TABLiX-

ic:,.Uhic4 m.

HP R Z E K R O J E 1

DWORZEC Ct,WIDOK Z PUNKTU*

PROJEKTOWANE^CITY11

PiecePOKOIOWE I KUCHENNE

KAFLI STALOWYCH

jS r t & A U K ir l iŁ

i u U & y v z - c o c h m f o z m Ą o J u r n A t w A u g L ,

f if o e ć w

WARSZAWA. GRÓJECKA. 33.

TELEFON 9-20-33.

Składnica przyborów kreślarskich i zakład wyświeilania rysunków oraz oprawy planów

ALBIN ZABORSKI W A R S Z A W A , WIDOK 22 T E L E FO N 405-09W Y Ł Ą C Z N A S P R Z E D A Ż

p ap ierów ^ św iatłoczu łych , u trw alanych na sucho, jedynej

krajowej w ytw órn i pap ierów św ia tłoczu łych „O ZA LID “

włafc. OTTON SÖDERSTRÖM, Łódź

G ENERA LNE PRZEDSTAW ICIELSTW O

m a szy n do w y św ietlan ia i u trw alan ia rysunków oraz

planów w szech św iatow ej fabryk i

R. R E I S S W LEIRENWERDAKATALOGI, CENNIKI, PRÓBKI O R A Z DEMONSTRACJE MASZYN W RUCHU SĄ NA KAŻDE ŻĄDANIE

B I U R O T E C H N I C Z N E

Z A J Ą C Z K O W S K I , S Z E W C Z Y K O W S K I i S- kaI N Ż Y N I E R O W I E

OGRZEWANIA CENTRALNE, WODOCIĄGI I KANALIZACJA, K U C H N I E P A R O W E , S U S Z A R N I E , O D K U R Z A N I A ,

DEZYNFEKCJE, PRALNIE, ŁAŹNIE

P R O J E K T Y Ś L 1 S K f l WN r r r ZELf l ^ , 2 , 6 8 9 - 1 2 . K O S Z T O R Y S Y

JA N RÓ ŻAŃ SKIT O R U ŃMOSTOWA 2 0 TELEFON 2 6 4

Z A K Ł A D Y U R Z Ą D Z E Ń UH— Z D R O W O T N Y C H KANALIZACJE-OGRZEWANIE — C E N T R A L N EWODO CIĄGI-URZĄDZENIA SANITARNE

K otły cen traln ego ogrzew ania w K otłow ni gm achu K asy Chorych w T o runiu. W yK on ała £. „Ja n R óiahsK i” w Toruniu.

Kotły do ciep łej w ody dla łazien ek w K otłow n i gm achu K asy C h ory ch w T o ru n iu . W y - Konała f. „ Ja n Różań- sKi“ w T oru n iu .

A WBUDOWNICZY-

TORUŃ, ul. Słowackiego 19. Tel. 302

Arch. Br. Jankowski (Bydgoszcz). W illa p. Tempskiego. Budowę wykonała f. „Stanisław Schmidt".

Budynek na cysterny Państwowego Monop. Spirytusowego. Projekt P. M. S. Budowę wyk. f. „Stanisław Schmidt“ .

Arch. S. Cybichowski (Poznań). Gimnazjum i Konwikt0 0 . Redem ptorystów. Budowę wyk. f. „Stanisław Schmidt“ .

Budynek biurowy. Projekt i wyk. f. „Stanisław Schm idt“w Toruniu.

II

TORUŃ, ul. Słowackiego 19. Tel. 302

Arch. K. U latowski. Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu Budowę wykonała f. „Stanisław Schm idt“ ,

Arch. Br. Jankowski. W illa dr. Ossowskiego w Toruniu, Budowę wykonała f. „Stanisław Schm idt“ ,

Arch. K. Ulatowski. Dom dla 32 rodzin dla miasta Torunia.Budowę wykonała f. „Stanisław Schmidt“ ,

W illa p. A. Rosochowicza w Toruniu. Projekt i budowęwykonała f. „Stanisław Schmidt“ .

III

W YTW ÓRNIA W YROBÓW BETONOWYCH I KSYLOLITOWYCH

B oazerje z szafam i i m eb le w gab inecie d y rek to ra w gm achu K asy C horych w T o ru n iu wg. p ro jek tu a rc h . K.

[U latow skiego w ykonała f irm a „F. K onkolew ski“ (T oruń).

ROK ZAŁOŻENIA 1896

T E L E F O N 1407

F. KONKOliEWSKIMISTRZ STOLARSKI

ST O L A R N IA BU D O W LI M E B L I i A R C H IT E K T U R Y W E W N Ę T R Z N E J

z elektrycznym napędem

Toruń, Żeglarska 11

E D M U N D

S Z M ID TW A R , S Z A W A Ul . G R Ó J E C K A 56 T E L E F .: 328-39 i3 n - o 8

p o l e c a :

POSADZKI A Z B E S TO W O -D R Z EW N E

„K SY L O M E N T ”JEDNOLITE, BEZ SZPAR, CIEPŁE, ELASTYCZNE, O G N IO TRW AŁED LA S Z P IT A L I , S A N A T O R J Ó W , H O T E L I, TEATR Ó W , FA BR Y K ,fLO K A LI BIU RO W YCH I M IESZKALNYCH

W Y R O B Y B E T O N O W E

„ L A S T R I C O ”S T O P N I E , P A R A P E T Y , P Ł Y T Y , P O S A D Z K I i t. p.W YROBY ŻELBETO W E I SZ L A K O -B E T O N O - W E, JAK PŁYTY D O ŚC IA N PRZEDZIAŁÓ W . SŁ U PY , RURY, PŁYTY CH O DNIK O W E i. t. p.

S topnie la s trico w g m ach u K asy C hory c h w T o ru n iu wg. p ro j. a rc h . K. U latow skiego wyk. f irm a „ E d m u n d S z m i d t " (W a rszaw a).

IV

W Y K O N U J E :

K R A T Y Ż E L A Z N E

W SZ E L K IE G O R O D ZA JU

O K N A Ż E L A Z N E

N A G R O B K I

O K U C I A C A Ł Y C H

B U D O W L I , D R Z W I ,

O K IE N i t. d.

ARTUR SZULCZAKŁADY ŚLUSARSKIE ART. BUDOWLANE INSTALACJE URZĄDZEŃ SANITARNYCH

Telefon Nr. 406. TORUŃ ul. Słowackiego 41K O N T A B A N K O W E :M I E J S K A K A S A O S Z C Z Ę D N O Ś C I C E N T R A L N A K A S A R Z E M IE Ś L N IC Z A

W Y K O N U J E :

C E N T R A L N E

O G R Z E W A N I A

U R Z Ą D Z E N IA PA R O W E

I W O D O C I Ą G O W E

PO M PY i t. d.

1 R E F E R E N C J E

P R Z E D SIĘ B IO R ST W O

M A L A R S K O

D EKO RACYJN E

ZYGMUNT BIERNACKITORUŃ STARY RYNEK 27 TELEFON 1051

OTTO ROEHR

TORUŃM O S T O W A 22 P O D M U R N A 21T E L E F O N 410

ŚLUSHRHIH ARTYSTYCZNA I B U D O W L A N AKONSTRUKCJE W ŻELAZIE, ŻELAZNE OKNA, KRATY I OKUCIA. SPAJANIE AUTOGENOWE. W A R S Z T A T R E P E R A C Y J N Y

M odel i budow ę pom n ik a poległych 63 pp. w edług p ro jek tu a rc h ite k ta U latow skiego wykonał M S Z A R L O W S K I .

M. SCH ARLO W SKIR Z E Ź B I A R Z

S Z T U K A T O R S T W O S Z T U C Z N E M A R M U R Y S Z T U C Z N E K A M I E N I E T Y N K O W A N I E F A S A D I A R C H IT E K T U R A M O D E L I

T O R U Ń

U L . SŁ O W A C K IE G O 49

R O K Z A Ł O Ż E N IA 1907

A rch .: S tan is ław K irk in i Jerzy Tussow ski (P oznań). D om m ieszkalny K asy E m e ry ta lnej ro b . kolej, w P o z n an iu . B udow ę wyk. „BĄ K O W SK I I SM O LIB O W SK I".

BĄKOWSKI i SMOLIBOWSKIPRZEDSIĘBIORSTWO PRAC B U D O W L A N Y C H I INŻYNIERSKICH

Obróbka d rze w a z zakresu budowlanego i wnętrz zwłaszcza okien, drzwi i schodów

P O Z N A NUl. N I S K A 1

TELEFON 2080

PR ZED SIĘB IO R STW O ROBÓT INŻYNIERSKICH

W Ł A D Y S Ł A W U R B A N I A KB U D O W N I C Z YPOZNAŃ DROGA DĘBIŃSKA 10 (obok boiska „Sokoła“)

TE L E F O N 33-45

W Y K O N U J E S I Ę W S Z E L K I E PRACE BUDOWLANE I ŻELAZO- BETONOWE P R Z Y Z A S T O S O W A N I U N A J N O W S Z Y C H M A S Z Y N P O M O C N I C Z Y C H

G m achy: Banku Po lskiego w O strow iu (g ó ra ) i U n iw ersyte tu w Poznaniu w yk. f. „W Ł A D Y S Ł A W U R B A N IA K 4

la bryka Wy robo w z D rzewa

WŁASNY TARTAK PAROWY w MOSINIE (przy dworcu) Tel. 15

W Y K O N U J E M Y

ELEKRYCZNE INSTALACJE S I Ł Y i Ś W I A T Ł A

DOSTARCZAMY

D Ź W I G I ( L I F T Y )

OSOBOWE i CIĘŻAROW E

Z J E D N O C Z O N E

PRZEDSI ĘBI ORSTWA

E L E K T R Y C Z N E

Inżynier K. GAERTIG i SpółkaS P Ó Ł K A Z O G R A N I C Z O N Ą

O D P O W I E D Z I A L N O Ś C I Ą

P O Z N A N

Ulica Pocztowa 26

T e l e f o n 35-84

KORASZEW SKI I M A R W E G

K o m i n k i m a r m u r o w e , śc ian y stiukow e i sz tu k a - te rje su fitó w w gm achu Z. U. P . U. w P oznan iu w ed ług p ro je k tu a rc h ite k ta A ndrzejew skiego w ykonała f i r m a „ S T A N I S Ł A W D U Ż E W S K 1“ .

MISTRZ RZEŹBIARSKO-SZTUKATORSKI

POZNAŃ MARSZ. FOCHA 86 TEL. 66-26

ZAKRES RZEŹBY I SZTUKATORSTWA:MODELE A R C H ITE K TO N IC ZN E , PRACE SZTU K A TO R S K O -D E K O R A C YJN E , R A B I C , S Z T U C Z N Y M A R M U R (ST1UK), O Ł T A R Z E , F I G U R Y I t. p.

Z A K R E S K A M I E N I A R S T W A :W S Z E L K I E P R A C E W P R A W D Z I W Y M I S Z T U C Z N Y M K A M I E N I U

= KONTO B A NK O W E:

= : PO ZN A Ń , M AR SZA ŁKA FO SC H A NR. 47

= BANK PO ŻYC ZK O W Y S P Ó ŁD ZIE LC ZY

ROK ZAŁOŻENIA 1900

POSADZKI DĘBOWE WYROBY DRZEWNE

P O Z N A NPLAC WOLNOŚCI 14. TELEFON 28-84

S z tu k a te r ja s u f itu w sa li kon- fe ren c . gm achu Z .U .P .U . w P o zn an iu w edług p ro j. a rch :. L. A n d rze jew sk ie go w ykonała f. „ S T A N IS Ł A W D U Ż E W S K I "

VII

O G Ó L N Y W I D O K H U T Y S Z K L Ą w U J Ś C IU , R O Z B U D O W A N E J

P R Z E Z F I R M Ę , „ E I C K E I L E W A N D O W S K I " w P O Z N A N I U

EICKE i LEWANDOWSKIPRZEDSIĘBIORSTWO ROBÓT ŻELBETOWYCH I SPECJALNYCH

IIP KONSTRUKCYJ DRZEWNYCH IIIIIIIIIIIIIIIIII

TELEFON. 38-49 POZNAŃ, UL. TOWAROWA NR. 21 TELEFON 38-49

. HOFMAN i S-kaP R Z E D S I Ę B I O R S T W O ROBÓT NAZIEMNYCH, PODZIEMNYCH I Ż E L B E T O W Y C H

F A B R Y K A

W Y R O B Ó WBETONOWYCH

P O Z N A Ń

GÓRNA WILDA 134a

TELEFON NR. 35-07

VIII

Budowa Stadjonu w Poznaniu wg. proj. arch. T. Pajzderskiego wyk. f. „M. H O F M A N i S-ka“

w Poznaniu

. K A P C Z Y N S K IZ a k ł a d b l a c h a r s k o - i n s t a l a c y j n y

P O Z N A N

UL. JAKUBA W UJKA II

T e le fo n y : 7431 i 1367

W O D O C I Ą G I P O W I P Y

i H Y D R A N T Y BLACHARSTWO B U D O W L A N E

FABR YKA W YROBOW

C E M E N T O W Y C H

i G L A Z U R O W A N Y C H

BIURO w Poznaniu ul. 3 Maja 3a, Te le fon 14-63

FABRYKA w Ł a w ic y pod Poznaniem, Te l. 68-99S t a c j a k o l e j o w a Ł a w i c a , A d r e s t e l e g r a f i c z n y ! „ K E R P O L ”

W Y R A B I A I M A . S T A L E N A S K Ł A D Z I E

P łyty cem en tow e, chodn ikow e, przejazdow e, su fitow e,

gran itow e, płytki posadzkow e, teracow e, kraw ężn ik i, rury

cem en tow e, słup y do p łotów , gran iczn e i t. p.

