Tổ Sử Địa GDCD Trường THCS Quang Trung TP Bảo Lộc A: ĐẶT …thcsquangtrung.pgdbaoloc.edu.vn/upload/39309/20191127/... · 2019-11-27 · Tổ Sử Địa GDCD –

Tổ Sử Địa GDCD – Trường THCS Quang Trung TP Bảo Lộc

1

A: ĐẶT VẤN ĐỀ

Lê Nin đã từng nói “Học, học nữa, học mãi” , câu nói đó luôn có giá trị ở mọi thời đại,

đặc biệt trong giai đoạn đất nước ta đang bước vào thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Thời

kì cần có nguồn nhân lực trẻ, năng động, sáng tạo, tự tin đáp ứng được yêu cầu đổi mới đất

nước. Để có được nguồn nhân lực như vậy, nhiệm vụ của những người làm công tác giảng dạy

là hình thành cho thế hệ trẻ kĩ năng tự học tập, khả năng nghiên cứu, khám phá nguồn tri thức

của nhân loại càng sớm càng tốt.

Để rèn luyện được các kĩ năng đó, Đảng và nhà nước ta cũng đã ban hành các nghị quyết

hướng dẫn đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Ngày 4-11-2013, Tổng Bí thư Nguyễn

Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI

(Nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu

cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội

chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Nghị quyết đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương

pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng

kiến thức, kĩ năng của người học ...Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo

cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực...”

Sở giáo dục và đào tạo tỉnh Lâm Đồng có công văn số: 1716/SGDĐT-GDTrH về việc

hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2019-2020, một trong những nhiệm

vụ trọng tâm của năm học này là “ Đổi mới phương pháp, hình thức dạy học trên cơ sở xây

dựng kế hoạch bài học theo hướng tăng cường, phát huy tính chủ động, tích cực, tự học của học

sinh thông qua việc thiết kế tiến trình dạy học thành các hoạt động học để thực hiện cả ở trên

lớp và ngoài lớp học”.

Trong thực tế, kĩ năng tự học Địa lí của học sinh còn rất yếu, chủ yếu các em mới chỉ học

theo kiểu học thuộc lòng những gì GV cho ghi trên lớp. Cách học còn rất máy móc, thụ động.

Vậy để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, nhóm Địa – tổ Sử Địa GDCD trường THCS

Quang Trung mạnh dạn xây dựng chuyên đề: “Rèn luyện kĩ năng tự học môn Địa Lí cho học

sinh ở trường THCS”.


2

B: NỘI DUNG

I. THỰC TRẠNG:

1.Thuận lợi:

-Đội ngũ giáo viên luôn được sự quan tâm, chỉ đạo chặt chẽ về mặt chuyên môn của Ban

giám hiệu nhà trường.

-Giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy, có lòng nhiệt tình, và tinh thần học hỏi cao.

-Tài liệu phong phú: ngoài sách giáo khoa còn có đài, báo, mạng internet,...

-Cơ sở vật chất của nhà trường tương đối tốt, đặc biệt các lớp đều được trang bị ti vi đã giúp

giáo viên từng bước hình thành kĩ năng tự học cho học sinh.

-Học sinh thuộc địa bàn thành phố nên có điều kiện học tập tốt.

2. Khó khăn:

-Nhiều phụ huynh và học sinh còn quan niệm Địa lí là môn phụ và chỉ cần học thuộc bài là

đủ.

-Áp lực học tập đối với học sinh hiện nay tương đối lớn.

-Một số học sinh rất thụ động, không thích suy nghĩ, tìm tòi, học hỏi...

-Học sinh chưa có kĩ năng tự học môn Địa lí.

-Giáo viên lớn tuổi nên sự nhanh nhạy còn hạn chế, ứng dụng công nghệ thông tin còn chậm

chạp.

II. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN:

Đến nay, còn có nhiều quan niệm về tự học, Nhưng theo quan điểm dạy học tích cực, bản

chất của học là tự học, nghĩa là người học luôn là chủ thể nhận thức, tác động vào nội dung học

một cách tích cực, tự lực, chủ động và sáng tạo để đạt được mục tiêu học tập. Hay nói cách

khác, không ai học giúp cho người học được, vì thế muốn học được phải tự học. Theo đó, quá

trình hình thành kiến thức, kĩ năng, thái độ, chủ yếu là do HS tự thực hiện, còn môi trường học

chỉ đóng vai trò trợ giúp. Việc học chỉ có hiệu quả khi người học ý thức được việc học (có nhu

cầu học tập) từ đó có động cơ, ý chí và quyết tâm để vượt qua những khó khăn, trở ngại trong

học tập. Tự học là một quá trình chủ thể nhận thức tác động một cách tích cực, tự lực, chủ động

và sáng tạo vào đối tượng học nhằm chuyển hoá chúng thành tài sản riêng, làm cho chủ thể thay

đổi và phát triển.


3

Có thể nói là con người ai cũng phải tự học, do vậy trong cuộc đời của mỗi người bao giờ

cũng có hoạt động tự học, song vấn đề quan trọng là tự học ở mức độ nào và tự học như thế

nào, hướng tới học suốt đời.

