho b nh cai tr trng pht v bt tun (ch ti) th ngy tn ca ch ang thy trc mt. Do , v th v quyn lc chnh tr ca tt c cc nh cai tr u l thuc vo s tun phc, khut phc, v hp tc ca ngi dn. y l mt tm lc ht sc c ng ca mt phn tch1 di hn rt nhiu (v phn no t n gin hn). Tuy nhin, ni l quyn lc ca nh cai tr khng nhng khng vng chi v nht qun v khng vnh cu, m ngc li phi lun lun da trn cu trc phc tp v mong manh ca nhng lin h v con ngi v v c ch th cng . Nhng ng ca nhn nh ny hin nhin, mc d nhng vn thc tin ln lao trong vic thc thi vic rt lui s h tr vn cn i hi nhiu quan tm nghim chnh. Nguyn tc rt lui cc ngun sc mnh khi cc nh cai tr khi c p dng mt cch thc tin c th cung cp nhng phng tin hu hiu cn cho cuc u tranh p t kim sot ln nhng nh cai tr khng mun b kim ch. Nhng phng tin chng li loi nh cai tr ny thng nm trong nhng thnh phn ct yu ca kh nng tng qut ca x hi kim ch cc nh cai tr ca mnh.

Cu Trc ca X Hi nh Hng n Kh Nng Kim Sot

Mt thnh phn rt quan trng trong kh nng l nhng iu kin c ch v cu trc ca x hi. iu ny ni n s hin hu hay l vng bng ca nhng t chc khc nhau, s lng ca cc t chc, mc tp quyn hay tn quyn ca nhng t chc ny, cc th tc lm nhng quyt nh ni b, v mc v sc mnh ni ti v s sinh ng ca chng. Mt trng hp qu khch s l mt x hi m trong mi t chc u l mt phn ca c cu tp trung ca Nh Nc hay l chu l thuc mt cch hu hiu vo nh Nc hay l b Nh Nc kim ch. Cc oan khc l mt x hi m trong tt c mi nhu cu ca x hi

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 25

u c mt s ln cc t chc c lp khc nhau p ng v trong c s hin hu ca nhng hnh thi chnh quyn, nhng khng c Nh Nc trung ng tp quyn (Nh Nc y ni n mt hnh thi chnh quyn c th s hu, ngoi nhng yu t khc, mt b my bn giy thng trc, mt h thng qun s thng trc v mt lc lng cnh st thng trc, s dng nhng phng tin kim ch bng bo lc, c h tr bng mt h thng nh t). Tuy nhin, nhng iu kin cc oan v c cu ht sc trung ng tp quyn hay tn quyn nh th thng him khi hay khng bao gi c. Hu nh tt c cc x hi chnh tr u c mt cu trc u gia hai thi cc ny. Mc ca kh nng tp trung li hay phn tn quyn lc hu hiu trong x hi, mc m theo kh nng c tp trung vo Nh Nc hay c phn tn cho cc t chc c lp ca x hi, l mt vn quan trng. Tnh trng c cu ca x hi nh hng n kh nng ca x hi kim sot quyn lc ca cc nh cai tr theo hai cch. Nu quyn lc c phn tn rng ri gia nhng t chc c lp mnh v nng ng, th tnh trng s h tr rt nhiu trong nhng trng hp khn trng cn i hi u tranh kim ch nh cai tr. Quyn lc ny s tng cng kh nng ca ngi dn v cc t chc trong vic rt lui nhng ngun sc mnh ca nh cai tr p t s kim ch. Hn na, tnh trng c cu s t nhng bin gii rng ln cho quyn lc tim nng ca ng ta m mun vt qu nhng bin gii ny ng ta khng th khng thc hin nhng thay i v c cu hay quyt nh gia tng s h tr nng ng ca ngi dn v ca cc t chc ca h. Bt c nh cai tr no cng khng khn thit s ni rng vic s dng quyn lc, s thng tr v s kim sot ca mnh i vi x hi mt cch xa hay su n mc m tnh trng c cu cho php. Thiu ng lc thc y, s tn trng nhng gii hn hin nh, nhng nim tin v o c hay tn gio, hoc s tun th nhng l thuyt hay trit l chnh tr c th lm cho nh cai tr c tnh kim hm mnh khng s dng ton tim nng quyn lc m tnh trng c cu ca x hi cung ng sn cho ng ta. Tuy nhin, nu quan im ca nh cai tr thay i, nu hon cnh lm ng ta thy l cn phi c nhng hnh ng qu khch hn, nu nhng nhu cu ca c tnh lm cho ng ta tr nn kht vng quyn lc hn, hay l nu c mt ngi hay mt nhm ngi bng cch tim quyn ginh ly v th ca nh cai tr, th lc by gi nh cai tr c th y mnh vic s dng tim nng quyn lc ti a n nhng gii hn c quyt nh bi nhng tnh trng c cu x hi. Nh cai tr c th ngay c tm cch lm suy yu hoc tn cng cc t chc m nh vo sc mnh ca chnh mnh n nh cc gii hn .

26 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

Tt c nhng iu ny, do , gi ln ci l, thm vi nhng iu lut ca hin php v nhng gii hn t ch ca chnh nh cai tr, cn phi c mt k thut u tranh kim ch nhng nh cai tr khng mun b kim sot, v mt tnh trng c cu x hi a ra nhng gii hn hu hiu cho tim nng quyn lc ca cc nh cai tr thit lp mt s kim sot hu hiu i vi quyn lc ca nhng nh cai tr hin i. C mt k thut u tranh da trn quan im v bn cht ca quyn lc ni trn (quyn lc c nhng ngun gc c th b sit li bng cch rt lui s hp tc v tun phc). K thut ny c gi l hnh ng bt bo ng. Hnh ng bao gm phn i bt bo ng c tnh biu tng; bt hp tc kinh t, x hi, v chnh tr; v can thip bt bo ng di hnh thc tm l, vt cht, x hi, kinh t, v chnh tr.2 K thut ny mt khi c lm cho tinh t, c pht trin, v c thc thi trong nhiu hon cnh c th khc nhau, c th to thnh linh hn ca gii php p ng nhu cu v mt mt k thut u tranh nhm kim ch cc nh cai tr khng mun t nguyn chp nhn nhng gii hn cho quyn lc ca mnh. Cn c nhiu nghin cu, phn tch, v tm hiu v chnh sch, v pht trin v bn cht v tim nng ca k thut kim ch ny.

Tuy nhin, chng ny ch yu tp trung vo vai tr ca cu trc x hi nm bn di vic quyt nh nhng gii hn v tim lc ca nh cai tr. Trng im ca cuc tho lun ny l xt nh nhng hu qu di hn ca vic tp trung tng i tim lc ca x hi vo Nh Nc, so vi nhng hu qu di hn ca vic phn tn tng i quyn lc vo nhng t chc phi Chnh ph ca x hi nh l mt tng th. C lc, d khng xy ra thng xuyn, c nhn c th nh hng su m n din bin ca nhng bin c x hi v chnh tr nh sc mnh thuyt phc ca bn thn, nh nhng lin h ca mnh vi nhng nhn vt gi nhng chc v then cht trong c cu, v nh kh nng ca mnh s dng nhng loi hnh ng bt bo ng no . Mt vi hnh ng c nhn ca Mohandas K. Gandhi minh xc kh nng ny. Tuy nhin, nhng trng hp ny him hoi, nht l chng li nhng nh cai tr nht quyt cai tr theo mun ca mnh m khng chu b gii hn. Trong nhng trng hp nh th th quyn lc ca h ch c th b ct i mt cch ng k hay l b ph hu bng cch sit cht cc ngun sc mnh ca h m thi. Tuy nhin vic sit li nh th khng th thc hin c vi nhng c nhn bit lp. Nhng ci ngun quyn lc ca nh cai tr thng thng ch b e do mt cch ng k khi khi s h tr, hp tc, v tun phc b gi li cng mt lc bi mt s ln ngi dn, ngha l, bi cc nhm x hi v cc t chc. Do kh nng ca cc c ch ny rt li nhng ngun m h cung cp l then cht. Kh nng ny do nhiu nhn t khc nhau tc ng, bao gm k nng ca ngi dn trong vic

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 27

p dng k thut u tranh, v c nhu cu tng i ca nh cai tr v cc ngun sc mnh m cc c ch ny c th cung ng. C hai iu tng qut c th xy ra lc ny. Quyn lc c th qu b tp trung vo Nh Nc, v ngi dn qu b phn ho, n khng c c nhng nhm hay t chc x hi tm thc c kh nng rt lui c cc ngun sc mnh ca nh cai tr, v do kim ch c nhng hnh ng ca nh cai tr. Mt khc, nu trong x hi c c mt mc kh quan nhng nhm c kh nng hnh ng c lp, do c kh nng kim ch, th s hin din v sc mnh ca nhng t chc s gia tng xc sut thnh cng mt cch ng k cho mt cuc u tranh nhm kim ch quyn lc ca nh cai tr. Cc nhm v t chc c kh nng hnh ng c lp nh th c gi l nhng t im (ni chn) ca quyn lc. Quyn lc y d nhin l ni n quyn lc chnh tr, mt loi sc mnh x hi. Quyn lc chnh tr y c nh ngha nh l ton b nhng phng tin, nh hng, v p lc bao gm quyn hnh, cc hnh thc tng thng v ch ti c sn s dng cho vic tranh th cc mc tiu ca ngi nm gi quyn lc, nht l ca cc c ch chnh quyn, ca Nh Nc, v ca cc nhm chng li c hai. Quyn lc chnh tr c th c o lng bng kh nng kim sot hon cnh, con ngi, hay l cc t chc, hay l kh nng ng vin ngi v cc t chc cho mt sinh hot no . Quyn lc c th c s dng lm cho mt nhm c c kh nng tranh th mt mc ch, thc thi hay thay i cc chnh sch, khuyn d nhng ngi khc hnh ng khi nhng ngi s dng quyn lc c mun dn thn vo i lp, duy tr h thng, nhng chnh sch, v nhng lin h hin hnh, hay l sa i, ph hu, hoc thay th cc quan h quyn lc trc y. Ch ti c th l bo ng hay bt bo ng -- thng l yu t then cht ca quyn lc. Khng lun lun cn phi p dng kh nng s dng trng pht c hu hiu. Ch kh nng p dng trng pht v s dng nhng thnh phn khc ca quyn lc cng tranh th mc tiu ri. Trong nhng trng hp nh th th quyn lc cng khng km g hn l khi quyn lc c p dng cng vi trng pht.3

Vai Tr ca Nhng T im Quyn Lc

c Phn Tn Trong Vic Kim Ch Quyn Lc Chnh Tr

Hnh thi chnh xc v bn cht ca nhng t im quyn lc ( hay l nhng ni m quyn lc c tm thy, quy t, hay biu hin) bin i t

28 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

x hi ny n x hi khc, t hon cnh ny n hon cnh khc. Tuy nhin, chng thng bao gm cc nhm v t chc x hi nh l gia nh, cc giai cp x hi, cc nhm tn gio, cc nhm vn ho v quc tch, cc nhm ngnh ngh, cc nhm kinh t, cc lng, thnh ph, th, tnh l v vng, cc c quan nh ca chnh ph, cc t chc thin nguyn, v cc chnh ng. Rt thng thng l nhng nhm x hi v t chc truyn thng, n nh, v chnh thc. Tuy nhin, i lc, cc t im quyn lc c th c t chc mt cch t chnh thc hn, v ngay c c th va mi c to ra hay l c hi sinh trong tin trnh tranh th mt mc tiu no hay l chng i li nh cai tr (nh nhng hi ng cng nhn trong thi gian cuc Cch Mng Hung Gia Li nm 1956). V th ca nhng nhm hay t chc ny nh l nhng t im s c quyt nh bi kh nng hnh ng c lp, s dng sc mnh hu hiu, v iu ng c sc mnh hu hiu ca ngi khc, nh ca nh cai tr, hoc ca mt t im hay nhiu t im quyn lc no . Kh nng ca nhng t im ny trong vic kim ch nhng hnh ng ca nh cai tr lc by gi s chu nh hng ca (1) mc hin hu ca nhng t im ny, (2) mc chng c th hnh ng c lp, (3) nhng ngun quyn lc m chng kim sot, (4) mc sc mnh x hi m chng kim sot, v (5) i khi, nhng nhn t khc na. Nu tt c nhng nhn t ny u c tht nhiu, th cc t im c th t do cung ng nhng ngun quyn lc m nh cai tr cn n, hay thay v nh vy, nhng t im ny c th chn sit cht li hoc ct t nhng ngun quyn lc m nh cai tr i hi.

Cc T im Quyn Lc t Nhng Gii Hn Cho Kh Nng Quyn Lc ca Nh Cai Tr

C cu quyn lc ca x hi nh l mt tng th bao gm c hai th: nhng lin h gia nhng t im quyn lc vi nhau ln nhng lin h ny vi nh cai tr. C cu quyn lc ca x hi, ngha l, nhng lin h ny, trong di hn s quyt nh cc lnh vc v sc mnh ca quyn lc hu hiu ti a ca nh cai tr.4 Khi quyn lc c phn tn mt cch hu hiu trong khp c x hi gia nhng t im nh th th quyn lc ca nh cai tr rt c th b kim ch v gii hn. Tnh trng ny c gn lin vi t do chnh tr. Ngc li, khi nhng t im nh th b lm suy yu mt cch trm trng, b ph v mt cch hu hiu, hay l s hin hu c lp v t qun trong hnh ng b mt vi loi kim sot p t ph hu th quyn lc ca nh cai tr rt c th khng b kim ch.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 29

Tnh trng ny c gn lin vi chuyn ch. Khi ngi ta nhn thy v cm nhn c ch c mt quyn hnh duy nht ca con ngi th tnh trng ny xa ri vi t do hn c, Betrand de Jouvenel vit nh th.5

Khi nhng t im quyn lc qu nhiu v qu mnh nh cai tr c th thc hin c s kim sot v gii hn hay ph hu chng, th nh cai tr vn c th th c c nhng ngun quyn lc m ng ta cn t nhng t im ny. Tuy nhin, mun lm nh vy, nh cai tr phi lm cho nhng nhm x hi v t chc c cm tnh vi ng ta, vi nhng chnh sch v bin php ca ng ta, v vi ch ca ng ta nh l mt tng th, cho h sn lng chu khut phc, hp tc, v cung ng cc ngun quyn lc cho ng ta. thc hin iu ny, ng ta phi iu chnh hnh vi v chnh sch ca mnh gi c thin v s hp tc ca nhng ngi to nn cc nhm v t chc ca x hi. y l mt loi kim sot gin tip m nhng t im quyn lc c th thi hnh i vi nh cai tr. Nu nh cai tr khng c gng iu chnh hoc iu chnh khng thnh cng, th ng ta s lm mt lng dn chng m ng cai tr, lc by gi nhng t im mnh ca x hi c th, bng mt cuc u tranh cng khai, rt lui nhng ngun quyn lc m h kim sot v nh cai tr i hi. Theo phng cch ny dn chng hnh ng qua cc nhm v t chc c th p t kim sot i vi mt nh cai tr c tham vng c on hay ngay c lm cho ch tan r v quyn lc ca nh cai tr tan bin. iu ngc li cng ng. Khi cc nhm x hi v cc t chc mt i kh nng quyt nh v hnh ng c lp, mt i s kim sot i vi cc ngun quyn lc, hay l b lm suy yu i rt nhiu hoc b ph v, th s mt mt nh th s ng gp ng k vo vic lm cho quyn lc ca nh cai tr v gii hn v khng th kim ch c. Trong nhng trng hp khng c nhiu nhng t im quyn lc v ngi dn ch l mt khi nhng c nhn phn ho khng c kh nng hnh ng tp th, th quyn lc ca nh cai tr t b ngi dn kim ch hn c.

