He whakarauora i te Mauri Orao te whānau kia mārohirohi te tū

T Ū WHĀNAU MAIT Ū WHĀNAU MAI

Tiaki Whānau, Tiaki Ora.

KIA MĀROHIROHI AI

2

KO TE WHĀINGA O T ĒNEI RAUEMIHE WHAKAPAKARI I T E TŪ O T ETANGATA ME TŌNA WHĀNAU

Ko tā Te Rau Ora, he whakamataara i ngā whānau Māoriki ngā whakatūpato, me ngā whakaohoreretanga o te mate whakamomori me ngā rautaki e mārohirohi ai te tū hei kaupare i tēnei taniwha.

E āhei ana te whānau te whakapakari i a ia anō:1. Mā te whakaū ki tōna tuakiri Māori

2. Mā te whakawhanaunga

3. Mā te kōrero ngātahi

4. Mā te whakamāmā i ngā hēmanawa a tēnā, a tēnā

5. Mā te whakarauora i te mauri me te mana o te whānau

6. Mā te whakarite whāinga hei whakaea i ngā moemoeā

7. Mā te whakaū ki ngā tikanga Māori

8. Mā te mōhio ki ngā whakatūpatotanga o te mate

whakamomori (tirohia te pukapuka: Hei āpōpō!)

9. Mā te rapu āwhina (tirohia te pukapuka: Hei āpōpō!)

Tiaki whānau. Tiaki ora.

KIA MĀROHIROHI AI T E TŪ

3

T E TUAKIRI MĀORIMō te nuinga o tātou, ko te whānau te āhuru mōwai o te whatumanawa. Koia tonu kote hunga i whakatupu, i poipoi i a tātou i roto i te ora. Koia hoki ko te tumu epūāwai mai ai te tuakiritanga o tēnā, o tēnā o tātou.

Tēnā porowhitahia ngā kupu kei raro nei e hāngai ana ki a koe tonu.Āta whakaarohia te hiranga o te tuakiri Māori ki a koe, otirā ki tō whānau.

Whakamanahia te tāngata

WHAKAMANAHIA T E WHĀNAU4

Whakamanahia te tangata

WHAKAMANAHIA T E WHĀNAU5

P EP EHAKo te pepeha te kaipupuru i te mauri o tō tuakiri Māori

Koia e whakahuahia ai ō hononga ā waka, ō hononga whenua, hononga whakapapa hoki, kia mōhio ai te hunga whakarongo, ko wai koe, nō whea hoki.

Hei tauira: Ko Taupiri te maunga, ko Waikato te awa, ko Waikato te iwi.

Te Maunga Ko .............................. tōku maunga

Te Awa Ko .............................. tōku awa

Te Iwi Ko .............................. tōku iwi

Te Waka Ko .............................. tōku waka

Te Marae Ko .............................. tōku marae

Mehemea ka nui ake i te kotahi o marae, o iwi, o waka rānei, ka panonihia te rerenga kōrero kia pēnei:

Ngā marae Ko .............................. ōku marae

6

KO TŌKU IWI

7

WHANAUNGATANGAKOINEI TE TAURA HERE E MĀROHIROHI AI TE TŪ O TE WHĀNAU.

E kī ana te whakataukī mā te tuakana e tōtika ai te teina, mā te teina e tōtika ai te tuakana.. Koia nei tētahi āhuatanga o te whānau e mārohirohi ai te tū o te katoa. He huarahi e tupu ai te māia, te kiritau me ngā hononga o te tangata ki tangata kē. He huarahi anō mā te tuakana me te pakeke e arataki i te whānau.

ANEI HE KUPU ĀWHINA MĒNĀ RĀ E PŌKAIKAHA ANA TĒTAHI/ ĒTAHI O TŌ WHĀNAU:

Whakarongo: Whakamōhio atu kei reira koe hei taringa whakarongo ahakoa te aha.

Manaaki: Āwhina atu kia whakamāmā i ngā taumahatanga.

