Suvremena Znanost i Vjera

7/28/2019 Suvremena Znanost i Vjera

1/399

Zbornik radovaSUVREMENA ZNANOST I VJERA


2/399

Za nakladnikaZoran Primorac

UrednitvoZoran PrimoracValentin BucikIvica MusiVladimir PaarAndrej UleIvan SupiiStanko PopoviIta Luin

Glavni urednikZoran Primorac

Izvrni urednikIvica Musi

ajnicaIta Luin

LekturaIvica Musi i Ita Luin

KorekturaIvica Musi

Prijevod saetakaIvona etka ili

NaslovnicaVesna Suac

Grako oblikovanje i tisakFRAM ZIRAL, Mostar

Naklada500 primjeraka

NakladnikFakultet prirodoslovno-matematikih i odgojnih znanostiSveuilita u Mostaru

CIP - Kzj pbj

Ueze bbe, Sje


3/399

Mostar, prosinca 2011.

Zbornik radova

SUVREMENAZNANOST I VJERA


4/399


5/399

5

Sadraj

Ratko PeriZNANOST I VJERA U DIJALOGU ..................................................................................7

Vladimir PaarO KOMPLEMENTARNOSTI ZNANOSTI I VJERE ........................................................ 17

Nikola StankoviPRETHODNICE ZNANOSTI I VJERI ...........................................................................37

Sreko KovaLOGIKA I VJERA ......................................................................................................... 49

Andrej UleTHE CONCEPT OF SPIRIT: A CRITICAL RE-CONCEPTUALIZATIONOF A METAPHYSICAL CATEGORY ............................................................................ 65

Ivan adiMETAFIZIKA PITANJA I ZNANSTVENA ISTRAIVANJA ........................................ 93

Ivica Musi Mate BuntiZNANSTVENO PRAZNOVJERJE I SMISLENOST VJERE .......................................... 115

Ivan KordiRACIONALISTIKA IDEOLOGIJA KAO BIJEG OD IZVORNOGAMILJENJA I ISTINSKE VJEREFilozoske i teoloke dvojbe Martina Heideggera ..................................................133

oni KokiEVOLUCIJSKA BIOLOGIJA I IDEOLOGIJA................................................................153

Ivan KeinaSTVARANJE ILI EVOLUCIJA ..................................................................................... 173

Raid Al - DaghistaniISLAM AND MODERN SCIENCE ..............................................................................195

Ivan evo

SMISLENI GOVOR O BOGU U FILOZOFIJI GEORGA SCHERERA .......................... 205


6/399

6

Antonio PoljakO SUPEKOVU KONCEPTU ODNOSA DUE I TIJELA ............................................. 226

Benedikt PerakJEZINO OPOJMLJIVANJE ISKUSTVA SVETOGA

Prinosi kognitivne lingvistike kognitivnim znanostima o religiji ..........................241

ihomir Vukelja Marijan unji Stipe Kultea Boris KonjakPROBNO ISTRAIVANJE GLEDITA STUDENATA O ODNOSUVJERE I ZNANOSTI ....................................................................................................273

Srdjan Vukadinovi

ZNAENJE SUVREMENIH EMPIRIJSKIH ZNANSTVENIH ISTRAIVANJA ZAUTVRIVANJE STUPNJA RELIGIOZNOSTI U DRUTVU ...................................... 295

Goran Pavel antekSUVREMENA ZNANOST I RELIGIJA: KULTURNOANTROPOLOKI POGLED....... 307

Slobodan ZeeviDRUTVENI FENOMENI S RELIGIJSKOM STIGMOM .............................................321

imun Musa Marija VasiljRELIGIOZNA PODVOJENOST U PJESNITVU A. B. IMIA (Nacrt za studiju) ....327

Stojan VrljiVJERA I FILOZOFIJA U KNJIEVNOME DJELU IVE ANDRIA .............................. 335

Marija PapraarovskiMITSKA OBMANA I KRANSKA ISTINAProuavanje knjievnoga djela s aspekta Girardove teorije mimetike udnje ...351

Boko MilovanoviOSTVARIVANJE ODGOJNIH ZADATAKA U NASTAVI VJERONAUKAU OSNOVNOJ KOLI................................................................................................ 365

Vinko KovaiTERMINOLOGIJA U POBONOSTIMA VELIKOGA PETKA U HVARU.....................373

Ankica ValentaENE U FIZICI DO DRUGOGA SVJETSKOG RATA U HRVATSKOJ.............379


7/399

7

ZNANOST I VJERA U DIJALOGU

UvodZ pz, e b zz je ee d-jeje zb b dje p pe, deFe pd-e dj z- M d. . Z P de Fz- e Ljbj d. . Ve B, -

z, e pedje z ed ze z jee, pz e d edeeze j dje e j pzj. Ujj pdj je e je dpe zje ee d dj ze z jee.

P Sej S pj dee dej. Me j- p je je, p jedj, ejj, Pp dej z, jede

V .1 Bd d je R Ppj D 1603. de, p d ppeKee VIII.,2 pd z Lye Ade(Adej B), p je 2003. de 400.bje eejej. Od 1610. de b jj je Ge Ge (+1642.), e, z .U je je d je e e dej Ij, je bje z be Pj IX. de 1847.

pd z P Ade N Lye, dj j b z P Ade Se- d ppe Pj XI., d 1936. de.3

1 Oe Adeje: j z, z , e TeA, eje, Bezjee, Mede je,je je, eje, C y( e).

2 G ppe I P II. Adeje pd400. bjee jez eejej d 10. de 2003.()

3 P XI., M pp In multis solaciis v:

Mons.RatKoPeRi, Biskup

Mostar


8/399

8 Ratko Peri

Sj e d 80 ed , d dje 27 be,je eje pp pjed de ej, bez bz j b-

jeej, pee je e epee zz b je zeje je. P e je jede d ee.4 Pp e de pzd de pee jede Adeje, z p pdje je je e e j j dze eje, d e jee bje jede pdj pjede pe z de e.

Cj je Adeje e d p j z, dje d b, - jj bd, pdp j j pedjj peb eej z pedz z pe db, e p dee d j zed p C d d pe pzje e zee e.

1. Natura i kulturaje je d, b p z ee, p epe dje je pd d pd e db, j je edp e d , d pbj e d. O e e

e , e D j Gaudium et spes.5N b ep je je z z-

ej pe; je je e je j pj djeje. Tj epj d je , e, pe, j. pd.

K je p ep d, j. d, bj,jez, ze, z, je b ej b. Up p jej, pez ze je b, p bj B je pe- d p jd, z bd b, e z d, pz d ee zej eb pde (P 1, 2.8), d pej , e pz j e j pd jdj dj pb zj. U dje zdb je pzed je je3 -je pz6.

4 Annuario Ponticio 2010., : . 1733. 1738.; Pjee bjee: . 1904.5 Drugi vatikanski koncil, Gaudium et spes, 33.6 Gaudium et spes, 57.


9/399

9ZNANOST I VJERA U DIJALOGU

1.1. Fiziki, kemijski i bioloki zakoniU pd pz ze p j e ze, eje be ; e ze z pd z. U j je j, , je. Z jd z e p p. Tz e j e zjj, e e j z zj d e pje. De d d b e pd p d j -je , p pz d b p d z . Dj ped z ee, je p jj ed e pdje jdbje eeje , e pd eez

z, d e ed j, dp, epd p z je e e. Pj p d jep je eb d d e e eb zeje ede,pzGaudium et spes.7

1.2. Filozofski i etiki zakonije e e d p z z bde. T d j-

d, j, b dz ej , pp - zde pd, je dj (dignitas) je j jepeje e e je e zje d e zbj, e bee.Jj e d je d pe eb, pe d,pe T e e. Tj d d, j pdjje je,je pj be. S. T A z b personu ed je je jeje (perectissimum) jej pd, je pj zj 8. A z zej e-

, p e peddj jde bd j d jejee bde. Sbd, z, je dje d e Bje ee e e dee z. Njez dz bz e-j je, e pz p, e Beed XVI. de 2006.de.9

7 N. mj.8 S. Thomas, S. T., I., 29, 3: pe f d q e pee , e

be ; Pp G Ppe deje z, 21. de2005. ().

9 Pp Beed XVI. Ppe deje z 6. de 2006.


10/399

10 Ratko Peri

1.3. Vjerski i moralni zakoniT jd dj, b, je, je eb dje, ddj, d dje, e z eb d, d ped e, j. d ze d pe. T je dj j epjejjed e jde be, e zee b; je pje,pje bpje. T dj je ed, bez bz je pjed ze d je. T dj je d p je j z; z, . I e ze z j , bj-

jej p z pje.S z e pd dee j (j z -z). S z de jed j pj je dj jedj jde be; de e je.

K jd d d jj, z j jede jed j jje p z z je, p ej pe, p bej, p z eej, p pp, e e ppd pd

je j, pd ze pj jd dj, be, d je-j djej, pd j de ze. je je de je ed zbj dje (je, pe, jej, e), e ed e.

2. Znanost i vjeraZ z bje, e pzj, p pe z-je ee ed , j e p j e j pj je

pe, je d e e pje, pje, pz, epee dz.

2.1. Autonomija znanostiS z z pd, e, , z,e, j djeje pe j peb d p. Z e-j jede d p d je j p eb ebe ej. Zbj jede dj z d z ee. Pz deej z

j z pz jj pb e ede, p epeeeeze, d e zje. S je z je, d j, je,b. Z dje . I z zebe ze


11/399


j e d, p z j ep z, ez, pe,dj, je. Ljd pzj z bjee je , -

j, pez, ej, j, . K d pzjebe ze, e je epe. I z je ee jej, e zj A j z jed b z j : Nje dp-e e je e!

2.2. Autonomija vjereVje je bd z pje ee je je e. U jde

ped je je pjee je pje ee dje d je , j-e je d je j, zj pje je dje d z d edbe d e je zjed, bej, eeb, z jb. U je e pje dej jb j dzj je dej-, e pje beje d jej d .

N j, dj, z je je pje B bjej, jee z-pe pe e, pje eej jed p pej;pje I K S Bje, d je jejej d ,

pje pe d dje j zejj ej jd-j pje.

Odje e ee je d , jd z bd, - Ueejej e e ee ze , eze d jj jeee d d ebe . Fz pz zj- d zje p z bd, p , db jep, e e z j e b z de d j , e j j , e j e- j z, jez ed, z zj . Njedj je je , d, be zd zjezd, dj z , jee be, de e . P ej p- , db jep b e e z, djedzj z, e bd d, , jej pje epje e eze zbj.

I dz d zej ze ze je. Vje ze

e: J p e z e de e e dd d e. I jp zb p B z, db, , j jje j b z e pje ee


12/399

12 Ratko Peri

ee. P B e j, d j, j (M 22, 37). Nje d je j je pp zje, e e

pp pedje. I e jed p pj- djeje jbj ze.

Ze eje d: J p e z de e p bd be z e , j e pj e , ejed.

Me e d I New j je j d d j e- z, d , e d j z. Ze pzedeee ze j d z p j: Aed z, P p,New z, G ee, Ee ej. A, e, e d e j je eej e e ze bj eje, ee e. I e de j e, z, je, je e ej djpzj je T, eje d e p j .

Nje pbe ej, e je pje je p eje: ee- jep .

Nje pbe d j bz jede e,dj, eej ezj e, e jede be, eje pje je e d je j e p, d p, ee p-je bez pe, pe pje, e z p j bezpz , p Rz.

Z, j e z ped B, je pb pee p-je p Pe e Dej e. O de e dje de p pjedj pj je. A pjedj jed p pj:

Ode je pj ze je e je? Z pj je j j de (Db , z e !)? Z je d d db, d z? Z je je dj zdj p- epe e pe? K de jd be? e b,z ? Z e pje b?10 Je d? I b j z z je p ? je ? Np z--ej-b ? I ee pje, ed ej? Je z j, , jep , beze pd? I je ze: Sje, U, P,

Vee, Ob, Ieej, Ljb, O? Me e z d ezej pj.

10 Gaudium et spes, 10.


13/399


Kd j j jez djee pd e d e je, -e, jb, d, z, je, bd, d e , p .

Ne de dje d e je be. Ne b ze eje dp- d pez d e pj e je ee pe e d je, ?

Ljd ze pp Ae je, intellectus quaerens i-dem, j p j, bd, zb. A je je z,

ides quaerens intellectum.11 I e eje je, d jeje ebb z: obsequium rationabile(R 12, 1).

3. Tri apsolutne vrijednosti u dvama razliitim jezicimaA je Zej ebe je, d je j d jede e ee, je jed ped j je Aj, j d d d e ee. Vje e e dz je, pd, pje p Bbje, ze e e de je e p pde.

K d je L z jd z be bje, ons

rationis et revelationis. I e e b pj p e b je b b ze e z e bje.

Kj je j z zbj, j bbj pj jej? Bbj e p je, bj je. A z ee e zj, p ze d, bj j. I zze e b e je, db je db e b jedze.