Rèn luyện kĩ năng tự học là phương cách tốt nhất để tạo ra động lực cho HS trong quá

trình học tập. Một trong những phẩm chất quan trọng của mỗi cá nhân là tính tích cực, sự chủ

động, sáng tạo trong mọi hoàn cảnh. Vì thế nhiệm vụ quan trọng của giáo dục là phải hình

thành được phẩm chất đó cho người học. Khi đó giáo dục mới có thể đào tạo ra những lớp

người năng động, sáng tạo, thích ứng với thị trường lao động, góp phần phát triển cộng đồng.

Tuy nhiên, với HS THCS để việc tự học đạt hiệu quả thường cần phải có sự hướng dẫn, trợ giúp

của GV hay người trợ giúp. Theo đó, GV cần tạo ra môi trường để HS phát huy nội lực của

mình trong quá trình khám phá kiến thức.

Môn Địa lí với đặc thù riêng của nó, vừa mang tính chất tự nhiên vừa mang tính chất xã

hội nên các em học sinh muốn học tốt, đạt kết quả cao cũng không hề đơn giản. Hiện nay đa số

các em học sinh nghĩ địa lí là môn học thuộc lòng và khá chủ quan với môn học này. Vì vậy mà

các em dùng rất ít thời gian cho môn học dẫn tới học tập chưa hiệu quả, thường chỉ là học vẹt,

chưa có khả năng tư duy và vận dụng kiến thức địa lí.

III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:

1.Tạo động cơ hứng thú học tập cho học sinh.

Muốn nâng cao hứng thú học tập của học sinh, trước hết phải tạo động cơ học tập đúng

đắn, giúp học sinh thấy được học Địa lí thú vị như thế nào. Đặc biệt giáo viên cần khơi gợi cho

học sinh tính tò mò, thích tìm hiểu và giải thích về tất cả các hiện tượng tự nhiên xảy ra ở xung

quanh mình và luôn luôn thích đặt câu hỏi “vì sao?”.

-Vì sao trên Trái Đất có ngày và đêm, có các mùa, có ngày đêm dài ngắn khác nhau?

-Vì sao Trái Đất là hành tinh duy nhất trong hệ Mặt Trời có sự sống?

-Vì sao ở Bắc Cực và Nam cực lại quanh năm lạnh lẽo và có băng tuyết bao phủ?

-Vì sao ở Châu Phi lại hình thành hoang mạc lớn nhất thế giới?

-Vì sao cùng nằm trong vành đai nhiệt đới mà Sa Pa mùa đông có tuyết rơi, TP Hồ Chí Minh

lại nóng quanh năm? …

Giáo viên cũng không quên giới thiệu cho học sinh cuốn sách hay nhất giải thích về các

hiện tượng tự nhiên là “Mười vạn câu hỏi vì sao” để các em tham khảo và tìm hiểu, khám phá

thêm những hiện tượng mà không có trong chương trình học.


4

Đối với học sinh lớp 6, ngay từ tiết đầu tiên trong chương trình học là “Bài mở đầu” sách

giáo khoa đã giới thiệu cho các em biết vì sao cần phải học bộ môn Địa lí trong nhà trường phổ

thông: “Môn Địa lí giúp các em có những hiểu biết về Trái Đất – môi trường sống của chúng

ta; biết và giải thích được vì sao trên bề mặt Trái Đất, mỗi miền đều có những phong cảnh,

những đặc điểm tự nhiên riêng và ngay cả con người sinh sống ở các miền ấy cũng có những

cách làm ăn, sinh hoạt riêng.”

Với chương trình Địa lí lớp 7, 8, 9 ngoài phần tìm hiểu về tự nhiên còn có thêm phần

kinh tế, xã hội của các nước, các châu lục và đặc biệt là của Việt Nam sẽ giúp các em có cái

nhìn bao quát về dân cư, nét văn hóa của các dân tộc và các tôn giáo, cách thức làm ăn, phát

triển kinh tế, bảo vệ môi trường sống … để các em tự tin hơn trong giao tiếp, thành công hơn

trong cuộc sống.

Đặc biệt trong quá trình giảng dạy, giáo viên có thể gắn các sự vật, hiện tượng, các kiến

thức trừu tượng của môn Địa Lí vào thực tế ở ngay xung quanh mình, bản thân mình và địa

phương mình để các em có hứng thú khám phá…

Ví dụ 1: Sau khi học xong bài 9 (lớp 6) Hiện tượng ngày, đêm dài ngắn theo mùa, GV đặt câu

hỏi: Tại sao ở nước ta lại có câu ca dao:

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

Ví dụ 2: Bài 11 (lớp 9) Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố công nghiệp, GV

cho HS tìm hiểu trước – Địa phương em có những ngành công nghiệp nào? Tại sao các ngành

công nghiệp đó lại phát triển?

Ví dụ 3: Bài 13 (lớp 9) Vai trò, đặc điểm phát triển và phân bố của dịch vụ. Khi học mục I (cơ

cấu và vai trò của dịch vụ trong nền kinh tế), để lấy ví dụ chứng minh “nền kinh tế càng phát

triển thì các hoạt động dịch vụ càng trở nên đa dạng”. GV cho HS tưởng tượng: mình là người

đã trưởng thành, có mức thu nhập cao. Vậy ngoài việc đáp ứng nhu cầu tối thiểu của con người

là “ăn no, mặc ấm” thì còn số tiền rất lớn còn lại, mình sẽ làm gì? Với câu hỏi này HS tha hồ

tưởng tượng ra các phương án để sử dụng tiền hợp lí như mua sắm, làm đẹp, gửi tiết kiệm, kinh


5

doanh, đi du lịch … và GV kết lại “nhiều hoạt động dịch vụ ra đời để đáp ứng tất cả các nhu cầu

của con người và của sự phát triển các ngành sản xuất”…

Khi học địa lí các châu lục (lớp 7,8) Địa lí Việt Nam (lớp 9), qua mỗi châu lục, mỗi khu vực,

mỗi vùng kinh tế…GV có thể dẫn dắt các em vào bài học mới bằng cách giới thiệu, trình chiếu

các cảnh quan đẹp, các kì quan thế giới …(GV như một hướng dẫn viên du lịch) tạo hứng thú

tìm tòi, khám phá bài học mới của HS.