Whakamana: Ākina ki te whai i ngā mahi hei whakapakari i o rātou pūkenga ake.

Whakawhanaunga: Ākina kia whakawhanaunga ki o rātou hoa me te whānau whānui, kia renarena hoki ai ngā hononga ki ngā kaumātua, ki ngā kaiako, ki ngā pakeke hoki.

Hauora: Ākina ngā waiaro hauora pēnā i te kai hauora, me te whakangūngū tinana.

Tūmanako:Ākina kia whakarite whāinga hei whakatutuki i ō rātou moemoeā.

8

9

WHAKARITE WĀ HEI NOHO TAHI KI TŌ WHĀNAU.

10

KIA KAHA KI TE KŌRERO NGĀTAHI KO TE KAI A TE RANGATIRA HE KŌRERO

Ko te whakawhiti kōrero tētahi o ngā mea matua hei whakapakari i te whānau. Mā te kōrero ki tō hoa rangatira, ō tuakana, ō teina, o mātua, ō kaumātua, ō tamariki mokopuna hoki e renarena ai ngā here o te whānau.

I ētahi wā, he kaha kē ake te whakawhiti kōrero ki ō tātou hoa me o tātou hoa mahi, ā, ka parea noa atu ko te whānau ki te taha. Anei ētahi kupu āwhina e āhei ai koe te whakapakari i ngā whakawhitinga kōrero i waenga tonu i a koutou.

NOHO TAHI KI A KOUTOU TONU

Whakawāteahia mai te 10 mīneti ia rā kia noho tahi ai tō whānau ki a koutou anō ki te;

• Kai tahi.• Whakarite wā kia whakaweto i te pouaka whakaata me ngā waea pūkoro.• Āta whakarongo ki ngā kōrero ā tēnā, ā tēnā.• Tiro ā kanohi atu i a koe e whakawhiti kōrero ana.• Pātai atu ki a rātou e pēwhea ana te haere o ā rātou mahi, te hākinakina, te

aha atu rānei.• Āta wherawhera i a rātou kia whānui ngā whakautu.

11

KIA ĀTA WHAKARONGOMēnā rā e pōuri ana tētahi o tō whānau, tukuna he wā ki a rātou kia tau ai ngā kare-ā-roto, ka mutu, me akiaki i a rātou kia kōrero mō ngā nawe e whakapōraruraru nei.

AREARE TARINGA ATUĀta whakarongo ki āna nawe. Ehara i te mea māu ia e tohutohu engari waiho māna e whakapuaki i ōna whakaaro mā reira koe e tuku i te āwhina e tika ana.

TE REO Ā TINANAI ētahi wā he mārama te kite i ngā pōuritanga, te hēmanawa rānei o te tangata, nā te āhua o tōna reo ā tinana. Kei te pai kia whakamōhio atu ki te tangata kei reira koe hei taringa whakarongo.

Hei tauira: 'E pōuri ana tō āhua, he aha te mate?'

Tuku noa i te āwhina e hiahiatia ana, engari, kia tūpato, kia manawanui hoki hei tiaki i tō ake mauri me tō ake mana.

WHAKAMANAWHAKAKAHA

12

HE TAONGA NUI T E WHAKARONGO.

Me pēwhea rā e whakarongo tika ki te tangata?

AREARETARINGA

ATU

KIA TŪPATO

KIAMANAWANUI

WHAKAMANAWHAKAKAHA

TUKU I A RĀTOU KI TE

WHAKAPUTA WHAKAARO

TUKU PĀTAI MĒNĀ KĀORE I TE MĀRAMA I

Ō RĀTOU WHAKAARO

13

Kōrero mō ngā mea e ngākaunuitia nei, kei reira te huarahi

e whakapiki i te kaha o te tangata.

14

T E WHAKAMĀMĀ I T E HĒMANAWAKo te hēmanawa tētahi kare ā-roto ka aupēhi nei i a tātou katoa. He maha hoki ngā tūāhuatanga e hēmanawa ai tātou, heoi anō, ahakoa te taumaha, kei te pai tonu.

