Symposion [Şölen] - Platon

7/28/2019 Symposion [len] - Platon

1/54


2/54

LEN

PLATON

EVREN:CNEYT ETNKAYA

DNYA KLASKLER

FELSEFE

BORDO SYAH YAYINLARI


3/54

len

Platoneviren: Cneyt etinkaya

Editr: Veysel AtaymanRedaksiyon: Veysel AtaymanTrke Redaksiyon: Sleyman AsafTashih: Esen GrayBordo Siyah Yaynlar


4/54

DNYA KLASKLER

LEN

PLATON ( 427-348/347): SOYLU BR ALENN OLUYDU. SOKRATES'NLMNE KADAR ONUN DERSLERN ZLED. ARDINDAN MISIR VE GNEYTALYA'YI DA KAPSAYAN UZUN BR YOLCULUA IKTI. 387'DE ATNA'YA

DNEREK AKADEMA ADLI OKULU KURDU. KENDSNN OLDUU KABUL EDLEN28 DYALOGDA, HOCASI SOKRATES'N KONUMALARINI BRARAYA GETRR.BUNLARIN EN NEMLLERNDEN BAZILARI UNLARDIR: PHADON, GORGAS,

MENON, POLTKOS, DEVLET.

EDTR

VEYSEL ATAYMAN: 1941'DE STANBUL'DA DODU. STANBULNVERSTES'NDE ALMAN DL VE EDEBYATI VE FELSEFE RENM GRD.STANBUL NVERSTES MTERCM TERCMANLIK BLMNDE UZUN YILLARDERS VERD. HALEN AYNI BLMDE YKSEK LSANS DERSLERNE GRMEYEDEVAM ETMEKTEDR. FELSEFE, SNEMA VE EDEBYAT ALANINDA OK SAYIDA

MAKALE, DERLEME VE TELF KTABI YAYINLANDI. ZELLKLE SNEMAHAKKINDAK NC DEERLENDRMELER NEDENYLE HATIRI SAYILIR BRHAYRAN KTLESNE SAHP OLAN ATAYMAN, ETL YERLERDE VERDSEMNERLERLE OKURLARIYLA TEMASINI HEP SICAK TUTTU. BORDO SYAHYAYINLARI'NIN DNYA KLASKLER EDTRL GREVN YRTTSIRADA OK SAYIDA DNYA KLASNE EDEBYAT SOSYOLOJS EREVESNDENSZLER VE NOTLAR YAZDI. YZE YAKIN EVRS YAYINLANDI. 2009 YILINDADL DERNE TARAFINDAN TRKYE'NN EN PRESTJL EVR DLLERNDENBR OLAN MER ASIM AKSOY DL'NE LAYIK GRLD.

EVREN

CNEYT ETNKAYA: 1972'DE DODU. ANKARA'DA YUNAN DL VE EDEBYATIRENM GRD. ESK YUNANCA ORJNALLERNDEN EVRD ANTKKLASKLER ARASINDA SOKRATES'N SAVUNMASI VE LEN (PLATON), KRALODPUS VE ELEKTRA (SOFOKLES) VE ANTK YUNAN LRKLER-K CLT (KOSTASTOPOUZIS) VARDIR.

REDAKSYON

VEYSEL ATAYMAN: BAKINIZ EDTR.

TRKE REDAKSYON

SLEYMAN ASAF: 1950'DE STANBUL'DA DODU. SAINT BENOIT LSES'NBTRDKTEN SONRA FRANSA'DA RENM GRD. ODA YAYINLARI NFRANSIZCA EVR YAPTI. GELM HACHETTE ANSKLOPEDS YAYIN KURULUYEL GREVNDE BULUNDU. RADKAL VE CUMHURYET GAZETELER VEAYRINTI, CAN, NKILAP VE BORDO SYAH YAYINEVLER N REDAKSYON VEDZELT YAPTI.

FLZ GVER: 1947'DE STANBUL'DA DODU. REMZ VE YEN ALANYAYINEVLER N UZUN YILLAR REDAKSYON VE DZELT YAPTI.

TASHH

ESEN GRAY: 1961'DE STANBUL'DA DODU. STANBUL NVERSTES ESKTRK DL VE EDEBYATI BLMNDEN MEZUN OLDU. 1978 YILINDAN BERYAYINCILIK SEKTRNDE DZELTMEN OLARAK ALIMAKTADIR. GELMYAYINLARI, SABAH KTAPLARI VE TURGUT YAYINCILIKTA UZUN YILLAR


5/54

ALITI. BORDO SYAH DIINDA -KLTR YAYINLARI VE CUMHURYETKTAPLARINA DA DIARIDAN DZELTMENLK YAPMAKTADIR.


6/54

PLATON

"Bir zamanlar genken, birok kimse gibi dnyordum: Aklmda, kendimin efendisi olurolmaz politikaya ynelmek vard. Gelgelelim bu kararma, kamusal hayattaki u deneyim engeloluturdu: O zamanki anayasamz (dzenimiz) geni bir evrede deersiz, hor grlmekteydi vesonunda kt. Yeni anayasann (dzenin) tepesinde 51 erkek vard... Ancak bunlarn 30'u

snrsz iktidar yetkisiyle btn hkmeti (ynetimi) devraldlar. Onlarn arasnda birka akrabamve tandm vard ve bunlar kalkp beni de hemen (aralarna) ekmeye altlar... Genliimdebu konuda edindiim deneyimler bundan byle pek arc olmad. Onlarn, devlet ynetiminihaksz bir yoldan dndrp adaletin yoluna sokacaklarn ummutum. Bu nedenle de byk birmerakla ne yapacaklarn dikkatle izlemeye koyuldum ve ksa sre iinde, bu adamlarn eskianayasay koyacak yer bulamadklarn grdm. Baka birok eyin (hatann) yan sra arkadamolan yalca bir adam, dnemin en drst, en namuslu insan demekte hi tereddt etmeyeceimSokrates'i, bakalaryla birlikte bir yurtta zorla idama gtrmek zere grevlendirdiler;

bylelikle onu su orta yapmay amalamlard. Ne var ki Sokrates boyun emedi ve onlarncanice eylemlerine katlmak yerine her eyi gze almay tercih etti. Bunu ve buna benzer hi deyle nemsiz olmayan kimi eyleri grnce beni bir tiksintidir ald ve bu cani idareden

uzaklatm. ok gemeden o otuzlar devrildi ve anayasa lavedildi. Bunun zerine yeniden, okyava ilerlese de, politik dzlemde faal olma istei beni sarmaya balad... Gelgelelim, o iktidarsahiplerinden bazlar, en son Sokrates'e mal edilebilecek en kt sulamalarla arkadamzmahkemeye ardlar. Anlayacanz onu tanrszlkla sulayarak mahkemeye kardlar vehkm giydirip hkmn infazn saladlar... Bunu ve hkmeti, yasalar, treleri yneten kiilerigrnce ve yalandka bu arkn btnn kavradm ve doru bir sonuca varp politikayapmann ne kadar zor olduu anladm. nk dostlar ve gvenilir parti yoldalar olmadanhibir ey yapmak mmkn deildi... Ayrca yasama ve ahlak alannda knt ve rmeartc bir biimde artyordu. Bylece, balangta politikaya ok hevesli olduum halde, buolaylar grdke ve btn bu plansz, amasz srklenii inceledike kafam karmaya

balamt. Geri, btn bunlarn ve devle t varlnn nasl daha iyi olabilecei konusunda

dnmekten vazgemedim ve hep bir eylem frsat kollayp durdum, ancak sonunda mevcutdevletlerin berbat bir durumda olduunu kavradm. nk mkemmel bir yeni organizasyonelverili artlar sunarak imdada yetimezse devlet-yasa ilikileri hemen hemen iflah olmazdurumda kalacakt. Bunun zerine kendimi, hakiki felsefenin hakkn teslim ederek sadece onun,

btn kamusal ve zel hayattaki adalete bak imkn verebileceini ve doru ve hakikifelsefeciler iktidara gelmeden ya da devletlerin iktidar ve g sahipleri takdiri ilahi sonucundagerek filozoflara dnmeden insan soyunun mutsuzluunun son bulmayacan aklamayazorunlu hissettim."

Burada, Platon'un yazd ve otoritelerce sahici olduu kantlanm bir mektuptan, onun hayathakknda snrl bir bilgi edinmekle kalmyor, ayn zamanda onun felsefesi ve politik dnceleri

hakknda da izlenimler ediniyoruz.Platon 427 ylnda Atina'nn nde gelen ailelerinden birinin olu olarak dnyaya geldi.

Sokrates,^ onun yoluna kp o zamana kadar ara vermedii edebiyat olma abalarn bir yanabrakp fe lsefey le uramasn tavsiye ett iinde Platon yirmi yandayd. Platon sekiz ylSokrates'in rencisi olarak kald. Sokrates'in hkm giymesi ve o sarsc lm karsnda, nce

baba kentine srtn dnd, geici olarak Megara 'ya gitti, daha sonra uzun yolculuklara kt. Buyolculuklardan birinde yaygn bir sylentiye gre Kuzey Afrika'ya, byk olaslkla Msr'a veKyrene'ye kadar uzanm; oradaki dini ve din bilginlerini, ayn zamanda rahipler kastn tanmolmaldr. Belki daha da telere giderek Hindistan'n bilgelii ile tanmtr; nk eserlerinde

byle bir tanmann izleri bulunmaktadr. Ama asl, o dnemde Yunan kolonisi olan gney

talya'da ve Sicilya'da uzun sre kald kesindir.

Burada Yunanistan'dan tand Pythagoras Okulu121 ile yakn temas kurmu ve daha sonrakidncesinin gelimesinde etkili olacak nemli izlenimler edinmitir. Bu yolculuk, onun


7/54

matematikle yakndan ilgilenmesine yol am, bir yandan da dinsel, mistik grlerle tanmasnsalamtr. Bu arada Sirakusa Tiran'nn saraynda, akrabas Dion'un yannda da bir sreyaamtr. Platon'a hayran kalan Dion, politik bir reform planlamas iin onu iki kez Sicilya'yaarr. Ancak dnrn 7. mektubunda anlattna baklacak olursa, bu yolculuklardan hibirey kmad gibi, ba da olduka belaya girmitir. 387 ylnda, doduu kentte bir

bahedeki lmnden sonra "Platoncu Akad emi" adyla yzyllarca ayakta kalacak okulukurmutur. Platon burada gitgide saylar artan rencilere cretsiz dersler vermi; seksen

yanda, youn bir almann ortasnda, sylenenlere gre bir akraba dnnde hayata gzleriniyummutur.

Eserleri

Platon'un retmeni Sokrates, retme faaliyetini hemen tamamen rencileri ile kurduudiyaloglar, konuma ve syleme/syletme yoluyla gerekletirdii iin, onun kendi elindenkm tek bir sayfa bize ulam deildir. Platon'dan ise gnmze bir dizi metin ulamtr.Aratrmaclar, bu metinlere sonradan eklenmi ya da orijinal olmayan, sahte metinleriayklamlar ve sonuta Platon'un yazlarnn byk bir blm ve mektuplar gnmze salkl

bir ekilde ulamtr. Emin olabileceimiz bir baka nokta da, Platon iin de faaliyetinin arl k

noktasn szl retimin oluturduu gereidir. Platon'un yazarlk ve yazarlar hakknda pekyle parlak eyler sylemediini biliyoruz. Platon gibi parlak yazarlarda sk rastlanan birdurumdur bu. Ne var ki kendisi retisinin zn, iindeki ekirdei hibir zaman bir yazyaemanet edemeyeceini ve byle yaparak hasetlie ve anlayszla dn vermek istemediinisyledii halde biz ardllar iin onun yazlar, felsefesini renebileceimiz biricik kaynaoluturmaktadr; kald ki Platon'un neredeyse tamamen reddettii yazl rnleri iinde bu felsefe

btn ihtiamyla karmzda durmaktadr. Yazlarda ele alnan sorunlar, o gn nasl anlalm vetartlmsa, o halleriyle karmza karlar. Byle olduu iin dnrn belli sorunlar karsndanasl dnce gelitirdiini, anlaynn hangi ynde deitiini izlemek mmkn olmaktadr.

Diyaloglar

Platon'un hemen btn eserleri diyalog tarznda yazlmtr. Sokrates'in lmnn hemenardndan yazlan her ey diyalog biimindedir. Daha sonraki yazlarn byk bir blmnde de bukarlkl konuma ya da sylei biimi, belirleyici tarz olarak karmza kar; ancak Sokrates'in

bu diyaloglarda sylediklerinin ne kadar dorudan Sokrates 'in hesabna yazlabilir ne kadarPlaton'a aittir, bunu sylemek zordur.

Platon'un ad altnda 34 diyalog bize ulamtr. Bunlarn nemlileri unlardr:

1. Apologia (Savunma) Sokrates'in kendisine alan davada savunma konumasnn dahasonra kaleme alnm biimidir.

2. Kriton Yasalara saygy tartr.

3. Protagoras Sofistik^ dnce ile erdemler konusunda bir hesaplama, zellikle sofistikdncenin btnl ve retilebilirlii zerinedir.

Bu ilk diyalog, Ion, Lakhes, Politeia I, Lysis, Kharmides, Euthyphron ile birlikte genlikdiyaloglarn oluturur.

4. Gorgias Bu diyalogda da erdem ve onun retilebilirlii sorunu n plandadr. Syleilerde

sofistlerin bencil ahlak anlaynn yetersiz olduu sonucu ortaya kar. Retorik^ bir eitim aracolarak yeterli deildir. Tresel, ahlaksal olarak 'iyi olan' kaytsz artszdr ve bu diyalogdametafiziksel bir temele oturtulur. Ahlaksal iyi, politikann, mziin ve edebiyatn stnde yer alr;

diyalogun sonunda ruhun te dnyadaki kaderi tartlr.

5. Menon Bilgi'nin bir "hatrlama" olarak karakteristik nitelii tartlr. Matematiin nemizerinde durulur.


8/54

6. Kratylos Dil hakkndadr.

Bu diyalog Euthydemos, Kk Hippias, Byk Hippias ve Menexenos ile birlikte geidnemi diyaloglar olarak bilinirler. Bunlarn Platon'un talya yllarndan sonra yazld bellidir;nk diyalogda Pythagoras retisinin etkileri apak belli olmaktadr. Ancak bu geiaamasnda Platon'un dnya grnn henz doruuna ulat sylenemez.

