TALMUD

Przedmowa

Cae ydostwo na wiecie stanowi jedn cis spjni, przeciwstawiajc si wszystkimnarodom i wszystkim wyznaniom. Owa spjnia, czy te sprzysienie ydowskie, jakniekiedy lubiano j nazywa, wywoywaa i wywouje bardzo ywe zagadnienie. W rnychczasach zadawano sobie pytania, dlaczego ydzi, pomimo rozproszenia na wiecie, nie stracilisolidarnoci narodowej, wyznania oraz nieprzyjaznego nastroju wobec wszystkich niewyznajcych religii ydowskiej? Po wikszej czci odpowiedzi brzmi jednakowo.Powszechny gos, oparty na wielowiekowej obserwacji ydostwa, wskazuje na Talmud jakona rdo etnicznej spjni, zarwno jak i specyficznych cech charakteru ydowskiego.

Talmud jest wielk ksig ydowskiego wychowania, jest pokarmem duchowym, zktrego korzysta cae ydostwo od czasw swego rozproszenia. Skoro jednak ta ksiga niestracia swej wartoci i znaczenia, musi posiada w pojciu ydostwa jak niezwyk wag iniespoyt moc podtrzymywania nigdy nie gasncych dnoci. Musi ona w duszachwyznawcw nieci ognisko przesdw, wiodcych prost drog do fanatyzmu, nienawici,ktra jest tak siln, e ani przeladowania ani wiato kultury i chrzecijaskiej cywilizacjizgadzi jej nie moe.

W zwizku z tymi waciwociami Talmudu jedni bd go wychwalali a inni ganili. Caeydostwo uwaa Talmud za ksig udzielon przez Opatrzno, w celu okazania, jakwyjtkowym przywizaniem darzy Bg ydw. I Biblia jest ksig wit, ale Talmud jestczym wyszym, czym bardziej, jeeli tak rzec mona, nadprzyrodzonym. Chrzecijanieposiadaj Bibli i uwaaj j za natchnion. Musi tedy ydostwo mie co wicej, cozawierajcego objawienie Boe w formie daleko peniejszej i doniolejszej, anieli Biblia.Tak wanie rol ma spenia Talmud.

Autorzy ydowscy wszystkich odcieni nie umiej w sowach wyrazi zachwytu nad tksig. Porwnuj j niekiedy z Pismem w., ale przypisuj Talmudowi daleko szerszy zakresi wiksze znaczenie. Gdyby nie byo Talmudu, Biblia nie mogaby zastpi jego roli.ydostwo nie posiadaoby rda zasilajcego jego wiar, podtrzymujcego nadziej ikierujcego deniami wybranego narodu, nie rozstajcego si nigdy z przekonaniami, eon tylko jeden, jedyny, zosta powoany do goszenia mesjanizmu wrd narodw wiata.

Pisarz ydowski, Emanuel Deutsch (Co to jest Talmud, polski przekad I. Kramstcka,Wyd. 2, Warszawa 1905, s. 25) mwi, e Talmud jest czym wicej ni zbiorem praw, jest tomikrokosmos obejmujcy, tak jak Biblia, niebo i ziemi. I zdaje si, i caa proza i caapoezja, caa nauka, caa wiara i wszelka filozofia wiata staroytnego... w nim sizerodkowaa. Niepodobiestwem tu wylicza wszystkich pochwa, jakimi ydzi obdarzajTalmud; z tego, co pisz, wynika jasno, e gdyby nie Talmud, nie byliby tym, czym s, niezajliby tego stanowiska, jakie dzisiaj w wiecie posiadaj.

Cakiem inne spotykamy zdania o Talmudzie, gdy zwrcimy uwag na obzpozaydowski. Jeeli natrafimy na opinie nie potpiajce wprost Talmudu, albo te wzgldemniego obojtne, bd one z pewnoci pochodzi od ludzi, ktrzy nie mieli moliwociwgbienia si w nauk talmudow. Ci za wszyscy, co znali Talmud, czytajc go woryginale, wygaszaj bardzo ujemne sdy o religijnej ksidze ydowskiej. Z moralnociTalmudu wypywaj te wszystkie przywary duszy ydowskiej, ktre nie pozwalaj jej nawytworzenie harmonii z wyznawcami innych religii.

Jeszcze w redniowieczu, gdy w koach chrzecijaskich bya bardzo sabo rozwinitaznajomo jzykw semickich, a zwaszcza hebrajskiego i aramejskiego, ydzi tumaczyli, echrzecijanie, nie znajc jzyka Talmudu, nie rozumiej jego poucze, a zarazem niesuszniepotpiaj to, czego nie znaj. Braki te usunito. Papie Klemens V w r. 1307 zaleca, aby nawszechnicach katolickich zaoy katedry jzykw semickich. Myl ta zostaa wcielona w

czyn po koncylium w Viennes we Francji, odbytym w r. 1311. W uniwersytetach w Paryu, wSalamance, w Bolonii i Oksfordzie zostay erygowane katedry semickie.