I ētahi wā, ka tau mai te hēmanawa i ngā tūahuatanga pai, pēnei i te tūranga mahi hōu, i te whare hōu, tētahi hononga hōu rānei, ā, i ētahi wā ka tau mai te hēmanawa i ngā tūāhuatanga whakapōkaikaha, pēnei i te tautohe, te whawhai me te takariri.

He rerekē te hēmānawa ki tēnā, ki tēnā o tātou, anei ētahi kōrero awhi:

• Kia manawanui mai, ehara i te mea kapūmau te hēmanawa.

• Ahakoa te uaua, te māmā rānei kia kahatonu.

• Kia mataara hoki ki te hēmanawa otangata kē, hoatu tō ringa āwhina ki a iamehemea e raru ana.

• Kia kaha ki te whakangā me te whakatā.

• Mahia ngā mahi e ngākaunui ana ki a koe.

• Whakaraupapatia tētahi rautaki heiwhakamāmā i ngā aupēhitanga.

• Kia kaha ki te whakangūngū i tō tinana.

• Kia kaha ki te kai i ngā kai hauora.

• Aro ki ngā mea e tika ana māu.

15

TE TAUTOHE, TE URUPARE RĀNEIKi te pā mai tētahi tūāhuatanga e hēmanawa ai koe... ka pēwhea tāu whakamāmā i tērā hēmanawa? Mā te tautohe? Mā te urupare rānei?

HEI TAUIRA:

E mātaki pouaka whakaata ana koe, ka rongo i te pāoro mai o tētahi mea e taka ana i roto i te kihini. Ka haere ake koe ki te titiro, kei reira tō tamaiti e 3 noa iho ōna tau e muku ana i te papa mā te tītaora. I taka i a ia he kapu, ā, kua maringi katoa te miraka. Ka aha koe?

TE TAUTOHE

Ki te tautohe koe, kāore e kore ka hāparangi, ka kōwhete ki tō tamaiti, ka mutu, ka tangi ia.

TE URUPARE

Ki te urupare koe, ae, ka hōhā pea, engari, āta whakaarohia ēnei pātai:

• He hauata noaiho nē? Me kōwhete tonu koe i tō tamaiti?• He aha te tino hua o te hāparangi?• E hiahia ana koe kia tangi ai tō tamaiti?

I te mutunga iho, ko te urupare te huarahi pai hei whakaea i ngā tūāhuatanga pēnei.

16

Whakangā kia tau ai tō mauri, mā reira koe e āhei ai ki te urupare tika.

I te wā ka tika ai tō urupare kei te tiaki koe i te mauri me te mana o tēnā, o tēnā, koinei pea te mea nui e whakamāmā ai te hēmanawa. He maha hoki ngā huarahi e āhei ana te pēnei, heoti, anei ētahi:

• He whakamutu i te tohe mā te hīkoi atu.• He āta whakaaro i mua i tō whakahoki whakautu.• He whakarite rautaki hei whakaea i ngā nawe.

Ehara i te mea ka tere ako koe ki te urupare tika, heoti, ā tōna wā ka wāia haere koe ki te

āta whakaaro i mua i te tuku kōrero, ahakoa te nui o tō hēmanawa.

TE TAUTOHE, TE URUPARE RĀNEI Kei a koe te tikanga!I te wā ka TAUTOHE koe, kei te tuku koe i tō mauri me tō mana kia tānoatia e te riri.

I te wā ka URUPARE koe, kei te tiaki koe i tō mauri me tō mana, otirā ngā mauri me ngā

mana o tangata kē.

17

HEI ĀWHINA I A KOE KI TE URUPARE TIKA

• Kāti te tutungi i te ahi, whakarerea noa atu.

• Mēnā rā nāu kē te miraka i maringi, ka pēwhea o whakaaro ki te takariri mai tētahi atu ki a koe?

• He mea nui te whakapuaki mai o te reo kōrero, kaua e hāmama, e hāparangi rānei.