7. Symposion (len) Bu diyalogda "Eros," iyiye ve gzele gtren itici g olarak anlalr.Burada Alkibiades'in, Eros'u kusursuz cisimletiren Sokrates'i vg konumas da yer alr.

8. Phaidon Ruhun lmszl. Diyalog, ruhun duyu st olma zellii ve ebedilii zerinesyleiler ierir. Burada Platon'un idealar retisinin gelitirildiini grrz.

9. Politeia (Devlet) Platon'un en geni kapsaml, ierik bakmndan en derin eseridir. Pltonolgunluk yllarnn ounu, bu almasna ayrmtr. Tek insandan toplum retisine doru yolalrken, eser, Platon felsefesinin btnn kapsar hale gelir.

10. Phaidros Bu diyalog Platon'un idealar retisi ve ruhun e blnme modeli iinzellikle nem tar.

11. Theatetos Bilgi'nin karakteristik nitelii hakknda bir bilgi teorisi tartmasdr.

12. Timaios Platon'un doa felsefesini ierir. Dnyadaki btn cisimlerin ve canllarnoluumu ve douu tartlr.

13. Kritias Bu yaz tamamlanmamtr. Platon'dan yaklak 10 bin yl nce, efsanevi adaAtlantis'in batn anlatr. Bu yazda ileri srlenler, gnmze kadar saysz aramalarn vetartmalarn kaynan oluturmutur.

14. Politikos Devlet adam. Yal Platon'un politika hakkndaki dncelerini ierir ve biziyasalar konusuna gtrr.

15. Yasalar (Nomoi) Platon'un yallk dneminin byk eseridir; dnrn bu almaybitirmeye mr yetmemi, bir rencisi tarafndan lmnden sonra kart lmt r. Bir kez dahapolitikaya at fedilmi bu son alma, devletin ahlaki temelde kurulmas ve yurttalarnn da bunagre yetitirilmesi talebinin Platon dncesinin, balangtan sonra izledii bir kayg olduunugstermektedir. Yasalar, Platon felsefesinin yallk dneminin ana kaynan olutururlar. 12'den15'e kadar olan diyaloglar, Sophistes, Philebos ve Parmenides'le birlikte dnrn yallkdnemi almalarn temsil eder.

Felsefi dncelerin anlatlma biimi olarak diyalog, Platon'dan sonra Yunanllar, Romallar,daha sonra da Avrupa dnrlerince sk sk bavurulan bir yol olmutur. Elbette Platondiyaloglarn, Sofistlerin gelitirdikleri ve Sokrates tarafndan mkemmelletirilen diyalektik

sylei olmakszn dnmek imknszdr. Dncenin sistematik olarak gelitirildii dzmetinler ile karlatrldnda diyalektik biim, anlatlanlar kafamzda ve gzmzde ok iyicanlandrma frsat vermekle kalmayp srece byk bir canllk getirme gibi bir avantajsalamaktadr. Bir konuda savunulan eitli kart ya da ayn grlerle sorunun eitli yanlar,konumaya katlan kiilere yaplan rol dalmyla ortaya kartlr. Kald ki, sonuta yazar,tartmay noktalamak ve kendi gryle bir yere oturtarak tartmaya nihayet bir son vermekgibi bir sorumluluk da tamaz. Bu, tartmay ortada brakma durumu, kararszlk ve bir eminolmama haline iaret eder gibi grnse de, Platon'un eserlerinden kan sonu, karmzda derin

bir dncenin temsi lcisinin, biz insanlarn dncesinin her zaman paralanm, elikil i veblk prk olduunu, kartl klar iermekten kurtulamayacan ok iyi bilen birininbulunduunu gstermektedir. Kald ki Platon Diyaloglarn sadece fe lsefe alan iindedeerlendirmek, bu kusursuz eserlere hakkn vermemek olacaktr. Diyaloglar parlak bir dilinkurduu, tartan taraflar ustaca, hatta dramatik bir tarzda kar karya getiren, fikirlerin birbiriniizledii birer metin, dnya edebiyatnn bir parasdrlar da.


9/54

Tarihsel Kkenler

Platon'un dncesi, dnce tarihinin sunduu btn rneklerde olduu gibi, balangtayaad dnemin dnce birikimi, anlay ve grleri ile balantl bir ekilde ortaya kar. Herdnr gibi o da dneminin birikimine kar ikilemli bir dnsel tavr gelitirir. Bu birikimlerin

belli bir blmnden yararlanr, onlar alp daha da gelitirir ya da onlara kar mcadele ediponlar aar. Demek ki dneminin dncesinden besleniini hem olumlu hem olumsuz iki

dzlemde anlamak gerekir.

Platon'un mcadele bayra ap amaya alt birikim Sofistik dncedir. Sofistlerin dnyagr, yararcla, haz ve zevke dayanmaktayd. Platon bu anlaylarn karsna tam birSokratesi olarak "iyi" kavramyla kar. "yi" doru, erdemli bir hayatn hem kesin ls hemde balca ereidir (te/os). Ruh gerein, dorunun dnyasna (dzenine-kosmos) ancak "iyi"zerinden ulaabilir. Platon, hayatn ve doruya giden yolun kusursuz bir Sokratesi mantklann amaya alrken, "iyi," dnyay (evreni) kuran temel ilke olarak kendi mutlaklylavardr. Byle olunca da insann her eyin ls, iyinin, dorunun tart ta olduunu ve genel,insan dnda bir lt bulunmadn ileri sren Sofistler ile kar karya gelmesi dekanlmazlar. Sofistik reti, Platon'a gre hem bilgi'nin hem de ahlakn temelini

kertecektir. Platon, Sofistlerin ikna sanat olarak ba vurduklar retorik, sz syleme sanat(hitabet) yntemine de kar kar. Bir felsefe yntemi olarak retorik yetersiz, kusurludur.

Herakleitos'a^ gre her ey kendi kartna muhtatr; filozof da rakibine. Sofistler ile arasnakesin bir mesafe yerletirmeye alan Platon, aslnda Sofistler ile bir tamamlama, gelitirmeilikisi kurmutur. Sofistik dnce, byk lde Yunan yurttan politikaya hazrlama gibipratik bir amaca dnkt. Bu amaca ulamak iin ikna edici sz syleme ve bilgilendirme kaygsne km. Konumann, hitabetin tekniinin biimsel inceliklerini, bilgi'nin dille aktarlmayollarn aratrp durmular, insan her eyin ls yaptklar iin de, d dnyaya, objeyeynelik ilgiyi, zneye kaydrmlar, szle ikna edilmesi gereken insann psikolojik zelliklerinianlamaya almlar, ama asl, dilin nemini ne karmlardr. Dilbilgisi, slup, kavram,

adlandrma konusunda ilk aratrmalara nayak olmular, dncenin ileyiini tartma,tanmlama, rtme teknii bakmndan belirlemeye almlardr. Platon'un, diyaloglarndabtn bu birikimleri deerlendirdii, zellikle Sofistlerin sonradan gitgide bir ekime, kavgatekniine dntrdkleri diyalektii, Sofiserden devralp gelitirdii kesindir.

Platon dnceyi diyalog zerinden gelitirme ynteminin tesinde, Sofistler ile balca ikialanda gr birlii iindedir. Bir kere o da dneminin hkim bilgi anlayna Sofistler gibiyaklar. Sofistler bilgi kavraynda rlativisttirler. lk nemli Sofist Pratogoras ( 482-411)nceki eilimlerin aksine, doa felsefesiyle, kosmos ile uramann beyhude olduunu ileri srer.Doa felsefesi, bize objektif olarak geerli, doru bilgi sunamaz. Btn olabilirlii kendisindetoplam olan anamadde, tz, srekli bir deiim iindedir. yleyse hibir ey "belli" bir o eydeildir. Salt bir varlk olamaz; onlarn nitelikleri, zellikleri, karlkl etkileimlerinin bir

sonucudur; yleyse her ey, bir grecelik balants iinde vardr. Bir nesnenin, ancak durmadandeien, akp duran ilikiler ve balantlar iinde, teki nesnelere gre belirlenmesi mmkndr.Duyumlarn verileri de o anda alglayann durumuna gre deiir. Alg, o d nesneyi, onundurumuna gre bize o anda nasl sunmusa, o ey odur. yleyse mutlak bilgi yoktur, duyu algsvardr ve bu algdan doan san (doxa) biricik bilgimizi oluturur. Demek ki Sofistlerin ilk bykdnrn anlayna gre, her san dorudur.

Platon bu iz zerinde, duyu alglarnn bize eyleri naslsa yle vermediklerini; bize ulaanduyusal verilerin, nesnelerin srekli deien, dnen hali olduunu syler. Biz nesneleri hep odeien grnleri ile alglarz. Duyu alglarnn birounu bir araya getirdiimizde, nesnehakknda daha genel ve kalc bir tasarm oluturabilsek bile, bu tasarmn (bilginin) tek tek alg

bilgisine gre ok daha yksek bir doru olma olasl bulunmasna ramen, bu bilgi,duyumlarn bir tr iknasna dayanmaktadr; yoksa temeldeki asl nedenlerin bilincine bu yollavarm olmayz.


10/54

Platon gene Sofistler gibi, hkim erdem anlayna da kar kar. Sofistler, yasalarn ve ahlakkurallarnn deiik ve eitli olduunu, yere, zamana gre deitiini grm, bunlarn insaneliyle konmu olduklarn (thesei; nomo), balayc olma talebi tayamayacaklarn, ancak doa

yasalarnn balayc olduklarn ileri srmlerdi. Sonraki Sofistlerden Antiphon/^ doalhak/hukuk ile pozitif hukuku birbirinden ayrt eder ve ikincilerin, sanlara dayandn, bunedenle yetersiz, gsz olduklarn syler: nsanlar doa asndan eittir; sadece Yunanllarkendi aralarnda eit olmakla kalmazlar, Barbarlar ile de eittirler. Ne var ki pozitif hak/hukukanlay, sanya dayal insan yapntsdr; dolaysyla sosyal ayrcalklar, snfsal farkllklarmerulatrr. Toplum, insann yarar iin kurulmu olduuna gre, insann getirdii san rnhak, hukuk anlay kabul edilmezdirler. rnein sofistik dncede adalet, glye, egemenolana yarayan, gsze zarar veren bir eydir (Thrasymakhos). Doal olan ile insann koyduuarasndaki kartlk dncesini Sofistler dine kadar gtrmlerdir. (Kritias) "tanrlar, tamamenkeyfi hesaplarla bulunmu birtakm kuruntudan baka bir ey deillerdir ve kurnaz devletadamlarnn uyruklarna boyun edirmeye yararlar," der.

Platon sofistik kukuyu bambaka bir ynde deerlendirmi, daha dorusu ortak tespitlerden,onlardan tamamen farkl felsefi bir yol izleme gereini karmtr. Bilgi'nin gvenilir olmay,erdem ve ahlak ilkelerinin grecelii, salt insan karlarna hizmet etme sav, hayat, politikay,

devleti dzenlememizi salayacak mutlak geerli ilkelerin bulunamayaca anlamna mgelmelidir? Sofistler dnce ve de pratik iin genel geerli, balayc ltlerin olmayacanileri srmlerdi. te tam da bu noktada Platon iin felsefenin asl grevi; byle genel balaycltler olduunu gsterme grevi ortaya kar. Platon bu genel geerli ilkelere nasl ulalacanfelsefenin ortaya koymas gerektiini ileri srerken, btn sofistik kukunun sadece asl balaycltleri bulma yolunda bir hazrlk olduunu dnmektedir (propadeutik).

Bu noktadan itibaren Platon, Sokrates felsefesini k noktasna alarak onu gelitirirkenretmenini olduka aacaktr.

Sokrates, hayat felsefe zerinde temellendirmek; erdem ile bilgi'nin rtmesini istiyorsak,lt olabilecek "dorunun" bulunabilmesi mmkn olmaldr, diye dnr. Platon Menondiyalogunda, Orfik-Pythagoras grten trettii "ruhun lmszl" anlayyla bu sorunuzmeye, "doruyu" bulmann nasl mmkn olacan gstermeye alr. Menon diyalogundankan sonuca gre, ruh lmszdr ve birok kez dnyaya gelmitir. Bu ruh hem yeryznde hemde Hades'te (br dnyada) olup biten her eyi grmtr. Yeryznde her ey birbirine bal,ilikili olduu iin, ruh dnyadaki eylerden hepsini grmese bile, grdklerini aratrarakgrmediklerini de anmsayabilir, kavrayabilir. eylere ilikin doru tasarmlar ruhta balangta

bilinli bir kavramann nesnesi deillerdir. Tasarmlar ryadaki gibi hareket ederler, gereklisorular ve incelemeler sonucunda bilinli bilgi haline gelirler. yleyse renmek (bilgi edinmek)daha nceden var olan, bulank eyleri anmsamaktr (anamnesis). Demek ki ruhta bilinsiz halde

bulunan doutan tasarmlar bulunmaktadr. (Bilgi teorilerinin a priori anlay ) ve bilgi, birtemele logos'a balanarak, gvenilirleir.

Menon diyalogunda felsefenin olabileceini kantlayan Platon, Sokrates'e gre felsefeninolabilirliinin nkoulu olan erdem eittir bilgi zdeliinin de geerli olduunu gstermeyealrken, bilgi ile zde olan felsefi erdemin yan sra sradan bir erdemin de varln ortayakoyar. Bilgiye dayal felsefi erdemin yannda bu ikinci, sradan erdem, birincisinin glgesigibidir.

Duyulara Verili Sonlu Nesne Bilgisi:Orthe Doxa ile dea Bilgisi

Salam bilginin kesin, tartmasz bir temele oturtulmas gerektiini kavrayan Platon, lmsz

ruhun tasarmlarnn da sallantl olabileceini, hatrlamaya dayal tasarmlarn gvenilir bilgi'ninkaynan oluturamayacan, daha temel bir kaynaa ihtiya olduunu dnr.