P łytk i g lazu row ane śc ien n e do kuchen i łazienek ,

dachów ki g lazu row ane cem en tow e, o rn a m en ta i t. p.

O D P Ł Y W Y

K A N A L IZ A C J EU R Z Ą D Z E N I AS A N I T A R N E

KRAKÓW, UL. MIKOŁAJSKA 32TELEFON 145-20 - ADRES TEL.: FANKO

K e r a m e m t P o lsk i T . z o .p .F a b r y k a w y r o b ó w c e m e n t o w y c h i g l a z u r o w a n y c h

Poznań , ul. 3 Maja 3a, I p., Te l. 14-63

IX

ST. P E T L I N S K IPOZNAN - ULICA STROMA 26

M I S T R Z R Z E Ź B I A R S T W A

A R T Y S T Y C Z N A S T O L A R N I A BOAZERJE POLEROWANEZ D R Z E W A D E L IK A T N E G O , Z E S T A W IA N E W R Ó ŻN Y C H D E S E N IA C H I K O L O R A C H

DRZWI, SCHODY, PORĘCZED E K O R A C Y J N K

OPIERZENIA GRZEJNIKÓWI T . P .

OŁTARZE, AMBONY, KONFESJO NAŁY, CHRZCIELNICE, STALLE, BALU STR A D Y , Ł A W Y

u w y n j j n o w i c . w k o ś c i e l e i w . m a u c i n a w p o z n a n i u

N A G R O D A N A . 3 ? W . K , 1 9 2 0 R O K U |N Ż * A l t o n s . o y m o u o w s K i W Y K . S T . i m c t l i ń s k i a v p o z n a n i u

M E D A L I D Y P L O M

Władysław MatysiakPRACOW NIA WYR. ŚLU SA RSK IC H Z N A PĘ D E M ELEKTRYCZNYM

POZNAŃ — W IE L K IE G AR BAR Y 12 — TEL. 1732

SPEC JALNO SC:KONSTRUKCJE ŻELAZNE, DACHY ŻELAZNE, SCHODY, P A R K A N Y , ORANŻERIE, DRZW I OGNIOTRW AŁE, M ARKIZY SAMO W IJĄCE, OKNA W YSTAW NE, OKNA FABRYCZNE, NADGROBK I,

OKUCIA DRZW I I OKIEN

W S Z E L K I E P R A C E W Z A K R E S Ś L U S A R S T W A W C H O D Z Ą C E

Fr. J. M A S A D Y Ń S K IF A B R Y K A PIECÓW KAFLOW YCH

P ice u s taw iony w m a ją tk u B ed n a rek p. Jackow skiego w ykonała f i r m a „ F r. J. M ASADYŃSKI".

P O Z N A N,PLAC N O W OMIE JŚKI l()n T E L E F O N : ‘¿ 7 - 8 4 .

K O N T A B A N K O W E :

B A N K MIASTA POZNANIA:: :: P . K . O. Nr. 2 1 1 1 0 4 :: ::

C. L E I T G E B E RP R Z E D S I Ę B I O R S T W O R O B Ó T INŻYNIERYJNO - BUDOW LANYCH

P O Z N A N,UL. N A R A M O W I CK A 25

T E L E F O N 5 0 8 1 . — — -

POD-NAZLEMjnE, ż e l b e t o w e , ż w i r o w n i e , f a b r y k a WYROBÓW CEMENTOWYCH. CHODNIKI, K R A W Ę Ż M K I, R U R Y , S Ł U P Y , S U F I T Ó W K 1 . F A B R Y K A WYROBÓW DRZEWNYCH. PARKIETY-, DYKTY, BOA Z ER JE, DRZWI, I_____________________ OKNA. T A R T A K . ------------------------------- 1

XI

Walenty CzyżewskiP O Z N A N - Z A W A D Y

ULICA KORONKARSKA TELEFON 60-74

Z S Z T U C Z N E G O K A M I E N I A

P R Z E D S I Ę B I O R S T W O STOPNI

I P O S A D Z E K T E R R A Z O W Y C H

a n o e r aZ akl ady św iat łograficzne

o z n a ńulica Gwarna 11 Telefon 3

światło kop je.IllllllllllllllllllilllllllllUlllilllllllllllllllllll

Reprodukcje iiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinplanów, rysunków, map, w k o l o r a c h wedle ż y c z e n i a .

M aso w e nakłady.C E N Y B E Z K O N K U R E N C Y J N E

T E L E F O N Ywszelkich systemów

i n s t a l u j ei rów nież na dogodnych w a r u n k a c h

wydzierżawia

P O Z N A Ń S K I E T O W A R Z Y S T W O T E L E F O N Ó W z o. p ,P O Z N A Ń , UL. P IE K A R Y 16/17

S topn ie i o p a rk an ien ie P a rk u W ilsona wg. p ro j. a rc h .: R ucińskicgo i W. C zarneck iego w ykonała f. „W alen ty Czyżew ski“ w P oznan iu .

SZAFRANEK i R O S Z C Z Y KR O K Z A Ł O Ż E N I A 1898 I N Ż Y N I E R O W I E P O Z N A N , F R E D R Y 6

FABRYKA BU DO W Y O G R Z E W A Ń CENTRALNYCH I WENTYLACJI

W E N T Y L A C J E M E C H A N I C Z N E

O G R Z E W A N I A W O D N E Z P O M P Ą

O G R Z E W A N I A O D L E G Ł O Ś C I O W E

SPECJALNOŚĆ: URZĄDZENIA SUSZARNI DLA PRZEMYSŁU DRZEWNEGO I CHEMICZNEGO

F A B R Y K A C JA K O T Ł Ó W PŁ O M IE N N O -R U R O W Y C H , B O JLE R Ó W I R EZ E R W O A R Ó W . A U T O G E N IC Z N E SP A W A N IE IN S T A L A C JE W O D O C IĄ G Ó W I K A N A L IZ A JI D O M Ó W I M IA ST . P R A L N IE I K U C H N IE PA R O W E. Ł A Ź N IE P A RO W E I R Z Y M S K IE . A P A R A T Y D E Z Y N F E K C Y J N E .

O D D Z I A Ł Y : WARSZAWA: JANUSZ CHOLEWICKI — WYBRAŃSKA 2; KRAKÓW: KAROL BRYJAK — SZLACHTOWSKIEGO 17; ŁÓDŹ: INŻYNIER ARCHITEKT WIKTOR JANISZEWSKI — NARUTOWICZA 45

Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych

K. SOWIŃSKI bu D O W N IC Z YP O Z N A Ń

W I N I A R Y Ul. SZYDŁOW SKA 13TELEFON 37-41.

AYykonuje wszelkie prace budowlane po cenach przystępnych i w a r u n k a c h

d o g o d n y c li Budow a Z akładu U bcz. P racow . U m ysł, w P o zn an iu wg. p ro je k t a rch . M . A ndrzejew skiego w ykonała f irm a „K . SO W IŃ SK I“ w Poznan iuXIII

FABRYKA P A P Y DACHOWEJSeweryn W R Z E S I Ń S K IPOZNAH, PI. WOLNOŚCI 18. Telefon 32-98.

P O L E C A SW E O G Ó L N IE Z P IE R W SZ O R Z Ę D N E J JA K O Ś C I Z N A N E W Y R O B Y JA K O T O :

o g n io trw ałą papę dachow ą w e w szystk ich gatunkach, papę arfa ltow ą na fu n d a m en ta , papę asfa ltow ą „A S B IT “ (Fabrykat praw n ie za strzeżo n y ) na podbitk i su fitów , podkładki pod dachów kę, podłogi i posadzki w śp ich lcrzach , m a g azynach etc. P rep a ra ty do u szcze ln ien ia i rep eracji dachów pap ow ych , lep ik , sm o łę i lak ier do sm a row an ia dachów ,

W YKONUJE RÓW NIEŻ:

przez sp ecja ln ie w yszk olon ych m ajstrów , podbitk i su fitów , papą „ A S B I T " w sta jn iach , oborach etc., k ładzenie „ A S B I T U" na posadzki, pod łog i i t. p. w śp ich lerzach ,

m agazyn ach i t. d.

K rycie dachów papą ogn iotrw ałą pod ług w szelk ich sy ste m ów oraz rem o n ty i rep eracje sta ry ch lub uszkodzonych

dachów papow ych.

S p e c j a l n o ś ć :

POKRYWANIE OAC1IOW Ż E L B E T O W Y C H .

D ŁU G O LE TN IE GW ARANCJE. D ŁU G O L E T N IE GW ARANCJE.

L iczne refiren cje i uznan ia k lien teli za doskonałe w yroby i w yk onan ie prac.

S R E B R N Y DU ZY M EDALZ W YSTAW Y H O TE LO W EJ Z ROKU

1 9 2 7 ZA W EW N ĘT R Z N Ą D EK O R A CJĘ OBICIAM I PA PIER O W EM I I L I

N O LE U M

zbWaligórskiWielkopolska Centrala Tapet

CENTRALA Poznań, Pocztowa 31, Tel. 12-20. O DDZIAŁ Bydgoszcz, Gdańska 164, Tel. 12-23.

T A P E T Yk r a j o w e i z a g r a n i c z n e

HAJ LEP/ZA PAPA DACHOWA / ■ / A O Ł A L E P N IK T

K A R B O f i I T .D .

U H E U M

Zwracamy uwagę na naszo d d zia ł dekarski, rozporządzając fachowymi wyszkolonymi majstrami czynnymi w fabryce od przeszło 30 lat. Nas.Za ^ j a l n ś o ć : dachy pa-

polinow e wzgl. kizolinow e, nic potrzebujące przez 10 wzgl. 15 lat i dłużej żadnego smolenia lub innej naprawy.

F A B R Y K A P A P Y D A C H O W E J 7. w ł a s n ą d e s t y l a r n i ą s m o ł y P R Z E M Y S Ł S M O Ł O W C O W Y

dawniej Lindenberg właściciele SYLW . URBAŃSKI i W . O PIT Z

P oznań , u l. L ibelta 12. T el. 32-63. F a b ry k a w S ta ro lęce . T elef. 11-23

I S T N I E J E O D R O K U 1 8 9 7 .

C E R A T Ym e b l o w e , o b r u s y i z m e t r a

L I N O L E U Mgładkie w różnych kolor, i deseniach

D Y W A N Y i CH O D N IKI

K O K O SO W Ec h o d n i k i i m a t y

HURTOWNIE - - - - - DETALICZNIE

OLBRZYMI WYBÓR! KORZYSTNY ZAKUP!

XIV

0001000100010000020200000102000001010100000100000002000101000002020000010100000002900002

A rch :. A. C ybichowski. G m ach E lek trow ni m ie jskiej w P oznan iu . R oboty szk larsk ie w ykonała f. „M . JA SK Ó LSK I" > Poznan iu .

M. Jaskólski

R o K= z A L . = 1 9 0 6 =

s z k l a r n i a a r t y s t y c z n a - b u d o w l a n a

Ul. Św. M A R C I N A Nr. 54. Telefon 25-73

A rch :. M . A ndrzejew sk i. G m ach Z .U .P .U . w P o znan iu . R oboty szk larsk iewyk. f. „M . JA SK Ó LSK I".

F r a n c i s z e k I g n a s z e w s k iM i s t r z R z e ź b i a r s k i i M o d e l a r zB. uczeń Szkoły Sztuk Pięknych w Monachium

l l l l l l l i l l l l l l l l i l l l l l l l !

ZAKŁAD ARTYSTYCZNO-RZEŹBIARSKIPOZNAŃ, GROBL A 23 llllllllllllllllll....

H WYKONUJE WSZELKIE RZEŹBY §§ KOŚCIELNE, MEBLOWE i BU- | j DOWLANE PODŁUG WŁASNYCH H LUB DANYCH R Y S U N K Ó W

MODELOWANIE!

F ra g m e n t ch rzcie ln icy w kościele w O palen icy

(W lkp.)

P ro j. i wyk. F ranc iszek Ignaszew ski w P o zn a

niu (1919 r.).

T a b l i c a . k o r p o r a c y j n a w U niw ersy tecie P o zn ań sk im (r. 1931).

P ro jek t i wyk. F ranciszek Ignaszew ski w P oznan iu .

JÓZEF WŁÓDARCZAKmistrz garncarski

b u d o w a p i e c ó w k a f l o w y c h , posadzki

z płyt terrakotowych, płytki glazurowane do

wykładania ścian, kafle białe i majolikowe.

POZNAŃ, ul. Rybaki 29Telefon 14-28 i 72-52.

Składnica—Dworzec Towarowy

pozna*"*W ielki ZŁOTY M EDAL M EDAL BRONZOW Y

n a P . W. K. 1929 r. M in iste rstw a P rze m . i H and lu

I. WR E MB E LMISTRZ MALARSKI

P O Z Św. M A R C Telefon —

N A N, N A 66/67.

- - 3915

wykonuje pierwszorzędnie wszelkie prace malarskie, od najskromniejszych zwykłych malowań do najwspanialszych dekoracyj.

C E N Ydoaodne

N A J N I Ż S Z E warunki s p ł a t .

