SUZBIJANJE TETNIH UMSKIH INSEKATA

Preventivne mjere borbe

Nazivaju se jo mjere predohrane ili umsko uzgojne mjere i njihov zadatak je da sprijee prenamnoenje tetnih insekata u sastojini. Ove mjere bi trebale da budu sastavni dio umskog poslovanja i njihov znaaj je veliki, jer ako se primjene pravovremeno, spreavaju pojavu teta od umskih insekata, a istovremeno umskom gazdinstvu priinjavaju male izdatke.Najvanije mjere predohrane su:1. Podizanje zdravih i snanih sadnica. Kako bi budue sastojine, podignute vjetakim putem, odolile kako abiotikim tako i biotiim faktorima, treba podizati tdrave i snane sadnice u rasadnicima.2. Pravilan izbor vrsta drvea.Za odreena stanita treba birati odgovarajue vrste (njihov ekoloki optimum) kako bi odreena vrsta lake se izborila sa negativnim vanjskim iniocima.3. Pravilna sadnjaKod poumljavanja su opisani razni metodi sadnje kao dio pravilnog podizanja sastojina. Metodi sadnje imaju zadatak pravilno postavljanje podzemnog i nadzemnog dijela, dubinu sadnje, odnos podzemnog i nadzemnog dijela, gustinu sadnje, te vrijeme sadnje. Pravilna sadnja sa svojim metodama osigurava podizanje zdravih i snanih sadnica koje mogu lake da odole negativnim vanjskim iniocima.4. Gajenje mjeovitih i raznodobnih uma.U gajenju uma postoji niz prednosti i nedostataka u podizanju i njezi raznodobnih i mjeovitih uma. Preimustva se ogledaju upravo u otpornosti na negativne faktore: Kalamiteti tetnih insekata su ogranieni na pojedina stabla ili na jednu vrstu drvea, jer je veina insekata oligofagna ili monofagna. Otpornost na negativne abiotike faktore se pripisuje sinergiji dvaju vrsta u sastojini.5. Pravilan izbor naina gazdovanjaOdreene naine gazdovanja treba redovno provjeravati i mjenjati u sluaju da vie ne odgovaraju ili da postoji neki bolji nain. Prvenstveno, to se odnosi na grupimino odnosno stablimino gazdovanje.6. Pravilan izbor vrsta i vremena sjeeesto se ustaljenim oblicima sjee nanosi velika teta sastojini. Otvaranje sklopa opolodnim sjeama, stanine prilike odgovaraju namnoenju gundelja, te sjemenojeda koji napadaju stabala (sjeme) obilnog uroda.7. Redovna primjena mjera njegePod mjerama njege podrazumijeva se udaljavanje iz ume oboljelih stabala, napadnutih insektima ili ienje mladika, te pravovremene prorede. Ovim mjerama tetni insekti imaju male anse za prenamnoenje.8. Obavezna uspostava umskog redaPod uspostavom umskog reda podrazumijeva se uklanjanje iz ume svog materijala koji bi mogao da poslui insektima za razvie i masovno razmnoavanje: Panjeve ostavljati to nie zemlji i obavezno im guliti koru Preostali materijal nakon izvlaenja trupaca sloiti u gomile tako da sitniji materijal prekrije deblji Oistiti poarita, vjetrolome, vjetroizvale, snjegolome i snjegoizvale.Sipci gotovo redovno se javljaju u umama gdje nije uspostavljen umski red.9. Pravilno uvanje preraenog materijalaTrupce nakon sjee treba to prije ukloniti iz ume. Ako to nije mogue u roku od 30 45 dana (vrijeme od momenta ubuivanja do izlaska mladih imga sipaca potkornjaka), onda ih treba sloiti na gomilu i prekriti etinarskim granama kako bi se unutar sloaja zadrala vlaga, te je broj trupaca naseljenih insektima manji.10. Stalna kontrola povrina nad smolarenjemMiris smole je atraktivan za sekundarne tetoine, a drvo koje se smolari ve je fiziki povreeno, pa je njegova a sosobnost odbrane od napada umanjena. Zato treba stalnoo kontrolisati mjesta koja se smolare i sprovoditi sanitarne mjere.11. umski karantinKrantinska sluba spreava prenoenje tetnih organizama preko napadnutog umskog materijala. Karantin moe da bude: Unutranji karantin. Spreava prenoenje materijala iz jednog kraja zemlje u drugi. Vanjski karantin. Spreava prenoenje materijala iz jedne zemlje u drugu.Spoljanji karantin funkcionie na graninim prelazima i kontrolie se pomou fitosanitarnih uvjerenja.Karntinski slubenici su odgovorna lica koja vre preglede sjemenskog, sadnog ili bilo kog drugog materijala bilo da je rije o unutrnjem ili vanjskom karantinu.

Represivne mjere borbe (direktne)

Represivne mjere ili direktne mjere borbe preduzimamo kada su preventivne zakazale i neka tetna vrsta se pojavila u povienoj brojnosti. Direktne mjere mogu biti:1. Mehaniko fizike2. Bioloke3. Hemijske4. Integralne

1. Mehaniko fizike mjere borbeU umarskoj praksi mogu se primnjeniti sljedee metode:1.Sakupljanje2. Prepreke3.Bubolovke4.Mamci

1. Sakupljanje Ovaj metod se sastoji u istraivanju mjesta gdje ima tetoina i njihovo unitavanje fizikom silom. Sakupljati se mogu svi stadijumi: Sakupljanje jaja je mogue kod insekata koji polau jaja u legla i koja su jasno vidljiva i pristupana. Sakupljaju se jaja gubara (Lymantria dispar), kukavije suze (Malocosoma neustria), utotrbe (Euproctis chrysorrhoea), borovog etnika (Thaumatopoea pityocampa). Sakupljanje larava se vri kod insekata ije larve ive u pletivu od pauinastih niti gusjeniino gnjezdo, odnosno larve koje se grupiu i hrane zajedno kolonija larva. Ljetna gusjeniina gnjezda imaju: kukavije suze (Malocosoma neustria), dudovac (Hyphantria cunea), upavotrba prelja (Eriogaster lanestris), moljci iz roda Yponomeuta.Zimska gusjeniina gnjezdaimaju: utotrba (Euproctis chrysorrhoea), borov etnik (Thaumatopoea pityocampa), glogovac (Aporia crataegi).Kolonija larava imaju ria borov osa i obina borova osa (Neodiprion sertifer i Diprion pini). Prilikom obrade zemljita larve gundelja (grice Melolonth melolontha), ianih crva (elateridae), rovca (Gryllotalpa gryllotalpa). U popoljcima tokom proljea larve borovog savijaa (Rhyacionia buoliana). U mladim stablima ili granama topolalarve male topoline striibube (Saperda populnea) i malog topolinog staklokrilca (Paranthrene tabaniformis). Sakupljanje lutaka se vri kod vrsta koje grade lutkina gnjezda: gubar (Lymantria dispar), obina borova osa (Diprion pini), mrazovci (Geometridae). Sakupljanje imaga je mogue kod gubara (Lymantria dispar) ije enke nemaju sposobnost letenja, velike hrastove striibube (Cerambyx cerdo) u popodnevnim ljetnim asovima, rovca (Gryllotalpa gryllotalpa) u rasadnicima...neka imaga se u jutarnjim asovima mogu protresti sa grana na tlo Chrysomelidae, Curculionidae.