Znajomo jzykw semickich nie wywoaa zmiany w pogldach na warto i znaczenieTalmudu. Uczeni wskazywali na wyjtkowe wyodrbnienie (ekskluzywizm), jakie ta ksigazajmuje w stosunku do wszystkich nie ydw. Znajdywano w niej rdo wiecznegofanatyzmu i ydowskiej obudy w stosunku do chrzecijan. Niezdrowy wreszcie sposbwykadu rnych objanie i poucze rabinicznych, zawartych w Talmudzie, okrytych szattajemniczoci, owianych nimbem mistycyzmu, mg otwiera na ocie drog wszelkimnaduyciom. Te okolicznoci zmuszay niejednokrotnie panujcych do wydawaniarozporzdze w celu niszczenia Talmudu.

W drugiej poowie XVI wieku sze razy ogaszano dekrety nakazujce masowe palenieksig talmudycznych. Zniszczono tych ksig bardzo wiele w rnych miastach niemieckich,zwaszcza w latach 1553, 1555, 1559 i 1566.

Byway niejednokrotnie wypadki, e sami ydzi, poznawszy wiato nauki Chrystusowej inie odnoszcy si bynajmniej nieprzyjacielsko wzgldem swoich dawnych wspwyznawcw,uwiadamiali wadze chrzecijaskie o szkodliwoci Talmudu i wtajemniczali w sekretnywykad rabinw, majcy na wzgldzie rne orzeczenia autorw talmudowych. Do takichnalea przede wszystkim Pfefferkorn w pierwszej poowie XVI wieku w Kolonii. Autorzyydowscy do dnia dzisiejszego nie mog tego zapomnie Pfefferkornowi i nie szczdz mubarw najczarniejszych.

Ruchy wolnociowe, ktre szy wraz z rozwojem protestantyzmu, osabiy walk zTalmudem. Zaczto Talmud drukowa, przerabia i ustala tekst, ktry by obowizywa caeydostwo.

Poniewa i w czasach dzisiejszych ksiga ta nie przestaje zajmowa szerokiego oguchrzecijaskiego spoeczestwa, a zwaszcza u nas, gdzie kwestia ydowska w dobiepowojennej staje si szczeglnie ywotn, uwaam za stosowne poda o Talmudzie chobyelementarne wiadomoci w wietle obiektywnym, aby czytelnik mia sposobnoobznajomienia si z rnymi okreleniami, jak: Talmud, Miszna, Gemara itd. W kocuzwrcimy uwag na znaczenie Talmudu w yciu ydowskim, zarwno jak i na cel, jakiwytknli sobie twrcy tej ksigi.

Nie czuj potrzeby tumaczenia si przed czytelnikiem, gdy sam to najlepiej sprawdzi, episzc to dzieko, daleki byem od jakiejkolwiek stronniczoci czy niechci. O ilejakiekolwiek sprawy, zwizane z yciem ydowskim, nie s tak owietlane, jak myl ydzi,ale podane s bezstronnie, tj. w wietle prawdy, autor naraony jest na bezustanne zarzuty zestrony ydw. Nie wtpi, e i moj skromn prac takie same czekaj losy. Nie mog sijednak tym zraa, bo pragn suy prawdzie i owieci polskiego czytelnika w rzeczach,ktre przez wzgld na zagadnienia ydowskie w Odrodzonej Polsce nie mog by dla nikogoobojtne.

Lublin, w dniu w. Hieronima 1924 r.

Talmud

Dwa wielkie rda tradycji ydowskiej dotrway do naszych czasw: Pismowite Starego Testamentu, obejmujce 24 kanoniczne ksigi biblijne, oraz o wieleobszerniejszy, bo liczcy 63 traktaty, Talmud.

Wok Talmudu naroso przez wieki wiele nieporozumie, faszywych ocen ikamstw. Byy okresy gdy skazywano go na spalenie, a sobr trydencki zakazapublikowania Talmudu pod jego wasnym tytuem. Ale byy te okresy, w ktrychswobodnie rozwijaa si tradycja ydowska i kiedy bez wikszych przeszkddrukowano to ogromne dzieo.

Czym jest Talmud ?

Aby na to pytanie odpowiedzie, naley cofn si o 2500 lat na wczesny BliskiWschd, do Izraela i Babilonii - dwch pastw, ktre prowadziy ze sob wojn.Po wieloletnich zmaganiach Nabuchodonozor podbi Izrael, podpali wityniJerozolimsk i uprowadzi ydw w niewol. Pozbawieni tego centrum religii,jakim bya witynia, zaczli skupia si na badaniu i komentowaniu Biblii.Analiza tekstu, rozwaania polegajce na gbokim wnikaniu w tre Pisma