11/54

Platon bu sorunu, Sokrates'in kavram felsefesiyle zmeye alacaktr. Platon'a gre budnyada 'kavramlar', nesnelerin yannda ikinci bir varlk alan, birer gerek olutururlar.Kavramlar teki nesnelerin yannda kendilerine ait bir dnyay temsil ederler. Demek ki Platonevreninde karmzda iki dnya ve iki bilgi eidi bulunmaktadr. Nesnelerin, geici, deien,ncesi sonras olan eylerin dnyas: Bu dnyaya ynelik bilgi'nin ad, doru sandr; orthe doxa.Bu dnya grece bir dnyadr. teki dnya ise, ncesi sonras olmayan, mutlak idealarn dnyas,kavramsal dnyadr.

Orthe doxa'nn konusu, geici nesneler, bilgi'nin konusu idealardr (kavramlardr). Orthe doxakonusundaki tartmalar Platon, Tiamaios, Politeia diyaloglarnda gelitirir. Symposion ve

Phaidros'ta idealar tartmas yer alr.

Bu blnmeyi bir baka dzlemde de tarif edebiliriz: Kavramlar, idealar, var olan, hi oluhalinde olmayan (to on ontos) dnyaya aittirler, akl bilgisinin dnyasdr bu. Felsefenin salamtemelini burada buluruz. Hep olu halinde olan, nceli, sonrasz varlklarn dnyas ise, mutlak birvaroluu olmayan nesnelerin dnyasdr (genesis). Bu ikinci dnya duyum alglarna girendnyadr, cisimlerin dnyasdr; bu dnyann karsnda, daha dorusu temelinde cisimselolmayan idealar dnyas vardr. dealar ne uzayda ne de cisimlerin iindedirler, onlar kendikendilerinin nedeni olan varlklardr, kendi balarna var olurlar. Bunlar kavramann yolu onlarduyumlar ile alglamak deil, dnmektir. Dncenin nesnesidir idealar (kavramlar).

Felsefi erdemin, salam bilgi'nin temelinin ancak bu idealar dnyasnda yatabileceimsylemek bile gereksiz.

Eros

"Symposium"/len'in temas, btn lml varlklarda rastlanan o lmszlk abasevresinde dnmektedir.

Platon'a gre ancak felsefi bir drtye sahip olan kimse, idealarn bilgisine giden yolu geebilir.

Bu felsefi drtnn ad "eros"tur. Yunan Ak Tanrs'nn ad da "Eros"tur. Platon, Yunanca'daAk, (reme drts) anlamna gelen bu kavrama, yceletirici bir ierik kazandrr. Eros, lmlinsann duyumsal dnyann snrlarn ap manevi/ruhsal/zihinsel dnyaya, lmszle kmave bu drty bakalarnn iinde de uyank tutma itkisidir. Gzel bir bedene duyulan haz,eros'un en alt dzeydeki tezahrdr. Gzel ile kurulan btn ilikiler bizi eros'a yaklatrr; en

bata da, fe lsefenin hazrl olarak grd mzik ve duyusal olandan (geici nesnelerden)yzmz evirip salt biimlere (kavramlara) bakmamz reten matematik eros'a giden yolunkilometre talardrlar. (Bu arada yeri gelmiken, dillere pelesenk olmu "platonik ak" (platoncuak) kavramnn dnre olduka hakszlk edilecek bir biimde kullanldna da dikkatiekmekte yarar var. "Platonik ak" salt manevi, duygusal, dncelerde yaanan, tensel, bedenselolan ile ilgilenmeyen ak olarak anlalr. Oysa Platon, "Ruhtan ok, bedeni seven o kaba k

ktdr," der sadece. Yoksa bedenin ak ilikisinin dnda braklmasna ilikin bir dnce szkonusu deildir. Bu tespitin stelik kar cinsler arasndaki ak balamnda deil de, o zamanlarok yaygn olan ve Platon'un hi ekinmeden tartabildii "olanclk" ile ilintili olarakyapldn ileri srmek mmkndr.

Gzelin grs daha nce de deindiimiz gibi, idealarn bilgisine giden yolda sadece birhazrlktr; asl yol ise, Platon'un diyalektik dnce dedii yntemdir. yleyse sarslmaz bilgiyeynelirken, bir itki olan eros'un yannda, doru yntemin de yer almas gerekir. Bu yntemdiyalektik dnme yntemidir. Diyalektik ortak aratrmayla, konuma yoluyla genel geerli,sarslmaz olana yaklamak demektir. Diyalektik dnce bir yandan tekten genele, artl, snrlverili olandan kaytsz artsz olana trmanrken, bir yandan da btn ara halkalardan geerekgenelden zele ve teke doru iner.

idea ve Grn/Maara Benzetmesi


12/54

[514a] "Ve imdi" diye szme devam ettim, "doamzdaki eitilmilik ve eitilmemilik haliniaadaki olaylara bakarak eretileme halinde kavramaya al. nsanlar yeraltnda, a kar

btn bir maara geniliini kapsayan geni bir ka sahip, maaraya benzer bir meknn iindekafanda ve gznde canlandr. Bu maarann iinde ocukluktan itibaren, orada yaamakmecburiyetinde kalacaklar ve sadece karlarna (n tarafa) bakabilecekleri, ama zincirlerdentr balarn (saa sola) eviremeyecekleri ekilde boyunlarndan ve bacaklarndan zincirlenmihalde yaamaktadrlar; [b] ok uzaklardan, bir atein, tepeden gelen, (arkalarnda) kalan

parlamaktadr; bu k ile zincirlenmi insanlarn arasnda bir yol yukarlara gitmektedir ; bu yolboyunca, tpk kukla oynatanlarn seyircinin nne ekmi olduklar ve zerinde(ki sahnede)sanatlarn icra ettikleri tahta perdeye benzeyen alak bir duvar dn."

"Kafamda canlandrabiliyorum," dedi Glaukon.

Bu duvarda, bunu da canlandrmaya al, [c] insanlar (ular duvar hizasndan taan) eitliara gereci [515a], insanlarn ve baka yaratklarn tahtadan ve tatan heykellerini, ksaca sanatyoluyla (yapay yoldan) imal edilmi mmkn her eyi tayarak gesinler ve (duvarn arkasndanyryp giderken) yer yer konuuyor yer yer suskun olsunlar."

"Szn ettiin mesel ve u zincirlenmi olanlar ok ilgin."

"Bizlere benziyorlar! nk balangta atein (nn) karlarndaki duvara yanstt kendiglgelerinden ve teki eylerin glgelerinden baka bir ey grmyorlar, anlyor musun?"

[b] "Elbette, vcutlarn mr boyu hareketsiz tutmaya mecbur olduklarna gre!"

"Ayn ey (duvarn arkasnda) tanan ara gere iin de geerlidir, yle deil mi?"

"(Bu zincirlenmi insanlar) kendi aralarnda konuabilecek olsalar, grdkleri glgelerden szederken, gerek (hakiki) nesnelerden sz ettiklerini sanacaklardr, yle deil mi?"

"Mecburen!"

imdi bu hapishanede (maarada) duvardan gelen bir ses yanks olsa, (duvarn arkasndangeenlerden biri) bir eyler sylese, (zincirlenmi olanlar), bu sesin duvara yansm glgelerdenbaka bir yerden gelmemi olacan dnmezler mi?"

"Aynen yle yaparlar Zeus akna!"

[c] "Sonu olarak: Bu insanlar o ara gerecin glgelerinden baka hibir eyi gerek (sahici)yerine koymayacaklardr."

"Zorunlu olarak."

"imdi artk nasl olmu olursa olsun, bu insanlarn zincirlerden ve olup biteni anlamamadurumundan kurtulup esenlie ktklarn ve u syleyeceklerimin olup olmayacan bir dn.

Aralarndan birinin zincirleri zlp hemen ayaa kalkmaya ve ban saa sola evirmeye,yryp a bakmaya mecbur tutulduunu; btn bunlar yaparken, daha nce glgelerinebakmak durumunda kald [d] nesnelerin yanstp gz kamatrmalar yznden onlarabakamadn dn -ne cevap verirdi sanyorsun, daha nce sadece bo eyler grm olduu,imdi ise varolana daha yakn durduu ve gerek (sahici) eylere yneldii iin daha doru(hatasz) grd kendisine sylenecek olsa? (Duvarn arkasndan geen) her bir kiiye dikkatiekilip bunlarn ne olduu sorusuna cevap vermeye zorlansa? aknla urayp daha ncegrdklerinin imdi kendisine gsterilenden daha gerek (sahici) olduunu dnmeyecekmidir?" (Devlet7. Kitap, 514 a)

Bu alnt, diyalog biimi biraz ksaltlarak, Platon'un nl maara benzetmesinden yaplmtr.Daha nce de altn izdiimiz, o nesnelere, duyum alglarna dayal, geici, sonlu cisimlerlesnrl bilgi ya da doru san (orthe doxa) bize sadece glgelere ilikin bilgi sunarken, atee kar


13/54

bakta gzmz kamatran idealarn bilgisi, "eros" araclyla ulalacak fe lsef i erdem/bilgiyitemsil etmektedir.

nsanlarn iinde bulunduklar zindan-maara, bizim sradan varoluumuzdur. evremizdeki herey, nesneler, sreler, ilikiler salt glge gibidirler; bunlar dorudan duyu verileriyle alrz.Ancak trmanp, o serbest braklan tutsan yapt gibi a doru yaklar, o yukardaki eylere

bakmaya alrsak ruh, idealar dnyasnn eiinde bulur art k kendini.

Bir kez daha yaln bir dille sylemek istersek, Yunanca "eidos" ya da idea, grnt, resim, imgegibi anlamlar iermektedir. dealar, olma-halinin, varln biimleri, trleri, genellikleridirler.Ancak ideann, nesnelerin tek ve bireysel zelliklerinin dnce yoluyla genellenmesi, bakadeyile bir soyutlama olmadn belirtmek gerek. dealar daha nce de sylediimiz gibi, reel,gerek varlklar temsil etmektedirler. dealar nesnelerin genel ortak zelliklerinin soyut tanmolmayp, maara benzetmesinin de gsterdii gibi biricik, hakiki (metafiziksel) gerekliktirler.Tek tek nesnelerin balangl ve sonlu olduunu, geip gittiklerini bu anlamda da Platon iin"var olmadklar" anlamna geldiklerini sylemitik; gerekten var olma ancak idealara zg birniteliktir.

Var olann glgeletii, olmayann varlklat byle bir gereklik anlay bizi temel bir felsefi

soruya gtrmektedir. Somut, elle tutulur, var olup yok olan, zaman-mekn iindeki nesneleri(ilikileri), ok gerideki, kavramsal gerekliklerin, bir tr tasarmlarn yanss durumunadrrken, genel olana ampirik, elle tutulur, gzle grlr nesne karsnda ok byk birnemlilik konumu atfetmek mmkn mdr? rnein Schopenhauer, varl, gereklii,dncenin faaliyetine balyor, bunlarn birer tasarm olduklarn sylyordu. ("Tasarm OlarakDnya"). Platon ise, duyumlarmza verili nesne ile glgeler dnyasn bir tutuyor. Peki ya,tersine, nesneler, somut, ampirik dnyann gerekliini oluturuyorlar, idealar da sadeceaklmzn rn olmaktan teye geemiyorlarsa?

Bu iliki, ortaa felsefesinde de ana temalardan birini oluturacaktr. Platon sonraki yllarda,Pythagoras dnce yollarn kullanarak idealar saylarla ilintilemeye alacaktr.

Platon, retmeni Sokrates'in bir adm tesine geerek grnen doay, ampirik yan sistemininiine alr. Gelgelelim biricik gereklik temsilcisi olan idealara sadece salt dnce (eros'la)ulaabilecei iin, ampirik dnyann aratrlmas ikincil dereceden bir nemlilik dzleminegeriler. Maddi, ampirik dnyay ararmay amalayan doabilimleri, hibir zaman kesinlikulatramazlar bize; bu alan olaslklarn alann oluturur.

Platon'un idealar retisini benimserken aklmza ok nemli bir soru taklmadanedemeyecektir. Nesnelerin duyumlarmza verildii dzlem olan "glgeler" lemi, teki deyilegrlebilir, alglanabilir doa nasl olumu, nasl meydana gelmi olabilir? Peki nasl oluyor da,yksek, "teki tarafa" ait, zihinsel/manevi karakterdeki idealar, duyumlarla alglanabilir dnyannnesneleri iine, daha zayflam, ideadaki hallerine gre mkemmelliklerinden bir eyler

kaybetmi olsalar da, yansyabiliyor, onlar var edebiliyorlar. Belki de idea ile nesne arasndabunlar birbirine balayan ikinci bir "ey" vardr, diye dnmekte haklyz.

Platon, bu "dizimizde" yer alacak olan "Timaios"ta Demokritos'a dayanarak, "bomekndan" (uzaydan) sz ediyor. Bu bo uzay iinde eylerin sadece yan yana varolular deil,zaman dzleminde arka arkaya varolular da mmkn olmaktadr. Ancak Platon, kendisindensonra Aristoteles'in yapt gibi, bu ikinci ilkeyi "madde" anlamnda da kullanm olabilir, diyednebiliriz.

Platon'un doa felsefesini tart Timaios'ta, bu sorunu ele al biiminin, bir soruyu havadabrakn sylemek mmkndr. dealar ile nesneler arasnda ikinci bir ilke bulunsa bile, bu ilkeister bo mekn/uzay olsun, ister bir tr madde, idealarn salt imaj, grnt ya da hatta kusursuz

tasarm rnekeleri olarak, hangi g sayesinde nesneleri (glgeler dnyasn) meydanagetirdikleri sorusunun doyurucu bir cevabn almak zordur. Bu anlamda Platon felsefesinin, ruh-madde ikilemini amayan, dalist bir sistem olduunu syleyebiliriz.


14/54

Geri Platon yallk dnemi diyaloglarnda, gitgide daha ok bir tanrsallk ya da dnya ruhudncesini benimsemeye balar. Platon'da kesin mantkl dnme yoluyla kavranamayanyerler, mitos unsurlaryla doludur. Bu dnya ruhu ya da tanrsallk anlay da, nesnel, mantki birtartmann nesnesi olmayp bir mitos biimiyle karmza kar.

