UNIVERSITETI POLITEKNIK TIRAN FAKULTETIIINXHINIERISMATEMATIKEDHE INXHINIERISFIZIKE DEPARTAMENTIIINXHINIERISMATEMATIKERr. Muhamet Gjollesha,TiranTel/fax: ++355 4 2257294, www.upt.al Teuta MYFTIU (BUDLLA) NDRTIMI DHE ANALIZA E MODELIT MATEMATIKINFORMATIK PR SISTEMET E INFORMACIONIT N AGJENCIT EKZEKUTIVE DISERTACIONIT PR MARRJENE GRADES SHKENCOREDOKTOR DOKTORANTIUDHHEQS SHKENCOR Teuta MYFTIU (BUDLLA)Prof. As. Ariana BEJLERI Tiran, Shtator 2013 Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive UNIVERSITETI POLITEKNIK TIRAN FAKULTETIIINXHINIERISMATEMATIKEDHE INXHINIERISFIZIKE DEPARTAMENTIIINXHINIERISMATEMATIKERr. Muhamet Gjollesha,TiranTel/fax: ++355 4 2257294, www.upt.al i FalenderimeDshirojtfalnderojudhheqsinedoktoraturs,Prof.As.ArianaBEJLERI, pr ndihmn dhe udhzimet e dhna gjat hartimit t ktij studimi.Kystudimprdordheshfrytzonnjsasitmadhetdhnashtmarranga Fondi Shqiptar Zhvillimit pa t cilat punimi do t ishte e pamundur. FalnderojgjithpunonjsiteFSHZHprgatishmrinqkantreguarprt mndihmuarnpunntime.VeanrishtdojatfalenderojaZ.Eduard MURATIN si specialist n departamentin e informatiks.. DuagjithashtutfalnderojnmnyrtveantDekanineFIM&IFProf. Shptim LEKA si dhe prgjegjsin e Departamentit t Inxhinieris Matematike, Prof. As. Ligor NIKOLLA, pr nxitjen dhe mbshtetjen e prhershme.FalenderojtgjithkolegteDepartamentittInxhinierisMatematikedhe InxhinierisFizikeprmiqsindhembshtetjenqmkandhnprej momentit q u bra pjestar i ktij Fakulteti.Prfundimishtduatfalnderojprindritdhefamiljentimeprdashurindhe durimin e treguar gjat realizimit t ktij studimi. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive ii DeklaratPunimi i ksaj teze sht pron e autorit. Ky punim nuk sht paraqitur n ndonj shkall kualifikimi, n ndonj universitet ose institucion tjetr. Deklarauesi Teuta MYFTIU (BUDLLA) Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive iii Shkurtimet e fjalve MISManagemnent Inforrmation System PMISProject Management Information System AEAgjenci EkzekutiveFSHZHFondi Shqiptar i Zhvillimit SQLStructured Query Language DCDesign Concepts CBSEComponent Base Software EngineeringUIUser Interface OPOpen Source DFD Data Flow Diagram OOObject-Oriented OODObject Oriented Design OOAD Object Oriented Analysis and Design PDLProcess Design Language CMCohesion Metrics WMCWeighted Methods per Class DITDepth of Inheritance Tree NOCNumber Of ChildrenRFCResponse Or a ClassLOCM Lack Of Cohesion in MethodsCBCCoupling between classes DBMDecision based managementDBMS Database management system SSISSQL Server Integration Services BIBusiness Intelligence Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive iv Abstrakt Nktpunimshtndrtuardheanalizuarmodelimatematikinformatikprt studjuarsistemeteinformacionitnAgjencitEkzekutivepasiatomerrenme menaxhiminefondevetdonatorvethuaj.KtofondeekzekutohenngaAgjencit EkzekutiveShqiptarenprmjetprojektevenmbshtetjetStrategjisKombtaret Zhvillimittshoqrisshqiptare.Dukeqnnjvendnzhvillimkashumprojekte nmbshtetjetstrategjis,kashumaktor tciltinteresohenprecurintyrepra lindnevoja pr t patur nj Sistem Informacioniprmenaxhimin e ktyre projekteve. NjpjeserndsishmeestudimitdotjetanalizaeMISemnyraeraportimitt informacionit e cila do t vlej pr vendim-marrjen e aktorve kryesor t projekteve. Gjatktijstudimindrtimidheanalizaesistemittinformacionitdotbhetmbi nocionet e menaxhimit t pojekteve e kryesisht t ciklit t jets s nj projekti. N do hap t ktij cikli do t ndrtohet modelimatematik, prcaktohen algoritmet q do tzbatohen.P.sh.dotndrtohetmodelimatematikprvlersiminefizibilitetit, impaktit, monitorimit t nj projekti.Metodat q do t prdoren pr analizn e nj sistemi t till do t jen nj kombinim i teorissmatematiksmeinformatikn.AlgjebraRelacionare,Matematika Logjike,Statistika,SoftwareEngineering,DataStructure,MicrosoftSQL server,VisualStudio,BusinessIntelligence,GISreportingetje,dotjen mjetet matematike einformatikeme t cilat do t realizojmnj analiz t sistemit t informacionit n agjencit ekzekutive. Pasi n punim sht analizuar sistemi, ai mund t prdoret n do agjenci ekzekutive e cilazbatonprojektetestrategjiskombtaretzhvillimit,empasvazhdonme ndrtimin konkret t nj MIS (Management Information System) n Fondin Shqiptar t Zhvillimit i cili zbaton projektet pr infrastrukturn e vendit. Do t ndrtohet nj demo aplikacion me t dhna reale t viteve 2001-2005.Fjalet kyce: Sistem Informacioni, DatatBaze, DataWearehouse, Menaxhim Projektesh, Agjenci Ekzekutive. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive v Abstract InthispaperisbuiltandanalyzedthemathematicalmodeltostudyComputer- InformationSystemsinExecutiveAgenciesastheydealwiththemanagementof fundsfromforeigndonors.ThesefundsrunbyAlbanianExecutiveagenciesthrough projectsin support of the National Strategyfor theDevelopment ofAlbanian society. As a developing countryhasmany projectsinsupport of the strategy, there aremany actorswhoareconcernedabouttheirperformancesoitisnecessarytohavean informationsystemforthemanagementoftheseprojects.Animportantpartofthe study will be to analyze the way MIS reporting of information which will be valid for decision - making project stakeholders. Duringthisstudy,constructionandanalysisofinformationsystemwillbeonthe notions of "pojekteve management" of mostly "life cycle" of a project. At each step of thecyclewillbeconstructedmathematicalmodel,definedalgorithmstobe implemented.Willbeconstructedmathematicalmodelforevaluatingthefeasibility, impact, monitoring of a project . Methods to be usedfor the analysis ofsuch a system willbe a combination of theory ofmathematicswithcomputing."AlgebraRelacionare","MathematicsLogic"," Statistics " , " Software Engineering" , "Data Structure " , " Microsoft SQL Server " , " VisualStudio","BusinessIntelligence","GISreporting"oftje,willbe Mathematicaltoolsofinformationwhichwillofferanoverviewofinformation systems in the executive agencies . Oncethesystemisanalyzedinthepaper,itcanbeusedinanyexecutiveagency which implements projects of national development strategy , and then continues with the construction of a concrete MIS (Management Information System) in the Albanian Development Fund, which implements projects the country's infrastructure.Will build a demo application with real data of 2001-2005. Keywords: Information System, schemas, DataWearehouse, Project Management, Executive Agency. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive vi Tabela Prmbledhse PJESA E PAR .................................................................................................................... 1 Kapitulli I ........................................................................................................................... 11 1.Hyrje .................................................................................................................................. 1 1.1.Ambjenti informatik n t cilin operojn Agjencit Ekzekutive n Shqipri ...... 2 1.2.Struktura dhe prshkrim i shkurtr i disertacionit ............................................. 3 1.3.Formulimi i problemit ........................................................................................... 3 1.3.1.far sht e nj MIS n AE. ........................................................................ 4 1.4.Objektivat .............................................................................................................. 5 1.5.Skema e punimit .................................................................................................... 6 1.5.1.Krkesat e punimit ........................................................................................ 6 1.5.2.Fusha e krkimit dhe metodologjia ............................................................... 6 Kapitulli II ............................................................................................................................ 8 2.Modelet dhe teorit ............................................................................................................ 8 2.1 Aplikimi i teoris s kategorive (pjes e algjebrs relacionare) n databazat relacionare. ....................................................................................................................... 8 2.1.1Paraqitja e disa elementve t bazs s t dhnave. ...................................... 9 2.1.2 Paraqitja e Kategoris si nj objekt matematik ................................................ 11 2.1.3Identifikimi i elementve t kategorive t databazave ................................ 12 2.2Modelet ERP (Enterprise Resource Planing). ......................................................... 15 2.3 Software Engeneering ............................................................................................... 16 2.4Menaxhimi i Projekteve ...................................................................................... 29 2.5Modeli i Business Inteligence pr krijimin e raporteve nga DataWarehouse 30 Kapitulli III ........................................................................................................................ 33 3.Sistemet e informacionit (IS) ........................................................................................... 33 3.1 Prcaktimi i MIS ................................................................................................ 33 3.1.1Nj vshtrim mbi ciklin e projektit n MIS ................................................ 33 3.1.2Prcaktimi i monitorimit ............................................................................. 34 3.1.3 Percaktimi i Vleresimit ............................................................................... 35 3.2 Agjencit Ekzekutive dhe standartet e projeketeve n MIS .................................... 35 3.3Karakteristikat e MIS ......................................................................................... 35 3.4 Nivelet e Teknologjis s MIS ................................................................................... 36 3.5Identifikimi i nevojavepr nj teknologji t MIS pr projektet ....................... 41 Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive vii 3.5.1Krkesat e Informacionit ............................................................................ 41 3.5.2 Krkesat e Teknologjis ............................................................................. 43 3.6 Nga t dhnat e Informacionit tek njohurit e diturit ..................................... 43 Pjesa e II ............................................................................................................................. 45 Kapitulli IV......................................................................................................................... 45 4.Analiza e ndrtimi i MIS n nj agjenci ekzekutive ....................................................... 45 4.1Analiza e MIS ...................................................................................................... 45 4.1.1Faza e identifikimit t nnprojektit ............................................................ 46 4.1.2 Faza e Vlersimit t nnprojektit ...................................................................... 46 4.1.3 Faza e aprovimit .......................................................................................... 47 4.1.4 Faza e projektimit ....................................................................................... 47 4.1.5Faza e prokurimit ........................................................................................ 48 4.1.6Faza e implementimit .................................................................................. 48 4.1.7Faza e supervizimit ...................................................................................... 48 4.1.8Faza e mbylljes s nnprojekteve ................................................................ 48 4.2Platforma e aplikacionit ...................................................................................... 48 4.3Struktura e bazs s t dhnave .......................................................................... 53 4.4Ndrtimi i nj pakete (Deploying SSIS Package) ............................................... 54 4.4Ndrtimi i aplikacionit ........................................................................................ 56 4.5Raportimi pr vendimarrje ................................................................................ 61 4.5.1Moduli Raportim i MIS n FSHZH ............................................................ 61 Kapitulli V .......................................................................................................................... 80 5. Konkluzione .................................................................................................................... 67 Kapitulli VI......................................................................................................................... 68 6. Sugjerime e diskutime .................................................................................................... 