TESTET E DEPISTIMIT ZBULOJNË HERËT SËMUNDJET

A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Përfitimete qumështit

të gjiritQumështi i gjirit është forma më e

mirë e ushqimit për fëmijët e vegjël.Rekomandohet që bebet të ushqehenvetëm me qumështin e gjirit për 6 muajte parë të jetës, pa ujë apo lëngje të tjerashtesë. Rrallë ndodh që gjendje të caktu-ara mjekësore të jenë shenjë e keqush-qyerjes me gji. Si bebi ashtu dhe nënapërfitojnë shumë nga qumështi i gjirit!...

Faqe 18

Ethja

Një mik apoarmik? Kur dhesi ta trajtojmë

Çfarë është ethja.Ethja është njëpërgjigjje normale e organizmit tonë

kryesisht ndaj infeksioneve dhe shfaqetme rritje të temperaturës së trupit. Ajoështë një simptomë dhe jo një sëmund-je. Mund të shfaqet e vetme ose me sim-ptoma të tjera të sëmundjes shkaktaresi kollë, dhimbje fyti, dhimbje koke,dhimbje muskujsh...

Faqe 19

Tabelat e bashkangjitura përmbajnë të renditura të gjitha ekzamin-

imet e nevojshme që duhet tëkryejë një burrë gjatë kujdes-it të tij shëndetësor. Kontrol-let e shpeshta dhe testet de-pistuese në varësi të moshëskanë treguar që mund tëpërmirësojnë dukshëmshëndetin tuaj. Ato reduk-tojnë vdekjet premature dhepaaftësitë. Nëse ju jeni pjesëë një grupi të popullatës merisk të lartë për ndonjësëmundje ose keni një historifamiljare të sëmundjes atë-herë është e nevojshme që tëmbani kontakte të vazh-dueshme me mjekun tuaj tëfamiljes për të kryer në kohëekzaminimet e nevojshme.

Cilat janë sëmundjetmalinje më të shpeshta tekmeshkujt?... Faqe 14-15

Vuani nga sinusiti?Ja trajtimi i duhur

Si fillim, çfarë janë sinuset? Sinuset janënjë sistem kavitetesh të zbrazëta në kafkë,

të cilat komunikojnë me njëra-tjetrën. Në kaf-kën e njeriut gjenden katër çifte ... Faqe 16

Kafshët shtëpiake,ky ilaç i ëmbël

Mendje e shëndetshme nga rritja endërveprimit dhe shmangia e izolimit.

Një nga mënyrat për të ruajtur shëndetin emendjes është angazhimi me të tjerët... Faqe 17

BOTIM I PËRJAVSHËM I GAZETËS SHQIPTARJA.COMNr.6

Botim zyrtar i Fakultetit të Mjekësisë, Universiteti i TiranësAdresa: Fakulteti i Mjekësisë, Nr371, Cel: 069 63 46688, E-mail: suplementi@almedicus.org

Drejtor: Taulant MUKA

Kryeredaktore: Jana NANO

Zv/Kryeredaktore: Fjorda KOROMANI

Redaksia: Alba Kuqi Arminda Avdulaj Blerta Dollaku Dea Qirjaqi Eralda Asllanaj Erklida Sula Marinela Kumaraku

E ENJTE 15.03.2012

Shtatzani

Mirald Gina

Këshilli botues:Departamenti i Shëndetit Publik Enver ROSHI

Shërbimi i Endrokrinologjisë, QSUT Agron YLLI

Shërbimi i Urgjencës, QSUT Edmond ZAIMI

Shërbimi i Nefrologjisë, QSUT Arjana STRAKOSHA

Shërbimi i Reumatologjisë, QSUT Argjend TAFAJ

Shërbimi i Alergologjisë, QSUT

Etleva QIRKOShërbimi i Kardiologjisë, Spitali Ushtarak Gerta KOÇEKU

Shërbimi i Neurologjisë, Spitali Ushtarak Fatos JAHO

Shërbimi i Ortopedi-Traumatologjisë, SpitaliUshtarak Gjergj ÇAUSHI

Shërbimi i Tokosikologjisë, Spitali Ushtarak Zyhni SULAJ

Biokimi Klinike, QSUT Ndok MARKU

Farmaci Leonard DEDJA

Ekzaminimet mjekësore rutinë që duhet të kryeniJANA NANO

Burra, të gjithëdrejt check up-it

TIRANE

1414141414 E enjte, 15 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

E ARDHMJA e shëndetit tënd përcaktohet ngaveprimi që do të ndërmarrësh tani. Nëse nuk kemjekun tënd, mendo të gjesh një që në këtë moment

Ekzaminimet

JANA NANO

Pse është i rëndësishëmkontrolli mjekësor i rregullt

Për të gjithë ju që po lexoni këtë artikull, mos ushqetësoni! Shumë prej

nesh shmangin kontrollet erregullta rutinë apo takimet epërcaktuara me mjekun e famil-jes duke vënë në rrezik shënde-tin. E rëndësishme është të kup-toni që jeni ende në kohë!

Burrat nuk e ndih-mojnë veten!

Në një studim të bërë në4350 gra dhe burra, u vu rese dy të tretat e këtyre të fun-dit nuk ishin konsultuar memjekun asnjëherë vitin e fun-dit dhe një e treta e tyre nukkishte një mjek familjeje.Ndërsa një në 5 gra nuk kish-te aspak kontakt me mjekunspecialist. Jo vetëm që bur-rat nuk kryejnë vizita të rreg-ullta mjekësore, por një ekatërta e tyre u shprehën qënuk kishin ndërmend ta bë-nin një gjë të tillë për aq kohësa nuk i shqetësonte asgjë.Por si mund të ndodhë një gjë

aktivitet të rregullt fizik ) nuke kanë zakonisht të domos-doshme të kryejnë njëekzaminim fizik vjetor temjeku i tyre. Por duke u bal-lafaquar me realitetin: kystandart i tyre qëndronshumë larg. Të caktosh njëvizitë vjetore në fund të fun-dit nuk është edhe aq keq.Shiheni pozitivisht. Do të kenimundësi të ndërtoni njëraport me mjekun tuaj ose tëdiskutoni tema në lidhje meshëndetin personal duke har-tuar plane për parandalimine sëmundjeve që mund të jenii predispozuar të zhvilloni.

Ja se si shprehet njëmjek i përgjithshëm:

‘’Ka një traditë të gjatë e cilaimponon meshkujt të mos sh-kojnë të kryejnë kontrollet ru-tinore aq shpesh sesa femrat.Një burrë duhet të konsulto-het menjëherë me mjekun e tij

nëse ndjen ndonjë fryrje,ndryshim të përmasave apodhimbje në testikujt e tij. Këtojanë shenja të një tumori tëmundshëm, por gjithsesi,ekzaminime të tjera duhet tëkonfirmojnë diagnozën. Njënga mënyrat më të mira për tëkapur në kohë këtë lloj kanceriështë duke bërë vetë ekzamin-imin e testikujve të paktën njëherë në muaj, në dush. Në rastse vini re diçka të pazakontë,caktoni një takim urgjent memjekun tuaj.

Kontrollet mjekësoremodulohen sipas gjinisë

Kontrollet rutinore të bur-rave zgjasin rreth 45 minutadhe përfshijnë ekzaminiminfizik dhe një diskutim memjekun. Pacienti mund tëpyesë në lidhje më çështje tëzakonshme mjekësore dukefilluar që nga arsyet e impo-tencës, efektet e duhanit apoinformacion të përgjithshëmpër sëmundjet seksualisht tëtransmetueshme.

Ndërsa mosha juaj fletpër ju...

Teksa filloni të flirtoni metë 50-tat tuaja, kontrolli i ten-sionit të gjakut, kolesterolit,depistimi për kancer të pros-tatës dhe të kolonit, pa për-mendur këtu sëmundjet kro-nike, bëhet me të vërtetë e

rëndësishme.Historia juaj familjare

mjekësore ka një rol të rëndë-sishëm në disa sëmundje. Tëpresësh derisa ‘’diçka të sh-kojë keq’’ ka një kosto nëkohë, trajtim dhe cilësi jete.