T e jed ped j je pzje pje: I Verum, Db Bonum Ljep Pulchrum, d j e jd bej ezd e jez be z z ilozoija, p-je, e, pde z d jeje je, je K.12A eej pj j j p jed, e zj zje-jj: pp e je ppe dbe jepe, b. Z ej, j zj, p I, Db Ljep zeB: Sje, Neeb K.

11 T je b z pe . Ae j je je z Proslogion, e ep ped e pe. O e d: Anslmo Cantrurski, Quod vere sit Deus,Svezak prvi: Monologion, Proslogion, Dee, Zeb, 1997., . 244. 245.

12 Gaudium et spes, 57.


14/399

14 Ratko Peri

B jd ppje p e zee jed: I je -z, Db d Ljep ped . I p dj jez.

Njpje jez Pde, jje je, jez, pp, ez, ez, pe, p , B eje jd . T je pzd I, ep e, pe DNK. B e jd je , e je -z z. I d bd d p e p.D e jdj pe j je e e, j e. I d e z j b bd d e,j jej pzje, pje pj.

Ppje jez Pde j bej Db j e z deje , zje d jeeee , p , je.

Oje jez Pde j ep Ljep pee j pz epz z, de j b, - z bj z d . Nee dbe e b Pde!

D je jez Bbje, jpeeje je je, be pjee zej-pe bje zb jd, p, ee , z zbd je. Ne zje e B e z de ex , e p-p je je. K B b, . Ne d p z pde e d zee j p pej. A e je pee 73 je e e. I e je p bje d, bd, e be bje e je bz peje jd.

U e e B bj, ezje e e je bj,

bbj jez db Ipej: B je je bez je, e e d p bez je . T jed, d, d.

Se pe d je jj b zee b d Db pjede jepe . I dje Bd bje db, e p (P 1, 4.10.12.18.21.25), j ee epe, -j je, e, ddje d bje e db (P 1, 31).

B e Ljepje z e e, e: d -

je d Mjee ze, d edj e d je je. Tj de jd ped j e! U je pe e-, e e-e, p


15/399


ej bj! K e e dp d de e zz ze dz e ez!?

Ob jez, pdze pje-bjej, j j je, , pp, e eee, j ej edj. Pje d T.13 Z b jed ze je jedbbj jez pe je d; z b jed je, e, bb ze je d jed d j je z pdje bej ze B.

D e d z e jed e zje d jez. Kd e ej p Gej je pez d e Zej ee S, d je Ge p p: Se d d je pezeez? O d: T je eez ee e d(propositio stulta et absurda) ze ped! T e z d pz bbj jez ze je. Njje b, ze , dz d Se bz Zeje ee z Je be Aej d je j z d z: S,e, zd Gbe, , jeee, zd d Aj!

I de Se z e Mjee e d e je d e epjej -j (J 10, 12-13). D e pe je pz jede pjee be e dz d e Zej ee S d e Mjeeee Zeje! U, ze d e dSe zz zz, d Zej j. I ze j pj e pde dze jed de. I z je epe je zbde. I je jed ej pe! I pdj je, eje, bje, eje, eee. K e eje Bbje p-

je pd d e ej. I e b d e jedp d pjede eje, b e z d jez, z bd-, p pe e pzje d jez, e b j d pj ped e b (E 3, 8) je Bppje p jez pz d pj . P: K ed d e p Bj! (R 11, 33). Je p dj- ze z jee, pde bje, z eje d eje?

13 Ge je d d jee z d e jed dj p jeSe P pd jed pzze z Bje je, p je ze D Se, pd je zej Bj zpjed, je p 21. p 1613. p BeedeCej. Nede pe: Ivan Pavao II, Fides et tratio /Vjera i razum/, b. 34, bje 29., Zeb,1999.


16/399

16

ZakljuakD ze pj pj eee pde, jep z b b b-jd dje I K. d d je e e pe jede I, Db Ljep bjed jj bj b pje jeje Gpd Ij z ebe ee: J P I (I 14, 6). O je b Db I Ljep. U je je d je jed, e: e jeLjep, je d, zbj, z d ee e.T e d de d Ie Dbe, je jed, db P. T

je d Ie, je . Je je b e bezd e . I ebe e d! O e de z zej pz.


17/399

17

O KOMPLEMENTARNOSTI

ZNANOSTI I VJERE

Saetak

Na konkretnim primjerima iz prirodoznanstvenihistraivanja pokazuje se komplementarnost prirodnihznanosti i vjere, kao i znatan prinos Crkve razvoju pri-rodnih znanosti. o se posebice ilustrira na kljunimproblemima kao to su genetika/genomika, veliki pra-

sak pri stvaranju svemira, statistika interpretacijakvantne zike, izazov antropocentrinosti za vrijed-nost Planckove konstante u kvantnoj zici i nukleo-sintezi, nepremostive granice koje prirodoznanstvenojspoznaji postavljaju sami prirodoznanstveni konceptideterministikoga kaosa te temeljne konstante kvantnezike i teorije relativnosti.

Kljune rijei: komplementarnost, Crkva, prirodneznanosti, genetika/genomika, veliki prasak, statisti-ka interpretacija kvantne zike, izazov antropocen-trinosti u kvantnoj zici, znanstveno nepremostivegranice prirodoznanstvenoj spoznaji.

ABOUT COMPLEMENTARITY OF

SCIENCE AND RELIGIONAbstract

Complementary o science and aith is shown or spe-cic important topics rom scientic investigations, aswell as some direct signicant contributions rom chur-ch to the development o science. In particular, this isshown or some key scientic topics as genetics/geno-

mics, big bang at the creation o universe, statisti-cal interpretation o quantum physics, antropocentricchallenge to the value o Planck constant in quantum

VladimiRPaaR

Hrvatska akademija

znanosti i umjetnosti,Zagreb

Izvorni znanstveni lanakUDK 2155:2727-17


18/399

18 Vladimir Paar

physics and nucleosynthesis, and nal barriers to scientic knowledge imposed bythe very scientic concepts o deterministic chaos and basic constants o quantumm

physics and theory o relativity.

Key words: complementary, signicant contributions o church to the development oscience, genetics/genomics, big bang, statistical interpretation o quantum physics,antropocentric challenge o quantum physics, nal barriers to scientic knowledge.

1. Odakle teza o sukobu znanosti i vjereU z j, p z e ze, j e pdj

ze djej b e, edje dbje zjejepd pj, p je jed pp pje ep pd pj- j je ez z XIX. je: jeje d pd zdee, d d je je e e d je je pj je pde. S e e d pezje de bz eeje pe Cppe z e e ee je zee e je C p pje dje e ze pjee b je.T p p ez jee pjj pede z

zde jee. S e e d pje d z jee bje p-d .

N zj e e je e pzj zej pe -pje z jee, e e bz z b pbe: z p j e ze d je eeje -e ze pzj zb e pje edeez pd p-e j pedjj ede e jd pzjpd pj. Jed ee, ee pje deee, pedde,

ee , jede de eb e pep e pj jbe jej pj pzj pde. A p edee,j je e je pd, j je j pje ezej z- jee, je j j.

P e jjj d pe ze edeez: 1) dee- je ee d (pjee -je jd z, je , ee pjeje zj pjee ee p d.) 2) edee zbj z jeje d z jee.


19/399

19O KOMPLEMENTARNOSTI ZNANOSTI I VJERE

2. Galileo Galilei politiki motivirana zabludaGe je p eep pj je je p Kpe de Se p je e pe bj S-. N eej j pj p eep d je d Jpe jeee Jpe p je zj ( je ze dz!) d pe e S. N p e zbj pbe: d je Zeje j dje Jpe jee e Jpe, je eped d Zej d pe e S.

M dj ze, e j je ee,

D Ty Be, z Gej pedbj e jedz ze dz d e Zej ee e je Kpe ej p . P, Be je e d b eje Zeje eb pdje je, e je p. D, Geje e p p-z Ae e p ej Zeje: dpe. T je b jj ze e p Geje zj z K-pe ej. Ne j bj Zeje S zjezde ede Zeje ebe b e je de pd b p . T pj, j b

e eb j d je Kpe de , ze e p zjezd.N d p zjezd. T j d-z p ej Zeje.

U ed b ze dz Ge je pe d d p e dz z eje Zeje. N j Geje dz bz je pb e z Kepe j je p pez p e djeje Mje-e Zej.

Gde 1610. C, e Ie

ej, p je Gej p je j d - j j pd p je . UR je Ge d pje. I z R ej d p-eb eej je , d ppe P V. d e zd djej.N Geje d dz d Kpe pe d . Geje e d ped Kpejej d j Peje ej p jj Zej je, pe e pe pj bj je. Me pj XVI. je Ty je Be

p ej pe . U Be pe e bj S, Se e b epee Zeje. Be je zbj Geje , Jpee jeee Veee ze, p e je Zej


20/399

20 Vladimir Paar

ep ed e. I pz,Ge je Bee zee ee pe .

P p Fez Ge e b See je d j p See pjee . U b Ge je 1613. de bj je je d z Kpe- z je ze dz. Td je d MeBbe, j e je p pp, pe e Gej bjjp. Me pp je pz pdze pe e ez ze Kpee eje Bbje. Pje je pje je J ed S d e e Se je b (J 10,12-13). Gde 1613.. Beede Ce Gej d e e z Bbje pb e p Kpe . U pee d Ge zje deje ez Bbje z. Kpje p dpjej j e e j p. Td d C jj ppjed je j, pj Geje p Cej ped je d Sej R. Se je j pje d Geje p e d b ep je.

U eee p e j e F bj j jj je p p Kpe Bbj. Kj je p d- Rbe Be, d dee e R z z jeje.Be, j je d d j P, e edje je d Ge, p pzje d Kpe dje jedjp pj e Peje p b pdjpez. N d Kpe je ze dz je. P jeje d e d ej ee e , j

eee ee z Bbje d, djbe je e ebdp. A djbe e ped ej Zeje b e d Ge e zee jze dz z Kpe ej.

Kd je Be j zee dz z Kpe pe-z pedje d b e dp dje eje Bbje. A Ge zedz je ! Bej pe d e j ze dz d-p dje eje ee je z Bbje zje je pd je e e ej zj e ej Zeje.

Pjee . T Peje je ep. U XIV. je Pe e zp je pez ej Zeje j eb,


21/399


bp N Oe z e z pez ej Zeje. U XV. jepez ej Zeje zp je d N Kz.

Bez ze dz z Kpe ej Ge e e p- Cej e e, e je b z je. Pze . A . T j zp jeje d e Bbje e ebb ze p. Ndje je e e dje Zej epe, d e Se b, d eb je dz .

Me Ge je e p pz Bbj e z j d e epb ze dz: e e zdj, e b j b p Bbj e pje eb dz ed. U XX. je e d je d-je ped Bbj d jej z e Ge ebe z.

Gde 1615. Ge p dz R d b p je e Kpe- . Td d Ge p d Cpe je- jeje j p. Cpe d je b zee

bde pd Apologia pro Galileo. U R je Ge jje e ee p Kpe z je je ze dz. P je b. Bje e d pe e b z- , pp je ed Se j d z j pbe. Pe1616. de Geje pjee pjee d jede e,j e j ej d Be. Pjee je d je pje (bez ze dz) Kpe p Bbj. Ge je pz ped d Be e je

ee d pee zp Kpe . Ge je be d e e pd e je je j b zje. N Se je j zb Kpe- j z beje d e zb b d e jj jeej pe.

Sjede d Ge e je p pe. N 1623. de Gejedb pz Bbe pje pp Ub VIII. U jee je b ze- Geje e Gdj Gj e.Td Ge bjjje pe e p Gj peje pp.

Odz R pp d e d z ez Kpe .N e b e Se j, pp jeje Gej d bjj de eze z Kpe , ej pez,


22/399

22 Vladimir Paar

bez jj e d je je jej p. N Ge je ppp je. Gde 1632. bj je pe j Dijalog izmeu dvaju glavnih

sustava svijeta. Kj db ez, e je jej p Gejeb ez pp. GejeDijalogz e jede e pje ze , de e bezbz jjp Kpe . Td Geje p d d je jedb j Ge jj jz j pp. Ub VIII. d je e- peb pjee d p j.

Me e edj b je p jej e p-p Geje. Z je d je jj z bz pppe Gej b d Fe Bbe, pp e, je je jpp b Ge b e p dj je. N ped je -p e j je zje j peje. Ge e jde Kpe e je e p jj j Fee.Nede d e e z e je dje Gejee e be eee. K db ez b je d j e djejd . A pje de, Geje b, pp je je d -

pp. T j pj ez ze Gej Ce.H e Vje Bj je d je Geje d zdpe p ez Bbje z, e e Ce. Seje Ge-j zb ze e ej b je pje. T je pje pzpp I P II. N j eej epzd zje je ee e ep-je e-pe je je db jep ze Ke e pez. N j je dbe d je d de je p G-e. D je b e, jej b d j pe bepd

Kpe j e d je dz. (I je 1838. deeep p dj d je p je e pjede zjezde e je z dz Kpe ej.) O e jee Ge pbe ee d d jje ze je je je jed d je ze ee-. U j j p zj je j jed ze: eeje ejjd Be Gej p je b Be e e zee z Kpe , e e ee epeje d ze

z jee, p je b Ge.


