Tablica Kebesa jako przykład alegorycznej popularyzacji ...peitho.amu.edu.pl/volume1/Pacewicz.pdf · w starożytności ARTUR PACEWICZ / Wrocław / ... dzieła w sztuce renesansu

P E I T H O / E X A M I N A A N T I Q U A 1 ( 1 ) / 2 0 1 0

Tablica Kebesa jako przykad alegorycznej popularyzacji etyki w staroytnociARTUR PACEWICZ / Wrocaw /

(ac. Tabula Cebetis) to niegdy bardzo popularne dzieko o charakterze moralizatorskim, ktre nie tylko tumaczone byo na wiele jzykw nowoytnych, lecz rwnie doczekao si wielu interpretacji malarskich1. Jego autorstwo ju w staroytnoci przypisywano Kebesowi2, postaci znanej z Platoskiego dialogu Fedon, gdzie zosta przedstawiony jako osoba dociekliwa i nieatwowierna3. Najprawdopodobniej by rwnie zamony, gdy dziki jego majtkowi Sokrates mg by, gdyby tylko chcia, uciec z ateskiego wizienia (Pl. Cri. 45 b), oraz jak informuje Geliusz (II 18, 4) mia wykupi z niewoli Fedona, aby ten mg studiowa filozofi. Jako dat powstania dziea wskazuje si I lub II wiek n.e.4. Oglnie rzecz ujmujc, dzieko mona podzieli na trzy czci:

1. wprowadzenie rozdz. 13;2. opis i wyjanianie zawartoci obrazu rozdz. 432;3. zakoczenie wyjanianie sensu obrazu rozdz. 33345.

1 Tumaczenia: Sider 1979; Pesce 1982; Fitzgerald, White 1983; Ortiz Garcia 1995; Banchich 2002; Florentin 2004; Seddon 2005; HirschLuipold 2005; Barbone 2010. Wiele reprodukcji oraz omwienie recepcji tego dziea w sztuce renesansu odnajdzie Czytelnik w: Hirsch 2005a: 183193; inne teksty dotyczce recepcji: Schleier 1974; Orgel 1980; Ruiz Gito 1997; Benedetti 2001. Jedyne szersze odniesienia do Tablicy w literaturze polskojzycznej, jakie udao mi si odnale, to: Podobiski 1912; Sinko 1951b: 129131; Amaisenowa 1956.

2 Zob. D.L.II 125; Luc. Pro Merc. Cond. 42; Luc. Rh. Pr. 6. W autorstwo Kebesa zaczto wtpi ju w XVI wieku; zob. Praechter 1885: 1.

3 Pl. Phd. 63 a; Nails 2002: 8283.4 Zob. Ramelli, Luchetta: 360361. Takie datowanie zaowocowao hipotez, i autorem nie jest Kebes,

ktry pojawia si w Fedonie, lecz Kebes z Kyzikos, o ktrym wspomina Atenajos (IV 45).5 Odnonie do bardziej szczegowego przedstawienia struktury zob. Fitzgerald, White 1983: 911, a take

Carlini 1963.

84 Artur Pacewicz / Wrocaw /

Forma dzieka moe by interpretowana na kilka sposobw. Po pierwsze, akcja rozgrywa si w formie dialogu, ktry to rodzaj literacki (w postaci dialogu sokratycznego) zrodzi si wraz twrczoci tzw. sokratykw, a najwspanialsz realizacj zyska w postaci dialogw Platona6. Sokratyczno dyskusji, pojmowana jako tosamo cnoty i wiedzy, uwidacznia si przede wszystkim w rozdziaach 3641 (Jerram 1878: xxxiv). W okresie prawdopodobnego powstania tego utworu filozoficzne treci w postaci popularyzatorskiej oraz w formie dialogu prezentowa Lukian. Jego twrczo zwraca uwag na drugi aspekt formalny, a mianowicie na pojawiajcy si tu opis dziea sztuki (). Tego rodzaju element konstrukcyjny pojawia si ju u zarania literatury europejskiej w postaci opisu tarczy Achillesa, a pniej wykorzystywany jest m.in. przez Platona czy perypatetykw.

Czasy hellenistyczne i pniejsze przynosz jednak cae dziea pisane w oparciu o t technik. Do naszych czasw zachoway si Eikones Filostratosa oraz dialogi Lukiana Obrazy i W obronie obrazw, a wan rol element ten odgrywa ponadto w dialogach Lukiana Toksaris albo O przyjani oraz Okrt albo yczenia. Nie wiadomo jednake, czy przedstawiany w Tablicy opis dotyczy niegdy realnie istniejcego dziea sztuki, czy te jest to opis fikcyjny. Za drug moliwoci przemawia to, i opis estetyczny nie jest celem samym w sobie, lecz jest nim pewne przesanie moralne. Ponadto opisywane s elementy, ktrych nie mona przedstawi w malarstwie. Trzecim wreszcie argumentem byoby to, i nie zachoway si inne informacje o takich wielopostaciowych alegoriach powstaych w staroytnoci (Hirsch 2005b: 165). Mona wreszcie wspomnie o jeszcze trzeciej moliwoci.

Jak wspomniano, sokratyczno dyskusji zaznacza si tylko w drugiej poowie utworu. We wczeniejszych rozdziaach dominuje sytuacja, w ktrej pytania jednego z rozmwcw pozwalaj starszemu czowiekowi przedstawi bardziej szczegowy opis i wyjanienie tego, co uwidocznione na obrazie, w poczeniu z moraln zacht do postpowania zgodnie z prezentowan interpretacj. Taka forma literacka nosi nazw erotapokriseis, a rozwijana bya w szkoach w celu interpretacji tekstw. Przykadowymi tekstami zachowanymi z czasw staroytnych s np. Platonicae quaestiones Plutarcha i Quaestiones in Genesim (oraz in Exodum) Filona z Aleksandrii (Fitzgerald, White 1983:13).

W swej treci Tablica Kebesa rozwija przede wszystkim synny mit o Heraklesie na rozstajnych drogach, ktrego autorem mia by sofista Prodikos i ktrego tre zachowa w swych Wspomnieniach o Sokratesie Ksenofont (Mem. II 1, 2134). Heros znajduje si w takim momencie swego ycia, w ktrym przestaje by dzieckiem, co wie si z wyborem dalszego sposobu ycia czy bdzie on poda drog cnoty () czy te wystpku (). Obie drogi zostaj spersonifikowane w postaci kobiet, ktre przedstawiaj Heraklesowi argumenty na rzecz wyboru jednej z nich. Mit ten by nastpnie wykorzystywany w szkole cynickiej i stoickiej (Jol 1901: 253284).

6 R.Hirzel (1895: 258) zalicza Tablic wraz dzieem Plutarcha O E delfickim do kategorii dialogw witynnych (Tempeldialoge). Szarzej o dialogu sokratycznym np. Clay 1994: 2347.

85Tablica Kebesa jako przykad alegorycznej popularyzacji etyki w staroytnoci

Opis obrazu przekazuje nam w sposb alegoryczny treci moralne7. Jednym z najstarszych tekstw, w ktrym technika ta zostaa zastosowana, jest tzw. papirus z Derveni (papirus z IV wieku p.n.e., tekst za moe by starszy)8. Anonimowy autor podj si wyjanienia tajemniczego (), jego zdaniem, poematu orfickiego, wykorzystujc w celach interpretacyjnych najnowsze koncepcje naukowe znane w wczesnym czasie, aby uzyska w ten sposb swoist instrukcj do mistycznego wtajemniczenia (Obbink 2003: 184). Jednake prawdziwy rozkwit alegorycznego pimiennictwa ma miejsce w czasach hellenistycznych i to przede wszystkim za spraw filozofw stoickich. Do najbardziej reprezentatywnych tekstw tego rodzaju zachowanych do naszych czasw zaliczy mona Zagadnienia Homeryckie dotyczce tego, co przenonie powiedzia Homer o bogach ( ) nieznanego szerzej Heraklita oraz Wstp do tego, co przekazaa teologia helleska (E ) Lucjusza Kornutusa (oba pochodzce mniej wicej z tego samego okresu co Tablica). Celem pierwszego z nich bya przede wszystkim obrona Homera przed zarzutem bezbonoci, ktry to zarzut stawiano temu poecie w tradycji filozoficznej, poczwszy od Ksenofanesa, a ktry najsilniejszy wydwik uzyska w twrczoci Platona9. Zgodnie ze stoickim podziaem filozofii dokonuje on interpretacji w wietle ratio physica, ratio logica i ratio ethica (Zieliski 2000: 199). Drugi utwr przedstawia list rozmaitych interpretacji postaci wystpujcych w tradycyjnej mitologii greckiej, bardzo czsto za punkt wyjcia przyjmujc ustalenia etymologiczne. Jednake jako wprowadzenie nie jest to wycznie lista takich interpretacji, chocia na pierwszy rzut oka moe robi takie wraenie, albowiem przywieca mu cel wychowawczy w sensie greckiej pa idei, czyli z wyranym aspektem moralnym10, w ktrym wane miejsce zajmuje waciwie pojmowana religijno. Jak stwierdza Kornutus: Jednak odnonie do tych [mitw A.P.], suby bogom, tego, co waciwie przysparza chway bogom, zaakceptujesz pogld ojcw oraz dokadne [wyjanienia] tylko wtedy, gdy prowadz modych do ycia pobonego () a nie penego przesdw odnonie do bogw () do skadania ofiar, modlitwy, oddawania czci oraz przysigania w sposb odpowiedni ( ) i w odpowiednich momentach, wedle czego komponuje si symetria uczcych si ( ) (prze. A.P.).

Ze wzgldu na niepewno autorstwa oraz niko informacji na temat twrcy Tablicy pojawio si wiele tez dotyczcych tego, w jakim filozoficznym kontekcie mona interpretowa tre dzieka. Kebes jako autor oraz oglna wymowa miay wskazywa

7 Dlatego te omawiany jest w opracowaniach dotyczcych alegorii oraz zamieszczany w antologiach; zob. Ramelli, Luchetta 2004; Ramelli 2007.

8 Zob. Kulig 2005: 517; Bielawski 2008: 208221. Interpretacji alegorycznej dokonywali najprawdopodobniej ju w VI wieku p.n.e. Theagenes z Region (ucze Ksenofanesa), a w V wieku p.n.e. Anaksagoras i jego ucze Metrodor z Lampsaku; zob. DK 61 A 14; Califf 2003: 2136.