• Kia mutu i a koe te whakapuaki i ō whakaaro, tuku i ngā nawe ki mahea noa.

• Kāti te hahū ake i ō nawe, karekau he hua o te whawhai.

Ehara i te mea ka tika ai tō urupare i ngā wā katoa engari, mā te whai i ngā tohu āwhina kua

whakaraupapahia ake nei, ka wāia haere koe. Ki te hāparangi, ki te takariri koe ki te tangata, tēnā,

whakapāhatia. Tuhia hoki ngā kupu nāu tonu i whakapuaki, me ngā kare ā-roto e hāngai ana ki te

tētahi pepa... Ki te mau mahara koe ki ēnei kare ā-roto ka kore ai e pēnā anō.

18

AHAKOA NGĀ UAUA, KIA KAHA, KIA MĀIA, KIA MANAWANUI

pixabay.com

19

MŌHIO KI TŌ AKE KAHAKua āta whakarite rautaki te tokomaha o ngā whānau, kia mārohirohi ai te tū, heoi anō, ehara i te mea he māmā noaiho tēnei mahi.

He maha ngā tūāhuatanga whakapōraruraru ka aupēhi i ō tātou whānau. I ētahi wā ko te mate, i ētahi wā ko te māuiui, ā, i ētahi wā ko te riri tara ā-whare. Ko te rautaki pai hei ārahi i te whānau i roto i ēnei tūāhutanga, ko te whakaū ki te tū mārohirohi.

KEI ROTO I A TĀTOU KATOA TE MĀROHIROHITANGA.

Whakaarohia ngā mea e ngākaunuitia nei e koe, kei reira te huarahi hei whakakaha i a koe.

KEI Ō RINGA TE HUARAHI WHAKAMUA

Mārohirohi

20

TE M ĀROHIROHITANGA

21

WHĀNAU ORAI whakakaupapatia te Pae Ora me Te Whare Tapa Whā hei whakaāhua i te tirohanga a te iwi Māori ki te hauora me ngā mātāpono e tū tika ai tātou katoa.

TE PAE ORA

Ki tā te iwi Māori, ehara i te mea e hāngai noa ana te hauora ki te māuiui, te ora rānei o te tinana, engari e whai pānga nui ana ki ngā āhuatanga katoa o tōna ao. Arā ko tōnā hinengaro tēnā, ko tōna tinana, ko tōna whānau, ko tōna wairua, ko tōna tuakiritanga hoki.

I whakaritea te Pae Ora hei whakakāpui i ēnei āhuatanga katoa ki ngā peka e toru:

Mauri Ora Tangata Ora

Whānau ora Whānau Mārohirohi

Wai ora Taiao Ora

22

Mauri Ora Tangata Ora

Koinei tonu te peka e whakakaha nei i te ia o te tangata, ko te oranga tinana, te oranga hinengaro, te oranga whānau me te oranga wairua, ki te kapi katoa i te tangata ēnei āhuatanga, ka hua ko te ora pūmau.

Whānau ora Whānau Mārohirohi

Tuia te muka tāngata, kia mārohirohi ai te tū. Mā te whanaungatanga ka pakari ai ngā hononga i waenga i tēnā, i tēnā, ā, ka pakari hoki ai ngā hononga ki te ahurea, me te tuakiri Māori.

Wai ora Taiao Ora

Ki te ora te taiao, ka ora te tangata. Ki te ora te tangata, ka orate whānau. Koia tonu rā ko te ora o te whenua me te wai, me teora o ō tātou marae, kāinga noho, wāhi mahi anō hoki.

23

T E WHARE TAPA WHĀ Nā Tā Mason Durie Te Whare Tapa Whā i waihanga hei whakatauira i te āhuatanga whānui o te hauora Māori. Ko te wharenui te tūāpapa matua o tēnei tauira, ā, ko ngā pakitara e whā e toko ana i te tū o te whare. Ki te tika ngā pakitara katoa, ka tū pakari te whare. Ki te raru tētahi pakitara, ka pēra hoki te whare. Ki tā Tākuta Durie, he tauritetanga tēnei ki te hauora o te tangata, otirā ki te hauora o te whānau.