23/399


3. Isusovac George Lemaitre otac teorije o postanku svemiraI z Gee Lee p je 1927. de z pez p e: ej e pe je e b z jedj z j , pepjee z e epee d e e epzje, e p (e. big bang), pe .T je jeje z pj Hbbe z 1920. de p jee je djj jede d d, d p je e e . Pzed Hbbe ez z bz eb djj j, pb jeded e, j. jee je je pe d e e p.

Pje z je d ej e e j je p-j je e pj. Zj je d je Ee jj ej jedd-b z e pj ej e z 1916. de db e jeejed e e , je e pz Fed. N Ee- je e b ddjj zej d e e e jej ez pd p je j jeddb pd pzjddje dd j je d e e jeeje d-bje , e e j e. Kje je pz d je b

je je ze pje (Me e weeM!).

Lee pe e z; pedb d je ej e- p e ; z e je b pedze pez j je e dej e, d je j jedee (e e p). L je e d Lee z p- ez zz d zee e pez. N je je zede pd je ez pez. I je Ee

bz pz d je pje e je p z Leee peze. Hpe-z p e e p dd pd Pez W 1965. de. O d Zej z e pd eee zeje e pdj, je p d ze-j je epe d 3 K. T z. pzd zeje je pe, pdj eee zej je e e- pe ( p j d ep), d je e p pz z eee zeje.


24/399

24 Vladimir Paar

4. Redovnik Gregor Mendel otac genetikeKje bj j p d dj, jje pe d, je e d XIX. je edj zjej z je-j. Ve p pbe p j b je zed pjjje ejjee jed j p j. N dje zj- 1837. de ed C Npp, j e b je, ped jee jeeje pbe: zj b pe j ped-j ez j d eej ze pj: e jeje? K e jeje? K je j p jej?

Sed d pje B, je je e b p CNpp, je d J Mede, pdje z e eje bej. Ied J d je pjeje Ge d d je pz pd e-. Op Npp pepz je z Mede d p dj Be , d p j ej dbee e d. Mede,ed , zb je eb bj dj pede e-e, be, peje, bje zje ze (pe ze b je C Dppe j je Dppe ee, d p-

je ed, e, j...). I je dp e z, je edp ej z je eeej z eee. Gd d e B - je zpe e eee pe . T je de d eej z eee.

Gde 1865. je Mede D pd z B ped- j ze d Pokusi s biljnim hibridima, je je e eze dee-je j pj. U e je d dej p jeje dj

j , zj d pje eee (e) j d zjjje dee dj j e bj e jed -z j e de dee z deje pp je-j. Te je d eej pj ej p Npp.

Objje jedee de, j je p e eej dee ee-e, ed Ge Mede pb eee. Ubz bjjj e je Mede ej Npp. Mede je jed e pe e p. I

ede d Medee d ze eje ze ez e je zpe zj eee z Mede .


25/399


5. Drugo lice genetike granice determinizmaNej jed j e z je je DNA e je z e. T je e pp d je jj peeee d e e e, dee pj , je e ebjej A, T, C G, ze bze. DNA e je jeded, e e e z p jed jez d. Ljd - e ze 1, 2... 22, X - Y. (Rz ze ee e je e d X, X Y .) S je 23 p . Kd

e DNA, d e, pd pdzje e dje-e ee DNA z . Id d ee DNA, edjed bzpedj z. e j d je jed j pe z. K pje ed jed djeee e z jd 1:

...GACCTGCAAGTGGATATTTGGAGCACTTTGTGGCCTTCGTTCGA-AACGGCTATATCTTCACATAAAATCTAGACAGAAGCCTTCTCAGAAAC-TTCTCTGTGATGATTGCATGCAACTCACAGAGTTGAACATTCCTTTT-

GATGGAGCAGTTTTGAAACTCTCTTTTGCTAG...

Pj d ped e jed je j e j d j-je jde ! Kd b je e jed je e-je pz p e p e , b b j p . De j, p !

N je e ee DNA z z? Pjee eDNA bej d d e j bz (p. bej Ee C

j e z je d 4,6 j bz), j 180 jbz, 1,2 jde, 3,3 j bz, 4,66 jde, pe16 jd bz, je 3,3 jde. (U bb -j, jd e j je je pp pz je e DNA j je p je ee.)

Ne z d je DNA e je z zjej ejj je, b e pedb beje je p. Td b e e jed- zj: DNA e b ej zj je z

ej, e je DNA; z b b d je, j je ejepje, je DNA! N j pz d je je z eje.Pjee d jd e 3 jde bz, jedj -


26/399

26 Vladimir Paar

z je eb e d 200 jd! A b e e 300 jd bz! A pj jed jp b j e zje e zje

d d b, e p jde bz! K je e d d z j 600 p z e DNA? Z je DNA e -z e, e e je? Z je ze e z pj e e z e DNA? je j DNA? Z bej e j bz, je jde, ebdje jd? A eb je d jedj z d je! T p-j pedjj pbe j e dej z z C-pd.

U je e ze e e j je j pz: de z je bjee z e e dej ze e -je. G ded e je zpj zee je e d e e jeeje zee . N d e z d d 3,3 jde bz je e 3% bz ppdj e, 97% ee e,zpe p bz, pedj e d, j j je ze. I e, ze e, edje dje DNA , DNA je z e e-e (z. edje ee-

e). Me bz jpje je d je ej ee je pje ee ej zj dje je. I z e e-ee djee zDNA ee (e. j DNA). N d e j e e e b je ed pe b j d je 97% je j e be ee. A z je pee d zbd! O je z pje ze d zbd. N p bj dje je j pbe j , j ede, pj j zj dbjep j z de ze zjej.

Ne je pj d e e p e zp je pe, e pp zp zbe CD-. N d je j d zde je jed,e d je e pd pje d je pp e dd b, pee je pjee pe d e e bdeee. Pjee pjed d ee e e e dp p- ped (z. RNA), pp pdb, b e d e ee pe de je. I dje ee e, ze p-

jejee b, edee p e pe. N pjed dje ee e ej j, d e epepz z je e. Md e z e z d


27/399


d d pje e e z j bje pepzj dbj e dje.

A e dje ee e z e pzj e p p e pp ee eee jed e z j . Pjee e DNA edje dje e e e j e pe e pede -e e j j pee peeje.

Peb je p je ee e p je pjepdje, d e pp edee zjejj dje eee e djed be p ej e djed be p jj (z. crossing over). Gdje je ze deez? Ne d pd dee -z edeez?

A je ez e d z? U j ez e -je, d, jej, e? Pj pe d z d z ez ee deez dee ? Gdje je zp e pe deje? I je pe zp? jeje - dee bez je e b b ? Gdje e

deee pzje je pjede ? J e e zee : edee z j je jeebde; je ze be j eje d e d eje- d je .

6. Stvaranje svijeta i vjeraFz ej pjede ze zj e, d e ,e p pje 15 jd d d d, pp ej p d jedj e d ej. O pe z e e-e zdbj, d e 0 d e 0,000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.0001 ede (jed deej jde -jde jde jde ede), z. Pj e, z e e e e e e je d jed z z e ze eje e! (T je jed d pepje je pedjj epe - jdj zej pzj.) N 0,000.000.000.000.000.000.000.01

ede z pee e e j dee ee ep. T je e. N 0,000.01 ede z p jp e. U je e p j jjedje e jez-


28/399

28 Vladimir Paar

e, deej ej, je e je d p e. Ne d je z jez ee (ee ppdj e je

e z ep) j d ej e pje pz z ee-e zeje. (U eee zeje bjj e: je, ezeje, d, jb zeje, ede zeje zeje;e ze e eee zej eb e zj eej.)

Ne jd d je j pe zjezde j z d eje pe j e jeze e e ej eee. Z- z j ej e pe j e jeze j e ej- eee epzj zjezd je j z e d See(z. pee) pj e e p. Iz pee je zjezde pe. Pje pe jd d je Se peSe . Zej je pe b pp pee d, je jezdzje dje Zeje e j p.

Pje pee jd d z jede e e e e p zpje ej z pje e d p e. Dee- jd d je z ee pe je pe Zej. Djj

ej pe Zej pe pd z (je je p jej ze Gej B d je je) Zej jejj zed e je zj e . P e epej, p-jee bp Oe, Bbj dje ej pz zejzbj.

7. Granice mogunosti znanstvene spoznajeZe XIX. je jee je ee z. T je jeejeb z d d jeej ej je. P j je je pp e j, e e dj p dee zje eb e, jje jje p e e je je je p pe je. Ne e d b ede pj; e e eped ze pp pd e e b e jdj pzj. T je b dj ze je XIX. je. Sd e dj b b ded je ee e ( jje j pj bz

e je j edjeje) e b b zj, zepez, d bj ebe je d dbe pjed je. Ped z.Lpe de j e b b. Ped z j e


29/399


e b b. Teb de d j: p Lpe de pb.

A dje je j zee je je z je?Npe je e z Lpe p p-je: A dje je j Vj zej ej je je B? je jbez zjj d: Gpde, e d z z pez. De ej zej je e je z B je je e p-p dee peddj pj p je e . N e zee pde pjeej ejjez. N e eej e peddb b z jee, epj z jee, ped z zd jee e pd e pe j jej. T je d, pe XXI. je, p jj je je z e d p.

Nd z je dje zj XX. je, d e je ez dee zee pzje. Pjpje e d dee-z, je pde je ze zee e je, dje z, edeez dee-

.N jedj je edeez z zbj z -. Pe pd, p jde je, eeje e pe e e- z d j je e. N je zbj j z ppdee, j. je pp d? D je, jedee z j (pjee pj bz) ee e ee (p.ee ), e peddje jez j jedee e-. Od e ze XX. je ede je j: Ne! Nje -

e d e e b e pp peddje jez j jedeee, e je d. O je ze peddj je jej d e e e dd . Re, d e e jedee e b jede je je jej- 20%, ee d je 80%. Z, p j e, dje j b e jedee e pe je, de. N pez d d je je d-b jede ee, ze , d e d, e e

d. Njpezje e e je d je e p jejje d e e b de je e pe. Ke: je z dje je jej, zbje pjed e je pedd. D, z -


30/399

30 Vladimir Paar

pzj eje ez z b e z je je (pjee z pd j je e z -

, d pj ej z e eee-e eje j je e ej z pje e).Te pe eej edeez e ze z jeJep Rze pje p je.

N dj dee , b bjeje ee - j pd pd z, pedj epe z ze j e dee ped pje. Deezd e . Pjee e je p peje d e- jej d e ze pp zje d pe jde z d zee pzje d jd z d edj pe-pee e (pedd) (epedd) pe e-, z d je d e e dee pz d jdz. I dje e ped ze, j e ze ed, pje epe pepje j z e e e e d.

Z je d d e pzje p je jede e

pje pee jd d, p z jede e; je z. e p.Z je pje bj z pe pjed z -zj e je pjedj pee jd d, je pede pz.

N je e z e (ex nihilo) je p jep eej dje e b pee e j e z jedj jedj ? Kj z z jed z -je ee (je d je jde jde -

jde jde ede) j e je ze -e p p d d jed d pz pd z? Az d pz pd z p je, e dj? Ze dj z z pjjj ee ee (ze e)p ee deee, e ee de jed. Od e z, z jej d e e . A d ee d jed () ee je e je, e b d b d be d eje p, bez , d, j, j... p d e b b Zeje

je. Z j eej pd z d p epz jed j je pj Zeje je? Z ed, d jj ze pj.


31/399


Z e bz zj, pe zdjje eze j e e ep pjejj, je e e pje je d e ee -

db de d ze dp. I ze, e ep d ze e p dp ze -d, e e pje je pepje je ped ze ed pzj.

8. Nove toke dodira znanosti i vjereA pjee z pzje e e pzje je pj ze

edeez p eej pd z pjj pedze epbj zd, jd e z ee jedpje: A je de e zd? Nje de e je je z-je edp, ee B j? Je B e pbe j zb ej zee ede, e jeej, e pez bze d. See je B p-p d, d e b ze ed j je bje.

I pjee ed dj e pj z -, j b je zee pzje , pdje b-je Se Tj e je.

Me peddje pje je e e e e p z je je e z e pbee je e e d-. T e zj pjee e e j jd e,Bje zp j ded ze p p-jedje e, jj j j pj,ej, dj, j zej j, pe edeepj.

U jee ppe I P II. Kj je j d jedze ej, je ze dz, e e b p je.Je zbj je djj e p pd z, z je je B. Sj e, B je pde ze p j e zbjdje djj.

Je Dw ej eje p je? Od je: Ne! Se je ze dz e e b p je z e dj d pd z je je B . T jed z Dw ej


32/399

32 Vladimir Paar

d bde pp ze dz. (Zd pje je zeedje Dwe eje, j je pe ze dz je

j ee zj p j edj pe dz zee je ze, pebe je e pj ez epje je eje.)