9 Heraclit. All. 14; zob. DK 21 B 11, DK 22 B 42, Pl. R. 379 c, 398 a, 595 b.10 Ramelli, Lucchetta 2004: 362; Boys Stones 2007: 7788. Nie wyklucza to oczywicie, i mamy tu do

czynienia ze swoistym podrcznikiem, czy te pomoc szkoln, ktra miaa wskaza drog przez zawioci greckiej mitologii do bezpiecznego portu filozofii stoickiej (widerkwna 1991: 354).


na klucz interpretacyjny w postaci filozofii pitagorejskiej, chocia trop ten dosy wczenie poddano krytyce (Praechter 1885: 2527). Pojawiajce si w treci rozrnienie na wiedz i przekonania skaniao do interpretacji w wietle filozofii eleackiej, w tym przede wszystkim filozofii Parmenidesa (Praechter 1885: 2730). Ponadto w rozdziale drugim mwi si, i osoba, ktra podarowaa wotum wityni, ya na sposb pitagorejski i parmenidejski. Trudno powiedzie, na czym miaby polega w parmenidejski sposb ycia, jednak sposb pitagorejski powizany z domniemanym okresem powstania pozwala na wskazanie na neopitagorejski kontekst interpretacyjny11. Na tym tle podkrelona zostaje waga takich poj, jak , , , czy , a cao dziea ma wyranie eschatologiczny charakter. Prawidowe odczytanie dostpne jest wycznie wtajemniczonym, natomiast pozostali odnajduj w nim jedynie popularne pogldy stoickie i cynickie. Oba nurty filozoficzne pitagorejski i parmenidejski zyskay, jak wiadomo, wspania syntez i nowy wymiar w filozofii Platona, a jego imi jako jedyne pojawia si w tekcie Tablicy (r. 33). Rozumienia utworu w kontekcie filozofii Platoskiej broni polski badacz T.Sinko (1951a: 331), ktry wskazywa przede wszystkim na silny zwizek treciowy z Prawami Platona. Wedug Sinki jednak to nie domniemany autor Tablicy mia by zwolennikiem filozofii Platoskiej, lecz tajemniczy donator dziea sztuki. Jak ju wyej wspomniano, wykorzystanie motywu wyboru odpowiedniej drogi ku mdroci zaowocowao prbami interpretacji w wietle filozofii cynickiej i/lub stoickiej.

Rzecznikiem ujcia w kontekcie przede wszystkim cynickim by K.Jol12, ktry polemizowa ze stoick interpretacj Praechtera. K.Jol w swej pracy stawia tez, i tak naprawd autorem mitu o Heraklesie, przypisywanego u Ksenofonta soficie Prodikosowi, by zaoyciel szkoy cynickiej Antystenes. Wszystkie pniejsze paralele i wariacje na temat tego mitu wykazuj w mniejszym lub wikszym stopniu wpywy cynickie (Jol 1901: 305, 329). O cynickiej wymowie Tablicy maj wiadczy m.in.: przeciwiestwo , rola dziea sztuki w wychowaniu, polemika przeciwko faszywej paidei, ktra ma swe rdo wycznie w pismach i ksigach (posiadaj one warto, jeli znajduj zastosowanie w ksztaceniu moralnym), przeciwiestwo drogi i bdzenia (Jol 1901: 328)13.

Natomiast elementami stoickimi wedug Praechtera miao by m.in. to, e rzeczy zewntrzne nie s uznawane za dobra, szczcie mdrca ma charakter wewntrzny, szczcie zaley od wiedzy o dobru i zu, dobro nie moe pochodzi ze za (Praechter 1885: 34 n). Jednak najczciej przyjmowane stanowisko interpretacyjne widoczne nawet w przytoczonych powyej przykadach moe zosta okrelone mianem

11 Rzecznikami takiej interpretacji s przede wszystkim W.Jaeger (1960: 139140) oraz R.Joly (1963: 3740).

12 Jol 1901: 322332; w literaturze XX wiecznej interpretacj cynick wspiera D.Pesce; zob. Ramelli, Lucchetta 2004: 364.

13 Z punktu widzenia XX wiecznych bada nad nurtami sokratycznymi mona wspomnie o tym, i pojawiy si wtpliwoci co do susznoci czenia Antystenesa z ruchem cynickim, zwaszcza w aspekcie etycznym; zob. Dudley 1938: 116; Giannantoni 1990: 223233; Branham 1996: 81104.


eklektycznego14, czyli takiego, w ktrym w wyjanianiu znaczenia dzieka uywa si poczenia dwch lub wicej doktryn filozoficznych. Najczciej, jak ju wspomniano, wymienia si poczenie cynizmu i stoicyzmu, ale pojawiy si rwnie interpretacje pitagorejsko stoicka oraz parmenidejsko pitagorejsko cynicko sokratejska (Fitzgerald, White 1983:26).

Na koniec warto wspomnie o jeszcze jednym aspekcie, ktry pojawi si w literaturze sekundarnej. Datowanie Tablicy na III w. n.e. zwrcio uwag badaczy na moliwo stycznoci z rodzc si wanie w tym okresie literatur chrzecijask. Wskazano w tym wypadku na paralele midzy Tablic a Pasterzem () Hermasa15. Zwraca si uwag na podobiestwo struktury oraz wspwystpowanie pewnych motyww: obrazu ycia, postaci Sfinksa, kobiety siedzcej na tronie, ocalenia, Uudy, prawdziwej drogi oraz wielu, wielu innych16.

W literaturze polskiej przekad Tablicy obecny jest od XVI w.; do okresu przedwojennego tumaczona bya co najmniej czterokrotnie17:

1. Cebes Tebaczyk ucze Sokratesa. Tablica. Albo konterfet Cebessa Tebanskiego Philozopha, ucznia Sokratesa, ktry w sobie zamyka bieg wszytkiego ywota ludzkiego, slicznie przez kstaty a podobienstwa wymalowany: peny nieprzebraney mdroci: kadego stanu czowiekowi, tych skaonych czasw, potrzebny ypoyteczny. Teraz nowo z aciskiego na Polski jzyk przeoony. W Krakowie z Drukarni Macieja Wierzbity, Roku Paskiego 1581;

2. Obraz Cebesa i dorcznik Epikteta, z greckiego przeoy i uwagami objani X.Ignacy Hoowiski, Wilno 1845;

3. Cebesa Tebaczyka tablica, czyli obraz ycia ludzkiego, przeoy z greckiego najzyk polski C.C.Mrongowius, Gdask 1845;

4. Obraz Tebaczyka Kebesa, Sprawozdania Gimnazjum w Nowym Sczu 1912, prze. W.L.Podobiski, s. 3657.

14 Okrelenie to miao dla wielu badaczy znaczenie pejoratywne, oznaczajce zanik intelektualnego wigoru i kreatywnoci. Takie ujcie zawdzicza ono przede wszystkim E.Zellerowi (1880: 528545). Interpretacja bardziej pozytywna i bardziej uyteczna dla bada historycznych przedstawiona zostaa w: Dillon, Long 1988.

15 Przekad polski: widerkwna & Starowieyski 1998: 248307.16 Zob. Taylor 1900: 276319; Taylor 1901a: 2438. Z tezami Taylora polemizowa G.S.Stock(1901:

8793), ktry konkluduje: caa tre Pasterza moga zosta napisana, nawet gdyby Hermas nigdy nie widzia albo nie sysza o Obrazie. W tym samym numerze Journal of Philology znalaza si odpowied Taylora (1901b: 9498), w ktrej stara si on rozjani niektre wtpliwoci.

17 Podaj za: Podobiski 1912: 34.


TABLICA KEBESA

I [1] Zdarzyo nam si przechadza w wityni Kronosa18, w ktrej ogldalimy wiele rnych wotw; na przedniej cianie wisiaa tam pewna tablica, na ktrej znajdowa si pewien niezwyky obraz przedstawiajcy niepowtarzalne opowieci ( ), co do ktrych nie bylimy w stanie zrozumie, czego i jakich czasw dotyczyy. [2] Albowiem tym, co namalowane, nie wydaway si by ani polis, ani obz wojskowy, lecz mur majcy wewntrz siebie dwa inne mury jeden wikszy, drugi mniejszy. W pierwszym murze bya rwnie brama. Zdawao nam si, e naprzeciw bramy sta ogromny tum, [3] a wewntrz, w [obrbie] muru wida byo jak spor liczb kobiet. Przy wejciu do [pierwszej] bramy [i muru] sta jaki starzec sprawiajc wraenie, jakby co nakazywa napywajcemu tumowi.

II [1] Kiedy tak dugi czas spieralimy si co do [znaczenia] tej opowieci (), podszed jaki starzec i rzek: O cudzoziemcy, niczego dziwnego nie doznajecie, spierajc si co do tego obrazu. Albowiem nawet wielu spord miejscowych nie wie, co ta opowie moga znaczy; [2] nie jest to bowiem wotum wojenne, lecz dawno temu przyby tu pewien cudzoziemiec19, m roztropny i biegy w mdroci ( ), w pewien sposb naladujcy sowem i czynem Pitagorejski20 oraz Parmenidejski [sposb] ycia, ktry ofiarowa t wityni i obraz Kronosowi21.

[3] Czy widziae zapytaem i poznae tego ma?Ale bdc modym rzek podziwiaem tego starca22. Albowiem wykada

o wielu godnych uwagi rzeczach. Wtedy te czsto syszaem szczegowy [wykad] i o tej opowieci.

18 Por. Pl. Erx. 292 a (przekad polski: Pseudo Platon 1985); Longos 1999.19 Por. Pl. Sph. (przekad polski: Platon 1956); Plu. Moralia, 942 b (przekad polski: Plutarch 1988).20 Por. Pl. R. 600 b (przekad polski: Platon 1958); Iamb. VP (przekad polski: Jamblich 1993).21 Kronos kojarzony by z yciem szczliwym; zob. Hes. Op., 109126 (przekad polski: Hezjod 1999);

Pl.Plt. 268d274 e (przekad polski: Platon 1956); Pl. Lg. 713 a714 a (przekad polski: Platon 1960); Arist. Ath. 16, 7 (przekad polski: Arystoteles 2001).

22 Por. Pl. Tht. 183 e (przekad polski: Platon 1959).


III [1] Na Zeusa wic rzekem objanij nam go, jeli nie masz na gowie jakiej wanej sprawy; wielce bowiem pragniemy posucha, o czym jest ta opowie.

Nic nie stoi na przeszkodzi, o cudzoziemcy odrzek. Lecz najpierw musicie usysze, e objanienie () pociga za sob pewne niebezpieczestwo.

A jakie to? zapytaem.Ot rzek jeli z uwag wysuchacie i pojmiecie to, co mwione, bdziecie

mdrzy i szczliwi ( ), jeli za nie, to stawszy si niemdrymi (), nieszczliwymi (), ponurymi () i gupimi () bdziecie y le (). [2] Objanienie bowiem jest podobne do zagadki Sfinksa, ktr zadano ludziom. Jeli kto j poj, ocali ycie, jeli za nie poj, by zabijany przez Sfinksa. Podobnie ma si z tym objanieniem. Sfinks bowiem dla ludzi jest bezmylnoci ()23. [3] Niejasno pyta o to, co w yciu jest dobre (), co ze (), co ani dobre, ani ze24. Jeli wic kto tego nie pojmie, ginie przez samego siebie, nie natychmiast jak ten, kto gin poarty przez Sfinksa, lecz pomau, niszczony przez cae ycie jak ci, ktrzy poddani s karze. [4] Jeli natomiast kto zrozumia, to natychmiast bezmylno ginie, zostaje ocalony i przez cae ycie jest zadowolony i szczliwy ( ). Z uwag wic suchajcie i nie zrozumcie le25.

IV [1] O Heraklesie, jakim napenie nas pragnieniem, jeli rzeczy tak si maj.Ale maj rzek wanie tak.Kontynuuj wic bez zwoki, a my z uwag suchamy, skoro taka grozi kara.[2] Wziwszy wic jaki kij i wskazawszy nim malowido rzek: Widzicie ten mur?.