Taha Tinana  Koinei te taha whakahirahira

o ngā taha katoa. Ki te pūioio tehauora o te tinana, ka pūmau te

kaha o te tangata i ngā tini āhuatanga katoa.

Taha Whānau He mea nui te aroha me te tautoko

o te whānau ki te hauora o te tangata.Koia pū ko ngā hononga o waenga i tewhānau tonu, me ngā hononga hoki ki

tangata kē. Me kaha te whakapakari i ēnei hononga kia renarena ai..

Taha Hinengaro  Ko te hauora o te hinengaro te

pūtake o te oranga o te tangata. Mā roto i tēnei taha ka hua ko te

whakaaro, ko te kōrero, ko te mahi... kei reira te oranga mō tātou katoa.

Taha Wairua  Koinei tonu ko ō whakapono, ō

mātāpono, ō tūmanako, ō moemoeā, me ō whāinga. Kia kaha rānō tēnei

taha, ka taea e koe ngā mea katoa e wawatatia nei e tō whatumanawa.

2424

Me pakari ngā taha katoa o tetangata kia tū mārohirohi ai tōna

whare tapa whā.

Te Taha Hinengaro

Te Taha Wairua

Te Taha Tinana

Te Taha Whānau

KIA TIKA AI ĒNEI TAHAKATOA, KA EKE T E TANGATA

AHAKOA T E AHA!25

Kei roto i a koe tō kaha me tō atua.Kei a koe te mana hei whakapiki i tō ake hauora.

Tēnā, whāia ngā mātāpono o te Pae Ora me Te Whare Tapa Whā hei tuhituhi iētahi whāinga e pakari ai tō ake hauora, me te hauora o tō whānau.

Tuhia mai ki raro nei:

26

Mauri ora

Whānau ora

Wai ora

27

Tinana Wairua

Whānau Hinengaro

Te Whare Tapa Whā Tēnā, tuhia mai ētahi taipitopito hei whakapakari i ō taha e whā

28

29

I uia te pātai nei ki ētahi tāngata...He aha ō moemoeā mō tō whānau??

Anei ētahi whakautu:

Kia piki te hauora o

tōku whānau, kia aroha tētahi, ki tētahi, otirā kia

hāneanea tō mātou noho i tēnei

ao.

Kia ako i ngā tikanga me ngā

kawa o tōkumarae...

Kia ako ki te kōrero māori, kia

Kia uru taku whānau ki te tauwhāinga Maitai Māori.

Kia noho mai aku mokopuna i te taumata

o te ao! Kia aroha nui rātouki a rātou, kia tiaki rātou i

a rātou .Kia mahia te mahi hei

pāinga mō tōkuhāpori.

mahi mau rākau, kia mahi waka

ama.

Kia āta haere, e āhei ai au ki te

tiaki i aku mokopuna, kei

reira te tino hiahia māku

Kia tū hei kaitiaki mō ō tātou

awa.

Kia whakatūngia tō mātou ake

papakāinga. Koinā te mana motuhake.

Kia noho tahi kitōku whānau.Ko te moemoeā o taku tāne

ko te whakaoti i te mahi hei te wā ka 40 ōna tau, e 9 marama, 4

wiki e toe ana ki a ia, kia kaha rā tāne mā!

30

"Whāia te iti kahurangi ki te tūohu koe me he maunga teitei."

"Ki te moemoeā au ko au anake, ki te moemoeā tātou, ka taea e tātou."

"Mahia te mahi hei pāinga mō te iwi."

"Ki te kore he whakakitenga, ka ngaro te iwi."

“Ki te wātea te hinengaro, me te kaha o te rere o te wairua, ka taea ngā mea katoa."

“Kua tawhiti kē te haerenga mai kia kaua e haere tonu. Kia kaha, kia toa, kia manawanui.”