K p ej d bbj zjee j je. Ted p je e edjeje e, pp . Te A bp Oe, j d e Bbj e eb epe d, e ze eje e.

I New e je pez je e d z je zdz. e, p je j d b pe j zje je b dje ze Jpe S, p d b e pe p-b, S b zb je e zeje z je pje peje p-j Zeje, p je pe d d S d ep b z pp je. N e pe New je d ed (je ze d je ): U b j B z eeje pde ze z je S j -

pj je b b pe. Td je j e je e,z z Lebz: D je New p, d b B b pp e j ee ppj je. A b z d B jee je je ee je d e . New je e b e dje p je d e pje zbjee pje zbje ee dje p Dje.

A d Ee p je b ee (je je p je jeje) pje p e, je d d pje p je jee

je e. D je d j pjee j d . A: Pje e je B je, ee je b. Je e d je je, B je jee,j. j je ee. I de . A (pjee ed z B e b e e je z je d ee zdbje, b) dej ej pe deje e ee.

Zj je d z jee e d Sep: Ze j pe ej, e: p z d B. G e Ve, d z e p ej; d e z p ej. N d je

? Ne, je.


33/399


A e e zj jed d je ze ee, AbeEe: Mje je jeje d dbje zjje pdj z ze

z db ez jej.Ze e je eej pep d dj, jj

jd djeje, dee pd z. Me pz dje e pzje z jed epp d jee, d j je jeje pjje de eb z ep ej jee. S zbj bjeje z pjejee d pd z dj pjje d de pe je e je pz d .Z bjeje z d d ez jej.

e Bbj.Se e zje e je pp zj e djee. Me je d e

z e e z d. A pd , j e e dz, d.

Literatura Arn, Thomas T., Explorations An introduction to astronomy, MGw-H,

B, 2002.

Basi, Vkoslav, Granina pitanja religije i znanosti, K dj,Zeb, 1998.

Blackll, Richar J., Galileo, Bellarmine, and the Bible, Uey N-e De Pe, Ne De, 1991.

Bohr, Nils,Atomphysik und menschliche Erkentnis, Bwe, 1958.

Bohr, Nils,Atomtheorie und Naturbeschreibung, Be, 1931.

Bo, Rort Silk, Joan B., How humans evolved, N, New Y,2003.

Bron, Trnc A., Genomes 3, Ty & F, New Y, 2007.

Calaric Alic (.), he new Quotable Einstein, Pe Uey Pe-, Pe d Oxd, 2005.

Chara, John M., Explaining the Universe: he new age o physics, PeUey Pe, Pe New Jeey, 2002.

Collins, Francis S., he language o lie, Hpe, New Y, 2010.

Collins, Francis, he Language o God: A scientist presents evidence or belie,Pe B, Ld, 2007.

Davis, Paul, God and the new physics, Pe B, Ld, 1990.


34/399

34 Vladimir Paar

Davis, Paul, he mind o God: Science and the search or ultimate meaning,Pe B, Ld, 1992.

D Santillana, Giorgio, he crime o Galileo, Hee, Ld, 1958. Einstin, Alrt, See d e, : Einstin, Alrt Ideas and

Opinions, Cw Pbe, New Y, 1954., . 41. 49.

Eisrg, R. Rsnick, R., Quantum Physics,Wey, New Y, 1974.

Fi, John D.,Astronomy, MGw-H, B, 1999.

For, Knnth W., he quantum world, Hd Uey Pe, C-bde, Me, 2004.

Gingrich, On, Gods Universe, Hwd Uey Pe, Cbde

Me, 2006. Golu, Ivan Paar, Vlaimir, Skriveni Bog, Tezj, Zeb, 2006.

Griin, John R., Birth o time: How astronomers measured the age o the Uni-verse, Ye Uey Pe, New He, 2000.

Hartll, Llan H. d., Genetics rom Genes to Genomes, MGw-H,New Y, 2004.

Hal, R. Scott Mori, Cathrin A., he human genome, H,S De, 1999.

Hisnrg, Wrnr, Physik und Philosophie, S. Hze Ve, S,1978.

Hollia, Davi Rsnick, Rort Walkr, Jarl, Fundamentals o Physics, Wey, New Y, 1993.

Ivan Pavao II., G d 28. pd 1986. pd 50. djePe deje z

Ivan Pavao II., G d Pj dej z 10. de- 1979. p bjej dje ej Abe Ee

Ivan Pavao II., P ej z Pe jed Pe de-je z 22. pd 1996.

Ivan Pavao II., P pd 300. bjee de New- djePrincipia Mathematica

Jammr, Ma, Einstein and Religion, Physics and heology, Pe Ue-y Pe, Pe, 1999.

Ka, Lil E., Who wrote the book o lie? A history o the genetic code, SdUey Pe, Sd, C, 2000.

Kvls, Danil J., In the name o eugenics, Hd Uey Pe, Ld,1999.

L, Smolin, he lie o cosmos, Oxd Uey Pe, New Y, 1999.


35/399


Mainscin, Jan, Whose view o lie?, Hd Uey Pe, Cbde,Me, 2003.

Paar, Vlaimir Golu, Ivan, Ge ze deez Nedde e z eje, Nova prisutnost, 1/2 (2003.), . 193. 209.

Paar, Vlaimir d., Iee e de epe eb be-p y ee d pzee,Molecular Biologyand Evolution, 28 (2011.), . 1877. 1892.

Ratingr, Josh, Z Peee de D, : Sck,J., Das Personenverstndnis in der Pdagogik und ihren Nachbarwissenschaten,Me, 1966.

Ratingr, Josh, Einhrung in das Christentum, Ke-Ve KG, M-e, 1968.; pjed jez: Uvod u kranstvo, K d-j, Zeb, 2002.

Rston, Jams, Jr., Galileo, a Lie, Hpe-C, New Y, 1994.

Ril, Matt, Genome, Hpe Pee, Ld, 1999.

Schringr, Erin, What is lie? Mind and matter, Cbde UeyPe, Cbde, 1967.

Simoni, Karol, Kulturgrschichte der Physik, Ade Kd, Bdpe,

1990. Sol, Dava, Galileos Daughter, Pe, New Y, 2000.

Stinac, Aloi, Propovijedi, govori, poruke (1941.-1946.), ppe dp J. Bej C. T, P z zj Se Bje d- Ajzj Sep, AGM, Zeb, 1996.

Stinac, Aloi, Propovjedi, govori, poruke (1934.-1940.), ped ped- p d. Jj Bej, P be Ajzj Sep, Zeb,2000.

Tamarin, Rort H., Principles o Genetics, MGw-H, New Y, 2002. Tril, Jams Han, Rort M., he sciences: An integrated approach,

Wey, Hbe, 2007.

Tug, Colin, In Mendels Footnotes, Ve, Ld, 2002.

Von Wisckr, Carl Fririch, Die Einheit der Natur, He Ve,Me, 1971.

Winrg, Stvn, he irst three minutes: a modern view o the origin o theuniverse, B b, New Y, 1993.

Wintrau, Davi A., How old is the universe?, Pe Uey Pe,Pe, 2011.


36/399


37/399

37

PRETHODNICE ZNANOSTI I VJERI

Saetak

Diskusije se vode o tome mogu li se pomiriti znanosti vjera. Pritom se esto pretpostavlja da suvremenaznanost svojim naglim napretkom sve vie i sve bretjera vjeru u kripac. Istraivanjem slijeda prirodnihdogaaja te njihovim opisivanjem znanstvenim je-zikom znanost bi vremenom posve dokinula potrebu

za vjerovanjem jer bi znanje ovjeku bilo dovoljno darijei one uvijek prisutne nedoumice kao i one poseb-ne, nagomilane u tijeku povijesti. ako shvaena zna-nost postavlja se kao najvei neprijatelj vjeri: vei odhedonizma, oholosti, sebinosti ili protjerivanja Bogaiz svijeta, motiviranoga lozoskim, politikim ili ne-kim drugim postavkama i interesima. Shvaanje Bogai svijeta te njihova odnosa pri tome je veoma upitno.Usporeuje li se znanost i vjera, postavlja se pitanjejesu li one usporedive te jesu li to rijei s tono ksi-ranim znaenjima ili su im znaenja ovisna o uvjeto-vanostima subjekta koji vjeruje ili ne vjeruje, a bavise prirodnom znanosti. U ovom se radu eli pokazatida se vjera i znanost u budunosti ne e pribliiti nipomiriti ako ve nisu pomirene u svome izvoritu. Ne-izriito su-spoznate prethodnice, prisutne u svakomeinu ostvarene spoznaje, omoguuju pitanja ne samoo sadraju vjerovanja i znanja nego i o utemeljenjunjih samih. Prisutnost tako irokoga obzora u ovjeku

svjedoi i tema mnogih simpozija: eli se usporediti iprosuditi ljudske ine: religiozno vjerovanje i prirodo-znanstveno istraivanje. U ovome radu rije je upravoo tim uvjetima mogunosti takvoga usporeivanja iprosuivanja.

Kljune rijei: iskustvo, predznanje, znanost, religija.

NiKola StaNKoVi

Filozoski akultet

Drube Isusove,Zagreb

Izvorni znanstveni lanakUDK 215001:2


38/399

38 Nikola Stankovi

PREDECESSORS OF SCIENCE AND RELIGION

Abstract

Discussions are being held on whether it is possible to make peace between scienceand religion. It is oen assumed that modern science with its ast progress puts the re-ligion on the corner. Researching the sequence o natural causes, and describing themscientically, in time, science would totally stop the need or believing, because theknowledege would be all that is needed or a human being to solve those always-pre-

sent doubts, as well as those special ones, accumulated through history. Understood inthat way, science becomes the biggest enemy o religion: bigger than hedonism, arro-gance, selshness, or expelling the God rom the world motivated by phylosophical,political, or some other belies or interests. Understanding the God and the world, andtheir relation is questioned. I we compare science and religion, we ask the questionwhether they could be compared, and whether they are the words with correctly xedmeanings, or whether their meanings depend on the subject who believs or does notbelieve, but who deals with the natural science. Tis paper tries to show that religionand science neither will become considerably closer, nor will they make peace witheach other i they do not make peace in their origin. Indirectly known predecissors,

present in every act o acomplished recognition provide questions not only about thecontent o religion and knowledge, but also about their own establishment. opic omany symposiums testies the existence o such wide spectrum in the human being:we want to evaluate and compare human acts: religious belie and scientic research.Tis paper talks about conditions o possibility o such comparison and evaluation.

Key words: experience, previous knowledge, science, religion.

1. Uvodni dioA je z jd dje j, je jd jej, edje d e j z z, z je. T jed d d e je Bj d. D j je p e z p.

Rje je de j ee jd. Njed e d be je- e b z je jed d ez.1 Kd e je z pje, bez e je pje, edjbe eze z jd bje. T e z dj dj j b bjee .

1 N pe je je Das Wesen des ChristentumsFeeb d d zf ez je, bze j , j ee pee j p zzj p d ez pj jd. O e ddbje e pedbe d d z be e je.


39/399

39PRETHODNICE ZNANOSTI I VJERI

K d e z e pe pe bjej pzj, e -d e zb bez bje, b je p, pe p dj

je pzj pj. I j de e je pj e zbjpjed.

Ope p dj p d ee pjed ej p zje (z ) , je d e. T de dj pz pe e zbje pzej z, e- zbje pjj, p ebe je. Uje e zbj pjee, e e de z jede pzj pzje.

S jed z je. jej je je ej . U jee, je e jeje. K e d bjee dj jee,je e b, z bd bje. Obje e dj z-je d bje je bje pjed be je jeje bj j ed e jde.

Tj je bje pbje pd ej j pez e-j z, je e pb pp j pp dje p-

z dee dj jee p dje pp db.A e ppje zb z je, zb e, je d e pdz e eej ee d j j e bje bze. Dde, je zb (zb dee j de) pepj jee ebedeej djej. P-ed j e je jed e, e bz e de ze. Me jede p e e .2

D e d, e je bezbj p. Mje-e -

jej e , p e j, e d pe. e pje zje j e e bze ze j je e d d. Vz je b zb e p d d j pee-, e e pp(j e d-j je e pe ed p-j) ebz e ze pjede, bzeje pdje eee de.

O z e je e d e e pe e b e e, d p d j bde p je. Pz je dj j je zePee S Lpe Npe e je z je peb -

pez d B pj. N, p je ede pje e pj

2 T e pje z pje Je: S , jbe, pe ! (T , zpjed, e je j je z z!)


40/399

40 Nikola Stankovi

z pjejje, j je je j e p je, je jje j je pj pj B je. Me e Bje pjje

pe d pez? I d b e d, b d e pd jej B e je pjj Bje b jeb.

Dde, ee bjede jee, be e d, dee dj pdpeje zdjj jee z. I je d je z z, d jeje je.

E e z j d p jejj j d b d jeje j peje zdjj, j dpjj, djeepepj p pjej dj pzj de jdjej je.