XVI

Franc i sze k

Szymańsk iP o z n a ń

BIURO: U L I C A P R Z E M Y S Ł O W A 71(Przy zbiegu ulicy Towarowej)

T E L E F O N 71-73

S K Ł A D N I C A I S P R Z E D A ŻKAFLI WSZELKIEGO RO

DZAJU PŁYTEK GLAZURO

WANYCH ORAZ POSADZEK

U S T A W I A N I E P I E C Ó WSTAŁYCH, PRZENOŚNYCH

I GAZOWYCH ORAZ W Y

KŁADANIE ŚCIAN PŁYT

KAMI GLAZUROWANEMI I

POSADZEK

Fiirma

St. ŻuromskiP o z n a ń

Ul. Fr. R A T A J C Z A K A Nr. 1 7T E L E F O N Nr. 14-04

K R A T Ę W E D Ł U G PRO J. A R C H IT E K T A L . M E N D E L - SK IE G O W Y K O N , f. ST . Ż U R O M SK I

WYKONYWANIE WSZELKICH

KONSTRUKCYJ ŻELAZNYCH

Fabryka krat i ornamentów metalowych

S P E C J A L N O Ś Ć :

OKNA i SZAFKI WYSTAWNE Z BRONZU,

MOSIĄDZU i WSZELKICH innych METALI

XVII

J3 litra ar c łiitek to n iczne — p rzed sięb ior

s tw a b u d o w la n e i techniczne — w sz e lk ie

p rzed sięb iorstw a , k t ó r y c h dzia ła lność

z w i ą z a n a j e s t z b u d o w n i c t w e m

w ied zą , że ogłoszenie w m iesięczn iku

„A R C H IT E K T U R A i BUDOWNICTWO

jest dla każdej firmy największą rękojmą

P O W O D Z E N I A„ARCHITEKTURA i BUDOWNICTWO“w ciągu swej 7 -letniej egzystencjiuzyskalaniebyw alądotąd

poczytnosć 1 rozpowszechnienie w kołach łacliow yck.

„ A R C H I T E K T U R A

i B U D O W N I C T W O "

dociera wszędzie

informuje o wszystkiem.

XVIII

zólacja wódnóodporna do zapraw wapiennych i cementowych) R a d y k a l n ie o s u s z a m o k r e PIWNICE IWILGDINE MIESZKANIA.

P o l e c a j ą ) Ł . D U T L l N G E R i A. B O R O W I KW A R S Z A W A P R Ó Ż N A N r . 10T e l e f o n y 6 2 4 - 6 5 , 2 6 0 - 5 5 , 4 3 9 - 5 8 , 6 5 7 - 2 6 , 6 0 5 - 1 2

„5 O Y P O L T O R G W W A R S Z A W I E ”G E N E R A L N E PR Z ED ST A W IC IE LST W O

T O W A R Z Y S T W A A K C Y JN E G O

„ S O W P O L T O R G w M O S K W I E “Sp o tk a 7. ograniczona odpow iedzia ln ośc ią

WARSZAWA, WIERZBOWA 11, TELEFON 265-90

D o s t a r c z a :

llralski m a g n e z j i k a u s t y c z n y Chlorek magnezu T a l k Do po d łó g k s y l o l i t o w y c h i t. p.

D O K O N S T R U K C Y J

Ż E L A Z O -B E T O N O W Y C HSZKŁA „SUNFIX“T - ¥ A „ST. GOBAIN, CHAUNY ET CIREY“

Eabryka Luster — Przedsiębiorstwo Robót Szkl arskick

J A K S Z U L C/

S tro p y żelbetow e z zas to sow an iem W A r S Z a W a , N o w y - S w i a t 5 o . T e l e f o n j G 5 ~ q A 1 0 - 0 2 - 3 2 .szk ie ł „S U N F IX " -4 J / J

A R T Y Ś C I < rn J°malarze

G. P I L E C K I i L. BIELIŃSKIby ły restaurator obrazów w M uzeum Ce- sarskiem „Erm itage“ w P e t e r s b u r g u

►“ i

3

N

PŚ

Ph

iiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii O D N A W I A N I Ąuszkodzone ob razy starej szkoły i now ych czasów .

Wykonują wszelkie prace w zakres konserwacji obrazów wchodzące:

dublow anie (podklejanie nowem płótnem); p rzen oszen ie farby obrazów, malowanych na płótnie, ze starego na nowe płótno, oraz przenoszenie farby obrazów, malowanych na desce, miedzi lub ścianie; zab ezp iecza n ie ob razów od w ilgoci; restau row anie ścien n ych m a low id eł (fresków) i malowanie nowych, zdobienie kościołów; restau row an ie ob razów pastelow ych; oczyszczanie starych poplamionych sztychów jednobarwnych i kolorowych; reperacja porcelany.

Ul W a rsz a w a , W Epółna ą5 m. 7 drugi dom od Marszałkowskiej Tek 917-22

iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii

XIX

¿ • a n » w no

F A B R Y K A M E B L I A R T Y S T Y C Z N Y C H

JÓ ZEF S R O C Z Y Ń S K IW P O Z N A N I U

W Y S T A W A I B IU R O S P R Z E D A Ż Y ul. M A R S Z .. FO C H A 4 F A B R Y K A ul. E M II.JI S C Z A N IE C K IE J .0. T E L E F O N 64-98

P O L E O A AI Y M e b le skromne i wykwintne,w znancm a r t y s t y cznem i so- lidnem w y konaniu z d rzew s z l a ch etn ych , k r a j o w y c h i z a g r a n iczn ych : b o azcr je , s c h o d y , k o minki, meble w y ś c ie l a n e , t a p e ty , o b ic ia śc ienne i meblowe, o ś w ie t lenia , b ro n z y , k r y s z t a ł y i porcelanę. C a ł k o w it e urządzen ia wnętrz, p ra c e sztukatorsk ic , m ala rsk ie i pozlotnicze w y k o n u j e m y pod fa c h o w e m i a r t y s t y c z * nem k ierow nictw em p ie r w s z o rz ę d n y ch a rc h ite k tó w n a sz y c h , ze zn an y m smakiem i solidnością. P r o je k t y , r y s u n k i , k o s z t o r y s y , oraz p o r a d y fa c h o w e bezpła tne .

C H L U B N E O D Z N A C Z E N IA G R A N D P R IX W R. i 9z5 W IE L K I Z L O T Y M E D A L

P . \V. K . 1 9 a 9

W IE L K I Z L O T Y M E D A LP A Ń S T W O W Y >919 RO KU

SI. Szymański i li. CygańskiWARSZAWA, WILCZA 32. Tel. 8-14-78.

ARTYKUŁY R Y SU N

KOW E i K R E ŚL A R

SKIE

WIELKI W YBÓR P A

PIERÓ W TEC H N IC Z

NYCH

ZAKŁAD KOPJOWY

I FO TO K O PJA D O

KUM ENTÓ W I RY

SU NK Ó W

APAR ATY D O KO-

P JO W ANIA PLANÓW

Z A M Ó W I E N I A NA

PROW INCJĘ WYSY

ŁAM Y O DW RO TNĄ

PO C ZTĄ

ŻĄDAJCIE O FER T NA SZABLO NY D O PERSPEK TYW .

XX

TABLIXl TABL-XI-

«. micamncm«

»UC4 IOWUM

»rtW« IMaocw

htWIB WSU1I2W

WIDOK Z PUNKTU*PROJEKTOW ANE.CITY'

1—3. Arch.: S tan isław F ilipkow ski i Jan G raeffe (W arszaw a). P raca konkursow a Nr. 4, na projektregu lacji i zabud ow y m . P ozn an ia . N agroda I.

KONKURS NA PROJEKT REGULACJI I ZABUDOWY M. POZNANIA

NA MARGINESIE KONKURSUA d am P aprock i, prezes Tow. Urbanistów Polskich

Konkurs na plan zabudowania m. st. Poznania ponownie wskazał na znaczenie konkursów urbanistycznych, których ogłaszanie jest niedoceniane.Konkurs architektoniczny, t. ¡. konkurs na „jednostkę budowlaną“ , służący dla uzyskania największej ilości pomysłów, najlepszego rozwiązania architektonicznego i wreszcie wydobycia talentów, daje pragnącemu budować tak istotne korzyści, iż zdaje się nie wymaga uzasadnienia.Dla budynków państwowych i użyteczności publicznej konkurs powinien być jedyną drogą zdobycia projektów architektonicznych i powołania autora do ich wykonania.

Jeżeli miasto jest zespoleni „jednostek budowlanych“ , które w planie miasta należycie umieszczone i skoordynowane, stanowią o istotnej wartości artystycznej miasta, uwzględniając zaś wymagania natury społecznej, higjeny, komunikacji i zagadnień technicznych, stanowią o wartości urbanistycznej miasta, — zrozumiałe powinno być, iż ogłoszenie konkursu urbanistycznego stać się winno zasadą przy pracach wstępnych nad planami zabudowania miast, szczególnie jeżeli to dotyczy miast o specjalnem znaczeniu dla kraju.Właśnie w związku z konkursem na plan zabudowania m. Poznania, uważam za obowiązek specjalnie podkreślić to zrozumienie potrzeby ogłoszenia konkursu oraz życzliwą pomoc, udzieloną Kołu Architektów w Poznaniu i Tow. Urbanistów Polskich przez Pana Prezydenta miasta Poznania, Cyryla Ratajskiego. Zarówno uzgodnienie programu i warunków konkursu, ustalenie terminów, należytej wysokości i ilości nagród, wreszcie rzeczowe i pelńe życzliwości kierownictwo pracą Sędziów konkursowych było prze- dewszystkiem zasługą Pana Prezydenta Cyryla Ratajskiego, za co

w imieniu P. P. Sędziów i konkurujących uważam za obowiązek niniejszem publicznie wyrazić podziękowanie.Zastanawiając się nad wynikiem konkursu, a nie analizując poszczególnych prac, co załatwia szczegółowo krytyka, opracowana przez Sędziów, pragnę zauważyć, że konkurs ten dał takie właśnie rezultaty, jakie wymagane są od konkursów. Konkurs ten przyciągnął najlepszych urbanistów-architektów, którzy w pracach o wysokim poziomie dali Poznaniowi bogaty i rzeczowy materjał rozwiązania całości, jak i fragmentów miasta, potrzebnych dla wszechstronnego opracowania planu zabudowania m. Poznania Charakteryzując zaś generalnie prace na konkurs nadesłane (prócz odznaczonych), należy je podzielić zasadniczo na dwie kategorje, w których uwydatniła się różnica pomiędzy współczesnem zrozumieniem planu miasta i planowaniem miasta już obecnie zarzuconem. W grupie prac pierwszych autorzy dali doświadczenie i dorobek w zakresie planowania miast lat ostatnich, w zrozumieniu należy- tem rozbudowy miasta oraz uwzględniali zagadnienie regjonalne Poznania. W grupie drugiej, o dużej pracowitości wykonania prac, istnieje jednak niezrozumienie nowoczesnych prądów urbanistycznych, szczególnie jeżeli to się tyczy zbędnej — nadmiernej zabudowy miasta.W konsekwencji nowoczesnego ujęcia zagadnienia planowania miasta, grupa pierwsza (prace nagrodzone) akcentując znaczenie planowania miasta, nie tylko w granicach jego terytorjum, ale jako zagadnienia szerszego, t. j. należytego związania miasta z częścią kraju, do którego Poznań należy, a przez to z Państwem calem, — wskazała na konieczność regjonalnego ujęcia planu, jako podstawy projektowania współczesnego miasta. Takie właściwie ujęcie planu miasta jest jedną z większych zdobyczy konkursu, bo wskazuje na drogę, jaką pójść winna praca biura urbanistycznego miasta Poznania, jako jednego z miast stołecznych Polski.

A . P

1

WCRÖfifO

juntar**

Cu»» nęrow

icíMicTwestoMzipz

/■ pBJAIHIDUE«¿crtrdoXÍ»

< / @ - «¿»-XU« ^fxCZ) n XIX*£ \ ■■okc^cáj- íi. w»a»ji»oí̂ 0*--cá̂ ‘*

WYCIĄG Z PROGRAMU KONKURSU

Celem konkursu jest uzyskanie szeregu rozwiązań i pomysłów, które posłużyłyby za podstawę do opracowania definitywnego planu regulacji miasta i skierowały rozwój jego na właściwe tory, odpowiadające współczesnym wymaganiom budowy miast.Jako zagadnienie, dla miasta specjalnie ważne i aktualne, wykonany być powinien bardziej szczegółowy projekt rozplanowania południowej części Winiar łącznie z Cytadelą, dający pomysł zużytkowania tych terenów.P otrzeb y m iasta .1. Granica wielkiego Poznania uwidoczniona jest na załączonym planie i : ioooo.2. Rozwój miasta przewiduje się do 800 oóo mieszkańców.3. Pod względem komunikacyjnym plan winien rozwiązać następujące zagadnienia:a) Zagadnienie przepływu rzeki W arty przez miasto.Ilość wody powodziowej, brana dotychczas jako podstawa do obliczeń, wynosi 1 660 nr* na sekundę przy wodostanie + 6,72 mtr. na wodowskazie przy moście Chwaliszewskim (zero wodowskazu jest na kocie + 51 446 mtr.).