Nhng Tn Cng C Ch v Nhng Hu Qu Khng D Tnh C th Lm Suy Yu

Cc T im Quyn Lc

Nhng nguyn nhn hon ton khc nhau c th lm suy yu hoc ph v cc t im quyn lc ca x hi. Nhng chnh sch ca nh cai tr c ch tn cng s c lp ca nhng t im ny, lm suy yu sc mnh ca chng, hay ngay c ph v chng ch l mt trong nhng iu c th xy ra. Nhng kt qu tng t c th xy ra tip theo nh l

30 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

nhng hu qu ph khng d tnh do s iu hnh nhng chnh sch x hi, kinh t, v chnh tr hoc do nhng ng lc khc. Ni no cuc tn cng c ch th c th l nh cai tr cm thy cc nhm v t chc nh th l nhng i th cnh tranh, v nhn nhn l cc nhm v t chc p t gii hn ln quyn lc v tham vng ton nng ca mnh. Lc by gi nh cai tr c th ch tm cch ph v s c lp ca chng v ngay c gii tn cc c ch. Nh x hi hc ngi c Georg Simmel l lun l c mun bnh ng ho ngi dn ca nhng nh cai tr khng phi l v u tin o c v bnh ng, m thc ra ch v mong mun lm suy yu nhng nhm ngi c kh nng gii hn quyn lc ca cc nh cai tr. Mt b phn no c th bin mt khi hng ng ca nhng nhm x hi v t chc ca x hi, nht l nu c ch ny khng c kh nng i khng hu hiu chng li nhng n lc ca nh cai tr. Tuy nhin, thng thng hn th nhm hay t chc ny vn tip tc tn ti mt cch chnh thc, nhng s thiu hn nhng phm cht em li c lp v kh nng kim sot cc ngun quyn lc. t qu khch hn th nhm vn tip tc tn ti vi s c lp v quyn hn b gim i rt nhiu nhng khng b trit tiu. Mt nh cai tr mun c quyn lc v gii hn v khng b thch thc c th c thay th mt t im bng mt t chc do h thng ca ng ta kim sot cht ch. Khi nhng cuc tn cng vo cc t im quyn lc ca x hi nh th c nhn nhn nh l nhng n lc nhm nng cao quyn lc v k ca nh cai tr, p t mt th ch c ti, hay l ni rng s kim ch ca mt th ch p bc sn, th nhng tn cng ny c nhn thy mt cch ph qut l tht ng quan ngi. Tuy nhin, y khng phi lun lun l trng hp. Khi nhm hay t chc b tn cng b nhiu ngi cho l p bc, trc li, hoc phn x hi, hay l b tht sng v nhng l do khc, th mt cuc tn cng vo t chc ny bi mt nh cai tr p dng nhng ti nguyn hng hu hn ca Nh Nc thng c chp nhn mt cch rng ri v c xem nh l tin b v ngay c gii thot na. iu ny khng ph nh cht no quan im trn y cho rng vic lm suy yu hay ph v nhng t im quyn lc s lm gia tng quyn lc ca nh cai tr ang ch o Nh Nc. Nhng t im b tn cng c th vn hnh ngc li hay thun theo s hng thnh ca x hi nh l mt tng th; trong c hai trng hp, nhng t im ny sit li kh nng quyn lc ca nh cai tr. iu ny khng c ngha l nhng nhm hay nhng t chc sinh hot lm hi n dn chng hay nhng thnh phn ca dn chng nn c chp nhn mt cch th ng v c php tip tc nhng hnh vi trong qu kh. Khng phi l vic kim ch hay loi b nhng c ch nh th, iu s to ra vn ; m chnh l ci phng cch nhm t c hay loi b

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 31

kim ch s a n vic lm gia tng kh nng ca nh cai tr tr thnh c ti v p bc. Vn s c to ra khi gung my Nh Nc thi hnh vic kim ch hay loi b v nhng t im quyn lc mi khng c thnh lp, hay l nhng t im hin hnh khc khng c tng cng; nhng t im ny t nht cng nm ngoi vng kim sot ca nh cai tr ging nh nhng t im b tn cng. V im c bit ny th vic t im c b khut phc bi lut php dn ch phng khong, bi ngh nh ca mt nh chuyn ch, hoc do tuyn co ca ca mt lnh o cch mng, khng quan trng my. Trong nhiu h thng khc nhau, hu qu ni mt cch tng qut u nh nhau. Hu qu l va gia tng tm c v nhng kh nng ca gung my Nh Nc va lm suy yu hay ct b i mt nhm hay mt t chc c kh nng chng li v gii hn kh nng quyn lc ca nh cai tr ang ch huy c cu Nh Nc. Bao gi t im quyn lc cn b lm suy yu i rt nhiu hay b ph v m khng c mt s gia tng cn bng sc mnh bi nhng nhm hay t chc hin hnh hay to nn nhng t chc mi c lp vi Nh Nc, th kt qu theo mt ngha no s ging y nh nhau: ngha l quyn lc ca nh cai tr s gia tng v kh nng ca ngi dn trong vic gii hn hay kim ch quyn lc ny s b gim thiu. iu ny khng nhng ch p dng cho nh cai tr hin ti ang ch o Nh Nc. Mt nh cai tr nh th thc ra c th c nhng mc ch nhn bn v khng c c mun tr nn c ti. Kt qu cng cn c p dng cho nhng nh cai tr tng lai tha hng tim nng quyn lc c ni rng, c th t nhn bn hn nhng v tin nhim rt nhiu, v c th thc s ginh c s kim sot gung my Nh Nc bng cch tim quyn, nh mt cuc do chnh chng hn. Cng cng mt tin trnh tng qut vn hnh trong nhng hon cnh rt khc bit trong vic p tan gii qu tc v cc lnh cha phong kin thi Cch Mng Php v trong vic ph v nhng nghip on thng mi c lp v cc chnh ng ti Nga cng sn di thi Lenin v Stalin, v c ti c Quc X di thi Hitler. Kt qu ca nhng trng hp ny l gia tng vic tp trung quyn lc ca x hi, bnh trng kh nng quyn lc ca Nh Nc, gim thiu nhng gii hn c thc v nhng kim ch ca dn chng i vi kh nng quyn lc hu hiu ca nh cai tr.

32 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

Nhng Nhn T Khc C Th nh Hng n Cc Nh Cai Tr

Nhng Khng Kim Ch c H

iu ny khng c ngha l s c mt tng quan ton hc cht ch gia mc quyn lc c phn tn vo cc t im ny hoc tp trung vo Nh Nc v mc quyn lc ca nh cai tr c th b kim ch hay chuyn ch. Nh c ni trc y, nhng nhn t khc cng c th nh hng n hnh vi thc s ca nh cai tr, bao gm nhng gii hn t p t m ng ta chp nhn trong vic hnh s quyn lc ca mnh v bt c nhng gii hn no c thit lp bi cc th tc c ch, nh l cc cuc bu c, cc iu khon hin php, v nhng phn quyt t php, vi iu kin l nh cai tr sn lng tun th. Tuy nhin, phn tch ny khng c ngha l sc mnh tng i v tnh trng ni ti ca nhng t im nh th s t ra nhng gii hn kht khe cho vic hnh s quyn lc ca nh cai tr. ng ta khng th vt qua nhng gii hn ny m tuyt nhin khng h n kin ca ngi dn. Nhng gii hn ny trong nhng hon cnh nh th ch c th vt qua c nu c s tho thun v h tr ca cc nhm x hi v t chc ca x hi ch khng th i nghch li s chng i r rng ca h c. iu kin ca nhng t im quyn lc ca x hi phn ln s quyt nh kh nng di hn ca x hi trong vic kim sot quyn lc ca nh cai tr. Mt x hi m trong cc nhm v cc t chc c sc mnh x hi ng k v c kh nng hnh ng c lp th s c kh nng kim ch quyn lc ca nh cai tr, v do c kh nng chng li chuyn ch, hn l mt x hi m trong mi ngi dn u bt lc.

Cc Hnh Thi C Ch L Th Yu i Vi S Phn Phi Quyn Lc Thc Th

Khun kh c ch chnh thc v cc th tc ca chnh quyn vn quan trng trong bi cnh ca nhn nh ny, nhng tnh trng c cu nm bn di, trong di hn, s ln t nhng dn xp chnh thc v chnh tr. Chnh s phn phi quyn lc trong ton c cu x hi nh mt tng th quyt nh quyn lc thc th ca nh cai tr, d cho nhng nguyn tc tng c cng khai tha nhn cho h thng hay cho nhng hnh thi c ch ca h thng l g.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 33

D c cu chnh tr chnh thc ca chnh quyn c th ht sc c ti, nhng nu nhiu quyn lc hu hiu c phn phi gia nhng nhm x hi v t chc khc nhau, th x hi ni ti c l s mnh duy tr mt h thng chnh tr tng i t do v mnh gii hn v kim ch quyn lc hu hiu ca nh cai tr. Ngay c mt chnh th chnh thc chuyn quyn do cng c th phi chu nhng gii hn v kim ch kht khe. Ngc li, ni no m cc t im chnh tr yu, th x hi c l s khng th ngn chn c s thng tr ca mt chnh th c ti, d ngun gc ca chnh th ny l t trong hay ngoi nc. Mt x hi c c mt hin php dn ch nhng thiu nhng t im quyn lc mnh v vy s rt yu th trc mt nh c ti c th c, trong lc mt ch dn ch hin nh c th c quyn lc hu nh l v gii hn v khng b kim sot. Nu cch qung mt thi gian th mc phn tn hay tp trung quyn lc trong khp x hi c th vo mt lc no s c phn nh trong nhng dn xp chnh tr chnh thc ca x hi.

Nhng T im Quyn Lc Mnh C Th Kim Ch Cc Nh Chuyn Ch

Nhng th d t cc nn qun ch phong kin Php v Nga s minh xc l quyn lc ca cc nh cai tr trn l thuyt l v gii hn vn c th b kim ch nh th no khi quyn lc c phn tn gia nhng t im khc nhau trong khp x hi. Nh phn tch chnh tr quan trng ngi Php ca th k th mi chn Alexis de Tocqueville gi l trong s nhng chng ngi vt trc y tng chn ng s hung hn ca chuyn ch7 l ba iu sau y: (1) tn gio, trc y c ln gip cc nh cai tr v nhng ngi b tr nh ngha nhng gii hn t nhin ca c ti,8 (2) s tn trng i vi nhng nh cai tr, khng c s tn trng ny, khi b nhng cuc cch mng p tan, cho php cc nh cai tr ri tr li vo nhng quyn r ca quyn lc c on9 m khng cm thy nhc nh, v -- iu m chng ta lu tm hn c -- (3) s hin hu ca nhng t im quyn lc hu hiu trong ton x hi, nh l cc tnh, cc qu tc ca cc thnh ph, v cc gia nh.10

Trc Cch Mng Php, di ch c, vo ng lc khi m cc lut l v s tho thun ca ngi dn u t vo cc v qun vng vi mt quyn hnh hu nh l v gii hn11, th quyn lc ca mt phn ca thn dn cng l mt chng ngi vt khng th vt qua c i vi s chuyn ch ca nh vua ri12 Trong s cc ci ngun ca

34 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

ci quyn kim ch ny, de Tocqueville ni tip, l nhng c quyn ca gii qu tcquyn hnh ca cc ti cao php vin, nhng c quyn ca cc tnh, gip ngn chn ba ru ca quyn hnh qun vng v duy tr c tinh thn i khng trong nc.13 Trong thi i , ngi dn rt khn kht vi nhau; nu mt ngi b tn cng mt cch bt cng th nhng ngi khc s gip .14 Cc tnh v thnh ph tng i c lp, v mi ni u c mun ring ca mnh, i nghch vi mun chung chu khut phc.15 Cc qu tc c kh nhiu quyn lc v ngay c sau khi mt ht quyn lc, h vn tip tc gy nhiu nh hng. H dm n phng i din vi nhng n lc ca cng quyn.16 Khi m cm tnh gia nh mnh, th ngi chng i p bc khng bao gi c n tri li cn tm c s h tr trong s b con, bn b t i ny sang i khc, v trong s cc khch hng.17 Ngay c khi nhng ngi ny yu th ngi ta vn c c lng tin vo t tin v hi vng vo con chu mnh.18 Nhng iu ny cng vi nhng nh hng khc ca cc t im quyn lc c lp trong x hi ng gp vo vic gii hn quyn lc chnh tr thc th ca nh cai tr m trn l thuyt c sc mnh ton nng. Trit gia chnh tr ngi Php ng thi Bertrand de Jouvenel m t tnh trng ny bng nhng ngn t tng t. Ti nc Php th k th mi by, trn l thuyt v qun vng c ton quyn sinh st, nhng thc ra, quyn lc chnh tr ca ng ta ht sc b gii hn. S gii hn ny c gy nn bi nhng phng cch khng phi ch v nhng bin i v k thut gia thi i v thi i chng ta m thi.

u u ngi ta cng ph nhn ci quyn ca v qun vng mun a ra lut l g tu thch; ngi ta khng tin l c mun ca qun vng c sc mnh bt buc, d nhng c mun l g. Mi ngi u bit rng mt sc lnh ca mt quyn lc trn tc khng c tnh bt buc v mt o c ch v hnh thc ca n, nu tun ch theo sc lnh khng tho mn c mt s iu kin. Ni cch khc, v qun vng, hay l pht ngn nhn ca ng ta, t t do trong ch c hn l by gi, v ch huy t c on hn.