1. I jd j pz d z e be ze- dje, e e e p je b edebe. O dj je j e e be z, b ez jd j je pje e e ze d zez.

D b e e pzje, pz e je e p-je B je jeee eze be, jj, pedj ej.Ne e z de eje p dj, e e e peje de, de e p dje dje e ee ee eje p-jje pjjj. N, je je d, . Nbjee pe ed jj. I e j z e je e j z. D e b p epebe dje, e ze ee b, e e peb z z j

z pjed C.U e j j d pe je zjed b je -

j eej z p je. O de ee de pzjezj e e zee. Te pe pzje j e dej ppdj pe pde z, e e de d e de z- pe.

Bb z p e e dje je pde zj e ez pzee j p jej eee d d e e e pj dbj pzj. T


41/399


zbd d . Se eb pz je je ppd: z j je, ej jez je, zj je.

2. I de e j e z ze je pe zj. Nje de je z ze ez e ezjd j e jej zb d z. T b p zz, eee ee je e ee je, e j ej je, je pdje, jej zd je. De bez - j, pj epeej e j pzd jej j e dp d, p e d

. Nje eje e ddj e eej e jee ezde e djj je zpd ezej . A pe-bje dee pe je e je jj.

3. I e jd j e zjjj zj e, je e pzj eez, e ze. Ne e ze p j zjjj d jej z de, p e, e, e e je eje z j je e e ed jeje pje eej d e pjed z, d , pp-e e, pe e de z be d z-. P e e j eeje j b pje je.Up ee, ez deje e pe pj b e pj-

je jee. U e je e e e e, je jdj d b e. Ne d e e .

S. Be d e B pje. A e e

, d e je e , e e d. Z B jed: jeB B, pj B (S De De e, De e).3

Pje z j jee pjje Bje j b jpjed dj pj je je je. D e e d, jed -pj ez. Dde, je be d d jjje. T z b p b ped z d dee . Pe e b je d je pebe e.

U Proslogion III Ae p e d je Bje pjje d e e

e epje. Z Ae, je, zp je epj d jd j B e zj. A , d e ez

3 Bonavntura, Quaestiones disputatae de mysterio trinitatisI, 1, 29.


42/399

42 Nikola Stankovi

deej. Td ejed e jd b b pe d. De B pe z, e z. I je de e e

zj, p e je e , be dee, pzj? Md je e zje zje je? T e pje pe pj.

Ve Ae d d e z pp , je e e pep. Ne j pzj B d b B e, , jpz pee. Rez jd e j. O de d B je pe je z zj . Nje e e epe je je d je , je bd, bj,pzj zbje d. Ae p de d e B e e pz j, jje . Z j B e pj p pzj je je ( j) .

Nje je ep ez -p B e p pj ( peb , K , j pje, Dee, e dej) d, p Neze, b B.

4. Pj e e . B je, , jd e bd bje j e, de pe ze. Z e

d jzjj p . Pj e pje e je b ze- p b, e ze b je. I P II. p- je z: e ze je ze je j ze je j e z z ze jed j , p pz d pj d je z je . Dje, pj e pje j ze j je jed d b e Ped (. B 6). Ne d de d je b eb e-. T , ee, e e b

j . Z je (z Ped) j e b, bez -j j. Pj e pje je je j ze z dje, d, jedj e b zjed b z je.Ne ee d z jee pje d z jee,

je je e d. Vje e b ze, e pjeded ee ze zje d b z je. T je dee Feeb d je pe je je Uvod u kranstvo d d e je- z be, d e b ez e z pj bze j d.


43/399


2. Uvjeti postavljanje pitanja o znanosti i vjeriU pj d d pje pje d z jee, p-j j j d je je pje z ezejee. Pe je je dje je je ee je . Veeje je p je z jej pedz-ee pedjee pj, jej z -pz je j je pzj jej.

A e e pp, e e z e d z je, e b z e b p ded -

z, je. U e d je zd p e dejzje je bjje z ze z jee e p- je d pe peje, db j ze.

e pp z e e (je z) , j archez je -j, j j e d ped j e e je j pd p, , pd. Re jpje d je je pj, je pj-je pj je e zb pje z ze zj ez jej.

T je je je je, je zp je, ee be, p d je pe ez.4 P j d de je e p ee, epje .

Jed je, e je (, z, ) z z -dj jej. T je ped db b jdezjej p, db je, b e z j jed. T je e d je -je ebe. T e e je d e dje d e d pe e dje.

U e e pej ze z jee. Z -j pz e e z, je je e e je je d j z- pzj. Sejeje jede de eej e p pzj j e je e z dee, ej pzj, p je e pzj be pzj epz. Spzj epz e je e pzjj je pje z zj je zp je d jzje (zje pp), e de d e e je e zje -, e e pepzje z z z d e. A

4 Rje je edee , b e K Re.


44/399

44 Nikola Stankovi

e pd , e He, pje je je zje pdpj z je zje.

Dde, zb e peje z epz, e de -je d eej ee ee, edj d pzje jed d.Up ee z. N eej ee S je, jd, zjd z e z, N je Kz ee ezj.

Vje ee d je B je e d pzj. Zb A- d d, d pz, je . Z A dz ze pz (cognoscere) d pj B ezje ed (comprehendere) je b.

I jej5 z e pz e epz. U bje e ( z- je) pz epz e pezje, d e jed d (z je) eb pej, je e, d.

Ge zjej e ee, pd e zbje ( ppje) d pe je je e d. Zpe e pj ppj, e p. U pjebde jed zbj pje zbj, de d e b

z, je pez je z p ee zbj je p -- bje e. Ized d j pe d je ej je .

Pjje pj z z je e pje d pe e zed epd je z (B) epee pjed (Pppe). Dde, dje je pje e z pjed:Ode, d ? G e pbj (). A e? Je j pjedpz?

S e pj p ej? Je jje p pz de e pjej jbj j e d bej, ppj d be b b, bezje p j ebe pd, bez pebe d e e d j.

Iz ee jed d je e p pje z je e p pje eje, zp jez bje j.O je d pje p, z (pd) je epeedej e ebe. T e de eej je e e p

pj.

5 P T Ae bjje je pze bez bje je d e b be pze eej pzj pb.


45/399


U p d jee z j e pje pj p,j bje, zbje pj. Ne pje e z z d

d ebe dd pje pje je p e zbj. A e p-, d e zbj e dj pe z jee, j je p, , j pej. Te b b be-jepje z j. A zbje pj e je, jee j eb p je zb, pj. Seb pje b, jejj ebe , db j je d. Pje jep jj b jee d. Pej e zje e z zbjebj (b). Od je e p e je , peb pdz, je.

Od e je pej d zbj j p-ej pj e. K e d ez j p, d b b pz zbj-, j e je ze zbje j ze dpje e je p ze. O e pje, zbj, zpzbj pje, e . Upje je zbj bj.Z j zj dje . N eej d j zj d e e -

db pd d b e b ej . U e zj, d z Ped z Ae, d e e je d zbje e b . O zj d b ee-, d b jee ee d e eje pj db jd eje b. O zj zje e j b z PdjMenen zjje eej, d je d je .

K pje ebe pepzje e z jede zpjj, eje d e p. Ie e b pepz p-

j jed. N () e zz pje. N je epd(Ped) p pe , zbje p e, ee, p bje.

Ob, (, d, p) z, e pe p ebe p-je, e pe pe e d. K d p jj d z zd, e e e p pzj e pedbdee j e d je dd bz e d ee bz bz, eejee pz-epzj j.

S je je. Vje e z zje zbj bj dj jee b e dj jee e dd e-p, zje pjj.


46/399

46 Nikola Stankovi

T z zje jee je ze ej je bj. Ped je e j pd e pje, pe p e. O je

j zjed dje e e ze zdjj, d e pp e dj.T je pe p dbje pzj je .

N p zee pzje jee e pe jedpe. Bdd e e de zje je, ezej eeje ejpj jej p epee pj, bdje pe eej e z: je . De je d zj dzbd e z. Z e je e bd b e b,, d e je e b, pje ze ez p jeje pje.

Dde, je , d b b pepz, e je b d e e b p pje zbje j je pd e jejj. S je ee p dej d je je ej pe je, z pjj, be dezje zbje. Z e p je j je zbj p eeje e T, e ee jepe,e ebe.

Ob zbje je je pepz Bj j je ,jee j pje db jb. Pjje j je je zde pj pjj. T je d je p pjeej.

je -pj e dz d zj je -bd, p dj. T pd z e e b d p bd d ee eje depjee z. I pje pjje je bj je bd

je d je pje d z e bde. Pd z pe je- d bje pepz j jeze e, e jjepepzje d bje, e pe d je bde bde.

Ge , pz e zbje, p e zbj p-j je pj zbj bd bje. I jd e p pj pje z je be bde. P e jd pe ee bezjeb, e, jed, e bje d.


47/399


ZakljuakZ je pe d bje d, p zje, z-pjede dee je, e e d bezje bj pz db pee, e z p. Pd z e p e e zje. Sbd je e d e b d pdje b e d z. Z e e e,p e z d je pjej e zbj je d je,p jee j, e bd b j jeB e, db virtualiter transiens. S Bje je

j b z d B j pje e b.Pdje je pe z e je, e pje je p pjj pj e ee, p e ee.

Sb ze z jee zp . I ze bd, - , ezj z , e p dee pjed pje je.

Z j je e b pje e e e ddj z-

je eje. N p pj pzj pd z e jpje de ez je e d e je zje pbjed. P pzjj je p, e zj d ej ze p.

N z, je, j pje e e d j-e pede, e e e p pd. S pedje jeje b e z. N ze je e b je bd jeze jee. I je z epeje pjed. K He e, e de e e d p, p

p pz: db .

Literatura Corth, Emrich, Gott im philosophischenDenken, Ke, S,

2001.

Cornll, John McGh, Michal, Philosophers and God, C,New Y, 2009.

Crvnka, Mario, Prirodne znanosti i religija, K dj, Zeb,2010.


48/399

48

Drr, Hans-Ptr Mr-Aich, Klaus Michal Mutschlr Pa-nnnrg, Wolhart Wuktits, Fran M., Gott, der Mensch und die

Wissenschat, P, Ab, 1997. Eaglton, Trr, Razum, vjera i revolucija, Lje, Zeb, 2010.

Ivan Pavao II., Fides et ratio.

War, Kith,Zato gotovo sigurno ima Boga, K dj, Zeb,2010.

Wissmahr, Bla, Philosophische Gotteslehre, Ke, S Be K Mz, 1983.


49/399

49

LOGIKA I VJERA

Saetak

Uska povezanost izmeu logike i vjere potvrena je namnogim mjestima u Bibliji, a u ovome radu posebnupozornost posveujemo Isusovu razgovoru sa Sama-rijankom (Iv 4). U predloenome nacrtu logike or-malizacije vjera se opisuje kao pragmatika unkcijapomou koje se kontekstualno ozbiljuje jezini i logiki

sadraj. U nastavku rada komentira se Gdelov onto-logijski dokaz, koji logiki rigorozno opisuje ontologijuu kojoj se moe otkriti sustavno mjesto vjere kao onto-logijske sile.

Kljune rijei: logika, ontologijski dokaz, pragmatika,vjera.

LOGIC AND FAITH

Abstract

A close interrelationship between logic and religiousaith is conrmed in many places o the Bible. In the

paper, special attention is paid to the dialogue o Je-sus and a Samaritan woman (John 4). In a proposedoutline o a logical ormalization, religious aith is des-cribed as a pragmatic unction through which the lin-guistic and logical content is contextually realized. Inthe continuation o the paper, Gdels ontological proois commented, which in a logically rigorous way des-cribes the ontology where we can detect the systematicplace o religious aith as an ontological orce.

Key words: logic, ontological proo, pragmatics, aith.

SReKoKoVa

Institut za ilozoiju,

Zagreb

Izvorni znanstveni lanakUDK27-31:16111.1:27


50/399

50 Sreko Kova

UvodU jede z e pje pz b epez- e jee, de . U pe e b b jee, p jj, pdp j pjej, de je e p j j e pe, p e, epz, je pe zjje . T e d pe -je e pz pje zje e, z pjej dz Bje pj ( e e Gde jdz j j je j dz pje).

1. Uloga zakljuivanja u evaneljimaU eej e p z je dje I zjje zje z, p db pz, e e- j zje e. Uz pjee I epejej e (p. M 22, 31-32; M 12, 26-27; L 20, 37-38),dje Ipz d zje z d je B B Ab, B Iz B J-

je (Iz 3, 6). Z pddje d pe, z j eje e e je , d B je B , e (T je e, L 20, 38),e e d, , zj: Ab, Iz J . Tj zj, ,e b eb e je d je eej zjee jee -e e e b, e, eb p je je e.

U de pje d, I pje d Bje zpjed(de p Mjj) eb e je p e. I(p zej) e b jeeje b (M 12, 1-14) pj: T

e b b jed zd z je?, z ddj: A je jejedj d e! I p d zj je dpe b db, p zdje , e d e p zpjed: Pj dbj. Op je pe d je b e d je, e je d -be (M 2, 27).