Widzimy.

V [1] Jak wic drog nakazywa poda i w jaki sposb? zapytaem.Czy widzisz powiedzia obok bramy pewien tron spoczywajcy w miejscu, na

ktre wkracza tum, na ktrym siedzi kobieta uksztatowana pod wzgldem charakteru ( ) i wydajca si pontn (), a ktra w doni dziery jaki puchar?

[2] Widz. Lecz kim ona jest? zapytaem.Zwie si Uuda ()26 powiedzia ktra wprowadza w bd ()

wszystkich ludzi.

23 Por. D.Chr. Orr. X 31, 732, 1: Syszaem, e kto mwi, i Sfinks jest gupot (prze. A.P.).24 Zob. cynicy: D.L.VI 105 (przekad polski: Diogenes Laertios 2006; platonizm: Pl. Cri. 44 d (przekad

polski: Platon 1958b), Pl. Smp. 202 b (przekad polski: Platon 1957a), Pl. Grg. 467 e (Platon 1991); Ksenokrates fr. 76 Heinze (Heinze 1892) = fr. 231 Isnardi Parente (Senocrate Ermodoro 1982), D.L.III 102; stoicy: D.L.VII 92, 101, 165; Epict. Dissertationes II 9, 19, III 3, IV, 1 (przekad polski: Epiktet 1961); Sen. Ep. 118 (przekad polski: Seneka 1961).

25 Por. Syr 39, 23, Mt 13, 1018, 3435, Mk 4, 1012.26 Por. D.Chr. Orr. IV 114115: Niech go prowadzi uuda, bardzo pikna i pontna ( ),

przyobleczona w szaty godne nierzdnicy, umiechajca si i obiecujca wiele dbr, e wraz z ni poda szczliwo, a zapominajc o nim wrzuca w otcha, do wielkiego i mierdzcego szamba, a nastpnie opuszcza go, aby wczy si wraz z obleczonymi wiecami i szafranem. Takiemu despocie suc i doznajc takich rzeczy bdz () w yciu takie dusze, ktre yjc, tchrz przed trudem i nie s do niego zdolne, usune


A c ona czyni?Wkraczajcych do ycia poi swoj moc ().[3] A c to za napj?

Bd () rzek i niewiedza ()27.A co dalej?Ci, ktrzy wypili, wkraczaj do ycia28.A czy wszyscy pij bd, czy te nie?

VI [1] Pij wszyscy rzek jedni jednak wicej, inni za mniej. A ponadto, czy widzisz wewntrz bramy pewn grup kobiet o rozmaitych ksztatach?

Widz.[2] Je zwie si Przekonania (), Pragnienia () i Przyjemnoci

(). Kiedy tum wchodzi, one podskakuj i przytulaj si do kadego, a nastpnie odprowadzaj.

Dokd ich odprowadzaj?Jednych ku ocaleniu rzek innych za ku zatraceniu przez uud.O wspaniay, o jakim to niebezpiecznym napoju mwisz.[3] A wszystkie one rzek obiecuj, e powiod ku temu, co najlepsze (

) oraz ku yciu szczliwemu i zyskownemu (). Oni za z powodu niewiedzy i bdu, ktre wypili od Uudy, nie odkrywaj, jaka jest prawdziwa droga w yciu, lecz bdz na chybi trafi, jak widzisz, e i ci, ktrzy wkroczyli wczeniej, kr gdzie popadnie.

VII [1] Widz je rzekem. Lecz kim jest ta kobieta, ktra wydaje si by lepa i szalona oraz siedzie na jakim okrgym kamieniu?

Zwie si j rzek Fortuna (); jest nie tylko lepa i szalona, lecz rwnie gucha29.

[2] A c czyni?Kry wszdzie rzek. Jednych upi z majtku, a innym daje; tym z kolei natych

miast zabiera to, co daa, i daje innym na chybi trafi i zmiennie ( )30. Dlatego ten znak piknie ujawnia jej natur.

przyjemnociom, uwielbiajce przyjemnoci oraz ciaa. yjc le i haniebnie nie z wyboru, lecz wrzucone w nie (tum. A.P.). U Platona zwizana jest z tym, co zmysowe (Phd. 83 a) oraz faszem (R. 459 c, Sph. 260 c, Lg.916 d); por. Luc. Cal. 20 (przekad polski: Lukian 1962).

27 Zwizek i : Luc. Tim. 27 (przekad polski: Lukian 1960 a); Luc. Charon 21 (przekad polski: Lukian 1962b).

28 Por. Cic. Tusc. III 1, 2 (przekad polski: Cyceron 1961).29 Zob. Plin. NH.II 22; Cic. Amic. (przekad polski: Cyceron 1997); Rhet. Her. II 36; Ov. Pont. IV 8, 16;

D.Chr. Orr. LXV 12, 15: A rwnie i to jest bardzo dziwne. Oprcz wielu sownych blunierstw wzgldem losu rzebiarze i malarze l j, jedni malujcy j jako szalon i rozrzutn, inni za stojc na kuli, czyli wspierajc si niepewnie i niebezpiecznie (prze. A.P.).

30 D.Chr. Orr. LXIV 26, 527: Takie s dary dla ludzi od bogw. Lecz to Fortuna je kontroluje przydzielajc retorowi, strategowi, biednemu, bogatemu, staremu i modemu. Krezusowi daa zoto, Kandaulesowi kobiet, Peleusowi miecz, Nestorowi tarcz, Pterelasowi zote wosy, Nisusowi purpurowe loki, Alkibiadesowi pikno,


[3] A jaki to znak? zapytaem.To, e stoi na okrgym kamieniu31.A c to znaczy?e dar od niej nie jest ani pewny, ani stay. Kiedy kto jej uwierzy, rodz si rozcza

rowania () wielkie i przykre.

VIII [1] A ten liczny tum [ludzi], ktry stoi wok niej, c chce i jak si ich zwie?Zwani s oni nierozmylnymi (); kady z nich prosi o to, co ona

rozrzuca.Dlaczego wic nie wygldaj podobnie, lecz jedni z nich wydaj si cieszy, inni za

wydaj si upada na duchu i wyciga rce?[2] Ci z nich, ktrzy wydaj si cieszy i mia rzek s tymi, ktrzy co od niej

otrzymali; oni zw j dobr Fortun. Ci za, ktrzy lamentuj [i wycigaj rce] s tymi, ktrzy s pozbawieni tego, co wczeniej im daa. Oni znw zw j z Fortun.

[3] A czym jest to, co ona im daje, e jedni otrzymawszy ciesz si, drudzy za utraciwszy lamentuj?

To s te [rzeczy] rzek o ktrych wielu ludzi mniema, i s dobre.A co to jest?[4] Oczywicie, bogactwo (), sawa (), szlachetne urodzenie (),

dzieci (), wadza tyraska (), krlestwa () i inne im podobne32.Czy one nie s dobrami?O nich rzek bdzie mona podyskutowa pniej, teraz za skupmy si na

opowieci.Oczywicie.

IX [1] Czy widzisz, kiedy przejdziesz bram, inny, wyszy mur oraz stojce poza murem kobiety, przystrojone tak, jak to maj w zwyczaju prostytutki?

Ale tak.Zw si one Niepowcigliwo (), Rozwizo (), Chciwo

() i Pochlebstwo ().[2] A po c one tutaj stoj?

Czyhaj rzek na tych, ktrzy dostali co byli od Fortuny.A jak to?Podskakuj, cz si z nimi, schlebiaj i domagaj si, aeby zostali z nimi mwic,

e bd wiedli ywot przyjemny (), pozbawiony trudu () i cierpienia

Sokratesowi mdro, Aristeidesowi sprawiedliwo, Lacedemoczykom ziemi, Ateczykom morze (prze. A.P.). Por. Ov. Tr. III 7, 42; Hor. Carm. III 29, 4952 (przekad polski: Horacy 1971); Juv. III 3840 (przekad polski: Winniczuk 1958).

31 Zob. Plu. Moralia 317 e318 a; Gal. Protr. 2; Artem. II 37 (przekad polski: Artemidor z Daldis 1995); Ov. Pont. IV 3, 3132; Tri. V 8, 7;

32 Por. Juv. X 23365; Ph. De Abrahamo 24, 525, 1; 219, 3220, 1; 263, 1263, 3.


()33. [3] Jeli kto zosta przez nich przekonany, moe wej do Zbytku ()34, a spdzanie tam czasu dotd komu wydaje si przyjemne, dopki go podnieca ()35, a pniej ju nie. Kiedy bowiem oprzytomnieje36, dostrzee, e nie konsumowa, lecz zosta przez ni zadrczony i zgwacony. [4] Dlatego te, kiedy roztrwoni ju wszystko, co otrzyma od Fortuny, zmuszony jest suy tym kobietom, wszystko znosi, zachowywa si nieprzyzwoicie i czyni ze wzgldu na nie wszystko, co jest szkodliwe (), jak na przykad oszukiwanie (), witokradztwo (), krzywoprzysistwo (), zdradzanie (), grabie () i wszystko, co podobne do tego. Kiedy tego wszystkiego dokonaj, przekazuje si ich Karze ().

X [1] A jaka ona jest?Czy widzisz rzek nieco za nimi, powyej jakby mae drzwiczki i pewne ciasne

i mroczne miejsce?Ale tak.Czy nie wydaj si tam przebywa brzydkie i brudne kobiety, ubrane w achmany?[2] Ale tak.

S nimi po kolei rzek ta, ktra trzyma batg, nazywa si Kara, ta, ktra gow trzyma na kolanach, zwie si Udrka (), a ta, ktra wyrywa sobie wosy, zwie si Rozpacz ()37.

[3] A ten inny mczyzna stojcy przy nich, jaki brzydki, chudy i nagi, a obok niego jaka inna kobieta, podobna do niego, brzydka i chuda, kim s?

On zwie si Lament () rzek a ona Depresja () i jest jego siostr. [4] On zostaje im przekazany i yje wraz z tymi, ktrzy poddani s karze; nastpnie znw zostaj przerzuceni do innego pomieszczenia, do Niedoli (), i tam przebywa cae ycie w cakowitej niedoli, chyba e z wyboru zdarzy si mu si spotka Skruch ()38.

XI [1] A co si stanie, jak spotka Skruch?

33 Por. X.Mem. II 1, 2325 (przekad polski: Ksenofont 1967); Cic. Sen. XXIII 82 (przekad polski: Cyceron 1996).

34 Por. D.Chr. Orr. IV 84: Jeden z tych [rodzajw ycia A.P.], o ktrych mwiem, to ycie w zbytku i rozpucie co do przyjemnoci cielesnych (prze. A.P.).

35 Zwizek poj , z przyjemnoci widoczny jest ju u Platona (Phlb. 47 a), a pniej pojcia te zostay przejte przez filozofi epikurejsk. Zob. fr. 411414 (Usener 1887). Por. Ph. Legum allegoriarum III 160 (przekad polski: Filon Aleksandryjski 1986).