W czasach przedwojennych rozpatrywano dwie możliwości:I. Przeprowadzenie rzeki przy normalnym stanie wody nowem korytem na zachód od Katedry przy zużyciu obecnego koryta rzeki, odgrodzonego tamą wzdłuż nowego koryta przy gazowni jako portu, oraz przy zużyciu koryta na wschód od Katedry, jako koryta, potrzebnego dla przepływu drugiej połowy wody powodziowej. ' .II. Przeprowadzenie rzeki tylko jednem korytem i to na wschód od Katedry przy wykupnie odpowiedniej części dzielnicy Środki, zasypanie starej odnogi rzeki po stronie zachodniej Katedry, oraz przy zużytkowaniu obecnego koryta rzeki jako portu.Koncepcja I w czasach przedwojennych uznana została za odpowiedniejszą i rozpoczęto regulację. Wykończono kanał przepływowy od rzeki W arty naprzeciw gazowni do mostu na Cybinie, wybudowano most w ciągu ul. Ostrówek Tumski oraz most na zachód od Katedry w ciągu ul. Chwałiszewo, nawieziono 21 ha terenów na północ od toru kolejowego Poznań — Tama Garbarska do Poznania Wschodniego pod budowę rzeźni i targowicy, niwelując fortyfikację przy Śródce, oraz wybudowano elektrownię miejską.Czy wobec dokonanych prac zaleca się powrócić do koncepcji II, winien rozstrzygnąć biorący udział w konkursie, motywując odpowiednio swój projekt.b) Rozszerzenie portu rzecznego.c) Zagadnienie węzła kolejowego.Stworzyć połączenia kolejowe zachodu ze wschodem z pominięciem śródmieścia, jako ewenti. dodatkowe połączenie dla ruchu towarowego; rozważyć możliwość przeniesienia Centralnego Dworca osobowego na dogodniejsze miejsce; rozważyć ewenti. przeniesienie lub stworzenie nowego dworca towarowego i zestawczego i poczynić ewenti. dalsze propozycje celem rozwiązania węzła kolejowego. Należy przewidzieć dojazd kolejowy do gazowni miejskiej od nowoprojektowanego toru kolejowego we wschodniej dzielnicy miasta. Należy wziąć pod uwagę, czy przyszły dworzec towarowy i zestawczy nie powinien się znajdować na wschodzie miasta i to na wschód od rozwidlenia kolei Poznań — Gniezno i Poznań— Września.Należy przewidzieć lotnisko cywilne oraz dworce autobusowe. Arterje wypadowe:Należy ustalić bieg pożądanych linij wypadowych i okólnych w związku z glównemi arterjami śródmieścia również przy uwzględnieniu ruchu wycieczkowego, torów dojazdowych dla ulic przemysłowych oraz ewtl. poszerzenie ulic starego miasta przez częściowe zniesienie bloków budowlanych przy szerokiem ujęciu nowoczesnych założeń wielkomiejskich.Należy zaprojektować sieć ulic komunikacyjnych mieszkaniowych, spacerowych, tramwajowych, autobusowych i t. d.

ZA IA D AROZWOJU

TABU

4—5. Arch.: Stanisław Filipkowski i Jan Graeffe (Warszawa). Praca konkursowa Nr. 4 na projekt regulacji i zabudowy m. Poznania. Nagroda I.

2

OBJA/HIENIE

C l l l p fPOÓZIAfcKlA/TA I REGULACJA

! PLAN' STOIJiCŁNEGO MIASTA

p o z m rmW H

Ruch wycieczkowy jest obecnie przeważnie skierowany na południe w stronę Mosiny, jednakże wchodzi również w rachubę w kierunku północno-wschodnim (Pobiedziska), i kierunku północno-zachodnim (Kiekrz).Należy zaprojektować nowe arterje wypadowe oraz połączenia między poszczególnemi dzielnicami miasta.Należy przewidzieć ulice, dzielące zbyt wielkie bloki, co specjalnie tyczy się dzielnic śródmiejskich, przewidzieć połączenie miasta z dzielnicami zamiejskiemi (letniska, wsie, podmiejskie i t. p.) i w związku z zagadnieniem komunikacyjnem zaprojektować sieć 1 inji tramwajowej.

D zieln ice.

Należy oznaczyć przeznaczenie dzielnic miasta dla rozwoju przemysłowego, handlowego, mieszkalnego, a dla tych specjalnie willowego, kolonij urzędniczych, wojskowych i robotniczych.

P lace i targow ice.Należy przewidzieć place i targowice miejskie dla nowoprojektowanych dzielnic.

P lan tacje i parki.Należy oznaczyć powierzchnię na parki publiczne, kolonje podmiejskie i ośrodki wycieczkowe, place sportowe i połączenie ich, o ile możliwe, z istniejącą zielenią, tudzież związanie ich spacerowemi drogami z miastem (dolina Bogdanki, dolina Cybiny).

B udynki użyteczności publicznej.Tak w dzielnicach istniejących, jak i w projektowanych przewidzieć należy odpowiednie budynki użyteczności publicznej ze specjalnem uwzględnieniem kościołów, hal targowych, szkól i łaźni. Sposób zabudow ania (strefy budow lane).Należy zaprojektować strefy zabudowy miasta, z uwzględnieniem sposobu zabudowania (zwarte, półzwarte i luźne), i przewidywanej wysokości budynków.

\ : i 'L-śV ,V {‘\ * '\ l'v

- Nr--. i

TABLV

WYCIĄG Z PROTOKÓŁU POSIEDZEŃ SĄDU KONKURSOWEGOPosiedzenia odbywały się 10 i i i lipca w Ratuszu Poznańskim. Skład Sądu Konkursowego stanowili: przewodniczący pan prezydent miasta Poznania C . Ratajski, radca inż. Cybichowski, zastępca prezesa dyr. kol. inż. Krzyżanowski, delegat Województwa inż. Chmielewski, delegat Koła Architektów arch. inż. M. Andrzejewski, delegat Stow. Urbanistów Polskich w Warszawie prof. arch. inż. T . Tołwiński i arch. inż. Paprocki, Delegat Stow. Techniki w Poznaniu radca Polaczek, zastępcy przew. Rady Miejskiej i komisji Finansowo- Budowlanej inż. Pohlmann i inż. Serwacki, radca inż. Pośpieszalski. Protokółuje inż. Czarnecki.Po stwierdzeniu, że wszystkie projekty wykonano w wymaganej ilości załączników i tablic, Sąd Konkursowy podzielił się na dwie komisje: komunikacyjną, w skład której weszli inż. Krzyżanowski, radca Pośpieszalski, radca Polaczek, inż. Pohlmann, inż. Serwacki, oraz strefową, do której weszli: prezydent Ratajski, prof. Tołwiński, radca Cybichowski, inż. Andrzejewski, radca Chmielewski i inż. Czarnecki.Kom isje przeglądały poszczególne projekty, zapisując oddzielnie swoje uwagi.Po wstępnem głosowaniu postanowiono wyeliminować prace VI i V III, w dalszym ciągu wyeliminowano również XI, a po dalszej dyskusji pracę X.Przy następnem głosowaniu, uwzględniającem .zgodnie z wnioskiem inż. Paprockigeo, cztery stopnie oceny, oddzielnie dla dzielnic, strefy, kolei i wody, dróg, — projekt I otrzymał punktów 44, projekt II — 93, projekt III — 41, projekt I V — 101 , projekt V — 52, projekt IX — 72. Zatem kolejność otrzymanych punktów w wyniku głosowania była następująca: proj.: IV, II, IX, V, I, III.

6 —7. Arch.: Stanisław Filipkowski i Jan Graeffe (Warszawa). Pracakonkursowa Nr. 4 na projekt regulacji i zabudowy m . Poznania.

3

8 —9. Arch.: A ntoni Jaw ornicki, K am il L isow ski i M iru ta S łońska (W arszaw a). O prać, g r a fic zn e —arch . M arek Suzin . P raca konkursow a Nr. 2 ' na projekt regu lacji i rozbudow y m . P oznania .

N agroda II.

¡Hirji d/jolniconej

P L A Nstołecznego miasta

¡ P O IM A M S Ai

osad podmiejskich»-CM-

i ift p* irrt??» iw»

S c h e m a t kom unikac ji reg jona lne j.

Po postanowieniu nagrodzenia w myśl warunków konkursowych trzech projektów i zakupienia również trzech jako równorzędnych, bez ogłaszania ich kolejności, odbyło się ostateczne glosowanie tajne, kartkami, z następującym wynikiem:I nagroda — dziewięć głosów za nr. IV i dwa glosy za nr. II;II nagroda — dziewięć głosów za nr. II, jeden glos za nr. V i jeden glos za nr. I;III nagroda — osiem głosów za nr. IX i trzy głosy za nr. V; zakupy równorzędne — nr. I, III, VI.Po otwarciu kopert okazało się, że autorami projektu nr. IV (I na

groda) są: inż. Stanisław Filipkowski i inż. Jan Graeffe (Warszawa); autorami pracy nr. II (II nagroda) — inż. Antoni Jawornicki, inż. Kamil Lisowski, Miruta Słońska (Warszawa), w opracowaniu gra- ficznem Marka Suzina; autorami pracy nr. IX (III nagroda) — inż. Józef Reński i inż. Władysław Giinath (Warszawa).Po otwarciu kopert projektów zakupionych, stosownie do warunków konkursowych, okazało się, że autorami byli: pracy nr. I Władysław Wieczorkiewicz (Zbrochy); pracy nr. III — Lucjan Dańczak (Częstochowa); pracy nr. V — Brunon Hein i Wacław Leyberg (Łódź).

OCENA PROJEKTÓW KONKURSOWYCH

Nr. x. Węzeł kolejowy w zasadzie rozwiązany dobrze, specjalnie korzystnie usytuowane urządzenia kolej, na wschodzie.Plac dworca ewentualnie przy głównej nowoprojektowanej arterji wschodnio-zachodniej usytuowany niedogodnie.Port rozwiązany racjonalnie.

Sieć główna arteryj obwodowych i radjonalnych zbyt skomplikowana. Przebicie przez tereny rozparcelowane i częściowo zabudowane wielkiej arterji o charakterze reprezentacyjnym, poza kosztownością, przekracza skalę miasta i jego potrzeby.

Projekt przewiduje nadmierną zabudowę terenów miejskich, tak w strefie mieszkaniowej jak i przemysłowej, i tworzy zwartą masę miejską o powierzchni około ioo km", co nie odpowiada nowoczesnej koncepcji miasta nawet wielkiego.

Opracowanie rysunkowe projektu b. staranne, idzie zbyt daleko w szczegółach przestrzeni zielonej.

Nr. 2, Projekt rozwiązuje komunikację regjonalną i miejską w sposób wybitnie przejrzysty. Dworzec towarowy zachodni zbędny, natomiast przeprowadzenie linji zachodniej obwodowej korzystne. Rozwiązanie portu racjonalne. Dworzec osobowy centralny pomyślany dobrze. Dworzec towarowy przy wschodniej linji obwiedni jest zbędny, również pomieszczenie dzielnicy fabrycznej wzdłuż wschodniego koryta W arty niewłaściwe.

4

północnej cz .m . po/.mm ui

^i f § !is a l mamą

Ograniczenie terenów miejskich w kierunku południowo-zachodnim racjonalne. Ustosunkowanie terenów budowl. i terenów zielonych przeprowadzone celowo.

Ujęcie zagadnień regjonalnych stanowi cechę dodatnią projektu. Nr. J , Węzeł kolejowy, schematycznie wyrażony w opisie, w planach niedostatecznie wyjaśniony.

Pomysł arterji komunikacyjnej N — P zbyt kosztowny do przeprowadzenia i niekonieczny dla potrzeb miasta, również arterja W. — F. — niekorzystna, szczególniej w stosunku do dworca osobowego, stwarzając ruchliwy węzeł komunikacyjny przed samym dworcem.Sieć ulic kom unikacyjnych nieprzejrzysta,Tereny zielone i zabudowane rozłożone w zasadzie dobrze: jednak dzielnice zabud. tworzą masę zbyt zamkniętą w kierunku z północy na południe na przestrzeni blisko 10 km. Pomysł arterji na Winiary od północy trudny do zrealizowania.

Nr. 4. Komunikacja kolei i lotnicza pomyślana dobrze. Dobre rozwiązanie dworca centralnego, wraz z „c ity", nadające się do zrealizowania.Sieć ulic i dróg komunikacyjnych rozwiązana celowo.Podział terenów budowl. i zielonych bardzo dobry. Pozostawienie dużych wolnych terenów, niezabudowanych (n. p. na Winiarach) odpowiada nowoczesnej koncepcji wielkiego miasta.System terenów zielonych przeprowadzony racjonalnie tak w stosunku do dużych przestrzeni, jak również w wąskich pasmach parkowych.

Nr. 5. Sieć komunikacji kolejowej rozwiązana dobrze, rozbicie dworców towarowych niewskazane. Rozwiązanie dworca postojowego w śródmieściu zbędne. Przeprowadzenie bocznicy wzdłuż przeladowni niewskazane.Arterje obwodowe wewnętrzne rozwiązane należycie, arterje wypadowe przewidziane.Autostrada do dworca towarowego, wobec zbędności dworca w tern miejscu, niepotrzebna.Urządzenie drugiego portu na południu jest zbędne.Podział terenów budowlanych i zielonych w zasadzie dobry, idzie jednak zbyt daleko w szczegółach, wymagając burzenia istniejących budowli.

Tereny urzędów i szkól wojskowych na Wildzie niewłaściwe. Założenie dzielnicy przemysłowej na północy na nasypanem korycie Warty technicznie trudne, związane z tern prostowanie koryta rzeki nierealne.Pod względem graficznym projekt nie dość jasny.

Nr. 6. Projekt, opracowany powierzchownie, nie rozwiązuje zagadnień programu.