68 Referencat........................................................................................................................... 69 Shtojce 1 ............................................................................................................................. 45 Shtojce 2 ............................................................................................................................. 45 Shtojce 3 ............................................................................................................................. 45 Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive viii Tabela Prmbledhse e Figurave Figure 1-1: Lidhja e aktoreve n projektet e Strategjis Kombtare pr Zhvillim e Integrim .... 2 Figure 1-2: Sistemi i informacionit hallk lidhse midis t dhnave e vendim-marrjes ............. 4 Figure 2-1: Roli i modeleve matematike n MIS ..................................................................... 8 Figure 2-2. Modeli Konceptual, logjik e fizik i nje databaze, normalizimi n modelin fizik ... 10 Figure 2-3 Sistemimi i t dhnave n modelin fizik te nj MIS t thjesht sekretarie ............. 11 Figure 2-4 Pamja skematike e Kategorive ............................................................................. 12 Figure 2-5 Skema e......................................................................................................... 13 Figure 2-6 Ndrtimi i krkesave............................................................................................ 14 Figure 2-7 Rezultati i krkess .............................................................................................. 14 Figure 2-8 Modeli i MIS jasht sistemit ERP ........................................................................ 16 Figure 2-9 Modeli i MIS brenda nj sistemi ERP .................................................................. 16 Figure 2-10 Modeli i ndrtimit t proceseve .......................................................................... 17 Figure 2-11 Modeli magazin ............................................................................................... 18 Figure 2-12 Arkitektura Klient Server ................................................................................... 18 Figure 2-13 Komponentet e Software Engineering ................................................................ 21 Figure 2-14 Proceset n Komponentet Baz t Software Inxhiniering ................................ 22 Figure 2-15 Paraqitja e problemit me ane te diagrames se rrjedhes se informacionit .............. 24 Figure 2-16 Network Diagram .............................................................................................. 29 Figure 2-17 Gantt Chart ........................................................................................................ 30 Figure 3-1 Cikli i projekteve ne Agjencite ekzekutive ........................................................... 34 Figure 3-2 Nivelet e MIS ...................................................................................................... 37 Figure 3-3 Eficenca e MIS .................................................................................................... 38 Figure 3-4Niveli i pare MIS ................................................................................................ 39 Figure 3-5 Niveli i dyt MIS ................................................................................................. 40 Figure 3-6 Niveli i tret i MIS............................................................................................... 40 Figure 3-7Niveli i katrt i MIS ............................................................................................ 40 Figure 4-1 Algoritmi i ciklit te jetes se nje nenprojekti ne nje agjenci ekzekutive .................. 45 Figure 4-2 Katalogu i krkesave pr nnprojekte................................................................... 46 Figure 4-3 Kriteret pr vlersimin e nnprojektit ................................................................... 47 Figure 4-4 Pamje e preventivit t nnprojektit ....................................................................... 47 Figure 4-5 Analiza e sistemit sipas proceseve ....................................................................... 48 Figure 4-6 Analiza e funksioneve t prdoruesve t MIS ....................................................... 49 Figure 4-7 Ambjenti i SQLSERVER 20-8R2 ........................................................................ 50 Figure 4-8 Pamje e SQL n View ......................................................................................... 50 Figure 4-9 Ambjenti .NET .................................................................................................... 51 Figure 4-10 Microsoft Project ............................................................................................... 51 Figure 4-11 SSIS e BI ........................................................................................................... 52 Figure 4-12 Kerkesat n BI ................................................................................................... 52 Figure 4-13 Gjenerimi i raporteve ......................................................................................... 53 Figure 4-14 Ndrtimi i Modelit Konceptual i Bazs s t Dhnave ........................................ 53 Figure 4-15Ndrtimi i Modelit Logjik i Bazs s t Dhnave ................................................ 54 Figure 4-16Ndrtimi i Modelit Fizik i Bazs s t Dhnave .................................................. 54 Figure 4-17 Paketa e ndertuar ne SSIS pr importin e t dhnave nga MIS n MSProject ...... 55 Figure 4-18Monitorimi i projekteve nga Microsoft Project .................................................... 55 Figure 4-19 Trekndeshi i Projektit ....................................................................................... 55 Figure 4-20 MS Project Rruka kritike e projekteve ............................................................... 56 Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive ix Figure 4-21 Ndrfaqja e prdoruesit ..................................................................................... 56 Figure 4-22 Pamja e par e aplikacionit ................................................................................ 58 Figure 4-23 Ndrfaqja e identifikimit t projektit .................................................................. 58 Figure 4-24 Ndrfaqet e vlersimit dhe aprovimit t projektit ............................................... 59 Figure 4-25 Ndrfaqja e projektimit t projektit .................................................................... 59 Figure 4-26 Faza e prokurimit .............................................................................................. 60 Figure 4-27 Ndrfaqja e Implementimit t projektit .............................................................. 60 Figure 4-28 Ndrfaqja e supervizimit e monitorimit .............................................................. 61 Figure 4-29 Moduli Raportim n FSHZH ............................................................................. 61 Figure 4-30 Raportet Web-GIS t FSHZH ............................................................................ 66 Tabela Permbledhse e Tabelave Table 2-1Nocionet n t tre modelet e databazave .............................................................. 9 Table 3-1Nivelet e MIS .................................................................................................... 38 Table 3-2Krkesat e informacionit t MIS ........................................................................ 41 Table 3-3Kapaciteti i Teknologjise s projektit ................................................................. 42 Table 3-4 Zgjedhja e nivelit t MIS .................................................................................. 43 UNIVERSITETI POLITEKNIK TIRAN FAKULTETIIINXHINIERISMATEMATIKEDHE INXHINIERISFIZIKE DEPARTAMENTIIINXHINIERISMATEMATIKERr. Muhamet Gjollesha,TiranTel/fax: ++355 4 2257294, www.upt.al 1 PJESA E PAR Kapitulli I 1.Hyrje Shqipriashtnjvendnzhvillim,sipasojdonatortshumt(BankaBotrore, BankaEuropiane,QeveriaGjermane,QeveriaItaliane,Zvicerane,Suedeze,Danezee tje.)japinfondenformnegranteveapohuavetndryshmenbashkpunimme Qeverin Shqiptare. Fondet e huaja ndahen npr projekte t ndryshme t hartuara nga Departamenti i Strategjis dhe Komunikimit pran Kshillit t Ministrave. MenaxhimiiktyreprojektevebhetnprmjetAgjenciveEkzekutivetcilatkan kto veti juridike administrative: NjAgjenciEkzekutiveshtpersonjuridikdhegzonstatusineorganizats jofitimprurse.NjAgjenciEkzekutivegzonpavarsidrejtuese,administrative,financiare dhe teknike.NjAgjenciEkzekutiveeushtronveprimtarinnprputhjemedispozitat ligjore, me statutin, manualin e procedurave, si dhe me kushtet e prcaktuara n marrveshjet e financimit dhe t zbatimit t projekteve. Disa nga Agjencit Ekzekutive jan: Fondi Shqiptar i ZhvillimitFondi i Zhvillimit t RajoneveAgjencia Kombtare e Burimeve NatyroreAgjencia Shqiptare e Zhvillimit t InvestimeveAgjencia e Zhvillimit t Zonave MaloreAgjencia e Zhvillimit t Zonave RuraleAgjencia pr mbshtetjen e Shoqrise CivileAgjencia Shqiptare e Shoqeris InformacionitE tje. N Figure 1-1: Lidhja e aktorve n projektet e Strategjis Kombtare pr Zhvillim e Integrim jepet n mnyr skematike; se si jan t lidhur donatort, Qeveria Shqiptare, Agjencit Ekzekutive, me an t projekteve t hartuara nga StrategjiaKombtare pr Zhvillime Integrim. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 2 MIS sht nj grup komponentsh t ndrlidhur q punojn s bashku pr t mbledhur, klasifikuar,ruajturdheshprndarinformacioninprtmbshteturvendimmarrjen, koordinimindhekontrollinnnjorganizat.MISvlenprtmenaxhuarnmnyr efektivetdhnat,bntransformiminetdhnaveninformataciontdobishmpr vendimmarrje,dhesesiinformacioniprfundimishtbhetnjohuri.Kyshtsistemi me t cilin nj organizat menaxhon burimet e saj t informacionit. KrijimidhemenazhimiinjBazetDhnashprndihmnehuajshtnjmjet kryesorprtshmangurdublikimineprojektevemidisdonatorvedheministrive. Raportimiivazhdueshmmbiecurineprojektevedotofrojnjmotivimprt prditsuar dhe siguruar cilsin einformacionit,i cilimund t prdoret nga t gjitha palt e interesuara pr t realizuar vendimarrjen e duhur, eficencen dhe transparencn e fondeve t dhna. Figure 1-1: Lidhja e aktorve n projektet e Strategjis Kombtare pr Zhvillim e Integrim 1.1. Ambjenti informatik n t cilin operojn Agjencit Ekzekutive n Shqipri SecilangaAgjencitEkzekutivemenaxhoninformacionineprojektevenmnyrat ndryshme si nga software-t q prdorin ashtu edhe pr mnyrn se si e menaxhojn. Ekzistojn AE t cilat prdorin Microsoft Excel-in ose Access-in si nj ambjent pr t mbledhur dhemenaxhuarinformacionin, disa t tjer prdorin ambjente t sugjeruara ngadonatort.N tdyrastetijepetrndsimenaxhimitfinanciardhenukkujdesen Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 3 prvlersimineecurissprojekteve.Nukekzistonnjambjentkutmundt menaxohen projektet n shkall kombtare. do AE ka nj amjbjet pr t grumbulluar t dhnat n t cilin ndodh shpesh dublikimi i t dhnave dhe njmos-koordinimi donatorvet projekteve. P.sh. dukemos pasur njinformaciontunifikuardydonatormundtojnfondetetyrennjzont vetme pa br shprndarjen e fondeve n t gjith vendin. N projektin Analizat n performancn e asistencs s huaj 2011- 2013, me donator BanknBotrorevihettheksinasistencnehuajprMangementInformation System.KjotregonsekanjinteresimngatgjithaktortprndrtimineMISt prbashkt, pr unicitetin e informacionit dhe raportimi pr vendimarrjen e duhur. 1.2. Struktura dhe prshkrim i shkurtr i disertacionit Studimishtorganizuarndypjes,ntcilatprshkruhenmodeletdheteoritt cilatzbatohennanalizndhendrtiminenjaplikacioniManagementInformation System n Agjencit Ekzekutive si dhe ndrtimi konkret me t dhna reale tMIS n FSHZH. I gjith punimi sht ndar n gjasht kapitu. N kapitullin e Par prshkruhet ambjenti informatik n t cilin operojnAgjencit ekzekutive n shqipri. Formulohet problemitcilineshtrojmeprzgjidhjesidhetregojmeseciladotjetskemae punimit.N kapitullin e dyt jepen modelet matematike dhe teorit t cilat mbeshtesim puniminnvazhdim.Nkapitullinetrettregohetbazateorikesidheplatformae ndrtimit t MIS si dhe ndertimi i nj pakete e cila transferon t dhnat n MS Project prmonitorimineprojekteve.Nkapitullinekatrtjepetanalizadhendrtimii aplikacionitMISnFondinShqiptartZhvillimit.Aplikacionitestohetmetdhna reale. I gjith dokumentacioni pr ndrtimin e tij paraqitet nprmjet shtojcave n fund t punimit. Kapitulli i pest jep konkluzionet e punimit si dhe kapitulli i gjasht shtron sugjerimet q dalin pr t ardhmen. 