Ndje, I eej e djed ze pe e pp. T L 10, 29-37, pje zpjed jb pebje, j d pd zje Z. U pzj

p j I ppjed e, d ee, j dde ppjedZ, de jb pe bje, zbz bje p je jeee p. Z e, j H, e zbz p-


51/399

51LOGIKA I VJERA

je. Ob e p Sj jje, pez e b z je je e. I e e e e ze ee e

pp, e j je d b djed zpjed jb pebje, j d je d jj p zeeje. Ppj ee, Z zje j dosljedno zje ( zpjee dje ), j. je j ppkonsistentan Z.

Pdje dje e I p zj jee dd releksiju: je , e e d e e. P- pz z p p pe ee eeje: eed jd e, e j (M 7, 12; L 6, 31). Iz djed pzzzpjed: Ljbe epjeje je (L 6, 27 35). O e pdzje bz p ( de je, e ): e ee d jd e, e e j. Iz jed pjee: Ne de, eee b e.[...] Pje, p e e. Dje, d e e... (L 6, 37-38).

Jed je peb pj e je I ppdb,e d j e ej danalogijskizje e b (

, e je). Pjee d e: Ne ebj zd je e be, pe jeeje eb, eej j , ppdb bej(M 9, 12; M 2, 17; L 5, 31). Peb je zj ppdb j, jez pezje je (rhema, logos, jje zjje) je (M13, 3-23; M 4, 3-20; L 8, 4-15). U j ppdb, pj jee ppdbje- je je ej e. ertium comparationis, p e e zjjzjed jee je, je zj: ze, pjeje, ze. N eej zjedej pjed e zj jee j zjje

pjede ee zj je. 1) K jee e p zp pp, e je e , epe, bez zjej je je bez e jee. 2) K jee e p e, d , je e p zje j, e peb je je je d-, e ejeje. 3) K jee e p je, je e z , e je e p, pee e je, z be bez pd je je je e, epd. Npje, 4) jee e p pd zej, e je e zd j d

z e j pd je je.K e z j pje e , I e jep je, be-

e , z ( jep zje je), e djed


52/399

52 Sreko Kova

jeje je. Vd je jede e je peb bjjeje,bzeje djed, z e pzz p je j p-

j jee (ides quaerens intellectum). S de e, jed d d z, ee je pe d p, d p je ee eb pd, j b e dje (intellectus quaerens

idem). U d e, e e z jde b jee bez , zjj,djed. T je jj conditio sine qua non jee. N (p.b ppdb j), jd je ( je) e, e e e djed dje, bez je pje jee.1

2. Isus i SamarijankaJed d jbj jjep pje zjje djeje ppe,p edj ee pdzj jee, z d I S-j (I 4, 1-42). U z Sj Jje zde ppe, z pj j jeej, zj pzj, d jee d de.P pe dje, j. pe d dbe Jje zde, e p d je pede z, ee e pp p pe e, p Jje

je (p. P 28,10-15), pe dj pzj e. N e p ed pje jed z d ebj pez j pj jed dj j zjeej, e d jeej dj pzj j je.1. protuslovlje: T I d pe z d Sje :

Dj p, p, e ee, ej d Sj- e Sj j zb (pjee . pje pb I: Nee p d Sj d ?, I 8, 48).Rjeenje: N dj z, j I je, e pj. Kd bSj z d Bj d b z je I, d b, b, dje z de, b j jj d. I je de zpdje z e zd b db z d z b, e d b Sj p d d jez pe, de de.

2. protuslovlje: N Sj je dje z jee pzje, e I p jeeje. Od p zpd pje: b jj I

1 U e pje d, z pd pe z pd jez,jed pz . Te A: G , ed pef. Up. Toma

Akvinski, Summa Teologica, Me, T - Re, 1939., p I, q. 1, . 8, ep. d 2 (.pjed : Toma Akvinski, Izabrano djelo, pe. T. Vee, Gb, Zeb, 1981., . 164).


53/399

53LOGIKA I VJERA

d de d e e zb? Od d? De pd jed je de.

Rjeenje(p dj z): I e d d j dje, pjez de j j je.

3. protuslovlje: O pje e je jej z, jj zj S-j. O b je d ( j j je zj e je) e b dz b p d. N pje dd I dj z: Sj ej z je z de, eje eje z je (bezpje) eje, je-e je ( jede d pe ped e, dje, e z p ).Rjeenje: Sd jeeje Sj: d d je I p je - pzje jez j, j pbe, je pzj je j-e, jee je peb p e B, je p djepzj.

4. protuslovlje: Pbe e ee pe Sj, zb jez j je ejd edj dje e eb j, e bd (Gez), S-

j, Jeze, d?Rjeenje: Dje I b pje je pje j je dje e ebj ( e b bd Gez Jeze), e je pjepzj e () e eb j; j e eb d .

5. protuslovlje: Sj dde z d e d Mej, K, j e e bj, z jed d, d j e bje, e peb zj be j d .

Rjeenje: U I d bjjje e B J .6. protuslovlje. U e e j e j pje e

I z e (de e, e e j p pje). Pje- d, de e, ee bjj pe Sj eje I je zpdje z eje d Sj.Rjeenje: Dje ee zjee e, z je dd e (Sj) je (e j je S).Rjeeje je jeej 1 e eb I z e,

e j z eb z d Bj. T e eje d je Sjj je d, pep j z I, p: D jeK?.


54/399

54 Sreko Kova

7. protuslovlje. Ue e de I e jede, p z d (p).

Rjeenje. H je, p I, j Bj d jedje ee je j Sj beje, z beje jeje jee S jpje p Sjj, p jIj je. H, d, de je d ( e pje b, p je ). Rjeeje je, d, jeej 2.Ij j ed p d (1-4) (5-7,

d z pd 3-1),2 jedee: je I pej (je-eje 3), e bjej e, Mej, je e eb p (jeeje 5); dj dje I (jeeje 2), je zp je je eje, jeje je(jeeje 6); z () j zpdje I (e de), zp je je, eje je Bje, je jejje je (beje) je pd- ( jee). U pez ppdb j e e d, jee eb d (), j d eb je. Ndje,d I Sj pzje d e je pj z ebe, e d e dje je (p je) j p ej, jeje

je. U je pe I eej j je d e p e e ,d je.3

2 Ope bj ed je ej ee . M. Cira,Metamoroze metazike, Z,e, 1978., . 264. 266.

3 Zj je ped ze ed pje I e Sj ed d j je (P 1): 1. je (eb, zej, de e pje) d (e

) pe z (pdebje Sje, Jje zde); 2. ebe d, j zdjde I, j d, d z ze be de de je ; 3.p ee Sj eee ; 4. je eb, e d d zje zj d ezj, d; 5. pe d eb K (e d, pz eb p D), bj; 6. p, je, e pe, zje I z e (Sj jez je p bej, je); 7. d I e jede (fz ), je e je e d pde z Sj.

T ped dd ppjje d je I e Sj je p ej dje Rje, p e je je j dj, je je,e j, p je, edj, d je. Npje, edep zj Sj jez je (e e, zp je bez ), p dej dej de z zde, jez peb z , ed d d:Gpde, dj e de d e ed d e dz z (I 4, 15), jd p dz d Sj e j bez je e d (I 4, 28).


55/399

55LOGIKA I VJERA

3. Logika u razgovoru Isusa i SamarijankeO e d zj z I Sje. K dee p ed je p D, T (p e je D pede pdje, T ejee p). Pj e z jej eje pede p-dj je d je e dj eje ej (p,d, , jje, K, d. dbj d zeje). I- je je p jee je (p. dje d, e pde z z-je de), pje peje d je (d je je je,j z je e je peb peb pd z jez zje).

S jeeje pj dee p ( dee pjede) dee je bd zjje jbje (d jede) bjjeje. Rz Sj bd p d jepee (5. pj), d je I Mej, S Bj (j ), z e z ded(ej) jed (6. pj) d je I pe Bj je (z e pje d zzde, e z e j je d p d), (7. pj) d je I Bj j (z e jede dee z , e pjeje jde d de je , e je). S bdj 6. 7. pj e je peb

Sj, j e e d (je djed zj, je , e ded 6. 7. pj), je peb e, j e pjjj ze z Sj.

Ndje, z 7. je pj jed ded jeeje 1. pj: I Bjj zpj z Sj (je je ), z 6. pj de-d (e pje) jeeje 2. pj: I dje Bj je (je je pe, j d z e eb peb pd z d je z pd). Np, z pe d je I Mej e d Mej e d e eb j

d , jed d e d eb j d (4. pj), de eb b (3.pj), je je Mej (e e p) p d .

4. Logika pragmatikaPedj pbe je z . Pjpje, jed (e zee dpe, e jez pede) je d edee jez ( ) zjed zjje ee

jez. S de p e, jez zjje e p ,e p j. Vje p ppd p- pe e. D e de pe jee j -


56/399

56 Sreko Kova

( zjj) e e dee (d j j j e zbd pedj je), p de jee e ej

j pb e.4

Bbj e je pje e djej jee. P je je e j j ej j j -j b jez e pje e e (pb jez zjj) - e pedee de. Te je e je pjee - z eej, j z d je je: Id, pe j, jde, je: D j de, je: U , pe z, je ee. S jeje d e je I je zd- (M 8, 9; L 7, 8). S je dp je e b , e uinitip .Ndje, je je j p e pjed eejez e zj. T je , pj zjj,pzje pjee Sj z I (d Sje djed- je b b). Ddj pje d I je: J P, I (I 14, 6) e e e pepz ze (p), e () p () je e.

Spee e pee e, jez je p, e- pz jede b.

LOGIKASintaksa

(izraz)

Semantika

(znaenje)

Pragmatika

(kontekst, djelo)

Jeziktvorba:

jezini oblici

tumaenje:

uvjeti istinitosti

vjera:

ostvarenje, izvrenje

Zakljuivanjeizvoenje:

ispravnost

povlaenje

posljedica:

ouvanje istine

postojanost:

dosljednost, spasenje

U, pje , pe zj je p z je je jejez , p d, je, zjed jez- pb ( j pe de). U e, -e-e e (jez zjje), z j pb dpje, je z je eje dp , e p p-

4 Z z p p. R. Montagu, Formal Philosophy, Ye Uey Pe, NewHe, 1979. Te . jj J. R. Sarl D. Vanrvkn, Foundationso Illocutionary Logic, Cbde Uey Pe, Cbde, 1985., D. Vanrvkn,

Meaning and Speech Acts, . 12, Cbde Uey Pe, Cbde, 2009. (1. zd. 1991.), zzj b . 2.


57/399

57LOGIKA I VJERA

je dje e pee de e:ides quaerens intellectum, intellectusquaerens idem.

U j e. U je d (p j j e dje-je je), je pj jee, pj e, e p-p ejez pj, je p pj jee e epd jLj, pjee ee: Ne jeje , zpjed,Ne e bde. Se de pe jee , jezz, p eped de je p ej ee epze p jez zej e e.Jed je e pe de jez zjje, je e-j, je d pede j d. Mde e de d p pede, ej zej. Vje p d p, e deje djeje , d e pe e peje de djej e pedee (z ) e e: pedee e ede je jee. Rz Sj je, ed-, jez-ejez ( -e) d je e, dje zj-je ee jez, dje pz ejeze pje e

jee, jej pe de. U I d pe Sj d de, je e eee je e b e e-je de, je pede. T d d d S-je p, d e d e zb bez pde, d jed d e e zpje , d je e jje, d je bd Gez Jeze, Sj e e p dje e p jpe, ej de peb d.

Te ee, je je z j e ej e

je (p. Sj deee pj z) jee pedeepe djee ( d d), je j de djee, de ( ), j. pe e de M pje deM. Pedee de j jee je e, peb b eje pj de jee dee, djeje je --p j. e, ped z je (e, p) d-bj zej e d d z d, je p zz() je, zp e zj d d j dje I (

je pjee je , jje, je). F, je je pj j dee zbj je (e) d jez L pe de M. P j , p pje de je e


58/399


59/399

59LOGIKA I VJERA

je je. Oj dz Bje pj pzje p je ontologija( b, pede) u kojoj Bog opstoji.5

Zd e e, z pje, Gde je dz, b je jee d Gde d edjed K djzj be db je z je,6 j. Gde z pedbje edjed K d pe e Bje pj: e pBj pj, j je pj ej (ze).

Pje e d e jee epj j Gde j dz7 je e e jed p e e G-dee -eje.8

O je Gde j dzmodalna logikaS5, j e dd-j peb de p j ej pj. Seee, S5 je e d (1) jed d, p dq, d, je dp, je dq, (p q) (p q); (2) je , je zbj, p p; (3) je e, je e, p p. E j ej e S5: e pj; je ee, je e-e; e d z d pjedj d z (p. d

e d e d , d e ).Z Gde je j dz j pjpozitivnosti(, d,e). U K je pjee je pz (e) j, d je - e j. Pz je d je K p j dz epj pj pz j.