19

Tng t nh th, nh x hi hc ngi thuc th k th hai mi l lun nh sau:

V th lnh ca mt nh nc phong kin c th lm iu sai quy i vi bt c ai trong s nhng b tc ca ng, nhng ng khng bao gi l ch nhn tuyt i ca tt c nhng v ny. H c sn mt s sc mnh qun chng s dng v lun lun c th hnh s ci quyn chng i c thc trn thc t ca mnh. C nhn nhng b tc ny, n lt h, thc c l c mt gii hn cho s c on m h c th hnh s i vi qun chng thn dn ca h. S phi l v phn h c th khiu khch mt s bt n tuyt vng d dng a n ni lon. V th, ho ra l ti nhng quc gia thc s phong kin, vic cai tr ca cc ch nhn ng c th y bo lc v c on tng lc, tng hi, nhng ni chung th vic cai tr ny ht sc b gii hn bi phong tc.

20

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 35

D rng hin php t n c ti trong thi phong kin, nhng quyn lc hn hp ca cc nhm x hi v cc t chc trong khp x hi, v nh hng ca nhng gii hn khng nm bt c i vi quyn lc ca nh cai tr, vn hnh kim ch quyn lc ca cc v qun vng. Cc ng vua c quyn, nhng khng c phng tin v c mun lm iu g tu thch, Tocqueville vit.21 Mt s trong cc nhm ny, nh gii qu tc chng hn, c th chng i t do c nhn. Tuy vy, ng l lun l s c lp v quyn lc ca h lm cho s yu chung v tnh trng t do c sng ng.22 Chnh s hin hu ca nhiu loi quyn hnh v nhiu ch nhn i hi s trung thnh ca ngi dn thay v mt v duy nht cho php ngi dn c c mt mc la chn no cng nh kh nng xoay x. Trong mt hon cnh nh vy, th Simmel cho rng ngi dn th c c mt s c lp no i vi mi v, cn ring v cm nhn ring t, th c l ngay c i vi tt c cc v y.23 C mt hon cnh tng t ti Quc Nga di ch Nga hong vo th k th mi chn. Nh s hc ng knh ca x hi ny v ca nhng phong tro cch mng ca x hi ny, Franco Venturi, vit: quyn lc gh gm m Nicolas I, nh c ti s mt trong s nhng qun vng u chu ng thi, nm gi, thc ra ht sc b gii hn khi quyn lc ny ng chm n nhng nn tng ca c cu x hi Nga.24

V d, Nga hong, trc cuc gii phng nng n, tm nhng phng tin ci tin s phn nng dn, nhng ng gp phi s chng i t nhng nhm v nhng giai cp m ng cn s h tr v s ng thc hin nhng thay i m ng mun.25 Nh Nc thc ra khng c kh nng can d vo nhng quan h gia nng dn v cc qu tc. y ch l mt bng chng na v s yu km ca nn c ti ca Nicholas I; quyn lc ny ch mnh trong tnh trng tnh, v yu ngay khi c mun hnh ng.26 S i khng c tim nng sinh ng chng li nhng k hoch ca Nga hong ni ln t c nng dn ln t qu tc. Nng dn sng trong nhng in trang t nhn hu nh l thng nht trong vic tin rng mc d h thuc quyn s hu ca cc qu tc v cc a ch, nhng t ai th li thuc quyn s hu ca chnh cc nng n. Do h bc b bt c n lc no em li t do cho bn thn h m li dng t cho qu tc. Mt n lc nh th c th a n cch mng vi thnh phn nng n va c gi ly phn t ca h va i hi hon ton c gii phng khi thu kho.27 Vin tng ny tht quan ngi v nng dn c nhng t chc t qun ca h, cc nng hi [obshchina v mir], ngha l nhng t im quyn lc hu hiu. H kinh nghim v hi hp, v tho lun, v

36 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

lm quyt nh, v v vic cng hnh ng vi nhau, nhng kh nng c mt lch s lu di. Venturi phc trnh nh sau: Nh Nc do nhng ci cch ca Peter i thit lp nn trc khng bao

gi bm r c trn ton quc. Song song vi Nh Nc vn c mt h thng t qun a phng tn ti t thi trung c vi nhng nhm c t chc ca cc nng gia v cc nh thng mi.

28

Chnh qua nhng t chc ny, nhng t chc duy nht m nng dn c sn s dng, m x hi nng dn t v c.29 Do , chnh quyn Nga hong tm cch kim ch cc nng hi [obshchina]30. D s i khng ca cc qu tc chng li ci cch tng c thi phng Ty Phng, s chng i ny vn c ngha. S chng i ca h, Venturi vit, t Nga hong vo th yu.31 Cc qu tc, cng vy, lo s mt cuc cch mng nng dn, v s chng i ca h c tng cng bi s cm nhn l Nga hong c mun thay i nhiu hn l s thc. S i khng ca gii qu tc t l vi s yu km ca nn chuyn ch.32 Nhng qu tc, nh l nhng c nhn cng nh nhm, d nhin l qu mnh nn Nga hong khng th l i hoc dp tan c. Nng dn s b tc quyn s hu t ai, v cc qu tc th s b tc quyn s hu nng n ca mnh. C hai nhm u c kh nng hnh ng tp th v to nn c nhng t im quyn lc quan trng khng th lm ng c. Nhng t im quyn lc ny do gii hn v kim ch quyn lc ca v Nga hong m trn l thuyt c quyn lc ton nng. Nhng th d ca Php v ca Nga ny ch l nhng minh xc v kh nng tng qut ca nhng t im quyn lc thuc bt c loi no, nu mnh v c lp, trong vic kim ch quyn lc ca mt nh cai tr bt k trn l thuyt ng ta c quyn lc v gii hn nh th no i na. Nhng nhng th d ny khng nn c ct ngha nh l nhng li t ti cho ch phong kin. D Tocqueville tng b kt n l ngi bin h cho ch phong kin, trong tr c ca ng ta, ng rt r rng l s kim ch do nhng t im quyn lc Php thi ch c thc hin khng phi l kt qu ca chnh h thng qu tc. ng ra l kh nng kim ch c c l do s phn tn quyn lc hu hiu trong khp x hi, m trong trng hp ny l c th ca h thng qu tc. S phn tn quyn hnh gia nhng nhm v t chc ca x hi nh th cng c th vn hnh trong nhng h thng khc, v s em li kt qu kim ch tng t i vi nh cai tr. Kh nng kim ch do s phn tn quyn lc em li.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 37

Tocqueville nhn nh l tc dng ca quyn lc phn tn i vi quyn lc ca nhng nh cai tr vt qu chnh tr ni b. Tc dng ny cn c tim nng bao gm kh nng tin hnh nhng cuc chin tranh quc ngoi m khng cn s h tr ca thn dn, v ngay c kh nng ca mt mt nh cai tr xm lc chinh phc mt quc gia c mt c cu quyn lc phn tn.

Mt dn tc v i thun qu tc khng th chinh phc cc lng ging ca mnh, cng khng th b lng ging ca mnh chnh phc, m khng gp nhiu kh khn. Dn tc ny khng th chinh phc c cc lng ging v nhng lc lng ca dn tc ny khng bao gi c th tp hp li v thng nht vi nhau trong mt thi gian lu di c; dn tc ny khng th b chnh phc, bi v k ch s gp phi tng bc tin nhng trung tm khng chin nh ngn chn cuc xm lng. Chin tranh chng li hng ng qu tc c th c so snh vi mt cuc chin ti mt quc gia y i ni; phe bi trn lin tc c nhng c hi ti phi tr lc lng v khng c mt a im mi.

33

Trong lc cc t im quyn lc hu hiu c th p t nhng gii hn v kim ch ln quyn lc ca nh cai tr, nhng nu nhng t im ny yu, khng c, hoc b ph hu th quyn lc ca nh cai tr cng theo mc m khng b kim ch.

Ph Hu Nhng T im Quyn Lc C Th H Tr Chuyn Ch

Khng c nhng nhm x hi v nhng t chc quan trng nm quyn lc th ht sc kh m thc hin vic kim ch hu hiu nh cai tr bng cch iu phi cc ngun quyn lc cn thit ca ng ta. iu ny p dng cho bt c h thng no, bt k bn cht v hc thuyt chnh thc cng nhn l g. Nu mt nh cai tr -- d l mt v vua, nhng i din ca mt tp on u s v kinh t, hay l mt nhm nhng ngi tuyn xng cch mng -- c tnh lm suy yu hoc ph v nhng t im quyn lc m khng to nn nhng t im khc t nht cng mnh nh nhng t im c th kt qu s l lm suy yu i nhng gii hn i vi quyn lc ca nh cai tr. iu ny ng d cho trit l chnh tr hay l nhng dn xp hin php chp nhn l g i na. Tocqueville l lun y l iu xy ra trong thi gian nh ch c ti Php. Trc kia cc tnh v thnh ph c th chng li nh cai tr. Tuy nhin, cuc cch mng ph b nhng min l, nhng tp tc, truyn thng, v ngay c danh xng, v p nhng th ny phi tun th cng mt th lut l. V vy, n p tp th khng cn kh khn nh khi n p nhng n v ny nh l nhng n v c bit na.34 Trong lc

38 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

tnh cm gia nh trc y h tr c nhn chng li nh cai tr, nay vic lm suy yu hay ph v tnh cm gia nh li c nhn n c trong mt x hi lin tc thay i.35 Trc kia, gii qu tc c th thch thc v kim ch nh vua. Khi giai cp ny b nh th quyn lc ca h tr nn tp trung vo nhng ngi mi chim v th ca nh cai tr.36

Ti nhn thy l chng ta ph tan nhng thc th c lp c th n phng chng li chuyn ch; nhng chnh Chnh quyn li th hng nhng c quyn m cc gia nh, cc cng ti, v c nhn b tc b; s yu km ca ton th cng ng do chu s chi phi ca mt nhm nh cng dn. Nhm ny, d i khi p bc, nhng thng th bo th.

37

V vy, Tocqueville ni, cch mng Php lt c quyn lc c ti ln nhng kh nng kim ch cc lm dng ca quyn lc nykhuynh hng ca [cuc cch mng] l lt v trung ng tp quyn ngay tc khc.38 S nh tan gii qu tc v giai cp thng lu lm cho vic trung ng tp quyn di thi Napolon39 c th thc hin c. Cng tng t nh th, Jouvenel nu ln vic tp trung quyn lc thi hu cch mng v s p tan nhng t im quyn lc nh l nhng hnh ng t nn mng cho Nh Nc c tn.40 c bit, ng nu ln vic ph hu giai cp trung lu nh l nguyn nhn gn nht ca nhng ch c ti ng i,41 v l lun c phn no chi tit l cuc cch mng trong qu kh mt cch tng qut ng gp vo s gia tng quyn lc cho chnh quyn trung ng.42 Cn phi nhn mnh l khng phi ch xo b nhng giai cp p bc v thit lp bnh ng tng i l s dn n trung ng tp quyn. Thc ra th nh Tocqueville vit, chnh l cch thc bnh ng c thit lp.43 (Bnh ng y, d nhin, c dng trong ngha ht sc l tng i) Thng thng s bnh ng ny c tranh th bng cch ph b nhng t im quyn lc hin hu (nh gii qu tc Php chng hn) m khng to ra nhng nhm x hi v t chc c c lp v sc mnh chng li nh cai tr ti trung ng. Hn na, nh chng ta s thy, nhng phng tin u tranh bo ng v nhng ch ti bo ng m Nh Nc trng cy vo em li s bnh ng nh th thng xuyn ng gp vo vic gia tng tp trung quyn lc vo Nh Nc. Chnh nhng loi thay i c bit ny nhn danh phong tro em li bnh ng to nn mt ng gp ng k vo nhng hnh thi hin i ca chuyn ch. Khi nhng t im quyn lc phn tn b tiu hu m nhng t im mi c cng tm quan trng v sc mnh khng c to ra, th kt qu c khuynh hng s l mt x hi bao gm nhng c nhn tng i bnh ng, nhng phn ho, v bt lc.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 39

Nhng c nhn ny lc by gi s khng c c nhng nhm v nhng t chc vi nhng thnh vin m h c th tham kho kin, nhn lnh s h tr, hoc phi hp hnh ng. Nhng c nhn phn ho, khng th cng hnh ng chung vi nhau, khng th hp nht thc hin mt s phn i c ngha, , bng cch bt hp tc, rt lui nhng ngun sc mnh m nh cai tr cn, v, trong mt vi trng hp, can thip ph v hin trng. Nhng c nhn ny do s khng c kh nng gii hn hay kim ch quyn lc chnh tr ang c s dng bi nh cai tr hin ti, hay bi bt c mt nh cai tr mi no c th ginh c quyn kim sot gung my Nh Nc v t t mnh vo nh cao lnh o. Tin trnh lm suy yu v ph v cc nhm v cc t chc c kh nng chng li Nh Nc, vi kt qu l s suy yu ca x hi, v s bt lc ca nhng c nhn cng dn, c Tocqueville nhn ra r rng trong nhng giai on mi pht trin. ng nu r l trong lc ngi dn ca mt nc dn ch c th cm thy kiu hnh l mnh bnh ng vi bt c cng dn no khc, nhng khng phi l ton b bc tranh. Khi mt ngi so snh mnh nh l mt c nhn vi con s khng l nhng cng dn khc, th ng ta bng nhin cm thy mnh b ngp lt trong mt s cm nhn v s v ngha v yu ui ca mnh.44 C nhn c khuynh hng bin mt gia m ng v d dng lc li gia s m mt thng l.45 Khng cn l thnh vin ca mt nhm c kh nng hnh ng c lp thc th v chng i li nh cai tr, ngi dn c bit ch tr thnh mt ngi trong m ng nhng cng dn khc cng yu ui v l thuc nh nhau. Mi ngi ch c s bt lc bn thn i chi li vi lc lng c t chc ca Chnh Quyn.46 Trong nhng hon cnh nh th, mi ngi u n c v s b dm p ln mt cch v ti v.47 Ti nhng quc gia dn ch, do , Nh Nc t nhin mnh hn nhng ni khc.48 Bt k nhng sp xp hin php l g, kh nng ca x hi ny trong vic duy tr t do ch thc s yu i mt khi b my Nh Nc b chim, d l bng bu c, bng tim quyn, bng o chnh, hay bng xm lc bi mt nh chuyn ch c th c. C cch g m chng li c chuyn ch trong mt quc gia khi m mi ngi dn ring t u bt lc v cng dn khng c kt hp li vi nhau bng mt rng buc chung?49 iu ny thc s xy ra n tm mc no d nhin bin i tu theo tin trnh ny c ni rng n mc no. Tnh trng s khng n ni no trm trng nu cc nhm v cc t chc c t lp phn no cn tn ti, c hi sinh, hay mi c to dng nn. V ngi dn trong mt vi lnh vc gii hn ca cuc sng ca mnh c th cn gi c kh nng nh hng n cc bin c, cn v nhng vn rng ln hn nh hng n x hi nh