2. Prepreke U prepreke se ubrajaju ljepljivi pojasevi, ljepljive letve i zatitni jarkovi. Ljepljivi pojasevi su prstenovi oko stabla od specijalnog ljepka (gusjenini ljepak) koji se postavlja najee na prsnoj visini, tako to se prvo oisti kora na mjestu gdje e se nanijeti gusjenini ljepak.najee se koristi protiv enki mrazovca koja se penje uz stablo radi polaganja jaja u kronji. Ljepljive letve su daske ili letve postavljene oko povrina koje se ele zatiti tako to se letve malo ukopaju u zemlju, a gornji dio namae gusjeninim ljepkom. Koristi se protiv surlaa (Curculionidae), Striibuba (Cerambycidae). Zatitni jarkovi se kopaju oko branjene povrine i u njih upadaju svi insekti koji nemaju sposobnost leta. Jarak je irok oko 30cm sa vertikalnim glatkim zidovim i glatkim podom. Na svakih 5 10m du jarka se kopa dublja rupa i postavlja u nju konzerva u kojoj se sakupljaju upali insekti. Ovi zatitini jarkovi tite povrinu od tetnih insekata i od tetnih glodara, ali isto tako i unutra upadaju korisni insekti, pa je potrebno vriti stalnu kontrolu ovih jarkova.

3. Bubolovke Bubolovke ili klopke slue za hvatanje i ubijanje insekata. Neki tipovi klopki su: Cjevica za hvatanje rovca je plastina cijev sa otvorima sa obje strane i poklopcima koji se mogu otvoriti samo ka unutranjoj strani. Ova cijev je presjeena po sredini tako da se moe rastaviti i unititi ili iskoristit za neto drugo uhvaeni rovac. Berberova klopka je posuda razliite zapremine, glatkih zidova, koja se ukopava u zemlju do njene ivice. U posudu se sipa neki mamac (pivo, sire...) ute klopke su ute posude u koje se sipa voda da pokrije dno. uta boja privlai insekete koji upadaju u nju i dave se u vodi. Svjetlosne klopke privlae fotofilne insekte. Obino se koriste svjetlosne arulje u klopkama. Feromonske klopke mogu da budu na bazi seksualnih odnosno agregacionih feromona. Klopke su obino kombinovane sa gusjeninim ljepkom. Seksualne feromonske klopke privlae mujake jedne vrste, dok agregacione privlae oba pola.

4. MamciMamcima se primmljuju tetni isekti u cilju njihovog unitavanja primjenon mehanike ili fizike sile. Postoje razni mamci: Mamci za ishranu slue za okuplanje insekata na jednom mjestu, a primamljiju se hranom koju oni rado jedu. Za iane crve koristi se zelena salata iji korijen oni rado jedu. Kad se salata pone suiti iskopava se zemlja na mjestu salate i ubijaju se larve.Za surlae i striibube koriste se sloaji etinarskekore okrenutih licem prema zemlji. Miris sloaja privlai insekte. Mamci za razmnoavanje se najee koriste u umarstvu. To su tzv. lovna stabla koji privlae sipce, surlae, striibube, krasce... Naroito je ovaj metod efiksan za suzbijanje sipaca potkornjaka. Lovna stabla mogu biti leea i dubea. Leea su svjee oborena stabla u koje se insekti ubuuju radi razmnoavanja, a dubee se pri zemlji podbjeli da bi se osuilo i naselilo insektima.

Mamci za prezimljavanje se koriste protiv rovca (G. Gryllotalpa).Za rovca se kopa jama u rasadniku krajem ljeta dimenzija 1m x 1m x 1m . u jamu se stavla stajsko ubrivo i zatrpava zemljom. Tokom zime, po hladnom danu, se jama otkopava i stajsko ubre se prostire po tlu u tankom sloju kako bi se naseljeni rovci smrzli. Jabukov savija (Cydia strobillela)

2. Bioloke mjere borbeBioloke mjere borbe podrazumijevaju mjere borbe protiv tetnih insekata korienje njihovih prirodnih neprijatelja ili njihove produkte. Korisni organizmi u borbi protiv tetnih, mogu se primjeniti na 4 naina:1. Zatita korisnih organizama podrazumijeva zatitu njihovih stanita i smanjenje njihovih neprijatelja.2. Prenoenje (lepovanje) korisnih organizama sa lokaliteta gdje su u povienoj brojnosti na lokalitete gdje ih je malo, a gdje je tetoina u gradaciji.3. Introdukcija korisnih organizama je njihovo unoenje na stanita van prirodnog areala rasprostranjenja. Bioloke mjere borbe protiv alohtonih tetoina predstavljaju unoenje njihovih prirodnih neprijatelja sa njihove postojbine. Primjer: Calosoma sycophanta u Sjevernu Ameiku gdje je unijet Lymantria dispar.4. Masovna proizvodnja korisnih organizama se vri u tzv. biofabrikama. U specijalnim laboratorijama se gaje korisni organizmi ili preparati za borbu protiv tetoina. Primjer: larve mreokrilaca iz roda Chrysopa, bogomoljke (Mantis religiosa), bakterija bacillus thuringiensis, gljiva Bouveria bassiana.U prirodi postoji vei broj neprijatelja tetnih organizama:1. Virusi (virales)2. Bakterije (carstvo Eubacteria)3. Gljive (carstvo Fungi)4. Praivotinje (carstvo Protista)5. Nematode (kolo Nematoda)6. Pauci (klasa Arachnoidea)7. Stonoge (klasa Myriapoda)8. Insekti (klasa Insecta)9. Vodozemci (klasa Amphibia)10. Gmizavci (klasa Reptilia)11. Ptice (klasa Aves)12. Sisari (klasa Mamalia)1. Virusi (Virales)Virusi su nukleoproteini, satavljeni od nukleinske kiseline i proteinskog omotaa (capsid). Capsid se nalazi oko osnovne estice virusa viriona. Virion je izgraen od RNK ili DNK.Virusi nemaju sposobnost da se razmnoavaju sami ve ih reprodukuje iva elija odgovarajueg domaina. Kada virus dospije u eliju domaina, on je reprogamira da vri funkciju produkcije virusa. Viruse mogu da produkuju dijelovi elije domaina, pa se razlikuju: Nuklearni virusi koje produkuje jedro elije domaina i Citoplazmatini virusi koje produkuje citoplazma elije domainaKod virusa virioni su nekada grupisani u gomilicu i obavijeni zajednikom opnom (inkluzija), a nekad su slobodni. Prema tome, viruse moemo podijeliti:a) Poliedarni virusi inkluzija u obliku poliedra, a bolest se naziva poliedrijab) Granula virusi inkluzija u obliku granule, a bolest koju izazivaju je granulozac) Virusi bez inkluzije, tj. virioni bez zajednke opneBolest koja je posljedica prodiranja virusa u elije domaina zove se viroza, a oboljenja umskih insekata od virusa se naziva entomoviroza.Insekatska oboljenja napadom virusa mogu da budu prourokovana: Nuklearni poliedarni virus (NPV). Citoplazmatini poliedarni virus (CPV) Granula virus (GV)Leucoma salicis NPVLymantria dispar NPVMalocosoma neustria NPVNeodiprion sertifer NPVEuproctis chrysorrhoea NPV, CPVLymantria monacha NPV, CPVPhalera bucephala CPVThaumatopoea pytiocampa NPV T. Processionoea NPV, CPVRhyacionia buoliana GV