Z Gde je pz j je, d e e peede dj b (pe djj pe jj jed j- j z), be jed dj bez e j:

p1 ... (A1 & ... & An) ... pn5 N zee p Suvremena znanost i vjera(M, 29. 30. pd 2010.) I Td

je p z j dz . Ae. Ope dz Bje pj. pjee F. Rickn, (.), Klassische Gottesbeweise in der Sicht der gegenwrtigen Logik undWissenschatstheorie, Ke, S [e.], 21998. Ope bbfj zbe dee je dz Bje pj d R. Coraon, Teory and Historyo Ontology, , 22. eje 2011. (pje Hy e e e exee Gd).

6 I. Kant, Kritik der reinen Vernunt, B XXX (Kants Gesammelte Schriten, . 3, 1911.). Up. . M.Cira, Uvod u lozoju, M , Zeb, 2007., . 45.

7 Rje je ej eej Gdee bjee K. Gl, O p, : K.Gl, Collected Works, . 3, . S. Fee d., Oxd Uey Pe, Oxd, 1995., .403. 404.

8 Up. S. Kova, Logiko-lozojski ogledi, H fz d, Zeb, 2005., . 91. 93.


60/399

60 Sreko Kova

U d z e j jed e pz (ejepz dj), d b e jed. O , b j

pz Gde d -ee pj pz e p epj d j j dz.

U d b j pz jede jede Gde-ej :

je j pz, je je j pz 1, (PXPX),

pjed je pz j je pz 2, (PX& x(XxYx))PY.

Te, je B de pz j (de-j 1, GxX(PX Xx), ddje e :

bj pz j e je pz (j. b B pzje j) 3, PG.

Ndje, je e j pz, d je pz 4, PX

PX(e e je jed b j pz, d p e).

Z e b (Ess

) pede de j pede z je pzze j pede (dej 2), pj (N) e pede pjee b pede (dej 3). Gde ddje j jedpej , j je:

je pj pz j 5, PN.

N e pep e dz d je d B pj, xGx.

Prvi dio dokaza.S 1: Sj je je pz, P(x.x=x) ( je, e--

je je d pz; z e-je jed je,j je e pz, e-je je e ,pe 1, bje b pze).

P 1: S e pz j e pje, PXxXx (e ee pz j e e pje; d z pjee jjed e-je e je, dje, e-je pz je jed zpz j, dje pje 1).

Kj 1: Me je d B pj, xGx (je je b B pzj).


61/399

61LOGIKA I VJERA

Drugi dio dokaza.S 2: S je Bje j pz, Gx (XxPx) (e b B

e e-pz dje pz j).P 2: Bj je b b B, GxEss(G,x) (je deje Bj j).P 3: A B pj, d je d B pj, xGxxGx(B

j e pj je je pz; z d je je b = bB pjee).

P 4: N je d B pj, xGx(je je e d pj; d e b pj, b p jej pj, j, je z jejed pj).

K z e jed eje d: j. dp,p e dpjeeb jed (pdj je dz d J. H. Sbe9).

Iz je je e dj d je je j jj e e -j, j , zbje . Ojee e je p pz (b -ee) e je p e. P j p je pz:pj p pz be, e pj p e be (je b

e j jed e j) e -je pj pz j, e j pjed pz j.

Gde pbe pje j j dj je ( p d), je dje jedjej je je.10 Zbje ped pz j j pd e p-jej ej, B je edj d. Gde zj e eee, ee ej, pep e .

Pd z bd zdje, K, pdjeje pd z je. Sbd Gdej j e pepz z d eje ( d) j je e zpd (pj) je, e djeje p je. K b dee, pe Gde, ee e ze be de bdee p pe-

9 J. H. Sol, Gde O P, : J. J. Thomson (.), On Being and Saying, e MITPe, 1987., 241161, J. H. Sol, Logic and Teism: Arguments For and Against Belies in God,Cbde Uey Pe, Cbde, 2004., . 115. 167.

10 Kj z z ej Gdee je, Gde bje, je jez H W, zbjee : H. Wang,A Logical Journey,e MIT Pe, Cbde,1996. Odje e e dezje e eze : S. Kova, Gde, K, d e p ee, Inquiry: an Interdisciplinary Journal o Philosophy51 (2008.), . 147. 169.


62/399

62 Sreko Kova

ddb.11 K dj pde bde Gde je jedejj, jedje d z .

Npe d je ez Gde db zj. N eejze mogunostizee je p-ee zj je d eee d-ezje p, dj bd z e pje ( zp -j e pje , je e j jed d), pje bje, z edj z je.12

Odje dje Gde j j je z bd (z eje j ), eb jej j je z je. K pe, Gde je je b ee zeK , p e pj Bje pj jez ej (ze) epj. Z Gde je Bj pjedj d je e e e ej dz ( be dz) z dz. S Gde ej pz je, jde eje djeje, jee pe pz j (jed) Bjj pj, pj j .

N Gde dje K dj je z, je -

( jee) j je j pbe. Kj je pbe, j Gde pz, jede: j ( z) e pj eeje, pe dz d (deje) ee e ebje ee jepe d pe e p-ee.13 Ddj d je e pez pbe pe dz d (deje) pzj ej, j e ebj zb e zj ee, e je ez pzj bje pje (e , pe Gde, ee).14

N p, Gde je -ej db pje e -

ee e pje z zj je, e, pb zzdj z dz Bje pj z pd e jee z ez ze j.

11 H. Wang, n. dj., . 292.12 K. Gl, A e b e ep bewee ey ey d de ppy,

: K. Gl, Collected Works, . 2, . S. Fee d., Oxd Uey Pe, Oxd, 1990.,. 202. 207.

13 H. Wang, n. dj., . 320.14 Gde peb z pbe e eeze ede j e dz d

e . V. p. K. Gl, Se e e dedby e, : K.Gl, Coll. Works, . 2, . 202. 207.


63/399

63LOGIKA I VJERA

Umjesto zakljukaI e p ped e d je j pezjee d eb pjee (p, pjee, pe pj Logos I eej), je pz e d nijee d pj p b pe e jee jede d. T e jb epe db d bbj e, de e ze zj p. K d pezje e jee eej z zj je zpje e p p-je zdbj, je pp p j p.15 L je

z d d je je pzj e (j e p zz , eej Sj z d z dbe J-je zde), pp e jedjj jej j p, z j je z ( jez) e d.16

Literatura Biblija: Stari i Novi zavjet, . . J. Ke, B. Dd, K dj,

Zeb, 1987.

Bochski, J. M., Logic o Religion, New Y Uey Pe, New Y,1965.

Bochski, J. M.: Uvod u ilozosko miljenje, pe. I. e, Veb, Sp,1997.

Cira, M.,Metamoroze metaizike, Z, e, 1978.

Cira, M., Uvod u ilozoiju, M , Zeb, 2007.

Coraon, R., heory and History o Ontology, (22. ej-e 2011.)

15 Spe pjee eje J. M. Be (Logic o Religion, New Y UeyPe, New Y, 1965.; p. P I. M : J. M. Bochski, Uvod u lozosko miljenje,Veb, Sp, 1997.). O Kwe de pe dee d XX. je(je je ppd Be), p. J. Wolski, P ep deze by , Studies in East European Tought55 (2003.), . 299. 313. Upz j j,Mee pje ee edje fj e e ej ( M. Mrchich,Modernes und Modriges, Sebe, He be M(U), 1914., . 152. 187).

16 Z M Vd pjedb ej z jed d ped e. J, pp d z d je peded.


64/399

64

Gl, K., O p, Tex e e p,: Gl, K., Collected Works, . 3, . S. Fee d., Oxd Uey

Pe, Oxd, 1995., . 403. 404., 429. 437. Gl, K., A e b e ep bewee ey ey d

de ppy, : Gl, K., Collected Works, . 2, . S. Fee d., Oxd Uey Pe, Oxd, 1990., . 202. 207.

Kant, I., Kritik der reinen Vernunt, : Kant, I., Kants Gesammelte Schriten,. 3, K Pee Adee de Wee, Be, 1911.

Kova, S., Gde, K, d e p ee, Inquiry: an Interdiscipli-nary Journal o Philosophy51 (2008.), . 147. 169.

Kova, S., Logiko-ilozoijski ogledi, H z d, Zeb,2005.

Mrchich, M.,Modernes und Modriges, Sebe, He be M- (U), 1914.

Montagu, R., Formal Philosophy, Ye Uey Pe, New He, 1979.

Novi zavjet, pe. B. Dd J. F, K dj, Zeb, 1981.

Novum estamentum Graece, . K. Ad d., 27. e. A., Dee Bbe-ee, S, 1999.

Rickn, F. (.), Klassische Gottesbeweise in der Sicht der gegenwrtigen Logikund Wissenschatstheorie, Ke, S, 21998.

Sarl, J. R. Vanrvkn, D., Foundations o Illocutionary Logic, C-bde Uey Pe, Cbde, 1985.

Sol, J. H., Gde O P, : Thomson, J. J. (.), On Beingand Saying, Te MIT Pe, Cbde, 1987., . 241. 161.

Sol, J. H., Logic and heism: Arguments For and Against Belies in God,Cbde Uey Pe, Cbde, 2004.

Toma Akvinski, Izabrano djelo, pe. T. Vee, Gb, Zeb, 1981. Toma Akvinski, Summa heologica, . 1, Me, T Re, 1939.

Vanrvkn, D., Meaning and Speech Acts, . 12, Cbde UeyPe, Cbde, 2009. (1. zd. 1991).

Wang, H.,A Logical Journey, Te MIT Pe, Cbde, 1996.

Wolski, J., P ep deze T by , Studies inEast European hought55 (2003.), . 299. 313.


65/399

65

THE CONCEPT OF

SPIRIT: A CRITICAL RE-CONCEPTUALIZATION OF AMETAPHYSICAL CATEGORY

Abstract

I propose that we need a rational concept o spirit asa undamental philosophical category without somemetaphysical implications. I base my concept o spiriton Hartmanns phenomenological reconsideration o theHegelian concept o objective spirit, Wittgensteins ide-as o basic and collective certainties in obtaining rules,Descombess ideas on institutions o meaning and Gal-lager/Crisas concept o socially extended mind. Tebasic orm o objective spirit is the dynamic wholeness(unity) o rules, ways o speaking and understanding peo-

ple, which enables humans to live and act in complex socialsituations. Te term objective spirit covers cases rom thespirit o a particular situation to the more global spirits oa culture, society, and a historical epoch. Objective spiritmay be only potentially present in the understanding oa situation; however some parts o it can be actualizedin minds, speech and acts o people. I distinguish thestructural and the processual aspects o objective spirit.Te rst aspect is the implicit order o contents (sharedmeanings, values and norms) and the second aspect is

the continuous process o mind-extending, i.e. the use othe common resources o knowledge which are objectiv-ized in social institutions, education systems, science,etc. I urther distinguish between the living and ideolo-gized use o the spirit, or between the living and thesel-alienating (e. g. ideologized spirit). In the rst casehumans conceive themselves as a part o a broader anddeeper spiritual whole, which makes them open to ur-ther inquiry, sel-criticism and sel-transcendence. In thesecond case humans conceive some contents dogmati-cally as undisputed or total truths and as nal values,which makes them blind to urther inquiry and criti-

aNdRejUle

Faculty o Arts,

Ljubljana

Izvorni znanstveni lanakUDK 13


66/399

66 Andrej Ule

cism. Cases o ideologized spirit may appear in all areas o human activity, but they areespecially dangerous in religion, science and politics.

Key words: objective spirit, subject, objective knowledge, culture, belie, ideology.

KONCEPT DUHA (DUE): KRITIKAREKONCEPTUALIZACIJA METAFIZIKEKATEGORIJE

Saetak

Smatram da nam je potreban racionalan koncept duha kao osnovna lozoska kate-gorija bez nekih metazikih implikacija. Svoj koncept zasnivam na Hartmanovimenomenolokim razmatranjima Hegelova koncepta objektivnoga duha, Wittgenstaj-novim idejama pojedinanih i kolektivnih uvjerenja u postavljanju pravila, Decom-bovim idejama o institucijama znaenja i Gallagerovom/Grisaevom konceptu dru-

tveno-proirene misli. Osnovni oblik objektivnoga duha jest dinamina cjelovitost (je-dinstvo) pravila, naina govora i razumijevanja ljudi, to ljudima omoguuje ivjetii raditi u sloenim drutvenim situacijama. ermin objektivni duh podrazumijevasluajeve od pojedinane situacije do openitijega duha kulture, drutva i povijesnihrazdoblja. Objektivni duh moe biti samo potencijalno prisutan pri razumijevanjuodreene situacije, meutim neki se dijelovi mogu aktualizirati u umovima, govorui ponaanju ljudi. Razlikujem strukturalne i procesualne vidove objektivnoga duha.Prvi vid predstavlja implicitni poredak sadraja (podijeljena znaenja, vrijednosti inorme). Drugi vid predstavlja kontinuirani proces proirenja uma, tj. uporabu uo-biajenih resursa znanja koji su objektivizirani u drutvenim institucijama, obra-

zovnim sustavima, znanosti itd. Nadalje razlikujem stvarnu i idelogiziranu uporabuduha, odnosno razlikujem stvarni i samo-otueni (tj. ideologizirani) duh. Uprvome sluaju ljudi sebe doivljavaju kao dio ire i dublje cjeline koja im omoguujeda se otvore prema daljemu istraivanju, samokritici i samo-transcendiranju. U dru-gome sluaju ljudi doivljavaju neke sadraje dogmatski kao neosporne ili potpuneistine i konane vrijednosti koje ih ine slijepima za daljnje istraivanje i kritiku.Sluajevi ideologiziranoga duha mogu se pojaviti u svim podrujima ljudskoga djelo-vanja, ali su posebice opasni u religiji, znanosti i politici.