1.3. Formulimi i problemit NhyrjenektijpunimimiufolshkurtimishtseAgjencitEkzekutivenukkant strukturuarinformacionineprojekteveqzbatojn.Nukekzistonnjlidhjee informacionit t projekteve n shkall kombetare. Nuk ekziston nj raportim vertikal e horizontal n nivelet e AE. KapasurprpjekjengaAEprprojektetcaktuaratcilatkanstudjuarendrtuar Sisteme Informacioni t cilat menaxhojn projekte t veuara. NambjentinShqiptarekzistonnjhendeknmenaxhimineprojektevedhefondeve t donatorvenganjsistemivetmngai cilimund t gjenerohen raporte ngam t ndryshmetsipaskrkesavetgjithaktorve.StudimiprndrtimineMISi prbashktprtgjithAEdotishtemeshumvlerprttreguareficencne fondeve t huaja, mnyrn e shprndarjes teritoriale t tyre si dhe numrin e prfituesve direkt dhe indirekt t tyre.Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 4 N projektin Analizat n performancn e asistencs s huaj 2011- 2013, me donator BanknBotrorevihettheksinasistencnehuajprMangementInformation System.KjotregonsekanjinteresimngatgjithaktortprndrtimineMISt prbashkt, pr unicitetin e informacionit dhe raportimi pr vendimarrjen e duhur. Nga sa u tha m sipr formulojm problemin. Pa informacionin e duhur nuk mund t kemi vendimarrje t drejt. Pa Sistem Informacioni nuk mund t kemi informacionin e duhur. Shih Figure 1-2 Figure 1-2: Sistemi i informacionit hallk lidhse midis t dhnave e vendim-marrjes Papaturnjsisteminformacioniprmenaxhimineprojektevenukmundt kemi sukses n zbatimin e tyre. Lindproblemiindrtimitdheanalizstmodelitmatematikinformatikts nj MIS ( Management Information System) i prbashkt pr t gjith projektet. KyMISdotmenaxhojprojektetntgjithciklinejetsstyreedot plotsojkrkesatetgjitheaktorvetinteresuarprraportiminesakten koh pr vendimarrjen e duhur.1.3.1.far sht e nj MIS n AE. "Nj nga gabimet m t mdha q organizatat bjn, sht q vlersojn Teknologjin mbi proceset e puns. Kjo mund t oj n dshtimin e sistemeve t organizatave pasi investimetshkojnprtejmundsive,prprdoriminmeefektivitetttyre. Teknologjiaeinformacionit,nvetvete,nukkrijonsistemetmtmirat informacionittcilatmundsojnfunksioniminefienttorganizatave.Organizatat duhettkenpriorit,nevojnprndryshiminemadhtproceseveninformacionin e.menaxhimit" far nnkuptojm me menaxhimin e informacionit? Menaxhimi iinformacionit do t thottidentifikoshseciliinformacionshtinevojshm,ciliedispononkt informacion,sesinemundtamarrimdheruajminformacionin,tgjejmmetodn mtmirprshprndarjendheprdoriminetij.Menaxhimiiinformacionit konsideroninformacionine dukshmsinjburim kyi cili sht pron e organizats q e disponon, e prdor, riprdor (feedback) pr t prmbushur objektivat. N kt punim informacioni trajtohet si nj burim strategjik ashtu si trajtohen burimet njerzore,financateburimetfizike.NjAgjenciEkzekutivekanevojprt prmirsuar mnyrn e menaxhimit t informacionit e pr ta sjell at n formn eduhur,prnjerziteduhurnkohneduhur.Nprmjetmenaxhimitt informacionitmundtprmirsohetprocesiivendimarrjes,msimitdhekrijimitt njohurive t reja. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 5 Menaxhimiiinformacionitshtprocesiikrijimit,identifikimit,mbledhjes, organizimit, ndarjes, prshtatjes dhe prdorimit t informacionit mbi praktikat q kan prodhuar rezultate t plqyeshme n nj situat dhe q mund t prshtatet n nj tjetr situat.Nsenjohuritprcaktohensiinformacionnveprim,kuraiprdoretdhe aplikohet n nj kontekst ather ne kemi krijuar nj njohuri t re. Njohurit qndrojn nprvojnenjerzve,ky"KapitalIntelektual"shtnjngapasuritprtcilin tregonkujdesdoorganizatprprmbushjenemisionittsaj.Informacionin praktik dhe metodologjit ekzistuese t informacionit, zgjidhjet dhe risit kan nevoj prnjaudiencgjithnjemtgjeredhejashtekufijvetnjorganizate (stakeholders). Njelementkyshtnjohjasekrijimiinjohurivetrejajovetmsinjshtjee prpunimittinformacionit.Kjovaretngashfrytzimiexpliciteimpliciti informacionit, intuits dhe prvojs s individeve dhe e bn at t vlefshem pr testim eprdorimngaorganizatantrsi.Qkjotndodhduhetmiratuarnjzgjidhje gjithprfshirseemenaxhimittinformacionit,njdrejtimqmerrnkonsiderat kulturn dhe politikat e organizats, informacionin ekonomik dhe proceset, standardet e politikat e informacionit, strategjin dhe qeverisjen einformacionit. Prtqentsuksesshmnmenaxhimineinformacionit,njanalizekujdesshme shtenevojshmembimnyrnsesielementeteinformacionitduhet t trajtohenn nj mjedis. Menaxhimi i aseteve t informacionit sht thelbsor pr jetgjatsin e nj organizate. Zhvillimi i mir varet nga informacioni i mir 1.4. Objektivat Duke marr parasysh nga ajo q diskutuam m sipr dhe nga eksperianca disa vjeare nSistemeteInformacionitdhendrtimineBazavettDhnaveprcaktojm objektivat e ktij punimi. PrshkrimiiprocesevetpunsnnjAE.Kyshtnjhapshumi rndsishmnanaliznendrtimittMIS.MISduhettushrbejtgjith proceseve t puns me t dhna e me informacion. PrcaktimiiInformacionitdheSistemittInformacioniticilitplotsoj krkesat e aktorve t ndryshm (Donatoreve, Qeveris Shqiptare, Komunitetit etj.). Prcaktimi i rrjedhs s informacionit n t gjith hapat e projektit Analiza e MIS-eve ekzistuese. Cilat krkesa t projekteve ato plotsojn.Studimiihumneraveqekzistojnngasituatakorrentederinatq dshirohet.Rekomandimet e duhura pr t patur nj MIS q i plotson t gjitha krkesat Analiza e ndrtimi i Bazs s t Dhnave t MIS n AE. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 6 RealizimiinjDemoprFondinShqiptartZhvillimitsinjAEpr projektet e inrastrukturs s vendit. 1.5. Skema e punimit Pasishtformuluarproblemi,eprcaktuarobjektivatepunimit,duhettdetajohen konkretishtpyetjettcilatdotgjejnprgjigjenvazhdimtpunimit.Listimii ktyrepyetjevedotabjmtqartstrukturnetij.Poashtuedheprcaktimii fushs s krkimit dhe metodologjia e prdorur pr ti dhn prgjigje krkesave do ta strukturonin punimin dhe do ta bnin m t qart. 1.5.1.Krkesat e punimit Cilat jan fazat e ciklit t jets s nj projekti? Si bhet vlersimi i nj projekti? Cilat jan t dhnat baz t nj projekti? far sht nj Sistem Informacioni? Si lidhet nj sistem informacioni me menaxhimin e projekteve? far trashgojm nga MIS ekzistues? Cili do t jet ambjenti i Bazs s t Dhnave? Si do t realizojm raportimin pr nivele t ndryshme t menaxhimit? Si do te lidhen Agjencit ekzekutive n nj MIS t vetm? E tje. 1.5.2.Fusha e krkimit dhe metodologjia Kyseksionprcaktonshkurtimisht,cilatmetodahulumtuesedheinstrumentejan prdorur pr t'iu prgjigjur pyetjeve t msiprme.Sparidotpercaktohensecilatjenfushatekrkimitqdotndihmojnngaana teorike punimin. TeknologjiaeInformacionitdotjetfushakryesoreteeciladotbazohemipr analizn dhe ndrtimin e Sistemit t Informacionit n AE. Algoritmika dhe modelet matematikore q perdoren n analizn e ndrtimin e MIS, n menaxhimineprojekteve,nstrukturiminebazsstdhnave,nndrtimine Datawarehouse, n raportimin e informacionit nprmjet Business Intelligence do t jen shtylla kryesore punimit e cila do t bj punimin t ket vler reale.Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 7 PrtrealizuarpuniminspariustudiuabazaligjoreeAgjenciveEkzekutive.U siguruan manualet e procedurave t nj pjese tagjencive. Nga manuali i procedurave ubeqartanafunksionalesidheundrtuaalgoritmiirrjedhessinformacionit. DukeqnpjesestafittFSHZHnpozicioninekonsulentesprMISubeleht ndjekja hap pas hapi e funksioneve n agjenci. U krijua mundsia pr t patur kontakte direkte me t gjith punonjsit e t gjitha niveleve. U b njoha me t gjitha krkesat t cilatindihmoninatanpunnetyrePraustudiuanformulartqmblidhnin informacion si dhe raportet e ndryshme pr t gjith nivelet e vendimmarjes. U analizua MIS ekzistues n FSHZH pr t migruar t dhnat ekzistuese. Prezenca ime ndihmoiqdoanalizeMISdhendrtimitijttestohejmetdhnareale.Por vazhdimi i puns u b gjat ktyre viteve pr ti dhn trajt t plot ndrtimit t MIS. Kndveshtrimi i MIS n AE si nj aplikacion i menaxhimit t projekteve sht nj risi eketijpunimi.komunikimiitdhnavengaMISnMicrosoftProjectshtme vleredhepraplikacionettjera.NdrtimiinjPackageprkomunikimine informacionitngaMISnMicrosoftProjectdheanasjelltasshtmeshuminteres.Poashtupjesaeraportimitshtinteresantepasiprdorenaplikimebashkkohoret Business Inteligence dhe GIS Raporting pr vendimmarrje t drejt.Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 8 Kapitulli II 2.Modelet dhe teorit Ndrtimi i modelit matematik sht hapi i par pr analizen e MIS n AE. N Figure 2-1RoliimodelevematematikenMIStregohendukshmsesae rndsishme sht ajo n analizn e ndrtimin e MIS. Figure 2-1Roli i modeleve matematike n MIS Teoria e Bashksive, Teoria e Kategorive, Rrjetat Neurale, Pema e Vendimarrjesjan themelet e ndrtimit e databazave dhe programimit me objekte. 2.1 Aplikimi i teoris s kategorive (pjes e algjebrs relacionare) n databazat relacionare.N kt pjes t punimit do t tregojme se si Teoria e Kategorive sht prdorur pr ndrtimin e strukturave t databazave. Ndrsa Teoria e Bashkvive aplikohet n ndrtimin e strukturs s gjuhs s krkesave, SQL (Structure Query Language) Ndrtimi i nj MIS duhet t respektoj ciklin e jets s nj database, e cila prfshin kto hapa: Prcaktohen t dhnat dhe krkesat e MIS.Ndrtimi i modelit conceptual i t dhnave t MIS (Conceptual Data Model) Ndrtimi i logjiks s databases, rrjedhs se t dhnave n ndrfaqet e aplikacionit (Logical Data Model) Ndrtimi, testimi dhe implementimi i databazs (Physical Data Model). Ndrtimi dhe testimi i aplikacionit. shtshumirndsishmndrtimiinjdatabaserelacionareecilatketnj strukturtqndrueshmenkohpavarsishtstrukturessorganizatsscilsdoti Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 9 shrbej. Kjo strukture database duhet t jet e thjesht, lehtsisht e menaxhueshme, t siguroj integritet t t dhnave dhe t jet e leht pr t prshtatur t dhnat n system (migrate data). Nndrtiminebazavettdhnaverelacionalevihetreseajoshtendrtuar duke bazuar n teorit matematikore. Spivak sht nj nga studiuesit kryesor n kt drejtim.Aizbatonalgjebrnekategorivedhefunktortndatabazat,dhevazhdonta thelloj kt zbatim n ndrtimin e strukturave t prgjithshme. N ndrtimin e modelit konceptual,logjikedhefizike,entitetetdhelidhjetedatabazaverelacionaredot trajtohensinjobjektmatematikor,attnjkategorie.Prktqllim,nejemi bazuarnprkufiziminmatematiktkategorive,sidhenkonceptetendryshmet bazavettdhnaverelacionale.Gjithpunashtebazuarnparalelizminq ekzistonmbindrtiminemodelevedhedatabazaverelacionaledhekonceptevet rndsishme t algjebrs dhe vetit e tyre 2.1.1Paraqitja e disa elementve t bazs s t dhnave. Bazaetdhnaveshtnjkoleksiontdhnashtndrlidhura,torganizuarn entitete t ndryshme, q i shrben nevojave t prdoruesve. do entitet sht e prbr nga nj bashksi shtyllash ku nj ose disa prej tyre prbejn elsinprimar(primarykey)tsajndrsattjeratquhenatributetprshkruese.(Njels primarprbhetnga njosedisa fusha (kolona) t cilattregojnunicitetineinformacionitn entitet Ndrtimi i bazave t t dhnave relacionale sht i bazuar n modelin konceptual t t dhnave. Bashksia e entiteteve dhe relacionet q ato kan tregojne marrdhnien q ekziston midis informacionit e entiteteve. Kjo lloj marrdhnie tregon logjikisht nevojat e prdoruesve dhe proceset enormalizimin e bazs s t dhnave. Pas ndrtimit t modelit konceptual kalohet n Modeli Logjik t t Dhnave. N kt hap atributet (kolonat) prcaktohen npr entitetet prkatse. N modelin logjik sht prcaktuar natyra e mardhnies. N nj lidhje One-to-One (nj me nj) lidhen dy elesat primar t dy entiteteve. N lidhje One-to-Many lidhet elsi primar i nj entiteti me els t huaj (forreing key) t nj entiteti tjetr me t cilen ka nj mardhnie. Sasia e ktyre marrdhnieve varet edhe mbi procesin e normalizimit t bazs s t dhnave. Ajo vazhdon me model fizik (reale) e bazs s t dhnave (Table 2-1Nocionet n t tre modelet e databazave). Table 2-1Nocionet n t tre modelet e databazave FeatureConceptual Logical Physical Entity Names Entity Relationships Attributes Primary Keys Foreign Keys Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 10 Table Names Column Names Column Data Types .Nmodelinifizik t databases tashm entitetet jan emrat e tabelave, atributet janemaratekolonavendrsaprocesiinormalizimittdatabazsshtprocesii ndarjes s tabelave. (Figure 2-2.ModeliKonceptual,logjikefizikinjedatabaze, normalizimi n modelin fizik). Figure 2-2.Modeli Konceptual, logjik e fizik i nje databaze, normalizimi n modelin fizik Procesi i normalizimit t entiteteve, bn qatributet q kan varsi funksionale mbinjatributtjetretvendosennnjentitetmvete,kjonnkuptonlargimine disa atributeve nga entiteti. N rastin kur entitetet jan prshkruese ather lidhja me t bhet nprmjet entitetit, kolons prej s cils kishte varsi funksionale dhe meq do atribut prshkrues mund t vihet n nj tabel m vete ather ka lidhje me entitetin e atributit prshkrues nprmjet atributit ku ishte varsia funksionale. Kjo do t thot q ka entitete qnuk jan t lidhura drejtprdrejt. Shih Figure 2-2.ModeliKonceptual, logjik e fizik i nje databaze, normalizimi n modelin fizik.Modeli fizik i databazs prcakton strukturn ku sistemohen t dhnat. Nj pamjee strukturs se nja baz tdhnash shihet n figurnemposhtme. (Figure 2-3Sistemimi i t dhnave n modelin fizik te nj MIS t thjesht sekretarie) Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 11 Figure 2-3SistemimiitdhnavenmodelinfiziktenjMIStthjesht sekretarie2.1.2 Paraqitja e Kategoris si nj objekt matematik Letjetnjklasobjekteshetillqprdoiftobjektesh t ekzistonnjbashksi ,elementetescilsquhenmorfizmangan dheprdo treshet radhitur objekteshngadheprdoiftmorfizmash