40 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

mt tng th v cc chnh sch ca chnh quyn, th h c th cm thy mnh khng c kh nng thc hin bt c s kim ch hu hiu no c. Ngay c trong nhng nn dn ch hin nh, ci cm gic bt lc ca ngi dn bnh thng trong vic nh hng n nhng din trnh thc s ca nhng bin c chnh tr c l c cm nhn su m v rng ri ngy hm nay nhiu hn rt nhiu so vi thi Tocqueville.50

Tnh trng ny c Karen Horney v Eric Fromm, ngoi nhng ngi khc, lu chng ti. C mt s xung khc c bn, Horney vit, gia ci c cho l t do c nhn v tt c nhng gii hn thc s ca ng ta. Kt qu i vi c nhn l mt s lng l gia cm nhn v quyn lc v gii hn trong vic quyt nh v thn phn ca mnh v cm gic hon ton bt lc ca mnh.51Tng t nh th, Eric Fromm cnh co: trong chnh x hi ca chng ta, chng ta phi i din vi cng cng ci hin tng vng t ph nhiu cho s try sinh ca Pht xt bt c ni no: l s v ngha v bt lc ca c nhn.52 D vi lp sn lc quan v sng kin, con ngi hin i b ngp lt trong s cm nhn su xa v s bt lc lm cho anh ta nhn chng chc vo nhng thm ho ang xy ra nh th l anh ta ang b t lit.53 Nhng l do m cc nh phn tch cung cp ct ngha tnh trng ny khc nhau. Tuy nhin, trong ngha chnh tr th tt c u lin h n v th quyn lc yu km ca c nhn bit lp i din vi nh cai tr hng mnh, thuc bt c loi nh cai tr no. C nhn khng cm thy mnh l thnh phn ca cc nhm x hi v cc t chc c quyn lc v c lp v hnh ng i khng hu hiu v cng nhau kim ch quyn lc ca nh cai tr, bi v cc nhm x hi v t chc c lp ca x hi yu km, b t di vng kim sot, hoc khng hin hu. Trong nhng x hi hin i c mt s phn ho tng i ni ngi dn xy ra. Mc iu ny xy ra, v giai on pht trin ca iu ny, bin i tu theo quc gia, tu theo h thng chnh tr, v tu theo nhng lc vn hnh to nn hay ngn chn tin trnh . Nhng bin i ny quan trng, v thng th ht sc quan trng. V, c nhng lc tin trnh ny c th c o ngc, hoc do nhng h qu khng d tnh ca nhng thay i trong c cu ca x hi hay l do nhng thay i c ch nhm to ra hay tng cng cc t chc c lp. Trong nhng nn dn ch hin nh Ty phng, s c lp v quyn hn tng i ca cc nhm x hi v cc t chc ln hn rt nhiu so vi nhng ch ton tr m trong s phn ho t nh im ca thi im ca lch s. Vo thi thanh trng ca Stalin, chng hn, khng ai c th tin ngi khc c hay l cm thy an ton di s bo v ca bt c t chc hay c nhn no m t trc n nay h tng tin cy. Leonard Schapiro vit. S phn

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 41

ho ca x hi, m vi ngi nhn thy nh l mt sc thi c th ca ton tr, c hon tt trong nhng nm khng b.54 S phn ho c ch nh th l kt qu t nhng bin php ca nh cai tr nhm lm suy yu hoc ph v nhng t im quyn lc quan trng, m v phng din c cu, c t nm gia c nhn v nh cai tr. Mt nh cai tr mong mun lm cho ch ca mnh hon ton mnh c th ch khi s nhng bin php nhm t mc ch ny. iu ny xy ra c trong thi c quc x55 ln trong thi Lin bang S vit.56 c ti khng bao gi c an ton trong vic tip tc tn ti, Tocqueville vit, hn l khi c th gi c con ngi tch ri nhau, v mi nh hng ca nn c ti u c s dng vo mc ch ny.57 Hoc l, nh cai tr c th tm cch duy tr s thng tr ca mnh, khng phi bng cch ph hu nhng t im quyn lc m bng cch sa i nhng sc mnh ca nhng t im ny t mnh vo v tr chp bu. Simmel a ra kin l nh cai t c th khuyn khch nhng n lc ca cc giai cp h lu c iu hng n s bnh ng trn php l qua nhng quyn lc trung gian nh th.58 iu ny s gy dng mt t im quyn lc mnh cn bng nh hng ca nhng quyn lc trung gian i vi nh cai tr, do to ra c mt lc cn bng tng i, v do d gip nh cai tr duy tr c s thng tr trn ton th.59

S phn ho tng i ca ngi dn cng c th tip din nh l mt kt qu khng d tnh ca nhngg chnh sch khc hay l nhng thay i x hi, c thit k khng phi phn ho dn chng cng khng phi ng gp vo quyn lc v gii hn cho nh cai tr. iu ny c bit c khuynh hng xy ra ni no m nhng nh ci cch hay nhng nh cch mng s dng gung my Nh Nc kim ch mt s nhm x hi hay kinh t no , nh l gii qu tc, cc a ch, hay cc nh t bn chng hn, v ni no m Nh Nc c s dng nh l cng c chnh yu kim sot s pht trin kinh t v chnh tr ca x s. Vic tp trung quyn lc vo Nh Nc c th thnh cng trong vic kim ch mt nhm no m cc bin php c nh ch ho chng li. Tuy nhin, nhng hu qu di hn khc s tip theo sau do s tp trung quyn lc ny vo vic kim ch hay pht trin . Trng cy vo Nh Nc t nhng mc ch ny khng nhng s dng s tp trung quyn lc hin c vo Nh Nc m cn ng gp vo s pht trin quyn lc ny mt cch tuyt i cng nh i chiu vi cc t chc khc trong x hi. Hn na, s trng cy vo Nh Nc ny khng nhng khng tng sc mnh cho dn chng v cc t chc c lp ca h m cn c khuynh hng lm suy yu nhng t chc ny mt cch tuyt i v tng i. V d, thit lp s kim sot ca Nh Nc i vi nn kinh t c th cung cp cho nh cai tr hin ti hay tng lai nhng phng

42 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

tin gi ngi dn m ng ta cai tr phi l thuc mt thit hn, nh Tocqueville tng ni.60 Vic thit lp quyn Nh Nc s hu nn kinh t, chng hn, cung ng cho nhng ch cng sn ci kh nng p dng mt s en khng l chng li nhng ngi bt ng kin chnh tr. Kh nng ny vt xa kh nng ca cc nh t bn trc dng nhng danh sch nh th mt cch t hiu nng hn rt nhiu lm cho nhng ngi t chc cc nghip on thng mi khng kim c vic lm. Vic tp trung quyn lc hu hiu vo Nh Nc khng nhng cung cp cho nh cai tr nhng phng tin trc tip kim sot dn chng. S tp trung ny s cn c khuynh hng a n nhiu p lc v nh hng tm l i vi ngi dn, iu khng nhng ch lm gim kh nng ca h kim ch nh cai tr, m ngay c vic h mong mun lm nh vy. C nhn chu nh hng qu khch ca qun chng v thng b p lc phi chp nhn nhng kin m khng c c hi suy xt c lun l,61 nht l p lc di hnh thc bin minh cho o c, thc h, lng yu nc, v kin thc chuyn mn. Nhng ngi c cng nhau hnh ng thay i x hi, hay l thch thc s ton nng ca nh cai tr thng c xem l nguy him v phn x hi.62 Dn chng cng lc cng chp nhn l ng, v ngay c l bn phn ca nh cai tr phi hng dn cng nh cai qun mi mt c nhn ring t.63 Ch thuyt ny nguy him cho t do, v cho s duy tr v pht trin ca nhng kim ch i vi quyn lc chnh tr ca nh cai tr. Bt k nhng ci li ngn hn c biu th, nhng kt qu di hn ca vic trng cy vo quyn lc tp trung ca Nh Nc gii quyt nhng vn ca x hi c th l thm ho cho tng lai chnh tr ca x hi .

S Phn Phi Quyn Lc Thc Th C Th nh Hng n

Cc Hnh Thi C Ch Ca Chnh Quyn Cu trc quyn lc thc th ca x hi v di hn c khuynh hng gip quyt nh hnh thi c ch chnh thc ca chnh quyn. Mt c cu quyn lc c phn tn trong x hi nh l mt tng th c nhiu t im quyn lc hu hiu s c khuynh hng to nn mt hnh thi dn ch hn. Tri li mt x hi vi nhiu c nhn b phn ho v quyn lc tp trung vo trong tay Nh Nc s to d dng cho mt hnh thi chnh quyn c ti. Ci m chng ta gi l hin php ch l cu chuyn ng

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 43

quang ca c cu x hi m thi; v ni no m nhng c ch h tng ht sc khc nhau th c cu thng tng cng phi khc bit, F.C. Montague vit.64 Tng t nh th, Mosca l lun l nhng gii hn thc th v quyn lc ca nh cai tr, hay s thiu vng nhng gii hn ny, s a n vic chnh thc tha nhn nhng gii hn trong hin php v lut php.65 Nhng t im quyn lc c th mnh n ni nh cai tr phi tha nhn s l thuc ca ng ta vo nhng t im ny bng cch thay i c ch. Cho nn bui hp ca quc hi, ngay t ban u, mang c tnh thit yu l, Jouvenel vit, l mt hi ngh ca nhiu gii chc, ln v nh, m nh vua khng th ra lnh v cng khng ho m c.66 Ngc li, ni no m cc nhm x hi v cc t chc tng i thiu vng hoc yu, khng th chng li nh cai tr ti trung ng v khng th kim sot cc ngun sc mnh ca ng ta, th c cu chnh tr chnh thc c th thay i khng cn dn ch na trn danh ngha v cng khai tr thnh ht sc tp trung v c ti. Nhng thay i v ci khun kh chnh thc ca chnh quyn phn nh s phn phi quyn lc thc s v tnh trng c cu ca x hi nh l mt tng th thng ch c thc hin sau mt qung cch thi gian. C th l mt thi gian di trong nhng iu kin thch hp. Nhng hnh thi bn ngoi ca mt h thng chnh tr c th tip din lu di sau khi s phn phi quyn lc trong x hi -- iu m nguyn thu gip to ra nhng hnh thi ca chnh quyn -- bin i i rt nhiu ri. Gung my chnh thc ca nn dn ch hin nh c th vn tip din mt thi gian sau khi s phn tn hu hiu v quyn lc gia cc nhm v cc t chc ca x hi c thay th bng s tp trung hu hiu v quyn lc vo tay ca nh cai tr. Nu nh th th tim nng quyn lc ca nh cai tr c th khng b kim ch trong cch hnh s nh th l hin php thc s c on vy. Mc d hin php c c th vn tip tc lu di sau khi nhng iu kin to nn hin php thay i, tnh trng ny c th s ht sc bt n. Trong mt x hi m cc nhm x hi v cc t chc phi Chnh Ph yu, b nh cai tr kim ch, hay v l do no khc khng th hnh ng c lp v chng li nh cai tr, v dn chng hoc khng mun chng i nhng vic tim quyn hoc cm thy bt lc trong vic chng i, th mt hnh thi chnh quyn thc s c on c th c chp nhn mt cch d dng. Hnh thi ny c th c a vo nh mt dn xp tm thi p ng mt nhu cu khn trng c bit, hay nh mt s thay i vnh vin. Trong trng hp sau ny, s thay i c th xut hin t nhng thay i dn d v hin php, nhng chuyn hng v thc hnh, v nhng quyt nh t php, v lp php, v nhng iu nh th. Thay v nh th, s thay i c th i theo sau mt v tim quyn, nhng cuc o chnh, hay ngoi xm. i khi s

44 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

thay i trc tip n t nhng i hi cn cho s iu ng mt cuc chin hu hiu ti quc ni hay chng ngoi xm. Trng hp ngc li cng c th xy ra. Mt loi chnh quyn chnh thc l c ti c ngun gc t lu c th vn tip tc tn ti trong mt thi gian sau khi cc nhm x hi v cc t chc phi Nh Nc ca x hi tng hin hu trong h thng trng thnh v sc mnh v trong kh nng hnh ng c lp; v c l sau khi nhng nhm v t chc mi c cng nhng c tnh nh th xut hin. Trong trng hp nh th, khi m hin php chnh thc vn c on, th trn thc t cc t im quyn lc s kim ch c nh cai tr n mt mc kh quan. Ngha l, x hi trn thc t tr nn dn ch hn l hnh thi chnh thc ca quyn cn tn ti cho thy. Cng trong trng hp ny, nhng tng quan quyn lc c thay i ny v iu kin c cu mi vi thi gian s c khuynh hng c chnh thc tha nhn bi mt s thay i v hin php. Trong c hai trng hp, tnh trng c cu ca x hi v s phn phi thc s quyn lc hu hiu trn phng din thc hnh c khuynh hng sa i s vn hnh v cch thc hnh s quyn lc ca nh cai tr khc vi nhng iu khon chnh thc ca hin php v khc vi c cu chnh quyn. i khi c th c mt s bt ph hp gia tnh trng c cu ca ca x hi v c cu chnh thc ca chnh quyn khi mt nh cai tr -- nht l di hnh thc mt ng chnh tr c thc h iu hng ginh quyn kim sot Nh Nc p t mt nn c ti nhm un nn tr li c cu nn tng ca x hi. S thnh cng hay tht bi ca n lc ny lc s chu nh hng nng n bi tnh trng c cu ca x hi: cc nhm x hi v cc t chc c mnh chng li nhng n lc ca nn c ti khng, qu yu c th thnh cng hay ngay c ch c th xem c thnh cng hay khng, hay l cc nhm v t chc ny c sn lng h tr s suy sp ca chnh mnh phc v mc tiu ca nh cai tr hay khng.