Nr. S. Rozwiązanie problemów komunikacji kolejowej nie przemyślane, szczególniej wadliwe rozwiązanie dworca osobowego i zamienienie terenów dworca towarowego na park.Kom unikacja wewnętrzna śródm ieścia przewiduje bardzo kosztowne przebicia.System terenów zielonych wadliwy.Stworzenie dzielnicy drapaczów na zburzonych terenach śródmiejskich nieracjonalne.

Nr. 9. Komunikacja kolejowa rozwiązana w zasadzie dobrze, przewiduje jednak zbędne przestrzenie urządzeń kolejowych w południowej części miasta (stacja rozrzędowa i postojowa).Kom unikacja drogowa rozwiązana przejrzyście.

Zasada przewidzenia lotniska na wschodzie dobra.Rozwiązanie dworca osobowego na dotychczasowem miejscu m ożliwe.Podział terenów m ieszkalnych i zieleni w zasadzie dobry. Zaprojektowanie dzielnicy przem ysłowej łącznie ze stacją towarową na Sołaczu niewłaściwe.

10— 11. Arch.: A ntoni Jaw ornicki, K am il L isow ski i M iruta S łońska (W arszaw a). ■ P raca Nr. 2 na projekt regu lacji i rozbudow y m . P ozn an ia . N agroda II.

O pracow anie gra ficzn e — arch . M arek Su zin .

5

12— 14. Arch.; Józef Reński i W ładysław Gunath (Warszawa).Praca {konkursowa Nr. 9 na projekt regulacji i rozbudowy m . Poznania. Nagroda III.

H > /!Y YiNIA

K om unikac ja .

D zielnice.

Rozwiązanie arterji N — S wzdiuż torów kolejowych zbyt kosztowne w stosunku do potrzeb miasta.O pracowanie szczegółowe dzielnicy W iniar wadliwe.Zasiąg terenów o zabudowie zwartej zbyt wielki.Nr. io . Komunikacja kolejowa, nienależycie rozwiązana, jednakże pomysł kilku przystanków dla ruchu podmiejskiego należy uważać za racjonalny.Pomysł drugiego dworca osobowego, północnego zbędny i nierealny. Sieć arterji komunikacyjnej opracowana niedostatecznie i nieprzejrzyście.Projekt nie rozwiązuje w sposób właściwy portu.Przewidzenie lotniska na poludn. wsch. dobre.Podział terenów budowl. i zielonych wykazuje braki.Dzielnice przemysłowe rozłożone niewłaściwie i zbyt szeroko. Opracowanie graficzne projektu bardzo nieprzejrzyste.- Nr. i i . Komunikacja kolejowa rozwiązana niedostatecznie. Umieszczenie dworca osobowego racjonalne.Sieć arteryj komunikacyjnych wypadowych, racjonalna w całości, wykazuje braki w śródmieściu i w połączeniach pomiędzy poszcze- gólnemi dzielnicami.Zasada kom pozycji planu na podstawie izochron błędna i prowadzi do wytworzenia zbyt zwartej i wadliwej m asy m iejskiej.System terenów zielonych niedostateczny, rozciągnięcie stre f zabudowania obejm uje zbyt duże tereny.

UWAGI 0 KONKURSIE NA PROJEKT REGULACJI I ZABUDOWYW ładysław C zarnecki, kier. Wydziału Rozb. m. Poznania

Poznań, stolica Wielkopolski, po odzyskaniu niepodległości Państwa, uzyskał sprzyjające warunki rozwoju, jako centrum województwa0 wysokiej kulturze rolniczej i ważny węzeł komunikacyjny, leżący pomiędzy Warszawą a Berlinem i Katowicami wzgl. Krakowem a Gdynią.W r. 1925 przyłączono do miasta cały szereg gmin podmiejskich: Winiary, Naramowice, Główna, Komandorja, Rataje, Starołęka, Dębiec.Stary plan regulacyjny, niemiecki, wykonany przez Stiibbena w r. 1910, oczywiście nie mógł odpowiadać zmienionym warunkom1 powstała konieczność stworzenia nowego projektu rozbudowy

W ielkiego Poznania.Najważniejsze problem y urbanistyczne, wymagające natychm iastowego rozwiązania, możnaby ująć następująco:1) Przeprowadzenie głównych arteryj wypadowych w kierunku wschodnim (Warszawa), południowym (Katowice) i północnym (Gdynia). Kierunki te były przez Niemców tendencyjnie zaniedbane, jak wogóle cała część miasta, na wschodnim brzegu Warty położona.2. Wytworzenie nowego „C ity ” handlowo-biurowego, które zaspakajałoby potrzeby całego miasta.3. Nawiązanie komunikacyjne nowych dzielnic (przyłączonych do miasta) z „C ity” i pomiędzy sobą.4. Rozwiązanie węzła kolejowego i problemu komunikacji tranzytowej.

Inne zagadnienia urbanistyczne, jak stworzenie systemu zieleni, podział miasta na dzielnice i ich przeznaczenie, plan strefowy, regulacja W arty i założenie portu rzecznego, mogą być tylko na podstawie studjów miejscowych należycie rozwiązane i uzgodnione. Celem uzyskania najlepszego rozwiązania przytoczonych zagadnień, magistrat m. Poznania ogłosił konkurs publiczny. Sąd konkursowy stwierdził wysoki poziom prac nagrodzonych, i uważa, że Konkurs należał do najbardziej udatnych, jakie w ostatnich czasach ogłoszono. Zgodnie z życzeniem Tow. Urbanistów Pol., wymagano od autorów wykonania trzech plansz, w skali 1 : 10 000:

15. A rch . Ł ucjan D ań czak (C zęstochow a). P raca konkursow a Nr. 3 na projekt regu lacji i rozbudow y m . P ozn an ia . P raca zakupiona.

16. Arch. W ładysław W ieczorkiewicz (Zbrochy). Praca konkursowa Nr. Ina projekt regulacji i rozbudowy m. Poznania. Praca zakupiona.

7

Z abudow a^dzieln ic . X o m u n ik ac ja ,~ p rzestrzen ic bud . i zieleńce.17— 18. Arch.: B runon H ein i W acław^ L cyberg (Łódź). P raca konkursow a Nr. 5 na projekt regu lacji i rozbudow y m . P ozn an ia . P raca zakupiona.

wszystkich głównych arteryj komunikacyjnych, byłoby wyłączone od ruchu przejazdowego i połączone jedynie ulicami dojazdowemi z komunikacyjnemu Ścisłe określenie granic i odpowiedniej powierzchni „C ity” dla miasta 8oo ooo, jakoteż dobre połączenia komunikacyjne z poszczególnemi dzielnicami miasta, stanowią dodatnie strony projektu.Arterje wypadowe na wschód (Warszawa, Ostrów) przeprowadzono do obwodnicy wewnętrznej, omijając w ten sposób ciasno zabudowane śródmieście. Unika się przez to trudnych do zrealizowania przeboi i rozszerzeń ulic, które zachowają swój charakter starodawny i zabytkowy, nie psując koncepcji nowoczesnego miasta. Praca, nagrodzona II nagrodą (M. Słońska, A . Jawornicki, K. Lisowski), odznacza się dobrem ujęciem zieleni, zdecydowanie przeprowadzonemi autostradami (Berlin— Warszawa, B erlin —- Katowice — Gdynia), a przedewszystkiem naszkicowaniem planu komunikacji regjonalnej i oryginalnem nakreśleniem zieleni podmiejskiej z autostradą spacerową. Poruszenie przez autorów tak ważnego tematu planu regjonalnego dało powód do wystąpienia Województwa (Dyr. Rob. Publ.) z propozycją utworzenia stałej Komisji dla spraw regjonalnych, złożonej z przedstawicieli władz zainteresowanych, i wykonania projektu regjonu poznańskiego, w ścisłej łączności z projektem rozbudowy miasta.Zasługuje na uwagę, przyjęta w kilku projektach, myśl założenia na Cytadeli dzielnicy uniwersyteckiej, która położona na uboczu, jednak w pobliżu śródmieścia, otoczona zielenią, nadawałaby się idealnie na tego rodzaju założenie.Myśl założenia lotniska cywilnego na lewym brzegu W arty powinna być również zrealizowana.Jak widzimy, chociażby z przytoczenia tych kilku przykładów, prace konkursowe dają dużo materjalu, godnego zastanowienia i opracowania, tern samem ułatwią ogromnie pracę nad wygotowaniem projektu ostatecznego do zatwierdzenia.Konkurs zatem spełnił swoje zadanie.

a) plan komunikacyjny,b) podział na dzielnice,

c) plan strefowy.

Celem ujednostajnienia sposobu graficznego wykonania planów, określono w warunkach kolory orjentacyjne. Jednakowoż nie wszyscy projektodawcy przestrzegali tych oznaczeń, co w rezultacie utrudniało orjentację i pracę sędziów konkursowych. W przyszłości należałoby bardzo ściśle określać i przestrzegać jednolitego wykonania graficznego wszystkich projektów.

Często słyszy się pytanie, czy konkurs nie zawiódł oczekiwań i dostarczył rozwiązania tych wszystkich problemów, którego od niego oczekiwano?

Oczywiście, mylą się ci, którzy sądzą, że z konkursu szkicowego można uzyskać projekt, gotowy do zatwierdzenia i zrealizowania. Z konkursu uzyskano cały szereg bardzo ciekawych pomysłów i idej urbanistycznych, które dopiero po przeprowadzeniu dokładnych studjów na miejscu, po uzgodnieniu i przełamaniu całego szeregu trudności, mogą być podstawą do stworzenia projektu ogólnego rożbudowy miasta. Pracę tę może wykonać jedynie dobrze zorganizowane biuro urbanistyczne przy Wydziale Rozbudowy miasta.

Praca, nagrodzona nagrodą 1 (St. Filipkiewicz i J . Graeffe), podaje rozwiązania bardzo przemyślane, a przedewszystkiem realne i technicznie możliwe do wykonania.

Pomysł założenia „C ity " na terenach kolejowych należy do najciekawszych i najlepszych, jakie z Konkursu na ten temat uzyskano. Autorzy proponują zwężenie torów kolejowych dla przepuszczenia jedynie pociągów osobowych i dalekobieżnych, na pozostałym zaś terenie projektują założenie szeroko i architektonicznie pięknie pomyślanej dzielnicy handlowo-biurowej. Arterje komunikacyjne pozostałyby w dzisiejszym poziomie i przecinałyby „C ity” mostami istniejącemi. W ten sposób City, położone w centrum misata, u zbiegu

8

W ydział B ud ow n ictw a N a ziem n ego w P oznaniu .A rch.: K a zim ierz R ucińsk i i W ładysław C zarnecki (Poznań). K olonja robotn icza na W ildzie, 1929. D zied zin iec .

P rac e zduńsk ie w blokach I, II i III wyk. f. ,,F. M asadyńsk i" (P oznań) o raz J. W lódarczak i F r. S zy m ań sk i w P o zn an iu .

WŁADYSŁAW CZARNECKI

B U D O W N I C T W O W P O Z N A N I Uświetny okres rozwoju budownictwa poznańskiego zakończył się z chwilą otwarcia Powszechnej W ystawy Krajowej w r. 1929. W okresie tym wybudowano w Poznaniu cały szereg większych budynków administracyjnych i mieszkaniowych,które po części były już zamieszczone w poprzednich rocznikach „Arch. i Bud.” . Wielkopolska, jako dzielnica o wybitnym charakterze rolniczym, przechodzi obecny kryzys gospodarczy znacznie trudniej, niż inne dzielnice państwa. Kryzys ten objawił się w Poznaniu kompletnym zastojem w budownictwie i ogólnem bezrobociem.Komitet Rozbudowy miasta, rozdzielający pożyczki budowlane z funduszów państwowych, uzyskał na ten ceł:

w roku 1928 kwotę 4524988 zl.1929 ,, 1 8 1 7 0 0 0 ,,1930 .. 1 §55 700 „1931 .. 43SOO „ .

Oczywiście przy tak nikłej pomocy finansowej, budownictwo prywatne nie może się rozwijać, pomimo że ceny materjałów i robocizny obniżyły się w stosunku do r. 1929 o prawie 40%. 1 m3 budynku mieszkaniowego, skromnie wyposażonego, kalkuluje się obecnie w Poznaniu 38 do 40 zł. Jest to powrót do cen, które obowiązywały w r. 1925, przed spadkiem wartości złotego.Na peryferjach miasta, a więc w dzielnicach nie urządzonych jeszcze, gdzie są tanie działki budowlane, po 5 — 10 zł. za 1 m3, buduje się stosunkowo dużo małych domków, t. zw. podwórzowych. Są to domki jednotraktowe, budowane przy tylnej lub bocznej granicy sąsiada, bardzo prymitywnie w wykonaniu, kryte papą. Obowiązująca dotychczas ustawa budowlana niemiecka zezwala na budowę tego rodzaju domów, pomimo, że ze względów' higjenicznych 1 zdrowotnych powinny być zabronione.Do większych budowli, wykończonych w ostatnich dwu latach, należą: Gmach administracyjny i mieszkaniowy Zakładu Ubezpieczeń

Pracowników Umysłowych (arch. Andrzejewski), fabryka ,,Pe- beco” (arch. Cybichowski), domy mieszkalne Kolejowej Kasy Emerytalnej (arch. Tuszowski i Kirkin), Kolonja mieszkaniowa Spółdzielni Urzędników Banku Gosp. Kraj. (arch. Pospieszalski, Czarnecki, Müller, Mendelski), gmach Izby Skarbowej i szereg mniejszych budynków mieszkaniowych.W budowie są: Kościół na Winiarach (arch. Cybichowski), dom profesorów' uniwers. (arch. Weichert), fabryka „M aggi” (arch. Ballenstaedt) i kilkanaście domów czynszowych.Wielkie zamierzenia budowlane magistratu, jak budowa szkół, szpitala powszechnego, łaźni publicznych, hal targowych, nowej rzeźni i targowicy, kolonij robotniczych i założeń sportowych, czekają lepszych czasów.Charakter i poziom architektoniczny całego szeregu nowych domów, wybudowanych w ostatnich latach w mieście i nowotworzonych osiedlach, jest ogromnie różnorodny, niejednolity i pozostawiający wiele do życzenia.W ypływa to stąd, że dotychczas i jeszcze przez lat 7 nie będzie obowiązywało w’ Poznaniu postanowienie ustawy bud. z r. 1928, wymagające od projektodawcy odpowiednich kwalifikacyj naukowych i fachowych. Wolno zatem każdemu, bez wyjątku, wykonywać projekty budowlane, i o ile one odpowiadają poszczególnym paragrafom ustawy bud., są zatwierdzane przez władze nadzorcze.Z nowych osiedli przy szosie Warszawskiej i na Górczynie, możnaby przedstawić niezliczoną ilość przykładów, jak budować nie należy. Koło Architektów w Poznaniu czyni usilne starania, ażeby Poznań już obecnie zaliczyć do szeregu miast, w których projektować mogą jedynie architekci z uprawnieniami.Przygotowywane przepisy miejscowe budowlane być może ujmą odpowiednio sprawę zabudowy nowych dzielnic i wraz z opracowywanym planem regulacyjnym miasta wycisną swoje piętno i nadadzą jednolity charakter architekturzenowego Poznania.