Antropoloji ve Etik

Giri blmnde ele aldmz biraz karmak ilikileri antropoloji ve etik bal altnda ksacazetlemek istersek unlar syleyebiliriz:

Platon'a gre insan ruhu dnce, irade ve arzu/istek olarak e blnmtr. Dncenin yerikafann iidir; duygunun, ruhun yeri insann gs; arzu, isteklerin yeri ise alt bedendir. Dnceve mantk, bedene girince teki eylerle birleen lmsz yandrlar insann.

lmsz ruhun ne balangc vardr ne de sonu ve znde dnya ruhuyla ayndr. Btnbilgilerimiz daha nceki durumlarn ve ruhun cisimlemiliklerinin hatrlanmasndan baka birey deildir. Ruh lmszdr ve sk sk doar. Ruh, daha nce de sylediimiz gibi, hemdnyadaki hem de Hades'teki her eye bakm olduu iin, deneyiminde bulunmayan,deneyiminden getirmedii hibir ey yoktur; byle olunca da erdemi ve btn teki eyleri

hatrlamasna amamak gerekir. nk bunlar onun daha nce bildii eylerdir. nk btndoa kendi arasnda akraba ve ruh her eyi iermi olduundan, bir tek eyi hatrlam birinin,geri kalan her eyi kendiliinden bulmasn engelleyecek hibir ey yoktur. Bunun ad renmedirve kii cesursa, aramaktan bkp usanmayacaktr. Menon ve Phaidon diyaloglarnda zellikle nekan bu dnceler, aramann ve renmenin tamamen hatrlama olduunu sylemektedir.

dealar dnyasnda da "iyi"nin konumunu bir kez daha anmsayp "beden ruhun mezardr"tespitine ksa bir gz attktan sonra Platon'un nl yapt Politeia'ya, ya da bilinen adylaDevlet'e ksaca deineceiz.

dealar leminde "en yce iyi" ideasnn doruk noktasn tuttuunu sylemitik. yi ideas bir

bakma idealarn ideasdr . En yce iyi , dnyann nihai amac ve hedefidir. Platon bu en yce iyiideasn ruhun lmszl anlayyla birletirip bu zeminde etiini temellendirir. lmsz ruh,insann idealar dnyasna katlmasn salayan yandr. nsann hedefi duyu st dnyayaykselerek o en yce iyiyi ele geirmektir. yleyse beden ve tenselliimiz, duyularmz, insan bukavumadan alkoyan zincirlerdir. "Soma, sema": "Beden ruhun mezardr," der Platon ksaca.

Erdem, ruhun bu duruma yaklat durumdur, demitik. Grnen eyler grnmeyenlerinyanslar olduklarndan, sanatta, idealarn kavranmasna yardmc olabilirler. Erdem, gene batasylediimiz gibi, iki ayr dzlemde karmza kar: Felsefi bilgi olarak erdem ve genel erdemlerolarak. Gerek erdem, bu birincisidir, bilgiye, kavray gcne dayanr ve retilebilir birerdemdir bu. Bilgelik, cesaret, basiretlilik ve arballk, adalet, ana erdemleri olutururlar.Bilgelik, akln erdemidir. Cesaret, iradenin. Basiretlilik, arballk, ihtiyatllk diye

evirebileceimiz Yunanca sophrosyne, haz ile keilik, katlk ile hogrl davran arasndadoru ortay bulma, ayrca soylu bir mesafe koruma anlamna da gelmektedir. Nihayet adalet,

btn teki erdemleri kapsar.

Devlet

imdi artk, bu dosya iinde yaymlamay ngrdmz nl yapt Devlet'e geebiliriz. Bumetnin giriinde Platon'un bir mektubundan geni bir alnt yapmtk. Mektupta netleen Platonprofili, engellenmi bir politikac profil iydi. Devletin ne olduunu doru kavramak, bu anlamdakipol itik sorun, Pl aton 'un mr boyu tekrar tekrar ele ald konudur. Devleti kavrama giri imininbanda "polis" kavramn anlama zorunluluu yer alr. "Polis," Bat kltrnden dilimize de

gemi olan "politika" szcyle akrabadr. Doru davran eylem, erdem, ahlaka uygunluk,adalet ve Platon'un tek tek insanlar zerinde ele alp ieriini doldurmaya alt btnkavramlar, Devlet'te boyutlar bytlm biimde yeniden karmza kar ve bu balamda asl


15/54

anlamlarna kavuurlar; daha dorusu bu kavramlar, ancak devletin erevesi iinde kusursuzieriklerine kavuup "gerekletirilebilirler." Ahlakl bir hayatn dnlebilecek en st vekusursuz hali, toplumun bir devlet erevesi iindeki ahlaki hayatdr.

Platon'un devlet retisinde eletirel-olumsuz bir yann yan sra kurucu-pozitif bir boyut dabuluruz. Negatif eletirisini yapt b lmde Platon, kendi hayat tecrbesine dayanarak edindiimalzemeyi mevcut kuruma yanstarak bir deerlendirme yapar. kinci blm, anlalaca gibi

ideal bir devletin nasl olmas gerektiini gstermeye ynelmitir.Platon diyaloglarndan birincisi olarak yaymladmz Savunma'da anlatlan Sokrates'in

lmn, S. Eybolu-M. Ali Cimcoz, son basks " Bankas Kltr Yaynlar" arasnda kanDevlet evirilerinde "devletin de belki asl kayna" olarak deerlendiriyorlar, (s. 11)

Savunma diyaloguna gemeden nce, Devlet'in nsznden yaptmz bu alntyla birlikte,Platon'un devlet eletirisini ve ideal devlet tasarmn biraz daha yakndan grmekte yarar var.

Dzen eitleri (Devlet Biimleri)

Platon'a gre nasl insan eitleri varsa, devletin de drt dzeni vardr. nk dzen ve onun

yasalar bir devleti oluturan insanlarn karakterlerinden trerler ve dnerek insanbiimlendirirler. Platon eit li devlet biimlerini drde ayrr.

Bunlardan birincisi oligaridir. Oligari gelir stnlne dayanan devlettir.

"imdi Aiskyhlos'la birlikte bir baka devlette bir baka insan eidi grelim, diyebiliriz. Amasray bozmamak iin biz gene nce devleti grelim."

"...Oligari dediin dzen hangisiydi?"

"Gelir stnlne (deerlendirilmesine) dayal devlet. Zenginlerin idare ettii, yoksullarn hikarmad dzen... Byle ykselmeye, ana erefe dkn yurttalar, zamanla para dkn,cimri, agzl olurlar. Zengini ver, baa getirir, fakiriyse hor grrler... te o zaman oligaride

baa geeceklerin snrn belir ten bir kanun kart rlar ortaya: Bu snr belli bir gelir stnlnedayanr; bu stnln ls de oligariden oligariye deiir..."

Zenginlerin egemen olduu, yoksullarn ise devlet ynetiminden tamamen dlandklar oligaridzeninin byk kusuru bulunmaktadr. lk kusur, oligarinin tuttuu yolda, ilkesindedir.Gemiler iin dmenci seilirken gelirinin deerlendirilmesine gre bir seim yapldnda,yoksul, bu ii zenginden ok daha iyi bilse bile dmene geemeyecektir. Berbat bir yolculukolacaktr bunun sonu. Byle bir devlet eninde sonunda btnln kaybetmektenkurtulamayacaktr. kiye blnr; bir yanda yoksullarn, teki yanda zenginlerin olduu zorunlubir blnmedir bu: mecburen ayn topraklar zerinde yaayanlarn iki devleti kar ortaya. Bu ikitopluluk srekli olarak birbiri iin tehlike oluturmaktan kurtulamaz. te bu da, oligari

dzeninin ikinci kusurudur. Fakat bu ikisinden ok daha byk olan bir kusur ya da ktlk,zenginin, maln mlkn altndan girip stnden kmas, ama gene de topluluk iinde paraszpulsuz bir yoksul olarak (devlette) kalabilmesidir. Zaten bu yoksullua den adamn, durumuiyiyken de devlete bir hayr dokunmamaktadr; yapt sadece parasn harcamak olmutur.Oligaride, batakilerin dndaki herkes dilencidir hemen hemen. Bunlarn arasndan da eli

bakl haydutlar trer. Bir oligaride her zaman dilencilerin olduu yerde, gizlice hrszlar ,yankesiciler, tapnak soyucular ve benzer meslekten haydutlar eksik olmaz. Bunlarsa bilgisizliin,kt eitimin kurbandrlar. Ne var ki oligarik devlet, ne bir zamanlar zengin olanlarnyoksullamasn, bylece ktlklerin domasn nlemekte ne de ayn kayg dorultusundayasalar karmaya yanamaktadr. Sonuta toplumun bir ksm yabanc oligarilerden, kimisi dedemokrasiden yardm isteyeceklerdir. Oligaride egemen olan snf mcadelesi sonucunda bir

demokrasi ortaya kabilir demek ki. Platon'a gre, toplumsal mcadelenin sonucunda ortayademokrasinin kabilmesi iin yoksullarn zaferi kazanmalar ve kar taraftan kimilerini idamettirip kimilerini kovduktan sonra geri kalan yurttalara devletin idari ilerinde ve memuriyetlerde


16/54

eit pay ve grev vermeleri gerekir. Byle bir devlet dzeninin karakteristik zellii zgrlktr.Ne var ki, zgrlk olduu iin btn dzenler yer alr bu devlet biiminde. Platon 'un, bugnnyaygn kavramyla "kaotik" ile "zgr" niteliklerini neredeyse rttrd byle bir devletdzeninde kimse kimseyi iinin bana gitmeye zorlayamayacak, can istemediinde kimsekimsenin emrini dinlemeyecektir. Bakalar savarken sen seyredebilir; herkes bar korumayaalrken sen sava krkleyebilirsin. Yasalarla bir yetki verilmemi olsa bile, istersen her trlresmi grevi yklenebilirsin. Sulular, mahkmlar ortalkta ellerini kollarn sallayarak dolarlar.

Cmert, hogrl bir devlet dzenidir demokrasi. Ahlak deerlerine aldr etmeyen; bir devletadamnn yetimesine ve eitimine nem vermeyen, kendisine halkn dostu dedirtmekten bakakaygs olmayan bir devlet biimi. Aslnda eit olsunlar olmasnlar, herkese bir tr eitlik salar

bu dzen. Demokrasi devleti gibi, bu dzenin de kendisine karlk gelen insanlar vardr. Buinsanlar, engel, dur durak bilmeyen, her arzularnn, her isteklerinin yerine getirilmesini bekleyen,ihtiyalarnn snrlar bulunmayan insanlardr. Bunlar daha genken eitmek gerekirken, iyieitilmemi gen insan, yabanarlarna dnp onlarn dnyasna yerleir. inde temiz bir eykalmam olan delikanl, saygsz, dzensiz, serseri, yzsz biri olup kacaktr. Ksacas, herdzeyde, dzen rndan kacaktr. Byle bir devlette, genleri eitmesi gereken retmenler,

bu koullar iinde rencilerinin karsnda titrerler ve onlara ya ekip dururlar, ne var kirenciler onlar adam yerine bile koymazlar. Bykleriyle olduu gibi, retmenleriyle de alay

ederler. Genler kendilerini byklerle, yallarla bir tutar, sz dzleminde olsun, eylemdzleminde olsun, kendilerini onlarla ayn kefeye koyarlar. Yallar ise genliin arasna karr,espriler ve akalar yaparak onlarn houna gitmeye, bylece, huysuz ve buyurgan, sert izlenimivermemeye alrlar. Platon, zgrlk dzeninin en ar yann, satn alnm kadn ve erkekklelerin, kendilerini satn alanlar kadar zgr olmalarnda grr. Kadnlar ve erkekler arasndakizgrlk ve eitlikte ly karr.

Demokrasi dzenini tiranlk (zorbaln hkimiyeti) izler. Uranlk (zorbalk dzeni)demokrasiye bir tepkidir... Oligarinin en byk zellii ve douunu salayan etmen o bykzenginliklerdi. Ancak zenginliklerde snr tanmama ve gz doymama, para dnda her eyiihmal edip hor grme, oligarinin sonunu hazrlamt. imdi de demokrasi bir tr doymazln,

arln kurban olmaktadr; ar isteklerin ve insann kendisi iin iyi olan eyi talep etmedesnr tanmamasnn sonu. Hem oligari, hem demokrasi dzeni, demek ki ifrata kamann,lszln kanlmaz sonularyla ba baa kalacaklardr; biri maddi zenginlikte, tekisizgrlkte. Gerekten de bir eyin en uca, en ifrata kat yerde, sonuta kartna dnmesikanlmaz olmaktadr. Mevsimler, bitkiler, bedenin beslenmesi ve de en az bunlar kadar devletiin de geerli bir yasadr bu. En uca trmanm olan zgrlk (talepleri ve eylemleri) gerek tektek yurtta gerekse de devlet asndan klelii getirecektir.

Ktlnden deil de bilgisizliinden iftiralara kulak kabartan halk, zenginlere dmanolmaya, zenginler de oligariye yeniden itibar etmeye balarlar. Artk grnrdeki sebepler,toplumu bir zengin-yoksul atmasna srklemeye yeter hale gelmitir. ki taraf birbirini sular,davalar, mahkemeleri izler. Bunun zerine halk bir koruyucu tutup onu baa getirir. Zorbalntohumlarn da burada bulabiliriz. Halkn bana geen adam, ounluun kendisine boyunediini grnce, balar yurttalarnn kanna girmeye. Halka borlarnn balanaca,topraklarn datlaca gibi, tutamayaca bir sr vaat yapmay da unutmaz. Bu adam ya halknelinde can verecek ya da bir tiran, yani kurda dnm insan olup kacaktr.

deal Devlet

Platon, Sofistler ile hesaplat dnemde, hayatn amac olarak mutluluun koullarnaryordu. Onun gz nnde tuttuu, tek tek insanlarn mutluluundan ok, toplumun, devletiniindeki btnn mutluluuydu. deal devlet de bu mutluluu, en yce iyiyi gerekletirebilendevlettir.