Jemi të gjithë shumë tëmirë në lojën e mohimit: fshe-him pas rrobave të gjera disakile me tepër apo injorojmëshenja fillestare të sëmundjes.Por të shmangësh realitetin erreziqeve nuk ia vlen. E ardh-mja e shëndetit tënd përcak-tohet nga veprimi që do tëndërmarrësh tani. Nëse nukke mjekun tënd, mendo tëgjesh një që në këtë moment.Përfito nga rasti për të marrënën kontroll zgjedhjet e tuapër një të ardhme më të mirë.

Meshkujt mbi 30 vjeç:

Shëndeti juaj është përgjegjësi vetëm e juaja!Bëni më kujdes ndaj trupit tuaj.

Nëse ndjeni dhimbje barku,gjoksi, dhimbje kyçesh etj, moshezitoni të kontaktoni mjekun tuaj.Në rastin më të mirë të një urthi,me siguri e kanë patur fajin patati-nat Doritos e natës së mbrëmshme.Në rastin më të keq, ndoshta kenikapur simptomat e para të njëataku në zemër. Gjithsesi, e rëndë-sishme është që i jeni drejtuarmbikqyrjes së mjekut në kohë dhekeni zgjidhur misterin. Të kuj-desesh për trupin dhe shëndetintënd, nuk përbën një shenjëdobësie. Testet e depistimet ju ndi-hmojnë të zbuloni shumë herëtsëmundjet që ju rrezikojnë shënde-tin duke ju dhënë kështumundëisne e trajtimit të tyre të

hershëm të suksesshëm. Për çdopyetje apo informacion që kërkonitë dini, flisni me mjekun tuaj.

Kolesteroli i lartë:Ai duhet të kontrollohet rregull-

isht duke filluar që nga mosha 35vjeç. Nëse jeni më i ri se 35 dhevuani nga një prej sëmundjeve më

poshtë: diabeti, tensioni i gjakut,histori familjare për sëmunjdezemre, jeni duhanpirës etj, atëhereduhet të bëni kontrolle më të her-shme për të.

Obeziteti:Duhet të masni indeksin e masës

tuaj trupore me formulën që do tju

INFEKSIONET SEKSUALE:

Kur duhet të bëjmë kontrollet për Sifilizin,Klamidian, Gonorrenë , HIV-in apo Hepatitin? Nëse keni kryer marrdhënie të pambrojturaseksuale me shumë partnere Keni kryer marrdhënie seksuale me meshkuj Keni përdorur apo jeni duke përdorur droga meinjeksion Keni patur partnerë që kanë shkëmbyer seksinpër para ose drogë Keni patur partnerë që janë duke u trajtuar përsëmundje seksualisht të transmetueshme Keni patur partnerë që janë të infektuar nga HIV,Hepatiti B, janë biseksual Bëni shpesh tranfuzione gjaku

Kontrollet rutinë tëburrave zgjasin 45minuta dhe përfshijnëekzaminimin fizik

Prognozë më e mirë e sëmundjes nëse kapet herët

e tillë? Shëndeti duhet të për-bëjë gjithmonë prioritet sido-mos kur fillon e ngjitesh të30-etave. Persona nën

moshën 50 vjeçare, të cilët je-tojnë shëndetshëm ( ushqe-hen mirë, nuk konsumojnëalkool dhe duhan, kryejnë

Tradita‘’Ka një traditë të gjatë e cilaimponon meshkujt të mos shkojnëtë kryejnë kontrollet rutinore aqshpesh sesa femrat. Një burrëduhet të konsultohet menjëherë memjekun e tij nëse ndjen ndonjëfryrje, ndryshim të përmasave apodhimbje në testikujt e tij

tregojë mjeku juaj. Kontrollojenishpesh atë duke mbajtur nën vëzh-gim luhatjet e peshës tuaj

Tensioni i lartë i gjakut:Kontrolloni tensionin e lartë të

gjakut 2 herë në vit. Vlerat normaletë tij janë 120/80.

Diabeti:Duhet të bëni një analizë kontrol-

li për diabetin nëse keni tension dhekolesterol të lartë.

Aneurizma Aortës abdomi-nale:

Kjo patologji konsiston në zgjer-imin anormal të një pjesë të Aortëse cila është ena më e madhe e gjakutnë organizmin tuaj. Çarja e saj kapasoja fatale. Nëse jeni 65-75 vjeçdhe keni konsumuar duhan ështëmirë të ekzaminoheni edhe për të.

QËNDRONI TË SHËNDETSHËM! Kontrollohuni vazhdimisht tek mjeku i familjes tuaj për ekzaminimete CHECK UP-it të përgjithshëm Mos pini duhan Qëndroni aktivë fizikisht Konsumoni një dietë të shëndetshme Ruani një peshë konstante Pini rregullisht ilaçet tuaja

1515151515E enjte, 15 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

KANCERI I PROSTATËS kontrollet e shpeshtadhe testet depistuese në varësi të moshës kanë treguarqë mund ta kapin në fazat e hershme

Burra, të gjithëdrejt check up-it

Tabelat e bashkangjitura përmbajnë të renditura të gjitha ekzamin-

imet e nevojshme që duhettë kryejë një burrë gjatëkujdesit të tij shëndetësor.Kontrollet e shpeshta dhetestet depistuese në varësi tëmoshës kanë treguar qëmund të përmirësojnë duk-shëm shëndetin tuaj. Atoreduktojnë vdekjet prema-

ture dhe paaftësitë. Nëse jujeni pjesë ë një grupi të pop-ullatës me risk të lartë përndonjë sëmundje ose keninjë histori familjare tësëmundjes atëherë është enevojshme që të mbani kon-takte të vazhdueshme memjekun tuaj të familjes përtë kryer në kohë ekzamin-imet e nevojshme.

Cilat janë sëmundjetmalinje më të shpeshtatek meshkujt?KANCERI I PROSTATËS

Rreziku i zhvillimit të kan-cerit të prostatës rritet memoshën. Në fillim, ky llojkanceri nuk shfaq simptomaderisa ai arrin stadet e tij mëtë avancuara ( edhe pse kagjendje të tjera të prostatësjo-kanceroze që mund të sho-qërohen me dhimbje dheparehati). Burrat duhet tëdiskutojnë me mjekun e tyrerëndësinë e depistimeve tërregullta që përfshijnë anal-izën e gjakut për PSA ( Anti-gjenin Specifik të Prostatës)si dhe një ekzaminim rektal.Ndoshta do t’ju duket pak esikletshme procedura e më-sipërme, por kur mendon qëmund t’ju shpëtojë jetën,atëhere me siguri ia vlen.

DUHET TË DINI:Çfarë është prostata?Prostata është një gjendër

e gjendur tek meshkujt që kamadhësinë e një lajthie elokalizuar prapa fshikëzës sëurinës. Ajo është përgjegjëse

JANA NANO

për lëngun që bën të mundurtransportimin e spermës. Katre mënyra sesi mjeku mund

të ekzaminojë prostatën: njëekzaminimi me gisht, testgjaku për Antigjenin Speci-

Shmangni në dietëntuaj ushqimet mepërmbajtje të lartëyndyrnash

Këshilla

Një sjellje e shëndetshmeMBANI NJË DIETË TËSHËNDETSHMEKonsumoni fruta perime, të gjitha llo-jet e drithërave, qumështin pa yndyrë,peshkun, mishin e pulës bathët, vezët,arrat. Shmangni në dietën tuaj ush-qimet me përmbajtje të lartë yndyr-nash, shqernash dhe kripe.

QËNDRONI AKTIVËMerruni me aktivitete sportive sinot, ecje, tenis, biçikletë. Aktivitetifizik rreth 30 minuta në ditë 3 herënë javë mban trupin tuaj në formë,larg sëmundjeve.