2. Bakterije (carstvo Eubacteria)Bakterije su najprostiji jednoelijski organizmi. Jedna elija bakterije se sastoji od jedra, citoplazme, ribozoma i tazliitih inkluzija lipida, skrobnih zrnaca i proteinskih kristala. eliju obavija dajui joj vrstou i zatitu elijski zid preko kojeg se vri razmjena materija putem osmoze. Bakterije se razmnoavaju bespolnim putem - elijskom diobom. Najvie ive na raun mrtve organske materija, koju razlau svojim fermentima i time ubrzavaju proces kruenja materije u prirodi, ali neke bakterije ive i na ivim organizmima i tako izazivaju razna bakterijska oboljenja bakterioze, primjenjeno na svijet insekata entomobakterioze.Mnoge bakterije su obmotane sluzastim omotaem koji ih titi od nepovoljnih uslova sredine. Luei endospore koje mogu da ostanu vitalne dugi niz godina, bakterije osiguravaju razvie nove individue u odgovarajuoj sredini.Za patogene insekte najznaajnija je bakterija Bacillus thuringiensis od koje oboljevaju larve raznih vrsta Lepidoptera, Diptera i Coleoptera. Od ove bakterije danas se proizvode mnogi preparati (bioinsekticidi) sa suzbijanje tetoina. Ova bakterija se razmnoava prostom diobom i putem hrane dospijeva u crijevni kanal domaina i kroz intercelularne prostore ulazi u krv. Prije nego domain ugine, bakteria poinje sa luenjem endospora koje nakon to domain ugine ostaje konzervisana u zemlji. Kada takva spora dospije u tijelo insekta, pod uticajem odreene kisele sredine razlae se proteinski kristal koji obmotava sporu i ona lui izmeu ostalog delta endotoksin koji izaziva paralizu srednjeg crijeva, te domain umire. Na bazi ove osobine bakterije danas su formulisani mnogi preparati od kojih je najznaajniji Bacillus thuringiensis varijetet kurstaki koji se koristi protiv raznih defolijatora iz reda Lepidoptera (Lymantria dispar, Tortrix viridana, Geometridae...).Prednost ovih bakterijskih insekticida je to su usko specijalizovane za ciljnu tetoinu, jer se specijanim tehnologijama iz bakterije izdvaja samo proteinski kristal koji e samo u odgovarajuoj kiseloj sredini izluiti toksin koji e ubiti insekta. Zato e drugi organizmi ostati zatieni i u sluaju ako u njihovo tijelo dospije ovaj kristal.Posebna grupa bakterija predstavljaju rikecije mikroorganizmi od kojih neki izazivaju razna oboljenja rikecioze, a u insekatskom svijetu entomorikecioze.

3. Gljive (carstvo Fungi)Gljive su heterotrofni organizmi izgraeni od spleta micelija. Micelije su graene od spleta hifa.Postoje saprofitske gljive koje predstavljaju osnocnog razlagaa organske materije u prirodi i postoje parazitske gljive koje ive kao patogeni na biljnom i ivotinjskom organizmu. Bolesti koje izazivaju patogene gljive zovu se mikoze, a na insekatskom organizmu entomomikoze.Za razmnoavanje gljiva potreba je visoka vlanost to prestavlja veliki nedostatak pri izradi preparata za suzbijanje tetnih insekata, zato su najpogodniji za primjenu protiv tetnih insekata u zemljiti ili u uslovima staklarske proizvodnje.Za proizvodnju preparata na (bioinsekticida) na bazi gljiva najznaajnija je Beauveria bassiana koja se koristi u borbi protiv nekih vrsta iz reda Lepidoptera, naroito protiv vrbotoca (Cossus cossus) i drvesnice (Zeuzera pyrina).

4. Praivotinje (carstvo Protista)To su jednoelijski organizmi od kojih neke vrste ive kao paraziti na drugim organizmima. Poznat je rod Nosema. Od entomopatogenih praivotinja najpoznatija je Neoplactana carpocapsae koja parazitira mnoge vrste Lepidoptera ujkljuujii i gusjenice gubara.

5. Nematode (kolo Nematoda) To su sitni organizmi koje ee parazitiraju biljke nego ivotinje. Danas se u biofabrikama proizvode neke vrste nematoda za borbu protiv tetnih insekata u poljoprivredi.

6. Pauci (klada Arachnoidea)Veina predstavnika ove klase vode predatorski nain ivota. Neki su slobodni lovci, a neki hvataju rtve pomou pauine koje pletu poput zamke. Neke vrste paukova iz roda Allothrombidium su redatori jaja gubara.

7. Stonoge Postoje fitofagne i zoofagne stonoge. Zoofagne stonoge vrlo esto love insekte u povrinskom sliju zemlje, tako da su im rtve zemljine tetoine.