2. Các giải pháp hướng dẫn HS tự học.

2.1. Giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài mới ở nhà.

Đây là nhiệm vụ GV giao cho HS sau mỗi bài học ở trên lớp. Tiết dạy trên lớp có hoàn thành

được hết mục tiêu của từng bài học hay không đều phụ thuộc rất nhiều vào khâu chuẩn bị bài ở

nhà của HS. Vậy nhiệm vụ chuẩn bị bài ở nhà của HS sẽ theo các cách sau:

2.1.1. Học sinh chuẩn bị nội dung bài học theo các câu hỏi có sẵn trong SGK .

Để việc chuẩn bị bài của HS không quá tốn thời gian cho việc chép lại các câu hỏi ra vở

soạn, GV yêu cầu HS trả lời các câu hỏi trực tiếp trên SGK bằng bút chì hoặc miếng giấy

dán dán ngay cạnh câu hỏi.

Trong SGK địa lí, hệ thống câu hỏi đã được biên soạn rất chi tiết, logic và được chia làm hai

loại. Loại câu hỏi cuối bài thể hiện bằng chữ in đứng, thường dành cho học sinh ôn bài và

học bài cũ. Các câu hỏi trong bài học được thể hiện bằng chữ in nghiêng dành cho việc học

sinh khám phá kiến thức mới. Vậy GV sẽ dùng những câu hỏi thể hiện bằng chữ in nghiêng

này để HS chuẩn bị bài mới ở nhà.

Câu hỏi dành cho HS chuẩn bị bài mới ở nhà, có các câu hỏi mà nội dung câu trả lời đã có

sẵn trong SGK và các câu hỏi mà nội dung trả lời không có trong SGK.

a)Với các câu hỏi mà nội dung câu trả lời đã có sẵn trong SGK:

*Nếu nội dung câu trả lời đã được thể hiện bằng kênh chữ, giáo viên chỉ cần yêu cầu học sinh

dùng bút chì gạch chân nội dung câu trả lời. Từ đây HS có kĩ năng tìm kiếm nội dung chính ở

ngay trong SGK.

Ví dụ: bài 17 - Lớp 6 ở trang 54 có câu hỏi:

-Dựa vào bảng các khối khí, cho biết:


6

+Khối khí nóng và khối khí lạnh hình thành ở đâu? Nêu tính chất của mỗi loại.

+Khối khí đại dương và khối khí lục địa hình thành ở đâu? Nêu tính chất của mỗi loại.

Học sinh chỉ cần dùng bút chì gạch chân nơi hình thành và tính chất của các khối khí .

*Nếu nội dung câu trả lời ẩn trong kênh hình, giáo viên yêu cầu học sinh quan sát rồi ghi câu trả

lời bằng bút chì hoặc ghi ra miếng giấy dán dán ở cạnh câu hỏi. Trong SGK địa lí, loại câu hỏi

này phổ biến nhất. Để học sinh tự trả lời được các câu hỏi, trên lớp giáo viên đã phải hình thành

cho các em các kĩ năng đọc lược đồ, bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh…từ trên lớp, điều đó giúp HS

biết tư duy bằng hình ảnh.

Ví dụ 1: Dựa vào hình 25 (bài 9 SGK Địa lí 6) cho biết:

- Sự khác nhau về độ dài của ngày, đêm ở các địa điểm A, B ở nửa cầu Bắc và các địa điểm A’,

B’ ở nửa cầu Nam vào các ngày 22/6 và 22/12.

-Độ dài của ngày, đêm trong ngày 22/6 và ngày 22/12 ở địa điểm C nằm trên đường xích đạo.

-Vào ngày 22/6 và 22/12, độ dài ngày, đêm của các địa điểm D và D’ ở vĩ tuyến 66o33’Bắc và

Nam của 2 nửa cầu sẽ như thế nào? Vĩ tuyến 66o33’Bắc và Nam là những đường gì?

-Vào các ngày 22/6 và 22/12, độ dài của ngày và đêm ở 2 điểm Cực như thế nào?

Với các câu hỏi này, nội dung câu trả lời rất ngắn GV hướng dẫn HS ghi câu trả lời bằng bút chì

ngay sau câu hỏi.


7

Ví dụ 2: Dựa vào hình 12.1 - lược đồ tự nhiên khu vực Đông Á (bài 12 SGK Địa lí lớp 8), em

hãy cho biết:

Hình 12.1 - lược đồ tự nhiên khu vực Đông Á

-Khu vực Đông Á bao gồm những quốc gia và vùng lãnh thổ nào? Tiếp giáp với các biển nào?

-Phần đất liền của Đông Á có những dãy núi, sơn nguyên, bồn địa và những đồng bằng lớn

nào?

-Nêu tên các sông lớn ở Đông Á và nơi bắt nguồn của chúng.