36 Por. Luc. Bis Acc. 1617 (przekad polski: Lukian 1962 c).37 Por. Pl. Cra. 419 c (przekad polski: Platon 1990).38 Autor Tablicy dokonuje rozrnienia midzy a wspomnianym wczeniej stanem oprzytomnie

nia, oba jednak pojcia, zwaszcza w literaturze chrzecijaskiej, bywaj cile ze sob zwizane; zob. Ph. Legum allegoriarum II 60.


Wycignie go z niepowodze i przedstawi innej Przekonaniu i Pragnieniu, prowadzcej ku prawdziwej Edukacji ( ), a jednoczenie rwnie ku tej, nazywanej Faszyw Edukacj ()39.

[2] I co si stanie?Jeli powiedzia yczliwie przyjmie to Przekonanie, ktre poprowadzi go ku

prawdziwej Edukacji, to oczyszczony przez ni ocali si i staje si w yciu zadowolony i szczliwy; jeli za nie, jest wprowadzany w bd przez Faszyw Edukacj.

XII [1] O Heraklesie, jak wielkie jest to drugie zagroenie. Jaka jest Faszywa Edukacja? zapytaem.

Czy nie widzisz tego drugiego muru?[2] Ale oczywicie rzekem.

A czy poza murem, obok wejcia, stoi pewna kobieta, ktra wydaje si by schludna i porzdna?

Ale tak.[3] Wielu bezmylnych ludzi nazywa j Edukacj (); jednake nie jest ni,

lecz Faszyw Edukacj rzek. Ci, ktrzy ocaleli, kiedy chc dotrze do prawdziwej Edukacji, tam najpierw si udaj.

Czy nie istnieje inna droga, ktra prowadzi do prawdziwej Edukacji?Nie rzek.

XIII [1] A ci ludzie, ci wewntrz muru, ktrzy przechadzaj si tam i z powrotem, kim oni s?

To wielbiciele () Faszywej Edukacji rzek zwiedzeni bdem, ktrym si zdaje, i obcuj z prawdziw Edukacj.

A jak si oni nazywaj?[2] Poeci rzek retorzy, dialektycy, muzycy, arytmetycy, geometrzy, astro

logowie, krytycy literaccy ()40, hedonici41, perypatetycy42 i inni, ktrzy s im podobni.

XIV [1] A te kobiety, ktre wydaj si kry podobnie jak pierwsze, wrd ktrych rzeke, e jest Niepowcigliwo [i inne z nimi], kim s?

39 Zdecydowano si odda grecki termin paideia poprzez polski odpowiednik edukacja dla zachowania rodzaju eskiego (innym moliwym odpowiednikiem, chocia ju o bardzo (zbyt) szerokim zakresie znaczeniowym, byaby kultura). Naley pamita, i ma on jednak duo szersze znaczenie i najczciej oddawany jest jako wychowanie. Szeroko zagadnienie paidei omawia W.Jaeger (2001).

40 Termin zosta z czasem zastpiony w literaturze greckiej pojciem ; zob. Clem. Al. Strom. I 16, 79 (przekad polski: Klemens Aleksandryjski 1994). Wymienione nauki tworz tzw. , ktra czsto poddawana bya krytyce w systemach filozofii hellenistycznej; zob. Marrou 1969: 256257.

41 Za systemy hedonistyczne uchodziy przede wszystkim filozofie cyrenaicka oraz epikurejska; zob. Simp. in Cat. 4, 67; Phlp. in Cat. 2, 56.

42 Trudno powiedzie, dlaczego w tym gronie znalaza si szkoa zaoona przez Arystotelesa by moe ze wzgldu na pozytywne nastawienie do wymienionych wczeniej elementw ; zob. D.L. V 31.


One s takie same rzek.[2] Czy wic i one tam wchodz?

Na Zeusa, tam rwnie, ale rzadko i nie tak jak w pierwszym murze.A wic Przekonania rwnie? zapytaem.[3] Pozostaje bowiem w nich napj, ktry wypili od Uudy, a wic niewiedza pozo

staje w nich, na Zeusa43, a wraz z ni bezmylno i nie opuci ich ani przekonanie, ani pozostae niepowodzenie (), a nie uwolni si od Faszywej Edukacji i wejd na prawdziw drog i wypij ich oczyszczajcych mocy ( ). [4] Nastpnie, kiedy oczycili si i pozbyli za, ktre mieli, oraz przekona, bezmylnoci i wszelkiego pozostaego nieszczcia, wtedy w ten sposb bd mogli zosta ocaleni. Natomiast ci, ktrzy pozostan tam z Faszyw Edukacj, nigdy nie uwolni si, ani wskutek tych nauk () nie opuci ich adne zo.

XV [1] A jaka jest ta droga, ktra prowadzi do prawdziwej Edukacji? zapytaem.Czy widzisz powyej rzek to pewne miejsce, gdzie nikt nie zamieszkuje, lecz

wydaje si by puste?Widz.[2] A czy i pewne, mae drzwi i pewn drog przed drzwiami, ktra jest niezbyt

zatoczona, lecz bardzo nieliczni ni podaj, jakby z tego powodu, e jest to jakie bezdroe, nierwne i kamieniste?

Ale tak rzekem.[3] Zaiste wydaje si tam by rwnie wysokie wzgrze z bardzo wskim podej

ciem oraz z obu stron stromymi brzegami i gbinami44.Widz.To jest wanie ta droga rzek ktra prowadzi do prawdziwej Edukacji.[4] Wyglda na bardzo trudn.

Czy widzisz powyej, na wzgrzu pewn wielk, wysok i strom ska?Widz rzekem.

XVI [1] Czy widzisz rwnie dwie kobiety stojce na skale, zdrowe i silne na ciele, tak, e wycigaj rce z takim zapaem?

Widz, lecz jak one si nazywaj? zapytaem.[2] Jedna nazywa si Samokontrola (), druga natomiast Wstrzemili

wo (); s za siostrami.Po c w ten sposb, z takim zapaem wycigaj rce?[3] Dodaj odwagi rzek przybywajcym do tego miejsca, aeby si nie bali i nie

tchrzyli mwic, e musz jeszcze tylko co nieco wytrwa, a wejd na pikn drog.

43 W wydaniu Drosihna (1871) sowa a wic niewiedza pozostaje w nich s interpretowane jako zadane pytanie, na ktre pada odpowied twierdzca: Tak, na Zeusa.

44 Por. np. Hes. Op. 289290; X.Mem. II 1, 2728; Luc. Bis Acc. 21.


[4] Kiedy za przybd do skay, jak na ni wejd? Nie widz bowiem adnej drogi, ktra by do nich prowadzia.

To one zstpuj ze stromizny i zabieraj ich do gry, do siebie, a nastpnie nakazuj, aeby nieco odpoczli. [5] Po chwili daj si i odwag ( ), oznajmiaj, i poprowadz ich ku prawdziwej Edukacji oraz wskazuj im drog, ktra jest pikna, rwna, atwa i wolna od wszelkiego za, jak widzisz45.

Wida wyranie, na Zeusa.

XVII [1] Czy widzisz rzek przed tym gajem pewne miejsce, ktre wydaje si pikne, kwieciste i opromienione penym blaskiem?

Ale tak.[2] Spostrzegasz wic na rodku bonia kolejny mur i kolejn bram?

Tak te jest. Jak jednak nazywa si to miejsce?[3] Siedziba szczliwych ( )46 rzek tam spdzaj czas

wszelkie Cnoty () oraz Szczliwo ().Ach, jake pikne rzekem jest to miejsce, o ktrym mwisz.

XVIII [1] Czy wic widzisz zapyta obok bramy jest pewna kobieta o piknym i spokojnym obliczu, w mocno ju rednim wieku, majca szat prost i nieozdobion47? Stoi za nie na okrgym kamieniu, lecz na kwadratowym, pewnie osadzonym. [2]A wraz z ni s dwie inne, ktre wydaj si by crkami.

Wida wyranie, e tak jest.A zatem ta w rodku midzy nimi to Edukacja, jedna za to Prawda (),

a druga Namowa ().[3] Dlaczego jednak stoi ona na kwadratowym kamieniu?

Jest to znak rzek e droga do niej jest bezpieczna i pewna dla przybywajcych oraz e dar jest bezpieczny dla tych, ktrzy go otrzymuj48.

[4] A c to jest, to, co ona daje?Odwaga i niestrachliwo () odrzek w.A czym one s?Jest to wiedza () rzek i niczego strasznego nie doznaje si w yciu.

45 Dostrzegalny jest tutaj kontrast pomidzy trudnym dochodzeniem do cnoty, a jej atwoci na ostatnim etapie; por. Sen. Ben. VII 1 (przekad polski: Seneka 1965); Ph. De agricultura 101 (przekad polski: Filon Aleksandryjski 1994).

46 W literaturze antycznej obraz miejsca idealnego obecny jest od samego jej zarania, czsto jednak sytuowany jest poza tym, co aktualne (w przeszoci mit zotego wieku Hezjod; po mierci pola elizejskieWergiliusz, wyspy szczliwych Pindar, gwiazdy Platon, Cyceron, Seneka). Wyjtkami s jak si wydajewczesnogreckie wyobraenia pola elizejskie u Homera (gdzie zostaje przeniesiony czowiek w swej duchowocielesnej caoci i zyskuje niemiertelno; niekonieczne jest rwnie legitymowanie si odpowiednim poziomem moralnym) oraz wyspy szczliwe u Hezjoda. W przypadku Tablicy wyranie wida, i to szczliwe miejsce znajduje si w obrbie ycia.

47 Por. Lu. Pisc. 12, 16 (przekad polski: Lukian 1962 d); Gal. Protr. 10.48 Co do szecianu jako symbolu stabilnoci zob. Pl. Tim. 55 de (przekad polski: Platon 1986).


XIX [1] O Heraklesie rzekem jak pikne s to dary. Lecz z jakiego powodu stoi ona w ten sposb poza murem?

Aby przybywajcych wyleczy rzek i napoi oczyszczajc moc. A nastpnie, kiedy zostan oczyszczeni, prowadzi ich w ten sposb do Cnoty49.

[2] W jaki sposb? zapytaem. Nie rozumiem.Ale zrozumiesz rzek. Jeli komu zdarzy si powanie chorowa, to idzie

do lekarza, by ten przy pomocy rodkw oczyszczajcych usun przyczyny choroby ( ), a zatem w ten sposb lekarz doprowadza go do poprawy i zdrowia. [3] Jeli za nie by posuszny nakazom, wzgardziwszy nimi jako prawdopodobnymi (), zostanie doszcztnie wyniszczony przez chorob50.

To rozumiem rzekem.[4] W ten sam sposb rzek kiedy kto przybdzie do Edukacji, wyleczy go

i napoi swoj moc, skoro tylko najpierw go oczyci i usunie wszelkie zo, jakie mia, kiedy przyby51.

A jakie ono byo?[5] Niewiedza i bd, ktry wypi by przy Uudzie, oraz chepliwo (),

pragnienie, niepowcigliwo, gniew (), chciwo () i wszelkie pozostae, ktrymi zosta napeniony52 w pierwszym murze.

XX [1] A kiedy zosta ju oczyszczony, dokd odchodzi?Do rodka rzek do Wiedzy i innych Cnt.A jakie to Cnoty?[2] Czy nie widzisz zapyta w bramie grupy kobiet, ktre wydaj si powabne,

skromne, majce szat niewyszukan o prost; a ponadto s naturalne, w aden sposb nie upikszone jak inne?

