SUMMERSCHOOL2011

9 tips voor een frisse start van een succesvol schooljaar

21st century skills:leren en opleiden voor

de wereld van straks

2 | 8 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR

Om succesvol samen te werken en te leven zijn andere competenties nodig dan voorheen.

“

”

Colofon:

Eindredactie: Erik Woning, Matilde Groen en Charlot Lammers

Tekstbijdragen: Louise Hildebrand en Miranda van Elswijk

Vormgeving: The Public Group, Rotterdam

Druk: GRAVO, Purmerend

Summerschool is mede mogelijk gemaakt door:

Apple, APS, Dell, G-company, itslearning Nederland,

Just Connecting, KPC, Microsoft, Novay, SMART, TNO.

Stichting Kennisnet

Paletsingel 32

2718 NT Zoetermeer

Postbus 778

2700 AT Zoetermeer

T 0800 - 32 12 233

M info@kennisnet.nl

I kennisnet.nl

Meer informatie over Summerschool 2011:

summerschool.kennisnet.nl

of kijk via Twitter naar #knss

1: Ken de theorie 2: Discussieer mee en concretiseer 3: Kijk naar Nederlandse scholen4: Luister naar jongeren5: Wees grenzeloos6: Stap in de wereld van social media7: Doe ideeen8: Wees mediawijs9: Meten is weten

Technologische ontwikkelingen veranderen de samenleving aanzienlijk. Om succesvol

samen te werken en te leven zijn andere competenties nodig dan voorheen. Dit vraagt

om anders leren. Om jongeren goed voor te bereiden op de arbeidsmarkt moeten zij

competenties ontwikkelen waaraan behoefte is in de kennissamenleving. Zowel de

inhoud als de werkwijze staan ter discussie. Waar moeten we rekening mee houden bij het

ontwikkelen van een visie op leren en opleiden in de 21ste eeuw? De Summerschool van

Kennisnet speelt hier graag op in.

In deze gids vindt u negen tips rond het thema ‘21st century skills: leren en opleiden voor

de wereld van straks’. De tips kunnen u informeren, inspireren of op praktische ideeën

brengen. Misschien gaat u met een ander oog naar uw onderwijs kijken, krijgt u zin om

nieuwe dingen uit te proberen of wordt u geprikkeld om mee te doen met het publieke

debat over de noodzaak en implementatie van ‘21st century skills’.

Hoe dan ook, met deze tips willen wij u handvatten bieden om uw leerlingen voor te

bereiden op de wereld van straks. Kennisnet wenst u veel leesplezier!

8 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR | 3

TIPLIJST

21st century skills;leren en opleiden voor de wereld van straks

4 | 9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR

Kennis is macht. Uit onderzoek van Universiteit Twente in opdracht van Kennisnet blijkt dat de

volgende zeven competenties belangrijk zijn voor succes in de 21ste eeuw: samenwerken,

probleemoplossend vermogen, ict-geletterdheid, creativiteit, kritisch denken, communiceren

en sociale en culturele vaardigheden. Hoe zijn deze skills vastgesteld? In het onderzoek is een

literatuurstudie uitgevoerd naar beschikbare internationale modellen van 21st century skills.

Daarin is vooral gekeken naar overeenkomsten in vastgestelde skills. Verder is de literatuur-

studie aangevuld met informatie over buitenlandse initiatieven en aanbevelingen van de

Europese Unie, de OESO en de UNESCO.

Volgens dit onderzoek vormen de volgende drie punten de grootste uitdaging voor het onderwijs:

• Deintegratievan21stcenturyskillsinhetcurriculum;

• Denoodzaakvoorprofessioneleontwikkelingvandocentenen;

• Hetcreërenvanbetrokkenheidendraagvlakbijdirectbelanghebbendenuit

verschillende sectoren (onderwijs, overheid en private sector).

Wat nu? Het onderzoek beveelt aan om een publiek debat te starten. Daarin komen vragen aan

bod zoals: Wat vraagt implementatie van 21st century skills van docenten en leerlingen?