Ở các câu hỏi này, nội dung câu trả lời dài nên ghi vào SGK không đủ chỗ, GV hướng dẫn HS

dùng miếng giấy dán ghi câu trả lời rồi dán vào cạnh câu hỏi.

*Dạng câu hỏi mà nội dung câu trả lời buộc phải tính toán, GV hướng dẫn HS tính toán rồi ghi

kết quả bằng bút chì vào cạnh câu hỏi, biểu đồ hoặc bảng số liệu. Từ dạng câu hỏi này đã hình

thành kĩ năng làm việc với số liệu thống kê, bảng số liệu, biểu đồ cho HS.

Các câu hỏi phải tính toán có các dạng:


8

-Nếu câu hỏi yêu cầu so sánh tăng (giảm) …từ năm…đến năm…: làm phép tính trừ để tìm ra

giá trị tăng (giảm).

-Nếu câu hỏi yêu cầu so sánh tăng (giảm) nhanh hơn…từ năm…đến năm…: làm phép tính chia

để tìm ra giá trị tăng (giảm) bao nhiêu lần rồi dung số liệu đó để so sánh.

Ví dụ: Dựa vào bảng 26.2 (SGK lớp 9), hãy nhận xét sự tăng trưởng giá trị sản xuất công

nghiệp của Duyên Hải Nam Trung Bộ so với cả nước giai đoạn từ 1995 đến 2002.

1995 2000 2002

Duyên hải Nam Trung Bộ 5,6 10,8 14,7

Cả nước 103,4 198,3 261,1

Hs phải biết tính toán: lấy giá trị năm cuối cùng chia giá trị năm đầu tiên.

-Từ 1995 đến 2002: giá trị sản xuất công nghiệp của Duyên Hải Nam Trung Bộ tăng 2,63 lần,

cả nước tăng 2,53 lần.

-Kết luận: giá trị sản xuất công nghiệp của Duyên Hải Nam Trung Bộ tăng nhanh hơn mức

trung bình cả nước.

b) Với các câu hỏi mà nội dung trả lời không có trong SGK.

Đây là các dạng câu hỏi có nhiều ở SGK lớp 9, nó đòi hỏi HS phải biết cách tư duy, tổng hợp

kiến thức từ các bài học trước, năm học trước hoặc tra cứu thông tin trên mạng. Điều này hình

thành cho HS cách xử lí thông tin mình đã có hoặc tìm kiếm chắt lọc các thông tin từ các nguồn

khác như sách tham khảo, đài, báo, mạng internet…

-Ví dụ 1: Bài 2 mục II (SGK lớp 9).

Dân số đông và tăng nhanh đã gây ra những hậu quả gì? Nêu những lợi ích của sự giảm tỉ lệ

gia tăng tự nhiên của dân số nước ta.

Để trả lời câu hỏi này, HS phải vận dụng kiến thức địa lí đã học những năm trước (đặc biệt ở

lớp 7), kiến thức từ môn học khác và đặc biệt từ cuộc sống xung quanh mình, nhà mình…

-Ví dụ 2: Bài 9 mục I (SGK lớp 9).

Việc đầu tư trồng rừng đem lại lợi ích gì? Tại sao chúng ta vừa khai thác vừa bảo vệ rừng?

Với câu hỏi trên, HS cũng phải vận dụng kiến thức liên môn, từ năm học trước, phim, ảnh…để

trả lời.


9

-Ví dụ 3: Bài 33 mục IV.3 (SGK lớp 9).

Căn cứ vào hình 33.1 và kiến thức đã học, cho biết vì sao Đông Nam Bộ có sức hút mạnh vốn

đầu đầu tư nước ngoài?

Với dạng câu hỏi không mang tính thời sự như 2 câu trên, nội dung trả lời khó, dài, HS phải

hiểu và tổng hợp kiến thức từ các bài học trước. GV hướng dẫn HS chuẩn bị câu trả lời ra giấy

dán (cũng có em viết trực tiếp câu trả lời bằng bút chì trên sgk). Khi học trên lớp, nếu câu trả lời

hs chuẩn bị đã đúng thì để nguyên; nếu chưa đúng, đủ thì hs có thể bổ sung, chỉnh sửa ngay trên

giấy đó. Như vậy với cách làm này, vừa giúp HS giải quyết bài học mới trên lớp, vừa giúp HS

lưu lại kiến thức để dùng cho tiết ôn tập, kiểm tra sau này vì đây thường là các câu hỏi dạng

thông hiểu và vận dụng.

2.1.2. Học sinh chuẩn bị nội dung bài học theo các câu hỏi giáo viên hướng dẫn.

Với hệ thống câu hỏi có sẵn trong SGK, hầu như là những câu hỏi khó, đòi hỏi HS phải suy

luận, tra cứu, tổng hợp …thì để chuẩn bị nội dung bài học theo các câu hỏi giáo viên hướng

dẫn lại đơn giản hơn.

* Các câu hỏi tìm ra nội dung chính của từng đề mục của bài học:

Để đỡ tốn thời gian cho việc HS phải ghi đầy đủ câu hỏi sau mỗi bài học (vì thời gian trên lớp

có hạn) ở phần Hoạt động nối tiếp, GV cho HS dùng bút chì ghi trực tiếp trên đề mục các nội

dung cần tìm, về nhà các em tìm nội dung trả lời rồi gạch chân nội dung đó cũng bằng bút chì

trong SGK. Dạng câu hỏi này sẽ từng bước giúp HS biết tự nghiên cứu SGK, các loại sách tham

khảo, tài liệu…

Ví dụ 1: Bài 24 (lớp 6): Biển và đại dương.