Platon'un ideal devlet tasarmndan nce, dzeni ksaca inceledik. deal devletin kkeni de,btn devle tler gibi, kimsenin tek bana kendine yetmemesi, ihtiyalarn ve isteklerinikarlayabilmek iin tekilerin yardmna muhta olmasdr. Devletin her biiminin asli grevi,


17/54

insanlarn ortak yaamalarn, mutluluklarndan dnler vermeksizin salamaktr. Bunun kouluda, bir arada yaamann ahlaki ilkelere dayandrlmasyla yerine getirilebilir. nsan ruhunun

blm vardr: stekler , arzular , irade ve akl. Adalet, hakkaniyet, bu nn belli bir dengeilikisi iinde bir araya gelmelerini gerektirir. Devletin de buna karlk doal olarak asligrevi vardr: htiyalara ve drtlere karlk olarak besleyenler, eitli mesleklerde alanlar,iradeye karlk olan koruyucular (bekiler, savalar) ve nihayet ynetenler. Burada da adalet,

bu dzlemin bir uyum iinde olmasn gerekti rir . Akl, yneticilerce temsil edilip devlete

hkim olmaldr. Peki de bu grevlere atanacak kimseleri bulmann yolu nedir? Platon'a gre,seip ayklamaktr.

Devlet bunu gerekletirebilmek iin, sosyal kkeni ne olursa olsun eit eitim olanaklarsalamaldr. Beden eitimi ve mzik ocukluk dnemindeki eitimin temel eleridirler. Mzikruhu eitip oluturur, ona yumuaklk, lmllk ve duyarllk kazandrr. Beden eitimi bedenigelitirir, cesaret ve sertlik kazandrr. Bu ikisinin birlemesi karakterin uyumlu bir btnoluturmasn salar. Bunlara, hesap yapma yetenei, matematik ve diyalektik, yani dorudnme almalar eklenir. Ayrca aclara, zorluklara, zahmetlere ve yoksunluklara katlanmayaaltrlma abalar; kimileyin de diren ve z denetimi yoklayan batan kartma almalaryaplmaldr. Yirmi yana kadar bu taleplere cevap veremeyenler, devletin yksek mevkilerinde

grevlendirilecek adaylarn listesinden kartlmaldrlar. Geri kalanlarn bir on yl daha eitilipyetitirilmeleri gerekmektedir. On yln ardndan bir eleme gelir. Elemeyi geenler be yl felsefeeitimi grmelidirler. Otuz be yan bulmu ve btn bu elemelerden yznn akyla kmolanlarn gene de nemli bir eksiklikleri bulunmaktadr: Pratik hayatta, var olma mcadelesindegerekli olan deneyim ve beceri. Deneyim ve pratik beceri iin de on be yl almak arttr.Nihayet elli yanda, hayatn sert ili kilerinden szlp gelen, teori ve pratik dzlemde herynden gelimi kiiler, yksek mevkilerde sorumluluk alabilecek adaylar konumuna ularlar.Bu durumda artk bir seim gerekmez, devlette grev alma kendiliinden olur. Bu kimseler artkfelsefe kral ya da kral felsefecilerdir; iktidar, gc ve bilgelii kendi kiiliklerinde birletirenideal yneticiler.

Platon'un sosyal kkeni ve Sokrates ile olan yakn ilikisi nedeniyle aristokrat bir devletidealinin peine dtn sylemek pek zor olmayacaktr. Onun dzeni, bu dzenin anayasas,szcn tam anlamyla bir aristokrasiyi tarif etmektedir: En iyilerin, en bilgililerin vezenginlerin ynetimini. Ama Platon'a gre byle bir dzen, en kusursuz demokrasi dzenini detemsil edecektir. Devlet, sosyal kkenine bakmadan herkesi eiteceine gre, imtiyaza, snfsal,sosyal konuma baklmakszn herkese ykselme ans tanyan bir devlettir bu. anslarn eitlii,

balang koullarnn eitl ii demokrasinin alameti farikas ise, bu ideal devlette gerekdemokrasi de temsil edilmi olacaktr.

Platon'a gre byle bir devleti btn direnlere kar koruyup ayakta tutabildiimizi varsaysakbile, gene de iten gelen bir tehlike olasl n gz ard edemeyiz. Bu snavlar gemi kusursuzerkekler, teoride elbette en ufak zaaf bulunmayan kimselerdir; oysa onlarn da genel insan

drtlerine ve isteklerine en az teki ortalama halk kadar sahip olmadklar dnlemez.Devletin iinde snrsz g ve iktidar sahibi olarak, btn deneyim ve eitime ramen, kendikiisel karlarn genel iyinin stnde tutma zaafna gene de yenik debileceklerdir. nsanntemel drtleri olan alk ve cinsel sevginin denetlenememesiyle iki dzlemde batan kmaolasl bulunmaktadr: Para ve maddi varlk, kadn ve aile. Her iki ynde de bu batan kmatehlikesine kar kilitli kaplar oluturmak arttr. Savalardan ve ileride bu savalardan kanegemenler grubuna, "bekiler" ya da "koruyucular" diye evirebileceimiz bu hizmet grubunaynelik talepleri vardr Platon'un. Bunlarn, mmkn olduu kadar mal mlk sahibi olmaktanuzak durmalar arttr; girmek isteyeni engelleyen, kilidi, srgs bulunan kendilerine ait birevleri de olmamaldr. ll, akl banda erkekler olan pimi savalar, ancak ihtiyalarkadarn alacaklardr. Savalar, gelecek yla para arramamak iin, ancak yllk giderlerini

karlayacak kadar para almaldrlar. Bunlar askerler gibi, kararghlarda/kamplarda kalp birlikteyemelidirler. Tanrdan yeteri kadar altn ve gm aldnz siz, denmelidir onlara; tanrnn madeniellerindedir onlarn; dolaysyla bir de yeryzndeki altna ihtiyalar yoktur... Gnn birinde


18/54

kendilerine ait bir ev, toprak ya da altn sahibi olacak olurlarsa, artk koruyucu olmaktan kp,efendi ya da iftlik sahibi olan teki yurttalarn mttefiki olmak yerine, sadece kaba yasaklaycve emir verici insanlar olup kacaklardr. Sonuta d dmanlardan ok, i dmanlar karsndakorku ve endieye kaplacaklardr; bu durumda gerek kendileri gerekse de devlet iin yolun sonugrnm demektir.

Koruyucularn ortak haklar kadnlara kadar uzanr. Koruyucularn eleri olmayacaktr. Bu

kadnlar, btn koruyucularn ortak kadnlar olacaklar ekilde ilikiler dzenlenecektir. Budurumda babalar da ortak olacandan, hibir ocuk babasn bilmeyecek, hibir baba ocuunutanmayacaktr. Kadnlarn seiminde genel olarak tayin edici lt, en uygun erkein mmknolduu kadar en uygun kadnla sk sk, dk deerdeki erkeklerin ise ayn zellikteki kadnlar ilemmkn olduu kadar ender bir araya gelmesi olacaktr. Srnn yksek dzeyi korunacaksa,bir incilerin ocuklar eitilip yeti tir ili rken, ikinc ilerinki bu gelimenin dnda braklacaktr.

Platon'un yallk dnemi eseri olan Yasalar'da, nceki devlet retisinin kimi tek yanlsertliklerinin yumualm gr ve anlaylarnn hayatn gerekliine iyice adapte olduunuhatrlatalm. rnein son dncelerinde devlet dzeni, eitli dzenleri bir arada ierir.

Platon'un Yunan ve Dnya DnceTarihi indeki Yeri

Beinci yzyln sonundan drdnc yzyla geerken Peleponez savalarnn ve Spartakarsnda alnan yenilgilerin ykc etkisi kendini duyurmaya balam, merkez Atina, politik

belirsizliklerin, bunlara bal ekonomik-sosyal alkant ve skntlarn sahnesine dnmt. Birara demokrasi "rafa kaldrlm", "Otuzlar" oligarisi devlete hkim olmu, demokrasinin yenidenkurulma abalar srerken Sokrates lme mahkm edilmi ve zehir ierek hayatna son vermiti( 399.) Bu aamada, merkez mitolojik-dinsel, geleneksel dnya grne bal kalarak Yunantoplumunu, adeta denize kadar uzanan ve Atina'y koruyan surlarn iinde gvence altna almaya,sarslan dzeni onarmaya yneldi.

Atina'nn bir tr karanla ekildii bu dnemde, zellikle Sicilya ve asl Bat Anadolu veEge'de, ban Sofistlerin ektii bir aydnlanma yaanyordu. Btn bir toplumu balayacak st,genel geerli deerlerin olmadn, hakikatin kiiden kiiye deitiini ileri sren, her eyigreceletirip znelletiren Sofistler, Atina'nn hmn zerlerine ekmekte gecikmediler.Sokrates bile, Sofist olduu imasyla rtk de olsa durumasnda epey suland. Tam da bunoktada, genel geerli normlarn, toplumu, devleti ynetebilecek ve herkesi balayc yasalarn,

bunlarn temelindeki bir "mutlak iyi" anlaynn var olduunun fe lsefe yoluyla kantlanma veideal, topik bir devlet tasarlama abasnn Platon felsefesinin temel kaygs haline geliinianlamak mmkndr. Buraya kadar zetleyegeldiimiz Platoncu dnce sistemini byle birsosyal, siyasal-kltrel, manevi iklimin iinde deerlendirmek, Platoncu dnya grnnkaygsn "altn an" geride brakmaya ynelmi bir toplumla birlikte anlamak zor olmasa

gerekir.

Bu fonu gz nnde tutup son bir deerlendirme yapmaya ynelecek olursak unlarsyleyebiliriz: Platon'un kendisinden nceki dnce birikimlerini bir araya toplayp bunlara yeni

boyutlar getirdi ini grdk; sadece Sokrates 'in ve Sofist lerin grlerini deerlendirip ileriyedoru admlar atmakla kalmayp, nceki doa felsefesi anlaylarn da kendi dnce sistemiiinde harmanlayan dnr, balangta Elea Okulu'nun hareketsiz, kat, deimez "olma-hali" (varlk) anlayndan; varolua geme, salt olma halinden varolua dnme anlayngelitirmi, olma-halinden varolua geme sorunsalnda Herakleitos'un grlerine yaklamtr.

Platon felsefesinde bir btnle kavuan eilimler, akl felsefesi balamnda karmza kar.Platon, Yunan felsefe geleneinin kendisine kadar uzanagelen akl felsefesini, daha nce

Pythagorasclarda ve kurtuluun, sonsuz hayatn, bu dnyada nasl yaadmza bal olduu veruhun, bedenin kirliliinden kurtularak arnabilecei, bunun da ileci bir hayatla mmknolduunu ileri sren Orpheus'u dncede ekillenmi olan ruhun yolculuu, aydnlanmas ve


19/54

manevi kurtuluu anlaylaryla birletirmitir. Dolaysyla Platon, ebedilik dncesini byk birciddiyetle ele alan ender dnrlerden biridir demek pek de yanl olmayacaktr. nsan btndnyay alsa da, ruhuna zarar verdikten sonra bunun ona ne faydas olabilir, dncesi, Platonetiinin temel ilkesini oluturur. Hint felsefi dinlerinde, Upaniad'larda da grlen ruhun aslnemli yan oluturduu anlay, ister istemez duyulara dayal dnyadan, hazlardan, tenselzevklerden hatta, ok temel organik ihtiyalardan vazgeme, ok geni anlamda bir perhizpratiine dayanr. Bu dnyada varolu, ruhu kirletme mecburiyet i ile ayn anlama gelir. Uzakdou

dinlerinden/felsefelerinden Yunan ilka dncesi iine kadar uzanagelmi bu, dnyaydeersizletirici damarn, Yunan dncesi iine yabanc kan tad sylenegelir. Nietzschehayata 'evet' demeyen, hazlara, zevklere, dnyay doya doya yaamaya olumsuz bakan bu ahlakanlayn eletirerek, Platoncu felsefeyi, Almanca'da olmayan bir terimle "vermoralisierend"diye tanmlar. "Ahlak amacndan saptran, yanl biimlendiren, kusurlu, arpk bir ahlak anlayoluturan" anlamlarna gelebilir bu kavram. Nietzsche'ye gre, "praexistent-christlich," yaniHristiyanlktan nce var olan Hristiyan bir ahlaktr bu; "iyice umu"tur, "yksekte tam bir badnmesidir"; "bu Atinal"nn Msr ekoln renmi olmasnn faturas insanla pahalya malolmutur.

Bir yandan kendisine kadar uzanagelmi Yunan felsefesini derleyip toparlayan Platon dnce

evreni, ayn zamanda o noktadan teye bir gei, Yunan halknn ya da toplumunungeleneklerinden bir kopu anlamna da gelebilmektedir. Bu da Platon'un, Helenistik kltrntemel eleri ile atmas sonucunu getirmitir. nk Platon, "Devlet" yorumunda grdmzgibi, Atina'nn byk devlet adamlarn, halkn ahlak ve erdemler konusundaki gerek eitimcisi,yol gstericisi olarak kabul etmeye yanamad gibi, Yunanllarn edebiyat ve sanat geleneklerinide -idea retisi temelinde- ilevsiz, hor grr. Devlet'in onuncu kitabnda iirde (edebiyatta)

benzetmeye (mimes is 'e ) kar karken, bu imknsz abalarn aslnda sayg duyduu Ho mero s' labaladn syler. Benzetmeye/taklide kar k, iirle anlatlan, resmi yaplan her eyin, hernesnenin bir yans olduu, nesnenin gerisindeki ideasnn sanat yoluyla da olsa benzetilmesininmmkn olmad anlayna dayanr. Her eyin aslnn (ideasnn) yaratcs tanrdr. Diyelim kibir sedirin z tanrdadr . Ressamn yapt ise, dlgerin sedir inin resmidir.

Platon bu mantk yoluyla, mimesis denen benzetme sanatnn, gerekten bir hayli uzak kaldsonucuna varr, dahas benzetme iddiasn hokkabazlk olarak yerer. Pratik meslekleri, hekimlii,

sava mesleini, sanatn nne koyar. rnein, "Homeros,^ benzetmeci denen, sadecegrnrde kalm iilerden"dir (Devlet, 261).

Platon'un ideal devlet tasarm iin sk sk ortaya atlan bir tanm var: topya. Bu devlet, kimidorular ierse de hayata geirilmesi imknsz bir dzen tasarmn temsil etmektedir. Daha odnemlerde Aristoteles, bu ve benzeri eylerin, ikide birde temcit pilav gibi dnlp gndemegetirildiini syler.