Hoe kunnen verschillende onderwijstypen, buiten het formele onderwijs om, het aanleren van

21st century skills ondersteunen? En hoe moeten nationale examens worden aangepast om deze

skills te toetsen?

Bekijk de Kennisnet publicatie 21st

Century Skills Discussienota:

onderzoek.kennisnet.nl/onderzoe-

ken-totaal/21stecentury

Ken de theorie

SUMMER SCHOOL2011

TIP

1

Links:

9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR | 5

Discussie aanwakkeren en concretiseren van de zeven 21st century skills. Dat zijn de twee

belangrijkste doelen van het project ‘21Learners’, 21 jongeren over 21st century skills. In dit

project worden gedurende een half jaar 21 jongeren gevolgd in de leeftijd van 14 tot 24 jaar.

Het valt Erwin Bomas, projectmanager van dit project, vooral op dat deze jongeren bijzonder

betrokken zijn. “Ze zien dat er in het onderwijs dingen beter kunnen. Ze zitten vol idealen,

hebben behoorlijk wat lef en laten van zich horen.”

De 21 learners zijn geselecteerd op hun motivatie om mee te denken over het onderwijs van de

21e eeuw en het beheersen van één of meer van de 21st century skills. Ze zitten nog op school of

hebben hun opleiding kort geleden afgerond. Erwin: “We krijgen weleens de vraag of de groep

representatief is voor leerlingen uit het huidige onderwijs. Dat is niet onze insteek. We willen

de 21st century skills in de praktijk laten zien. Wat betekent het om ict-geletterd te zijn? Of, hoe

ziet probleemoplossend vermogen eruit? Er is veel theorie over de vaardigheden. Nu willen we

laten zien hoe deze vaardigheden concreet door jongeren worden toegepast.”

Met het project streeft Erwin ernaar dat het onderwijs bewust wordt van het begrip

‘21st century skills’. “Ik hoop dat docenten en schoolleiders als eerste beseffen dat in een

veranderende maatschappij andere vaardigheden belangrijker worden. Vervolgens dat zij nagaan

of hun onderwijs leerlingen op de juiste manier voorbereidt op deze maatschappij. Daarbij gaat

het niet zozeer om een andere inhoud, als wel om andere manieren van onderwijs geven. In het

werkende leven zien we veel vormen van samenwerking waarin de grenzen dankzij ict vervagen.

Werkvormen die bewezen toepasbaar zijn in het onderwijs en zelfs tot betere resultaten leiden.”

De groep van 21 jongeren staat centraal in het onderzoek, maar Erwin legt uit dat verschillende

belanghebbenden worden betrokken voor een bredere discussie. “Samen met de 21 learners gaan

we in diverse bijeenkomsten het gesprek aan met werkgevers, schoolleiders en beleidsmakers.

Zo hopen we gezamenlijk een concreet beeld te scheppen van deze vaardigheden en waar en hoe

deze geleerd zouden moeten worden.”

Wilt u meepraten met de 21 learners

of de discussies volgen? Dat kan!

Kijk eens op:

LinkedIn:

linkd.in/rlRjow

Twitter:

twitter.com/#!/search/

%2321Learners?q=%2321Learners

Facebook:

facebook.com/groups/21learners

Discussieer mee enconcretiseer

TIP

2

21stCENTURY

SKILLS

Links:

6 | 9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR

Voor docent Duits en BOS (begeleider op school) Jan-Philip van Mourik van het Penta college

CSG Blaise Pascal in Spijkenisse was het thema ‘21st century skills’ nog onbekend. Toch is er

herkenning wanneer de skills worden genoemd. “Mijn school is zich zeker bewust van een

veranderende maatschappij. We spelen daar zoveel mogelijk op in. Niet alleen op ict-gebied,

maar ook met een intern scholingsaanbod. Als een docent bijvoorbeeld de competentie

samenwerken wil inpassen in zijn onderwijs, dan kan hij dat intern leren.”