Kljune rijei: drutveni duh, subjekt, objektivno znanje, kultura, vjerovanje, ideo-logija.


67/399

67THE CONCEPT OF SPIRIT: A CRITICAL RE-CONCEPTUALIZATION OF...

1. Traditional concepts o spiritI de ppy, pyy d e ee, qe x ee eqe e e: d, , e, e e d p. Ted de bje (w ex e e e Dee)bed e we ey ee e e e ebe e dd, d epey, we e dey: d d p, e, d e e. We d e e pby ee e e-bjee d pe pe wede, ed e. I ee wede ex y pe dd

; e ex y e pe dd e, d e d bee ex y e pe dd ded de. I ep p dd. I b e epe y -dd, bjee , e, e. Sy, b e eded e d wede, e d e w e ee y pepe w e , w ee e. Te de p dd ede pee e e j y dd be,

dd , d dd e e, d e eey -dd, bjee e, d e. I beee de ed e dd e e-ded, e ded pee, d y exebe e e e wd.

My de we eed e e d e-epz e ep p, e peey, e ep bjee p. We I pe e e- e e-epz e ep p, I w ee b bje ed d epy by de. I ppe

e p edey, w eey de wy w e pbe p, d-e be epy d de e e e e.

Te epy e e e p qed be e: A pe, b bq, -qbe be eey-pee

ddy . T ep e dd p - d pepe.1

A de p epey . A y eed wde- p be e , ed e de e bdy

d d d e.1 I eee p e e d bewee ep p d e

pe-ex ee bee bee pef d e , py d ee.


68/399

68 Andrej Ule

I e d py, e ep e be be bee y ed w e ey ee e. A -

e bee bed bd. Sp ee dee w epe bdy pe d y pe eee,e d eee.

I ppy, y e ppe, d ,e ppe. I exe, p pped e e ppe e, w dee e dd pey; p , e, w e exee.

I ey eed epy, p ee e ep e Dey

e e. My we p, bede e dey, e e eped,d deed eed, ee y, e Sp, w b dey epe eee p e d ee ee eee. I C ey, e Sp ed debe Gd, pe e Hy Sp, ee Te Gd (Ty).

Epey P d Se ppy, e ex e E-pe d Oe y d de ew-e p, p epee e, ed, -d wee e e b ed

dd e. Te expeee e be py b p bee. Sy, d e p(e)e ex,p ppe e eee e e d/ y ee epe ey, e d/ e e, d/, (pe) d/, e e e Sp. He-e ppy be e e de pp ey e p e.

F Hee, p e ye L d Ne: ee e dy

e d py, e d exe. Sp ed by de e-e b -e bje. Hee de subjective spirit e w e pe eed, we objective spirit e -, d be p e , telos e e we e ee(ez) e telos. Ry pe, bjee p e p e,bjee p e p e, d absolute spirit e p e d e. Sbjee p pee e d e, bjee p epeee p, bee pbe de

dd e w e y e p, d be p epee e


69/399


de w be de.2 Objee p bjee e w jd, e d , e e, e y,

ey d e e. Objee p pee e pe-dd be,w eeed e , e b, e dee, ee. I pe-dd d . Idd pepe e ep d w e bjee p (epey e w, e ded e e d jd de) de be ee d ped dd.

Te e p Hee ey p e ep bjeep, w pe e bjey p eee , y d w. Te Hee ep bjee p w ep d eed by , p by We Dey, dd e we, w d dw wd e-K (GeSe, E Ce).

2. Hartmanns concept o objective spiritN H, we-w Ge pee d , pee-ed bDas Problem des geistigen Seins(he Problem o Spiritual Being)(1933)

de d e e Hee ep, d I w ee e de. H eed w p d w e expeee. F , e y p be we w. He dee p eq e d, ey e eed. H ee e e e e d e deee eee, bey e peey eed e ede d e . A wy e w ee e. I p w , - p e e e e wd y e, b ee e wd. H e dd w p pee w e e dd w pe , pee bjee p. We e dd w e e, H- p e e be by e, y bjee d be ded by e. T, bee, wy ewd be ed. A ee be e pee p. Wee epe pepe, H ed p e e.3

2 G. W. H. Hgl, Hegel: Philosophy o Mind (Hegels Encyclopedia o the Philosophical Sciences), .by W. We, Oxd U. Pe, Oxd, 1971, p. 26.

3 C. N. Hartmann, Das Problem des geistigen Seins, W. de Gye, Be Lepz, 1933,p. 61; W. H.Wrkmistr, Nicolai Hartmanns New Ontology, Fd Se U. Pe, Tee, 1990, p. 158.


70/399

70 Andrej Ule

H dded e Hee ey bjee p w d ejeed ey be p eey epy pe. He, eeby,

bed ee p: pe p, bjee p d bjeed p.Personal spirite e; e pbe dd

be e-, ey epbe pe. I we de e eb e dd, e pe p ewed ee e, d eee bed e w be eded . Pe p , e pe, p exee bee be p e ed by , e dbjee e w e w.

Objective spirit e p p, y, e .I epe dd, b be e e ey e, eey e . I ex d e w e p d e e y. Se pe bjee p dee p y be bde y, ee e. F H, bjee p ee be dey e p e y, ee e dd. Weee epe e p e

y e e y e e e e eeed p, d deep y ee ee e deee d dey4.

Objectiied spiritpee e bje e p bjee p, e.. e, e w. I bded by e . I --, e de. I e de d w ee, w e ep pe y. F H, bjeed p pee e e ee be ee be. Objee p bjee e de e

p e d peeed ee. Be peeed, ee w beep e p deepe ew ee ee. Oe eed, e pd bjee p bee depede ee p. Tey e e w de be d e w y.

I H ew, p eey ex pe. I -y ee d d ew wy expe e, d wy ee d pe.5

4 W. H. Wrkmistr, K, N H d e e be, : Bllo, A. A.(ed.), Te Great Chain o Being and Italian Phenomenology: Analecta Husserliana, V. XI, Rede,Dde, 1981,p. 92.

5 C. W. H. Wrkmistr, K, N H, p. 91; W. H. Wrkmistr, NicolaiHartmanns New Ontology, pp. 159-60.


71/399


Oe d e e ep bjee/bjeed pw Pppe ep e d wd bjee wede. Te d wd

pee e y bjee e , epey e d pe d w . Pppe ded e d wd e wd e bje d e e d e ed wd ee, b ee e de e. Hwee, e exee e de e y ed e e wd e wewd.6 B Pppe de e d wd e e ebed d e b- H. H bjee e d e w p ( e ypee, ee, dee d e b,ex, e, e.) ee pppe. H wd y Pppe dd e b e deee bewee bjee d bjeed p.

Ad H, de e p e e be deed e dd. A e e, ,w, ee, , bee e w e e p. Hwee, eye , ey e e, ey w d dey d ey e e w de be. T we pe e p p, e p ep, d

e p , e. S p ee de w dd we ee, e e e y, ee ex p e ey.

I Hee, H d bjee p be; e e p wee d e p.Objee p d pe p pp e e; e dd d eexpe bjee p, d bjee p e d dd.N dd e ee be deqe bjee p bee

ee ee e ee pe. I y - pe- p. Objee p be y e

6 Pppe eze e e bewee de e d wd d P ey de, Bz ey ee pp d eee d Fee ep e wd bjee e . Pppe debe d wd e wd ebe, ideas in the objective sense; e wd pbe bje : ewd ee eee, d e e; e eee; d pbe eee (K. R. Por, Objective Knowledge: An Evolutionary Approach,Ced Pe, Oxd, 1979, p. 154). I e pe Objective Knowledgee expy eeed bjee p: ... e f wd e eed by ed-wd p e d wd. wy pbe ded e d d e ew ded e d wd (e bjee d p); d wy pbe epe ee e d wd ee expe e ed, e ed e eeee e wd (ibid., p. 149).


72/399

72 Andrej Ule

pe, d - bjee p ee pee d p-. H beee e bjee p y epeeed e

e ed dd e y.H, e e d, e d dd d, e e d,

e pe-pe b e Hee ype.7 H ee bdede d de dd de e bjee p.F , e pe-ddy bjee p e by e ee pwe bjee p p w e pe,8 b epe be bede d e be. H y ee e wy e bjeep bd be e de (e Seebde ee Od) b e be (Se)9. Bee bjee p de e ye w, eed dd w e bjee p pe w e. Idd, wee, eed e e b-jee p bee ey epbe dd w e ed- e pee e d ey. Objee d pe p b p y; e e eed e e w exee d e.H pe e pee (Iedeee) bjee d

bjee p. H y, y w K q: A pe- p w bjee p wd be p, deped e, epy []Ad bjee p w pe p wd be epbe, bd.10

T H ey p e de y e-y w e bd e peey e e ep bjee p e bjee, e bjee de y. SebL wed de pee e e-K (Np, C-e) d e He ey p.11 I p, Ce ey yb

d He ee peey pee w peey ppe e y p: e pee e ede bjee p (e e e ), d e ed eede bjee pe p (e e e ). E ee ppe e-ded e pee e-

7 C. A. Da R, Objee p d pe p H ppy, Axiomathes, 12(2001), p. 325.

8 N. H, o. c., pp. 273-274.9 Ibid., p. 274.10 L. c.11 S. Lut, A eee peey bjee d bjee p: He, Np, d

Ce, Te New Yearbook or Phenomenology and Phenomenological Philosophy, IV (2004), pp.209-248.


73/399


y p. L d e ee eewed e Hee ee dd bje e be p. T eep p e, e

eed eebe y bjey, ey e-bjey, eee p e e12. Le e He exp e ede e pe e-bjey eqy de pe ey13. We eed e - e yb w pde e eey ep He y e p. L pe e eee-pe-e pp ede ppy e ppe wy yzee ede e bjee d bjee de. I peqe H de e pee bjee d bjeep y be ep wd e bd e eee-peepp d ee ew e peey p. A e e e ee be ey y Hee , e eey be ed , L we.14

3. A Wittgensteins look at objective spirit

I beee e e Wee de e e d e yep e p ep wd ew ep p, epe-y ew ep bjee p. I ee Wee eee e e p wy qe H bjee p, e eey eje e pp e. Te bew e Wee pe e e e p pbby d e Philosophical Remarks:

b we e e w e ypy w e p. p dee e e w e we e e Epe d Aez w d. p expee e wd e-e, bd ee e d e ped e; e e e y d pepy e w e. e f e p ewd by wy pepey d ey; e e ee eee.

Ad e f dd e e, d p, wee, e e e ex, we e e e wee d w e p wy e e.

12 Ibid., p. 246.13 L. c.14 Ibid., p. 248.15 L. Wittgnstin, Philosophical Remarks, ed. by R. Ree, e Uey C Pe,

C, 1975,p. 3.


74/399

74 Andrej Ule

Te pp ep Wee e ep bjee p e e ep e ppy. Wee e

Philosophical Investigations w e we bee eed web e e ee e e, .e. e-bjeeepdee , e e d e. Bee , eey ddpb e e ebe e e w w dde pe e. Tey e w be eped, e e 16. Ope, , ed p e e wee e eee e. O, Wee d ed e e e:

A e ebedded , d . I eeqe e e e dd ex, I d ed py e e.I , I d ed e eee de, de pbeby I pe e e qe.

Oe peppe e eee d eeede - d - e (ewe pepe wd be be e; exee e-dd de e ded e wd e e e e ). Te e ew e de e pe

epy pe, b ee e ed by eey ddw e pepe. I expe deee d pepeed e ded e, depe e be deeedby y exe, by y ee.

H d y e y e wy e, e e, e , e wy , e w d b, e d e, , wede e. b p w bee d bdy. I e e ye, b pepe

e e ppe . A dd b e p e;e w d e w e .18 H dd deep de y e. T, e w e bjey d -y e e, ee, e d e w e e bjeep y eeed pped by e pp pepe e e e y. He pe e eey wdee e bjee p e e d pe p dd, b ede exp w e e qed e eey d eey e

16 L. Wittgnstin, Philosophical Investigations, IIx, B. Bwe, Oxd, 1976, p. 226.17 Ibid., p. 337.18 C. N. H, o. c., p. 229.


75/399


dd w peed ee e e , , e- d deed. We eed ee bewee e e dd ,

pee d e pee d e pe bjey p e.I beee e e ebedd , pe, e e. e.

Documents

Suvremena Znanost i Vjera