NGĀ MOEMOEĀ,WAWATA ME NGĀ WHĀINGA O TE WHĀNAUHe mea whakairohia te moemoeā e te hinengaro me te ngākau o te tangata, ā, ko ōna tino hiahia te tino tāhūhū. I ētahi wā he moemoeā inamata nei, i ētāhi wā he moemoeā ānamata, ko te mea nui ka pūāwai hei wawata.

Ka hua ko te wawata inā whakaritea ai he whāinga kia tutukihia te moemoeā. Ehara i te mea he māmā ngā whāinga nō reira me whakapau kaha kia ea ai.

I ētahi wā, ka kata, ka whakapono kore rānei koe ki ō moemoeā, heoi, kia kaha, kia māia, kia manawanui, ka taea e koe. Kei raro nei ētahi whakataukī hei whakaawe i a koe.

31

T E WHAKATĪNANATANGAO NGĀ MOEMOEĀĀta whakaarohia ngā mahi me tutuki i a koe hei whakatīnana i ō moemoeā. Kātahi, whakaraupapahia ēnā mahi ki te pepa, mā reira e puta ai he whāinga. Ka mutu, āta whakatutuki i ngā whāinga kia ea ai te moemoeā.

HE MANAKO, TE KOURA, I KORE AI

Pērā i te whakataukī nei, e kore e riro i te tangata te koura, ki te kore ia e ruku ki te moana tiki atu ai. Hei whakarāpopoto... mahia te mahi, kia whiwhi i ngā hua.

Tēnā, whakaawe i a koe anō. He aha rā ō moemoeā, ō tūmanako me ō wawata?

Tāngia mai he pikitia, hopu ētahi whakaāhua, whakarite mahere moemoeā... ka hihiko ai tō whatumanawa i ēnei mahi. Whakairihia ngā mea nei ki tētahi wāhi e kite atu koe ia rā, ia rā. Āpitihia ngā kīwaha me ngā kōrero akiaki.

32

TE WHĀINGAKo te whāinga te pārekereke e tupu ai ngā moemoeā me ngā wawata o te tangata. Ki te whakarite whāinga koe, ka tere ake tō riro ki tāu e hiahia ana. Koinei te paparahi hei whakaawe i a koe ki te whakatutuki i ngā mahi, he tūāpapa hoki hei ārahi i a koe i roto i ngā piki me ngā heke.

Ko te whāinga SMART tētahi o ngā punaha e āhei ai koe ki te whakarite i ō whāinga. Ki te whakarite whāinga SMART me mārama kehokeho tō aronga ki te tangata manene. Me māmā hoki tō riro ki tāu e hiahia mēnā rā ka tohe i te tohe. I ētahi wā ka whakarite tātou i ngā whāinga rehurehu pēnei i ēnei - "E hiahia ana ahau kia tūpuhi taku tinana", "E hiahia ana ahau ki tētahi tūranga mahi hōu" engari ki te kore e whakarite rautaki kia whiwhi i ēnei mea. ka kore e ea i te nuinga o te wā.

Ngā tohutohu āwhina o te whāinga SMART:

Me mārama kehokeho te ngako o ngā whāingaKa ngāwari ake māu inā mōhio pū ana ki te hōhonutanga o tō hiahia.Me māmā te whai i te whanaketanga o ngā whāingaKa hihiko ake koe ki te kite i ngā mahi kua oti kē i a koe.Me haumāuiui ngā whāingaKa tere tutuki ngā mahi mēnā rā e mahea ana te tirohanga ki te pae tawhiti. Me motuhenga ngā whāingaKa angitu te whiwhi ki ngā hua o te pukumahi.Me whakarite wātakaKa kore e takaroa ki te ū ki te wā kua whakaritea tuatahitia e koe.

TE WHAKARAUPAPA I NGĀ MAHI ME WHAKATUTUKI

• Tautuhia mai ngā mahi me oti i a koe kia ea ai ngā whāinga.• Tīmata ki ngā mahi whakahirahira, kātahi ka aro ki ngā mahi hei taunaki.• Āta whakaarohia ngā rauemi me whāia e koe hei tautoko i ngā mahi.