9

B udow ę gm achu i p rac e s to la rsk ie (m eb le wyk. f. ,,Bykowski i Sm olibow sk i44 (Poznań). W ykładanie śc ian p ły tk a m i g lazu row anem i wyk. f. ,,F r. S zy m ań sk i44 (P oznań). K uchenki kaflow e w yk. f. r,J. M asadyńsk i44 (P oznań). P iece kaflow e i kuchenki wyk. f. ,,Józef W łodarczak44 (P oznań). O szklenie wyk. f. „M . Jaskó lsk i44 (P oznań).

1— 2. Arch.: Jerzy T uszow ski i S ta n is ła w K irkin (P oznań). D o m K asy E m eryta ln ej d la R obotników K olei P aństw ow ych .

W idok narożny .

10

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ PRACOWN. UMYSŁOWYCH W POZNANIUPrzy ulicy Dąbrowskiego, tworzącej jedną z głównych linij wypadowych miasta Poznania, wznosi się nowo wybudowany gmach Zakładów Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych w Poznaniu.Obszar gruntu wynosi 4 077 m'-, położenie w kwadracie o 2 frontach narożnikowych, jeden przy ulicy' wybitnie handlowej, drugi przy ulicy Mickiewicza jako ulicy mieszkalnej. Zabudowana płaszczyzna wykazuje dla domu przy ulicy Mickiewicza 511,57 rn-, dla domu przy ulicy Dąbrowskiego 560,17 m2, dla domu narożnikowego, tworzącego główny dom biurowy 1 059,37 nr*, łączna płaszczyzna zabudowana *= 2 1 3 1 , 1 1 ir r , płaszczyzna podwórza - 1,576,42 n r , do tego dochodzi płaszczyzna ogrodu, dokupionego przez Zakład dla utworzenia dziecińca obszaru 1 000,00 n r . Ogólna pojemność wynosi 47 000,00 mi{, preliminowanego kosztorysu w wysokości 2 800 000,00 zł. nie przekroczono.Kierownictwo wykonania spoczywało w ręku projektodawcy p. inż. dypl. Marjana Andrzejewskiego, architekta z Poznania. Dom biurowy, jak i frontony domów mieszkalnych wykazują konstrukcję ramową żelbetową, tylne części domów mieszkalnych, ościenia murowane, stropy wszystkich części i kondygnacyj pustakowe na podciągach żelbetowych. Odstęp słupów głównych elewacji — 2,39 m tworzy szerokość najmniejszych ubikacyj biurowych, ciężar stropu przypada na podciągi, łączące każdorazowo 2 przęsła, pozostawiając środkowy nieobciążony słup na przejęcie instalacji centralnego ogrzewania i przewodów instalacji wody, gazu i światła.

Rzut poziomy przewiduje programowo możliwość rozszerzenia domu biurowego na domy mieszkalne, przez ujęcie dalszego ciągu korytarza głównego i wytworzenie ramowej konstrukcji w elewacjach domów mieszkalnych. Przy rozmiarze grubości filarów 0,50 X 0,80 m przypada na okna szerokość 1,60 m. Korzystne oświetlenie, jakie wykazują wszystkie ubikacje biurow ej mieszkalne, spowodowało niebywały popyt na biura i mieszkania i natychmiastowe ich zajęcie.Główną część gmachu biurowego zajął Zakład Ubezpieczeń Pracowników Um ysłowych na cele własne, odstępując wielką część biurowych lokali Państwowemu B ankowi Rolnemu i Okręgowemu Urzędowi Ubezpieczeń w Poznaniu. Parter zajmują biura prywatne i lokale handlowe. Cały obszar płaszczyzny użytkowej biurowej wynosi okr. 3 100,00 m2, rozłożony na parterze i 6 piętrach. Sutereny przeznaczono na archiwa, pomieszkania dla oddźwiernego i maszynisty i składnice dla domów mieszkalnych. Domy mieszkalne obejmują 4 mieszkania jednopokojowe, 3 mieszkania dwupokojowe, trzynaście mieszkań trzypokojowych, trzy mieszkania cztero- pokojowe i jedno mieszkanie pięciopokojowe. Każde z tych mieszkań zaopatrzono w kuchnię, łazienkę i ustęp.Wewnętrzne urządzenie gmachu wykonano solidnie, posadzki w ubikacjach biurowych i mieszkalnych parkietowe, w kuchniach deskowe, wpustowe, przy kuchenkach, w łazienkach, korytarzach i klatkach schodowych mozaikowe chodniki środkowe, pokryte linoleum.

F ot. K ow alczyk, P oznań .1. A rch. M arjan A ndrzejew sk i (P oznań). Zakład U b ezp ieczeń P racow n ik ów U m y sło w y ch w P ozn an iu .

P race m u ra rs k ie i c iesie lsk ie fwyk. f. ,,K. Sow ińsk i" iP oznań '. J P rac e s to la rsk ie (okna i posadzk i park ie tow e) wyk. f. ,,C zcsław "L e itg eb er" (Poznań). P r ą c e j w odociągow e i kan a lizacy jn e wyk. f. ,.M. K apczyński". (P oznań l. Szklenie okien w ystaw ow ych i d rzw i zew n ę trzn y ch i w ew nętrznych w yk. f. ,,M. Jaskó lsk i" iPoznań}. P rac e d e k arsk ię ] wyk. f. ,,S ew eryn W rzesiń sk i" (Poznań}. S topn ic te rrazo w e wyk. f. ,,W. C zyżew ski" (P oznań). K om inki m a rm u ro w e , ściany*stiukow e i sz tu k a te r je su fitów wyk. f. ,,S t. D użew ski" (P oznań). In s ta lac je telefonów , dzw onków i sygnałów ” wyk. f. ..P oznańsk ie T ow arzystw o Telefonów z O. P ." (Poznań). P rac ę m a la rsk ie wyk. f. ,,A . W rcm b e l" (P oznań ). T ap e ty i lin o leu m na posadzk i d o s ta rczy ła i wyk. f. ,,Zb. W aligó rsk i" (P oznań). K o n stru k c je ż e la z n c i m a ta low e, o raz zasłony na ra d ja to ry wyk. f. „M . M atysiak" (P oznań). M eble p ro jek t, i w ykonała f. „Józef S ro czy ń sk i" (P oznań). S taw ian ie pieców i w ykładan ie posadzek i śc ian wyk. f. „Józef W łodarczak" (P oznań ), P ły ty chodn ikow e'w yk . f. „Ke- ra m e n t P o lsk i" . O kna w itrażow e p ro j. i wyk. „ P o lic h ro m ja " (P oznań). C en tra ln e ogrzew anie wyk. f. „ S z a fra n ek i R oszczyk", (P oznań).

11

P ra c e m u ra rsk ie i c iesie lsk ie w y k . f. „ K . S o w iń sk i" (P ozn ań ). P ra c e s to la rsk ie (okna i . p o sad zk i p ark ieto w e) ,w yk. f . „C z e s ła w L c itg e b e r" (P oznań). P ra c e w o d ociągow e i k a n a liz a cy jn e w yk. f. „M . K a p c z y ń sk i" (P oznań). Sz k len ie okien w ystaw o w ych i 'd rz w i z ew n ętrzn ych i w e w n ętrzn y ch _wyk. f . „M . Ja s k ó ls k i" (Poznań). P ra c e d e k arsk ie w yk. f. „ S e w e r y n W rz es iń sk i" (Poznań). S top n ie te rraz o w e w yk. f. „W , C z y że w sk i" (P oznań). K o m in k i m arm u row e» ś c ia n y stiu kow e i sz tu k a te r je su fitó w w y k . f . „ S t . D u ż cw sk i" (P ozn ań ). In sta la c je te lefon ów , dzw onków i s y gn ałó w w y k . f . „P o z n a ń sk ie T o w a rzy stw o T ele fo n ó w z O. P ." (Poznań). P ra c e m a la rsk ie w yk . f. „ A . W rc m b c l" (P ozn ań ). T a p e ty i lin o leu m na p o sad zk i d o sta rc z y ła i w y k . f . „Z b . W a lig ó rs k i" (Poznań). K o n stru k c je żelazn e i m eta lo w e, o raz z as ło n y n a r a d ja to ry w yk. f . „M . M a ty s ia k " (Poznań). M eb le p ro je k t . iA w yk o n a ła f. „ Jó z e f S ro c z y ń sk i" (Poznań). S ta w ia n ie p ieców i w yk ła d a n ie posadzek i śc ian w yk . f. „ Jó z e f W łodar- c z a k " (Poznań). P ły t y ch odn ikow e w yk . f . „K e r a m e n t P o ls k i" . O kna w itrażo w e p ro j. i w yk. „ P o lic h r o m ja " (P o zn ań ). C e n tra ln e o grzew an ie

w yk . f. „S z a fr a n e k i R o sz cz y k " (Poznań).

W idok od u l. M ick iew icza .

2 —5 . A rch . M a rja n A nd rzejew ski (Poznań). G m ach Z . U . P . U . w Poznaniu.

R z u t p a r te ru , 1 : 500 .

12

R zu t p ię tra , i : 500 .

Szk len ie d rz w i w yk . f. „M . Ja s k ó ls k i" (P ozn ań ); zasło n y na ra d ia to r y w yk f. ,,M . M a ty s ia k " (P o z n a ń )fsz tu k a te r je su fitó w w y k f . „ S t .D u ż e w sk i" (Poznań).

W ejście do h allu .

13

F ra g m e n t głównej kla tk i schodow ej.

L in o le u m n a stop n ie d o s ta r cz y ła i u ło ży ła f. „Z b . W a lig ó rs k i" (Poznań).

F o t. K o w alcz y k (P ozn ań ).

W ejście boczne.

6—8. Arch. Marjan Andrzejewski (Poznań). Gm ach Z. U. P. U. w Poznaniu,

P rz e k ró j po p rzek ątn e j, 1 : 500.

14

A rch . M a rja n A nd rzejew ski (Poznań). G m ach Z. U . P.TU. w Poznaniu.

Posadzka i schody głównego westybulu pokryte kieleckiemi marmurami, ościenia głównej klatki schodowej wyłożone marmoryzacją sztuczną, okna zdobione witrażami w formie arytmetycznej. Ciekawe omamenłacje prostolinijne zapełniają pola stropowe pomiędzy belkami żelbetowemi.

Zewnętrzne drzwi o ramach dębowych i listwach mosiężnych, przytrzymujących oszklenie wnękowe, oświetlają hol, ożywiony w przyścieniach kominkami, przykry- wającemi centralne ogrzewanie.

Legary posadzkowe i wszelkie słupy centralnego ogrzewania zaopatrzono w izolację korkową, przytłumiającą wszelkie szkodliwe dźwięki akustyczne. Izolację tę zastosowano z dobrym wynikiem.Dla wszystkich domów mieszkalnych i domu biurowego założono wspólną kotłownię o 6-ciu kotłach powierzchni ogrzewalnej 25,5 m“ . D o pobudzania obiegu wody z jednej kotłowni ustawiono, ze względu na poważny obszar przestrzeni i wysokość budynków, 2 kompl. pompy odśrodkowe z wirnikami spiżowemi wydajności 60 000 Itr. na godzinę. Grzejniki składają się z gładkich radjatorów żeliwnych dwu- słupkowych bez nóżek wysokości 1 085 odnośnie 582 mm.

Obok głównej klatki schodowej zainstalówano w domu biurowym dźwig z kabiną 6-osobową, przechodzący poprzez wszystkie kondygnacje.

Sala konferencyjna Zakładu w przyścicniu aż pod belki stropowe pokryta powłoką jesionową polerowaną, ułożoną w pionowych warstwicach piramidowych. O bramowania drzwi 7. zwornikiem rzeźbionym i listwy krawędziowe uwydatniają się w polerowanym orzechu. T ak samo główne pilastrowanie ościenia w formach łamanych pokryte górą głowicami, skomponowanemi w linjach prostych, matowo złoconych.Do ościenia tego zastosowano umeblowanie sali konferencyjnej i urządzenie gabinetów prezesa i dyrektora, przylegających do sali.