dhe shtprcaktuarprodhimiityresinj morfizm n . N kto kushte kemi kt prkufizim: Prkufizim 1.1 Klasaquhet kategori n qoft se:

;

;

, kemi ; , ekziston elementi q e shnojm

i till , kemi

dhe

. Shembuj. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 12 1.. Objektet n kt kategori jan bashksitMorfizmat jane funksionet, dhe veprimi i kompozimitsht kompozimi i zakonshmi funksioneve. 2.. N figure 2-4 morfizmi i sht

Figure 2-4 Pamja skematike e Kategorive 2.1.3Identifikimi i elementve t kategorive t databazave Nga sa sqaruam m sipr dhe duke u bazuar n prcaktimin e kategorise, vihet re se: do entitet mund t merret si nj objekt, prandaj klasa e objekteve sht bashksia e tabelave. Ne mund t prdorim

, e kshtu me radh pr t treguar entitetet. Nseekzitonnjlidhjee E1ne E2 kjodo t thot seekziston njkolon forign keyn E2 cilashtnjkolonprimarykeynE1,dheqshtmorfismiE1nE2.Njtabel mund t ket kolona prshkruese q nuk kan asnj lidhje. Nprmjet procesit t normalizimit, ktokolonavihennnjtabelmvete.Procesiinormalizimitvetmmundtshtojnj morfizm, dhe procesi i denormalizimit bn t kundrten.Pra,nprgjithsi,gjendenmorfizmanprkolonatetabelave.Vihetresebashksiae morfizmavennjiftobjektesh(tabelash)vendosintgjitharelacionetndrmjetktyredy tabelave. Nse f sht nj relacion e

n

dhenj tjetri

n

, q do t thot se ekziston nj kolon foreign key n

q sht primary key n

, dhe ka nj kolon foreign key n

qshtprimarykeyn

,kjovjenngakonvertiminimodelitkonceptualdhe logjiknmodelinfizik(tabelatSQL).Relacionie

n

pasgfmundtderivojnnj procesdominantosejo.Nsegfshtnjrelacionqderivonnj procesdominantd.m.th. eziston nj kolon n

e cila sht primary key n

. Nse nuk sht kshtu, ather n

shtohetnjkolonereforeignkeyqshtprimarykeyn

.Pra,fgsht prcaktuar si nj morfizm i

n

., Jemi n konditat e prcaktimit t kategoris. Le t shnojmme C klasne tabelave e gjith bashksin e relacionevemesdy tabelave

.

. Shihet se: Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 13

;n.q.s.

e

dhe

ather

Letsupozojmseshtvendosurrelacioninga

n

,nga

n

dhenga

n

dhe , .Morfizmitregon q n tabeln

ekziston njkolonforingkeyecilashtprimarykeyn

dhetregonqn tabeln

ekzistonnjkolonforingkeyecilashtprimarykeyn

Nt njjtnmnyrarsyetohetedheprpranntabeln

ekzistonnjkolon foring key e cila sht primary key n

edhe pasSi prfundim:

, ; Njmorfizm

,nnkuptonq

eshtnjerelacionitabels nvetvete,d.m.th.ekzistonnjkolonforingkeyecilashtelidhurmenj kolonprimarykeypoeksajtabele.Ekzistonndobashksimorfizmashtnj tabele morfizmi

si nj relacion in vetvete. Shih , ekziston elementi q e shnojm

i till

, kemi

dhe

Figure 2-5Skema e

Pra vihet re se funktort dhe vetit e tyre gjejn zbatim n ndrtimin e modeleve t databazave Aplikimi i algjebrs s kategorive n ndrtimin e modelit konceptual e logjik, tregon se databazat relacionare mund t trajtohen si objekt matematik, n at t nj kategorie. Ndrtimi i modelit konceptual t databazs s MIS n FSHZH prbn pikrisht modelin matematik, t cilin do ta tregojme n kapitujt n vijim.Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 14 Ndrtimi i SQL-ve(gjuhs s strukturuar e krkesave) sht pikrisht zbatimi i teoris s bashksive e operatorve logjik t tyre. Japim nj shmbull SQL-je SELECT CATALOG_DISTRICS.DIC_QARKU, CATALOG_DISTRICS.DIC_Name, CATALOG_REGION.REC_Name FROM CATALOG_DISTRICS INNER JOIN CATALOG_REGION ON CATALOG_DISTRICS.REC_Code = CATALOG_REGION.REC_Code WHERE (((CATALOG_DISTRICS.DIC_QARKU)="ku") AND ((CATALOG_REGION.REC_Name)="verilindje")); N figurn e mposhtme tregohet krkesa e vendosur n kto dy tabela Figure 2-6 Ndrtimi i krkesave Krkesa: T paraqiten t gjith emrat e rretheve nga rajoni veriperendimor t qarkut t Kuksit. Rezultati i ksaj krkese do t jet prerja e dy bashksive t lidhura me njra tjetrn. Njra sht bashksia e rajoneve tjetra sht bashkesia e rretheve.Shih Figurn 2-7 Figure 2-7 Rezultati i krkess Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 15 Pradokrkesmbinjdatabazeshtnjkrkes(prerjeosebashkim)nnjose shum bashksi mbi t cilat sht vendosur nj relacion. N strukturimin e gjuhve t programimit aplikohen teorit e matematiks logjike. Kjo sht e dukshme n strukturne kushteve e cikleve. Function ToId() If User = False Then Dim rs As Recordset Setrs=CurrentDb.OpenRecordset("Select*from tblPermissionwhereSTC_Code="&User_Code&"and forma='frmIdentification' and Permission=true") If (rs.EOF) Then MsgBox "Ju nuk jeni te autorizuar te hapni kete forme me kete user name dhe password" Exit Function End If End If Mbyll_Format If CurrentSubProject 0 Then DoCmd.OpenForm"frmIdentification",acNormal,, "SMC_Code=" & CurrentSubProject Else DoCmd.OpenForm "frmIdentification", acNormal End If End Function 2.2Modelet ERP (Enterprise Resource Planing).ERP sht nj arkitektur software q lehtson shkmbimin e informacionin ndrmjet funksioneve t nj organizate. Ajo mundson vendim-marrsit q t ken nj ndrmarrje t gjer e nj pamje t informacionit pr t cilin ata kan nevoj n do koh, t besueshm dhe t qndrueshm. ERP ofron shtylln kurrizore pr nj sistem organizate q ka nj informacion t gjer. Baza e t dhnave merr dhe jep informacion aplikacioneve modulare q veprojn n nj platform t prbashkt informatike. do e dhn e shtuar apo e ndryshuar n nj modul reflekohet n t gjith sisteminNe Figure 2-8ModeliiMISjashtsistemitERPtregohetsedonjsieorganizateska databazneprograminevettshkpunturnganjsitetjera.Kyllojmodelika disavantazhe: Kosto financiare t lart Shum personel IT Dublikim t informacionit Mos koordinim t njesive t organizats Vshtirsi n raportim Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 16 E tje Figure 2-8Modeli i MIS jasht sistemit ERP N Figure 2-9Modeli i MIS brenda nj sistemi ERP tregon avantazhet e mdha q kan kto modele pasi i gjith sistemi mbshtetet n nj databaz t vetme e t gjitha modulet mbshteten n ket databaz dhe mbi t njjtn platforme. Figure 2-9Modeli i MIS brenda nj sistemi ERP 2.3 Software Engeneering Parimet e modelimit n dizenjimin e nj MIS 1.Dizenjimi duhet t bhet sipas modelit t analizs 2.Gjithmon duhet t kemi parasysh arkitekturn e sistemit q do t dizenjohet. 3.Hartimiistruktursstdhnaveshtaqerndsishmesadhehartimii proceseve t funksionimit. 4.Ndrfaqet(pr prorues t brendshmdhe tjashtm) duhett jen t hartuara me shum kujdes (User Friendly). 5.Dizenjimiindrfaqeve pr prdorues duhet tjeti thjesht dhei prshtatshm pr t realizuar nevojat e tyre. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 17 6.Dizenjimi i komponenteve duhet t jet i till q t mos ken varesi funksionale nga njra tjetra. 7.Komponentet duhet t jenlehtesishte t shoqerueshmemenjriatjetrn si dhe me mjedisin e jashtm.8.Paraqitja e modelit duhet t jet lehtsisht i kuptueshm 9.Modeliidizenjimitduhettzhvillohetvazhdimisht,dhendoher,projekti duhet t jete akoma m i thjesht. Model i ndrtimit t proceseve Specifikimi i krkesave Figure 2-10 Modeli i ndrtimit t proceseve Dizenjimi i arkitekturs Prfaqson nj lidhje midis dizenjimit dhe krkesave t proceseve inxhinierike. Kjo krijon nj pamjestrukturore t ambjentit e cila identifikon komponentet kryesore t nj sistemi dhe komunikimet ndrmjet ktyre komponentve. 1.Modeli magazine: sasi tmdha t t dhnavejan t organizuara rreth njbaz t dhnash t prbashkt apo depo (Datawarehouse). 2. Thirrje-kthim:Sistemishtiorganizuarsinjprogramkryesoricilimbart shrbimet, lidhjen e serverave, aksesimin e prdoruesve dhe mnyrn e prdorimit t shrbimeve. 3.Modelimeshtresa:Organizonnjsistemnshtresa,secilaprejtcilaveofron nj sr shrbimesh. 4.TubadheFilter:kuinformacionikalonnganjkomponentnkomponentin tjetr. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 18 5.Arkitektura e orientuar nga objektet: realizon koordinimin nprmjet objekteve t orjentuar (mesazheve). Ka modele arkitekturore q jan specifike pr nj ambjent t veant aplikimit. Ka dy lloje t ktyre modeleve: 1.Modelet gjenerike jan pjes t huazuara nga sisteme reale. 2.Modeletereferencsjanpjestcilatireferohenklasavet sistemeve Modeli magazine Figure 2-11 Modeli magazin Arkitektura Klient- Server Figure 2-12 Arkitektura Klient Server