Een ontwikkeling zoals social media boeit Jan-Philip en de school enorm. Hoe en of dit medium

wordt ingezet, daar is discussie over. “Als school vragen we ons af wat we er precies mee kunnen

of moeten doen en hoe we deze media moeten inzetten. Enerzijds verbieden we bijvoorbeeld

mobieltjes in de klas, anderzijds heb ik ook weleens mijn leerlingen een sms’je in de Duitse taal

aan elkaar laten sturen. Dat maakt deze kwestie interessant.”

Roel Spits is locatieleider op basisschool de Poseidon, een school voor Daltonderwijs en nieuwe

media.OpdePoseidonishetschoolprofielnieuwemedia.“Wijlerenkinderenvanafgroep1om

met informatie en communicatietechnieken om te gaan. Daarnaast richten wij ons op het sociale

encreatieveleerprocesdatmetdezenieuwetechniekenmogelijkis.Denkaananimatiefilmpjes

maken, het bewust maken van de do’s en don’ts op internet of met een 3D-scanner zelfgemaakte

speeltoestellen inscannen en koppelen aan Google Maps.”

Roel vergelijkt de ontwikkelingen op ict-gebied met een sneltrein die voorbij raast. Een trein

waar een school niet zo makkelijk opstapt. “Als school is het verstandig om te bepalen op welk

station je op die sneltrein wilt stappen of niet. Maak keuzes. Er zijn veel ontwikkelingen en veel

aanbieders. Bepaal wat bij je past en aansluit. Tot slot heb ik als tip: wees onbevangen zoals

kinderen dat zijn. Laat die sneltrein niet bij voorbaat aan je school voorbijgaan.”

Kijk naar Nederlandse scholen

TIP

3SUMMER SCHOOL 2011

9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR | 7

Er is veel geschreven over jongeren en welke skills ze in de 21ste eeuw nodig hebben. Maar wat

vinden jongeren er zelf van? Lef hebben om je eigen pad te volgen, durven vragen en gebruik

maken van netwerken zijn de belangrijkste vaardigheden volgens de jongeren van 21Learners.

Opvallend genoeg behoort ook ‘lief zijn’ tot de benodigde vaardigheden. De groep vindt dat

we socialer moeten worden in de omgang met elkaar. Daarnaast vinden zij de kunst van het

‘profileren’heelbelangrijk.

Wordt in het huidige onderwijs gewerkt aan deze skills? Aan creativiteit bijvoorbeeld, één van

de zeven 21st century skills? Op Facebook is de 15-jarige Pim ten Thije, een van de 21 learners er

stellig in: “School vermoordt creativiteit. Je leert op een bepaalde manier denken, omdat iets

anders gewoon fout is. ‘Er bestaan geen foute of goede antwoorden.’ Deze visie bestaat niet

binnen school zoals wij die nu kennen. Dat is jammer want juist dat stimuleert creativiteit.”

En hoe staat het met ict-geletterdheid? Bijvoorbeeld toetsen maken op de iPad? Is dat al

mogelijk? Volgens de 14-jarige 21 learner Freek Gille wordt dit nog niet echt geaccepteerd

door leraren. “Op zich wel begrijpelijk aangezien ze absoluut niet weten wat wij als jeugd ermee

kunnen. Ook nakijken vinden ze nog een punt. Voor de rest vinden ze iPad wel heel cool, net als

de medeleerlingen trouwens. Ze zijn alleen nog heel onzeker en bang want ze weten nog niet

goed wat je er mee kunt en hoe je er mee om moet gaan.”

De 20-jarige Django denkt dat de generatiekloof in de 21ste eeuw op ict-gebied alleen

maar groter wordt. “Jongeren pikken dingen zoals social media veel sneller op. Daarom vind ik

initiatieven zoals het project ‘21Learners’ en de bijeenkomsten die worden gehouden erg goed

om de perceptie van jongeren en de perceptie van ‘ouderen’ dichter bij elkaar te brengen.”