8. Insekti u borbi protiv tetoina se dijele na a) Predatoreb) Parazitoidec) Insekti protiv korova

a) Predatori su insekti koji napadaju druge insekte u raznim stadijumima. Insekti predatori se mogu upotrebiti na sva etiri naina u biolokoj borbi protiv tetoina: lepovanjem, introdukcijom, masovnom proizvodnjom i njihovom zatitom. Insekata predatora ima meu raznim redovima: Red Diplura. Svi predstavnici ovog primitivnog reda su predatori. Predatorski ivot vode larve i imaga. Red Odonata (Vilinski konjici). Svi insekti iz ovog reda su predatori u stadijumu larve i imaga. Oni love svoj pljen u vazduhu zahvaljujui dobro razvijenom ulu vida. Red Mantodea (bogomoljke). Svi predstavnici ovog reda su predaatori u stadijumu larve i imaga. Veoma su prodrljivi i love sve insekte. Red Dermaptera (kookrilci). Obino su omnivore. Najbitnija vrsta ovog reda za umarstvo je uholaa (Forficula auricularia), ije se larve i imago esto hrane lutkama gubara. Red Orthoptera (pravokrilci). Manji broj vrsta ovog reda su predatori i to iz podreda Ensifera. Red Heteroptera (stjenice). Veinom fitofagni insekti uz nekoliko familija zoofagnih od kojih su najznaajnije u naim umama Reduvidae, koje se esto hrane larvama drugih insekata. Red Raphidioptera. Malobrojan red iji predstavnici su u stadijumu larve i imaga zoofage. Red Neuroptera (mreokrilci). Svi predstavnici ovog reda su u stadijumu larve zoofage. U naim umama najvei znaaj ima Chrysopa vulgaris iz familije Chrysopidae. Red Coleoptera (tvrdokrilci). Ovaj red obiluje tetnim insektima meu kojima su znaajne vrste kao predatori u stadijumu imaga:Calosoma sycophanta (lepotelka) kao najznaajniji predator larvi gubara; Calosoma inquisitor poznati predator tzv. glatkih gusjenica (velikog i malog mrazovca i zelenog hrastovog savijaa); Coccinela septempunctata (bubamara) predator najvie lisnih vai (Aphidinaea); Clerus formicarius ( koji rado tamani larve, lutke i imaga sipaca u njihovim hodnicima. Red Diptera (dvokrilci). Vrste iz nekoliko familija ovog reda su predatori: familija osolikih muva (Syrphidae) u stadijumu larve su predatori biljnih vai; predstavnici grabljivih muva (Asilidae); neki muva galice (fam. Cecidomyiidae) Red Hymenoptera (opnokrilci). Najznaajniji predstavnik je umski mrav (Formica rufa) koji bukvalno isti umu od tetnih insekata. Prave ose (Vespidae) znaju biti tetoine mladih biljaka, ali isto tako i da vode predatorski nain ivota.

b) Parazitoidi Parazitoidi su insekti koji u stadijumu larve ive na raun domaina , dok imago vodi potpuno drugaiji nain ivota i najee se hrani nekarom cvijetova. Kada larva zavri razvie, ona ubija domaina na iji raun se razvijala.Sve parazitoide moemo podijeliti prema stadijumu domaina kojeg napadaju na: Parazitoide jaja. Pripadaju vrste iz familija Trichogrammatidae, Encirtidae, Mymaridae, Scelionidae. Rod Trichogramma obluje vrstama koje parazitiraju jaja gubara i ostalih leptira. Parazitoide larava. Pripadaju familijama iz reda Hymenoptera i Diptera. Meu njima su najvanije vrste roda Rhyssa koje parazitiraju larve osa drvenarica, te vrste roda Apanteles koje parazitiraju larve mnogih leptira. Parazitoide lutaka su redovno endoparazitoidi. Mnoge vrste iz familije Ichneumonidae pripadaju ovoj grupi. Parazitoide imaga. Ovoj grupi pripadaju mnoge vrste iz reda Diptera i nekih Hymenoptera. Za umarsku struku posebno je znaajna vrsta Tomicobia seitneri, koja parazitira imaga osmozubog smrinog potkornjaka (Ips typographus).U svijetu parazitoida najvie je parazitoida larava, zatim lutaka, jaja, a najmanje imaga.Odnosi parazitoida i domaina mogu da budu:1. Koinobiontski parazitizam jedna larva jedne vrste ivi u (endoparazitizam) ili na (ektoparazitizam) domainu2. Gregarni parazitizam vie larava jedne vrste parazitoida u (endoparazitizam) ili na (ektoparazitizam) domainu.3. Multiparazitizam larve vie vrsta ive na raun jednog domaina4. Superparazitizam vie enki jedne vrste solitarnog parazitoida poloi jaja na ili u tijelo jednog domaina5. Kleptoparazitizam odnos kada jedan insekt koristi hranu drugog, ubijai ga pri tom ili ostavljajui bez hrane.6. Hiperparazitizam parazitoid parazitira parazitoida.

c) Korienje insekata protiv korovaovjek u borbi protiv korova, naroito u poljoprivredi koristi najvie herbicide. U umarstvu primjena herbicida je dosta ograniena i uglavnom se koristi u rasadnicima ili mlaim kulturama i plantaama. Pored mnogih dobrih osobina herbicida, mnoge su i tetne, kao to je toksinost za ovijeka i toplokrvne ivotinje.Jedan od naina borbe protiv korova je korienje specifinih fitofagnih insekata koji ive na pojedinim korovskim biljkama smanjujui brojnost njene populacije.

9. Vodozemci (klasa Amphibia)Manji broj vodozemaca ivi u umi. esti su predstavnici repatih vodozemaca: areni dadevnjak (Salamandra salamandra) i vie vrsta ir roda aba (Anura).

10. Gmizavci (klasa Reptilia) Iz ove klase esti su u umama razne vrste gutera (podred Lacertilia), od kojih je dosta brojan zelemba (Lacerta viridis).

11. Ptice (klasa Aves)Ptice su veoma znaajni predatori umskih tetnih insekata. Nema ni jedne tetne umske vrste koja u svijetu ptica nema bar tednu vrstu predatora. Ptice rado jedu i korisne insekte, ali je neuporedivo vei njihov znaaj u suzbijanju tetoina.Pticama treba maksimalno pomoi kao dragocjenim stanovnicima umskih ekosistema na razliite naine: Propagandom kod lokalnog stanovnitva Stvaranjem pogodnih mjest aza gnjedenje i zadravanje ptica u umi Ishranom ptica tokom zime Vlanim i suvin kupatilima

Najbitnije familije i vrste ptica u naim umama su:Fam. Corvidae Vrane. Vrana (Corvus cornyx), gaak (Corvus frugilegus)Fam. Sturnidae vorci. Kao i vrane okupljaju se u jata u potrazi za hranom. Obini vorak (Sturnus vulgaris). Kao i vranenaje ahrana su im skakavci.Fam. Fringillidae Zebe. Pored sjemenki hrani se insektima. Obina zeba (Fringilla coelebs)Fam. Paridae Sjenice. Najea je obina sjenica (Parus major)Fam. Laniidae Svraci. Krupnije ptice od kojih su najpoznatiji obian svraak (Lanius excubitor) i mali svraak (Lanius minor) koji insekte u prenamonoenju hvataju masovno i nabdaju na trn kao rezevu hrane ime priinjavaju veliku korist u suzbijanju prenamnoenih insekata.Fam. Turdidae Drozdovi. Tu spadaju kos (Turdus merula), veliki slavuj (Luscinia luscinia), mali slavuj (Luscinia megarhyncha).Fam. Hirundinidae Laste. Ptice selice. Iskljuivo se hrane insektima lovei ih u vatduhu. Seoska lasta (Hirundo rustica), gradska lasta (Delichon urbica).Fam. Cuculidae Kukavice. Najkorisnije ptice to se tie insekata. Najradije se hrane dlakavim gusjenicama koje druge ptice izbjegavaju zbog arnih dlaic (gubar, utotrba, nona, etnici...). Kukavica (Cuculus conorus).Fam. Picidae Djetlii. Izuzrtno korisne ptice koje se iskljuivo hrane insektima. Za razliku od ostalih ptica, djetlii istrauju pod korom ili duboko u drvetu. U stanju su tokom zime da unite veliki dio populacije striibuba, sipaca, vrbotoaca, drvesnice i drugih ksilofagnih insekata. U naim umama najei su: Mali djetli (Dryobotes minor), veliki djetli (Dryobotes major), zelena una (Picus viridis), crna una (Dryocopus martius).