Có các đề mục:

1. Độ muối của nước biển và đại dương. GV cho HS ghi thêm bằng bút chì bên cạnh đề

mục: có giống nhau ở mọi nơi không? Ví dụ? (có nghĩa câu hỏi là độ muối của nước biển

và đại dương có giống nhau ở mọi nơi không? Lấy ví dụ cụ thể để chứng minh.)

2. Sự vận động của nước biển và đại dương. GV cho HS ghi thêm: có những vận động nào?

Khái niệm, nguyên nhân các vận động đó.


10

Ví dụ 2: “Chủ đề Môi trường đới nóng và các hoạt động kinh tế của con người ở môi trường đới

nóng”, ở các bài 5, 6, 7 Địa lí lớp 7.

GV cho HS ghi thêm bên cạnh tên các môi trường: Vị trí địa lí; Đặc điểm (khí hậu, cảnh quan).

Ví dụ 3: Bài 31 (lớp 8) Đặc điểm khí hậu Việt Nam. Có các đề mục:

1. Tính chất nhiệt đới gió mùa ẩm. GV cho HS ghi thêm bên cạnh đằng trước chữ: chứng

minh và tách các chữ nhiệt đới/ gió mùa/ ẩm (có nghĩa câu hỏi là chứng minh tính chất

nhiệt đới, tính chất gió mùa, tính chất ẩm)

2. Tính chất đa dạng và thất thường. HS cũng ghi thêm chữ chứng minh đằng trước và tách

chữ đa dạng/ thất thường.

Vậy với các câu hỏi tìm ra nội dung chính của từng đề mục là GV đã cho HS tìm được các kiến

thức trọng tâm theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng của bộ môn.

*Các câu hỏi để HS tra cứu, cập nhật thông tin.

Đây thường là các câu hỏi mang tính cập nhật các số liệu mới nhất về dân cư, kinh tế

hoặc liên hệ tìm hiểu địa phương … (được dùng khi câu hỏi trong SGK chưa đề cập tới phần

kiến thức đó hoặc các số liệu đã quá cũ không còn phù hợp). Loại câu hỏi này giúp HS nhanh

nhạy trong vấn đề cập nhật những thông tin mới nhất trên truyền hình (trong chương trình thời

sự) trên mạng (báo điện tử) và tra cứu các số liệu thống kê.

Ví dụ 1: Khi học về chủ đề Địa lí dân cư Việt Nam (lớp 9) GV yêu cầu tìm các số liệu của cuộc

điều tra dân số ngày 1/4/2019 (hoặc những số lệu mới nhất) của tổng cục thống kê Việt Nam

(đây là nguồn tra cứu số liệu chính xác nhất) về:

-Số dân, vị thứ so với khu vực và thế giới.

-Mật độ dân số, tỉ lệ dân số thành thị, nông thôn.

-Tỉ lệ gia tăng dân số.

-Tỉ lệ giới tính nam và nữ…

Ví dụ 2: Bài 12 (lớp 6) Tác động của nội lực và ngoại lực …Gv yêu cầu Hs tìm hiểu:

-Trên thế giới, những nước nào hay có động đất nhất?

-Trận động đất lớn nhất xảy ra gần đây là ở nước nào? Mức độ thiệt hại?


11

-Ở Việt Nam, vùng nào hay có động đất? trận động đất lớn nhất xảy ra ở tỉnh nào? Năm nào?

Mấy độ richte? Thiệt hại như thế nào?

Các thông tin về thiên tai thường trên truyền hình đưa nhanh nhất, và cập nhật liên tục.

Dạng câu hỏi này GV yêu cầu HS ghi câu hỏi và câu trả lời trong vở bài học.

2.2. Hình thành các kĩ năng học địa lí ở trên lớp cho học sinh.

Để có được tất cả các kĩ năng chuẩn bị bài mới ở nhà cho HS như trên, GV đã phải hình

thành các kĩ năng này ngay từ trên lớp, trong từng bài học, và từ lớp 6 để các em làm quen dần.

2.2.1. Kĩ năng sử dụng SGK.

*Khai thác kiến thức từ kênh chữ.

*Khai thác kiến thức từ kênh hình.

Thực hiện theo 2 chuyên đề đã triển khai “Hướng dẫn HS khai thác kiến thức từ SGK lớp 6,

7”

2.2.2. Kĩ năng đọc bản đồ, lược đồ, sơ đồ.

Thực hiện theo chuyên đề đã triển khai “ Hình thành kĩ năng đọc bản đồ, lược đồ, sơ đồ cho

HS ở trường THCS”

2.2.3. Kĩ năng đọc biểu đồ, bảng số liệu thống kê.

Thực hiện theo chuyên đề đã triển khai “Hướng dẫn HS đọc biểu đồ, bảng số liệu thống kê ở

môn Địa lí lớp 9”

2.2.4. Kĩ năng đọc tranh ảnh, hình vẽ.

Thực hiện theo 2 chuyên đề đã triển khai “Hướng dẫn HS khai thác kiến thức từ SGK lớp 6, 7”