Kim Sot Quyn Lc Chnh Tr Nh L Kt Qu Ca Sc Mnh Ni Ti

Do , mc m quyn lc ca nh cai tr b kim sot bi ngi dn ch yu tu thuc vo sc mnh ni ti ca trt t x hi v ca chnh ngi dn. Quan im ny tri ngc vi nhng ct ngha v nhng phng cch kim ch quyn lc ang c yu chung hin nay. Ngy

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 45

nay thng thng ngi ta t hu nh hon ton tin tng vo hin php chnh thc, vo lp php, v vo nhng quyt nh t php thit lp v bo ton t do. Ngi ta cng thng cho rng ch nhng nh, nhng hnh ng, v nhng chnh sch ca mt nh c ti hay mt k p bc (d l mt c nhn hay mt nhm ngi) mi a n c ti hay p bc. Thm na, thng thng ngi ta cng cho rng ch cn lt nh c ti hay k p bc l em li tnh trng t do. Tuy nhin, theo s phn tch ny th nhng quan im ny sai lm. T hn na l nhng quan im c khuynh hng a n nhng chnh sch khng c kh nng em li nhng kt qu mong mun. Quan im cho rng quyn lc ca nh cai tr rt cuc l hu qu ca tnh trng ca chnh x hi khng c g c o v cng khng c g mi. Quan im ny tng c bn ci bi nhiu l thuyt gia chnh tr v nhng nh quan st sut hng bao nhiu th k nay. William Godwin, mt t tung gia chnh tr ngi Anh cui th k th mi tm, chng hn, c ngh l c tnh ca nhng th ch chnh tr phn ln c quyt nh bi tnh trng hiu bit v x hi v chnh tr ca ngi dn. Nu s hiu bit ny b gii hn th cc th ch s khng c hon ho theo mc . Nu s hiu bit ny rng ln, th nhng th ch c chp nhn s c ci tin, v nhng th ch b khc t s mt hiu lc v thiu h tr.67 Nhng thay i v kin ca cng chng do khn thit phi i trc nhng thay i v x hi v chnh tr, nu nhng thay i ny mun c lu bn.68 Trnh u tr hay trng thnh ca qun chng, s c phn nh qua h thng chnh tr, Godwin vit, to nn mt ch c ti hay mt hon cnh t do. S yu km ni ti s lm cho mt dn tc d dng bin thnh con mi ngon cho k chinh phc, trong khi n lc p bc mt dn tc c chun b cho t do s c khuynh hng ch tn ti trong mt thi gian ngn ngi m thi.69 Nicolo Machiavelli, mt t tng gia hin thc ngi ca th k th mi su v l c vn cho cc qun vng, nu ln s thiu kh nng duy tr t do ca nhng ngi khng quen thuc vi vic t qun c trch nhim.70 ng y vit l mt tnh trng ging nh tnh trng ca mt con vt c nui dng trong s giam cm nn khi c tr t do khng th t chm lo cho mnh c. N tr thnh con mi cho ngi u tin tm cch phc hi n vo tnh trng trc kia.71 Bi v khng phi l danh tnh cng khng phi l ng cp ca nh c ti lm La M tr thnh n l m chnh s mt quyn hnh m ngi dn b tc b bi s lu di ca nn cai tr ca ng ta.72 Mc tun phc th ng quen thuc di mt v qun vng c, hay ngc li s sinh ng v tham d ca ngi dn vo mt nn cng ho, Machiavelli l lun, s quan trng

46 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

trong vic quyt nh s d dng hay kh khn tng i m mt nh cai tr mi s gp phi khi c mun nh v cho mnh.73 B tc de Montesquieu, trit gia chnh tr ngi Php ca th k mi tm c ch v nhng quan im ca ng v tm quan trng ca s phn chia cc quyn lc trong chnh quyn, cng ng gp vo s hiu bit v mi quan h gia sc mnh ni ti ca x hi v loi chnh quyn m x hi ny c. Montesquieu nhn mnh tm quan trng ca c hnh (c nh ngha nh l lng yu nc v yu bnh ng) trong vic duy tr t do v chnh quyn ca dn.74 ng thm rng: Tp tc ca mt dn tc b n l l mt phn ca s n l ca h, nhng tp tc ca mt dn tc t do l mt phn ca s t do ca h.75 Mosca trch dn, trong s nhng nhn t cn c c th chng li, v kim ch c nh cai tr, l s hin din ca nhng lc lng x hi c t chc khng b nh cai tr kim sot.76 Tocqueville l lun l s am m v thi quen t do ng gp vo s bo ton quyn t do. Mt khc, ng vit, Ti khng th quan nim c c g c chun b cho s n thuc tt hn l, trong trng hp bi trn, mt dn tc dn ch m khng c nhng c ch t do.77 Jouvenel lin kt tnh trng t do vi s cnh gic sinh ng ca dn chng,78 v khng quyt l khi m cc phm cht ca quyn dn ch hin hu mt mc cao th s t do ny xut pht t chnh s khng quyt ca con ngi v nhng quyn ca chnh mnh.79 Thc l ngha khi nhng quan im ca Mohandas K. Gandhi, chin lc gia bt bo ng v l nh lnh o phong tro quc gia n , hon ton ph hp vi nhng l thuyt gia ny trn quan im v s lin h gia sc mnh x hi v quyn lc chnh tr. Gandhi lin tc l lun l t qun ch thc (swaraj) khng phi ch l mt vn v nhng sp xp chnh quyn v c tnh ca nh cai tr. Thay v nh vy, dn ch c t c s trn sc mnh ni ti ca x hi.80 ng cho l s n thuc ca ngi n vo s cai tr ca ngi Anh l v tnh trng yu km ca chnh n .81 Bi v xt cho cng th dn tc no, chnh quyn , chnh quyn t qun c th ch n t nhng n lc ca chnh mnh.82 Trc khi t qun c th c thit lp th ngi dn phi b i ci cm gic bt lc; h khng th hnh ng thay i c cu chnh tr m khng t tin c.83 Mt hin php ton ho p t ln trn mt tnh trng ni ti va nt th s ging nh mt ngi m sn pht mu trng.84 Do , mt cuc cch mng bt bo ng khng phi l mt chng trnh ginh git quyn lc, m l mt chng trnh bin i nhng tng quan a n kt qu l mt s bn giao quyn lc m p.85 Gandhi l lun l mt n c tng cng ni lc, t tc, v t tin s c an ton khng b ngoi xm, ngay c khng cn v kh.86

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 47

Nhng Hm Ca S Phn Tch Ny i Vi S Kim Sot Quyn Lc Chnh Tr

C th rt ra t nht l ba kt lun t cuc tho lun ny v cc phng tin c th gip kim ch quyn lc chnh tr:

1. Nhng x hi m khng c nhng t im quyn lc v ngi dn tng i b phn ho th, d cho c nhng hin php chnh thc, cng d b ch ng bi chuyn ch v nhng hnh thi khc ca quyn lc chnh tr khng b kim sot.

2. Trong nhng trng hp nh th th thay th ngi, hay nhm ngi ang gi v th nh cai tr s khng thit lp s kim ch hu hiu i vi quyn lc ca bt c ai gi v th .

3. s kim ch hu hiu i vi quyn lc ca nh cai tr c th thc hin c, quyn lc phi c chuyn giao v phn tn mt cch hu hiu gia nhng nhm x hi v cc t chc trong khp x hi. By gi chng ta hy xt tng im mt mt cch chi tit.

Hin Php Khng Kim Ch Quyn Lc Ca Nh Cai Tr

Chng ta thy l trong n lc kim ch quyn lc ca nh cai tr, nhng hnh thi th ch v chnh quyn l th yu so vi s phn phi quyn lc thc s trong ton x hi. Thm na, vic lm suy yu hay ph v cc t im quyn lc c khuynh hng lm gia tng mt cch ng k nhng kh khn ca ngi dn trong vic kim ch nh cai tr ca h. Ngay c mt hin php dn ch -- tng t nhng gii hn cho nhng quyn lc c hp php ho ca chnh quyn, thit lp nhng th tc u n cho vic hnh s ca chnh quyn v cho s la chn nh cai tr, v bo m mt s t do v quyn ca ngi dn -- cng khng o ngc khuynh hng . Ni no m x hi yu v nh cai tr dn ch mnh th nhng gii hn hin nh truyn thng bt thnh vn hay thnh vn i vi nhng quyn lc ca chnh quyn hay nhng hng ro ngn chn cc c quyn ca nh cai tr s khng c kh nng cn tr mt ch phn dn ch ginh ly k cng ca chnh quyn, nh bng mt cuc o chnh hay mt cuc xm lng chng hn. Trong cng hon cnh x hi c c cu yu th dn chng cng khng c kh nng ngn chn c nhng nh cai tr tng c chn la bng nhng phng

48 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

tin hin nh c t t ni rng quyn hn ca mnh vt qu nhng gii hn hp php, hoc p t tim quyn hnh php. Khi mt nhm ngi c sc mnh mun vi phm lut l ca mt nn dn ch th cc iu khon hin nh v lut php t chng khng th ngn chn s tim quyn c. Tuy nhin, mt x hi c c cu mnh vi kh nng quyn lc hu hiu c phn tn gia cc nhm v cc t chc ca x hi s c tim nng iu chnh nhng ngun quyn lc ca nh cai tr v u tranh hu hiu duy tr hay phc hi mt h thng chnh quyn dn ch. Nhn nh ny v nhng i hi v c cu ca nhng h thng dn ch hin nh ngy nay khng c cng nhn mt cc tho ng, ngay c bi nhng ngi chng i c ti hng say ln nhng ngi c v t do. Thay v vy, cc nh dn ch loi thy l mt hin php phc ho c cu v phm vi thch hp cho chnh quyn iu hnh Nh Nc l then cht cho vic thit lp v bo ton mt x hi chnh tr dn ch. Tuy nhin, d c nhng hin php nh th, mt s ln nn dn ch hin nh tng b thay th bi nhng ch c on hoc c ti c ngun gc quc ni hay hi ngoi. iu ny hn chng minh l khi mt nhm ngi c sc mnh khng sn lng tun th hin php th cc iu khon v hn ch t chng khng kim ch nhng quyn lc ca nh cai tr. X hi cn cn phi c kh nng kim ch nhng nh cai tr khng mun t nguyn tun theo nhng gii hn c thit lp bi hin php. Mt x hi m ni lc yu v quyn lc c tp trung vo Nh Nc, th nhng ngn chn hin nh khng th cn tr mt s ginh quyn lc phn dn ch c. Trong nhng tnh trng nh th th ngi dn cng khng c kh nng ngn cn c mt nh cai tr c chn la mt cch hp hin c t t thc hin nhng ni rng bt hp php v quyn lc ca mnh, hoc nh ch ngay c hin php c l bng cch ly c khng hong quc gia. Ngi dn lm c g, chng hn, khi mt tng thng c bu c, c s ng h ca cc lc lng qun i, tuyn b tnh trng Khn Trng gii quyt mt cn khng hong no , gii tn quc hi, hu b cc cuc bu c, bt b cc nh lnh o i lp, v p dng kim sot bo ch, truyn thanh, v truyn hnh? p ng li nhng hon cnh nh th, ngi dn phi c kh nng chng li quyn lc ca nh cai tr bng quyn lc ca chnh mnh. Mun lm c nh vy, h phi c kh nng u tranh hu hiu. iu ny i hi phi c nhng t im quyn lc hu hiu trong khp c cu x hi. Tuy nhin, iu kin cn thit ny c th khng c c. Cc t chc phi Nh Nc ca x hi c th yu km v chu nhng kim sot ca chnh quyn. Khng cn nhm no c th nh bi c s tim quyn

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 49

m cn gi c hay pht huy c kh nng hnh ng c lp hay i khng li nh cai tr. Nhng sinh hot bnh thng ca ton th x hi c th c qun cht vo vi gung my Nh Nc ri. i sng kinh t ca nhng i b phn dn chng c th trc tip hoc gin tip l thuc vo chnh gung my ny. Ngi ta c th tr nn c thi quen ph thc nhng vn ca h cho chnh quyn thay v chnh mnh t gii quyt ly. Nu tnh trng ny xy ra th xc sut i khng tim quyn rt l nh -- i khng thnh cng, li cng nh hn rt nhiu. C cu ca x hi v s phn phi kh nng quyn lc hu hiu trong nhng thi bui bnh thng, v cch thc kh nng ny gii quyt nhng vn x hi v kinh t, s nh hng ht sc mnh m v ngay c quyt nh kh nng chng li cc n lc p t c ti. Trong hon cnh ny, nhng ng lc ca nhng ngi m chnh sch v hnh ng tng lm suy yu cc t im quyn lc ca x hi v tng cng quyn lc ca gung my Nh Nc khng cn ngha na. Nhng ngi tim quyn s khng thy l cng vic ca h kh khn hn n thun ch v nhng thay i c thc hin bi mt chnh quyn thnh tm tm cch sa i nhng bt cng, y mnh an sinh, hay nng cao kh nng hu hiu v qun s v qun tr ngn cn hay nh bi nhng e do qun s ca quc t, hoc nhng cuc tn cng ca qun khng b trong nc hay ca qun du kch. Trong nhng nn dn ch hin nh, nhng nhm khc nhau thng xuyn c khuynh hng trao cho Nh Nc nhng trch nhim ln lao hn i vi x hi nh l mt tng th, v nhiu quyn lc hn i vi x hi. Hu nh tt c mi nhm u trng cy vo kh nng qun s ca Nh Nc gii quyt nhng nguy c ngoi xm. Nhng nh ci cch x hi v nhng nh cch mng loi tng trng cy vo Nh Nc thc hin nhng thay i m h mong mun v x tr vi nhng nhm m h thy l c trch nhim v nhng t oan x hi hay chng li nhng thay i mong mun. S trng cy vo Nh Nc ny c bin minh theo ngha dn ch vi l do l lp php v nhng c quan quyt nh chnh sch khc thc thi kim sot dn ch v li ch ca ton th x hi. Trong nhng trng hp ny, cc nhm x hi v cc t chc nh l gia nh, cc nghip on thng mi, cc nhm tn gio, v cc cng ti k ngh vn tip tc tn ti bn ngoi Nh Nc. Tuy nhin, s c lp tng i v sc mnh th hu nh lun lun b lm suy yu i rt nhiu so vi sc mnh kim ch nh cai tr ca nhng t im ny trong nhng thi k trc . i khi s c lp v sc mnh ca nhng nhm v t chc ny b xi mn v nhng l do t cao qu hn. Trong lc nhng hu qu ca s xi mn nh th v ca s n thuc v bt c ng lc no s khc nhau tu theo trng hp, trong