[3] Widz rzekem. Lecz jak one si nazywaj?Pierwsz nazywaj Wiedz rzek, inne za s jej siostrami: Odwaga (), Spra

wiedliwo (), Pikno dobro (), Roztropno (), Obyczajno (), Wolno (), Samokontrola, yczliwo ().

[4] O najpikniejszy rzekem jak wielk nadziej mamy.Jeli zrozumiecie rzek uzyskacie to, o czym syszycie.Ale uwaamy rzekem jak najbardziej.A zatem rzek zostaniecie ocaleni.XXI [1] Kiedy wic one wezm go, dokd prowadz?

Do matki rzek.A kto to jest?Szczliwo rzek.

49 Por. Pl. Phd. 69 bc (przekad polski: Platon 1995 a); Dam. in Phaedonem 120121, 128131, 156158.50 Por. Plu. Moralia 500e501d.51 Co do analogii medycynafilozofia zob. np. Cic. Tusc. III 3, 5.52 Por. Pl. Phd. 67 a; Iamb. Myst. 5, 15.


Jaka ona jest?[2] Czy widzisz t drog, ktra prowadzi do tego wzniesienia, ktre jest warowni

spord wszystkich murw?Widz.[3] Czy przed bram znajduje si pewna powabna kobieta, siedzca na wysokim

tronie, ubrana w sposb godny wolnego czowieka i prosto oraz uwieczona bardzo piknym i kwiecistym wiecem?53

Wida wyranie, e tak jest.Tak wic to jest Szczliwo rzek.

XXII [1] A c czyni, kiedy kto tam przybdzie?Szczliwo oraz wszystkie inne Cnoty zwiecza go rzek swoj moc jak

zwycizc wielkich zawodw54.A jakie to zawody zwyciy? zapytaem.[2] Najwiksze rzek a te najwiksze bestie55, ktre wczeniej go zeray,

powstrzymyway i zniewalay, wszystkie je pokona i wyrzuci z siebie i opanowa samego siebie tak, e owe su niewolniczo jemu, jak on im wczeniej.

XXIII [1] O jakich bestiach mwisz? Bardzo bowiem chc usysze.Po pierwsze rzek Niewiedza56 i Bd. Czy one wydaj si tobie bestiami?Zymi () rzekem.[2] A nastpnie Udrka, Lament, Chciwo, Niepowcigliwo i wszelka pozostaa

Nikczemno (). Wszystkimi nimi wada, a nie jest wadany jak wczeniej.[3] Jaki wspaniay wyczyn rzekem najpikniejsze zwycistwo. Lecz powiedz

mi jeszcze to: jaka jest moc wieca, ktrym powiedziae57, e jest on wieczony?

53 Por. X.Mem. II 1, 22; D.Chr. Orr. I 7071: Wskaza wic mu najpierw na wikszy szczyt, gdzie siedziaa na okazaym tronie kobieta pikna i wspaniaa, ubrana w bia szat, dzierc bero nie ze zota ani srebra, lecz z jakiej innej substancji () czystej i bardzo lnicej (). Oblicze miaa pogodne a zarazem pene godnoci (); podobnie postrzegao si jej ca posta, a jej wygld si nie zmienia (prze. A.P.).

54 Metaforyka sportowa bya czsto wykorzystywana w filozofii staroytnej i to przez jej rne nurty; zob. np. cynicy: D. L.VI 70 = fr. V B 446454 SSR (Giannantoni 1990); Pl. Prt. (przekad polski: Platon 1995b; D.Chr. Orr. VIII 2730, IX 1112; stoicy: Sen. Dial. I 2 (przekad polski: Seneka 1989); Epic. Dissertationes III 22, III 26, IV 10; Plu. Moralia 24 (przekad polski: Plutarch 1954); M.Ant. III 4, (przekad polski Marek Aureliusz 1984); Ph. Legum allegoriarum II 108; III 48.

55 Por. Pl. Ep. 335 b (przekad polski: Platon 1987); D.Chr. Orr. IX 11 (odpowied Diogenesa na zarzut bezprawnego przystrojenia si wiecem na igrzyskach): Wielu i to wspaniaych przeciwnikw [pokonaem], nie takich jak ci niewolnicy toczcy teraz i tutaj walki zapanicze, rzucajcy dyskiem i biegajcy, lecz o wiele trudniejszych: bied, wygnanie, zniesawianie, a ponadto gniew, cierpienie, pragnienie, strach oraz najbardziej ze wszystkich niepokonan besti, podstpn i przymiln przyjemno (prze. A.P.).

56 Por. Men. Periciromene.57 Lakuna.


[4] Przyczyniajc si do szczcia, modziecze. Ten bowiem, kto zostanie uwieczony t moc, staje si szczliwy i zadowolony, a pragnienia szczcia nie pokada w innych, lecz ma je w sobie samym58.

XXIV [1] O jakime to piknym zwycistwie mwisz. Kiedy za zostanie uwieczony, c czyni i gdzie si udaje?

[2] Cnoty bior go i prowadz do tego miejsca, skd przyby, i wskazuj tych, ktrzy tam spdzaj czas jako le spdzajcych czas, ndznie () yjcych oraz jako rozbitych w yciu, bdzcych i pokonanych jakby przez wrogw, jedni przez Niepowcigliwo, Chepliwo, Chciwo, a inni przez Prno () i inne spord Nikczemnoci. [3] Nie potrafi uwolni si z tych niebezpieczestw, ktrym s powolni, a wic ocali si i przyby tutaj, lecz yj w niepokoju przez cae ycie. Doznaj za tego, poniewa nie mog odnale drogi tutaj; zapomnieli bowiem rozkazu Daimona.

XXV [1] Wydajesz si susznie mwi. Lecz jestem znw niepewny co do tego, dlaczego Cnoty wskazuj mu owo miejsce, skd wczeniej przyby.

[2] Nie widzia ani nie zna dokadnie rzek niczego, co tam jest, lecz waha si z powodu niewiedzy i bdu, ktry by wypi; uznawa te, ktre nie s dobre, za dobre, a te, ktre nie s ze, za ze. Dlatego y le jak inni, ktrzy tam spdzaj czas. Teraz za otrzymawszy wiedz o tych [rzeczach], ktre s korzystne ()59, yje piknie i postrzega ich jako postpujcych le.

XXVII [1] Skoro wic wszystko to postrzega, c czyni albo dokd si udaje?Gdziekolwiek chce rzek. Wszdzie jest bezpieczny jak w Korykrejskiej Jaskini60

i wszdzie, gdzie by nie przyby, ze wszech miar bdzie y piknie ze wszelkim bezpieczestwem61. Wszyscy przyjm go bowiem z radoci jak chorzy lekarza62.

[2] A czy nie boi si owych kobiet, ktre nazwae bestiami, e czego od nich dozna?

Nie bd mu dokucza wcale ani Rozpacz, ani Udrka, ani Niepowcigliwo, ani Chciwo, ani Bieda (), ani aden inny Wystpek (). [3] Panuje bowiem nad wszystkim i jest ponad wszystkim, co wczeniej sprawiao mu udrk jak ci, ktrzy zostali ugryzieni przez wa. Bo przecie te dzikie bestie wszystkich innych uksz tak, e

58 Por. Pl. Mx. 247e248a (przekad polski: Platon 1994); Cic. Tusc. V 12, 36; Cic. Parad. 17 (przekad polski: Cyceron 1961b); Sen. Ep. XCII 2.

59 Sen. Ben. VII 1.60 Istniay dwie takie jaskinie. Pierwsza miecia si w Cylicji zob. Plin. HN XXI 17, 31; Str. XIV 5,

5. Druga miecia si w Fokidzie na grze Parnas zob. Paus. X 6, 3, X 32, 2 (przekad polski: Niemirska Pilszczyska, Podbielski 1989); Str. IX 3, 1.

61 Por. Pl. Cri. 45 bc; Epict. Dissertationes III 22; D.Chr. Orr. IV 8: (o Diogenesie) On wyrusza samotnie, cakowicie bezpieczny, nie tylko w dzie, lecz i w nocy, tam, gdzie chcia (prze. A.P.).

62 Por. Pl. Phdr. 270 b (przekad polski: Platon 1993); Pl. Grg. 461 b 465 b; Pl. Phd. 88c91c; Epict. Dissertationes II 13, II 14, III 10, III 16, III 2123; Sen. Ep. XXII, XXVII, XL; D. L.VI 30, 36.


umr, tamtym za nie sprawiaj cierpienia, poniewa maj antidotum (). Tak rwnie i jemu nigdy nic nie sprawi cierpienia, poniewa ma antidotum63.

XXVII [1] Piknie wydajesz mi si mwi. Lecz jeszcze to mi powiedz. Kim s ci oto, ktrzy wydaj si schodzi stamtd, ze wzgrza? Jedni z nich, uwieczeni robi wraenie jakby radosne, ci za nieuwieczeni robi wraenie udrczonych i zaniepokojonych, ich gowy i nogi wydaj si osabione oraz [2] s opanowani przez pewne kobiety.

Uwieczeni s to ci, ktrzy ocalili si przy Edukacji i ciesz si, i j spotkali. [3]Nieuwieczeni natomiast, jedni to odrzuceni przez Edukacj, odwrcili si i s le oraz ndznie usposobieni; inni za stchrzywszy i nie wstpiwszy ku Wstrzemiliwoci ponownie odwrcili si i bdz po bezdroach.

[4] A te kobiety, ktre za nimi podaj, kim one s?Udrkami rzek Rozpaczami, Depresjami, Niesawami i Niewiedzami.

XXVIII [1] Mwisz, i wszelkie ze [rzeczy] im towarzysz.Wszystkie, na Zeusa rzek towarzysz. Kiedy za przybd oni do pierwsze

go muru, przed Zbytek i Niepowcigliwo, [2] sami siebie nie gani64, lecz wprost le mwi o Edukacji i tych, ktrzy tam podaj, e s ponurzy, aoni i nieszczliwi; oni porzuciwszy ycie z nimi, yj le i nie korzystaj z dbr z nimi.

[3] A co te nazywaj oni dobrymi?Chciwo i niepowcigliwo, jak rzekby kto jako podsumowanie. Ucztowanie na

sposb byda uwaaj, i jest korzystaniem z najwikszych dbr65.

XXIX [1] A te inne kobiety, ktre tu przybywaj, wesoe i miejce si, jak si nazywaj?[2] Przekonania rzek przyprowadziwszy do Edukacji tych, ktrzy maj stawi

si przed Cnotami, zawracaj, aeby przyprowadzi innych i oznajmiaj, e ju s szczliwi ci, ktrych wtedy przyprowadzili.

[3] Czy wic zapytaem one nie wchodz do rodka, do Cnt?Nie rzek.66 Nie jest bowiem zgodne z prawem (), aeby Przekonanie

weszo do Wiedzy, lecz przekazuje ich Edukacji. [4] Nastpnie, kiedy przyjmie ich Edukacja, zawracaj, aeby poprowadzi innych tak, jak okrty wyadowawszy adunek znw zawracaj i aduj jakie inne adunki.