3. Kiểm tra đánh giá việc thực hiện của HS.

Để việc rèn luyện kĩ năng tự học môn Địa lí cho HS tốt hơn và cũng vừa để giám sát việc

thực hiện cũng như động viên, khuyến khích HS chủ động thực hiện các yêu cầu của GV, tiêu

chí chuẩn bị bài ở nhà của HS có thể đưa vào đánh giá, cộng hoặc trừ điểm ở cột điểm kiểm tra

thường xuyên. GV thống nhất với HS từ đầu năm, khi kiểm tra bài cũ các em phải mang theo

SGK lên để GV kiểm tra phần chuẩn bị bài ở nhà. Nếu các em chuẩn bị bài tốt, sẽ được cộng

thêm một điểm vào điểm kiểm tra miệng hoặc thực hành và được tuyên dương, nếu không làm

hoặc có làm nhưng chỉ làm đối phó sẽ bị khiển trách, nhắc nhở.


12

Để khuyến khích và phát huy tính năng động HS, muốn thật nhiều em tham gia phát biểu

ý kiến xây dựng bài trên lớp GV thông báo cho HS sẽ có điểm thưởng. Nếu em nào ngoan, tích

cực hoạt động, cuối kì GV sẽ thưởng điểm 10 vào điểm hệ số 1. Có nhiều em vì nhút nhát, việc

chuẩn bị bài ở nhà rất đầy đủ nhưng trên lớp lại rất ít hoạt động. Lại có những em, phát biểu

xây dựng bài rất tốt nhưng khi làm bài viết lại không tốt. Với việc thưởng điểm cũng là cách tạo

hứng thú trong học tập của HS, giúp các em còn nhút nhát tự tin, năng động hơn.

III. ĐỊNH HƯỚNG TIẾT DẠY MINH HỌA:

CHỦ ĐỀ: KHU VỰC ĐÔNG Á

TIẾT: 14 - BÀI 12: ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN KHU VỰC ĐÔNG Á

A. HƯỚNG DẦN HS CHUẨN BỊ BÀI TỪ TIẾT TRƯỚC.

-Chuẩn bị bài theo các câu hỏi SGK.

-Chuẩn bị bài theo câu hỏi GV hướng dẫn (HS ghi bằng bút chì vào SGK)

+Mục 1: Ghi thêm: nằm ở phía nào Châu Á, tiếp giáp với các khu vực nào?

+Mục 2: Đặc điểm tự nhiên HS ghi thêm tử thành Đặc điểm tự nhiên của phần đất liền

(phía Tây, phía Đông) và hải đảo. +Tìm hiểu: trên thế giới những nước nào thường xuyên xảy ra động đất, núi lửa? nguyên nhân?

Tác hại? Cách ứng phó khi có động đất, sóng thần xảy ra?

B. BÀI MỚI

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:

1. Kiến thức:

-Nắm vững vị trí địa lý, tên các quốc gia và vùng lãnh thổ thuộc khu vực Đông Á.

- Trình bày được những đặc điểm tự nhiên về địa hình, khí hậu, sông ngòi và cảnh quan tự

nhiên của khu vực Đông Á.

2. Kĩ năng:

-Củng cố và phát triển kĩ năng đọc, phân tích bản đồ và một số tranh ảnh về tự nhiên,khai thác

SGK.

3. Thái độ: - Yêu thích, giữ gìn cảnh quan tự nhiên, thích tìm hiểu tự nhiên các nước trong khu vực.

-Có kĩ năng ứng phó với động đất, sóng thần.

4. Định hướng phát triển năng lực: - Năng lực chung: Tự học, giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ, sáng tạo, giao tiếp, hợp tác.

-Năng lực riêng: Tư duy tổng hợp theo lãnh thổ, sử dụng số liệu thống kê, bản đồ, tranh ảnh.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH:

1. Chuẩn bị của giáo viên :

- Bản đồ tự nhiên và kinh tế khu vực Đông Á. Bản đồ tự nhiên châu Á.

- Một số tranh ảnh về cảnh quan tự nhiên, các nét văn hóa nổi tiếng thế giới của các nước Đông

Á.


13

2. Chuẩn bị của học sinh:

Chuẩn bị bài theo các câu hỏi GV đã hướng dẫn.

III. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP:

1. Tình huống xuất phát:.

Bước 1: Chơi trò chơi: Chia HS 2 dãy thành 2 đội A,B.

Bước 2: GV trình chiếu một số cảnh quan, các nét văn hóa (món ăn, trang phục, phong tục…)

tiêu biểu của Trung Quốc, Nhật, Hàn Quốc, Triều Tiên

Bước 3: Giao HS thực hiện nhiệm vụ:

Học sinh cho biết các cảnh quan hoặc món ăn, trang phục đó tên gì và ở nước nào lên bảng

phụ.

Bước 4 :- Các đội treo bảng.

-GV đánh giá kết quả và dẫn dắt HS vào bài học mới.

2. Bài mới:

Hoạt động 1: Tìm hiểu vị trí địa lý và giới hạn của khu vực Đông Á./cá nhân

Bước 1:Dựa vào phần HS đã chuẩn bị bài ở nhà, GV cho 1 HS trình bày vị trí địa lý và giới hạn

của khu vực Đông Á (kết hợp chỉ bản đồ).

Trên cơ sở những bài đã học HS biêt trình bày về:

+Nằm ở phía nào châu lục

+Gồm các quốc gia và vùng lãnh thổ… chia làm mấy bộ phận…

+Tiếp giáp…

Bước 2: Các HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 3: Giáo viên đánh giá hoạt động học và chốt kiến thức.