RUANI PESHËN TUAJBalanconi kaloritë që konsumonigjatë aktivitetit tuaj të përditshëm meato që merrni. Konsumoni më pakalkool. Preferohet që të pihen jo mëshumë se 2 gota në ditë

MOS PINI DUHANAi është armiku numër 1 i shëndetit.Është mirë të kërkoni ndihmën emjekut si dhe familjarëve tuaj për talënë atë. Me kalimin e moshës,mundësia për të zhvilluar sëmundjerritet. Duhani përbën vetëm një fak-tor rëndues në këtë situatë.

fik të Prostatës (PSA) dheEKO-s. Antigjeni specifik iprostatës është një sub-stancë e prodhuar nga vetëprostata në gjendjet e më-poshtme mjekësore:ZMADHIMI I PROSTATËS

Ky është problemi më izakonshëm që prek mëshumë se gjysmën e burravembi 50 vjeç. Kjo gjendje nukpërbën një kancer. Sho-qërohet me diskomfort dheprobleme urinimi të cilatmund zgjidhen me kirurgji.INFEKSIONET

Prostatiti akut mund tëçojë në vështirësi urinimi,urinim frekuent simptomaqë i mbishtohen temper-aturës së lartë, etheve dhedhimbjes së poshtme tëkurrizit . Komplikimet emëtejshme shmangen ngaantibiotiko terapia.KANCERI

Nëse mjeku juaj dyshonpër kancer, teste shtesë siradiografi, EKO apo biop-si, jeni të detyruar ti krye-ni menjëherë. Në biopsi,disa pjesëza qelizash tëmarra nga prostata ekzami-nohen nën mikroskop. Tra-jtimi mund të jetë kiru-rgjik, me rreze apo hor-mono-terapi.KANCERI KOLO-REKTAL

Historia familjare apopersonale me sëmundje tëzorrës së trashë (kolo-rek-tale) mund të indikojë përnjë rrezik të lartë për të zh-villuar kancer. Depistimizakonisht fillon në moshëne mesme apo pak më herët .

Testet e depistimit zbulojnë herët sëmundjet

Ekzaminimet

KONTROLLI PËR MESHKUJT MBI 30‘’Një mollë në ditë, mban doktorin larg’’-thotë një fjalë eurtë. Kontrollet rutinë me mjekun tuaj do t’ju sigurojnënjë shëndet të mirë për një kohë të gjatë. Lista emëposhtme përmban të gjitha ekzaminimet që juduhet të bëni gjatë një vizite të tillë tek mjeku juaj: Teste:Tensioni i gjakut (çdo 2 vjet)Kolesteroli (çdo 5 vjet)Pesha dhe gjatësia (periodikisht) Ekzaminime:Tumoret e zakonshëm të tiroides, gojës, lëkurës,testikujve, nyjeve limfatike (çdo tre vjet)Shëndeti dentar (çdo vit) Imunizimi:Tetanozi-Difteria (çdo 10 vjet)

Kontrollet dhe testet e dipistimit

1616161616 E enjte, 15 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

Vuani nga sinusiti?Ndërlikimet dhe trajtimi i tij

MIRALD GINA

Mbidozimi me antibiotikë, shfaq format rezistente

Si fillim, çfarë janë sinuset? Sinuset janë njësistem kavitetesh të

zbrazëta në kafkë, të cilat ko-munikojnë me njëra-tjetrën.Në kafkën e njeriut gjendenkatër çifte sinusesh. Normal-isht, sinuset janë bosh,përveçse një shtrese të hollëmukusi që kanë në sipërfaqe.Pjesa më e madhe e sinusevederdhen në hundë përmes njëkanali të vogël. Roli i tyre ësh-të i paqartë. Ka teori që pre-tendojnë se sinuset ndihmojnëpër të lagështuar ajrin që mar-rim gjatë frymëmarrjes si dhelargon grimcat që hyjnë bash-kë me të, ashtu siç ka teori qëthonë se sinuset përforcojnëzërin. Ajo që është e sigurt,është që sinuset nuk i shpë-tojnë sëmundjeve.

SINUSITI VS. MIGRENAA është vërtetë aq i

shpeshtë sinusiti?Është një perceptim i

gabuar që sinusiti është njësëmundje e shpeshtë që etakon te kushdo. Por mesaduket nuk është vetëm njëproblem shqiptar. Një studim

nga e mirënjohura Mayo Clin-ic, në SHBA, arriti në përfun-dimin që incidenca e sinusititmund të jetë tepër e ekza-gjeruar. Studimi zbuloi senumri i pacientëve me diag-nozë të konfirmuar të si-nusitit ishte plot 7-8 herë mëi vogël se ai i raportuar rën-dom në literaturë. Një pjesë emirë e atyre që vetë-diagnos-tikohen me sinusit në faktvuajnë nga migrena. Në këtëpërfundim arriti një studimqë u përpoq të qartësonte di-agnozën e dhimbjeve të kokësnga sinuset dhe dhimbjet mi-grenoze. Ndodh shpesh qëmigrena ngatërrohet medhimbjet e kokës nga sinuzitipër shkak të karakteristikavetë përbashkëta. Kështu, ndry-shimet e klimës, ekspozimindaj materialeve që shkak-tojnë alergji dhe ndryshimete lartësisë janë faktorë që sh-kaktojnë migrenën, por gjith-ashtu përkeqësojnë një si-nusit. Një episod migrenozmund të shfaqet me dhimbjekoke, bllokim hundësh,rrjedhje hundësh, lotim e sku-qje të syve, simptoma qëmund të takohen edhe në si-nusit. Në studim u përfshinë100 të rritur që mendonin se

Infeksione

A janë të nevojshëm antibiotikët?Antibiotikët përdoren vetëm nëse

keni infeksion të sinuseve ngabakteret. Në pjesën më të madhe tërasteve, sinusiti akut shkaktohet nganjë infeksion i rrugëve të sipërme tëfrymëmarrjes nga viruset banale vi-rozave të zakonshme. Megjithatë, nëdisa raste, bakteret fillojnë të rritendhe të infektojnë sinuset.

Një infeksion i tillë bakterial zg-jat më tepër se 10 ditë. Megjithëseantibiotikët nuk veprojnë kundërinfeksioneve virale, shpesh atojepen gabimisht nga mjekët për pa-cientët me sinusit. Mbipërdorimi iantibiotikëve, jo vetëm që shkaktonefekte anësore të panevojshme, porgjithashtu mund të ndihmojë rritjen

het që të pritet deri në shtatë ditëpas diagnostikimit për të parë nësesimptomat përmirësohen vetë; nëse

nuk ka përmirësime, apo nëse kapërkeqësim, ka mundësi të keni si-nusit bakterial dhe një antibiotik siamoksicilina mund t’iu ndihmojë.

Cilët janë ndërlikimet e njësinusiti?

Megjithëse ndodh rrallë, një sinusitmund të ndërlikohet me formimin enjë abscesi (grumbullim qelbi), meinfeksion të kockës, me meningit (pez-matim i cipave të trurit) ose infeksiontë lëkurës përreth syve.

Bëni kujdes me dekongjestio-nantët që shiten pa recetë. Në fillimtë ndihmojnë, por po të përdoren mëshumë se 3-5 ditë mund të përkeqë-sojnë kongjestionin e hundëve.

vuanin nga sinusiti. Rezul-tatet treguan që 63% e pjesë-marrësve në të vërtetë kishinmigrenë, ndërsa 23% edhe pseme diagnozë të pasigurt, ano-nin më tepër nga migrena.

Çfarë është sinusiti dheçfarë iu bën sinuseve?

Sinusit do të thotë që hun-da dhe sinuset janë të pezmat-uara, gjë që pengon nxerrjen

normale të mukusit, madje sh-tohet prodhimi i tij, si dhetrashet mukoza që vesh këtokavitete. Shkaktarët më tëshpeshtë të këtij pezmatimijanë viruset ose bakteret që in-fektojnë kavitetin e sinusit.

Përveç këtyre që u për-mendën ka disa faktorë tëtjerë që përbëjnë risk përshfaqjen e sinusitit

Problemet dentare. Prob-lemet me dhëmbët apo proce-durat dentare shkaktojnë in-feksione që përbëjnë rreth 10%të sinusitive maksilare. Ndryshimet e presionit

atmosferik. Njerëzit që për-jetojnë ndryshime të pre-sionit atmosferik, si gjatë flu-turimeve, ngjitja në lartësi tëmëdha ose gjatë notimit,rrezikojnë për bllokime të si-nuseve dhe kanë mundësi tështuara për të pasur sinusit.(Noti e rrit riskun për sinusitedhe për arsye të tjera). Duhanpirja dhe ndotës të

tjerë. Ndotja e ajrit nga lëndëtkimike industriale, tymi i du-hanit ose ndotës të tjerë, i dëm-ton ciliet që janë përgjegjësepër largimin e mukusit nga si-nuset.

Sinusit akut apo kron-ik?