XXX [1] To wydaje mi si rzekem piknie objanie. Lecz tego jeszcze nam nie wyjanie, co nakazuje Daimon robi tym, ktrzy wkraczaj do ycia.

[2] By byli odwani rzek. Dlatego i wy bdcie odwani; wszystko bowiem objaniem i niczego nie pominem.

63 Por. M.Ant. IX 42, 2.64 Por. Epict. Dissertationes II 19, II 21, III 2265 Por. Pl. R. 586 a; Sen. Ep. XCII.66 Sowa te usuwa Drosihnus.


Piknie mwisz rzekem.[3] Wycign wic ponownie rk i rzek: Widzicie ow kobiet, ktra wydaje si

by lepa i sta na okrgym kamieniu, a o ktrej wczeniej wam powiedziaem, i nazywa si Fortuna?

Widzimy.

XXXI [1] Nie poleca si jej wierzy rzek ani niczego, co kto mgby od niej otrzyma, nie uwaa za pewne i bezpieczne, ani nie uwaa za wasne. [2] Nic nie stoi na przeszkodzie, by ponownie to odebra i da komu innemu. Czstokro miaa w zwyczaju to czyni. I z tego te powodu poleca si bycie neutralnym wzgldem jej darw i ani nie cieszy si, kiedy daje, ani nie upada na duchu, kiedy odbiera, ani jej nie potpia, ani nie chwali. [3] Niczego bowiem nie czyni z rozwag ( ), lecz wszystko prawdopodobnie i jak si zdarzy ( ), jak ju wczeniej wam powiedziaem. Dlatego te Daimon poleca nie wierzy, cokolwiek by ona czynia, by nie sta si podobnym do zych bankierw67. [4] Albowiem oni, kiedy bior srebro od ludzi, ciesz si i uwaaj za wasne, kiedy za daj zwrotu, okazuj al i s przekonani, e doznaj czego strasznego, nie pamitajc, e pod tym warunkiem przyjli depozyt, i nic nie stoi na przeszkodzie zabra depozyt z powrotem. [5] Tak samo poleca Daimon czyni wzgldem jej daru pamita, e Fortuna ma tak natur, i wielokrotnie to, co daa bya, zostanie odebrane i szybko ponownie da i znw zostanie odebrane, to co bya daa nie tylko zreszt co daa teraz, lecz i wczeniej. [6] To, co daje, poleca przyj od niej i natychmiast odej, kierujc si ku darowi pewnemu i bezpiecznemu.

XXXII [1] A c to za dar? zapytaem.Ten ktry otrzymaj od Edukacji, a dziki ktrej tam si ocal.Czym wic on jest?[2] Prawdziwa wiedza ( ) rzek o tym, co korzystne dar

pewny, bezpieczny i niewywoujcy alu (). [3] Poleca wic natychmiast uciec do niego i kiedy przybd do owych kobiet, o ktrych wczeniej powiedziaem, e nazywaj si Niepowcigliwo i Zbytek, to stamtd poleca natychmiast wyj i nie wierzy im wcale, a przybdzie do Faszywej Edukacji. [4] Poleca spdzi jaki czas z ni i wzi od niej, cokolwiek by si chciao, jako aprowizacj, a nastpnie odej stamtd natychmiast ku prawdziwej Edukacji. [5] To wic nakazuje Daimon. Kto wic czyni co wbrew temu albo lekceway, ginie jako zy w nieszczsny sposb68.

XXXIII [1] Oto opowie, o cudzoziemcy, ktra znajduje si przed wami na tablicy. Jeli za trzeba co powiedzie ponadto o kadym z tych, nic nie stoi na przeszkodzie; albowiem wam opowiem.

67 Por. Plu. Consolatio ad Apollonium 116 ab.68 Por. Luc. Icar. 33 (przekad polski: Lukian 1960b); Luc. Philops. 20 (przekad polski: Lukian 1960c), Luc.

D Mort. 15 (przekad polski: Lukian 1960d); Luc. Par. 57 (przekad polski: Lukian 1962d).


[2] Piknie mwisz rzekem. C jednak poleca Daimon wzi od Faszywej Edukacji?

Te [rzeczy], ktre wydaj si by korzystne ().A c to jest?[3] Pisma rzek a spord innych nauk te, o ktrych rwnie Platon69 mwi, e

jak gdyby maj moc pewnego hamowania modych, aeby nie byli odcigani do czego innego.

[4] Czy jest wic konieczne, czy nie, zabranie tego, jeli kto chce dotrze do prawdziwej Edukacji?

Konieczne to nie jest rzek poyteczne natomiast do tego, by przyby szybciej. Do tego za, by sta si lepszymi, wcale si nie przyczynia.

[5] A wic rzekem mwisz, e nie jest to poyteczne do tego, by sta si lepszymi mami?

Mona i bez tego sta si lepszymi, jednakowo nie jest to niepoyteczne. Jak bowiem dziki tumaczowi czasami rozumiemy to, co powiedziane, to jednake nie jest niepoyteczne, aebymy sami znali jzyk, dokadniej bowiem to zrozumiemy, w ten sam sposb nic nie stoi na przeszkodzie, eby i bez tych nauk sta si lepszymi70.

XXXIV [1] Czy wic oni, matematycy, nie maj przewagi nad innymi ludmi co do stania si lepszymi?71

[2] Jak mieliby mie przewag, skoro podobnie jak inni zdaj si bdzi odnonie do dobra i za, a ponadto s owadnici przez wszelk nikczemno?72 [3] Nic bowiem nie stoi na przeszkodzie zna pisma i opanowa wszystkie nauki, a jednoczenie upija si, by niepowcigliwym, chciwym, niesprawiedliwym, zdrajc i krtko mwic gupcem.

[4] Istotnie, mona zobaczy wielu takich.Jak wic rzek mieliby mie przewag w stawaniu si lepszymi ludmi z powodu

tych nauk?

XXXV [1] Jak wynika z tego wywodu, w aden sposb. Lecz jaka jest przyczyna zapytaem e przebywaj wewntrz drugiego muru jakby zbliajc si do prawdziwej Edukacji?

[2] A c im to pomaga rzek przecie czsto mona dostrzec, jak przechodz od pierwszego muru od Niepowcigliwoci i innej nikczemnoci do muru trzeciego, do prawdziwej Edukacji ci, ktrzy omijaj matematykw? Tak wic jak mog mie przewag, jeli s bardziej ociali i bardziej niepojtni ( )?

69 Pl. Lg. 808 de. Por. X.Mem. IV 1, 34; Isoc. Panegirycus 10.70 Wstawiaj Fitzgerald i White (1983).71 Por. Sen. Ep. LXXXVIII.72 Por. D.Chr. Orr. IV 30: Liczni nazywaj j paideia jakby co, jak sdz, dla dzieci () oraz

uwaaj tego, kto zna wikszo literatury perskiej, greckiej, syryjskiej i fenickiej kto przeczyta wikszo ksig, za najmdrzejszego i najbardziej wychowanego (); a kiedy znw ktremu z nich zdarzy si postpowa haniebnie, tchrzliwie albo by chciwym, to twierdz, i nie ma to znaczenia (prze. A.P.).


[3] Jak to? zapytaem.To, e ci w pierwszym murze, ci w drugim murze73, jeli nic innego, roszcz

sobie prawo, e wiedz, chocia nie wiedz. Dopki maj to przekonanie, z koniecznoci s ociali wzgldem wyruszenia ku prawdziwej Edukacji. [4] A czy nie widzisz innego [powodu], e Przekonania z pierwszego muru wkraczaj do nich podobnie? Tak wic aden nie jest lepszy od tamtych, chocia jest z nimi Skrucha i s przekonani, e nie maj edukacji, lecz faszyw edukacj, z powodu ktrej bdz. [5] Chocia s w takim stanie, to nie mog zosta ocaleni. A wy rwnie, cudzoziemcy rzek w ten sposb moecie czyni i w ten sposb spdzajcie czas z wypowiedzianymi sowy, a posidziecie znajomo ()74. Lecz czsto trzeba je rozwaa i nie przerywa, inne natomiast [rzeczy] uwaa za nieistotne (). Jeli za nie, to adnej korzyci nie odniesiecie z tego, co teraz syszycie.

XXXVI [1] Tak te uczynimy. Wyjanij za to, jak [to jest], e nie s dobre te [rzeczy], ktre ludzie otrzymuj od Fortuny, jak ycie ( ), bycie zdrowym ( ), bogatym ( ), sawnym ( ), posiadanie dzieci, bycie zwycizc i wszystko temu podobne? [2] Albo znw te, ktre s przeciwne, dlaczego nie s ze? Dosy bowiem niezwyke i nieprawdopodobne ( ) wydaje si nam to, co powiedziano.

Chod wic rzek sprbuj odpowiedzie, co ci si jawi, odnonie do tego, o co ci zapytam75.

[3] Z pewnoci tak uczyni rzekem.Czy wic, jeli kto yje le, to dla niego ycie jest dobrem?Nie wydaje mi si, raczej zem rzekem.Jak wic ycie rzek jest dobrem, skoro dla niego jest zem?[4] Tak, e dla tych, ktrzy yj le, wydaje mi si by zem, dla tych za, ktrzy

piknie, dobrem.A wic mwisz, e ycie jest dobrem i zem jednoczenie?76

Tak.

XXXVII [1] Nie mwe rzeczy nieprawdopodobnych ()! Niemoliwe bowiem, by ta sama rzecz bya dobra i za. Zawsze bowiem ta sama rzecz byaby korzystna i szkodliwa, godna wyboru i godna unikania ( ).

[2] To to nieprawdopodobne. Lecz jak ycie nie jest zem, skoro to, co jemu przysuguje, przysugiwaoby mu jako jakie zo; a wic jeli przysuguje jemu jakie zo, to samo ycie jest zem.

73 Lakuna.74 Sen. Ben. VII 2; Luc. Nigr. 67 (przekad polski: Lukian 1962f ).75 Por. Pl. R. 337 c.76 Por. Pl. Erx. 397 e.


Lecz to nie to samo rzek y i y le77. Czy ci si nie zdaje?Rzeczywicie, nie wydaje mi si tym samym.[3] Tak wic le y jest zem, ycie natomiast nie jest zem, skoro jeli byoby zem,

to yjcym piknie przysugiwaoby zo, skoro i ycie im przysuguje, ktre to jest zem.Prawd wydajesz mi si mwi.

XXXVIII [1] Skoro wic cech obu jest ycie, i tych, ktrzy yj piknie, i tych, ktrzy le, ycie nie moe by ani dobrem, ani zem; podobnie jak [samo] cicie i kauteryzowanie78 tym, ktrzy choruj, ani nie szkodzi, ani nie pomaga, lecz to jak si tnie, tak te w przypadku ycia, samo ycie nie jest zem, lecz [jest nim] ycie le.

[2] Tak wanie jest.Jeli tak jest w ten sposb, to rozwa, czy wolaby y le, czy te umrze piknie

i mnie?Wolabym umrze piknie.[3] A wic i mier nie jest zem, jeli czstokro mier jest bardziej godna wyboru

ni ycie.Ale tak.[4] A wic to samo rozumowanie dotyczy zdrowia i choroby. Czstokro bowiem

nie jest korzystne wyzdrowienie, lecz przeciwnie, zaley to od okolicznoci79.Prawd mwisz.