1 . Vị trí địa lí, giới hạn:

- Nằm ở phía Đông châu Á.

- Gồm các nước: Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Hàn Quốc, và vùng lãnh thổ Đảo Đài

Loan.

- Chia làm 2 bộ phận: Phần đất liền và phần hải đảo.

Hoạt động 2: Tìm hiểu về đặc điểm địa hình của Đông Á/ nhóm (5 phút)

Bước 1. GV giao nhiệm vụ cho HS: Dựa vào thông tin mục 2 trang 42 SGK, kết hợp với lược

đồ 12.1 tìm hiểu đặc điểm địa hình của Đông Á.

-Nhóm 1,4: Đặc điểm địa hình phần phía Đông đất liền. Lấy ví dụ chứng minh.

-Nhóm 2,5: Đặc điểm địa hình phần phía Tây đất liền. Lấy ví dụ chứng minh.

-Nhóm 3,6: Đặc điểm địa hình phần hải đảo. Giải thích?

Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ nhóm, GV quan sát trợ giúp và điều chỉnh nhiệm vụ đối với

từng nhóm thảo luận khi cần thiết.

Bước 3. GV tổ chức cho HS báo cáo kết quả thực hiện được.

Gọi bất kì HS của nhóm lên bảng báo cáo kết quả làm việc và chỉ bản đồ minh họa. Các

nhóm khác đối chiếu với sản phẩm của nhóm mình và tham gia thảo luận, bổ sung, điều chỉnh.


14

Bước 4. GV đánh giá, chốt kiến thức.

Cho hs xem video về trận động đất kép xảy ra ở Nhật năm 2011 nhận xét tác hại?

GV giáo dục kĩ năng sống: xử lí tình huống khi có động đất hoặc sóng thần xảy ra, phải

làm sao để hạn chế thiệt hại về tính mạng con người…

2. Đặc điểm tự nhiên của Đông Á.

a. Địa hình:

- Đất liền: chiếm 83,7% diện tích

+ Phía tây: Có nhiều núi cao, hiểm trở: (Thiên Sơn, Côn Luân). Sơn nguyên đồ sộ (Tây

Tạng, Hoàng Thổ). Bồn địa rộng: (Duy Ngô Nhĩ, Ta-rim, …).

+ Phía Đông: Là vùng đồi, núi thấp, xen các đồng bằng rộng lớn, bằng phẳng, màu mỡ

(Tùng Hoa, Hoa Bắc,…).

- Hải đảo: chiếm 16,3 % diện tích.

+ Chủ yếu là núi trẻ trong vòng đai núi lửa Thái Bình Dương. (Cao nhất là núi Phú Sĩ).

+Thường có động đất, núi lửa làm ảnh hưởng đến đời sống dân cư.

Hoạt động 3: Tìm hiểu về đặc điểm sông ngòi, khí hậu và cảnh quan của Đông Á/ hoạt

động cá nhân.

Bước 1. GV giao nhiệm vụ cho HS: Dựa vào thông tin mục 2 trang 42,43 SGK, kết hợp với

lược đồ 12.1 tìm hiểu đặc điểm sông ngòi, khí hậu và cảnh quan Đông Á.

- Đông Á có những con sông lớn nào?Xác định trên bản đồ nơi bắt nguồn và đổ ra biển nào?

- Đặc điểm và giá trị kinh tế sông ngòi Đông Á?

-Trình bày đặc điểm khí hậu và cảnh quan phần phía Đông đất liền và phần hải đảo. Giải thích?

-Trình bày đặc điểm khí hậu và cảnh quan phần phía Tây đất liền. Giải thích?

Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ cá nhân, GV quan sát trợ giúp và điều chỉnh nhiệm vụ đối với

từng đối tượng HS khi cần thiết.

Bước 3. GV tổ chức cho HS báo cáo kết quả thực hiện được.

Các HS khác đối chiếu với sản phẩm của cá nhân và tham gia thảo luận, bổ sung, điều

chỉnh.

Bước 4. GV đánh giá và chốt kiến thức.

Liên hệ bảo vệ môi trường nước, các cảnh quan tự nhiên.

b. Sông ngòi: - Gồm 3 sông lớn: Amua, Hoàng Hà, Trường Giang, tập trung ở phần đất liền.

- Đặc điểm:

+ Lũ lớn vào cuối hạ đầu thu, cạn vào đông xuân.

+ Bồi đắp nên các đồng bằng ven biển rộng lớn, màu mỡ.


15

c. Khí hậu, cảnh quan: * Phần hải đảo + nửa phía đông lục địa:

- Khí hậu: Gió mùa cận nhiệt và ôn đới:

+ Mùa đông: Có gió mùa TB hoạt động -> Thời tiết lạnh, khô.

+ Mùa hạ: Có gió mùa ĐN từ biển thổi vào -> Thời tiết mát, ẩm, mưa nhiều.

- Cảnh quan chủ yếu: Rừng cận nhiệt gió mùa.

* Nửa phía tây đất liền ( Tây Trung Quốc):

- Khí hậu: Cận nhiệt lục địa, quanh năm khô hạn.

- Cảnh quan chủ yếu: Thảo nguyên khô, bán hoang mạc và hoang mạc.