Në pjesën më të madhe tërasteve, sinusiti është njëproblem që zgjat për një kohëtë shkurtër dhe shkaktohetnga infeksioni i sinuseve. Tresimptoma thelbësore janësekrecionet e trasha të turbull-ta nga hundët me ngjyrë të ver-dhë ose të gjelbër, hundët ezëna dhe dhimbja ose ndjesiae presionit në fytyrë, përrethsyve ose në ball. Ndonjëherë

mund të ketë edhe temper-aturë, erë të keqe të gojës,dhimbje të dhëmbëve dhekollë. Sinusiti akut zgjat derinë 4 javë, ndërsa ai kronik për3 muaj ose më tepër. Sinusitikronik mund të fillojë nëmënyrë të ngjashme me in-feksionin akut të sinuseve,por me simptoma më të leh-ta. Së bashku me tre simptom-at që përmendëm më sipër,sinusiti kronik mund të shkak-tojë edhe humbje të nuhatjes.

Sinusiti akut zgjatderi në 4 javë, ndërsakroniku për 3 muaj

e baktereve rezistente ndaj mjekim-it. Për këtë arsye, në rastet e lehta tësinusitit akut, përgjithësisht sugjero-

KUR DUHET KONTAKTUAR MJEKU?

A MUND TA PARANDALOJMË?

Simptomat zgjasin më tepër se 10-14 ditë, ose nësekeni të ftohtë që përkeqësohet pas 7 ditësh

Keni dhimbje të fortë koke që nuk qetësohet ngabarnat pa recetë

Keni temperaturë Keni simptoma edhe pse e keni mbaruar të gjithë

mjekimin me antibiotikë sipas udhëzimeve të mjekut Keni ndryshime të shikimit gjatë infeksionit të sinusit

Mënyra më e mirë për të parandaluar sinusitinështë të shmangen, apo të trajtohen shpejt, gripidhe virozat e stinës: Konsumoni shumë fruta dhe perime, të cilat janë

të pasura në antioksidues dhe substanca të tjeraqë mund të forcojnë sistemin tuaj imunitar dhendihmojnë trupin për t’i rezistuar infeksionit.

Bëni vaksinën e gripit çdo vit. Lani duart shpesh, sidomos pas kontakteve me të

tjerë. Shmangni tymrat dhe ndotësit e ambientit. Pini shumë lëngje për të hidratuar trupin. Merrni dekongjestionues gjatë infeksioneve tërrugëve të sipërme të frymëmarrjes. Trajtojini alergjitë shpejt dhe siç duhet.

Disa këshilla praktikeProvoni masat e mëposhtme për të pakësuarkongjestionin e sinuseve: Vendosni një napë të ngrohtë të njomë mbi fytyrë

disa herë në ditë. Pini shumë lëngje për të holluar mukusin. Thithni avull me hundë 2-4 herë në ditë (për

shembull, në banjë ndërkohë që bëni dush). Përdorni spraj në hundë me tretësirë të thjeshtë

saline disa herë në ditë.

SINUSITI VS. MIGRENA Është një perceptim i gabuarqë sinusiti është një sëmundje e shpeshtë që e takon tekushdo. Mesa duket nuk është vetëm një problem shqiptar

Patologji

QETËSIMI I DHIMBJESDHE I PRESIONIT

Shmangni fluturimet kurkeni kongjestion. Shmangni temperaturat eskajshme, ndryshimet epapritura të temperaturës dhepërkuljen përpara me kokënposhtë. Përdorni paracetamol oseibuprofen.

1717171717E enjte, 15 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Kafshët shtëpiake, ilaçi ëmbël për pacientët

ARMINDA AVDULAJ

Mendje e shëndetshme nga rritja endërveprimit dhe

shmangia e izolimit. Një ngamënyrat për të ruajtur shën-detin e mendjes është an-gazhimi me të tjerët. Pronar-ët e kafshëve shtëpiake kanëdëshirë të flasin me të tjerë siata. Shëtitja me qenin për-faqëson një justifikim të sh-këlqyer për të nisur njëbisedë. Terapia me kafshëinkuadrohet brenda rrymavetë reja ekologjike të cilat nxi-sin një kontakt më të madhme natyrën dhe atyre të cilate konsiderojnë shëndetin sinjë element i përbërë nga tru-pi, mendja dhe shpirti. Kjolloj terapie mund të ofrojëndihmë jo vetëm për person-at që janë duke kaluar një krizëapo që kanë pësuar një aksi-dent, por edhe për qënien njerë-zore në përgjithësi. Parë në këtëkëndvështrim, emocionet pozi-tive që nxisin kafshët shërbejnësi një antidot i shkëlqyer kundërsëmundjeve. Kafshët nuk kanëfuqinë e kurimit, por nëpërmjetdashurisë që transmetojnë fa-vorizojnë relaksimin, qën-drueshmërinë dhe ndihmojnënë përballimin e rrethanave kri-tike me më shumë qartësi. Stu-dimet tregojnë se kafshët luajnënjë rol të rëndësishëm në reduk-timin e depresionit dhe vetmisë,duke i ofruar shoqëri dhe ndjenjëpërgjegjësie personave me tëcilët bashkëjetojnë.

1. Zemra, macja dheqeni

Përveç dietës dhe ushtri-meve, mbajtja e një kafshe sh-tëpiake mund të ndihmojë nëkontrollin e tensionit arterial.Kjo është treguar nga një stu-dim me 240 çifte, ku ata qëkishin kafshë në shtëpi para-qitën vlera më të ulëta të ten-sionit. Një studim tjetër tregoise fëmijët me hipertension pë-suan ulje të tij gjatë kontaktitme qenin e tyre. Gjithashtu, tepronarët e kafshëve janë vënëre vlera më të ulëtatë kolesterolit dhetriglicerideve, çkamendohet se vjen sipasojë e stilit të tyretë jetesës. Këta fak-torë ndikojnë në ul-jen e riskut për in-farkt të miokardit.

2. DepresioniKa terapistë të

cilët rekomandojnëmbajtjen e një kaf-she shtëpiake për t’upërballur apo për t’urikuperuar nga depresioni.Asnjë tjetër nuk ju do nëmënyrë të pakushtëzuar ash-tu si macja apo qeni juaj. Atado t’iu dëgjojnë sa herë tëkenë nevojë të flisni. Përkëd-

3. Numër më i vogël in-sultesh cerebrale te ata qëmbajnë mace

Nuk dihet arsyeja pse, porme sa duket, ata që mbajnëmace në shtëpi pësojnë më

pak insulte cerebralese sa ata që nukmbajnë mace. Kjo vjenpjesërisht nga fakti sembajtja e një kafshe nështëpi sjell përm-irësim të qarkullimit tëgjakut. Megjithatë,hulumtuesit ha-mendësojnë se macetmund të kenë një efektqetësues më të madhpër pronarët e tyrekrahasuar me kafshëte tjera.

4. Qentë dhe diabetiPër personat që vuajnë nga

diabeti, ulje e menjëhershmee nivelit të glukozës në gjakmund të ketë efekte të rënda.Disa raca qensh mund të nu-

hasin rënien e glukozës te pr-onari i tyre përpara se kjo tëjapë shfaqje klinike. Kjo mundtë vijë si pasojë e ndryshimevekimike që ndodhin në trup. Kyalarm i jep pronarit të qenitkohën për të ngrënë diçka e

AKTIVITETI FIZIK

Shëtitjedhe vrap meqenin tuaj

Individët të cilëtmbajnë një qen

kanë prirje për tëqenë më aktivënga ana fizike dhemë pak obezë kra-hasuar me per-sonat e tjerë.Shëtitja e qenitpër 30 minuta dot’iu mbajë nëlëvizje dhe do tësigurojë kryerjene aktivitetit fizikminimal të reko-manduar. Dyshëtitje me nga 15minuta, një nëmëngjes dhe njëpasdite, do tëkenë të njëjtinefekt. Për mëtepër, shëtitja meqenin ndihmonnë forcimin ekockave dhe nëshmangien e os-teoporozës.