Bekijk de visie van jongeren op het

onderwijs ‘A Vision of Students Today’:

visionsofstudents.org

Luister naar jongeren

TIP

4

21stCENTURY

SKILLS

Links:

8 | 9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR

Ook in het buitenland wordt volop rekening gehouden met een veranderende maatschappij.

Wat speelt daar allemaal in het onderwijs?

Verenigde Staten

‘The Partnership for 21st century skills’ (P21) is een landelijke organisatie die ervoor pleit

dat elke leerling wordt klaargestoomd voor de 21ste eeuw. Dat doet zij door het bouwen van

samenwerkingsverbanden tussen onderwijs, bedrijfsleven, de gemeenschap en regeringsleiders.

P21 werd in 2002 opgericht. Voor concrete resultaten, kijk op: p21.org.

Singapore

Het ministerie van Onderwijs (MOE) implementeert per maart 2010 een nieuw kader voor de

ontwikkeling van de 21st century skills. Doel: benodigde competenties van studenten verbeteren.

Naast ict-skills, global awareness skills en skills op gebied van kritisch en creatief denken stelt

zij kaders voor self awareness, self management, social awareness en responsible decision

making. Meer informatie over dit kader leest u op: moe.gov.sg.

Schotland

‘Curriculum for Excellence’ streeft naar een transformatie in het Schots onderwijs door sinds

augustus2010eensamenhangender,flexibelerenverrijktercurriculumtebiedenaanleerlingen

van 3 tot 18 jaar. Het curriculum wil leerlingen ondersteunen om in de 21ste eeuw succesvol

te zijn als leerling, zelfverzekerd als individu, verantwoordelijk als burger en effectief als

medewerker. Kijk op: itscotland.org.uk voor meer informatie.

Finland

Het doel van ‘School of the Future Program’ (SOF) is duidelijk. “Het uiteindelijke resultaat is de

21ste eeuwse volwassene. We willen niet dat 21ste eeuwse studenten worden onderwezen door

20ste eeuwse leraren in 19e eeuwse klaslokalen.” De stad Oulu in Noord Finland is het centrum

endeinnovatievevoorlopervandenieuweleerfilosofieenstaatvollediginhettekenvande

uitdagingen van de 21ste eeuw.

Wees grenzeloos

TIP

5SUMMER SCHOOL 2011

9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR | 9

Social media hebben veel voordelen. Profiteer hiervan! Via deze online netwerken kunt u

makkelijker kennis delen en u bent sneller op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen. Bepaal eerst

wat u met een online netwerk wilt bereiken. Daarna kijkt u welk netwerk het beste bij uw doelen

aansluit. LinkedIn, Hyves, Facebook, YouTube en Twitter zijn in Nederland op dit moment de meest

bekende online netwerken.

De volgende stap is een verantwoorde online identiteit creëren. Denk hier goed over na. Zodra u

iets op internet publiceert kan het traceerbaar blijven, ook al verwijdert u tekst of een foto.

Hieronder vindt u enkele tips.

• Eengoedprofielcreërenkosttijd.Neemdezetijdenzorgdatuwprofielvanafhetbegin

duidelijk en overzichtelijk is.

• Hetkosttijdomhandigheidtekrijgenindefunctionaliteitenvanelknetwerk.Houdhier

rekening mee.

• Blijfaltijdbewustvanwatupubliceertenhoeditoverkomtbijanderen.

• Kiestuvoormeerdereprofielen,stemdezedanopelkaaraf.Ditkomtduidelijken

betrouwbaar over.

• Gebruikoponlinemediadezelfdeprofielfotoenzorgvooreenduidelijke,mooie,

professionele foto. Dit vergroot uw herkenbaarheid.

• Vraagadviesaanmensenuituwomgeving.Watvindenzevanuwprofielenhoekomtuover?

Uwmeningoveruwprofielenhoeuoverkomtkanverschillenvandemanierwaaropanderen

u ervaren.

• Upubliceertalleenietsalsudatzelfwilt.Erzijnmensendiegraagkennisplaatsen,erzijn

ookmensendielieverkennishalenenrondneuzenopverschillendeprofielen.Voeluvooral

niet verplicht om regelmatig informatie te plaatsen.