Eletirilerden bir blmne gre Platon, erkein mlk edinme ve sahip olma drtsn hafife

almtr; hem maddi zenginlik hem de kadn konusunda. Onun koruyucular balamndatasarlad ortak yaam, tutarl bir komn toplumu, komnist bir toplum tasarmndan baka birey deildir. Hem kadn ortak olacaktr bu sosyal katmann arasnda hem de mal mlk sahiplii

bulunmayacak, eve bile ihtiya olmayacak, bir likte yenip ii lecek, biriktirecek kadar parabulunmayacaktr. "Herkese ihtiyac kadar," ilkesinin klasik versiyonudur bu gerekten de.Annelerin ellerinden ocuklarnn alnmas talebi de, annelik gdlerini, kadnn doal yannnasl etkileyecektir? Platon bunu umursamaz. Fakat Devlet'in ideal taslanda, koruyucularanerilen ailesizlik durumu, btn snfl toplum sistemlerinde, hele hele gnmz burjuva-kapitalist sisteminde, sistemi yeniden reten ekirdek aile kurumunun datlmas anlamnagelmektedir ki, bu da, son tahlilde devletin, toplumun temellerinin sarslmas, kertilmesi ileeanlamldr. Devletin ve toplumun olduu kadar, gelenein ve ahlakn da kkeni olan bu alt

kuruma Platon'un yaklam, komnist toplum tasarmndan her trl anarist, statko kartynelimlerin de kayna saylabilir. Ne var ki, Platon bu grleri btn bir toplum dzlemiyledeil de, belli bir kastla, snrl bir sosyal tabakayla ilikilendirdii iin, sekin bir aznlk


20/54

devletinden, daha nce de deindiimiz gibi, bir aristokratik kurumdan yana tavr almaktadr.Toplumun geni ksmnn ne paradan, ne mlkten, ne aileden ne de teki zevk ve ihtiyalarndanvazgemeyeceini Platon da varsayarak, ideal devlet dzeni tasarmn belli bir aznlk zerinekurmutur. Nitekim yallk dneminde, ar taleplerini geri ektiini nce de sylemitik.

Bugnn diliyle, Platon da bir topyayla uratnn byk olaslkla farkndayd; zorulalabilir bir idealdi onunkisi, ama ortaya atmaya gene de deerdi herhalde.

Platon'un devlet idealine en sert eletirilerden biri, Yahudi bir aileden doan ve Avusturya'nn

Nazilerce Rei ch' a ilhakndan sonra yurtdna snmak zorunda kalan Kari Popper'den^1

gelmitir. Die offene Gesellschaft und ihre Feinde (Ak Toplum ve Dmanlar, 1945) kitabndaPopper, "Platon'un Bys" balkl ilk blmde Platon'a genel bir taarruz yneltmitir. Popper'egre Platon, kendi hayat deneyimi iinde temellenmi, demokratik haklarn ve zihinsel, dnselzgrln ktye kullanlaca korku ve endiesiyle, byk lde Sparta rneine dayal,herkesin doumuyla hayatnn sonuna kadar belirlenmi devlet ve toplum iindeki yerine sonsuzakadar baland kudretli bir devlet talep eder; kimin ocuk dourup yetitireceini bile belirleyen

bir devlettir bu. Bu devlette her ey "lider ve ynlendirme" ilkesine gre organize edilmit ir.Askeri disiplin her alana nfuz eder. Dinsizler izlenip yok edilmeli, sanat, mzik ve eitim, kat

bir denetim ve sansr alt nda tutulmaldr. Platon, kendi ideal devletinde, Hom er os 'u n eserler igibi, kendi halknn en gzel ve harika eserlerini bile, bir eitim arac olarak kullanmayayanamaz. Platon'un bykln ve nemini inkr etmesi dnlemez olan Popper, gene dePlaton'un, gnmzde o byk barbarlk rneini vermi, tek liderli totaliter devletin zihinsel

babas olup olmadn sorar.

Platon'un Etkileri

Platon felsefesinin kendinden sonraki etkilerini lmek neredeyse imknsz gibidir. Budnceler, en bata, Ge Antik dnem felsefesinin iinde Yeni Platonculuk erevesinde birkayzyl boyunca etkili olmutur. Platoncu dnce, ortaa feodal sistemleri iinde tayin edici birkurum olan Hristiyan kilisesinin vazgeilmez destekisi ve mttefiki olarak, yenia banda,"Rnesans" hareketi iinde szcn tam anlamyla yeniden domutur. Platon'un bykl,diyaloglarnda bir alt metin olarak kendini ele veren, insan psikolojisine ilikin tespitleridir.Platon'un, modern derinlik psikolojisinin kimi bilgilerini yzyllar nce ortaya koyduu, zellikle

insan karakteri konusunda, evrensellie uzanan, Shakespeare'de^ bulduumuz trden derinlikleryakalad kesindir. Devlet diyaloundaki tiran modeli ile Machbet arasndaki yaknlk sugtrmez.

Sonu olarak o idealist felsefenin kurucusu, tinin, zihinsel olann, ruhun, ampirik, reel hayatiinde belirleyici rol oynad anlaynn savunucusudur; hatta bu anlayn ncsdr. nsaneylem ve davranlarnn, kaytsz-artsz mutlak normlara dayanmas gerektiini dnen,eitime, yetitirmeye tayin edici bir rol bien ilk byk dnrlerdendir.

Devlet anlaynn ksa bir eletirisiyle bu zeti bitirmeden nce, daha nce de deindiimizidealar retisinin temel kavram hakknda bir iki tespitte daha bulunmak doru olacaktr.

Soyutun Somutlamas

"dea" kavram yaklak 2 bin yl boyunca Bat dncesinin iinde yolculuk edip durmu,biz im dilimizde de ide , fikir, dnce, vb. anlamlaryla metinlerdeki yerini almtr. Buraya kadaryapageldiimiz aklamalar, ideann, her eyin en bandaki imaj, tasarm, ideal var olma halianlamlarna gelebileceini gsteriyor. Daha nce de belirttiimiz gibi, idea Yunanca eidos,resim/grnt szcyle akraba.

Herhangi somut bir nesnenin, dnyadaki, evrendeki bir varoluun gerisinde manevi, zihinsel,tasarmsal bir ilk eyin mevcudiyetini aramak da ne anlama geliyor, buna gerek var m diyesormak herkesin aklna gelebilir. Oysa gnmzde, sadece matematiksel olgular konusunda deil,


21/54

somut maddi olgular alannda da en gerideki tasarm, ilk taslak anlay ya da olasl ciddi ciddibilimsel (popler) metinlere girebil iyor. rnein: Kaos ve Dzen. Metnin yazar, zellikle

Heisenberg'in^^ bir tespitine dayanarak "iinde tasarm/idea tayan madde"den sz ediyordu.Bugn bilimin organik maddenin en temel yaptalarna ulat bir evrede, aratrmalar bize, birorganizma iindeki tek bir hcrenin btn bir sistemin tasarmn tadna ilikin gl kantlarsunuyor. Bu balamda, daha "Big Bang"den, byk patlamadan balayarak, hidrojenin ilkdnmleriyle birlikte, maddenin iinde potansiyel bir tasarm bulunmas gerektii grnciddiye alm olan fizikilerden sadece biridir Heisenberg.

te yandan matematik alannda, bu tasarm ilikisine ilgin rnekler sunmak mmkn. 1545ylnda, bugnk dililerin gcn harekete yanstan Kardan milinin adn borlu olduumuz

talyan doktor ve matematiki Gerolamo Cardano,^ 1 aslnda var olmas imknsz negatifsaylarn karekknden ilk kez imajiner (sanal) saylar elde etmiti. nceleri kbik denklemlerinzmnde kullanlan bu sanal saylar, sonraki yzyllarda kimsenin nceden aklnn ucundan

bile geiremeyecei yepyeni bilgile rin ve imknlarn kayna olarak kullanm alanna girdiler.

Bunlardan biri de, bugn Web sayfalarnda bile sk sk rneini bulabileceimiz "Mandelbrotkmesi" ve nl "elma adam" figrdr. Benoit Mandelbrot adyla anlan bu kme, fraktal bir

kme oluturuyor. Fraktaller, eitli (sonsuz) biimlerde kendisiyle ayn oalmalar gsterenobjelerdir. "Mandelbrot kmesi," sonsuz karmak bir kmedir. Bu kme, sanal, karmaksaylarn kullanmyla elde edilen fonksiyonlarn ekle dklmesi sonucunda, kendini tekrarlayansonsuz ekiller vermektedir. Kukusuz bu sanal, karmak saylar ve "Mandelbrot adam,"tasarmsal bir arka fonun grnrlemesi olarak anlalabileceklerdir. (Bkz.http://www.olympus.net/personal/dewey/mandelbrot.html)

dealar balamnda tayin edici ve cevab ilgin soru udur yleyse: Cardano, Friedrich Gauss

ti^l ya da Riemann,Mandelbrot gibi matematikiler, bilimciler, daha nce var olmayan bir eymi bulmular, yani icat m etmiler, yoksa zaten var olan bir eyi mi "kefetmi," bulmulardr?Yaptklar bulu deil de, "bulma" ise, o bulunan eyin onlardan nce var olmas arttr. Diyelim

ki yle. Peki, yleyse nerede var olmaktadr bu ey, bulunana kadar? Sanal ya da karmak say,matematikinin eline geene kadar potansiyel bir imkn olarak gene bir matematik sistemininiinde, zihinsel, dnsel bir alanda var olma durumunda mdr? Cevab deil de cevabn aran,biz i ilgin tartmalara, zihinsel araylara srkleyebili r bu tr sorularn. Tpk, aacn btnnntasarmn tayan yaprak hcresinin bu mekanizmas zerindeki dnce gibi.

Gnmzn dnyaca nl matematikisi Robert Penrose, bu balamda, potansiyel olaraknceden var olan bir eyin, bir tasarmn "bulunduu" grne katlyor. MatematikselPlatonculuk denebilecek izgide, "Mandelbrot kmesi"nin insan beyninin bir kefi olduunusanmadn sylyor Penrose, "Bu (sadece) var olann kefiydi. Kme, tpk Everest Tepesi gibizaten var." Akademisinin giriine, "Matematiki olmayan buraya giremez," tabelas astrm olanPlaton, yaklak 2400 yl sonraki bu tespiti duysa muhakkak ki ok memnun olurdu.

Veysel Atayman

Austos 2003, stanbul
http://www.olympus.net/personal/dewey/mandelbrot.htmlhttp://www.olympus.net/personal/dewey/mandelbrot.html


22/54

LEN


23/54

APOLLODOROS: Sokrates'in en ateli rencilerinden ve en sadk dostlarndand. Platon,ona "Phaidon" diyalogunda da yer verir; Sokrates'in son dakikalarnda Apollodoros, gzyalarntutamaz, alar.

AGATHON: Atina'nn nl bir tragedya yazaryd. Yarmada ilk zaferini M 416 ylndakazanmtr. Birincilik alan bu tragedyasnn adn bilmediimiz gibi, Agathon'un baka eserleride elimize gemi deildir. Yalnz, bu yazarn Euripides'in dostu, sofist Gorgias'n rencisi,gen ve yakkl olduunu biliyoruz. lk zaferinden sonra kurbanlar kesmesi, enlik yapmasAtina geleneklerine uygundur.

ALKBADES: Atina'nn nl devlet adamlarndan biridir. Henz ok genken demagogos,yani halk nderi olarak baa geen bu adam, Atina'y Sicilya seferine srklemi (415), bu seferkorkun bir yenilgi ile sonulannca kam, bundan sonra da zaman zaman Atina'nndmanlaryla ibirlii etmitir.

ARISTOPHANES: nl komedya yazar. On bir komedyas elimize gemitir. Aristophaneskomedyalarnda Atina'nn politikaclar, devlet adamlar, sanatlar ve airleriyle alay eder.


24/54

SEMPOZYUM

(LEN)

Apollodoros:

Asl aranrsa, sizleri aydnlatmak iin hazrlklym. Geen gn Phaleron'daki evimden kpehre yrrken bir tandk uzaktan beni grm, arkamdan yapmack bir telala seslendi:

"Hey, Phaleron'lu Apollodoros, bekleene beni!"

Ben de durup bekledim.

"Apollodoros, ben de sana bakmyordum," dedi, "Agathon'un lenine katlan Sokrates,Alkibiades ve dierleri sevgi zerine ne konumular, bilmek istiyorum. Olanlar Philippos'unolu Phoeniks'ten duyan birinden rendim. Geri doru drst bir ey anlatamad, amakonuulanlar senin de bildiini syledi. Ne de olsa, sen Sokrates'in dostusun, szlerini herkesten

iyi sen anlatrsn. Sylesene, sen de oradaydn deil mi?""Sana anlatlanlar o kadar da doru deil," dedim, "Yoksa, bu lenin benim katlabileceim

kadar yakn bir zamanda yaplmadn bilirdin."

"Ben gerekten de doru olduunu sanyordum," dedi.

"Bunu nasl dnrsn Glaukon?" dedim ona, "Oysa Agathon yllardr burada yaamyorbilmiyor musun? Benim So krates 'le vakit geirmeye balamam, her gn onun ne dediini, neyaptn izlemeyi bir ura haline getirmem daha yl bile olmad. Ondan nce, amaszcaoraya buraya koup, nemli bir eyler yaptm sanrdm; gerekte ise felsefenin hayattayaplacak en son ey olduunu dnen, senin gibi bir sefildim."

"Alay etmeyi brak da," dedi. "Bu toplant ne zaman oldu, sen onu syle."

"Biz daha ocuktuk," dedim, "Agathon'un ilk tragedyas birincilik kazanmt. Ertesi gnkorosu ile birlikte toplanp baarlarnn erefine bir len dzenlemilerdi."

"Desene uzun zaman olmu. Peki, bunlar sana kim anlatt, Sokrates mi?"

"Yok canm, Phoeniks'e anlatanla ayn kii, Kydathene'li Aristodemos adnda biri. Hepyalnayak gezen, ufak tefek bir adam. te, o bulunmu toplantda. O zamanlar Sokrates'inhayranlarndanm. Sonralar, Aristodemos'un anlattklarnn doruluunu Sokrates'e sordum, oda hepsini dorulad."

"O halde, hemen anlatmaya bala. ehre giden bu yol, zaten byle gzel gzel sohbet etmekiin yaplmad m?"

Bylece, yolda konua konua yrdk.

