1 van xx

Taalrijke teksten bij geschiedenisonderwijs

Hoe kunnen de vakken Nederlands en geschiedenis samenwerken?

Karin Haar, Erna van Koeven, Hogeschool Windesheim Zwolle

2 van xx

Inleidende tekst op de website van VT

3 van xx

Onze focus

Wij kiezen niet voor taalgericht vakonderwijs (taalonderwijs met geschiedenismethodes), maar voor taalrijk vakonderwijs (verrijken van geschiedenisonderwijs met rijke teksten).

4 van xx

Ter introductie: mijn beslissende historische boek

Het was een schone augustusavond van het jaar onzes Heeren 1297 dat drie ruiters in gestrekte draf langs de heirweg reden die naar het slot van de Heer van Heukelom voerde. Ongetwijfeld hadden zij een warme rit achter de rug, want een wit schuim liep de edele dieren langs de zijden en de klederen der ruiters waren met stof bedekt. Het was een hete dag geweest, zo heet als het in de hondsdagen maar zijn kan. Het zonnetje had de ganse dag als een gloeiende bol aan de wolkeloze hemel geschitterd en hare verzengende stralen naar het aardrijk geschoten. Nu daalde het langzaam ter kimme en stond op het punt om onder te gaan. Toch bleef het nog warm zelfs drukkend in de lucht, en er bestond grond voor de veronderstelling dat er wel eens een donderbui zou kunnen volgen.

5 van xx

Willem Wilmink: redenen om over geschiedenis te lezen

Verdiepende Tekst Website VT

6 van xx

Historisch besef – Historisch bewustzijn

7 van xx

Wat is historisch bewustzijn?

• het besef van een ‘andere tijd’, die verschilt van de eigen tijd

• rekening houden met tijdgebonden waarden en normen

• begrip tonen voor het fundamenteel andere en vreemde van voorbije tijden

• relativeren van de eigen tijd, die straks tot het verleden gaat behoren

• oog voor veranderingen (geen eeuwige waarheden)

• oog voor toeval, voor onbedoelde gevolgen (geen wetmatigheden)

• respect voor feiten

8 van xx

Historische kinderboeken

“The past is a foreign country” D. Lowenthal

“Geschiedenis is de geestelijke vorm, waarin een cultuur zich rekenschap

geeft van haar verleden.” J. Huizinga

9 van xx

Narratieve structuren volgens Egan

Mythisch denken

-Zwart-wit denken

-Fantasie en metaforen: verpersoonlijking van de wereld

-De werkelijkheid is één groot samenhangend verhaal

Romantisch denken

-neiging om de werkelijkheid uitputtend te verkennen

-Interesse in uitersten (bijv. records)

-Neiging tot het aanleggen van ‘complete’ verzamelingen

-Grote geheugencapaciteit

Filosofisch denken

-Streven naar algemeen geldende waarheden

-De ‘waarheid’ is kenbaar in de vorm van een groot samenhangend alles verklarend – wetenschappelijk stelsel bijv. het marxisme

- Neiging tot onvoorwaardelijk partij te kiezen voor een bepaalde ideologie (religie, politieke richting)

10 van xx

Begrijpend lezen

Op mijn vraag naar begrijpend lezen op zijn school, zei hij. ‘’Wij doen begrijpend lezen uit een boek met stukjes en vragen.’’ ‘’Wat leer je dan?’’ vroeg ik. ‘’Dat is niet om te leren oma. Dat hoef je alleen maar te doen.’’ (Freeman-Smulders)

11 van xx

Geschiedenisonderwijs op de basisschool

• Sterk methodisch

• Veel informatiedichte moeilijk begrijpelijke teksten

• Jeugdliteratuur die dikwijls niet in relatie tot het vak wordt ingezet

• Lezen met reden

• Lezen met

betekenis

12 van xx

Taalonderwijs op de basisschool

• Methodes voor verschillende taaldomeinen

• Veel verschillende thema’s

• Begrijpend lezen als techniek (leesstrategieën)

• Een aparte methode voor technisch lezen

• Woordenschatonderwijs als vak

• Vrij lezen als apart moment

• Leerlingen niet altijd even gemotiveerd voor lezen

13 van xx

Beleving leidt tot WILLEN BEGRIJPEN

Beleving vorm

Beleving aanslui-ting bij tv etc.

Beleving aanslui-ting bij leefwe-reld

Beleving avontuur

Beleving aanslui-ting bij belevings-wereld

Beleving willen weten

Beleving literair

Ziet er mooi uit; van oma gekregen.

Ken ik; ben ik fan van.

Ik rijd ook paard.

Zou ik ook willen meema-ken.

Zo zou ik me ook kunnen voelen .

Daar wil ik alles over leren.

mooi gezegd.

14 van xx

Rijke taal leidt tot begrijpen

• Gevarieerde woordenschat

• Natuurlijk en rijk taalgebruik met veel verbindingswoorden en langere zinnen

• Verbanden worden in de tekst gelegd: weinig inferenties

• Uitleg van woorden in de tekst zelf

• Plaatjes leiden niet af, maar

ondersteunen

15 van xx

Rijke woordenschat in gesproken taal?

• Text Number of Rare (uncommon) words per 1000 • Adult Speech, Expert Witness Testimony 28.4 • Adult Speech, College Graduates to Friends 17.3 • Mr. Rogers and Sesame Street 2.0

• Children’s Books -- Preschoolers 16.3 • Children’s Books -- Elementary 30.9 • Comic Books 53.5 • Popular Magazines 65.7 • Newspapers 68.3 • Adult Books 52.7 • Abstracts of Scientific Articles 128.0

16 van xx

Nieuwsbegrip

17 van xx

fictie op feiten gebaseerde fictie

Informatief boek met emotionele gebeurtenis-sen

zuiver informatief boek

leerboek

NON-fictie: Schaal van Maier (Heerze, 1989)

Hoe rijk zijn informatieve teksten? - Compacte, weinig rijke methodetekst - Tekst verbrokkeld, willekeurige illustraties - Tekst als verhaal

18 van xx

Voorbeeld Romeinen

19 van xx

Een tekst moet een verhaal vertellen

20 van xx

Taalrijk geschiedenisonderwijs: geschiedenisperspectief

Lezen over geschiedenisthema’s:

- draagt bij aan uitbreiding van kennis over de geschiedenis.

- kan de ontwikkeling van historisch besef en historisch bewustzijn bevorderen.

- spreekt tot de verbeelding/geeft toegang tot een andere wereld.

- geeft kinderen de mogelijkheid om na te denken over hun identiteit.

- biedt mogelijkheden om dingen vanuit verschillende perspectieven te bekijken.

21 van xx

Taalrijk geschiedenisonderwijs: taalperspectief

• Lezen over geschiedenisthema’s en praten over geschiedenisteksten:

– Vergroot de woordenschat

– Faciliteert begrijpend lezen

– Bevordert technisch lezen (gemotiveerd doorlezen in zelfgekozen teksten)

geen taalgericht vakonderwijs, maar taalrijk vakonderwijs

22 van xx

Project op de pabo

Stap 1: informatie over taal en geschiedenis Stap 2: rijke leeromgeving verkennen Stap 3: maken van een woordweb Stap 4: beoordelen van materialen op geschiktheid Stap 5: verrijken van de geschiedenismethode

http://geletterdheidenschoolsucces.blogspot.nl/2013/11/taalrijk-vakonderwijs.html

23 van xx

24 van xx