C. LUYỆN TẬP:

D. VẬN DỤNG, MỞ RỘNG

E. HƯỚNG DẪN HS TỰ NGHIÊN CỨU Ở BÀI HỌC TIẾP THEO (BÀI 13)

1. Chuẩn bị bài theo các câu hỏi in nghiêng trong SGK.

2. Tra cứu số liệu mới nhất về số dân của các nước Đông Á (theo tổng cục thống kê)

3. Ghi thêm bằng bút chì vào các đề mục trong SGK:

Mục1. Khái quát về dân cư và đặc điểm phát triển kinh tế khu vực Đông Á

Khái quát về dân cư / và đặc điểm phát triển kinh tế khu vực Đông Á sau chiến tranh thế

giới thứ 2 và hiện nay.

Mục 2. Đặc điểm phát triển của một số quốc gia Đông Á Tìm hiểu Đặc điểm phát triển của

một số quốc gia Đông Á (Nhật, Trung Quốc)

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

I. KẾT LUẬN:

Việc rèn luyện kĩ năng tự học nhằm hướng tới cái đích cao hơn là hình thành năng lực tự

học, đáp ứng đòi hỏi của xã hội, giúp HS - những người chủ tương lai của đất nước có thể học

mọi lúc, mọi nơi, mọi hoàn cảnh và tự học suốt đời, đúng như câu nói của Bác “Học tập là một

quyển vở không có trang cuối cùng”.

Vậy đây là giải pháp thiết thực, dễ áp dụng để góp phần nâng cao chất lượng học tập

cũng như sự yêu thích học tập môn Địa lí của HS trong trường THCS.

Việc chuẩn bị bài ở nhà của HS sẽ giúp GV trên lớp không mất nhiều thời gian hình

thành kiến thức mới. Như vậy các tiết học sẽ còn dư nhiều thời gian, GV sẽ có điều kiện để

luyện tập, củng cố và khắc sâu kiến thức cho HS. GV cũng có thể tổ chức các trò chơi mà nội

dung liên quan đến bài học để HS “học mà chơi, chơi mà học” tạo niềm yêu thích học môn Địa

lí.


16

Cách chuẩn bị bài ngay trong SGK sẽ giúp HS tiết kiệm thời gian ghi câu hỏi cần chuẩn

bị cho bài học mới, GV cũng tiết kiệm được thời gian của tiết dạy. Khi tham gia học trên lớp,

HS chỉ cần dùng cuốn SGK là đủ, không cần thêm vở soạn, HS cũng dễ theo dõi tiến trình của

bài học hơn.

II. KIẾN NGHỊ:

Để chuyên đề này phát huy được hiệu quả, chúng tôi có một số kiến nghị sau:

- Đối với nhà trường cần phổ biến và cho xây dựng việc rèn luyện kĩ năng tự học cho HS ở tất

cả các môn học để các em hình thành thói quen tự nghiên cứu ngay từ khi còn nhỏ.

- Đối với giáo viên chủ nhiệm cần kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở và khuyến khích các em dành

thời gian chuẩn bị bài mới ở nhà.

- Với các đồng nghiệp: cần kiên trì hướng dẫn thật cụ thể phần chuẩn bị bài ở nhà cho HS, động

viên các em chuẩn bị bài có chất lượng, không đối phó.

- Đối với các cấp lãnh đạo: cần giảm bớt các hoạt động, các bài viết ... ngoài chuyên môn cho cả

GV và HS (các công việc mang tính chất đại trà và hình thức); giảm bớt các loại hồ sơ, sổ sách

cho GV để giảm áp lực về thời gian, công sức. Như vậy HS mới có điều kiện chuẩn bị tốt bài ở

nhà, GV có thời gian nghiên cứu để đổi mới phương pháp giảng dạy.

Trên đây là một vài kinh nghiệm của tổ Sử-Địa-GDCD trường THCS Quang Trung .

Chuyên đề chắc chắn còn nhiều thiếu sót, vậy nên rất mong được sự góp ý chân thành của Ban

giám hiệu, quý thầy cô trong trường để chuyên đề được hoàn thiện hơn nữa.

Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!

Bảo Lộc, ngày 20 tháng 10 năm 2019

Người xây dựng chuyên đề

Vũ Thị Kim Định


17

MỤC LỤC

Phần A: Đặt vấn đề

Phần B: Nội dung

I. Thực trạng

1. Thuận lợi

2. Khó khăn

II. Cơ sở lí luận và thực tiễn

III. Giải pháp thực hiện

1. Tạo động cơ hứng thú học tập cho HS

2. Các giải pháp hướng dẫn HS tự học:

2.1. Giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài mới ở nhà.

2.1.1. Học sinh chuẩn bị nội dung bài học theo các câu hỏi có sẵn trong SGK.

2.1.2. Học sinh chuẩn bị nội dung bài học theo các câu hỏi giáo viên hướng dẫn.

2.2. Hình thành các kĩ năng học địa lí ở trên lớp cho học sinh.

3. Kiểm tra đáng giá việc thực hiện của HS.

IV. Định hướng tiết dạy minh họa

Phần C: Kết luận và kiến nghị

I. Kết luận

II. Kiến nghị


18

HÌNH ẢNH THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ


19


20

Documents

Tổ Sử Địa GDCD Trường THCS Quang Trung TP Bảo Lộc A: ĐẶT …thcsquangtrung.pgdbaoloc.edu.vn/upload/39309/20191127/... · 2019-11-27 · Tổ Sử Địa GDCD –