12. Sisari (klasa Mamalia)Mli broj je vrsta koje mogu da doprinosu smanjenju brojnosti tetnih umskih insekata, pa ipak su neke vrste korisne bar zbog pdravanja biocenotike ravnotee. Sljepi mievi (red Chiroptera). Noni letai koji love u letuBubojedi (red Insectivora) su sitni sisari koji se najee hrane insektima.za nas su posebno znaajni: krtica (Talpa europaea), je (Erinaceus europaeus), rovice (Sorex spp.).Papkari (red Artiodactyla). Divlja svinja (Sus scrofa).Zvijeri (red Carnivora). Lisica (Vulpes vulpes), jazavac (Meles meles)

3. Hemijske mjere borbePod hemijskim mjerama borbe podrazumijeva se korienje hemijskih materija protiv tetnih organizama. Hemijske materije za unitavanje tetnih organizama nazivaju se pesticidi (pestis zaraza; cedere ubiti). Pesticidi mogu da budu: Herbicidi (protiv korovskih biljaka) Fungicidi (protiv fitopatogenih gljiva) Baktericidi (protiv fitopatogenih bakterija) Insekticidi (protiv tetnih insekata) Akararicidi (protiv tetnih grinja) Nematocidi (protiv tetnih crva) Muloscidi (protiv tetnih pueva) Rodenticidi (protiv tetnih glodara)Stari Grci su koristili sumpor i arsen u borbi protiv tetnih insekata. U XIX vijeku koriteni su insekticidi na prirodnoj bazi (nikotin kao ekstrakt duvana i piretrin iz cvijeta buhaa Piretrum spp.). prvi organski insekticid je bio antimonin. Prvi univerzalni kontaktni insekticid DDT. Nakon otkria DDT a otkriveni su i drugi organohlorovani insekticidi, a nedugo zatim i iz grupe karbamata, pa piretroidi.Osim hemijskih otrova, za suzbijanje umskih tetnih insekata koriste se bioinsekticidi, atraktanti, insekatski hormoni, inhibitori insekatskih hormona, repelenti...Primjena hemijskih mjera borbe (insekticida) ima svoje prednosti i nedostatke.Prednosti su: Efikasnost Mogunost primjene na velikim povrinama Rentabilnost Unoverzalnost djelovanja Jednostavnost primjene u praksi Mogunost meusobnog mijeanjaNedostatci su: Otrovnost za ovjeka i ivotinje Otrovnost za biljke Odsustvo selektivnosti Rezistentnost Zavisnost od atmosferskih prilika

Fizike osobine insekticidaDejstvo jednog insekticida zavisi od njegove prirodne otrovnosti i od drugih faktora, od kojih su posebno znaajne njegove fizike osobine:1. Finoa estica. Srazmjerno se poveava povrina kontakta otrova sa tijelom insekta sa finoom estica, pa je insekticid efikasniji to su mu estice finije2. Isparljivost. Od isparljivosti insekticida u velikoj mjeri zavisi rezidualno djelovanje insekticida.3. Mo lebdenja. Zavisi od finoe estica i specifine osobine otrovne materije.4. Ljepljivost je osobina od koje zavisi efikasnost preparata i duina djelovanja. Zavisi od finoe estica i specifinih osobina materije (adhezija, el. naboj, viskozitet). Ako je ljepljivost loa dodaju se adhezivi.5. Rastvorljivost u vodi je nepoeljna osobina insekticida jer im je reziduelno djelovanje kratko sa prvom jaom kiom.6. Viskozitet je osobina bitna za uljane insekticide. Viskozitet se izraava silom kojom se tena materija opire razdvajanju njenih molekula vrstim tijelom, i bitna je kod uljanjih emulzija koje stvaraju skramu na tijelu insekta ispod koje se on gui u nedostatku kiseonika.7. Mo kvaenja zavisi od povrinskog napona tenosti i povrinskog napona podloge na koju e insekticid pasti. Da bi insekticid bio efikasan, povrinski napon podloge treba da bude to vei, a povrinski napon tenosti insekticida to manji, kako bi podloga to bolje upila insekticidne materije. Da bi se poveala mo kvaenja insekticida dodaju se ovaivai ili sredstva za kvaenje.

Toksikologija insekticida

Toksikologija je nauka o otrovima koja prouava njihovo porijeklo, fizike i hemijske osobine, mehanizam djelovanja, nain intoksikacije, simptome i posljedice, pronalaenje protivotrova...Otrovi su materije koje djeluju na organizam hemijski razarujui njihova tkiva ili inhibirajui po ivot vane fizioloke procese.Doza je odreena koliina unijetih otrova koji djeluju na organizam. Letalna doza (dozis letalis) je doza koja izaziva smrt. To je dovoljna koliina otrova pogubna za jedinku.Toksina doza (dozis toxica) je doza koja dovodi samo do pojave simptoma trovanja i naziva se jo subletalna doza.Srednja letalna doza (Ld50) je koliin otrova koja e izazvati smrt 50% ispitivanih jedinki. Ovaj pojam se odnosi na ovijeka i njegov odnos prema otrovnosti odreene materije. Srednja letalna doza se izraava u miligramima po kilogramima teine organizma (mg/kg). Prema veliini srednje letalne doze, sve pesticidne materije su prema otrovnosti za ovjeka svrstane u tri grupe otrova:I gupa najmanja srednja letalna doza a III grupa najvea srednja letalna doza.Minimalna letalna doza (dozis letalis minima) je najmanja koliina otrova koja unijeta u organizam izaziva smrt.Maksimalna letalna doza (dozis letalis maxima) je najvea koliina otrova koja se moe upotrijebiti protiv ptetoina, a da ne doe do fitotoksinih pojava na i u biljci.Koncentracija je odnos izmeu aktivne materije (otrov) i inertnog nosaa (najee voda) izraen u procentima. Otrovi prodiru u organizam na razliite naine: Preko usta (per os) Preko koe (per kutano) Preko organa za disanje (inhalaciono)