EpilepsiaQeni i epilepsisë”është një qen istërvitur nëmënyrë të tillë qëtë jetojë dhepunojë mepersona qëvuajnë ngaepilepsia. Disaprej tyre janëstërvitur që tëlehin dhe tëlajmërojnëprindërit kurfëmija ka një krizëkonvulsive në njëdhomë tjetër apojashtë shtëpisë

10 sëmundjet që përmirësohen prej tyre

KAFSHËT nuk kanë fuqinë e kurimit,por nëpërmjet dashurisë qëtransmetojnë favorizojnë relaksimin

Kafshët për njerëzit

SI JU NDIHMOJNË KAFSHËT NËSITUATAT JETËSORE STRESUESE

Te të rriturit me depresion ul numrin evetëvrasjeve dhe kohëzgjatjen e qëndrimit në spitalepsikiatrike. Te personat me sëmundje mendore, kafshëtshtëpiake shtojnë fjalorin e kuptueshëm ndërkohë qëpasurohet komunikimi joverbal nga rritja e motivimit. Një studim mbi mirëqënien psikologjike nëAustrali ka përcaktuar se personat të cilët mbaninmace në shtëpi kishin rezultate më të mira se sa ataqë nuk kishin kafshë shtëpiake. Në studime të kryera mbi individë të pastrehë dolinë pah se qentë përfaqësonin mënyrën kryesore tëpërballimit të vetmisë; duke qenë se kishinmarrëdhënie vetëm me kafshët, nuk pranonin tëjetonin në një banesë ku nuk lejohej hyrja e tyre. Studimet që janë kryer për qentë e shërbimit kanëtreguar përmirësim të cilësisë së jetës së njerëzve tëcilët i mbajnë, duke përforcuar vetëvlerësimin,reduktuar vetminë dhe duke krijuar më shumëmundësi për të krijuar miqësi në mjediset jashtështëpisë. Në përgjithësi, pjesa më e madhe e individëve qëmbajnë kafshë kanë humor më të mirë. Mjaftojnë 15deri 30 minuta me një qen a një mace apo tëshohësh peshqit tek notojnë për t’u ndjerë më pak nëankth dhe i stresuar. Gjatë kësaj kohe në trupndodhin ndryshime që ndikojnë në përmirësimin ehumorit si ulja e nivelit të kortizolit (hormon i lidhurme stresin) dhe prodhimi i serotoninës, njësubstancë kimike e lidhur me mirëqënien.

helja e maces ose e qenit kaefekte qetësuese, ndërkohë qëpërkujdesja për ta (shëtitja,krehja dhe loja) ndihmon qëtë ndiheni më mirë mbimënyrën se si e kaloni kohën.

për të shmangur situatat e rën-da. Afërsisht një e treta e qenveqë jetojnë me diabetikë e kanëkëtë aftësi.

5. Sindroma e hiperak-tivitetit dhe deficitit të vë-mendjes ADHD te fëmijët

Fëmijët me sindromën ehiperaktivitetit dhe deficitit tëvëmendjes mund të kenë për-fitime nga mbajtja e kafshëvenë shtëpi. Marrja përsipër edetyrave për përkujdesjen eqenit ose maces ndihmon qëkëta fëmijë të mësojnë tëplanifikohen dhe të jenë mëtë përgjegjshëm. Loja me kaf-shët përfaqëson një mënyrë tëpërkryer për të harxhuar en-ergjinë. Kështu, këta fëmijëdo e kenë më të lehtë të flenënë mbrëmje.

6. AutizmiTe fëmijët me autizëm

shpesh takohen çrregullimendijore. Për këta fëmijë janëplanifikuar disa aktivitetepër zhvillimin ndijor që përf-shijnë qentë dhe kuajt. Për-kujdesja e kafshëve ka efekteqetësuese mbi ta.

7. Stretchingu memacen

Në rast se vuani nga artriti,është e rëndësishme që tëbëhen ushtrime stretchingu.Sipas një artikulli të ArthritisToday, ju duhet të bëni usht-rime stretchingu duke ndjekurritmin e maces suaj. Vëzhgonise sa herë shtriqet ajo gjatëditës dhe, me sa mundeni, imi-toni të njëjtën lëvizje.

8. Lehtësimi i artrititreumatoid

Personat që vuajnë nga ar-triti reumatoid mund të kenëlehtësim të sëmundjes nga ak-tiviteti gjatë ecjes me qenindhe hedhjes së diskut. Kafshëtshtëpiake shërbejnë si njëmënyrë për të hequr mendjennga sëmundja, ndërkohë që nëraste të tjera, mjafton prania etyre për t’u ndjerë më rehat.

9. I ngrohti për dhim-bjen kronike

Një racë meksikane qeni pagëzof, e quajtur Xolo, njihet seprodhon shumë nxehtësitrupore. Organizata Paws forComfort stërvit Xolot si qenshërbimi për individët me fibro-mialgi dhe me forma të tjera tëdhimbjes kronike që përgjigjenndaj të ngrohtit. Disa nga qentëjanë stërvitur për të qendruarrreth qafës së një individi medhimbje kronike të qafës.

10. Qeni i epilepsisë“Qeni i epilepsisë” është

një qen i stërvitur në mënyrëtë tillë që të jetojë dhe punojëme persona që vuajnë ngaepilepsia. Disa prej tyre janëstërvitur që të lehin dhe tëlajmërojnë prindërit kurfëmija ka një krizë konvul-sive në një dhomë tjetër apojashtë shtëpisë. Të tjerë sh-trihen mbi personin që kakonvulsione për të paran-daluar dëmtimin gjatëdridhjeve. Ka dhe nga ataqenë që janë stërvitur për tëparalajmëruar fillimin e njëkrize konvulsive.

Bëni ushtrimestretçingu me ritmine maces suaj

1818181818 E enjte, 15 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

Shtatzani

Përfitimet e nënës dhe bebes së sapolindur

PËRFITIME AFATGJATA PËR SHËNDETIN

Patologjitë e shënuara më poshtë hasen më pak nëata persona që kanë qënë ushqyer me gji: Obeziteti dhe mbipesha Hipertensioni arterial (HTA) Niveli i lartë i kolesterolit Ekzemat Diabeti Leukemia AstmaNdërkohë sëmundjet e mëposhtme janë më të rrallate ato nëna që kanë ushqyer me gji një ose disafëmijë në krahasim me ato qe nuk kanë ushqyerasnjë fëmijë: Kanceri i gjirit Kanceri i ovareve Diabeti i sheqerit tip II Depresioni postnatal

Qumështi i gjirit ështëforma më e mirë e ushqimit për fëmijët e veg-

jël. Rekomandohet që bebet tëushqehen vetëm me qumësh-tin e gjirit për 6 muajt e parëtë jetës, pa ujë apo lëngje tëtjera shtesë. Rrallë ndodh qëgjendje të caktuara mjekësoretë jenë shenjë e kequshqyerjesme gji. Si bebi ashtu dhe nënapërfitojnë shumë nga qumësh-ti i gjirit! Këshillohet që bebetdhe nëna gjate kohës së ush-qyerjes me gji të marrin edhevitaminë D.DISA PROBLEME TË

MUNDSHME PËR GJIRINRagadetRagadet janë çarje të vogla

të cilat ndodhin në thithkën egjirit ose areolë, të cilat e bëjnëmjaft të dhimbshme ushqyer-jen me gji. Duke përdorur disateknika ushqyerje dhe sjelljeje,është e mundur të parandalo-hen dhe mjekohen ragadet. Më i rëndësishmi është

korrigjimi i pozicionit tëdrejtimit të fëmijës drejt gjir-it, pasi është shkaku më ishpeshtë i ragadeve. Kontrol-lohet që fëmija ta ketë mjekrënafër gjirit kur fillon të pijëqumësht. Buzët e tij duhet tëjenë të hapura mirë duke moskapur vetëm thithkën, por edhenjë pjesë të mirë të areolës.Koka e fëmijës duhet të jetëekzaktësisht përballë gjirit. Duhet evituar përdorimi

i detergjentëve për larjen egjirit. Është vënë re që përdori-mi i detergjentëve specifik sidhe kremrave mbrojtës, nukparandalon dhe nuk i kuronragadet. Përkundrazi, era etyre mund të jetë e padës-hirueshme për neonatin dukebërë që ai të refuzojë gjirin. Duhet filluar ushqyerja

me qumësht gjiri me një gji tëshëndoshë, duke kaluar në gji-rin tjetër kur refleksi i daljessë qumështit ka filluar. Duhet evituar përdorimi

i parathithkave që e ndalojnëfëmijën të thithë në mënyrë

korrekte, duke frenuar në këtërast refleksin që stimulon lak-tacionin, prodhimin equmështit.