Elewacje pokryto tynkiem szlachetnym, całe otoczenie od wjazdu poprzez dziedziniec ustrojono poza asfaltowcmi wjazdami w zieleń i drzewa z krzewami ozdob- nemi, drzewa iglaste, klony, lipy, wiązy, topole i dzikie wino, wspinające się na przyścieniach zewnętrznych.Dla dzieci stworzono obszerny dziedziniec z trawnikiem, ogrodzeniem dla piasku, altankami i brodzianką betonową.

P rń ce m u la rs k ie i c iesie lsk ie wyk. f. „K . Sow ińsk i“ (P oznań). P ra c e s to la rsk ie (okna) i po sadzk i park ie to w e wyk. f. „C ze sław L e itg eb e r“ (P oznań). P r a ce w odociągow e i k an a lizacy jn e wyk. f. „ M . K apczyńsk i“ (P o znań). Szklenie okien w y s ta w ow ych i d rzw i zew n ę trzn y ch i w ew nętrznych wyk. f. „M . Jaskó lsk i“ (Poznań). P ra c e d e ka rsk ie w yk. f . „Scw erynJW rze- s iń sk i“ (Poznań). S to p n ie te r - razow ę wyk. f. „W . C zyżew ski" (P oznań ). K om ink i m a rm u r o we, śc iany s tiukow e i sz tu k a - te r je su fitó w w yk. f. „S t. Du- żew ski“ (Poznań). In s ta la c je t e lefonów , dzw onków i sygnałów wyk. f. „P o zn ań sk ie T o w arzy s tw o T elefonów z O . P .“ (P o znań). P ra c e m a la rsk ie wyk. f. „A . W re m b e l“ (P oznań). T a p e ty i lin o le u m n a posadzk i d o s ta rcz y ła i w yk. f . „Zb. W alig ó rsk i“ (P oznań). K o n stru k c je żelazne i m e ta low e, o raz z a s ło n y n a r a d ja to ry wyk. f. „W. M atysiak“ (P oznań). M eble p ro je k t, i w ykonała f. „ Józef S ro czy ń sk i“ (P oznań). S ta w ia n ie p ieców i w yk ład an ie p o sad zek i śc ian wyk. f. „Józef W łodarczak“ (P oznań). P ły ty chodnikow e wyk. f. „ K eram en t P o lsk i“ . O kna w itrażow e p ro j. i w yk. f. „ P o lic h ro m ja “ (P o znań). C en tra ln e ogrzew anie wyk. f. „ S za fran ek i R oszczyk“ (P oznań).

F rag m en t głównej kla tk i schodow ej.

S alka konferency jna. W idok ogólny.

15

Fo t. R . S . U la to w sk i, P o zn ań .

R zu t p a rte ru .

A rch . W ładysław C zarn eck i (Poznań), D om d yr. C zapczyńskiego (Spółdz. P ra c . U m ysł. B . G . K .).

16

Z e s t a w i e n i eDom

dyr. Czapczyń- skiego

Dom p. Ulmańskiego

Powierzchnia z a b u d o w a n a ............................ 172 m 1 165 m 2Powierzchnia użytkowa (mieszkanie) . . 130 „ 124 ,,Pow. klatki schodowej .................................. 9-75 .. 9-75 „4 pokoje °/o pow. użytk.....................................

c ~0 70,5 0//o

Kuchnia °/0 ,, ,, .................................. 9 °/o 8.3 n/nUbikacje p o m o c n ic z e ....................................... 2 1 u/0 2 1.2 °/„Objętość zabudów................................................. 1.970 nr* 1.875 m łKoszt b u d o w y ................................................... 80,000 zł. 80.000 zł.Koszt i m 3 ........................................................ 40,60 zł. 42.50 zł.

Oprocentowanie kapitału na 7 % rocznie = 5,600 zł Czynsz roczny za mieszkania = 7,200 zł.Dochód roczny właściciela = 1.600 zł.

D om y d yr. C zapczyńskiego i p. U lm ańskiego w Poznaniu.

Dwa domy mieszkalne, wybudowane w r. 1930 na terenach Spółdzielni Pracowni

ków Umysłowych w Poznaniu, zawierają w suterenach: mieszkanie stróża (pokój

z kuchnią, spiżarką, ustępem i przedpok.), pralnię, 3 piwnice; w parterze i na I pię

trze: mieszkanie 4 pok. z kuchnią, spiżarką, łazienką i pokojem dla służby i tarasem;

na II piętrze: mieszkanie 2 pok. z przynalcżnościami jak poprzednio i górkę do

suszenia bielizny.

W ykonanie: ściany murowane, stropy dźwigarowo-źelbetowe, dach kryty kizo-

linem, podłogi w pokojach parkietowe, w kuchniach i łazienkach terrazo, ściany

malowane klejowo, aparaty gazowe, zmywalnie, schody dębowe, oświetlenie i dzwonki

elektryczne.

Fo t. R . S . U la to w sk i, P ozn ań .

P ra c e m a la rsk ie w yk. f . „ J . W rc m b e l“ (Poznań).

R zu t p ię tra .

A rch . W ład ysław C zarnecki (Poznań). D om p. U lm ańskiego (Spółdz. P ra c . U m ysł. B . G . K r.).

17

jjJ (jTLuiHja^dtJux/

Dom zawiera w suterenie: mieszkanie dozorcy (kuchnia, pokój, przedp., ustęp),

pralnia, 3 piwnice, garaż. .W parterze i na I piętrze: mieszkanie 4-ropokojowe, z kuchnia, łazienką,sp.za ką,

pokoikiem służącej i tarasem.N a II piętrze: mieszkanie 2-pokojowe z przynależnośćlami jak poprzednio.

Powierzchnia zabudowana: 170 m-.Objętość zabudowana: 1800 m \Koszt budowy: 80000 zł.1 ma kosztował 44 .5° 2*-

Archi W ładysław Czarnecki (Poznań). D om m ieszkalny dr. Prądzyńskiego przy ul. Grunwaldzkiej w Poznaniu.

W idok od u licy . S y tu a c ja i -z u t I p ię tra .Fo t. R . S . U la to w sk i, P ozn ań .

P ra c e m a la rsk ie w yk . f i r m a „ J . W re m b cl“ (Poznań).

18

W nętrze. G a b in e t-b ib ljo tck a . P ó łk i sosnow e lak iero w an e , k o lo ry : p o p ie la ty i c z a rn y . Ś c ia n y c iem n on ieb iesk ie . O św ie

tlenie ru rk o w e (n ikiel) w yk. f. „ S t r z a ła " w P o zn an iu .

F o t. R . S . U la to w sk i, P ozn ań .

D rzw i w ejściow e dom u.

Arch. Janina Czarnecka (Poznań). D om m ieszkalny przy Al. Szelągowskiej w Poznaniu.

K ra ta żelazn a n ik lo ch ro m o w an a . K le jo n k a w kolorze n atu ra ln y m , laz u ro w an a . S to la rsz cz y zn ę w y k o n a ła f. „ Z je d n o

czone Z a k ła d y S to la r s k ie " (Poznań).

19

O pis techn iczny S ta Ijonu.Rada M iejska uchwalą z dnia 18 kwietnia 1928 r. zatwierdziła budowę Stadjonu Sportowego na Błoniach Wildeckich w Poznaniu. Niebawem przystąpił też M agistrat W ydz. V do prac ziemnych i fundamentowych.

F u n d am en ta c ja . Z powodu złych warunków terenowych, zbyt krótkiego czasu (terminem wykończenia była P. W . K .), wybrano fundamentację dość tanią i szybką — pale żelbetowe systemu Straussa. Przeciętna długość pali była 6— 7.5 m; wykonane były z mieszanki 1 : 6, o średnicy 30 cm. Do mieszanki dodawano ceresit, spół- czynnik tarcia wynosił według statycznego obliczenia 2,5 tM *. Normalnie pod słupami, dźwigającemi części konstrukcyjne, dawano 2, względnie 3 pale. Jednakże w większych zespołach konstrukcyjnych (pod filarami glównemi, które przenoszą ciężar dachu) mamy wiązanki po 12 pali. Ogólna ich suma wynosi 15 000 mb.

K onstrukc ja. N a palach spoczywają poduszki fundamentowe, na które przenosi się ciężar słupów, podciągów i belek skośnych, dźwigających właściwe siedzenia (stopnie). Stopnie te wykonane są z płyt żelbetowych 7 cm, szerokości 1 ,10 , w ysokości 38 cm. Stosunek mieszanki betonowej 1 :4,5. N a półkolach wykonywano je osobno i osadzano na belkach, w trybunach krytych zostały wykonane łącznie z konstrukcją belek i podciągów'.Dopiero na tych płytach betonowych leżą ławki drewniane z łat 4/6; osadzone hakami na stopniach — dla widzów'. Rozróżniamy pod względem miejsc 2 kryte trybuny: zachodnia (główna) i wschodnia oraz otwarte półkola północne i południowe. M iejsc siedzących jest 14 030 i około 6000 stojących, ro daje w’ sumie miejsc na 20 000 wadzów.T rybuna zachodnia: o długości frontu 105 m z lożą reprezentacyjną, wykonaną w sztucznym kamieniu, dla 40 osób. Zaprojektowano pod stopniami szatnie dla

sportowców, natryski, pokoje lekarzy, sędziów, ubikacje dla masażu oraz salę restauracyjną z kuchnią i sale gimnastyczne o wymiarach 20 X 12, 20 m. Posadzki są z p ły tek terrazowych, w sali gimnastycznej podłoga drewniana. Publiczność opróżnia trybunę po imprezach 4-ema drogami.

W trybunie wschodniej wykorzystano ubikacje na 30 obszernych garaży. Obydwie trybuny, wschodnia i zachodnia, są nakryte dachem żelbetowym. Dach tworzy płyta 8 cm grubości, wspierająca się na belkach, które mają rozpiętość 12 m. Część wspornikowa wynosi 6,5 m. Ciężar belek i płyty przejmuje podciąg, spoczywający na słupach betonowych 65/65, rozstawionych od osi do osi 9,60 m. Najwyższy punkt dachu wynosi się ponad bieżnię 11,0 0 m. W półkolach, podzielonych na 13 rzędów (trybuny mają 17 rzędów), przewidziano ustępy dla kobiet i mężczyzn. D o półkoli prowadzą z zewnątrz 4 biegi obszernych schodów zewnętrznych.

U rządzen ie spo rtow e . W łaściwy obszar terenu dla ćwiczeń sportowych wynosi 15 805 m*». N a to składa się 1) boisko piłki nożnej 70 x 105 oraz hokey’u na trawie, 2) dwie skocznie wzwyż, 3) 6 torów szerokóści 1,25 dla skoków' w dal, 4) tor dla skoków o tyczce, 5) boisko dla koszykówki i rzutów kulą. Urządzenia te obiega 6-to- rowa bieżnia (tor 1,25 m) długości 450 m. Bieżnię od widowni oddziela siatkowy parkan.

Koszt budowy wyniósł 2 500 000 zł.Pale Straussa wykonała F-a Heincel, zaś konstrukcje żelbetowe F -a Hoffmann, Ballenstedt i Sułerzyski oraz Heincel. Pokrycie dachów uskuteczniła F -a Stopa. Pokrycia gzymsów, law okiennych i t. p. zostały zrobione przez F -ę Neumann. Prace kanalizacyjne wykonała F-m a Kapczyński. Wymienione firm y są miejscowe. Budową Stadjonu projektował i kierownictwo budowy sprawował p. radca Sylwester Pajzderski.

S T A D J ON S P O R T O W Y W P O Z N A N I U

F ot. R. S. U latow ski, P oznań .A rch . S y lw ester P a jzd ersk i (Poznań). Stad jon Sportow y M iejski w Poznaniu. W idok na półkole południowe.

P rac e żelbetow e półkoli o tw arty ch , bud . dom u ad m in is tra cy jn eg o i całk . kan a lizac ję w ykonała f. „M . H o ffm an n i S k a“ (P oznań). K ons tru k c je żelazne wyk. f. ..K azim ierz S te in “ (P oznań). D achy wyk. f. „W l. S to p a “ (Poznań). P ły ty chodnikow e i te rra zo w e wyk. f. „K era- m e n t P o lsk i“ . O g rodzen ia w ew nętrzne wyk. f. ..D ru to w n ia — P o zn a ń “ . P ra c e w odociągow e i k analizacy jne wyk. f. „M . K apczyńsk i“ (P oznań).

20

E le w a c ja od s tro n y w schodn ie j. F ot. R . S . U la to w sk i, P ozn ań .

Arch. Sylwester Pajzderski (Poznań). Stadjon Sportowy Miejski w Poznaniu.

P la n sy tuacy jny .

Plan sytuacyjny ttücjskieqo dtadjonu ujiortowego

‘ ' na Sioniach Wildeckicti w Sbtnaniu.

21

Fo t. R . S . U la to w sk i, P ozn ań .

A rch . S y lw ester P a jz d e rsk i (Poznań). Stad jon sportow y w Poznaniu . T ry b u n a w schodnia.

P ra c e żelb eto w e p ó łk o li o tw a rty ch , d om a d m in is tra c y jn y i ca łk o w itą k a n a liza c ję w yk. f. „M . H o ffm a n i S k a " (P ozn ań ). K o n stru k c je żelazne w yk. f . „K a z im ie r z S te in '4 (P oznań). D ach y w yk. f . „W ł. S to p a '4 (Poznań). P ły ty ch odn ikow e i te rra z o w e w yk ., f. „K c r a m e n t P o lsk i44. O gro

dzen ia w ew n ętrzn e włyk . f. „D ru to w n ia — P o z n a ń ". P ra c e w o d ociągow e i k a n a liz a cy jn e w yk, f. „M . K a p c z y ń s k i" (Poznań).