Djelovanje insekticida na insekte

Mehanizam djelovanja pojedinih insekticida na insekte je razliit. Neke od najvanijih grup insekticida ukoji se koriste u zatiti uma su:1. Mineralna ulja koja dijeluju mehaniki, stvarajui uljanu prevlaku spreavajui disanje insekta.2. Cijanovodonina kiselina izaziva guenje insekta inhibicijom elijskog disanja tako to blokira enzim disanja, te dolazi do spreavanja transporta kiseonika do elija u organizmu, usljed ega dolazi do eliskog guenja i insekt ugiba.3. Nitrirani derivati fenola i krezola su izbaeni iz upotrebe. Oni su poveavali oksidaciju u tkivima, usljed ega je dolazilo do hipertermije i uginua organizma usljed isuivanja tkiva zbog previsoke temperature.4. Organohlorovani ugljovodonici izazivaju inhibiciju enzima nervnog sistema koji uestvuju u transportu katjona kroz membranu nervnih elija prilikom prenoenja nadraaja. Jedna grupa ovih jedinjenja djeluje na centralni nervni sistem, a druga grupa na periferni nervni sistem.5. Organofosforni insekticidi izazivaju inhibiciju acetilholinesteraze, usljed ega dolazi do nagomilavanja acetilholina , te paralize nervnih elija.6. Karbamatni insekticidi su inhibitori holinesteraze, to dovodi do nagomilavanja acetilholine i paralize nervnog sistema.7. Piretroidi djeluju na naruavanje prenosa nervnih nadraaja uz karakteristine simptome:- uznemirenost (ekscitacija)- poremeena kordinacija- smrt

Djelovanje insekticida na biljke

Insekticidi ne smiju da imaju fitotoksino djelovanje, pa ipak do fitotoksinih pojava moe doi u raznim sluajevima: Upotreba insekticida za zimsko tretiranje tokom vegetacije Upotreba jee koncentracije preparata nego to je preporueno Tretiranjem biljaka u osjetljivim fazama razvia Tretiranjem biljaka kada one intezivno transpiriu Nestrunom pripremom tenosti za tretiranja Direktnim tretiranjem biljaka gdje je nosa jak Gasovi zamagljivaa i jaka struja oroivaaFitotoksine pojave se manifestuju na razliite naine: Oegotine se javljaju na mladim, nedovoljno odrvenjenim djelovima i liu izazivajui njihovo suenje. Nekroza kore nastaje uzastopnim tretiranjem sredstava za zimsko tretiranje. Manifestuje se izumiranjem kore, njenim suenjem i opadanjem- Krljavljenje semanifestuje bolesnim izgledom biljke usljed prestanka ili usporenog rasta korijena. Do ovog dolazi prekomjernom upotrebom sredstava za tretiranje zemljita, Smetnje u fotosintezi nastaju zbog prevelike koncentracije mineralnih ulja, koja mogu izazvati velike smetne u asimilaciji i respiraciji lia, tokom ljetnih prskanja. Smanjenje klijavosti sjemena moe nastati ako se sjeme izloi duem djelovanju, visokoj koncentraciji otrovnog gasa tokom korienja gasovitih insekticida, ili ako se fumigacija vri na vioj temperaturi od sobne.

Formulacije insekticida

Da bi primjena insekticida bila efikasna, pored njegove otrovnosti veoma je bitan oblik u kojem se primjenjuje. Svaki pesticid se sastoji iz aktivne materije i inertnog nosaa. Aktivna materija je hemisjko jedinjenje koje daje karakter apartu, a inertni nosa poboljava fiziko hemijska svojstva preparata i omoguava njegovu laku primjenu.Inertni nosai (ingradijenti) mogu biti razliiti:Razreivai i nosai slue da smanje koncentraciju aktivn ematerije i da omogue ravnomjerno rasturanje preparata. Najee su prirodnog porijekla.Rastvarai se dodaju tenim insekticidima koji su slabo rastvorljivi u vodi.Emulgatori spreavaju razvajanje emulzije i omoguuju razreivanje tenih insekticida vodom.Antikoagulanti spreavajui ugrudvavanje (zgruavanje) prakovitih insekticida.Okvaivai sniavaju povrinski napon vode i time poveavaju sposobnost kvaenja tenih preparata.Pored ovih postoje jo i diperziti, stabilizatori, adhezivi...vrste formulacije insekticida mogu biti. Granule i mikrogranule (GR i MG) Kvaljivi praak (WP)Tene formulacije insekticida mogu biti: Koncentrovani rastvor (SL) Koncentrovana suspenzija (SC) Koncentrat za emulziju (EC) Uljani rastvor (OL) Emulzija ulja u vodi (EW)

uvanje insekticida i mjere predostronosti pri radu

Poto je najvei broj insekticida otrovan za ovjeka oni se moraju uvati na posebana nain, te se mora prilikom rada sa unsekticidima pridavati odreenih pravla. Ne jesti, ne piti, ne puiti Ne dirati se rukama po ustima, nosu i oima Izbjegavati udisanje otrovnih para ili praha Sve operacije obavljati u posebnom odijelu Oi i lice zatititi maskom Odstraniti sva neuposlena i nestruna lica Rijeiti se prazne ambalae po propisu Tretirane povrine vidni obiljeiti Obavijestiti lokalno stanovnitvo o tanom datumu, vremenu i lokaciji tretiranja povrine preko javnih sredstava informisanja Obezbjediti protivotrov U sluaju trovanja pruiti prvu pomo do dolaska ljekara ee podrvrgavati ljekarskim pregledima lica koja rade sa otrovima

Podjela insekticida

Podjela insekticida se moe izvriti prema vie kriterijuma.

Prema specifinom dejstvu na razliite stadijume insekatskog razvia: Ovicidi (u stadijumu jajeta) Larvicidi (u stadijumu larve) Adulticidi (u stadijumu imaga)

Prema specifinom nainu djelovanja na insekte: Digestivni insekticidi (utrobni). Koriste se za trovanje hrane. Njih insekti unose u crijevni kanal, odakle odlaze u tjelesnu duplju i pomou krvi se raznose po cijelom tijelu. Truje se prirodna hrana neprijatelja, s tim to ne smije da se pogora njen ukus. Primjenom ovih insekticida poteeni su predatori i parazitoidi tetnih insekata. Uguujui insekticidi (fumiganti) dospijevaju u insekatsko tijelo preko organa za disanje (kroz stigme, preko traheja i traheola u organe i elije u tkivima). Uguujui insekticidi nisu selektivni i za njihovu primjeni je poterbna zatvorena prostorija (hermetiki ili poluhermetiki). Kontaktni insekticidi djeluju na insekte kada dou u kontakt sa povrinom njihovog tijela. Ovi insekticidi mogu da mehaniki zapue stigme i time zaustave dotok kisika u tijelo insekta, mogu da rastvaraju lipide u kutikuli , mogu da ulaze u tijelo insekta putem nervnih zavretaka na povrini koe. Ovi insekticidi su malo selektivni. Sistematini isekticidi se upijaju u biljne sokove i transportuju u sve biljne organe i djeluju na insekte koji se hrane biljnim sokom. Izrazito su selektivni.

Prema stabilnosti svojih molekala u uslovima spoljanje sredine: Veoma stabilni (razlaganje due od 2 godine) Stabilni (razlaganje 6 mjeseci do 2 godine) Srednje stabilni (razlagane 1 6 mjeseci) Slabo stabilni (razlaganje krae od mjesec dana)

Prema srednjoj letalnoj dozi (LD50): I grupa (jako otrovni) II grupa (srednje otrovni) III grupa (slabo otrovni)

Prema hemijskom sastavu: Insekticidi na bazi neorganskih jedinjenja Insekticidi na bazi organskih jedinjenja Insekticidi prirodnog (biljnog) porijekla

Prema grupama hemijskih jedinjenja od kojih su formulisani: Organohlorovani insekticidi Organofosforni insekticidi Karbamati Biljni insekticidi Sintetisani piretroidi Atraktanti Repelenti Homosterilizanti Fumiganti

Postoje i brojne druge klasifikacija, na primjer: Prema kancerogenosti za ovjeka Prema mutagenosti Prema kumulativnosti ...