Fryrja e gjiritNdonjëherë, sidomos gjatë

fazës së parë të ushqyerjes megji, gjiri fryhet, skuqet e bëheti dhimbshëm dhe ndalohet nëkëtë mënyrë fluksi i qumësh-tit. Në ndryshim nga mastiti,infeksion në gji, kjo gjendjenuk paraqet temperaturë. Kyproblem shkaktohet ngazbrazja jo e plotë e tubave tëqumështit dhe shtypja vësh-

tirëson daljen e qumështit. Përta rregulluar këtë gjendje re-komandohet: Përdorimi i kompresave

të ngrohta. Pak përpara se tëushqehet fëmija me gji, nënafut një peshqir në ujë mjaft tënxehtë. Shtrydhet dhe mbësh-tillet i gjithë gjiri me peshqirine ngrohtë. Të njëjtin funksionpër lehtësimin e daljes sëqumështit të gjirit, mund tëkryejë edhe futja e gjirit në ujëtë ngrohtë. Përdorimi i një shishe

qelqi. Shishja mbushet me ujë

të nxehtë dhe më pas zbrazet.Gryka e saj ftohet dhe pjesafundore e shishes e cila ako-ma është e ngrohtë, mbështe-tet në zonën areoale. Ngjeshjapothuajse hemetike, duke uftohur ngadalë ushtron mbilëkurë efekt të lehtë thithje.Pas disa minutash fillon daljae qumështit. Është e mundurtë ripërsëritet ky veprim disaherë, derisa gjiri të zbutet. Mëpas gruaja mund të vazhdojështrydhjen e gjirit me dorë, oseduke përdorur pompën ethithjes së qumështit.

Qumështi i gjirit

Zvogëlon rrezikun e infeksioneveAsnjë të metë!

Qumështi i gjirit të nënës është ushqi-mi ideal për beben. Ka kombinimin per-fekt të proteinave, yndyrnave, karbo-hidrateve dhe lëngjeve për të cilat kanevojë një i sapolindur.

Qumështi i gjirit zvogëlon risk-un e zhvillimit të infeksioneveBebet e ushqyera me gji kalojnë më pakinfeksione në fillim të jetës së tyre.Veçanërisht kanë më pak diarre, të vjel-la, infeksione të gjoksit dhe të veshitkrahasuar me bebet që nuk janë ushqy-er me gji. Arsyeja kryesore qëndron nëfaktin që antitrupat dhe proteina të tjerakalojnë nga nëna tek fëmija pikërishtnëpërmjet qumështit të nënës. Këto rri-

sin mbrojtjen ndaj infeksioneve.Ushqyerja me gji ul mortali-

tetin foshnjorKa tregues shumë të mirë që indikojnëse vdekja e papritur e neonatëve ështëmë e rrallë tek bebet e ushqyera me gji.

Nuk është plotësisht e ditur sesi ndodhpor mendohet se ka lidhje me praninë eantitrupave që ndodhen në qumësht.Faktorët e zhvillimit dhe emocionalNjë studim raportoi se fëmijet e ushqyerme gji kishin treguar inteligjencë më të lartësesa fëmijët e ushqyer me biberon. Për sa ipërket faktorëve emocional është e vësh-tirë që ato të vlerësohen dhe nuk mund tëarrihet në një konkluzion. Gjithsesi, men-dohet që ushqyerja me gji lidh më shumënënën me fëmijën. Siç u përmend më lart,ata fëmijë që janë ushqyer me gji kanë riskmë të vogël për të zhvilluar këo sëmundje.Por edhe fëmijët pjesërisht të ushqyer megji ose ata të ushqyer për një kohë të sh-kurtër zvogëlojnë riskun për to.

Ushqyerja me gji sa mëshpesh të jetë e mundur. Fëm-ija është thithësi më i mirë iqumështit. Vënia sa mëshpesh e fëmijës në gji ndih-mon zbrazjen e gjirit.

MastitiMastiti është infeksion i tu-

bave të qumështit, që favori-zohet nga prania e ragadevedhe fryrja e gjirit. Nëse trajto-hen në mënyrë korrekte dyfaktorët e mësipërm mund tëevitohet. Zakonisht mastitikap njërin gji që fryhet, sku-qet dhe dhemb. Gruaja ka

temperaturë dhe në shumicëne rasteve dhe gjendje tëpërgjithshme jo të mirë. Reko-mandohet terapia me antibi-otikë dhe zbrazje të gjirit ngaqumështi. Mjaft antibiotikëjanë të përshtatshëm dhemund të jepen gjatë periudhëssë laktacionit, prandaj mundtë vazhdohet t’i jepet fëmijësqumësht gjiri, pasi ështëmënyra më e mirë për të zbra-zur gjirin. Por një mastit i le-htë mund të kalojë edhe pa tra-jtim. Pra, nëse dalloni një masëtë butë të enjtur kur ushqenime gji, mund të jetë ose gypqumështi i bllokuar ose mastit.Mund të largohet një ose dy ditëmë pas. Nëse simptomat keqë-sohen duhet t’i drejtohenimjekut tuaj i cili do ju japë anti-biotik. Ka raste që formohet ab-sces brenda një lobuli të gjirit.Abscesi është grumbullim pusi(qelbi). Pusi duhet drenuar menjë shiringë me age. Nëse ush-qeni me gji, vazhdoni të jepninga gjiri i prekur. Kjo ndihmonqumështin që të rrjedhë dheparandalon zmadhimin e gjok-sit dhe përkeqësimin egjendjes. Pas çdo dhëniepërpiquni të shtrydhni gjoksinpër të nxjerrë qumështin embetur. Të ushqesh nga gjoksii infektuar nuk e dëmton bebin.Bakteret e kaluara me qumësh-tin do të vriten në stomak ngalëngu acid.

Ushqyerja me gjilidh më shumënënën me fëmijën

PËRKUSHTOHUNI

Fakte qëduhet ti dini1.Ushqyerja me gjikërkon përkushtim dhekohë. Shumica e nënavejanë të lumtura t’ia kush-tojnë këtë kohë fëmijëssë tyre. Një mënyrë sh-këputje mund të jetë sh-trydha e gjirit dhe grum-bullimi i qumështit nëbiberon. Mund ta për-dorni në rast se keni përtë kaluar një mbrëmjejashtë me miqtë.2.Ka shumë mënyra qëedhe babai të përfshihetme fëmijën – ta mbajënë krahë, ta lajë, të lua-jë me të dhe të ndihmojënë shumë gjëra të tjera.

DEA QIRJAQI

Problemet e nënavenë ushqyerjen me gji

ASNJË TË METË! Qumështi i gjirit të nënës është ushqimi idealpër beben. Ka kombinimin perfekt të proteinave, yndyrnave,karbohidrateve dhe lëngjeve për të cilat ka nevojë një i sapolindur

1919191919E enjte, 15 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

KONVULSIONET febrile nuk ndodhintek të gjithë fëmijët, por vetëm tek ata qëjanë të predispozuar gjenetikisht

Simptoma të shpeshta

Ethja, një mik apoarmik? Si ta trajtojmëParacetamoli, medikamenti i preferuar

Çfarë është ethjaEthja është një përgjigjje

normale e organizmit tonëkryesisht ndaj infeksioneve dheshfaqet me rritje të temper-aturës së trupit.

Ajo është një simptomë dhejo një sëmundje. Mund tëshfaqet e vetme ose me simpto-ma të tjera të sëmundjes shkak-tare si kollë, dhimbje fyti, dhim-bje koke, dhimbje muskujsh,diarre, të vjella, konvulsione,dehidrim etj.

Si përcaktohet ajo?Mënyra më e thjeshtë për të

përcaktuar ethen është matja etemperaturës. Për këtë për-doren termometra të ndryshëm(oralë, rektalë, nën sqetull)

Temperatura normale e nje-riut varion 36,4-37,2 gradë cel-cius. Bëhet fjalë për ethe kur:

Temperatura e matur nësqetull mbi 37,5 gradë celcius. Temperatura e matur në

rektum (preferohet në foshnja)është mbi 38 gradë celcius. Temperatura e matur në

gojë (preferohet në fëmijë mbi5 vjeç) është mbi 38,5 gradëcelcius.

Cilat janë shkaqet?Ethja zakonisht shkaktohet

nga infeksione virale,bakteriale,kërpudha,parazitë që shkak-tojnë sëmundje si gripi, rrufa,pneumonia, bronkiti, infeksio-net urinare, hepatitet, gastroen-teritet etj. Më rrallë ethja mundtë shkaktohet nga sëmundje tëtjera si sëmundjet reumatiz-male, kanceri etj.

Ethja:një mik apoarmik?