50 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

kha cnh duy nht ny, nhng hu qu ny s nh nhau: tim nng quyn lc ca nh cai tr gia tng trc s tn tht ca x hi. Khi m cc t im quyn lc b lm suy yu v tim nng quyn lc ca nh cai tr c bnh trng, th c hi thay i hin php v hnh thi ca chnh quyn v hng c ti c thit lp. Mt s thay i tc khc khng khn thit phi xy ra, v thng thng th c l khng xy ra. t ra th ci v bn ngoi v thng th c phn no thc s -- dn chng kim sot chnh quyn thng thng vn c duy tr trong mt thi gian. Khi iu ny xy ra th s kim sot thng tu thuc vo chnh s sn lng ca nh cai tr mun tun theo mt s tiu chun hay l gii hn i hi bi hin php, cc lut l, truyn thng, hay l phm tr lun l. Tuy nhin , ngay c mt nh cai tr c dn bu vn c th khng mun tun th nhng gii hn nh th. Hay l, quyn lc ca nh cai tr c th c ni rng t t theo mt lot nhng phng cch nh git v c v v ti khng ai mng lu hay l thy b quy ry. Hoc k cng ca chnh quyn c th t ngt b ging khi tay ca mt nh cai tr c ch hnh s mt cch t ch bi mt nhm ngi hng say mun s dng ton lc tim nng quyn lc ca a v. Trong nhng trng hp nh th th nh cai tr mt khi kim sot gung my Nh Nc s c trong tay ton b b my chnh quyn v h thng kim sot dn chng v cc t chc ca h tng c o luyn trong nhng thi gian bnh thng,87 d vi nhng ng lc rt khc nhau. Qun chng lc by gi s yu so vi nh cai tr v t c kh nng i khng hu hiu hn l khi m cc t chc x hi cha b lm suy yu v quyn lc ca Nh Nc cha c gia tng.88 Trn c s phn tch ca ng v nhng hu qu chnh tr ca vic lm suy yu nhng t im quyn lc c lp trong cc x hi dn ch, Tocquelville tin on l nu quyn lc tuyt i c ti thit lp trong nhng x hi nh th th quyn lc ny s mang mt hnh thi mi v xut hin vi nhng sc thi m ng cha chng ta khng bit c.89 ng tin on iu ny hn mt th k trc s thnh hnh ca nhng h thng ton tr thi Lin Bang S Vit Stalin v c Quc X. Kinh nghim ca chng ta i vi s thiu tho ng c chng minh ca nhng gii hn hin nh i vi quyn lc ca cc nh cai tr v s khc lit ca e do chuyn ch hin i, c hai u trm trng thc y chng ta nhn vt qu nhng iu khon hin php v lut l tm thm nhng phng tin kim ch cc nh cai tr khng mun chp nhn nhng gii hn . Theo l thuyt dn ch th quyn ca ngi dn dng n cch mng bo ng chng li nhng nh chuyn ch tng c cng nhn. chng li nhng e do ngoi xm, cc nn dn ch hin nh trng

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 51

cy vo lc lng qun s. By gi th c c s lm cho chng ta khng c tho mn v s tho ng ca nhng phng tin gii quyt khng hong . C cch mng qun chng bo ng ln chng c nhng k xm lc bng qun s u c th gy tr ngi thc tin cho thnh cng. Khi ngi dn khng c v trang c lm mt cuc cch mng bo ng chng li mt nh cai tr c v trang y th hu nh l h lun lun vo th bt li trm trng rt d a n tht bi c th tin on c. Chng li mt cuc o chnh tn cng mt chnh quyn hin nh, h cng khng th hn c, v thng th cc lc lng qun i khi xng v ng h o chnh. Trong trng hp ngoi bang xm lc th nh cai tr xm lc ca mt Nh Nc ngoi bang thng quyt nh l ch ca ng ta v qun s r rng l mnh hn nc b tn cng, do t v chng li bng qun s ht sc kh c c hi thnh cng. Chin tranh du kch thng c xem nh l thay th cho nhng phng tin ny. Tuy nhin, chin tranh du kch c nhng gii hn nghim trng gy ra bi khuynh hng c nhiu tn tht ln lao, nhng vin tng m m v s thnh cng, thng xuyn i hi nhng cuc u tranh ht sc lu di, v nhng hu qu v c cu. Ch b tn cng tc khc c lm cho tr thnh c ti hn, v ch tip theo mt cuc u tranh d thnh cng vn cn c ti hn na v tc dng tp trung quyn lc ca nhng lc lc qun s c bnh trng v v s lm suy yu hay ph v nhng t im quyn lc ca x hi trong thi gian u tranh. Do , cn phi nhn vt qu c nhng sp xp chnh thc ca hin php ln nhng khuyn khch bo ng tm kim nhng phng tin gip dn chng trong nhng cn khng hong thc thi c s kim ch hu hiu i vi cc nh cai tr, ngoi bang hay quc ni.

Nu vo thi gian khng hong nh th m x hi khng c c nhng nhm x hi v t chc mnh c kh nng hnh ng c lp, c th s dng sc mnh hu hiu, v c kh nng kim ch nh cai tr ti trung ng, th s trng cy vo nhng dn xp hin nh chnh thc khng m thi t nhng gii hn cho nh cai tr c th a n tai ho. Tocqueville cnh bo mt cnh ng khn cng trong mt hon cnh nh th:

cc quc gia dn chd dng em tt c lc lng sn c ra mt trn, v khi mt quc gia giu c v ng dn th s sm chin thng; nhng nu l b chinh phc, v lnh th b xm lng, th s c t ti nguyn s dng; v nu ch chim th th s

______________________________________________ tho lun y hn nhng vn v cch mng bo ng, o chnh, v chin tranh du kch, Y/C xem chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Ch Ti v X Hi.

52 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

mt nc. iu ny c th ct ngha r rng c: v mi thnh vin ca cng ng u l tng ngi b c lp v ht sc bt lc, khng c ai trong ton th cng ng c th t bo v ly mnh c hay l a ra c cho ngi khc mt kin kt hp nhau li. Khng c g mnh trong quc gia dn ch ngoi Nh Nc; khi sc mnh ca Nh Nc b p v bng cch nh gc qun i, v sc mnh nhn dn s b t lit v th b chim c, th tt c nhng g cn li ch l mt m ng khng c sc mnh v chnh quyn, khng c kh nng chng li mt sc mnh c t chc tn cng quc gia ny. (S)au mt thm ho nh th, khng nhng dn chng khng c kh nng tip tc chin u, m ngi ta c th hi c l dn chng khng cn c hng chin u na.

90

Ch Thay i Cc Nh Cai Tr Cng Khng Thit Lp c Kim Sot Lu Bn

By gi th hn phi r rng l thit lp mt s kim sot thc s v lu bn i vi quyn lc ca nhng nh cai tr khng th t c bng cch ch thay i nh cai tr ny bng mt nh cai tr khc chim gi nh cao ca ch o. i hi cn phi c nhng thay i nn tng hn. Tuy nhin, trong nhng nn dn ch hin nh, hu ht tranh lun chnh tr u tp trung vo vic ai phi l ngi iu khin c cu chnh tr chnh thc. Nu chng ta quan tm n vic thc thi nhng nguyn tc dn ch th cu hi cn bn ng ra phi l: loi trt t x hi v chnh tr no v di hn ng c mong mun v c kh nng gii quyt vn kim ch quyn lc chnh tr? Ch yu ch trng vo ngi v vo phe nhm hn l vo c cu mt phn l do thiu suy ngh sng sut. Chng ta thng khng phn bit gia nh chuyn ch v iu kin v h thng ca chuyn ch.91 T im ny din bin tip theo l trong lc nhng n lc ln lao c thc hin lt mt nh chuyn ch, th ngi ta t hoc khng ch n vic thay i iu kin to nn chuyn ch. Vo nhng lc khi m ngi ta tm nhng phng tin u tranh nng ng nh li mt nh chuyn ch quc ni hay quc ngoi xm lc, th li t hay khng ch n vic ch la chn nhng phng tin u tranh khng nhng ch c c hi em li hiu nng tc thi m cn, v lu v di, gip thit lp mt kh nng kim ch vng chc i vi quyn lc ca bt c nh cai tr no. Trong mt vi trng hp, tri li, nhng phng tin chin tranh c s dng thc s t ra l lm cho vic kim ch di hn kh khn hn. Chng ta cng khng phn bit c gia nhng cuc bu c ca dn chng chn ngi hay ng chim gi v th lnh o v iu kin m theo ngi ta c c hi tham gia nng ng vo x hi chnh tr.92

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 53

Kt qu l ngi ta ch trng rt nhiu vo nhng cuc bu c nh k. Tuy nhin, ngi ta t hoc khng ch trng n nhu cu quyn lc cn c phn tn trong cc nhm x hi v cc t chc, cng nh vic tng cng kh nng ca ngi dn lm nhng quyt nh quan trng cho chnh mnh v duy tr s kim sot hu hiu i vi quyn lc ca nh cai tr. Mt s thay i v nhn vt hay ng phi chim gi v th cai tr c th c hoc c th khng em li s khc bit. i khi s khc bit c th ln lao, c th tt hn cng nh xu hn. Vic thay i c em li s khc bit hay khng, v nu c th s khc bit l g, c v bin i tu theo nhng nhn t nh l: (1) mc t ch ca nh cai tr; (2) nhng mc ch x hi v chnh tr ca ng ta; v (3) nhng phng tin c s dng c c a v cai tr, duy tr a v ny, v thc thi cc chnh sch. Nu c nhng khc bit gia nh cai tr c v nh cai tr mi th chnh ba nhn t ny to nh hng ch khng phi ch l s thay i v nhn vt chim gi v th cai tr, ngay c khng phi l s thay i v kh nng ca dn chng nh hng n s la chn nhn vt mi. Mt s thay i nh th hay mt nh hng nh th u khng khn thit minh chng kh nng ca dn chng kim ch c nh cai tr nu ng ta khng mun b kim ch. Nhng hon cnh m trong cc nh cai tr khng mun tun th cc bin php ch ti v cc gii hn cho vic hnh s quyn lc ca h rt c tnh quyt nh v nguy him, v khn trng i hi phi c nhng gii php. Thng thng ngi ta c s nhm ln gia kh nng ca ngi dn la chn nh cai tr ca h nh hng n cc chnh sch v thc hnh chnh tr ca mt nh cai tr sn lng chu nh hng vi kh nng thc s kim ch c vic hnh s quyn lc ca mt nh cai tr nht quyt tin hnh bt chp ch ti. S nhm ln ny c th to ra o tng v kim sot dn ch ln hn l thc t. o tng ny gip nh cai tr d dng ni rng s kim sot v quyn lc ca ng ta, trong lc ngi dn tr nn t mn hn v t lu tm hn n vic khng nh quyn kim sot ca h v t mun chng i hn.93 S nhm ln ny cn gip to ra ci n tng l c nhiu khc bit gia nhng ngi tranh ginh v th cai tr hn l thc t. Nhn xt ca Tocqueville vn c gi tr: Nhng ngi ng thi ca chng ta do t b chia r hn nhiu; h lin tc tranh ci l quyn lc ti thng nn c ph thc cho ai, nhng h sn sng ng v cc bn phn v quyn ca quyn lc ti thng .94 Bi v mc kh nng s dng quyn lc ca nh cai tr thc s c thi trin s bin i tu theo nhng nhn t lit k nu trn, nn mt s thay i nh cai tr c th a n mt s thay i ngn hn tu theo mc v cch thc quyn lc ca nh cai tr c p dng. Tuy

54 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

nhin, iu rt quan trng l mt s thay i v nhn vt chim gi v th cai tr t n khng lm gim i kh nng s dng quyn lc ca bt c ai ang l nh cai tr m khng b kim ch bi dn chng. S thay i ny s ch km theo mt s thay i nh cai tr nu c nhng t im quyn lc trong khp x hi ln kh nng ca ngi dn chng li nh cai tr c tng cng trc khi thay i nhn vt, hay l trong thi gian ca nhng n lc nhm t c s thay i . Nu khng th s khng c s thay i no v tim nng chuyn ch xy ra. Do mt s tng trng v kh nng t do ca x hi l cn thit nu mun chm dt chnh s chuyn ch cng nh ch ca mt nh chuyn ch no .

Bi v mt cuc cch mng do t do to nn tr thnh mt xc nh ca t do [Montesqiueu vit]. Mt quc gia t do c th c mt v cu tinh; mt quc gia n l ch c th c c mt k p bc khc m thi. Bi v bt c ngi no c kh nng lt ngai vng ca mt v qun vng ton quyn lc s c sc mnh chnh mnh tr thnh ton quyn.