Postoji i itav niz jedinjenja koji ispoljavaju specifino djelovanje na insekte: Repelenti su jedinjenja koja djeluju odbijajue na insekte Atraktanti su jedinjenja koja privlae insekte Hemosterilizanti su hemijska sredstva koja izazivaju sterilnost Feromoni su supstance koje privlae individue iste vrste, a proizvode ih sami insekti Kairomoni su supstance koje koje privlae jedinke iste vrste, a proizvode ih insekti ili se stvaraju u prirodi u nekom supstratu

Podjela insekticida prema namjeni:1. Insekticidi za folijarno tretiranje2. Insekticidi za zimsko tretiranje3. Insekticidi za tretiranje zemljita4. Insekticidi za tretiranje sjemena i sadnog materijala5. Insekticidi za tretiranje trupaca6. Insekticidi za suzbijanje teetoina u skladitima (fumiganti)7. Atraktanti

Insekticidi za folijarno tretiranje

Ovi insekticidi slue za tretiranje lia biljaka. Mogu da budu kontaktni, sistematini i digestivni. Tretiranje asimilacionih organa biljke moe da se vri tehnikom prskanja, oroavanja i zamagljivanja sa zemlje, najee u rasadnicima i mladim kulturama i plantaama, te mikroniranjem odraslih sastojina i velikih umskih kompleksa avionom iz vazduha.Insekticidima za folijarno tretiranje pripadaju sljedee grupe insekticida:1. Organohlorovani insekticidi.Insekticidi iz ove grupe imaju kontaktno djelovanje na insekte. Prvi meu njima je bio poznat DDT, da bi se kasnije sintetizovale druge materije na bazi hlorovanih ugljovodonika. Velika prednost i mana je njihoova dugotrajnost. Danas je u upotrebi samo jedna njihova grupa:Preparati na bazi Endosulfana.2. Organofosforni insekticidi.Ova jedinjenja imaju kontaktno, digestivno, sistematino i uguujue djelovanje. Prva jedinjenja su bila jako toksina za ljude i druge toplokrve ivotinje, ukljuuui i poznati radan. Danas se koriste preparati na bazi sljedeih grupa jedinjenja: Derivati fosforne kiseline Derivati ditiofosforne kiseline (malation...) Derivato tionofosforne kiseline (fention...) Derivati fosforaste kiseline

3. Karbamati Karbamatni insekticidi su derivati karbaminske kiseline. Oni su inhibitori ezima holinesteraze, usljed ega dolazi do nagomilovavanja acetilholina, te nastaje paraliza nervnih elija. Ehikasni su protiv insekata koj su razvili rezistentnost na organofosforne insekticide sa kojima su jako slini. Neka jedinjenja iz ove grupe su regulatori rasta insekata podstiui aktivnost juvenilnog hormona. Karbamati su vrloefikasni protiv lisnih vai, lisnih minera, injaka, grinja, nematoda , te rovca.Imaju kontaktno, digestivno i uguujue djelovanje.Tri grupe jedinjenja se primjenjuje u umarstvu: Derivati Aril N-metil karbamata Derivati heterociklinih karbamata Derivati metil karbamata oksima4. BenzoilfenilureeOva jedinjenja su inhibitor sinteze hitina kod insekata. Ova jedinjenja zaustavljaju luenje hitina, tako da se miii ne vezuju za kou i larva tokom presvlaenja ostane nepokretna. Insekticidi iz ove grupe se nazivaju biotehniki insekticidi. Naroito su efikasni za gusjenice I do III stipnja. Vioks toksinost za gusjenice leptira, naroito gubara.Aktivna materija diflubenzuron. Kontaktno djelovanje jer larva se ne hrani kada se presvlai.5. Sintetisani piretroidiSintetizovani piretroidi su jedinjenja slina prirodnom piretrinu, izdvojenom iz cvijeta buhaa (Piretrum cinerariefolium). To su kontaktni i digestivni insekticidi koji djeluju na nervni sitem insekata remetei orotok +jona Na (pozitivno naelektrisanih jona natrijuma) kroz nervnu membranu. Simptomi se pokazuju nakon veoma kratkog vremena u vidu nesposobnosti leta i kretanja insekata. Danas se mnogi piretroidi formuliu zajedno sa nekim organofosfatima i karbamatima u cilju sigurnijeg efekta.6. Insekticidi biljnog porijeklaNajvei praktini znaaj imaju biljke koje u svom sastavu imaju piretrine i alkaloide.Piretrini su grupa hemijskoh jedinjenja koja se nalaze u biljkama iz roda Piretrum (Chrysantemum). Koriste se dvije biljke ovog roda: Ch. cinerariefolium i Ch. roseum. Jedinjenja se najvie nalaze u cvijetu biljke. Piretrin djeuje kontaktno na nervni sistem insekta.Alkaloidi se takoe nalaze u nekim biljkama. Najpoznatiji ije nikotin, koji se nalazi u listu duvana (Nikotiana tabacum). Djeluje kontaktno, digestivn i uguujue. Najjae je uguujue djelovanje koje veoma brzo izaziva paralizu nervnih centara insekata.Veratrin je alkaloid koji sadri biljka Vertrum viridae i V. alba. Djeluje zako to u sporava, au veim dozama zaustavlja disanje organizama.Azadirahtin je alkaloid koji se nalazi u biljci Azadirachta indica. Azadirahtin djeluje kao regulator razvoja insekata, ometa njihovu ishranu, utie na reproduktivnu sposobnost enki, te protiv nekih insekata djeluje kao repelent.

Insekticidi za zimsko tretiranje

Koriste se protiv tetnih insekata koji prezimljavaju na biljkama hraniteljkama u razliitim stadijumima: jaja (lisne vai i neki laptiri), larve (titaste vai i gusjenice nekih leptira), imaga (surlai i bube listare). Tretiranje se vri prskanje biljke tako da se biljka okupa. Vremenski usluvi moraju biti bez kie, bez vjetra i sa temperaturom viom od +5C. Zimsko tretiranje se vri u rasadnicima i mladim kulturama. Imaju kontaktno djelovanje.Danas se koriste insekticidi za zimsko tretiranje na aktivnoj bazi mineralnih ulja i mineralnih ulja + metidation.