• Entotslot:denknietingevaar,maarvooralinkansendiesocialenetwerkenukunnenbieden.

Hoe zit het met uw online identiteit?:

frankwatching.com/ar-

chive/2006/05/11/hoe-zit-het-met-

je-online-identiteit-en-reputatie

Hyves in de klas? Bekijk het door Hyves

ontwikkelde lespakket:

hyves.nl/lespakket

Verbind je klas met nieuwe mensen,

culturen en klassen met Skype in the

Classroom:

education.skype.com

Stap in de wereld van social media

TIP

6

21stCENTURY

SKILLS

Links:

10 | 9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR

De laatste jaren wordt steeds meer in samenhang nagedacht over de effecten die innovaties in

het onderwijs en het gebruik van nieuwe media op elkaar hebben. Anders denken over onderwijs

vraagt anders kijken naar leermiddelen. De manier waarop we kennis tot ons nemen, verandert

radicaal. Dat moet worden vertaald in concreet beleid dat bij een organisatie past. Met anderen

en vanuit verschillende perspectieven hierover reflecteren is daarbij buitengewoon zinvol.

Om dit mogelijk te maken, organiseren AB-ZHW, APS-IT Diensten en Microsoft een International

Technology & Education Meeting (ITEM). Dat is een studiereis rond de BETT, een onderwijsbeurs

die ieder jaar in januari wordt georganiseerd in Londen en waar meer dan 30.000 bezoekers en

honderden leveranciers van producten komen. Traditiegetrouw worden er tijdens de ITEM-reis

ook werkbezoeken aan onderwijsinstellingen gebracht. Arno Coenders van Kennisnet: “Tijdens

die werkbezoeken viel me op dat Engeland echt een voorloper is in het gebruik van digiborden.

Docenten zijn vaardig in het werken ermee. De infrastructuur voor ict in het onderwijs is

goed op orde, maar de creativiteit in het gebruik ervan laat nog wat te wensen over.” Doe ook

ervaringen en ideeën op en ga naar de BETT!

Dé Onderwijsdagen op 8 en 9 november 2011 gaan net als de ITEM-reis over leren in de 21e eeuw.

Tijdens de conferentie, georganiseerd door Kennisnet en SURF, worden de nieuwste snufjes en

toepassingen getoond op het gebied van ict voor uw onderwijs. Maar wat betekenen tablets,

smartphones, augmented reality, video en cloud computing voor het onderwijs? Welke kennis en

vaardigheden moeten leerkrachten zich eigen maken om ict in de klas effectief in te zetten?

Hoe ziet de ict-omgeving in het onderwijs van de 21e eeuw eruit? Dit type vragen komt in

diverse workshops en presentaties aan de orde tijdens Dé Onderwijsdagen.

Geen gelegenheid om naar de BETT of Dé Onderwijsdagen te gaan? In het voorjaar van 2012 kunt

u naar de IPON.

Meer informatie over de BETT:

bettshow.com

De reis van 10 tot en met 14 januari

2012 gaat over 21st century skills.

Informatie hierover staat op:

www.item.nu

Iets dichter bij huis zijn

Dé Onderwijsdagen:

deonderwijsdagen.nl

En ook Dé beurs voor onderwijs en ict

is om de hoek:

ipon.nl

Alle belangrijke beurzen, evenementen

en andere items staan op de

Onderwijsagenda:

onderwijsagenda.nl

Doe ideeën op

TIP

7SUMMER SCHOOL 2011

Links:

9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR | 11

Radio, televisie en kranten. Maar ook internet, mobiele applicaties en sociale netwerken zoals

LinkedIn, Hyves en Facebook. Media zijn overal en hun maatschappelijke impact is groot. Daarom

is het belangrijk om als docent mediawijs te zijn. Het betekent dat u zich bewust bent van

alle verschillende media, deze media kunt gebruiken en dat u er met een gezonde mentaliteit

tegenaan kijkt.