95

Ngay c khi c v nh l c vi thay i v hnh thc bn ngoi v v hin php ca h thng chnh tr, s thay i thc s c th b gii hn hn l ci v bn ngoi nu c cu quyn lc nm bn di vn y nguyn. S thay i t qun ch n cng ho, Jouvenel ni, duy tr ton b Nh Nc qun ch y nh c, trong lc a v ca nh vua b ct i bi nhng i biu ca Quc gia,96 [M]t khi nguyn tc ch quyn khng b kim sot v khng b gii hn ca ch con ngi c chp nhn, th ch kt qu trong bn cht vn nh y nh c, trc mt bt c nhn vt no, c thc hay gi tng, to ra ch ch quyn ny.97Bi v im ny m nhng h thng t ra l b chng i hn c, nhng trao quyn lc khng b kim ch tng ng cho ngi hay nhm chim gi v th ca nh cai tr, li c rt nhiu im tng ng.98 Trong mt h thng c c cu vng chc m theo c cu ny mt nhm gi v a v cai tr v mt nhm khc v th n thuc, Simmel vit l tr phi c mt s thay i cn bn v hnh thi x hi xy ra, th ngay c gii phng c nhng ngi n thuc thng vn khng a n t do cho ngi dnm ch a n s tri dy ca nhng ngi n thuc ln giai tng cai tr m thi.99 Tr phi khi s gii phng nhng ngi n thuc ny c i trc hay km theo bi s ph v s tp trung quyn lc hu hiu v quyn lc c phn tn trong khp x hi v bi vic tng cng kh nng cho cc t chc ca x hi so vi nh cai tr, th ch s thay i nhng nhn vt trong v tr ca nh cai tr khng m thi s khng lm tng kh nng ca ngi dn trong vic kim ch kh nng quyn lc ca nh cai tr. iu ny ng d v th ca nh cai tr vn tip tc c chim gi bi cng mt nhn vt trong mt thi gian lu di, hay l nhn vt v th ny c thay i nh k nhng cu trc quyn lc

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 55

ca x hi ch yu vn khng thay i.100 Nu quyn lc chnh tr ca nhng nh cai tr cn phi c kim ch, th r rng l i hi cn phi c mt vi thay i cn bn.

Tn Quyn L Thit Yu Cho Vic Kim Ch c Lu Bn

Thit lp kh nng lu bn trong vic thc hin kim sot hu hiu quyn lc chnh tr -- nht l trong nhng cn khng hong i hi phi tng sc mnh cho x hi, thit thi cho nh cai tr. iu ny c ngha l vic thit lp mt s kim sot nh th i hi mt s chuyn giao ch ng quyn lc hu hiu cho cc nhm x hi v cc t chc. Nhng t im quyn lc ny lc by gi c th ng nhng vai tr quan trng trong sinh hot bnh thng ca x hi, v cng cn c kh nng s dng sc mnh hu hiu, v kim sot c vic cung cp nhng ngun sc mnh cho nh cai tr. Vic cc nhm v cc t chc ny cn c php gi cho nh cai tr, v gip ng ta iu hnh cc chnh sch ca mnh th khng . H cn phi c kh nng lm nhng quyt nh c lp v thi hnh nhng quyt nh ny. Lm sao, Tocqueville hi, m mt qun chng khng quen thuc vi t do trong nhng vn nh nht, m li c th s dng t do c chng mc trong nhng u t ln c?101 V vy, vic thit lp kh nng thc thi kim sot hu hiu i vi quyn lc chnh tr ca cc nh cai tr i hi nhng thay i x hi, ngc vi nhng khuynh hng quan trng trong chnh tr hin i. ni no m nhng t im ca nhng kh nng nh th cn tn ti, th bo ton v ci tin nhng t im bnh thng l mt vn quan trng. Hay l, nu v mt l do no m nhng t im ny khng thch hp, th iu quan trng l cn phi to ra nhng nhm v nhng t chc thay th. Ni no thy cn phi lm suy yu hay xo b mt s nhm v t chc hin hnh ang c nhng sinh hot bt ho v d nh p bc nhng thnh phn khc trong dn chng th iu quan trng l phi thc hin iu ny bng nhng phng tin khng to tp trung thm quyn lc vo nh cai tr v lm suy yu mt cch tng i sc mnh ca dn chng. Trong nhng trng hp nh th th cn phi thay th nhng t im c bng nhng nhm t nguyn mi, cc hip hi, v cc t chc c nhng kh nng sc mnh c lp hu hiu. Nhng t im mi ny lc by gi s gip lm cho s t do c nhn ca nhng ngi dn c an ton hn m khng lm suy gim tnh bnh ng ca h.102

56 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

Nu t do cn c bo ton, th mi mt cng dn u cn phi phi hp vi nhng cng dn khc bo v t do ny103 Nhiu -- c l l hu ht cc nh cai tr u ngn cn hoc tch cc chng li s chuyn nhng quyn lc hay tng sc mnh cho cc nhm v cc t chc t nguyn ca x hi. Ch ngh ny khng m thi cng c th b xem nh l phn ng ri. Tuy nhin, c lc cng c nh cai tr thc s tin vo nhng nguyn tc dn ch v do ngay c khuyn khch v to d di cho tin trnh chuyn nhng quyn lc. Tuy nhin, mt mnh chnh quyn khng th thc thi tin trnh ny c; tin trnh ny i hi sng kin sinh ng, s tham gia, v s chp nhn trch nhim bi cc nhm, cc hip hi, v cc t chc ca x hi. Trong hu ht nhng trng hp khc, vic pht trin v tng cng nhng t im nh th c th thc hin c mt cch kh c lp ch bng nhng n lc t nguyn khng m thi, nh Gandhi hnh dung s to dng ra mt x hi tn quyn trong chng trnh kin thit ca ng ta.104 Hn na, cc nhm hin hnh cn c th ng gp vo vic tn quyn nh th bng nhng cuc u tranh nhm t c -- tng i nhiu hn -- t do hnh ng, t quyt, hay l a phng t qun cho cng ng, cho thnh ph, v cho vng; v hon ton t tr cho nhng quc gia b ngoi bang cai tr. Nhng phng tin u tranh c s dng trong nhng hon cnh nh th v loi ch ti ti hu m x hi v cc t im trong nhng cn khng hong trng cy vo, cng s quan trng trong nh hng n vic tn quyn hay tp quyn trong x hi chnh tr , nh chng ta s xt nh chi tit hn. Nhng phng tin khc nhm t c tn quyn c th c to ra v nhng phng tin c c th c lm cho tinh xo hn. Nhng d nhng phng tin dng t n mc ch c th khc nhau nh th no i na, th s chuyn giao quyn lc hu hiu trong khp c cu x hi nh l mt tng th vn l mt trong nhng iu kin cho kh nng lu bn ngn chn chuyn ch v nhng biu hin khc v quyn lc chnh tr khng c kim sot. thit lp c kim sot hu hiu i vi cc nh cai tr, c hai cu hi v t chc x hi v cc k thut hnh ng (bao gm c nhng ch ti ti hu) u c ngha. Trong khi tm cch gii quyt vn kim sot quyn lc chnh tr, v c kim nhng phng tin to nn loi x hi lm cho cng vic kim sot c d dng, chng ta phi tm nhng cu tr li cho nhng cu hi sau y: ________________________________________ Cuc tho lun v tn quyn c tnh c ch ny c m rng y hn Chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Vch Chin Lc Cho Vic Tng Cng Kh Nng.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 57

1. Lm th no ngi ta c th t chc mt x hi t do theo

nhng phng cch bo ton v ci tin c kh nng duy tr t do? 2. Lm th no ngi ta c th to nhng thay i x hi v chnh

tr theo nhng phng cch va gii quyt vn c bit ni trn va to d dng, ch khng phi to tr ngi, cho vic kim sot quyn lc chnh tr trong di hn?

3. Lm th no mt x hi gii quyt c nhng trng hp c bit v quyn lc chnh tr khng c kim sot (nh trng hp p bc, chuyn ch, v chin tranh) bng nhng phng tin va gii quyt vn tc thi va gip kim sot v phn tn -- ch khng tp trung -- quyn lc chnh tr trong di hn?

Nhng cu hi ny v nhng cu hi khc nh th lin h mt thit vi k thut hnh ng c s dng to thay i v vi loi ch ti c trng cy vo duy tr h thng x hi. Nh th l v bn cht ca cc ch ti c p dng trong cc cuc tranh chp v trong vic thi hnh php lut c mt lin quan nhn qu mt thit vi mc tp trung hoc phn tn quyn lc trong x hi. Chng ta cn c mt nhn nh su sc hn v s lin h ny gia nhng ch ti v c cu.

Nhng Ch Ti Chnh Tr V S Phn Phi Quyn Lc Hu Hiu

Hai loi ch ti tng qut thay th cho nhau c th c gi l bo lc chnh tr v u tranh bt bo ng. Hai loi ny c th c nhng h qu rt khc nhau i vi vic tp trung quyn lc tng lai trong x hi. Tm gc mt bn cc cu hi khc lin quan n hnh ng bo ng v bt bo ng trong chnh tr, chng ta hy ngn gn xt l bng cch no m vic chn loi ny hay loi kia trong hai loi ch ti dng lm k thut kim ch mt nh cai tr hay mt t chc li c th nh hng ln lao n kh nng di hn ca ngi dn kim sot quyn lc chnh tr.

58 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

Bo Lc Chnh Tr ng Gp Vo Vic Tp Trung Quyn Lc

Ngi ta tng cng nhn mt cch ph qut l nhng cuc cch mng bo ng v chin tranh thng c i km v ni tip bi mt s tng trng tp trung quyn lc vo nh cai tr. S cng nhn ny khng phi ch c gii hn vo nhng ngi chng i bo lc chnh tr v trung ng tp quyn. Tuy nhin, ngay c khi nhng nh ph bnh h thng x hi v chnh tr c n nh nh Karl Marx chng hn c nhn nh ny, th h vn him khi hi ti sao trung ng tp quyn li lin quan n bo lc chnh tr. Hn na, h him khi t cu hi xem bo lc chnh tr c ph hp vi vic thit lp kim sot hu hiu lu bn i vi quyn lc ca nhng nh cai tr hay khng. Tri li, thng hay xy ra l nhng ngi ny d bit mt cch sc bn nhng khuynh hng ng i v trung ng tp quyn nhng li thc y nhng chnh sch v bin php hnh nh bo m l s tp trung quyn lc vo nh cai tr v nhng kh khn trong vic kim ch quyn lc ny s c gia tng. C hai ngi, Karl Marx v Vladimir Lenin u lm nh vy. Ngi ta t ch n mi lin h rt c th c gia k thut hnh ng c trng cy trong u tranh v mc m theo quyn lc hu hiu c phn tn gia nhng nhm x hi v cc t chc hay l c tp trung vo v th ca nh cai tr. Marx ni n Nh Nc ca Php nh l mt t chc bn giy v qun s v i v nh l mt b phn k sinh gh rn. Tt c nhng bin ng trong nc Php t cuc Cch Mng Php ln th nht n cuc o chnh ca Louis Napolon kin ton gung my ny thay v p nt n i. Cc ng phi ln lt tranh ginh ngi v b ch xem vic s hu c cu Nh Nc s nh l chin li phm chnh yu ca k chin thng.106 Lenin -- ngi c nh s dng gung my Nh Nc trung ng tp quyn Nga cho nhng mc ch ring ca mnh vo nm 1917 nhc nh n on vn ny ca Marx nh l mt bc tin vt bc trong thuyt Mc-xt: tt c nhng cuc cch mng tng xy ra cho n ngy hm nay gip kin ton b my nh nc, trong lc l ra phi p nt n, cho v ra tng mnh. Lenin tuyn b: Kt lun ny l lun chnh yu v nn tng trong l thuyt Mc-xt v Nh Nc.107 Tuy nhin, l thuyt cch mng cn bn theo trng phi Jacobin [cc t] v s thc hnh ca ng rt khc xa vi quan im ny, d ng ta trnh by chng nh l ph hp vi nhau. Tip theo sau mt cuc cch mng bo ng m trong mt nhm ngi mi ginh c s kim sot Nh Nc, th nhng nh cai tr

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 59

mi i khi c xem trong mt thi gian nh l nhn o hn v t p bc hn ch trc kia. Tuy nhin, khng c g bo m l h s tip tc nh th. Lenin khng lm nh vy. V cng chng c mt hng ro cn tr no c thit lp trong h thng ca ng ta nhm ngn chn ngi no khc chng may chim c v th ca nh cai tr sau Lenin khi hnh s mt cch chuyn ch hn nhiu, nh Stalin lm. Vic lm suy yu cc nhm, cc hip hi, v cc t chc ca x hi, v s tp trung quyn lc hu hiu vo trong tay nh cai tr do khng v khng th -- em li cho ngi dn mt s tng trng v kh nng kim ch quyn lc ca bt c nh cai tr no trong tng lai khng mun b kim ch. Tin trnh ny, Jouvenel l lun, t nn mng cho Nh Nc c Tn.108 Mc d hu qu trung ng tp quyn ca chin tranh rt l hin nhin trong th k th hai mi, nhng khuynh ng ny hn cng c chng minh trc y ri.109 Nhng thay i v k thut v s khc bit gia dn s v cc lc lng qun s gn nh b xo b nh ni khuynh hng ny. S ng vin hu hiu nhn lc v cc ti nguyn khc vo gung my chin tranh c hiu nng, s cn thit ca vic thit k v iu khin tp trung, hu qu tc hi ca s bt ng kin v kim sot khng trn vn, v s gia tng sc mnh i hi phi sn c cho nh cai tr, tt c u ng gp vo khuynh hng mnh m ca chin tranh hin i tp trung cng ngy cng nhiu quyn lc hu hiu trong tay nh cai tr. Nhng loi bo ng chnh tr khc cng c th ng gp vo tin trnh trung ng tp quyn ny. Nhng pht trin hin i v k thut v t chc chnh tr c v nh ni nhng khuynh hng ca bo lc chnh tr tp trung kh nng quyn lc hu hiu.110 Trong s nhng nhn t ny th c:

1. Ch o tp trung v kim sot cc chun b cho bo ng chnh tr v cho vic tin hnh bo ng chnh tr ni chung l cn thit, nu bo lc mun c p dng mt cch c hiu nng.

2. iu ny i hi mt s kim sot tp trung v v kh (v cc ti nguyn vt cht khc), v cc chin binh hin dch, v v cc nhm v cc t chc m nhng iu ny l thuc vo.

3. S kim sot nh th (nh nhn t 1 v 2) c ngha l quyn lc gia tng trong thi gian u tranh cho nhng ngi hnh s s kim sot , bao gm c kh nng p dng bo lc th xc duy tr s kim sot.