Insekticidi za tretiranje zemljita

Ovi insekticidi su u obliku granula i koriste se protiv tetoina koje oteuju korijenje biljaka (rovac, grice, injaci, larve surlaa).Tretiranje se vri tako to se preparat razbaca po cijeloj povrini prije sjetve ili sadnje, a potom se unese u zemlju oranjem ili tanjiranjem, ili ubacivanjem preparata du brazda u kojima se vri sjetva ili sadnja. Ovo preparati treba da budu blago isparljivi i da su im pare otrove za tetoine.Koruste se preparati na aktivnoj bazi Malation + Fenitrotion, Karbofuran...

Insekticidi za tretiranje sjemena i sadnog materijala

Postoje dva postupka za tretiranje sjemena: suvi i vlani. Suvi postupak podrazumijeva posipanje prakovitim insekticidom navlaeno sjeme, pri emu se praak zalijepi prekosjemenki.Vlani postupak se odnosi na potapanje sejmena u vodu sa insekticidom i poslije odreenog vremena se vri sjetva.U oba sluaja tretirano sjeme je zatieno od tenih insekata dok biljka ne ojaa.Danas se koriste uglavno preparati registrovani za poljoprivredne usjeve.

Insekticidi za tretiranje trupaca

Za zatitu trupaca, drvne grae i ugraenog drveta od ksilofagnih insekata (striibube, sipci, drvotoci, bjeljikari, krasci i surlai) koriste se specifini insekticidi koji imaju dugotrajno djelovanje. Tehnika aplikacije se sastoji od direktnog premazivana ili prskanja trupca ili drvne grae gotovim preparato (bez razrijeivanja). Kod nas se kristio preparat na bazi aktivne materija Lindana, koji je od 2007 zabranjen za upotebu.

Insekticidi za suzbijanje tetoina u skladitima (fumiganti)

U zatvorenim prostorijama, u kojima se uva sjemenski i sadni materijal, esto se nalaze tetoine kojemogu taj materijal da ozbiljno otete.Te tetoine se mogu efikasno suzbijati posebnom grupom insekticida- fumiganti. Uguujui insekticidi ili fumiganti isparavaju na sobnoj temperaturi , a pare s toksine za sve ivotinjske orgnizme. Uslov za primjenu je hermetiki ili polugermetiki zatvoren prostor.Postoje posebna pravila pri korirnju fumiganata: Mogu da vre samo ustanove ovlaene od dravnih organa. Moe se vriti samo u objektima udaljenim od naselja min 200m Obavezno korienje zatitne opreme Obavezno provjetravanje prostorije nakon fumigacije Optimalni uslovi su relativna vlaga 60 70 %, temperatura 15 - 20C (ne smije biti nia od 5C)

Glavni predstavnici fumiganata su:Sumpor dioksid (SO2). Bezbojan gas, mirisa na truo kiseo kupus. Djeluje na organe za disanje izazivajui guenje.Etilenoksid (CH2OCH2). Bezbojan gas neprijatnog mirisa koji podsjea na miris etra. Na ive organizme djeluje kao narkotik i elijski otrov. Toksian je za sve insekte, mikroorganizme, ali i za biljna tkiva, te se ne preporiuje za zelene biljke, ve samo za sjeme.Cijanvodonik (HCN). Bezbojan gas, mirisa na gorak badem. Lki je od vazduha. Blokira fermente disanja ime se spreava predaja kiseonika elijama u tkivima.Fosforvodonik (PH3). Bezbojan gas, mirisa na pokvarenu ribu. Djeluje na centralni nervni sistem, digestivne poremeaje i oteenje plua.Hlorpikrin (CCL3NO2). Primjenjuje se kao fumigant, nematocid, te za fumigaciju zemljita.Dihloretan (CLCH2CH2CL). Bezbojna tenost sa mirisom na hloroform. Inhibira disanje.Metilbromid (bezbojan, pri veim koliinama podsjea miris na hloroform. Simptomi su insuficijencija krvotoka, nervni poremeaji...Koristi se za suzbijanje nematoda, insekata, glodara, fitopatogenih mikroorgnizama, korovskih boljaka.

Atraktanti

To su hemijska jedinjenja razliitog porijekla koja privlae insekte, obino putem ula mirisa. To jesu hemijska jedinjenja, ali nisu otrovi, te za njih ne vrijede neke negativne osobine koje imaju otrovne materije. Atraktanti mogu da budu: Seksualni atraktanti. Mirisne materije obino produkuju enke, a mujaci otkrivaju enke svoje vrste upravo ulom mirisa pratei mirisne materije. Agregacioni atraktanti. Imaga jedne vrste, bez obzira na pol, produkuju specifine mirisne materije. Taj miris privlai imaga oba pola u cilju razmnoavanja.U oba sluaja insekte moemo uhvatiti pomou mamaca ili pomou specijalnih klopki u cilju unitavanja ili samo prouavanja.

4. Integralne mjere borbeIntegralne mjere borbe podrzumijevaju sve raspoloive mjere borbe protiv tetnih umskih insekata. Cilj integralnih mjera borbe je da pomou preventivnih mjera, ako one ne uspiju, onda pomou direktnih mjera (mehanike fizike, biolole i hemijske) svedemo tetoinu na odreeni procenat brojnosti pri kojoj ne moe initi vee tete u satojini, a to manje remeenje bioekoloke ravnotee u umi, uz tadovoljavajuu rentabilnost.Integralne mjere borbe nisu konane, ve su promjenjlive u cilju pronalaska novih rjeenja, rentabilnijih, efikasnijih i ekoloko opravdanijih.Vaan preduslov za uspjeh integralnih mjera borbe protiv tetnih organizama je dobro razvijena Izvjetajno prognostika sluba zatite uma, iji je zadatak da blagovremeno evidentira promjene u insekatskim populacijama.Takoe, preduslov je i dobro poznavanje bionomje tetoina i visoka strunost ljudi koji se bave zatitom uma.Program integralne zatite uma se formulie za svakog tetnog insekta.Na primjer, za suzbijanje gubara su propisane sljedee mjere: Od preventivnih mjera najvanije je dobro funkcionisanje Izvjetajno prognostike slube (IDP) Od represivnih mjera koriste se mehaniko fizike, bioloke i hemijske mjere. Mehaniko fizike sa satoje od:a) sakupljanja i spaljivanja jajnih legala gubarab)sakupljanja gusjenicac) sakupljnanjem lutakad) unitavanjem leptira tromih enki tokom dana- Bioloke mjere borbe se sastoje od suzbijanja gusjenica i leptira biolokim insekticidima na bazi bakterije Bacillus thuringiensis var. kurstaki. Takoe se koriste i repelnti izdvojene hemijske materije iz lista jasena. U periodu rojenja, uma se prska feromonom enke, pa mujaci ne uspijevaju da otkriju svoje enke, zbog ega izostaje kopulacija.-Hemijske mjere borbe se mogu primjeniti protiv gubara u stadijumu jajeta i gusjenice. Za suzbijanje gubara u stadijumu jajeta koriste se sredstav za zimsko prskanje na bazi mineralnih ulja.Suzbijanje gusjenica se moe vriti mikroniranjem biotehnikim insekticidima na bazi diflubezurona, protiv gusjenica I i II stupnja razvia.

28