Dokumentimi i dizenjimit t Arkitekturs s software-it Dokumenti q prshkruan arkitekturn e softit duhet t prmbaj kto element: 1.Platformn e sistemit dhe arkitektures 2.Prshkrimi i arkitekturs 1.Kataloguielementvetsistemiticiliprmbanndrfaqetdhekuptimine informacionit n to. 2.ShpjegimiiArkitekturesjeparsyetprprzgjedhjeneelementevet ndryshme dhe kompozimin e tyre n mnyrn se si duhet br. 3. Prshkrimiingjarjevevlenprtkuptuarmnyreneekzekutimitt sistemit. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 19 4.Informacione t tjera prfshijne t gjitha ato ndryshime q nuk jan marr parasysh gjat projektimit t arkitekturs. 3.Pamje (figura) t lidhura me dokumentacionin Vlersimi i arkitekturave Metodaeanalizesstransaksionevendihmonnidentifikiminevarsisendrmjet cilsive ekzistuese dhe analizes s transaksioneve. ATAM ndjekhapat e mposhtm: 1.Mbledhja e skenarve 2.Mbledhja e krkesave ose kufizimet 3.Prshkrimi i pamjeve t arkitektures 4.Analiza e elementeve specifik 5.Identifikimi i ndjeshmerise: Ndjeshmria sht nj element impakti, i cili v n dukje ato veti t cilat ndikojne n ndjeshmerine e vetive t elemeteve t tjer. Koncepte t dizenjimit Abstrakti: sht nj mjet q lejon dizenjuesin duke mare e konsiderae t gjith informacionin pr software-in, ta krijoj at nnivel abstrakti (model), pa u shqetsuar pr detajet e zbatimit.Kyshtnjkonceptirndsishmqvlenprndarjeneproblemit.Gjat dizenjimit t detajuar dhe zbatimit, modulet e ndrtuara pr abstraktin t knaqin edhe soft-in n trsi duke marr parasysh specifikimet e detajuara. Ka dy mekanizma t prbashkta pr abstraktin: 1.Abstrakti sipas funksioneve dhe 2.Abstrakti i t dhnave Modulimi Nj sistem konsiderohet modular n qoft se ai prbhet nga komponente t ndryshm nmnyrqdokomponentmundtzbatohetvemasdhe,njndryshimnnj komponent ka ndikim minimal n komponentt e tjer. Modulimindihmonndebugging,riparimin,sidhenndrtiminmesuksest sistemit. Bashkeveprimi Bashkeveprimi i nj moduli tregon se sa t lidhur fort logjikisht jan elementt e tij t brendshm me njri-tjetrin. Ka disa nivele t bashkeveprit: 1.Bashkeveprimirastsishm,ndodhkurnukkamarrdhnietkuptimtmes elementve t nj moduli 2.Bashkeveprimlogjik,ekzistonnsekandonjlidhjelogjikendrmjet elementevetnjmodulidhefunksionevelogjiketmodulevetsnjjts klas. 3.Bashkeveprim i prkohshm sht i njjt si m sipr, prve se elementet jan t lidhur n koh dhe ekzekutimsbashku. 4.Bashkeveprimi procedurialprmbledh t njjtt element t modulit. 5.Bashkveprimikomunikuesndodhkurelementtjureferohentdhnavet njjta Input ose Output. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 20 6.Bashkeveprimi sekuencial ekziston kur Output-i i nj forme sht input pr nj tjetr. 7.Bashkeveprimi funksional detyron elementt tkryejn nj funksion t vetm. Shoqrimi Shoqrimimesmoduleveshtndrlidhjaefortndrmjetmoduleveaponj ndrvarsimidismoduleve.Shoqrimimidismoduleverritetmekompleksitetindhe errsiren e ndrfaqeve. Ka 8 lloje t shoqrimit: 1.Shoqrimiprmbledhes,ndodhkurnjkomponentmodifikontdhnate brendshme t nj komponenti tjetr. 2.Shoqrimiizakonshm,ndodhkurnjnumrkomponentshprdorinnj ndryshore globale. 3.Shoqrimikontrollues,ndodhkurveprimiifunksionitA()thrretveprimine B() dhe kalon kontrollin te B(). 4.ShoqrimiStamp,ndodhkurklasaB()shtdeklaruarsinjargumentpr funksionin e klass A(). 5.Shoqrimiitdhnatvendodhkurveprimetkalojnvargjetetdhenavesi argumenta. 6.Shoqrimi rutin-thirrje, ndodh kur nj veprim thrret nj tjetr. 7.Shoqrimitipprdoretkurnjkomponenteimportonoseprfshinnjpaket apo prmbajtjen e komponentit B 8.Shoqrimijashtem,kurnjkomponentkomunikonosebashkpunonme komponentt e infrastrukturs. Modelet:janedizenjimeekzistuesetstandartizuaratcilatmundtprdorenpr projektime t tjera t s njjts form. Software Ekzistuese Pothuajse t gjitha objektet q lidhen me zhvillimin e software-it, duke prfshir, planin e dizenjimit dhe planin e testimit mund t riprdoren. Disa objekte t rndesishm pr zhvillimin e software-itmund t riprdoren n mnyr efektive si jan specifikimi i krkesave, design, kodet, testimi etj Pjes t software-it mund t riprdoren n mas t ndryshme si: 1.Sistemi i aplikimit mund t prdoret i tri. 2.Komponente t sistemit mund t prdoren si komponente t nensistemit ose si objekte m vete. 3.Objektet dhe funksionet mund t prdoren nprmjet skedareve librari. T mirat e prdorimit t software-ve ekzistues 1.Rrit sigurin e software-ve pasi ai sht i testuar dhe i provuar tashm. 2.Rredukton rriskun dhe koston e komponeneteve t njohura, pasido gabim ka koston e vet. 3.Prdorimi efektiv i specialistve q kan zhvilluar kto software. 4.Jan arritur standarde n pajtueshmrie e komponenteve t prdorura. 5.Zhvillimi i prshpejtuar duke reduktuar kohn e prodhimit. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 21 Prdorimi i Software-ve duhet t ket n konsiderat pikat e mposhtme: KrijimiiKomponentit:Duhettprcaktojeparaprakishtseprfarsoftware po krijohet. Komponenti indeksimit: Klasifikimi i prbrsve sht thelbsore. Komponenti i krkimit: Ky komponenti duhet t lidh krkesat t cilat duhet t prcaktohen sakt Komponentiitkuptuarit:shtenevojshmeqsofware-ttjetiqartse fare ai realizon para se t aplikohet. Komponenti i prshatjes:Customize (prshtatja) sa m shum e mundur. Mirmbajtja: do ndryshim n software duhet t ler gjurm. Rritja e prdorimit Emri n prgjithesi ndihmon n identifikimin e aplikimit dhe fushn e zbatimit Operacionet n prgjithesi rrisin zbatueshmrine e software-ve. Prjashtueshmerianprgjithesiprmbantgjithaprjashtimetqmundt ndodhin paraprakisht. Komponentet baz nSoftware Engineering Nj komponent sht nj element software q paraqitet n modelin e komponenteve,i cili mund t punoj i pavarur dhe kompozohet pa modifikim. Karakteristikat e nj komponenti: Standardizimi, Pavaresia, Kompozueshmria, ambjenti ku do t vendoset Identifikimi i Komponenteve: Figure 2-13 Komponentet e Software Engineering Procesiimodelimit pr komponentt-baznSoftware Engineering tregon gjurmt paralele qndodhinnfusheninxhinierike tlidhura bashkme komponentet baz t zhvillimit Proceset n Komponentet Baz t Software Inxhiniering Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 22 Figure 2-14 Proceset n Komponentet Baz t Software Inxhiniering Projektimi i ndrfaqeve Pr t br ndrfaqe vizuale m trheqse, jan 14 udhzime. Ato m t rndsishmet jan: 1.Punamenjnumrtkufizuarngjyrashprtaberndrfaqenmtqetpr syrin e prdoruesit. 2.Prdorimiindryshimittngjyraveprttreguarndryshiminegjndjess sistemit. 3.Prdorimiikodimittngjyraveprtndihmuarprdoruesitqjanduke punuar. 4.Prdorimi i kodimit t ngjyrave n mnyr t kujdesshme. 5.Kujdesja n lidhje me vendosjen e ngjyrave pr t shmangur lodhje n sy. Duhettreguarkujdesmesfondindheeksperiencenqkanuseratkurjeniduke ndrtuarmesazhetegabimeve.Mesazhetegabimeveduhettjentsjellshm,t sakt, konsistent dhe konstruktive. Faktort q duhet t kihen parasysh n ndrtimin e mesazheve jan konteksti, niveli, stili dhe kultura. Procesi i dizenjimit t ndrfaqeve Shpesh ndrfaqja sht nj prototip q fragmentizon kohn e gjenerimit t procesit. Tre aktivitetet kryesore jan: 1.Analiza e prdoruesit: Bn analizen e aktiviteteve t prdoruesit. 2.Prototipi i ndrfaqes s prdoruesit Ekzistojn tri metoda pr ndrfaqen e perdoruesit (UI) 1.Script-et,kudoscriptshtilidhurmenjngjarjetelemetvet ndrfaqes si sht nj menu apo buton. 2.Programimimegjuhvisualeicililejonpopulliminendrfaqeveme objekte e cilat bjn t mundur nertimin e lehe t nderfaqeve. 3.NertimiiprototipevenprmjetInternetBasesdukeprdorurJAVA oseprogrameOpenSource(OP)tcilabjntmundurndrtimine shpejt Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 23 3.Ecuriaendrfaqeveshtprocesiqtregonseprdorimidhekontrolliinj ndrfaqeje plotson krkesat e prdoruesit.Disa teknika pr vlersimin e ndrfaqeve t prdoruesit (UI) jan: 1.Pyetsort pr prdoruesit dhe pikpamjet e tyre mbi UI. 2.Vzhgimi i prdoruesit n pun. 3.Pamja e sistemit q prdoret. 4.Gabimet m t shpeshta dhe objektet m t prdorura. shtjet e ndrtimit t UI shtjet e Dizenjimit 1.Ndrveprimi i prdoruesit Mnyrat e ndrveprimit varen nga lloji i aplikimit dhe prdoruesit. Disa menyra jan paraqitur m posht: 1.Manipulimi drejtprdrejt duke prdorur pajisje treguese si mouse. 2.Manipulimi i drejtprdrejt nprmjet menuve. 3.Mbushja e ndrfaqeve. 4.Gjuha e komandave. 5.Gjuha e folur. 