22

W nętrze. F o t. F o to -K o w alczyk , P o zn ań P a rte r .

O pis techniczny.B u d y n ek fa b ry c z n y o 4-ch kondygnacjach, każda o 436,19 m2 płaszczyzny użytecznej. Budynek wykonano w następujący sposób.K o n stru k c je : M ury z cegły, słupy i belki żelazne, stropy z płyt cementowych 8 cm. grubych, położonych na dźwigarach żelaznych. Dach płaski, t. zw. papolinowy. In sta la c je : wodna, kanalizacyjna, światła elektrycznego, telefonów, wciąg osobowo- towarowy, centralne ogrzewanie wodne wzgl. parowe.W yposażen ie: W yprawa zewnętrzna — wapicnnohydrauliczna, wewnątrz tynk zwykły. Stopnie z sztucznego kamienia, poręcze schodów żelazne, posadzka z płyt tcrrazzowych.B u d yn ek go sp od arczy o powierzchni 275,92 m2. Budynek jest parterowy, ściany wykonane z pruskiego muru, zewnątrz i wewnątrz tynkowane, dach papolinowy. W rozbieralniach ustawiono szafy stalowe do garderoby oraz umywalnie.Koszty budynku fabrycznego oraz gospodarczego wynosiły łącznie z kosztem płotów i umocnienia podwórza 380 000 zł.

A rch . S te fa n C ybichow ski (Poznań). W ytw órn ia Pebe- co—P olskie W ytw ory B e ie rs- dorfa, Sp. Akc. w Poznaniu.

W idok fron to w y.

P ra c e ziem n e, m u ra rsk ie , żelbetow e, c iesie lsk ie , s to la rsk ie , k a m ien ia rsk ie , dek arsk ie , b la c h a rsk ie i m a la rsk ie w yk. f . ,,W ład ysław U rb a n ia k “ (Poznań). W ykład an ie posadzek p ły tk a m i te rraz o w em i w yk . f. „K c ra m e n t P o lsk i“ (Poznań). In sta lac je dźw igu osobow ego i to w aro w ego , o raz

o św ietlen ia e lektryczn ego w yk. f . „ In ż . K . G a e rt ig i S p ó łk a “ (Poznań).

23

Elew acja p rzed n ia (m odel).

Fot. „Kowalczyk4* (Poznań).

R zu t 2 i 3 p ię te r .

Budow ę wyk. f i r m a E d m u n d R ychlicki (P oznań).

R zu t p a r te ru .

1—4. Arch. Stefan Cybichowski (Poznań). Internat SS. Urszulanek w Poznaniu (w budowie).

In te rn a t SS , U rszu lan ek w Poznan iu .

SS. Urszulanki w Poznaniu budują internat na 120

dziewcząt, w połączeniu z już istnicjącem gimnazjum

o powierzchni użytecznej 620 m’“ na każdem piętrze.

K onstrukcje. M ury z cegły, fundamenty i filary

z konstrukcji żelbetowej, stropy systemu „W estphala”

z pustaków ceglanych. Taras dachowy oraz dachy

z izolacją cieplną i wodoszczelną, pokryte płytami

terrazowemi.

In s ta lac je : wodna, kanalizacyjna, światła elek

trycznego, telefoniczna, zegary, sygnały elektryczne,

centralne ogrzewanie ciepło-wodnc, wciąg osobowy,

120 boksów z umywalniami z ciepłą i zimną wodą.

W yposażenie. W yprawa zewnątrz terrabona, w y

prawa wewnętrzna wapienna, klatka schodowa,

sienie i jadalnia gipsem gładzone, poręcze schodów

żelazne, posadzki dębowe, korytarze wyłożone linoleum. Koszt 600 000 zł.R zut I p ię tra .

24

1 — 2 . A rch . K az im ie rz U latow ski (Toruń). G m ach K a sy C h orych m iasta T orunia.

W ykładanie śc ian p ły tk a m i g lazu row anem i wyk. f. „Feliks P ie tra szew sk i“ (Bydgoszcz). W itraże pro j. i wyk. f. „ P o lic h ro m ja “ (Poznań). O kna żelazne nad ko tłow nią wyk. f. „ O tto R ö h r“ (P oznań). Posadzk i, schody la s tr ic o i posadzk i ksylo litow e wyk. f. „E d m u n d S z m id t“ (W arszaw a). P ra c e m a la rsk ie wyk. f. „Zyg m u n t B ie rn a ck i“ (T o ruń ).In s ta la c je c en tr . ogrzew ., u rz ą d ze n ia lecznicze i s a n ita rn e (częściow o) w zak ładz ie w odoleczn iczym wyk- f. „ Jan R óżańsk i“ (T o ruń ). P a rk ie ty wyk. f. „K ora- szew sh i i M arw eg“ (Poznań). P ra c e sz tu k a to rsk ic wyk. f. „M . S ch arlo w sk i“ (T oruń). Ław ki i s to ły , k a b iny c lc k tro tc ra p ji wyk. f. „F . K onkolew ski" (Toruń)* Z egary i e lek tryczne in s ta lac je wyk. „P o lsk ie Z ak ła dy S iem ens S . A .“ (W arszaw a, oddzia ł w G ru d z ią dzu). K onstrukc je żelazne wyk. f. „ O tto R ö h r“ (T oruń).

Projekt gmachu jest wynikiem nieoficjalnego, ograniczonego konkursu, ogłoszo

nego przez poznański Okręgowy Urząd Ubezpieczeń, który wespół z lokalnemi

władzami toruńskiej K asy Chorych ustalał program budowy.

Główne wytyczne programu ogniskowały się w dwóch zasadniczych punktach.

Chodziło o stworzenie gmachu, który mieścić miał administrację Kasy Chorych,

a ponadto, i to najważniejsza, ambulatorja dla wszelkich chorób, z wyjątkiem zakaź

nych.

Teren pod budowę, ofiarowany bezpłatnie przez miasto Toruń, stanowi parcela

narożna przy zbiegu ulic Trzeciego M aja i Odrodzenia, na rubieży pasa poforty-

fikacyjnego. Gmach stoi frontem głównym do ulicy Trzeciego Maja.

Pionowy układ gmachu dzieli się na cztery kondygnacje: wysokie sutereny, parter

i dwa piętra.

Sutereny, wykończone narazie tylko częściowo, obejmują oprócz kołtowni, miesz

kanie stróża, pralnię łazienki higjeniczne i gabinet roentgenowski.

W parterze znajduje się zakład wodoleczniczy i elektroterapja, oprócz tego kuchnia*

narazić jeszcze nie urządzona.

Pierwsze piętro mieści sale administracyjne z gabinetem dyrektora, gabinetem le

karza naczelnego, stację laryngologiczną i dentystyczną, ponadto oddział dla przy,.

chodnich chorych na gruźlicę.F ra g m e n t f ro n tu . (W ejście główne).

25

IJ p iętro .

N a drugicm piętrze przewiduje się urządzenie stacji chirurgicznej, gabinety dla

chorób kobiecych, wenerycznych, dla chorób ocznych, wreszcie dla chorób wewnętrz

nych. Ponadto na drugicm piętrze wykończono czteropokojowe mieszkanie, prze

znaczone początkowo dla dyrektora K asy; jednakowoż mieszkanie to oddano do

użytku instytucji charytatywnej „M atka i dziecko” .

Gmach wybudowano z cegły normalnej, stropy systemu W cstphala, dach plaski

masywny. Schody żelbetowe, pokryte warstwą lastrico, taksamo posadzki w kory

tarzach, łaźniach i ustępach, pokoje zaś przeważnie posiadają posadzki ksylolitowe,

z wyjątkiem dwóch pokoi mieszkalnych i gabinetu dyrektora, które otrzymały po

sadzkę parkietową. Autorem projektu jest inżynier architekt Kazimierz Ulatowski

z Torunia, który zarazem miał kierownictwo budowy.

K o n stru k c je żelazn e w yk. f. „O tto R ó h r“ (T oruń ).

F ra g m e n t głów nej k latk i schodow ej.

3—5. Arch. Kazim ierz Ulatowski (Toruń). G m ach Kasy Chorych m iasta Torunia.

P a r te r .

I p ię tro .

26

3 w itra ż e z głów nej k latk i sch o d ow ej.

P ro je k t, i w y k o n a ła f i r m a „ P o l i c h r o m j a " (Poznań)

F ra g m e n t k o ry ta rz a a d m in istra cy jn e g o .

In sta la c je ce n tr . o grzew ., u rz ą d ze n ia leczn icze i sa n ita rn e (częściow o) w z ak ła d zie w o d o leczn iczym w yk. f. „ Ja n R ó ża ń s k i“ (T oruń ). P a rk ie ty w yk. f. „K o ra sz e w sk i i M a rm e g " (P o znań). P ra c e sztu k a to rsk ic w yk. f. „M . S c h a r lo w s k i“ (Toruń). Ł aw k i i s to ły , k a b in y c le k tro te ra p ji w yk. f. ,,F . K on ko lew sk i * (T oruń ). Z e g a ry i e le k tryczn e in sta la c je w yk. „P o ls k ie Z a k ła d y S ie m e n s S . A .“ (W arszaw a, oddział w G ru d z iąd zu ). P ra c e m a la rsk ie w yk. f. „Z y g m u n t B ie rn a c k i“ (T o ruń ). W ykład an ie ścian p ły tk a m i g laz u ro w an e m i w yk. f. „F e lik s P ie tra sz e w sk i“ (B yd go szcz). P o sa d z k i, sch o d y la s tr ic o i po sadzki ksy lo lito w e w yk. f. „E d m u n d S z m id t“ (W arszaw a). K o n stru k c je żelazne w yk. f. „O tto R ó h r“ (T oruń ).

K a b in y e lek tro te rap ji.

7—9, Arch. K azim ierz Ulatowski (Poznań), Gm ach Kasy Chorych m iasta Torunia.

27

Stopn ic la s tr ic o i p osad zk i ksylolitow e w yk. f. „E d m u n d S z m id t“ (W arszaw a).

1— 3. Arch. K azim ierz Ulatowski (Toruń). G m ach Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu.

28

E le w a c ja boczna.

W idok od u licy .

R zu t poziom y. I, S k a la 1 : 600 .

1 - 3 . A rch . K az im ierz U latow ski (Toruń). M iejska H ala W ystaw ow a w Toruniu

29

A rch . K a z im ie rz U iatow ski (Toruń). D om w łasn y arch itekta w T oruniu

p rz y u l. Legjonów.

P a lm ia rn ię , k ra ty i ko n stru k c je żelazn e w yk. f . „O tto R o h r " (Toruń). K o m in k i m a rm u ro w e w yk. f. „M . S c h a r lo w s k i" (T oruń ). P ra c e m a la rsk ie w yk . f. „ Z y g

m u n t B iern a ck i* ' (T oruń)

P ię tro (1 : 300).

D om m ieszkaln y p rz y ul. Legjon ów 2.

T eren, na którym dom postawiono, jest mocno pochyły. N a przestrzeni 55 na frontu pochylenie, idące wzdłuż ulicy, wynosi około 6 m, tak, że część terenu znajduje się poniżej wysokości chodnika. Położenie to uwarunkowało projekt domu, który zbudowany został na początku pochyłości w ten sposób, żc północna strona domu, gdzie znajduje się główne wejście do parteru, wznoszącego się 0,50 nad poziomem ulicy, posiada dwie kondygnacje, t. zn. parter i piętro, tudzież piwnicę, południowa zaś strona trzy kondygnacje, piwnica bowiem, od strony północnej położona 2,30 m poniżej terenu, od strony południowej znajduje się na wysokości terenu, tworząc w ten sposób bardzo wygodne i widne przyziemie. Położenie to wyzyskał autor, mieszcząc w tern przyziemiu pracownie rysownicze. Są one bardzo widne, posiadają szerokie okna, prócz tego bezpośrednie wyjście do ogrodu, a ponadto są one dla pracy dogodne, zimą ciepłe, a latem nawet w dni upalne stosunkowo chłodne. W parterze znajdują się prócz hallu trzy pokoje mieszkalne, przy jadalni z frontu południowego kwiaciarnia oszklona i ogrzewana, z boku zaś zejście schodami beto- nowemi do ogrodu.

Pierwsze piętro obejmuje cztery pokoje sypialne, pokój służby, garderobę, łaźnię, ustęp i obszerny taras na całej rozciągłości frontu.Dom murowany z cegły palonej i tynkowany, stropy masywne systemu Wertphala, dach płaski, masywny.W parterze z hallu przechodzi się przez kredens do kuchni, za kuchnią znajduje się pralnia, służąca zarazem jako zmywalnia naczyń, za pralnią zaś mała ubikacja z suszarnią i prasowalnią. Ostatnie te ubikacje tworzą parterową przybudówkę, której dach, przedłużony w kierunku południowym, tworzy otwartą werandę, dostępną bezpośrednio z jadalni.

Ogród (ca 2 500 m kw.), spadający ku południowi, nadawał się doskonale na rozczłonkowanie tarasami, które częściowo posiadają szkarpy ziemne, obsiane trawą, częściowo szkarpę kamienną, obsadzoną skalnikami. Od strony' północnej budynku znajduje się wjazd od ulicy i dziedziniec z garażem.

W idok od strony- ogrodu.

P iw n ice.

30