"te, bu yzden konumann banda sizleri bu konuda aydnlatmak iin hazrlkl olduumusyledim. ayet, anlatmam isterseniz, seve seve anlatrm. Zaten felsefeden konumak ya dakonuanlar dinlemek, benim iin faydas bir yana, sonsuz bir zevktir de. Sizin gibi zenginlerin vetccarlarn szleri ise hem beni skar hem de hibir ey yapmadnz halde, ok ey yaptnzdndnz iin acrm size. Belki sizler beni baarsz biri olarak gryorsunuz. Ama bensizlerin baarsz olduunuzu sanmyorum, bunu biliyorum."

Apollodoros'un arkada:"Hep aynsn Apollodoros, hem kendini hem de bakalarn boyuna ktleyip durursun. Sana

kalrsa, bata kendin olmak zere -Sokrates hari- btn insanlar birer zavall adeta. Nasl olur


25/54

da senin halim selim biri olduunu sylerler, hi anlamyorum. Konumalarnda, u an olduugibi, kendine ve bakalarna acmaszca saldryorsun; tabii Sokrates hari."

Apollodoros:

"Demek sevgili dostum, besbelli ki byle konutuum iin sama sapan szler syleyen bir delioluyorum."

Arkada:

"u an bunlar tartmann bir nemi yok. Rica ederim, sana sorduklarmz yantla, nelerkonuuldu, onu anlat."

Apollodoros:

"Pekl, unlar konuuldu aa yukar... Ama durun, Aristodemos'un yapt gibi hikyeyibandan alsam daha iyi olur:

Bir gn, Sokrates, tertemiz ykanm, ayana sandaletlerini giymi bir halde, Aristodemos'unkarsna km. Zordur onu byle grmek. Aristodemos, ona nereye gittiini sormu.

"Agathon'un yemeine," demi Sokrates, "Dnk tren ok kalabalk olduundan korkupkamm, ama bugn iin gideceime sz verdim. Gzel bir delikanlnn yannda gzelgrneyim diye, kendime de bir eki dzen verdim. Sen de davetsiz olarak gelmek istemezmisin?"

"Nasl istersen," demi Aristodemos.

"O halde, benimle gel de, 'yilerin sofrasna iyiler davetsiz giderdiyen ataszn yalanckaralm." Hem zaten Homeros da bu ataszn yerinde kullanamam; Agamemnon'u esiz birkahraman gibi gsterip, Menelaous'u da tam tersine 'gevek bir asker' yapm ve kurbantreninden sonra Agamemnon'un verdii ziyafete Menelaos'u davetsiz olarak getirmi; bylece

daha iyinin sofrasna deersiz biri gitmi gibi olumu. Bunun zerine, Aristodemos da, ona demiki:

"Korkarm, Sokrates, benim bama gelecek ey de, senin dediin gibi deil, daha okHomeros'unki gibi olacak; deersiz bir adam, deerli bir insann sofrasna davetsiz gidecek, amamadem beni gtryorsun, bunun sorumlusu sensin. Ben, davetsiz deil, senin davetinle gitmioluyorum."

"Gidelim o halde, ne diyeceimizi yolda dnrz."

Bunlar konutuktan sonra yola koyulmular, yrrken dncelere dalan Sokrates, srekliarkada kalyormu. Aristodemos, onu bekleyince de Sokrates:

"Sen durma, yr," diyormu ona.

Aristodemos, Agathon'un evine vardnda kaplar ardna kadar ak bulmu ve orada ylesinekalakalm: Evin kle hizmetkrlarndan biri, onu orackta karlayarak, ziyafetin yaplaca yeregtrm. Sedirlere uzanm konuklar akam yemei yemek zereymiler. Agathon, onu grnceseslenmi:

"Aristodemos! Tam zamannda geldin, buyur, beraber yemek yiyelim. Eer baka bir i iingeldiysen, sonraya brak. Ben de dn seni davet etmek iin aram, bulamamm. yi ama,Sokrates nerede? Keke onu da getirseydin!"

Aristodemos bir de arkasna dnp bakm ki, Sokrates yok. Hemen kendisini Sokrates'in davet

ettiini, oraya kadar beraber geldiklerini aklam.

"Gelmekle ok iyi yapmsn, ama anlamyorum, kendisi nerede?"


26/54

"imdi buradayd, ben de ardm. Nerede olabilir bu adam."

Agathon da, hizmetkra:

"Olum, git, Sokrates'i bulup buraya getir, Aristodemos, sen de yle Eryksimakhos'un yannage," demi.

Bir hizmetkr, Aristodemos'un eline ykamas iin su dkerken, bir dieri ieriye girip

seslenmi:

"Sizin Sokrates, komu evin kapsnda ylece dikilmi duruyor; ardm, ama buraya gelmeyepek niyeti yo k!"

"Olur ey deil!" diye barm Agathon, "Git, bir daha ar, peini brakma!"

"Rahat brakn onu," demi Aristodemos, "detidir, ortada bir neden yokken, bazen byleolduu yerde kalakalr. Az sonra gelecektir. Sakn keyfini bozmayn, kendi haline brakn."

"Tamam," demi Agathon, "Madem yle diyorsun, yle olsun. Haydi ocuklar, yemek getirinbize. inize karan olmad m, cannzn istediini koyarsnz sofraya. Ben de hi karmam,zaten detim deildir. Haydi, bugn ben de buradaki herkes gibi sizin misafirinizim. vglerelayk bir ikramda bulunun bakalm bizlere."

Sonra, balamlar yemee. Sokrates hl ortalkta yokmu. Agathon, ikide bir onu aramalarnistiyor, Aristodemos ise onu engelliyormu. Derken Sokrates kagelmi. Bu sefer her zamanolduu gibi gecikmemi, ama yine de herkes yemeini yarlam. En utaki divanda tek banaolan Agathon, onu grnce hemen seslenmi:

"Buraya gel Sokrates!" demi, "Yanma yerle de, darda, avluda sana malum olan bilgi banada gesin. Bir eyler bulmu olmalsn, yoksa kolay kolay oradan ayrlmazdn!"

Sokrates, otururken:

"Ah, ne iyi olurdu Agathon," demi, "Keke bilgi, dolu bir kaptan bo olana bir yn iplikleszlen su gibi olsayd da, iki insan, birbirine dokununca bilgi, dolu olandan bo olanageebilseydi. te, o zaman senin divanna oturmak benim iin byk bir nimet olurdu; bylece

ben de senin zengin ve gzel bilginle dolardm. Benim bilgim pek nemli deil ya da dahadorusu bir rya gibi yoruma aktr. Oysa seninki prl prl, gelimeye hazr bir bilgi; dahagenken sende bylesine parlayan bu bilgiye geen gn otuz binden fazla Yunanl ahit oldu."

"Alaylarnda pek ar gidiyorsun Sokrates," demi Agathon, "Ama bilgi konusunda biraz sonraseninle kozumuzu paylaacaz. Dionysos da hakem olacak, ama nce yemene bak."

Sonra Sokrates divana uzanm, hep beraber yemeklerini yemi, tanrlara arap sunmu, arklarsylemiler, btn detleri yerine getirdikten sonra sra gelmi imeye. Pausanias, sz alarak

unlar sylemi:

"Eee dostlar, imeye nasl balasak dersiniz? Ak syleyeyim, ben dnk ikiden sonra perianbir haldeyim; biraz ara vereyim diyorum. Sanrm ounuz benimle ayn durumdasnz, nksizler de oradaydnz. Bir dnelim de, imenin en zararsz yolunu bulalm."

"ok doru sylyorsun Pausanias," demi Aristophanes, "Bu ime iini bir dzene sokmal.Ben de dn ly karanlardanm."

Ardndan, Akumenos'un olu Eryksimakhos da sze karm:

"Aman, azna salk!" demi, "Hele biri var ki aramzda, ben asl onu dinlemek isterdim.

Agathon, ya sen, ikiyi kaldrabilecek misin?""Hi halim yok."


27/54

"Aman ne iyi! Sizin gibi ikiye dayankl olanlar bile yorulduysa Aristodemos, Phaidros vebenim gibilerin ii i demekti r. Bizler bu ite hep yaya kalanlardanz. Sokrates 'e gelince; onaszm yok, o her trlsne vardr; az isek de bize uyar, ok isek de. Anlalyor ki, burada

bulunanlardan hi kimse pek iki ime heveslisi deil, belki de oyunbozan olmamak iinsarholuk hakknda gerei sylesem iyi olur; hekimlik tecrbeme dayanarak size unusyleyebilirim ki, sarho olmak insan iin zararldr. Bundan tr ikiyi fazla karmay nekendim iin isterim ne de bakalarna tavsiye ederim; hele bir de insan akamdan kalmaysa."

Myrrhinus'lu Phaidros da lafa karm:

"Ben kendi hesabma her zaman seni dinlerim, hele hekimlik sz konusu olursa. Buradakidostlarmz da iyice dnrlerse sana hak vereceklerdir."

Bu szler zerine, toplantdaki herkes sarho olmadan ikinin keyfini karmaya karar vermi.

"Madem kimse kimseyi zorlamadan, dilediimiz kadar ieceiz," demi Eryksimakhos, "ohalde benim bir isteim olacak; flt almak iin gelen kz brakalm gitsin. ster kendi kendinealsn fltn, isterse evin kadnlarna. Biz de bugnk toplantmz konuarak geirelim. Ama nestne konuacaz? sterseniz ben ortaya bir konu ataym."

Aralarnda anlamlar, Eryksimakhos sze balam:

"Szlerime Euripides'in Melanhippe'sinden bir msra ile balayacam; 'Hayr, ben deilim buszleri syleyen,' gerekten benim syleyeceklerim de bana ait deil, Phaidros'un dnceleridir.Phaidros, her frsatta fkeyle unu syler; 'Tuhaf, deil mi? Eryksimakhos, airler neredeyse

btn tanrlar iin 'hymnoslar, paianlar'^- yazmlar da, bunca air arasndan biri de kp, bukadar eski, bu kadar nemli bir tanr olan Eros hakknda tek bir vg bile yazmam. Hatr

saylr Sofistleri ele alsak, nemli bir filozof olan Prodikos gibi, onlar da, Herakles ve dierleriiin dz szle vgler yazmlar. Hem, bu bir ey deil, dahas var; elime bir kitap geti; pekbilge bir adamn yazd bu kitapta tuz ve faydalar stne akl almaz vgler vard. Buna benzerdaha nice nice eylerin ciddiye alnarak gklere karldn gryoruz. Bu tr konulara bu

kadar emek harcanm, ama ne yazk ki bugne kadar Eros'un, sevginin anna yaraan bir vgyazmaya kimsenin eli varmam. Bu kadar yce bir tanr, nasl bu kadar yabana atlm!' Bence,Phaidros, byle konumakta yerden ge kadar hakl. Ben de bir yandan onun gnln hoetmeye can atarken, sizlerin bu frsatla Eros'un hakkn vermenizi doru buluyorum. Sizler deayn fikirdeyseniz, vaktimizi bu konu zerine konuarak geirelim diyorum. Soldan balayaraksaa doru, hepimiz Eros'a yakr gzel szler dzelim. lk olarak Phaidros konusun, nkhem srann banda bulunuyor hem de bu konunun fikir babas o saylr."

"Kimse bu dilee kar kmaz sanrm," demi Sokrates, "Ne her zaman sevgiden baka bir eybilmediimi syleyen bendeniz, ne Agathon, ne Pavsanias, ne btn vaktini Dionisos ve Afro dit 'eadam Aristophanes ne de burada grdm bir kimse. Geri biz sonlarda oturduumuza gre,

sz hakkmz eit olmayacak, ama bizden nce en doru, en gzel szler sylenmi olursa,canmza minnet. Haydi yleyse, sevgiyi ilk vecek Phaidros'a uurlar dileyelim."

Bu szler herkesin houna gitmi ve Sokrates'in fikrine katlarak, Phaidros'u konumaya davetetmiler. Dorusu Aristodemos, onun neler sylediini pek iyi hatrlamyordu; ho, ben de onun

btn sylediklerini hatrlamyorum, ama yine de size konumaclarn szlerinin anlmaya deertaraflarn anlataym.

Dediim gibi, ilk sz Phaidros alm ve unlar sylemi:

"Eros'un -zellikle kkeni dnlecek olursa ve daha baka birok nedenden tr- insanlarve tanrlar arasnda ulalmas g, grkemli bir yeri vardr. Btn tanrlardan daha eski olmas

ise baka bir onurdur. Biliriz ki, ne anas babas vardr ne de ondan bir air, bir yazar bahseder.Hesiodos, ilk olarak Kaos'un, sonra da her eyin ebedi temeli olan Toprak Ana ve Eros'un varolduunu sylerken, Kaos'tan sonra Toprak Ana ve Eros'un birlikte doduunu kastetmi.Parmenides ise, yaradl anlatrken 'Btn tanrlardan nce Eros vardr,' demi. stelik,


28/54

Akusialos bile Hesiodos'a katlr. te, bylece, birok kimse Eros'un en eski tanr olduukonusunda birleir.

"Eros, eski bir tanr olmas dnda, ayn zamanda bizim iin en byk nimetlerin de kaynadr.Bana sorarsanz, bir gen iin iyi bir k, bir k iinse bir genci sevmekten daha iyi ne olabilir?nk, gzel yaamak isteyen insanlara ne hret ne zenginlik ne akrabalar ne de hibir ey,Eros kadar ilham kayna olmamtr. imdi sorarm size; bu neden byledir? nsan neden irkin

bir ey yapmaktan utanr da, gzel eyleri yapmaya zenir? Bu iki duygu olmasa , ne bir devlet nede bir insan byk ve gzel iler baarabilir. imdi, ben unu sylyorum: Seven bir adam, ktbir i yaparken yakalanrsa, yahut bir zarara urayp da korkakl yznden kendinikoruyamazsa, ne babasnn ne arkadalarnn, hi kimsenin onu bu halde grmesi, sevgilisiningrmesi kadar zmez. Sevgilisi iin de ayn ey sz konusudur; o da kt bir ey yapt zaman,en ok kendini sevenin yzne bakmaktan utanr. Diyelim ki, sevenler ve sevilenlerden bir devletveya bir ordu kurmann bir yolu olsayd, utanlacak bir ey yapmaktan korkup, iyi eyler yapmakiin birbirleriyle yaran bu insanlardan daha iyi yurttalar olabilir miydi? Bu insanlar yan yanasavasalar, saylar ne kadar da az olsa, yenemeyecekleri kimse olabilir mi? Neden? nk, sevenadam, sevdiinin gz nnde silahlarn brakp kamaktansa, binlerce kez lmeyi gze alr.Hele tehlikedeyken sevgilisini yalnz brakmak, yardmna komamak, en korkak adamn bile

yapaca i deildir. Eros, ona tanrsal nefesinden fleyerek, onu doutan cesur bir adam yapar.Homeros der ya; ' tanr yiitlere yrek flermi' diye; ite, budur Eros'un sevenlere verdii g.