2.Prezantimi i Informacionit Informacionimundtjetiparaqiturnformtabelare,foto osegrafike.Por, informacioninuk duhet t bhet i dukshm. Ndryshimiinformacionbhetmbi bazn e kritereve t vendosura. Shpesh informacioni paraqitet vetm n menyr vizuale. Harta e rrjedhjes s t dhnave n arkitekturen e software-it Transformimi i rrjedhs s informacionit: Informacioni hyn n sistem, kalon npr nderfaqet e brendshme deri sa transformohet ninformacion dals. 1.Kontrolli themelori modelit t sistemit. 2.Kontrolli pr rregullin e diagramit t rrjedhs s t dhnave n software. 3.Prcaktimi nse DFD (Data Flow Diagram) tregon transformimet ose karakteristikat e lvizjes s informacionit. 4.Kufizimi i transformimeve duke specifikuar kufijt hyrs dhe dals t informacionit. 5.Prsosin arkitekturn duke prmirsuar cilsin e software-it Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 24 Figure 2-15 Paraqitja e problemit me ane te diagrames se rrjedhes se informacionit Transaksioni detyron rrjedhn e t dhnaveprgjat nj ose m shum rrugve.me an t nj transaksioni realizohet: 1.Kontrolli themelori modelit t sistemit. 2.Kontrolli dherregullimi i diagramit t rrjedhs s t dhnave n software 3.Prcakton n DFD rrjedhn e informacionit 4.Identifikimiiqndrsstransaksionevedhekarakteristikaterrjedhs prgjat rrugve t veprimit 5.HartaeDFD(DataFlowDiagram)shtnjstruktureeprshtatshmeq tregon ecurin e lvizjeve.6.Faktorizimidheprsosjaestrukturesstransaksionevedhestrukturess do rruge veprimi 7.Prsosin arkitekturnduke prmirsuar cilsin e softuerit Orjentimi i dizenjimit t softiware-it 1.Krijimi i sistemit t orientuar nga funksioni 1.Sistemi shihet si nj sr funksionesh. do funksion mund t prbhet nga nn-funksionet t cilat mund t ndahen n mnyr t detajuar. 2.Sistemi kryesor sht i centralizuar dhe ndahet midis funksioneve t ndryshme Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 25 2.Krijimi i sistemit i orientuar nga objektet (Object-Oriented)1.Sistemi shihet si nj koleksion objektesh.2.Sistemishtidecentralizuarnobjektedhedoobjektmenaxhonvet informacionin e saj n sistem. 3.Objektetkantdhnahyrseqprcaktojnstatusinetyre.Objektet ngjashme prbjn nj klas. 4.Objektet komunikojn nprmjet mesazheve. Orientimi nga objektet kundrejt orientimit nga funksionet Orientimi nga funksionet Orientiminga objektetBaza e abstraktit nuk prbehet nga funksione reale.Informacioni qndror sht i centralizuar n nj kujtes t prbashket. Funksionet jan t grupuara s bashku, pr secilen nivel funksioni. . Baza e abstraktit prbhet nga subjekte reale Informacioni kryesor sht shprndar n objekte t sistemit dhe objektet t komunikojn me mesazhe. Nuk sht kryer asnj grupim klasash. Zhvillimi i Object-oriented fillon nga afrsia q object-oriented ka pr dizenjimin e zhvillimin e krkesave n vazhdimsi. Konceptet e projektimit sipas Object Oriented 1.KlasadheobjektejanblloqetthemeloretndrtimittnjOOD.Prmbledhja shtnjvetiektyreobjekteve,ntcilnprmblidhentdhnatdhe informacionin q perfshijn e jane t mir prcaktuara2.Trashgimia shtlidhjanmes klasave e cilalejon prcaktimin dhe zbatimin e njklasbazuarnklasatekzistuese.Trashgimiamundtjettrashgimie rrept,kutgjithatiparetekarakteristikatesuper-klassplustiparettjera ekzistojnnklasnbaz;apotrashgimijoerrept,kudisakarakteristikat super-klassnukekzistojnnklasnbazdhedisatiparettjerajan riprcaktuar.Kurnjklastrashgonvetiekarakteristikanmshumsenj klas,atherajoquhettarshegimieshumefishte.Polymorphismimerretme aftsin q nj objekt lidhet me tipe t ndryshme. 3. Objektet komunikojn nprmejet mesazheve, t cilat zbatohen si urdhera. 4. Prgjithesimi sht eliminimiivetive t panevojshme dhe prforcimiivetive t domosdoshme. 5.Bashkimi sht tre llojesh: 1.Bashkim-ndrveprimndodhateherekurnjerametodenjklase therretmetodnenjklasetjeter.Ekeqjaekreajformebashkimi ekziston ateherekurmetodavepron direkt n pjese t brendshme t medodavettjera.Kyrastrezikonndryshiminevariablavet objektevetklasavettjera.Prakyllojbashkimiduhettndodh vetm nese medodat komunikojn nprmjet parametrave. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 26 2.Bashkimiikomponentevendodhngandrveprimimidisdyklasave, ku nj klas ka variablat e klass tjetr. 3.Bashkimiitrashgimisendodhprshkaktlidhjessetrashgimis midis klasave. E keqja e ksajformesht kurnnklasa Bmodifikon emrinemetodesB.Kyllojbashkimiduhettndodhvetmathere kurnnklasashtonvariablaosemetoda,pornukmodifikonatot trashguara. 6. Unifikimi sht tre llojesh: 1.MetodaeUnifikimitfokusohetnateq,pjestndryshmekodi prfshihen n nj metod. 2.Unifikimiiklassqendronnfaktinsevetiemetoda tndryshme prfshihen n t njjtn klas. 3.Unifikimi iTrashgimis fokusohet n faktin se klasat jan sbashku nnehierarki.Dyarsyekryesorettrashgimisejanmodelii lidhjes,prgjithsimi dhe riprdorim i kodeve. 7.ParimikryesorOpen Closed: Software-t duhet t jet t hapur pr zgjerimin, portmbylluraprmodifikim.Konceptetetrashgimisdhepolymorphismit lejoj zgjerim n sjelljen e klasave ekzistuese pa ndryshuar klasn origjinale Analiza dhe dizenjimi i orientimit me objekte (OOAD) Dallimi themelor n mes t object-oriented (analiza OO) dhe object-oriented dizenjim (OOD) shtnformnemodeleve pr probleminn trsi,fillimishtme kuptimin e specifikimin e problemit, ndrsa n perfundim pr zgjidhjen e problemit. Projektimi i detajuar Projektimi mund t shprehet n ndonj nga mnyra e mposhtme: 1.Gjuha e projektimit te procesit minmax(infile) ARRAY a DO UNTIL end of input READ an item into a ENDDO max, min:=first item of a DO FOR each item in a IF maxitem THEN set min to item ENDDO END 2.Dizenjimiialgoritmitlogjikprfshinhapatezgjidhjessproblemit,ndrtimine nj modeli matematikor, dizenjimin e algoritmit, verifikimin e saktsis. 3.Modelimi n trsi prezanton trsin logjike t nj objekti ashtu si duhet modeli prfundimtar Strategjit e projektimit t software Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 27 Skicimi nga Lart-Poshte Avantazhet 1.Fokusohet fort n specifikimin e krkesave t cilat ndihmojn n dizenjimin respektiv t tyre. Disavantazhet 1.Komponenti-riprdorimhumbasinndjeshmerinndajkufijveprtciln jan specifikuar 2. Mungon mundsia pr nj arkitekture t thjesht t mir-strukturuar Skicimi nga Poshte Lart Avantazhet 1.Zgjidhje t prgjithshme mund t riprdoren 2.Mund t fsheh detaje t implementimit n nivel t ulet Disavantazhet 1.Nuk sht e lidhur ngusht me strukturn e problemit 2.Nuk mund t prshtatet pr nevoja t caktuara 3.E vshtir pr ta ndrtuar dhe kshtu edhe pr ta projektuar Madhsite pr dizenjimin e Software Design (dizenjim i detajuar) 1.Kompleksiteti i nje grafi G me n nyje dhe e kufij dhe me p lidhje te komponenteve eshte. 1.V (G) = e-n + p 2.Numri i zonave, 3.Numri i vendimeve +1 2.Tdhnatekerkuarakapenngakonceptishoqrizimitnnivelmoduli.Ajosht prcaktuar si nj treshe (p, x, q), ku p dhe q jan modulet dhe x sht nj ndryshore statike q njihet nga t dyp dhe q. Te dhnat e krkuara prdoren athere kurp e qprdorin variablin x pr reference ose emrtim. Ekziston nj e dhn e krkuar kur modulipemrtonnjvlergjithashtuxdhepireferohetx.Praekzistonrrjedh informacioni. 3.Matja e unicitetit (Metrics kohezion) CM = i = N C (Ri) ku C (Ri) = | S | Dim (S), ku | S | sht bashkesia e deklarimeve dhe |G | = (nr. E |G|dim(G)nyje-1)prnjgraftreduktuardhedim()shtdimensionii nje bashksie deklarimesh q sht max. nr. t lidhjeve linearisht t pavarur pr S. Madhesite pr skicimin e Software Design (Funksionimi) 1.Madhesia e rrjetit fokusohet n strukturn grafe. Popullimet n graf rriten me rritjen e nerveprimeve. Grafi i Popullimit=n-e-1 2.Madhesia e stabilitetit prpiqet t prcaktoje sasin e rezistencs s dizenjimit q vijn si efekt i ndryshimit t moduleve. Jx= {module q therrasin x} Jx= {module krkohen nga x} Rxy= {parametrat kalimtare q kthehen nga x te y, y Jx} Rxy= {parametrat qe kalojne nga x te y, y Jx} Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 28 GRx= {T dhnat globale (Global data) referuar n x} GDx= {T dhna globale t prcaktuara n x} TPxy={Numriiprgjithshmisupozimevetbrangamoduliyrreth parametrave n Rxy } TPxy= { Numri i prgjithshm i supozimeve t bra nga y i thirrur nga modulix si element n R'xy } TGx={Numriiprgjithshmisupozimevetbrangamoduletetjerarreth elementeve n GDX } Efektiindrhyrjevenprojektiminlogjik(DesignLogicalrippleeffect) (DLRE) = TGx + TPxy + TPxy