Në disa situata, ethja ështëe nevojshme sepse ngadalësonpërhapjen e infeksionit dhe bënmë efikas imunitetin në elimin-imin e disa baktereve apo vi-ruseve. Për këtë nuk duhet tra-jtuar gjithmonë. Ajo ështëshenjë pozitive që tregon seimuniteti ynë reagon ndaj vi-ruseve e baktereve. Shqetësim-et shoqëruese si këputja, dobë-sia, përgjumja, mungesa e orek-sit, dridhjet, dhimbja shkakto-hen nga sëmundja, jo nga eth-ja. Në situata të tjera temper-atura e lartë bën që i sëmuri tëhumbasë lëngje e të dehidrohet.Tek fëmijët e predispozuar, nëmoshat 6muaj deri 5 vjeç ethjamund të shpërthejë konvulsio-net febrile.

Kur dhe si të trajtojmëethen?

Meqë ethja është një me-kanizëm mbrojtjeje, mirë është

Mit apo fakt?

Disa mendime të gabuara mbi ethen1-Ethja mund të shkaktojë kon-vulsione te fëmijëtMit. Në fakt , ethja nuk është shkaktardirekt i konvulsioneve, por konsidero-het si faktor shpërthyes i tyre. Konvul-sionet febrile nuk ndodhin tek të gjithëfëmijët, por vetëm tek ata që janë tëpredispozuar gjenetikisht. Këta fëmijëjanë të moshës 6 muaj deri 5 vjeç. Për-dorimi i medikamenteve që ulin tem-peraturën nuk e pengon shfaqjen ekonvulsioneve apo përsëritjen e tyre.2-Ethja nuk largohet nëse nukpërdorim medikamente.Mit. Në fakt kohëzgjatja dhe shkalla eethes varet nga trupi ynë. Kjo është ar-syeja pse gjatë sëmundjeve të ndry-

shme temperatura ndryshon nëmënyra të ndryshme.3-Sa më e fortë të jetë ethja aq mëe rëndë është ajo.Mit. Në fakt kjo ide vjen sepse praktik-isht, sa më e lartë të jetë temperaturaaq më keq e ndjen veten i sëmuri. Nëshumë raste sëmundje të lehta si gripimund të japin temperatura të larta dhesëmundje më të rënda mund të japinvetëm një rritje të lehtë të temperaturës.4-Ulja e temperaturës shpejtonshërimin.Mit. Në fakt ethja është pasoja e njësëmundjeje dhe jo shkaku i saj. Tem-peratura bie kur sëmundja shkon drejtshërimit.

5-Duhet të largoj ethen me çdokusht.Mit. Në fakt është sëmundja ajo që du-het kuruar. Ethja është një armë enevojshme e organizmit për të luftuarshkaktarin e saj. Ajo dëshmon se imuni-teti ynë po lufton me sëmundjen, Kjoështë dhe arsyeja pse në disa persona meimunitet të dobët ajo mund të mungojëose të jetë e lehtë.6-Mund të përdor dy lloj medika-mentesh njëkohësisht për të ulurtemperaturënMit. Në fakt përdorimi i dy medika-menteve mund të bëhet në disa rastesi psh nëse njëri medikament nuk jepfare efekt 1-2 orë pas marrjes.

të trajtohet nëse ka vlera mbi39,5gradë celcius e matur në re-ktum ose mbi 39 gradë celcius ematur në gojë, sqetull ose vesh.Ne keto raste ethja trajtohet jose përbën rrezik por që ta bëjë tësëmurin të ndihet më mirë nëmënyrë që të pijë më tepërlëngje, të hajë e të flejë më mirë.

Trajtimi i ethes , për tëparandaluar ndërlikime tërënda është i nevojshëm tëkryhet në këto raste: Në fëmijë të vegjël dhe të

moshuar. Në të sëmurë kronikë, si-

domos me sëmundje të zemrës. Mbani mend, qëllimi ësh-

të ulja dhe jo eliminimi i ethes.MASA TË THJESHTA Freskoni dhomën. Ajo

nuk duhet të jetë as shumë e

nxehtë as shumë e ftohtë . Mbajeni ajrin në temper-

aturat 18-22gradë celcius. Vendosni peshqirë të njo-

mur me ujë mbi ball, krahë,këmbë, sqetulla.

Bëni një banjë me ujë tëvakët , ku temperatura e ujit tëjetë rreth 2 gradë më pak se etrupit tuaj. Ajo duhet të zgjasë10-15 minuta dhe mund të kry-het çdo 2-3 orë nëse është enevojshme. Kjo mënyrë ështëmë efikase pasi të keni marrëmedikamentet-përndrysheethja mund të kthehet prapë. Mos përdorni rroba të

tepërta për tu veshur apo mbu-luar pasi trupi e ka më të vësh-tirë të humbasë nxehtësinë. Mos përdorni banja me

ujë të ftohtë apo fërkim meakull, uthull e raki . Këto vërtetmund të ftohin lëkurën, porshpesh mund të jenë të dëm-shme duke shkaktuar të ng-jethura. Për më tepër alkoli itepërt mund të thithet nga

lëkura dhe të helmojë tësëmurin. Pushoni. Kështu kurseni

energjitë e nevojshme për të

KëshillaMos përdorni banjame ujë të ftohtëapo fërkim meakull, uthull e raki .Këto vërtet mundtë ftohin lëkurën,por shpesh mundtë jenë tëdëmshme dukeshkaktuar tëngjethura. Për mëtepër alkoli i tepërtmund të thithet ngalëkura dhe tëhelmojë të sëmurin

Është sëmundjaajo që duhetkuruar, jo ethja

luftuar infeksionin.DIETA Pini sa më shumë lëngje.

Të paktën 8 gota në ditë tek tërriturit janë të nevojshme përtë zëvendësuar lëngjet e hum-bura. Kjo këshillë është më edomosdoshme për fëmijët dhetë moshuarit të cilët dehidro-hen më lehtë. Mund të përdor-ni ujë të zakonshëm, ujë min-eral , pije të gazuara, çaj. Atozëvendësojnë lëngjet e humbu-ra dhe parandalojnë dehid-rimin. Nëse janë të ftohta lëng-jet ndihmojnë edhe në uljen etemperaturës. Përdorni ush-qime të lehta si supë, kos, lëngpule, perime. Përdorni ush-qime të ftohta si akullore pasindihmojnë dhe në uljen e tem-peraturës Ushqehuni më shpesh

dhe nga pak afërsisht çdo 2-3orë për të shmangur të vjellat,por hani më tepër sepse shpen-zimet energjitike në ethe janëmë të mëdha. Fëmijëve të vegjël nuk u

duhet ndërprerë apo kufizuardhënia e qumështit të gjirit, poru duhet dhënë gji më shpesh . Shmangni ushqime të

rënda si sallmrat, ëmbëlsirat,mishi i kuq. Shmangni pijet energjike

në fëmijë të vegjël.MEDIKAMENTE Medikamentet për uljen e

temperaturës quhen antipire-tikë. Ja dy nga antipiretikët mëtë përdorur që mund të merrenpa recetë në farmaci dhe që du-het ti kemi gjithmonë në shtëpi : Paracetamoli është

medikamenti i zgjedhur për tëulur temperaturën. Ai mund tëpërdoret çdo 4-6 orë. Ibuprofeni mund të për-

doret çdo 6-8 orë. Nuk duhetpërdorur për fëmijët nën 6muaj. Mund ta përdorni 1-2 orëpas marrjes së paracetamolitnëse nuk jep efekt , por vetëmme miratimin e mjekut.

DR.ENVER HALILI

KUR TË SHKOJMËTEK MJEKU?

Në raste të veçanta ethjamund të jetë shenjë esemundjeve serioze përjetën që mund tërrezikojnë jetën e tësëmurit . Duhet tëdrejtohemi pa humburkohë tek mjeku nëse: Personi i prekur ështëfoshnje nën 3 muaj osenjë i moshuar. Fëmija nuk është i aftëtë pijë apo nuk reagon Temperatura qëndronmbi 39 gradë celcius prejmbi 48 orësh, me gjithëpërdorimin emedikamenteve. Ethja shoqërohet mengrirje qafe e dhimbjekoke. Vëreni një përkeqësimtë gjendjes sëpërgjithshme ose shfaqjene simptomave të tjerasi:skuqje,njolla në lëkurë,lodhje e madhe, të vjella ,vështirësi në frymëmarrje,dhimbje barku,konvulsione apo nëseduket konfuz, mezi reagon,nuk mund të ecë. Vuani nga ndonjësëmundje kardiake,sëmundje e mushkërive,diabeti etj.