Joyce Sint Nicolaas is relatiemanager van Mediawijzer.net, een initiatief van de ministeries van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Jeugd en Gezin om Nederlandse burgers en organisaties

mediawijs te maken. “Kijken we naar het onderwijs, dan merken we vaak een verschil tussen

docenten en leerlingen. Docenten hebben meestal veel theoretische kennis in huis, terwijl ze in

de praktijk minder handig zijn. Bij jongeren is het net andersom.”

Niet alleen bestaan er vaak verschillen tussen docenten en leerlingen. Ook tussen docenten

onderling kunnen er op gebied van mediawijsheid aanzienlijke verschillen zijn. “Jongere

docenten zijn opgegroeid met nieuwe media zoals mobiele telefoons, internet en sociale

netwerken. Voor hen is kennis van deze media vanzelfsprekender. Anderzijds zegt leeftijd niet

altijd alles. Laatst was ik te gast bij een mediacoachopleiding waar een wat oudere docente

op werkelijk alle mogelijke sociale netwerksites actief was. Dat vind ik bewonderenswaardig.”

Joyce geeft als tip om vooral te experimenteren. “Wil je als docent wat over een bepaald

onderwerp zeggen, dan is het goed om je erin te verdiepen. Niet alleen op theoretisch vlak, maar

juist in de praktijk. Je kunt bijvoorbeeld wel weten wat Twitter is, maar pas als je zelf twittert

ervaar je wat de mogelijkheden zijn en weet je hoe dit medium werkt. Op die manier wordt het

begeleiden van leerlingen bij hun mediagebruik niet alleen gemakkelijker en relevanter, maar

ook leuker!”

Online Workshops voor leerkrachten

en docenten uit het po, vo en mbo,

bijvoorbeeld de Online Workshop

Mediawijsheid:

onderwijstools.kennisnet.nl/

onlineworkshops

En voor de leerlingen in het po is

er het Diploma Veilig Internet:

diplomaveiliginternet.nl

Of lees eens de pubicatie Kennisnet

Mediawijs in het basisonderwijs:

onderzoek.kennisnet.nl/

onderzoeken-totaal/mediawijspo

Wees mediawijs

TIP

8

21stCENTURY

SKILLS

Links:

12 | 9 TIPS VOOR EEN FRISSE START VAN EEN SUCCESVOL SCHOOLJAAR

Voorkom dat uw leerlingen u de les gaan lezen. Zorg ervoor dat u weet waar u staat op ict-gebied,

creëer een visie, wees deskundig en stel uitdagende doelen!

Een goed startpunt is de Vier in Balans-tool. Met deze tool maakt u de balans op van uw ict-

onderwijs. Verschillende vragen komen aan bod waaronder vragen over uw visie en vaardigheden

tot vragen over educatieve software en infrastructuur. De tool is vooral geschikt voor scholen die

nog niet goed weten waar ze moeten beginnen met de invoering van ict in het onderwijs.

Inmiddels is een nieuwe versie van deze tool online. Voordeel van deze versie is dat u een

uitgebreide, persoonlijke rapportage krijgt waarmee u direct aan de slag kunt.

U kunt ook deelnemen aan Didactiek in Balans 2011/2012. Via dit onderzoek krijgt u helder hoe

docenten en het management denken over de rol van ict in het onderwijs. Daarnaast wordt

duidelijk of deze twee groepen verschillen in hun ict- en onderwijsvisie. Tot slot stelt u vast hoe

uw school ervoor staat vergeleken met het hele onderwijsveld.

Dit onderzoek vindt jaarlijks plaats en u kunt zich hiervoor aanmelden via uw relatiemanager of

via binnendienst@kennisnet.nl.

Links:Bekijk de nieuwe Vier in

Balans-tool op:

onderwijstools.kennisnet.nl

De Vier in Balans-monitor geeft u een

beeld van de stand van zaken over het

gebruik en rendement van ict in het

onderwijs in Nederland:

onderzoek.kennisnet.nl/vierinba-

lansmonitor

Meten is weten

SUMMER SCHOOL2011

TIP

9