Qndrueshmeria e projektimit(Design Stability) (DS) = 1/(1+DLREx) Stabilitetiiprojektimittprogramit(ProgramDesignStability)(PDS)= 1/(1+DLREx) 3.Matja e rrjedhes se informacionit (Information flow metrics) sht shuma e ndrveprimit me modulet e tjeraComplexity = fan-in*fan-out + inflow*outflow, ku Fan-in sht numri i moduleve q thrrasin modulin x Fan-out sht numri i moduleve thirrur nga moduli x Inflow sht sasia e informacionit drguar n modulin x Outflow sht sasia e informacionit t drguara nga moduli x Madhsit pr projektimin e software (object-oriented) 1.MetodaeponderuarprklasWMC=i=nCi kuCishtkompleksitetii metodavetMi(M1,M2..)dukeqntgjithametodateklass. Kompleksiteti mund t vlersohet me madhsin e kompleksitetit t ndrfaqeve ose me kompleksitetin e rrjedhs s informacionit. 2.ThellsiaetrashegimisenpemDITshtgjatsiaerrugsmtshkurtr nga rrnja e pems n nyjen q prfaqson C ose numrin e paraardhsve q ka C. 3.Numri i fmijve NOC sht numri i subclasses t C 4.Bashkim mes klasave CBC sht numri i prgjithshm i klasave t tjera me t cilat klasa C sht e shoqruar. 5.Prgjigjia e nj klase RFC sht kryesore. Bashksia e prgjigjeve t nj klase C sht bashksia e t gjitha metodave q thirren n qoft se nj mesazh sht drguar n nj objekt. 6.MungesaeunicitetitnmetodatLCOM=|P|-|Q|,n.q.s.|P|>|Q|,kuQsht bashksiaeiftevetnjjtatmetodavedhePshtbashksiaeiftevejot njjta. Metodat e Verifikimit t dizenjimit 1.Shpalosjaedisenjimit(WalkthroughDesign)shtnjmetodmanualee verifikimitdhebhetnnjtakimformalithirrurngadizenjuesiosekreui grupittprojektimit.Nshpalosjenenjprojektishpjegohetlogjikahappas Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 29 hapi,dheantartegrupitbjnpyetjeprtnxjerrnpahgabimete mundshme ose krkohen sqarime. 2.Shqyrtimkritikidizajnitsiguronsedetajimiitijiplotsonspecifikimete prcaktuara gjat projektimit t sistemit. Procesi sht i njjt si inspektimi me qllimtgjetjessgabimevetprojektimitapocilsitpadshirueshme. Prdorimi ichek-listave siguron diskutimin e gabimeve t gjetura. Shembull i nj chek-list mund t prfshij pyetjet e mposhtme: 1.A ekziston do modul i sistemit n projektin e detajuar? 2.Jan t gjitha deklarimet t qarta? 3.A trajtohen t gjitha prjashtimet? 4.A sht projekti i standardizuar? 5.sht shum komplekse logjika e moduleve? 6.A sht krijuar si duhet, struktura e t dhnave? 3.Chekuiduhurshtthelbesoreprkompilatoretnprcaktiminnga projektuesi e t dhnave n gjuhn e programimit. Nj checkeri duhur mund tsigurojqdomodulithirruroseprdorimiinjmodulishtaktualisht konsistet me nderfaqenpr t ciln sht krijuar moduli. 2.4 Menaxhimi i Projekteve Menaxhimi i projekteve sht teoria e planifikimit, organizimit dhe menaxhimit t burimeve me qllim prmbushjen e objektivave specifike t projektit dhe realizimin e qllimeve t tij. N nj projekt listohen detyrat sipas logjiks s projektit, vendoset afati kohor per perfundimin e saj si dhe lidhja q ka me detyrat e paraardhse e pasardhese. Pra kt proces e quajm skedulim. Skedulimi i nj projekti mbeshtete n teorin e programimit linear. N figurn2-16 diagrama e detyrave te projektit. Skedulimi vlen pr t planifikuar nj projekt, pr t llogaritur kohn dhe koston e projektit Figure 2-16 Network Diagram Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 30 Figure 2-17 Gantt Chart N kt paraqitje t projektit veme re se disa nga detyrat jane me ngjyr t kuqe e cila tregon rrugn kritike (Red Path) t projektit e cila sht me shume vler pr kontrollin e projektit, monitorimin e tij. do shtim i afatit kohor n detyrat e rruges kritike sjell dshtimin e projektit ose rritjen e kostos s tij. WBS (Work Breakdown Structure) kode sht nj numr uniki ciki tregon pozicionin e detyrs n projekt si dhe varsin nga detyra paraardhese. Ky kod vlen pr transferimin e tE dhnave te projektit ne nj databaze. Pikrisht kt kod do t prdorim n n aplikimin ton pr komunikimin e databazs s MIS me Microsoft project. 2.5 Modeli i Business Inteligence pr krijimin e raporteve nga DataWarehouse do agjenci ekzekutive ndrton MIS pr projektet e veta si dhe realizojn raportime pr projektet e tyre. Pr t patur raportime ne Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 31 shkall kombtare pr t gjith projektet e zhvillimit duhet t krijohet nj datawarehouse e cila t mbledh informacionin e duhur nga t gjitha Agjencit ekzekutive.SQL DatawareHouse prdor tabelat fakt dhe tabelat Dimension pr t krijuar KUB-et pr nj subjekt t veant. Figure 2-19 ndrtimi i Kubit t projekteve N Datawarehouse ndrtohen tabelat dimension q do t jen n qndr t strukturs n form yll-i. Ndrsa tabelat e tjera q jan t lidhura me tabeln dimension do t jen tabelat fakt. Tabelat fakt ndrtohen gjat procesit t denormalizimit t databazs. Figure 2-20 Skema Yll (tabelat fakt dhe dimensionale) Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 32 Ndrtimi i kub-eve vlen pr t krijuar reporting interaktive pr t gjith t interesuarit pr projektet dhe shprndarjen e fondeve t huaja. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 33 Kapitulli III 3.Sistemet e informacionit (IS) Sistemimdotthotreduktimmetodaerregullatprtorganizuartdhnate informacionin.Kjonukshtvetmnlidhjemeteknologjin,planifikimindhe organizimineciklittinformacionitnAgjencitEkzekutive,shtepavarurpr zhvillimin e zgjidhjeve t teknologjis, dhe kjo mund t aplikohet edhe n nje sistem letr baz. Njsisteminformacioninukdotthotgjithmonteknologjieinformacionit.Nj projektivoglicilikakrkesatultinformacionidhenjbuxhettvoglmundt ket nj sistem informaticioni t suksesshm duke prdorur teknologji t ult. Procesi i sistemimittinformacionitmundtprjashtojdoprpjekjeprautomatizim.Me pas, teknologjia mund t ndihmoj vetm n vendimarrjen e nj procesi t shpejt, por dikush duhet t prcaktoj proceset e para t projektit.Pa informacionin e duhur nuk mund t kemi vendimarrje t drejt. Pa Sistem Informacioni nuk mund t kemi informacionin e duhur.Pa patur nj IS pr menaxhimin e projekteve nuk mund t kemi sukses n zbatimin e tyre. 3.1Prcaktimi i MIS Knowledge is experience.everything else is just information Albert Einstein Njohuria sh experience, do gj tjeter shte informacion. Albert Einstein AjoqkuptohetngaMISnukshtvetemteknologjieinformacionit,prmtepr jane praktikat e prbashkta q duhet t ndiqen nga do projekt pr nj proces t mir tmenaxhimittinformacionit.Nktkapitull,nedotprezantojdisakoncepte themelore Prcaktimet dhe karakteristikat e MIS. MISshtnjgrupkomponenteshtndrlidhurdukepunuarsbashkuprt mbledhur,klasifikuar,truajdhetshprndajinformacionprtmbshtetur vendimmarrjen,koordinimindhekontrollinnnjorganizat.MISvlenprt menaxhuar n mnyr efektive t dhnat tona, si ne bjme transformimin e t dhnave ninformataciontdobishmprvendimmarrje,dhesesiinformacioniprfundimisht bhetnjohuri.Kyshtsistemimetcilinnjprojektmenaxhonburimetesajt informacionit. 3.1.1Nj vshtrim mbi ciklin e projektit n MIS NciklineMIS,percaktimiiqllimevedheobjektivavedheprzgjedhjae indikatorveprmatjeneprogresitjanelementetqformojnbaznesistemevet informacionit koherente. Nj hap i rndsishm n zhvillimin e sistemit sht zhvillimi injPlaniMinitorimi&Vleresimi(M&EMonitoring&evaluationPlan).Kyplan Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 34 prshkruaninformacioninqduhettmblidhet,analizohetdhendahetgjatciklitt jets s projektit. MISdo tfokusohetnsistemimineprocesevetmenaxhimittinformacionit.Pasi projekti ka prfunduar hartimin dhe planifikimin e tij. Projekti duhet t jet n gjendje prtlvizurnnjprocessistematikprtmbledhur,ruajtur,analizuardhet shkmbej t gjith informacionin e duhur nga projekti MISprshtatetnfushatemonitorimitdhevlersimit,tdhnatembledhura analizohen pr t br informacion, i cili pastaj bhet input pr vlersime t tjera shih figurn 3-1. Figure 3-1Cikli i projekteve ne Agjencite ekzekutive 3.1.2Prcaktimi i monitorimit Monitorimi sht procesiimbledhjesnmnyr t vazhdueshme, ruajtjen, analizimin dheraportimineinformacionittprojektiticiliprdoretprtmarrvendimepr ecurinetij.Menaxhimidhemonitorimiiofronpalvetinteresuaratprojktit, informacioninenevojshmprtvlersuarprogresineprojektit,prtidentifikuar trendet, modelet apo devijim e mbajne skedulimin e projektit dhe masin progresin drejt pritshmerive. Informacioniimonitorimitlejon vendimmarrjenlidhjeme prdorimin e burimeve t projektit (njerzore, materiale dhe financiare) pr t rritur efektivitetin e saj. Kur informacioni i sakt sht n dispozicion n kohn e duhur dhe pr njerzit e duhurajomundtmbshtesvendimet,sindryshimetnstrategjinezbatimit,q mund t ndihmojn projektin n zvoglimin e shpenzimeve dhe pr t rritur rezultatet . Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 35 Monitorimiiprojektitshtvlersimiivazhdueshmizbatimittprojektitnlidhje meplanetemiratuaradheofrimineshrbimevetrnadakordmeprfituesite projektit. Si i till monitorimi i projektit ofron informacion t vlefshem pr menaxhert dheaktortetjertprojektitmbiprogresineprojektit.Zakonishtidentifikohen potencialetesuksesshmetapoproblemetprtrregulluarnkohaktivitetee projektit. 3.1.3 Percaktimi i Vleresimit Vlersimishtkontrolliperiodikiprojektit,performancs,efikasitetitdhendikimit (tdyjatpritshmedhetpapritura)nlidhjemeobjektivatedeklaruara.Sime monitorimin,vlersimiiprfitimevengaprocesiigrumbullimittinformacionitte cilat lehtesojne vlersimin e zgjatur t projektit nese i ka arritur ose jo qllimet e veta t pritshme. Gjetjet e saj i lejoj menaxhert e projektit, prfituesit, partnert, donatort dhetgjithaktorteprojektitprtmsuarngaprvojadheprtprmirsuar ndrhyrjet e ardhshme. Informacioni cilsor dhe sasiorjan komponente kritike t nj vlersimingajasht,shtpothuajseepamundurprtidentifikuarsesimundte ndrhyet n projekt pr t prmbushur qllimet e tij. 3.2 Agjencit Ekzekutive dhe standartet e projeketeve n MIS Standari nnt i standardeve te projekteve internacionale thote se do projekt duhet; "T zhvilloj dhezbatojnj planmonitorimi&vlersimi dhenje sistemibazuarn korniznlogjikeqsiguronecurine,monitorimin,dhevleresiminetedhenave prfundimtare, parashikon se si informacioni do t prdoret pr vendimmarrje; me nj buxhetqprfshinsasitmjaftueshmeprzbatimineplanittmonitorimitdhe vlersimit." Kystandardtheksonnevojnprtzhvilluarplanetemonitorimit&vleresimitq ofrojndetajetmjaftueshmeprtidentifikuarburimeteinformacionevet nevojshmeprprojektimin,monitorimidhevlersimi,mjetetdheskedulimin,t prpunimitttdhnave,analizn,shprndarjendheprdorimineinformacionitnga aktort ky t projektit 3.3Karakteristikat e MIS Nj sisteminformacion i projektit duhet t jet m shum nj mekanizem raportimi, ai dotshrbejsinjmjetmenaxhimipravancimineqllimevetprogramit,t prgjegjshmrise,ttransparencs.NjprojektimirMISduhettprmbajn karakteristikat e mposhtme: 1.MISi projekteve duhet t prfshij t dhna sasiore dhecilsore,feedback-un ngavleresimetepjesshmedhevlersimetevazhdueshmeprdofazt projektit.Monitorimidhevlersimisistematikiprocesevetprojektitdhe rezultatetjanveanrishttrndsishmeperprojekteterejaqejandukeu zbatuar. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 36 2.Monitoriminepermjet MIS ofroninformacionin dhefeedback-un enevojshm n mnyr q problemet potenciale qe jan identifikuar te zgjidhen sa me shpejt paraseprojektitedeshtoje.Sistemiduhettjetngjendjetgjenerojn informacion t mjaftueshm pr t iniciuar nj veprim korrigjues. 3.Nj MIS sht nj mjet pr t mbledhur, analizuar, rezervuar dhe t shprndaj informaciontdobishmprvendimmarrjetnjprojekti.Njemire ndertimitteMISeshtesesuksesetenjeprojektitprdorensipervojeefituar pr t prmirsuar performancn e projektit 4.Sistemet e informacionit pr menaxhimin e projekteve ndryshojn nga Sistemet eMenaxhimittInformacionitperproblematikattjera,sepsekerkesaeAE eshte qe t jet shum fleksibl. 