"Bakas iin lmek... bunu kadn olsun erkek olsun yalnz sevenler yapabilir. Pelias'n kzAlkestis, Yunanllarn karsnda bunun en gzel rneini gsterdi; anas babas dururken, kocasiin lmeyi gze ald, ama Eros, kadna yle bir cesaret verdi ki, onun yannda anne ve babas,oullarna sadece isimle bal birer yabanc gibi kaldlar. Bu yaptna yalnz insanlar deil,tanrlar bile at kald ve onun bu davrann o kadar beendiler ki, ruhunun Hades'ten darkmasna izin verdiler. Oysa tanrlar, byle bir ayrcal nice nice gzel iler yapm pek okinsan arasndan ok az kiiye tanmlardr. Demek tanrlar da Eros'un insana kazandrd gcve erdemi her eyden stn tutuyorlar. Buna karlk, Oiagros'un olu Orpheus, Hades'ten elleribo dnm, almaya geldii karsn deil, sadece hayaletini gtrmt, nk tanrlara greOrpheus, yumuak davranm -ne de olsa bir algcyd- Alkestis gibi lmeyi gze alamamHades'e canl olarak girmenin bir yolunu bulmutu. te, bu yzden tanrlar ona ceza vermi,

lm bir kadnn elinden olmutur. Thetis'in olu Akhilleus'a ise Mutlular Adalarna^ gitmeerefini verdiler. Neden; nk annesinin, ona, 'Hektor'u ldrr sen, sen de leceksin,ldrmezsen, yurduna dnp uzun uzun yaayacaksn,' demi olmasna ramen, o yine de sevdiiPatroklos'un yardmna koarak, cn alma yiitliini gstermi, yalnz onun iin lmeyi deil,o ldkten sonra ardndan gitmeyi de gze almt. te, bundan tr, kendini sevene bylesinedeer verdii iin tanrlar, bu yaptna hayran kalp onu grlmedik bir biimde onurlandrdlar.

"unu syleyeyim ki; Patroklos, Akhilleus'un sevgilisiydi demekle samalyor Aiskhylos.Akhilleus, yalnz Patroklos'tan deil, btn yiitlerden daha gzelmi Homeros'un dediine gre,daha sakal bile terlememi ve Patroklos'tan daha genmi. in dorusu u ki, sevgiden gelenerdeme en ok deer veren tanrlarn asl holandklar, hayran olduklar ey, sevenin sevgilisinegsterdii sevgiden ok, sevileni sevene balayan sevgidir. nk seven, tanrlara daha yakndr,znde tanrlk vardr; ite bu yzden, Akhilleus'u Alkestis'ten daha fazla tutmular ve onuMutlular Adalar'na gndermilerdi.

"Uzun szn ksas, bence Eros, tanrlarn en eskisi, en sayg deeri, en glsdr ve insanlarahem hayatlarnda hem de lmlerinde erdem ve mutluluk kazandrr diyorum."

Aristodemos'un anlattna gre, Phaidros, ite bunlar sylemi. Phaidros'tan sonra bakalarda konumu, ama ne dediklerini pek hatrlamyordu. Onlarn sylediklerini bir yana brakp,

Pausanias'n konumasn anlatt. O da yle demi:"Bana kalrsa, Phaidros bizden sadece Eros'u vmemizi istemekle konuyu iyi bir yola sokmu

olmad. Bir tane Eros olsayd, tamam derdim, ama bir deil ki. Olmadna gre, nce hangisinin


29/54

vlmesi gerektiini sylemek gerekir. Ben konuyu doru yola sokmaya alacam. lk olarak,Eros'un nasl vlmesi gerektiini syleyip, sonra da tanry gerektii gibi veceim.

"Herkes bilir ki Eros, Aphrodite'den ayrlmaz. Aphrodite tek olsayd, Eros da tek olurdu, amamademki iki Aphrodite var, Eros'un da iki olmas gerekir. Bu nasl inkr edilebilir? Eski olan,'Urania' dediimiz gksel Aphrodite, gn kzdr ve ana karnndan domamtr. Daha sonragelen ise, Zeus'la Dione'nin kzdr; ona 'Pandemo' Aphrodite diyoruz. Eros iin de bu durum

geerlidir; biri sradan, halktan insanlarn yaad Pandemos; dieri ilahi, gksel bir sevgi olanUranios'tur. imdi, btn tanrlar vg bekleyeceine gre, her birinin kendine has zelliklerinianlatmamz gerekir, nk eylemler meydana gelirken ne iyi ne de ktdr. rnein, u andayaptmz ey; imek, ark sylemek, konumak; bunlarn hibiri kendiliinden gzel deildir.Gzellik, bunlarn yapl biiminden doar. Bunlar gzel, doru drst yaparsak gzel olur,yapmazsak irkin olur. Bu, gnl iinde de byledir; Eros, bizi, gzel ve deerli olan her eyedeil, sevginin gzeline yneltendir.

"Pandemo Aphrodite, insan btn dnyann ortak mal haline getirir ve bu alak sevgiyitadanlar, ilerini tesadflere brakrlar. Bunlar, akl ermeyen kadn ve ocuklar sever, onlarnruhlarndan ok, bedenlerini ister, bunu yaparken de doru, yanl gzetmezler. Bahtlarna nekarsa; ister iyi, ister kt. Bu, doarken hem erkeklik hem de kadnlktan pay alan gentanrann doasndan kaynaklanr. Gksel Aphrodite'in yolundan gidense, hi diilikkarmam, tamamen erkeksi bir tanrya balanm olur, ayrca daha eski olan bu tanrahlakszla kendini hi mi hi kaptrmaz. Doas gerei, daha gl ve akll olan, bu Eros'unyolundan gidenler katksz erkek olurlar. Cokunluklarn katksz olarak bu Eros'tan alanlar,kendilerini sbyancla kaptranlardan kolayca ayrt edilebilir. Onlar, genleri yalnzca akllarilemeye balad ada, yani sakallar biterken severler, nk niyetleri saf ocuklar tuzaadrmek, sonra da hie sayp, baka sevgilere komak deil, onlarla mr boyu beraberyaamak, bir hayat ortakl kurmaktr. Hatta, bir kanunla kkleri sevmeyi yasak etmeli ki,sevenlerin bunca emekleri sonu belirsiz bir ite harcanmasn. nk ocuklarn ruhlar, bedenlerisonunda iyilikten yana m, ktlkten yana m olacak, bilinmez. Geri iyi insanlar bu kanunakendiliinden uyarlar. Ama Pandemos dkn ucuz klara kar zor kullanmalyz, tpkonlarn serbest kadnlarla dp kalkmalarn nlemek iin elimizden geleni yaptmz gibi.Onlarn kt hretleri yznden deil midir ki, seven bir insann gnln yapmay irkin bir eysayacak kadar ileri gidiyor birok kimse, nk sevenlere hep kt anlamda bakyorlar, onlarnlsz, edepsiz hallerini gryorlar da ondan. Oysa ki, hangi ite olursa olsun, insan, yaptnyolu yordam ile yapt m, kimsenin ona kt gzle bakmaya hakk yoktur.

"Baka memleketlerde, sevmenin snrlar belli, kolayca kavranr bir tek gelenei vardr;bizdeyse trl trls grlr. El is 'te, Lakedaimon 'da, Boiotia llarda, yani insanlarn konumadausta olmadklar yerlerde kural kesindir; sevenin gnln yapmak iyi bir ey saylr; gen olsun,yal olsun, kimse buna ayp demez. nk, sanyorum ki genleri szlerle kandrmak iinuramak istemezler; isteseler bile, konumak ellerinden pek gelmez. onia'nn ve yabanclarn

boyunduruu alt nda yaayan yerlerin gelenekleri ise bu ii ayp sayar; nk, yabanclar nzorbala dayanan dzeni yalnz bunu deil, dnce ve beden eitimini de ayp sayar. Kullarnn

byk dncelere ykselmeleri batakilerin iine gelir mi hi? Gerek dostluklar da, kullarnnanlamalarn da istemezler, nk bunlar, sevginin yaratt nice deerler arasndadr. Bu konuda

biz im tiranlarmz da alacaklar dersi aldlar. Aristogeitonas ile Armo di os 'u n dostluu ve sevgisideil midir, onlarn zorbalklarna son veren? Demek, seveni sevindirmenin ayp sayld yerde,

bu kural douran, bir yanda batakiler in doymaz hrslar, br yanda alttakilerin ps rklyznden halkn dknl olmutur. Tersine, bu ii iyidir diye kestirip atanlarn kurduklargelenek de bir dnce tembelliinden ileri geliyor.

"Bizdeki det, bunlarn hepsinden daha gzel ve de anlalmas daha zordur. Bir dnelim,

gerekten biz ne istiyoruz; aka sevmek, gizli gizli sevmekten daha gzeldir; bundan da gzeli,en soylu, en deerli insanlar, bakalarndan irkin de olsalar, sevilmektedirler. Seven bir insandesteklemek iin hepimiz neler neler yapmayz ki! Kt saydmz bir i iin yapar myz

bunlar? Bizde biris ini elde etmek gzel, elden karmak irkin saylr. Sevdiini elde etmek iin


30/54

sevenin en olmayacak servenlere katlmasn bile hogrrz, ama bundan baka neyin peinedsek, neyi yapmaya can atsak, felsefenin en ac yergilerine urarz. Sevgililerin birbirleri iinyaptklarn biri kp da para, mevkii, iktidar elde etmek iin yapsa, dileine varmak iin yalvarpyakarsa, yeminler etse, kap nlerinde yatsa, hibir klenin katlanamayaca kleliklere katlansa,dostlarn da, dmanlarn da karsnda bulur; dmanlar onu, dalkavuklukla, el etek pmeklesular, dostlar ise ona sitemler eder, yaptklarndan utanr. Oysa ki, btn bunlar seven bir insanyapt m hogrlr, hatta gelenekler, onu ayplamak yle dursun, dnyann en gzel eyini

yaptna inandrr. in garibi, yemin edip, yeminini bozduu zaman bile tanrlar onu affeder;atasznn de dedii gibi, 'sevg i yemini yemin saylmaz'. Demek ki, tanrlar da, insanlar dasevene tam bir zgrlk vermiler; bizim geleneklerimizden bu anlalyor. Byle olunca, bizinkentimizde sevmenin ve sevenlerin dostu olmann iyi bir ey saylmas beklenebilir, ama biryandan da gryoruz ki, babalar, ocuklarnn bana eitmenler koyup, sevgililerin birbirleriylekonumasna engel oluyorlar. Birbirini sevenleri arkadalar grnce ayplyor, yallar daayplamaya engel olmuyor, onlara 'yanl yapyorsunuz,' demiyorlar. Bunlara baknca, buralardasevmenin kt grldn sanyor.

"imdi, bana kalrsa mesele u: Bata da sylediim gibi, bu i tek tarafl deil; sevgi, tekbana ve kendiliinden ne gzeldir, ne de irkin. Gzel yapl rsa gzeldir, irkin yaplr sa

irkindir. Dkn bir insann arzularna irkince kaplmak ne kadar ktyse, deerli bir insanakendini gzel bir ekilde vermek de o kadar iyidir. Dkn dediimiz, Pandemos, sradan bir kruhtan ok, bedeni seven adamdr. Bu sevgi uzun srmez, nk sevilen ey kalc deildir. Aslsevdii ey, sevgilinin bedenidir, bir iek gibi solar solmaz, szler, yeminlerle birlikte sevgi deuar gider. Bir insan ii gzel diye severse, mr boyu sever, nk srekli bir eye balanmtr.te, bizim geleneimizin istedii, bu sevgililerin birbirlerini en iyi, en gzel ekilde denemesi,kt arzulardan kap, iyi arzulara uymalardr. Onun iin, kimine ko, kimine ka diyerek, onlarsnar, sevenin de, sevilenin de iyiden mi, ktden mi yana olduuna bakarz. Yine bunun iindirki, abuk elde etmeyi ayp sayar, aradan biraz zaman gemesini isteriz, nk zaman, denemekiin en iyi frsattr. Kt grdmz baka bir ey de, kendini para ya da mevkii elde etmeyeadamak, korku ve bask altnda gevemek, yahut para veya politik gcn etkisine kaplmaktr.

Kt grrz, nk bunlarn salam, srekli bir taraf yoktur; stelik, bunlarla gzel bir dostlukedinilmez.

"Kendini sevgiye vermenin bizim geleneimizce gzel olan tek bir yolu vardr: Seven birinsann her trl klelie katlanmas onu kk drmez, ayp saylmaz; bu gnll kleliin degerekten utanlmayacak biricik ekli erdem uruna kle olmaktr. Biz yle bir kanun ortayakoymuuz; insan kendini, birine kul kle ederken, onunla daha stn bir bilgiye, daha stn birerdeme ulaacana inanyorsa, bunda hibir kklk yoktur. Demek ki, iki ilke birleiyor;genlerin birbirini sevmesiyle, bilgiye veya erdeme gnl vermesi tek bir ey oluyor. Ancak buekilde, bir delikanlnn kendini sevene yz vermesi gzel saylabilir. Seven ile sevilen, bu birlienasl varabilirler? Her biri benzer grlere sahipken, birincisi kendisine yz veren delikanlyayaplmas doru olan her yardm yaparsa; dieri, kendine bilgi ve erdem getiren bir insan doruilerde destekleyecek, her trl deerlerini artrabilecek, bu durumda birincisi de daha erdemli,daha bilgili olmay isteyecektir. Evet, ite o zaman bu iki yol bir noktada birleir ve yalnz oradasevgilinin sevenle birliktelii gzel bir ey olur, baka hibir ekilde deil. Bu yolda insanaldansa bile ayp saylmaz, oysa ki baka her yolda insan aldansn, aldanmasn, utanlacak ha

Documents

Symposion [Şölen] - Platon