39 Nowe Muzeum Śląskie. Architektura, rewitalizacja terenów postindustrialnych, program wystawienniczy39 Leszek Jodliński

osadzone. Do pewnego stopnia można powiedzieć, iż przez wzniesienie na tym obszarze nowego Muzeum dochodzi do równoczesnego semantycznego wyróż-nienia i naznaczenia kompleksu daw-nych zabudowań kopalni i ich umuze-alnienia. Jesteśmy świadkami procesu, który oznacza odwrócenie zasady „box in box”20, gdyż to adaptowane i zacho-wane budynki postindustrialne domi-nują nad nową strukturą, są dla niej kulisami i uzasadniają minimalistyczną formę nowego obiektu. Rozwiąza-nie użyte w nowym Muzeum Śląskim jest ideowo bliskie koncepcjom Rema Koolhaasa, obecnym w Ruhr Museum

20 Por. B. Wowrzeczka, Przekształcenia zakła-dów przemysłowych – współczesne tendencje, [w:] Architektura przemysłowa i zabytki techniki na Ślą-sku w dobie restrukturyzacji, red. G. Bożek, Katowice 2000, s. 158.

w Essen (2008)21, gdzie używając metafo-rycznego odniesienia do procesu produk-cji, stworzył on rozwiązania, w których na nowo opisana przestrzeń historyczna nie traci nic ze swojej wartości i znacze-nia w opowiadaniu o przeszłości miejsca.

Nowe Muzeum Śląskie wrasta w pej-zaż kulturowy dawnej kopalni „Kato-wice”, chroniąc i równocześnie integru-jąc go z nową strukturą powoływaną do życia przez architektów. Umieszcze-nie, z wyłączeniem budynku admini-stracji, całego założenia pod ziemią jest opowiedzeniem się za prawdą miejsca, które poprzez budynki dawnej kopalni zachowuje swój autentyzm i potencjal-nie nie będzie zmuszone do formalnego,

21 Por. Welterbe Zollverein. Geschichte und Gegenwart der Zeche und Kokerei Zollverein. The Zollverein World Heritage Site. The Past and Present History of the Zollverein Mining Complex and Coking Plant, red. Stiftung Zollverein, Essen 2008.

Nowa siedziba Muzeum. Po lewej budynek administracyjny w otoczeniu infrastruktury byłej KWK „Katowice”, stan na luty 2013, fot. Jacek Mężyk

Neubau des Museums. Links das Verwaltungsgebäude inmitten der Infrastruktur der alten Steinkohlegrube „Katowice”, Stand Februar 2013, fot. Jacek Mężyk

Sztuka i przemysł 40Kunst und Industrie 40

estetycznego konkurowania z nową architekturą. To, co zaproponowali archi-tekci, to raczej rodzaj koegzystencji „sta-rego z nowym” i wprowadzenia form autonomicznych na tle historycznego kontekstu.

Tak zredagowana architektura Muzeum otwiera się równocześnie na kilka nurtów estetycznych i funkcjonalnych obecnych we współczesnym budownictwie muze-alnym22, wpisując się aktywnie w proces rewitalizacji dawnej kopalni „Katowice”.

Forma nowego Muzeum staje się znakiem architektonicznym i symbo-licznym, by odnosząc się równoważ-nikowo (a nie dominująco) do prze-szłości miejsca, m.in. zachować inte-gralność historyczną dawnej kopalni. Jest w ten sposób częścią struktural-nej i społecznej rewitalizacji obszaru, na którym powstaje, generując okre-śloną przestrzeń publiczną, wyznacza-jąc w niej punkty odniesienia, na nowo tworząc jakość i wartość estetyczną terenu wokół dawnej kopalni i nowego Muzeum. Ogromną wartość ma fakt, iż projekt ten przyczynia się do zacho-wania i utrwalenia ginącego pejzażu ery postindustrialnej na Górnym Ślą-sku, wypełniając misję publiczną insty-tucji muzealnej, jaką jest m.in. ochrona i zachowywanie ruchomych i nierucho-mych zabytków dziedzictwa kultury materialnej23.

Budowa nowego Muzeum Śląskiego na terenie kopalni nie jest natomiast w swoim zamyśle prostym znalezieniem nowych funkcji dla zastanych obiektów, w programie funkcjonalnym nie odnosi

22 Por. M. Pabich, O kształtowaniu muzeum sztuki. Przestrzeń piękniejsza od przedmiotu, Kato-wice 2007.

23 Por. Ustawa o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r., DzU nr 5 z 1997, poz. 24 (ze zmianami), art. 2.

Zdjęcia z ostatniego etapu budowy nowej siedziby Muzeum Śląskiego na terenie byłej KWK „Katowice”, stan na luty 2013, fot. Jacek Mężyk, Krzysztofa Frankowska

Bilder von abschließenden Baumaßnahmen am Neubau des Schlesischen Museums auf dem Gelände der alten Steinkohlegrube „Katowice”, Stand Februar 2013, fot. Jacek Mężyk, Krzysztofa Frankowska

się też wprost i dosłownie do histo-rii górnictwa węgla kamiennego lub przemysłu.