XXXIX [1] Chod, rozwamy rwnie w ten sam sposb bogactwo, czy mona dostrzec jak to czstokro mona zobaczy e jeli komu przysuguje bogactwo, yje le i ndznie80.

Na Zeusa, wielu [tak yje].[2] A wic bogactwo nic ich nie wspiera w yciu piknie?

Nie wydaje si; s bowiem mao warci ().[3] Tak wic to nie bogactwo sprawia, i s zacni (), lecz Edukacja.

Prawdopodobnie.Z tego wywodu wynika, i bogactwo dobrem nie jest, jeli nie wspiera tych, ktrzy

je posiadaj, w byciu lepszymi81.Tak to si zdaje.[4] Rwnie niektrym nie przynosi korzyci bycie bogatym, kiedy nie wiedz, jak

korzysta z bogactwa.Tak te mi si wydaje.

77 Por. Pl. Cri. 48 b.78 Por. Pl. Grg. 480 bd, 521 e522 a.79 Por. D.L.VII 101; M.Ant. I 11.80 Por. Pl. Erx.; Plu. Moralia 523 c528 b (przekad polski: Plutarch 1977).81 Por. X.Mem. IV 2.


Jak wic kto mgby osdzi jako dobro to, czego posiadanie wielokro nie przynosi korzyci?

[5] W aden sposb.Tak wic, jeli kto wiedziaby, jak piknie i w sposb dowiadczony ()

korzysta z bogactwa, bdzie y dobrze, jeli za nie, to le.Najprawdziwiej wydajesz mi si mwi.

XL [1] I oglnie jest tak, e cenienie takich [rzeczy] jako bdcych dobrami albo niecenienie jako bdcych zymi, to jest to, co niepokoi ludzi i szkodzi tak, e jeli ceni je i s przekonani, e tylko dziki nim mog by szczliwi, to zamierzaj wszystko czyni ze wzgldu na nie i nie powstrzymuj si nawet przed [czynami], ktre uwaa si za w najwyszym stopniu bezbone i najgorsze ( ). [2] To za dzieje si z powodu nieznajomoci dobra. Nie wiedz bowiem, e ze zych [rzeczy] nie powstanie dobro. [3] Mona zobaczy wielu, ktrzy zdobyli bogactwo poprzez ze i haniebne czyny ( ), jako przykady wymieni zdrad, grabie, zabjstwo (), szanta (), oszustwo () i wszelkie inne ajdactwa ()82.

Ale jest tak.

XLI [1] Jeli wic nigdy ze za nie powstaje dobro, co jest prawdopodobne, a bogactwo powstaje ze zych czynw, to z koniecznoci bogactwo nie jest dobrem.

Tak wynika z tego wywodu.[2] Lecz bycia rozumnym () i sprawiedliwego postpowania ()

nie mona zdoby poprzez ze czyny, tak jak i bycia niesprawiedliwym () i nierozumnym () poprzez czyny pikne, nie moe rwnie jednoczenie temu samemu przysugiwa. [3] Nic za nie stoi na przeszkodzie, aeby bogactwo, przekonanie, zwycistwo i pozostae tym podobne przysugiway komu obdarzonemu wszelk nikczemnoci. Tak wic one nie byyby ani dobre, ani ze, albowiem jedynym dobrem jest bycie rozumnym, a zem nierozumnym83.

[4] Wystarczajco wydajesz mi si to wyjania rzekem84.I obalilimy to przekonanie, e s przekonani, i te [rzeczy] pochodz z ndznych

czynw.

XLII [1] W kadym razie wiele osignito, a jest to to samo, co powiedzielimy, i takie [byty] nie s ani dobre (bona), ani ze (mala), a co wicej, e jeli one powstaj wycznie z ndznych czynw (actiones parvae), byyby wycznie ze. Jednake wszystkie pochodz z obu rodzajw, dlatego te mwimy, e s one ani dobre, ani ze, tak jak nie s dobre

82 Por. fr. V A 80 SSR; X.Smp. III 8 (= fr. V A 81 SSR), IV 3444 (= fr. V A 82 SSR), IV 25 (= fr. V A 83 SSR) (przekad polski: Ksenofont 1967); fr. V B 220246 SSR; Sen. Ep. LXXXVII.

83 Pl. Euthd. 281 e (przekad polski: Platon 1957b); D.L.II 31.84 W tym miejscu koczy si tekst grecki, a dalsza cz zostaa przetumaczona z jzyka aciskiego.


ani ze sen i czuwanie. Podobnie ma si mj pogld (sententia) odnonie do chodzenia, siedzenia i pozostaych, ktre zdarzaj si kademu z tych, ktrzy s albo rozumni (intelligentes), albo gupi (ignorantes). Te za, ktre s waciwe ktremukolwiek, jedne s dobrem (bonum), inne zem (malum), jak tyrania i sprawiedliwo (iustitia), ktre to dwie rzeczy zdarzaj si raz jednemu, raz innemu; a jest tak dlatego, e sprawiedliwo przynaley zawsze do obdarzonych rozumem (intelligentia), a tyrania do nikogo, chyba e towarzyszy gupim. Nie moe bowiem dzia si tak, jak powiedzielimy powyej, e jednemu i temu samemu w tym samym czasie dwie rzeczy w taki wanie sposb si majce przysugiway, czyli eby jeden i ten sam czowiek w tym samym czasie spa i czuwa, by jednoczenie wiadomy i niewiadomy i cokolwiek innego z tych, ktre maj si w ten sam sposb.

A ja na to powiedziaem: Sdz, i w caej tej rozmowie (sermo) ca rzecz ty ju zakoczye.

XLII Te za wszystkie rzek mwi, i wynikaj z owej naprawd boskiej zasady (principium divinum).

A c to jest zapytaem na co wskazujesz?ycie i mier rzek zdrowie i choroba, bogactwo i bieda oraz inne, o ktrych

powiedzielimy, i s dobre i ze, zdarzaj si wielu ludziom z tego, co nie jest ze (a non malo).

W kadym razie wnioskujemy rzekem e to z koniecznoci z tej rozmowy wynika, i takie rzeczy s ani dobre, ani ze; w tym przypadku jednak nie jestem pewien co do mojego osdu (iudicium) odnonie do tych rzeczy.

To za ma miejsce rzek dlatego, e daleko jeste od tego stanu (habitus), w ktrym mgby ogarn dusz (animus) ten pogld (sententia). Dlatego wytrwale, w caym waszym yciu, uywajcie rzeczy, ktre nieco wczeniej wam wskazaem, aeby to, co wam powiedziaem, utrwalio si w waszych duszach i tym samym powsta w was stan. Jeli za wtpilibycie o czymkolwiek, powrcie do mnie, bym wyjani wam to, odnonie do czego powstao w was wtpienie (dubitatio).


BIBLIOGRAFIA

Ameisenowa, Z., 1956, Tabula Cebetis, nieznany rysunek z XVI wieku w Bibliotece Jagielloskiej, Biuletyn

Historii Sztuki 18, s. 476481.

Artemidor z Daldis, 1995, Rozwaania o snach, prze. I.towska, Warszawa.

Arystoteles, 2001, Ustrj polityczny Aten, prze. L.Piotrowicz, w: idem, Dziea wszystkie, t. 6, Warszawa.

Banchich, T., 2002, Cebes Pinax, Bryn Mawr.

Barbone, A., 2010, La tavola di Cebete, Napoli.

Benedetti, S., 2001, Itinerari di Cebete. Tradizione e ricezione della Tabula in Italia dal XV al. XVII secolo,

Roma 2001.

Bielawski, K., 2008, Papirus z Derveni. Najwiksze odkrycie filologiczne XX wieku, Kronos 2 (6), s. 208221.

Boys Stones, G., 2007, Fallere sollers: The Ethical Pedagogy of the Stoic Cornutus, w: R.Sorabji, R.W.Shar

ples (eds.), Greek and Roman Philosophy 100BC200BC, vol. I, London, s. 7788.

Branham, R.B., 1996, Defacing the Currency: Diogenes Rhetoric and the Invention of Cynicism,

w:R.B.Branham, M. O.Goulet Gaz (eds.), The Cynics. The Cynic Movement in Antiquity and Its Legacy,

BerkeleyLos AngelesLondon, s. 81104.

Califf, D.J., 2003, Metrodorus of Lampsakus and the Problem of Allegory: An Extreme Case?, Arethusa 36,

s. 2136.

Carlini, A., 1963, Sulla composizione della Tabula di Cebete, SCO 12, pag. 164182.

Clay, D., 1994, The Origins of the Socratic Dialogue, w: P.A. van der Waerdt (ed.), The Socratic Movement,

New York, s. 2347.

Cyceron, M.T., 1961a, Rozmowy tuskulaskie, w: idem, Pisma filozoficzne, t. III, prze. J.migaj, Warszawa.

Cyceron, M.T., 1961b, Paradoksy stoikw, w: idem, Pisma filozoficzne, t. III, prze. J.migaj, Warszawa.

Cyceron, M.T., 1996, Katon Starszy o staroci, w: Cyceron Plutarch, Pochwaa staroci, prze. Z.Cierniako

wa, Warszawa.

Cyceron, M.T., 1997, Leliusz o przyjani, prze. J.Korpanty, Krakw.

Diels, H., Kranz, W., 1934, Die Fragmente der Vorsokratiker, Berlin.

Dillon, J.M., Long, A.A., 1988, The Question of Eclectism. Studies in Later Greek Philosophy, Berkeley Los

Angeles London.

Diogenes Laertios, 2006, ywoty i pogldy synnych filozofw, prze. I.Kroska, K.Leniak, W.Olszewski,

B.Kupis, Warszawa.

Drosihn, F., 1871, .Cebetis tabula, Lipsiae.

Dudley, D.R., 1938, A History of Cynicism. From Diogenes to the 6th Century A.D., London.

Epiktet, 1961, Diatryby. Encheiridion z dodaniem fragmentw oraz Gnomologium Epiktetowego, prze. L.Joachi

mowicz, Warszawa.

Filon Aleksandryjski, 1986, Alegorie praw, w: idem, Pisma, t. 1, prze. L.Joachimowicz, Warszawa.

Filon Aleksandryjski, 1994, O rolnictwie, w: idem, Pisma, t. 2, prze. S.Kalinkowski, Krakw.

Fitzgerald, J.T., White, L.M., 1983, The Tabula of Cebes, Chico.

Florentin, C., 2004, Le Tableau de Cbs, Grges.

Giannantoni, G., (coll.), 1990, Socratis et Socraticorum Reliquiae, vol. I IV, Napoli.

Heinze, R., 1892, Xenokrates. Darstellung der Lehre und Sammlung der Fragmente, Leipzig.

Hezjod, 1999, Prace i dnie, w: idem, Teogonia. Prace i dnie. Tarcza, prze. J.anowski, Warszawa.


Hirsch, B., 2005a, Ins Bild gesetzt Rezeption der Tabula Cebetis in der Kunst der Renaissance, w: R.Hirsch

Luipold, R.Feldmeier, B.Hirsch, L.Koch, H. G.Nesselrath, Die Bildtafel des Kebes: Allegorie des Lebens,

Darmstadt, s. 183193.