Ki te ū ki ēnei tohutohu, kāore e kore ka pūāwai mai ōu moemoeā.

SM ART

33

NGĀ T IKANGAE ai ki ētahi, ko te whai tikanga te manawa pōpore o te iwi Māori. He āhuatanga i tukuna iho mai e ngā mātua tūpuna hei ārahi i a tātou i roto i ngā tini āhuatanga katoa. Koinei te pārekereke e whanake ai ngā whanonga me ngā waiaro o te tangata kia tū marohirohi i tēnei ao.

Ko te whai tikanga tētahi huarahi e āhei ai ngā whānau ki te whakaū ki te tuakiri Māori, he huarahi hoki e whāngai ana i te whakaaro Māori ki ō tātou whakatupuranga.

Kua rereke rawa te ao hurihuri nei ki tō te ao o ō tātou tūpuna, heoti anō kia kaha tonu ki te whakaū ki ngā tikanga. Mēnā rā ko te taki karakia kai, ko te tango i ngā hū me ngā pōtae i te urutanga ki tētahi whare, ko te mihi ki te tangata tau hōu rānei, he tikanga katoa ēnei.

Tuhia mai nei ngā tikanga e aro nuitia ana e koe:

34

HĀNGAIT IA TE KUPUTēnā tāngia mai he rārangi e tūhono ana i ngā tikanga matua kei raro iho nei ki ngā kōrero e hāngai ana.

Manaakitanga

Whanaungatanga

Āwhina

Pono

Whakapapa

Rangatiratanga

Tika

Wairua

Tūrangawaewawe

Kotahitanga

Mahi Ngātahi

Ngā Tūmanako

Mana Motuhake

Tuakiritanga

Tiaki Tangata

Harakore

Hononga Tangata

Tautoko

Whakaaro Nui

Ūkaipō

35

T E WHAKATAUKĪ HEI WHAKAĀHUA I TE WHAAKARO

Ko tā whakataukī he whakaāhua i te tirohanga o te iwi Māori ki te ao e noho nei tātou. Kei roto i ngā kupu te hōhonutanga o te whakaaro hei whakaniko i te korero. Tēnā, āta whakaarohia ngā whakataukī kei raro iho nei hei kapo ake i te hōhonutanga.

Ehara taku toa i te toa takitahiengari he toa takitini.

Nāu te rourou nāku te rourou,ka ora ai te iwi.

Mēna rā ko te mahi ngātahi tāu i kapo ake, kei te tika koe. Koinei tonu tētahi o ngā tino tikanga ō tātou tūpuna, koinei hoki tētehi uaratanga e mārohirohi ai te tū o te tangata me tōna whānau.

36

HE WHAKATAUKĪHe maha tonu ngā whakataukī hei ārahi i a tātou i roto i ngā tini āhuatanga, kapohia, ākona, hei tīpare ki te rae.

Mā te huruhuru ka rere te manu.

Ko te manu e kai ana i te miro, nōna te ngahere.

Engari, ko te manu e kai ana i te mātauranga,

nōna te ao.

Whāia te iti kahurangi, ki te tūohu koe me he maunga teitei.

Tama tū, Tama or a,

Tama noho, Tama mate.

Inā kei te mōhio koe ko wai koe, i ahu mai koe i whea,

kei te mōhio koe, kei te anga atu ki whea.

37

'T IAKI WHĀNAU. T IAKI ORA’

38

Waea Utu Kore: 0800 628 284

communications@terauora.com

terauora.comteaumaori.com

facebook.com/TeRauOra

instagram.com/TeRauOra

Te Rau Ora22 Kaiwharawhara Road, Wellington 6035

PO Box 5731, Lambton Quay, Wellington 6140 Aotearoa New Zealand Phone: +64 4 473 9591

Te Reo Māori Version 1.0 © Te Rau Ora 2019 I tāngia ki Aotearoa

Waea Utu Kore 0800 628 284 | www.terauora.com