Aspekt tak poprowadzonej adaptacji miejsca różni ją od większości projektów lokujących rozmaite muzea na terenach dawnych kopalń i kompleksów przemy-słowych24. Używając i architektonicznie szanując zadany kontekst, programowo Muzeum kontekst ten poszerza, by nie powiedzieć, iż w pewnym zakresie mu się przeciwstawia, realizując uniwersalne funkcje muzealne na terenie poprze-mysłowym (w sensie metodologicznym wyrastające z tradycji muzealnictwa XIX-wiecznego). W tej części swojego pro-gramu Muzeum koncentruje się na pre-zentacji spuścizny kulturowej i artystycz-nej, reprezentowanej poprzez zbiory i kolekcje sztuki oraz rzemiosła artystycz-nego znajdujące się w nim, stwarzając odbiorcy odpowiednie warunki do obco-wania z najwybitniejszymi dziełami histo-rii sztuki i idei, polskiej i europejskiej.

Oprócz tego Muzeum nawiązywać będzie do dziedzictwa kulturowego Gór-nego Śląska, dla którego czas industria-lizacji XIX wieku i 1 poł. XX wieku jest

24 Por. I Konferencja Muzeów Górniczych..., dz. cyt.

41 Nowe Muzeum Śląskie. Architektura, rewitalizacja terenów postindustrialnych, program wystawienniczy41 Leszek Jodliński

89 Romuald K. Bochyński

Budynek Monopolu Tytoniowego, widok od ulicy Tytoniowej, widoczny korpus główny, stan po wybudowaniu, fot. S. Buszacki, ze zbiorów Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

Gebäude der Staatlichen Tabakindustrie (Monopol Tytoniowy), Blick von der Tytoniowa-Straße, zu sehen ist das Hauptschiff , Zustand nach der Errichtung, fot. S. Buszacki, aus den Sammlungen des Jacek--Malczewski-Museums in Radom (Muzeum im. Jacka Malczewskiego)

To samo ujęcie, stan z 2007 roku. Widoczne ślady po zamurowanych oknach, fot. R.K. Bochyński

Gleicher Anblick, Zustand von 2007. Sichtbar sind die verputzten Stellen, wo einst Fenster standen, fot. R.K. Bochyński

89 Zur Problematik des Schutzes von Groß-Kubatur-Objekten der Industriekultur aus den 1930er Jahren in Radom

Projekt wieży ciśnień zatwierdzony do realizacji w 1926 roku, wykonany przez arch. Feliksa Michalskiego, ze zbiorów Archiwum Państwowego w Radomiu

Entwurf eines 1926 zur Umsetzung angenommenen Wasserturmes, erbaut vom Architekten Feliks Michalski, aus den Sammlungen des Staatsarchivs in Radom

103 Łódź jako postindustrialne miasto – szanse i zagrożenia103 Krzysztof Stefański

Ansicht der Baumwollfabrik von Karl Scheibler in Księży Młyn (Pfaff endorf), aus den Sammlungen des Museums der Stadt Łódź (Lodz)

Widok fabryki bawełny Karla Scheiblera w Księżym Młynie (Pfaff endorf), ze zbiorów Muzeum Miasta Łodzi

Ehemaliges Kraftwerk zu Łódź (Lodz). Entwurf der Umgestaltung, 2010, aus den Sammlungen des EC1 Łódź Miasto Kultury (Kulturstadt Lodz), Entwurf: Projektteam im Büro zur Umsetzung der Investition „Fronton“ GmbH., Projektteam Mirosław Wiśniewski – Stadtbau und Architektur GmbH (Urbanistyka i Architektura Sp. z o.o.)

Budynek byłej łódzkiej elektrowni. Projekt przebudowy, 2010, ze zbiorów EC1 Łódź Miasto Kultury, projekt architektury: Zespół projektowy Biura Realizacji Inwestycji „Fronton” Sp. z o.o., Zespół projektowy pracowni Mirosław Wiśniewski – Urbanistyka i Architektura Sp. z o.o.

Sztuka i przemysł 104Kunst und Industrie 104

Ehemalige Fabrik von Karl Eisert nach Abschluss der Abtragungsarbeiten, 2005, fot. K. Stefański

Budynek byłej fabryki Karla Eiserta po zakończeniu prac rozbiórkowych, 2005, fot. K. Stefański

Ehemalige Baumwollfabrik von Jakub Kestenberg. Heute das Gebäude der Akademie für Geisteswissenschaften und Ökonomie, fot. K. Stefański

Była fabryka bawełny Jakuba Kestenberga. Dziś budynek Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, fot. K. Stefański

Ehemalige Fabrik von Margulies und Wolmann, hier bei Abtragungsarbeiten, 2008, fot. K. Stefański

Budynek byłej fabryki Margulies & Wolmann w trakcie rozbiórki, 2008, fot. K. Stefański