Hirsch, B., 2005b, Personifikationen in der Tabula Cebetis in der antiken Bildkunst, w: R.Hirsch Luipold,

R.Feldmeier, B.Hirsch, L.Koch, H. G.Nesselrath, Die Bildtafel des Kebes: Allegorie des Lebens, Darmstadt,

s. 164181.

Hirsch Luipold, R., 2005, Die Bildtafel des Kebes: Allegorie des Lebens, w: R.Hirsch Luipold, R.Feldmeier,

B.Hirsch, L.Koch, H. G.Nesselrath, Die Bildtafel des Kebes: Allegorie des Lebens, Darmstadt, s. 68111.

Hirzel, R., 1895, Der Dialog. Ein literarhistorischer Versuch, Bd. II, Leipzig.

Horacy, 1971, Wybr poezji, J.Krkowski (opr.), Wrocaw Warszawa KrakwGdask.

Jaeger, W., 1960, Recension von E.Norden, Agnostos theos, w: idem, Scripta minora I, Roma, s. 115162.

Jaeger, W., 2001, Paideia. Formowanie czowieka greckiego, prze. M.Plezia, H.Bednarek, Warszawa.

Jamblich, 1993, O yciu pitagorejskim, w: Porfiriusz Jamblich Anonim, ywoty Pitagorasa, prze. J.Gajda

Krynicka, Wrocaw.

Jerram, C.S., 1878, KEBHTO PINA.Cebetis Tabula, Oxford.

Jol, K., 1901, Der echte und der Xenophontische Sokrates, Bd. II, 1, Berlin.

Joly, R., 1963, Le Tableau de Cbs et la philosophie religieuse, Bruxelles Berchem.

Klemens Aleksandryjski, 1994, Kobierce zapiskw filozoficznych dotyczcych prawdziwej wiedzy, prze.

J.Niemirska Pilszczyska, Warszawa.

Ksenofont, 1967, Pisma sokratyczne, prze. L.Joachimowicz, Warszawa.

Kulig, K., 2005, Papirus z Derveni (przekad), Studia Antyczne i Mediewistyczne 3 (38), s. 517.

Longos, 1999, Dafnis i Chloe, prze. J.Parandowski, Warszawa.

Lukian, 1960a, Tymon albo odludek, w: idem, Dialogi, t. I, prze. M.K.Bogucki, Wrocaw Warszawa

Krakw.

Lukian, 1960b, Icaromenippos albo podr napowietrzna, w: idem, Dialogi, t. I, prze. M.K.Bogucki,

Wro caw Warszawa Krakw.

Lukian, 1960c, garz albo niedowiarek, w: idem, Dialogi, t. I, prze. M.K.Bogucki, Wrocaw Warsza waKrakw.

Lukian, 1960d, Rozmowy zmarych, w: idem, Dialogi, t. I, prze. M.K.Bogucki, Wrocaw Warsza wa Krakw.

Lukian, 1962a, Nie wierzy acno obmowie, w: idem, Dialogi, t. II, prze. M.K.Bogucki, Wrocaw Warsza

wa Krakw.

Lukian, 1962b, Charon albo przygldajcy si yciu na wiecie, w: idem, Dialogi, t. II, prze. M.K.Bogucki,

Wrocaw Warszawa Krakw.

Lukian, 1962c, Podwjnie oskarony, w: idem, Dialogi, t. II, prze. M.K.Bogucki, Wro caw Warsza wa Krakw.

Lukian, 1962d, Rybak, w: idem, Dialogi, t. II, prze. M.K.Bogucki, Wrocaw Warszawa Krakw.

Lukian, 1962e, Pieczeniarz albo pieczeniarstwo jest kunsztem, w: idem, Dialogi, t. II, prze. M.K.Bogucki,

Wrocaw Warszawa Krakw.

Lukian, 1962f, Nigrinos, w: idem, Dialogi, t. II, prze. M.K.Bogucki, Wrocaw Warszawa Krakw.

Marek Aureliusz, 1984, Rozmylania, prze. M.Reiter, Warszawa.

Marrou, H. I., 1969, Historia wychowania w staroytnoci, prze. S.o, Warszawa.

Nails, D., 2002, The People of Plato. A Prosopography of Plato and Other Socratics, Indianapolis Cambridge.

Niemirska Pilszczyska J., Podbielski H., (prze.),1989, U stp boga Apollona. Z Pauzaniasza wdrwki

po Helladzie ksigi, VIII, IX, X, Wrocaw Warszawa Krakw Gdask d.


Obbink, D., 2003, Allegory and Exegesis in the Derveni Papyrus: The Origin of Greek Scholarship,

w:G.R.Boys Stones (ed.), Metaphor, Allegory, and the Classical Tradition. Ancient Thought and Modern

Revisions, Oxford, s. 177188.

Orgel, S., 1980, Cebes in England: English Translations of the Tablet of Cebes form Three Centuries with Related

Materials, New York.

Ortiz Garcia, P., 1995, Tabla de Cebes, w: Musonio Rufo, Tabla de Cebes. Disertaciones. Fragmentos menores.

Epicteto, Manual. Fragmentos, Madrid.

Pesce, D., 1982, La tavola di Cebete, Brescia.

Platon, 1956, Sofista. Polityk, prze. W.Witwicki, Warszawa.

Platon, 1957a, Uczta, prze. W.Witwicki, Warszawa.

Platon, 1957b, Eutydem, prze. W.Witwicki, Warszawa.

Platon, 1958a, Pastwo, prze. W.Witwicki, Warszawa.

Platon, 1958b, Eutyfron. Obrona. Kriton, prze. W.Witwicki, Warszawa.

Platon, 1959, Teajtet, prze. W.Witwicki, Warszawa.

Platon, 1960, Prawa, prze. M.Maykowska, Warszawa.

Platon, 1986, Timajos. Kritias, prze. P.Siwek, Warszawa.

Platon, 1987, Listy, prze. M.Maykowska, Warszawa 1987.

Platon, 1990, Kratylos, prze. W.Stefaski, Wrocaw Warszawa Krakw Gdask d.

Platon, 1991, Gorgias. Menon, prze. P.Siwek, Warszawa.

Platon, 1993, Fajdros, prze. L.Regner, Warszawa.

Platon, 1994, Meneksenos, prze. K.Tuszyska Maciejewska, Wrocaw Warszawa Krakw.

Platon, 1995a, Fedon, prze. R.Legutko, Krakw.

Platon, 1995b, Protagoras, prze. L.Regner, Warszawa.

Plutarch, 1954, Moralia. Wybr pism filozoficzno popularnych, prze. Z.Abramowiczwna, Wrocaw.

Plutarch, 1977, O dzy bogactwa, w: idem, Moralia (wybr), prze. Z.Abramowiczwna, Warszawa.

Plutarch, 1988, O obliczu widniejcym na tarczy Ksiyca, w: idem, Moralia II, prze. Z.Abramowiczwna,

Warszawa.

Podobiski, W.L., 1912, Kebesa Obraz w wityni Kronosa. Przedmowa, Sprawozdania Gimnazjum

w Nowym Sczu, s. 3335.

Praechter, C., 1885, Cebetis Tabula quanam aetate conscripta esse videatur, Marburg.

Pseudo Platon, 1985, Zimorodek i inne dialogi, prze. L.Regner, Warszawa.

Ramelli, I., 2007, Allegoristi dellet classica. Opere e frammenti, Milano.

Ramelli, I., Luchetta G., 2004, Alegoria, vol. I: Let classica, Milano.

Ruiz Gito, J.M., 1997, La Tabla de Cebes: historia de un texto griego en el Humanismo y la educacin europea,

Madrid.

Schleier, R., 1974, Tabula Cebetis oder Spiegel des menschlichen Lebens, darin Tugent und Untugent abgemalet

ist. Studien zur Rezeption einer antiken Bildbeschreibung im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin.

Seddon, K., 2005, Epictetus Handbook and the Tablet of Cebes. Guides to Stoic Living, Routledge.

Seneka, 1961, Listy moralne do Lucyliusza, prze. W.Kornatowski, Warszawa.

Seneka, 1965, O dobrodziejstwach, w: idem, Pisma filozoficzne, t. II, prze. L.Joachimowicz, Warszawa.

Seneka, 1989, O opatrznoci, w: idem, Dialogi, prze. L.Joachimowicz, Warszawa.

Senocrate Ermodoro, 1982, Frammenti, M.Isnardi Parente (cur.), Napoli.


Sider, S., 1979, Cebes Tablet: Fascimiles of the Greek Text, and of Selected Latin, French, English, Spanish, Italian,

German, Dutch, and Polish Translations, New York.

Sinko, T., 1951a, De lineamentis Platonicis in Cebetis q.v. tabula, Eos 45, s. 331.

Sinko, T., 1951b, Literatura grecka, t. III, cz. 1: Literatura grecka za Cesarstwa Rzymskiego (wiek IIII n.e.),

Krakw.

Stock, G.S., 1901, Hermas and Cebes A Reply, Journal of Philology 28, s. 8793.

widerkwna, A., 1991, Bogowie zeszli z Olimpu. Bstwo i mit w greckiej literaturze wiata hellenistycznego,

Warszawa.

widerkwna, A., Starowieyski, M., 1998, Pierwsi wiadkowie. Pisma Ojcw Apostolskich, Krakw.

Taylor, C., 1900, Hermas and Cebes, Journal of Philology 27, s. 276319.

Taylor, C., 1901a, Hermas and Cebes, Journal of Philology 28, s. 2438.

Taylor, C., 1901b, Note on Hermas and Cebes A Reply, Journal of Philology 28, s. 9498.

Usener, H., (ed.), 1887, Epicurea, Lipsiae.

Winniczuk, L., (oprac.), 1958, Trzej satyrycy rzymscy. Horacy Persjusz Juwenalis, prze. J.Czubek,

J.Skowski, Warszawa.

Zeller, E., 1880, Die Philosophie der Griechen in ihrer geschichtlichen Entwicklung, Teil III, Abh. 1, Leipzig.

Zieliski, J., 2000, Jerozolima, Ateny, Aleksandria. Greckie rda pierwszych nurtw filozofii chrzecijaskiej,

Wrocaw.

The Tabula of Cebes as an Example of Allegorical Popularization of Ethics in Antiquity

The present paper offers a general introduction to the first Polish post

war translation of the Tabula of Cebes. It discusses the general structure

of the text and its major arguments. Subsequently, some speculations

on the philosophical affinity of the author of the text are given and the

nature of its reception is dealt with. Furthermore, the article presents

also a brief history of allegorical interpretation in Greece and touches

upon the most important exegetical tendencies that hitherto have

appeared in European culture. The article is followed by the first Polish

postwar translation of the Tabula of Cebes.

Cebes, allegorical interpretation, moral exegesis, Platonic dialogues

A R T U R P A C E W I C Z / Wrocaw /

A B S T R A C T

K E Y W O R D S

Documents

Tablica Kebesa jako przykład alegorycznej popularyzacji ...peitho.amu.edu.pl/volume1/Pacewicz.pdf · w starożytności ARTUR PACEWICZ / Wrocław / ... dzieła w sztuce renesansu