2020202020 E enjte, 15 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

INTERVISTE me mjeken stomatologeErklida Sula mbi rëndësinë e trajtimit tëinfeksioneve të mishrave të dhëmbëve

Mjeku përgjigjet

Mishrat e dhembeve,kujdes higjienen

Vuajnw pa e ditur 75% e popullsise

Tre në katër persona kanëshenja paralajmëruese tësëmundjes periodontale.

75 % e popullsisë ka shenja tësëmundjes së mishrave të dhëm-bëve, por shumica e tyre nuk janë nëdijeni. Sëmundja e mishrave tëdhëmbëve fillon në hapësirën midisdhëmbëve . Pastrimi i rregullt mefurçë nuk mund të arrijë këto zonakritike. Shumica e individëve nuk epërdorin fillin dentar rregullisht.Edhe dhëmbët më të shëndetshëmmund të shfaqin shenja të kësajsëmundjeje. Vetëm dentisti mund taidentifikojë përmes një ekzaminimitë thjeshtë .

Pse është e rëndësishme qëtë kemi mishra të shëndetshëm?

Sëmundja e mishrave të dhëm-bëve, e quajtur ndryshe paradonto-za, ndikon në ënjtjen dhe ndry-shimin e përmasave të mishraveduke i acaruar këta të fundit. Atamund të gjakosen me lehtësi. Iden-tifikimi i hershëm është çelësi i suk-sesit të trajtimit. Ekzaminimi rutinëtë paktën 1 herë në vit do të përcak-tojë dhe shkallën e gjendjes sësëmundjes. Nëse ju diagnostikohe-ni me këtë sëmundje, trajtimi do jetëspecifik për ju, nëvarësi të shkallës seinfeksionit. Pastrimirutinë nuk përbënnë vetvete trajtimspecifik tësëmundjes.

Cilat janë ma-sat që duhet tëmarrë pacientindaj kësaj sëmu-ndjeje?

Pllaka bakterialesulmon mishrat edhëmbëve, dhëm-bët, duke ndikuarnegativisht në este-tikë dhe në punimetkonservative që kry-hen nga mjeku sto-matolog. Takimet erregullta me mjekuntuaj, larja e dhëmbëve pas çdongrënieje dhe përdorimi i rregullt ifillit dentar do t’i ruajë dhëmbët etu të shëndetshëm.

Nga ndryshon gingiviti ngaparadontoza?

Gingiviti është një infeksion bak-terial i mishrave të dhëmbëve qëështë i rikthyeshëm, ndërsasëmundja periodontale është njësëmundje që prek mishrat (gingivat) dhe kockën . Infeksioni përhapet

nga mishrat në drejtim të kockësduke shkaktuar dëmtime të përh-ershme.Ka disa faza të kësajsëmundje që nëse identifikohen nëkohë mund të kontrollohen.

Cilat janë këto faza ?Në varësi të shenjave dhe sim-

ptomave i ndajmë në:1.Gjendje normale Mishrat kanë ngjyrë rozë Nuk ka gjakosje Dhëmbët kanë raport të ngush

të me mishrat e dhëmbëve2.Gingiviti Mishrat e dhëmbëve gjakosen

lehtësisht gjatë përdorimit të furçësose kur ekzaminohen me sondë ngaana e dentistit . Mishrat janë të ënjtura, të

ndjeshme në prekje Pacienti mund të ketë erë të

keqe dhe shije jo te mirë në gojë Mishrat midis dhëmbëve mund

të marrin ngjyrë të kuqe të errët3. Zhvillimi sëmundjes në

fazë të hershme Mishrat e dhëmbëve fillojnë të

tërhiqen gradualisht nga dhëmbët Gjakosje, inflamacion, ënjtje që

është e dukshme Erë dhe shije e keqe e gojës Xhepat arrijne 3-4 mm midis

dhëmbëve dhe mishrave në një osenë disa zona në gojë.

4. Zhvillimi i sëmundjes nëfazën e moderuar Mund të keni abcese ose mish-

rat e dhëmbëve paraqiten shumë tëacaruara Dhëmbi duket më i gjatë ose

mishrat janë në dukje të tërhequranga dhëmbi Mund të keni një lëvizje ose kr-

ijimin e hapësirave midis dhëmbëvefrontale Erë e keqe nga goja Në grafi evidentohet humbje

horizontale dhe vertikale e kockës Thellësia e xhepave midis

dhëmbëve dhe mishrave varion nga4-6mm thellësi

5.Zhvillimi i sëmundjes nëfazën e avancuar Dhëmbët fillojnë të lëvizin Erë e keqe e vazhdueshme nga

goja Mund te keni ekspozim të rrën-

jeve duke e bërë të ndjeshëmdhëmbin nga të ftohtit ose të nxehtit Në grafi evidentohet humbje

horizontale dhe angulare e kockës Thellësia e xhepave midis

dhëmbëve dhe mishrave arrin 6 mmthellësi

Cila është lidhja midissëmundjes së mishrave tëdhëmbëve dhe zemrës?

Studimet kanë treguar një rritje tëincidencës për sëmundje të zemrës 2herë më shumë tek personat mesëmundje periodontale. Kjo sepseshumica e mikroorganizmave qëndodhen në pllakën bakteriale mundtë kalojnë në qarkullimin e përgjiths-

hëm të gjakut duke qenë se kjo pllakëpërbën burimin e sëmundjeve tëmishrave të dhëmbëve. Studimet efundit tregojnë një raport të ngushtëtë sëmundjes peridontale me atë tëzemrës ashtu, siç është lidhja esëmundjeve të zemrës me kolestero-lin, peshën trupore ose duhanin.

Cila është incidenca esëmundjes periodontale?

Kjo sëmundje përparon nëmënyrë të heshtur, zakonisht padhimbje. Mund të përparojë gradu-alisht ose me shpejtësi. Më shumë segjysma e njerëzve mbi moshën 18

vjeç shfaqin faza të hershme të kësajsëmundjeje. Pas moshës 35 vjeç, 3nga 4 persona janë të prekur në njënga stadet e sëmundjes. Sëmundjaështë një infeksion që shkatërronmishrat ( gingivat) e cila rrethondhëmbët dhe kockën që mbandhëmbin në vendin e saj.

Cilat janë shenjat kryesoretë shqetësimeve të mishrave tëdhëmbëve? Gjakosje të mishrave sa herë

Studimet kanë treguarnjë rritje të incidencëspër sëmundje të zemrës2 herë më shumë tekpersonat me sëmundjeperiodontale

që ju lani dhëmbët Skuqje, gjakosje dhe ënjtje Midis dhëmbëve dhe mishrave

mund të dalë qelb nëse ushtrohetpresion mbi to. Dhëmbët e përhershëm fil-

lojnë të lëvizin ose fillojnë të krijojnëhapësira ndërmjet tyre. Ndryshime në stabilitetin e

protezës mbi të cilët mbështetet pro-teza mbi dhëmbët e prekur nga para-dontoza Era e keqe e vazhdueshme e

gojës.Cili është roli i mjekut në

parandalimin ose ngadalë-simin e sëmundjes ?

Stafi mjekësor dentar mund tjundihmojë ta kuptoni më mirërëndësinë e kësaj sëmundjeje dhesesi ju mund ta parandaloni.nëpërmjet kontrollit dhe moni-torimit të gjëndjes së mishrave tëdhëmbëve tuaj gjatë takimeve nëstudion dentare. Ekzaminimetmund të tregojnë shenja të infek-sionit siç janë gjakosja ose xhepate thellë që krijohen në hapësiratmidis dhëmbit dhe mishit që e rre-thon atë. Dentisti juaj mund tëpropozojë një plan trajtimi qëmund të parandalojë dëmtimin emëtejshëm të mishrave dhe kockësdhe më pas të planifikojë një regjimshtëpiak për nevojat specifike tëçdo pacienti

TAULANT MUKA JA CILËT JANËFAKTORËT E RISKUT

Historia familjare Medikamente Mosha Gjinia Duhani Sëmundje të mëparshme

të mishrave të dhëmbëve Stresi Diabeti Osteoporoza Hormonet Vesi i kërcitjes sëdhëmbëve