4. Sau mt cuc u tranh thnh cng bng bo lc chnh tr, nhm nm quyn iu ng cuc u tranh c khuynh hng gi li kh nng quyn lc c tch lu trong thi gian u tranh. Hay l, nu mt

60 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

cuc o chnh xy ra, th nhng ngi khc, hay mt phn ca nhm ngi nguyn thu, s ginh nm ly kh nng quyn lc c c ch ho .

5. S chim c Nh Nc c, c tng cng bng kh nng quyn lc mi thm vo va c tng trng, s c ngha l mt s gia tng ton b v kh nng quyn lc hu hiu cho nhng nh cai tr tng lai so vi nhng cc nh cai tr c.

6. Kh nng quyn lc ny cng c th c gia tng trong thi gian u tranh bi s ph hu hay vic lm suy yu nhng t im quyn lc, a n kt qu l ngi dn s tng i b suy yu so vi nh cai tr.

7. Ch mi pht sinh t bo lc bt buc s phi trng cy vo bo lc, v do vo trung ng tp quyn, t bo v mnh chng li k th t trong v ngoi nc.

8. mt x hi m trong ngi dn cng nh nh cai tr u xem bo lc nh l loi quyn lc hu hiu duy nht v l phng tin u tranh thc s duy nht, v trong nh cai tr c mt kh nng bao la trong vic s dng bo lc chnh tr, th ngi dn c khuynh hng cm thy bt lc. Nhng nhn t ny v cc nhn t khc gip lm gim i kh nng ca ngi dn kim sot quyn lc ca nh cai tr mt x hi da vo bo lc chnh tr nh l phng thc ch ti v l phng tin u tranh tuyt ho.

Nhng Ch Ti Bt Bo ng ng Gp Vo Vic Phn Tn Quyn Lc

Hnh ng bt bo ng t ra l c mt hiu qu di hn khc hn i vi vic phn phi quyn lc trong x hi. Khng nhng k thut ny khng c nhng hu qu trung ng tp quyn ca bo lc chnh tr, m cn t ra ng gp rt nhiu vo vic phn tn quyn lc hu hiu trong khp x hi. iu ny v di hn li c khuynh hng lm cho vic dn chng kim sot nh cai tr hnh s quyn lc c d dng hn. Vic p dng ph qut hnh ng bt bo ng thay v bo lc chnh tr t ra phn tn kh nng quyn lc trong dn chng v nhng l do sau y:111

____________________________________ c mt phn tch su rng v mt s hu qu ca bo ng chnh tr c c ch ho, Y/C xem Chng Mi Mt, Phm Tr X Hi, v Chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 61

1. Mc d lnh o mnh c th ng mt vai tr quan trng trong vic khi ng mt phong tro u tranh bt bo ng, nhng khi cuc xung t pht trin v lnh o nguyn thu b b t hoc b i phng th tiu, th tip tc mt nhm lnh o trung ng thng khng cn cn thit, v, thc ra, khng th duy tr c na. Trong nhng trng hp khc m lnh o tip tc c, th nhng ngi tham gia vn phi cn t lc nhiu hn, v trong nhng hon cnh cng cc th hon ton khng c lnh o. Nht l khi b n p gt gao th hiu nng ca u tranh bt bo ng i hi nhng ngi tham gia phi c kh nng hnh ng m khng l thuc vo mt nhm lnh o trung ng.

2. Phong tro khng th b trung ng kim ch bi lut l v vic phn phi v kh v n dc cho cc chin binh, v trong u tranh bt bo ng khng c v kh vt cht. Thay vo , nhng ngi hot ng l thuc vo nhng phm cht nh l lng can m, kh nng duy tr k lut bt bo ng, v k nng p dng k thut ny. Nhng phm cht v k nng ny c khuynh hng pht huy khi c s dng. V vy, thc hnh gip pht trin t lc nhiu hn l trng hp ca binh lnh phi trng cy vo vic ti cung cp trang b, n dc, v lnh t cc s quan ch huy.

3. Nhng lc c tc dng trung ng tp quyn ca bo lc chnh tr khng c trong u tranh bt bo ng. Mc l thuc vo nhng ngi lnh o bt bo ng c gim thiu khi chin dch tin hnh. Nu nhng ngi ny tip tc nh l nhng nh lnh o, th ch v quyn hnh c tnh o c ca h c ngi ta t nguyn chp nhn, ch khng phi v kh nng p t mun ca h bng e do hoc s dng bo lc i vi chnh nhng ngi tham gia.

4. ni no m nhng ngi lnh o trong tin trnh u tranh khng tch lu kh nng s dng bo lc chnh tr, th s khng c nhng phng tin n p c c ch ho sn sng p dng chng li nhng ngi ng h mnh v nhng ngi khc trong thi hu u tranh.

5. ni no m sau mt cuc u tranh bt bo ng, mt vi trong s nhng ngi lnh o nhn lnh nhng chc v Nh Nc, gm c chc v ca nh cai tr, nh trng hp sau mt cuc u tranh ginh c lp quc gia, th ng l h c sn trong tay s dng nhng kh nng cnh st v qun i ca Nh Nc ny, nhng nhng kh nng ny s khng c gia tng bi nhng lc lng qun s ca chnh h tng c tch lu v bi kh nng xc tin bo lc chnh tr.

6. Cc nhm x hi v cc t chc trong khp x hi s khng b lm suy yu hay ph v bi bo lc chnh tr, hay chu khut phc trc nhng i hi ca bo lc. Tri li, trong u tranh bt bo ng, nhng t im quyn lc ny c huynh hng c tng cng. Kinh nghim

62 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

lm vic gn gi vi nhau trong u tranh, chng t t lc nhiu hn, v ginh c kinh nghim trong nhng phng tin khng nh kh nng tip tc v i khng ca mnh chng li s n p v tp on ho ca i phng, trong mt cuc u tranh bt bo ng thnh cng, c khuynh hng tng cng nhng t im nh th rt nhiu. Gandhi thng m t mt chin dch u tranh bt bo ng nh l mt phng tin theo ngi ta s pht huy sc mnh lm cho h c kh nng tin n vic t c nhng mc ch chnh tr ca mnh.112

7. Ngi ta khng th trng i mt chin dch bt bo ng nhm mt mc tiu chnh tr c th s tc khc c tip ni bi s kin x hi chnh tr hon ton chi b bo lc trong mi hon cnh. Tuy nhin, l mt bc tin theo chiu hng . Chiu hng ny c th, hoc c th khng, c tip ni bi nhng hnh thc ch ti bt bo ng thay th cho nhng ch ti bo ng. Nhng thay i do bo lc chnh tr em li c khuynh hng i hi bo lc phi c tip tc bo v nhng thay i . Nhng thay i c cho m khng cn n lc c th b ct i mt cch d dng. Tuy nhin trong tin trnh tranh th nhng thay i bng u tranh bt bo ng, qun chng cng pht huy kh nng bo v nhng thay i ny mt cch bt bo ng.113 Nhng thay i do u tranh bt bo ng t c do lu bn hn. Nhng thay i nh th cng cn ng gp vo vic gii thot dn chng trong vng khi s cn thit phi l thuc vo bo lc chnh tr duy tr c cu x hi.114

8. Trong lc eo ui mt cuc u tranh bng bo lc chnh tr, ngi dn c khuynh hng cm thy mnh tng i bt lc khi h so snh kh nng sc mnh ca chnh mnh vi quyn lc ca nh cai tr, mt tnh trng khc hn c th bc pht trong thi gian ca mt cuc u tranh bt bo ng thnh cng. Trc tin, h c th kinh nghim mt s bin i sc mnh tim nng ca h thnh sc mnh hu hiu hay sc mnh thc s qua u tranh bt bo ng thnh cng. Kinh nghim nh th s em li cho h t tin, ti nguyn, v k nng lm phong ph kh nng thay i x hi v kim sot quyn lc hu hiu ca nh cai tr trong tng lai. Loi hun luyn ti mt trn nh th ny gip gia tng kh nng ca ngi dn p dng k thut ny trong nhng cn khng hong tng lai, ng gp vo vic chuyn giao quyn lc hu hiu v kh nng quyn lc cho x hi,115 v lm phong ph kh nng ca x hi nh l mt tng th trong vic kim ch nhng nh cai tr c ngun gc trong nc hay ngoi nc mun tm cch p t mun ca mnh chng li mun ca nhn dn.

Nu hp l th cuc tho lun phn ny c nhiu h qu thc t quan trng. Ngay c nu chng ta gi d l h qu ca ngn hn ca hai loi

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 63

ch ti ngang nhau, th v di hn, vic chn la loi ny hay loi kia s c nhng h qu khc hn nhau cho x hi.

Nhu Cu Suy T

Chng ny l mt n lc nhm cung ng nhng dn bi tng qut cho nhng suy t v s lin h gia kh nng quyn lc ca nh cai tr v s phn phi thc s kh nng quyn lc trong khp c cu x hi. nh hng ca nhng ch ti v phng tin u tranh khc nhau i vi vic phn phi kh nng quyn lc cng c khai ph. Nhng nguy him ca quyn lc chnh tr khng c kim sot nghim trng n bt buc phi c nhng gii php cho vn nn ny. Tuy nhin, khng phi mi ngh gii quyt vn u em li nhng kt qu nh nhau khi a vo thc hnh. Nhng ngh trong qu kh nhm kim ch quyn lc chnh tr em li thnh cng ht sc gii hn, t ra l bt lc, hoc ngay c phn tc dng. Ngay c khi thnh cng, nhng n lc trong qu kh thng xuyn t ra l ng gp vo vic lm suy gim kh nng kim ch quyn lc trong di hn hn phi thc y chng ta tm kim nhng gii php tho ng hn. Vic tm kim ny i hi, ngoi nhng iu khc, l chng ta cn phi suy ngh v bn cht ca vn v nhng i hi ca mt gii php tho ng. Nhng c gng suy ngh li v nhng vn dai dng nh th i khi tht phin phc. Chng ta thng b ri vo mt cm gic khng c hi lng. S tho ng ca nhng gii php truyn thng b nghi ng, trong lc s phn tch thay th v bn cht ca vn ln gii php thay th ngh, c hai u cha c pht trin y . Tuy nhin, s kh chu nh th c th hu ch nu n thc y chng ta suy t v ng gp vo n lc gii quyt vn trc mt. ___________________________________________ tho lun thm v cc h qu di hn ca cc ch ti bo ng v bt bo ng, v ca vic thay th cc ch ti bo ng bng nhng ch ti bt bao ng, Y/c xem Chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Vch Chin Lc Cho Vic Tng Cng Kh Nng.

64 SC MNH X HI v T DO CHNH TR

Ghi Ch

1. Gene Sharp, Chnh Tr Ca Hnh ng Bt Bo ng (Boston, Nh Pht Hnh Porter Sargent, 1973), Chng Mt.

2. Nh trn., Chng Hai - Mi Bn xem phn tch v bn cht ca u tranh bt bo ng.

3. V mt vi nh ngha lin h v quyn lc, xem Robert M. Maclver, Mng Li Chnh Quyn (New York: McMillan Co., 1947), tt. 82 v 83; Martin J. Hillenbrand, Quyn Lc v o c (New York: Columbia University Press, 1949), tt.4-5; Jacques Maritain, Con Ngi v Nh Nc (London: Hollis & Carter, 1954), t. 114; v Harold D. Lasswell, Quyn Lc v Nhn Cch (New York: W.W. Norton & Co., 1948), t. 12.

4. Maclver vit: Chnh quyn s dng quyn lc no v s dng cho nhng mc ch no tu thuc vo nhng sc mnh khc (nhng t im quyn lc), vo cch thc nhng sc mnh ny c iu chnh hu hiu vi nhau trong du tranh v xung t, trong s ng quy v phn r, ca nhng tranh ginh quyn lc. Maclver, Mng Li Chnh Quyn, t.91)

5. Bertrans de Jouvenel, Ch Quyn: iu Tra V Cng ch (Chicago: University of Chicago Press, 1959 v Cambrigde ti the University Press, 1957) t. 71.

6. Georg Simmel vit: ng lc chnh ca nh cai tr trong vic cn bng nhng khc bit v h ng pht xut t s kin l nhng lin h v s thng tr v n thuc mnh m gia nhng ngi dn ca ng ta trn thc t v v tm l cnh tranh vi chnh s thng tr ca ca ng ta. V li, mt s p bc qu mc i vi mt s tng lp no bi nhng tng lp khc cng nguy him cho nn c ti cng ging nh mt quyn lc qu ln ca nhng tng lp p bc ny. (Georg Simmel, X Hi Hc ca Georg Simmel [Dch, bin tp, v c Dn Nhp bi Kurt H. Wolff; Glencoe, Illinois: The Free Press, 1950], t. 198.)

7. Alexis de Tocqueville, Dn Ch Ti M [Dch bi Henry Reeve, C.B.; London: Longmans, Green and Co., 1889), vol. I, t. 332.

8. Nh trn 9. Nh trn, t. 333. 10. Nh trn. 11. Nh trn, t.332 12. Nh trn, t.6. 13. Nh trn, t.332. 14. Nh trn, tp II, t.296. 15. Nh trn, tp I, t.333. 16. Nh trn. 17. Nh trn, t.334. 18. Nh trn. 19. Jouvenel, Ch Quyn, t.200. 20. Gaetano Mosca, Giai Cp Cai Tr (Nhng Yu T Ca Khoa Hc Chnh Tr) (Dch bi

Hannah D. Kahn; bin tp v duyt li vi Dn Nhp bi Arthur Livingstone; New York v London: McGraw-Hill, 1939), t. 141.

21. Tocqueville, Dn Ch Ti M, tp I, t.332. 22. Nh trn. 23. Simmel, X Hi Hc Ca Georg Simmel, t.232. 24. Franco Venturi, Nhng Ngun Gc Ca Cch Mng (New York: Alfred A. Knopt, 1960,

v London: Weidenfeld and Nicolson, 1960), t.66. 25. Xem nh trn. 26. Nh trn, t.67. 27. Nh trn, tt.68-69. 28. Nh trn, t.198. 29. Nh trn, t.70.

Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 65

30. Nh trn, t.71. 31. Xem Nh trn, tt.72-73. 32. Nh trn, t.72. 33. Tocquevill