5.DiagramaerrjedhjssinformacionitshtkryesoreprMISdheprbnnj agjend t fuqishme q prfshin: I.TransparencaVenianedispoziciondheaksesimiiinformacionitnga t gjith aktort e projektit II.Llogaridhnia-prdorimidheimplikimiiinformacionitprt monitoruar progresin e projektit dhe devijimin e sakt.III.Prfshirjadhepjesmarrja-kupjesmarrsiteprojektvendosin kontrollinmbivendim-marrjen,prfshirvendimetmbikriteretdhe indikatoreteduhurprtgjykuarperperformancneshrbimevet ofruara nga projekti. 3.4 Nivelet e Teknologjis s MIS MIS nuk do t thot domosdoshmrisht nj zgjidhje e arir e teknologjis q prpiqet t jet do gj pr t gjith. do projekt ka informacione dhe nevoja t ndryshme si n cilsidhensasi.Shumprojektekrkojneniveletndryshmetteknologjiseprt knaqurnevojatthemeloretmenaxhimittinformacionit,njprojekttvoglme nevojatvogladotmjaftohetmeteknologjitethjeshta,ndersaprojektetemdha menevojattemedhateinformacionitmundtprfitojnngazgjidhjetereja teknologjike. Ktonivelendihmojnpercaktimineteknologjissduhurnbaztkrkesavet informacionit t nj projekti: 1.Nivelinjshtnjsistemniformacionibazletrprprojektetvogladhenuk sht e nevojshmedhe e vlefshme prdorimi i teknologjis. 2.Nivelidykrkonprdorimineaplikacionevekompjuterikebazprtmenaxhuar informacionin e projektit. 3. Niveli tre identifikon prdorimin e bazave t t dhnave pr t menaxhuar vllimin n rritje t informacionit. 4. Niveli katr do t krkojn nj sistem t integruar plotsisht MIS. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 37 Figure 3-2Nivelet e MIS Qarqet 1-4 (menumra)i referohet katr niveleve t progresit t teknologjis ngami ulti (niveli 1) tek m i vshtiri (niveli 4). Mbievendosja e ovaleve tregon karakteristikat e njjta n mes dy niveleve.Shih figurn 3-2 Shigjetaepjerret(ngaemajtantdjatht)-prfaqsontekniknnrritjedhe krkesateinformacionitprngritjenenjsistemigjithnjemtautomatizuardhe kompleksitetin gjithnj e m t madhe t vet sistemit si nj projekt qe zhvendoset nga niveli 1 n drejtim t nivelit 4. Kyklasifikiminiveleveshtudhzueseprvleresimindhevendosjeneprojekteve nevazhdimesinganivelimeiultnsistemetsofistikuaratinformacionit.Gjat jetssnjprojektiniveletmundtndryshoj,mefjaletetjeraprojektetkryesore, programet dhe sektore te ndryshem mund te kalojne ne nivele te ndryshme Dukeubrmtsofistikuara(oseautomatizuar)nukmundtjeneteprshtatshme ose te realizueshme n disa situata, pr shkak t kushteve lokale apo faktort e jashtm. Nivelimundtjetepranueshmeprnjprojekt,praqkohsaaikanjsistemq ofroncilsidhebesueshmeritmirteinformacionit.Njergjenceemadheqndron nnevojnprnjsistemkoherentttrajtimittinformacionitsipjeseprocesitt menaxhimit t informacionit, dhe kjo duhet t ndodh para automatizimit (prshtatjen e teknologjis proceseve) Prdorimiiteknologjisekompleksenuknenkuptondetyrimishtefikasitetin.Nj projektivoglmepaknevojaperinformacionnukdotprfitojnnganjsistem kompleks i integruar. Me fjale te tjera, menaxhimi i sistemit mund t jet edhe m pak efikas se nj zgjidhje manuale e thjesht. Nj projekt ka nevoj t prcaktoj krkesat e tij per informacionin dhe teknologjin e duhur. Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 38 Grafikum posht(figur 3-3) tregonmarrdhnienndrmjet vllimit tinformacionit dhecilsinenjsistemiinformacionikrahasuarktokatrniveletndryshmet paraqitura m lart: Prdonivelbieefikasitetimerritjenevellimitteinformacionit.Projektetduhett identifikohen, kur duhet t levizin n nj nivel paraardhs Figure 3-3Eficenca e MIS Ndrsa sasia einformacionit rritet pr njnivel t caktuar, efikasitetin prdorimin e njMIS tenton t zvoglohet pr shkak t kohsq duhet pr t prpunuar, analizuar dhe raportuar informacionshtes. Pr shembull,niveli dyisistemit ul efikasitetinme rritjenevllimittinformacionit.Kjonukdotthotdomosdoshmrishtseniveli4 shtideal,krejtekundrta,niveli4tregonnjefikasitettult,kurvllimii informacionit sht i vogl. Kjomundtshihetkurjemidukeprdorurnjsistemkompleksprtkapursasit voglatinformacionit,prpjekjaprtvendosur,menaxhimindheperdorimine sistemit, dhe t gjitha kostot e shoqruara, bj qniveli 4-tisistemit eshteim pak efikase n krahasim me zgjidhjet e thjeshta. Niveletekompleksitetittsistemevetinformacionitdhetmenaxhimitsugjerojn mbshtetje t software-ve Table 3-1Nivelet e MIS 1234 Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 39 Veshtiresia Nuk jan t venojshem software-t por ve makina llogaritese ose leter e laps World e Excel Shmbuj Software:Arc View GIS, SPSS, MapInfo GK, LAN Software (si m par) plus softwarene server dhe kompjutera q mund t mbshtesin DBMSKerkesat Dosje ose organizim i thjesht Ruajtje, backup, rikthim, aksesim, siguri, fleksibilitetSoftware projektuar posarisht pr nevojat e projektit, aftsia pr eksport-import nga sistemet e tjera Inxhinieri Software; te gjitha tiparet e standardeve t siguris. Rezultatet e pritshme (Llogaritje me dore) Shuma, Mesatarja. Text, grafike e figura te thjeshta Analiza m komplekse, grafik, harta dhe analiza, korrelacione e tje. T gjitha llojet e analizave e prezantimeve t krkuara ne. internet 3.4.1 Niveli1,Sistemetebazuaran letr. Kjo situat sht tipike pr nj projekt t vogl menevojatepaktaperinformacion,oseper prdorim te kufizuar te teknologjis. Shumica e informacionit sht kapur dhe ruajtur n format letredheanalizamanualeperbenraportine progresitdherezultatetnmenaxhim.Nketenivelnukkemivaresingateknologjiae informacionit, informacioni i menaxhimit te projektit organizohen thjesht neper forma, dhetdhnatembledhuravendosenneperdosjetecilatvlejneperreferenceapo konsulte. Niveli i par supozon se vllimi iinformacionit te menaxhon te projektit sht mjafti voglprandajmenaxhohetnletr.Njkompjuterdesktopmundtprdoretprt konsoliduartdhnatngaformanraportetqjantshtypuratjudrgohen menaxhereve.Igjithinformacionishtnkopjetprintuaradhekerkohennganj sistemit t indeksimit n dokumentacionin e projektit. 3.4.2 Niveli i dyte, Aplikacioneve desktop Figure 3-4 Niveli i pare MIS Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 40 Nivelidymbshtetetnprdorimine aplikacionevedesktopkompjuter(siMS Office) t organizojn dhe ruaje t dhnat prtprodhuarraporte.Nktnivel vllimiitdhnavekrkonnjteknologji informacionitethjeshte.Njosedy kompjuteraorganizojneembledhin informacioninperteprodhuarraportete dshiruara. Shih figurn 3-5 Niveliidytsupozonqevllimii informacionittjetdisimi konsiderueshm,tgjithatdhnatvijne n form fizike, por vendosen n nj kompjuter pr t prodhuar raporte mujore. I gjith informacionishtiruajturnkompjuterdhendosjetfizike,ndrsaraportetdhe informacionet e tjera jane te ruajturane hard diskun e kompjuterit. 3.4.3Niveli i tret, Aplikacione Database Niveli tre prdor kompjutera m shum pr t menxhuardatabazatedecentralizuaraq prmbajn pothuajse t gjith informacionin e projekteve.Ktobazatdhnashnukmund t jet plotesisht te integruara, por plotesojne nevojnprt organizuarsasitmdhat t dhnavetmbledhurangaprojektidhet gjenerojne raportet e krkuara.Shih figurn 3-6. Sasia e t dhnave n kt nivel sht i madh te cilat mund t vijn nga burime t ndryshme tprojektit.Njdatabazqndroremundt prdoretprtgrumbulluartdhnatprqllimeraportimi.Tgjithatdhnatdhe raportetjanteruajturankompjuter.Nukshtenevojshmeruajtjaetedhenave fizike.Bazaetdhnavembledhinformaciondhegjenerontgjitharaportete krkuara. 3.4.4Niveli katert, Sistemet e Integruara Nivelikatrkrkonnjpamjetintegruar t tdhnavetprojektitdheprocesevet informacionit. Ajo krkon nj rrjet kompjuterash t lidhur me njeri tjetrin, nepermjet te cileve behet shkembimi i te dhenave dhe informacionitteprojektitteruajturne njesistemqendror.Zgjidhjetjant integruara,mundtprmbajnllojete dhenashte tjerateprojektit,sitedhenat buxhetore,burimetnjerzoreetje.Kjo situat sht tipike e projekteve t mdha tshprndaranshumvendedheqe Figure 3-5Niveli i dyt MIS Figure 3-6Niveli i tret i MIS Figure 3-7 Niveli i katrt i MIS Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 41 kerkon lidhjen me nje sistem qendror databaze. Vllimiitdhnavennivelinekatrtshtmjaftimadhdhekrkonburimet dedikuara pr t menaxhuar teknologjin e sistemit. T gjitha t dhnat jane ruajtur ne njkompjuter(server)dhekapenneprmjetrrjetitapointernetit.Aksesimii informacionitshtikontrolluarnganjsistemqendrorkuzbatohetsiguriaper mbrojtjen e te dhenave. 3.5Identifikimi i nevojavepr nj teknologji t MIS pr projektet 3.5.1Krkesat e Informacionit Bazuarnshembujtemsiprmnjprojektduhet tidentifikojnivelinekrkuart teknologjis,tabelaemposhtmeshtnjmjetprtndihmuarmenaxhertte identifikojn karakteristikat dhe kapacitetin e informacionit pr t prcaktuar nivelin e duhur.Hapiiparshtprtvlersuarnivelin,vllimindhekompleksitetine informacionittmenaxhimittprojektit,kjodotprcaktojnivelinekrkesavet Informacionit Table 3-2Krkesat e informacionit t MIS Kerkesat e informacionit te projektit Niveli 1Niveli 2Niveli 3Niveli 4 Cilat jan krkesat per informacion nga donatoret n aspektin e vllimit? AsgjeI vogelI mesemI larte Cilat jan krkesat e menaxhimit t informacionit nga zyra n aspektin e vllimit? AsgjeI vogelI mesemI larte A ka ndonj politike te qeverisjes vendore, apo krkesat q ofrojn informacion? AsgjeI vogelI mesemI larte Sa shpesh kemi nevoj pr t mbledhur dhe organizuar informacionin ton? Nje ose dy here ne vit Kater deri ne gjashte here ne vit Cdo muajCdo jave ose me shume Sa shpesh kemi nevoje per te analizuar e raportuar informacionin tone Nje ose dy here ne vit Kater deri ne gjashte here ne vit Cdo muajCdo jave ose me shume Cili sht vllimi i informacionit qe kemi nevoj pr t mbledhur nga prfituesit? AsgjeI vogelI mesemI larte Cili sht vllimi i pritshm i sondazheve AsgjeI vogelI mesemI larte Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 42 te bera per projektin? A kemi nevoj pr t br analiz komplekse n t dhnat e mbledhura? JOPakDisaKonsiderueshem A kemi nevoj pr prdorimin e paketave software komplekse? JOPakDisaKonsiderueshem Niveli i SelektuarX Llogaritjaenumrittherveprsecilinnganiveletquprmenden,nivelime shumicneprgjigjeveshtniveliikrkuarikompleksitetittinformacionitpr projektin. Hapi tjetr sht vlersimi i kapacitetit aktual t IT t projektit. Table 3-3Kapaciteti i Teknologjise s projektit Kapaciteti i Teknologjise se projektit Niveli 1Niveli 2Niveli 3Niveli 4 A kemi burime t IT t dedikuar pr projektin? JoJoPoPo Cili sht kapaciteti i teknologjise se menaxhimit t projektit? AsgjeI vogelI mesemI larte A kane sitet e projektit komunikime t mira, email, Internet, etj? Asgje RegullishtMireShume mire Sa staf do t prdore kompjutert e projektit? Asnje Shume pakDisaTe gjithe Cili sht niveli i njohurive kompjuterike t stafit t projektit? AsgjeI vogelI mesemI larte A do te mbeshtese IT zyren kryesore te projektit JoFare pakDisiPo A keni IT te mire qe t mbshtes projekte lokale? JoFare pakDisiPo Niveli korentPo Niveli i kerkuarPO Projektikaidentifikuarsekapacitetiitijaktualshtnnivelin2,pornivelii dshiruar,prtprmbushurnevojatetijmeinformacionshtniveli3.Projektika nevoj pr t ndrtuar kapacitetin e tij n ato fusha ku ku gjen zgjidhje zbatueshmeria Msc. Teuta MYFTIUNdrtimi dhe analiza e modelit matematik informatik pr sistemet e informacionit n agjensit ekzekutive 43 Table 3-4 Zgjedhja e nivelit t MIS Zgjedhjaenivelitte MIS Niveli 1 Niveli 2Niveli 3Niveli 4 Kerkesate informacionit X Kapacitetii teknologjise X Projekti ka selektuar nivelin ose mix nivele XX Tabelaemsiprmeshtnjshembullinjprojektiqkakrkesatmdhat informacionit, por kapacitet t ult teknik. Nj projekt gjithmon ka nevoj pr t br nj analiz t mangsive pr t identifikuar gjendjen aktuale dhe t prcaktoj se far shtenevojshmeprtarriturnnivelinedshiruar.Nshembullinemsiprm projekti ka dy alternativa; pr t rritur kapacitetin e tij te teknologjise ose t negociuar dhe pr t reduktuar krkesat e saj t informacionit. 3.5.2 Krkesat e Teknologjis Pasi nj projekt ka identifikuar krkesat e veta pr informacion ka nevoj t prcaktoj krkesatperteknologji.Bazuarnnumrineprdoruesveqekannevojprt menaxhuarinformacionin,projektimendihmnenjsissIT,mundtfilloj hartimin e nj infrastrukture teknologjike, hardware e duhur dhe software t nevojshme pr t me