witego doprowadziy do pierwszej prby kodyfikacjiprawa ustnego, czyli tradycji zwizanej z Bibli. ydzi,powrciwszy do Izraela, za zgod krla Cyrusa,odbudowali wityni - jeszcze potniejsz, ni byaprzed niewol babilosk. Niestety, po niespena 500latach historia si powtrzya. Tym razem Jerozolimspustoszyli Rzymianie. witynia ze wzgldu napotne mury penia funkcj twierdzy, w ktrejschronili si mieszkacy miasta oraz walczcy oniepodlego powstacy ydowscy. Rzymianie zdalisobie spraw, e aby zdawi powstanie narodowe wGalilei, musz najpierw unicestwi centrum oporu -Jerozolim. Rozpoczli wic oblenie, liczc na to, e

godujce miasto prdzej czy pniej si podda. Rzeczywicie, po pewnym czasie

zwoki zmarych z godu zaczy zalega ulice. Rzymianie w obawie przedwybuchem epidemii pozwolili wywozi zmarych z miasta i grzeba ich. Podobnona jednym z wozw wrd trupw zosta ukryty i bezpiecznie wywieziony zponcego miasta wieki mdrzec i nauczyciel Jochanan ben Zakkai. Ocaliwszyycie, w miasteczku Jawne otworzy on szko, w ktrej komentowano Bibli ikodyfikowano prawo ustne.

Po upadku Jerozolimy ydzi zostali powtrnie pozbawieni zostali przewodnictwakapanw, moliwoci skadania rytualnych ofiar, a przede wszystkim utracilisymbol jednoci narodu, jakim od wiekw bya witynia. Rozproszeni po caymwczesnym wiecie musieli znale jakie spoiwo, wsplny element pomocny imw zachowaniu tosamoci. Tym wyrnikiem odrbnoci staa si monoteistycznareligia, wiara w jedynego, bezpostaciowego i bezcielesnego Boga, ktry ofiarowaMojeszowi na grze Synaj Tor. (Tora , hebr. "prawo") jest zarwno symbolemprzymierza zawartego midzy Bogiem a czowiekiem, jak te wykadni praw izasad etyki. Wychodzc z takiego zaoenia, mona w Biblii szuka odpowiedzi napytanie: Jak y, aby swym yciem podkreli wierno Najwyszemu?

Tej odpowiedzi poszukiway pokolenia najwybitniejszych rabinw i ich uczniw.W efekcie pracy nad komentowaniem i wyjanieniem tekstu Biblii na pocztku IIIwieku zredagowano i skodyfikowano tradycj ustn - Miszn (hebr. "powtarzanie,nauka").

Miszna dzieli si na 6 czci (porzdkw):

Zaraim (nasiona - prawodawstwo zwizane z rolnictwem. Moed (wito) - przepisy rytualne dotyczce szabatu i innych wit. Naszim (kobiety) - prawo rodzinne i maeskie. Nezkin (szkody) - prawo cywilne i karne. Kodaszim (witoci) - o rytuale witynnym, skadaniu ofiar,

zachowaniu koszeru. Tocharot (czysto) - o zachowaniu rytualnej czystoci.

Poszczeglne porzdki zawieraj kilka lubkilkanacie obszernych traktatw, z ktrych kadyporusza odrbny temat. W sumie jest ich a 63. Zczasem jednak naleao uzupenia komentarzami idalszymi analizami tekst Miszny. Tak powstaa Gemara(hebr. Gamar - "zamknicie", "zakoczenie") pisma wjzyku aramejskim, stanowica zakoczeniewielowiekowej pracy nad komentowaniem Biblii.Gemara powstawaa w dwch najwikszych orodkachteologicznych: Palestynie i Babilonii. Praca nad ni

trwaa przez stulecia. Dopiero cao: Miszn i komentujc j Gemar nazywasi Talmudem. Jest to potne dzieo nie tylko ze wzgldu na form (caa edycjaobejmuje blisko 70 tomw), ale przede wszystkim z uwagi na zgromadzony w nimmateria. Ma on bowiem posta ogromnych kodeksw prawnych poruszajcychwszystkie moliwe aspekty ycia czowieka, regulujcych wszelkie problemy. WTalmudzie mona odnale przepisy podatkowe, prawo rodzinne, karne cywilne, atake zasady higieniczne, podstawy medycyny, zasady dobrego wychowania,stosunku do zwierzt i wiele, wiele innych dziedzin wiedzy. Nic dziwnego, enazwa "Talmud" wywodzi si od sowa lamad - "uczy", gdy dzieo to stanowikompendium wczesnej wiedzy o wiecie, a take o czowieku, jego potrzebach,charakterze i godnoci. Doda naley, e tekst Talmudu ma bardzocharakterystyczn form - s to przytaczane dialogi midzy rabinamiporuszajcymi w rozmowie dany temat. Bardzo czsto kolejny akapit rozpoczynasi od sformuowania: " Jak rzek rabbi Jehoszua w odpowiedzi rabbiemuSzymonowi....", co nadaje tekstowi charakter dyskusji, w trakcie ktrej klaruje sirozwizanie danego problemu. Dziki temu Talmud pozostaje dzieem otwartym,wrcz zaprasza do dyskusji, w ktrej uaktualniby si niektre przepisy. To dzikitej wolnej, dyskursywnej formie, jako przyjto w czasie kodyfikowania Miszny iGemary, judaizm sta si religi, w ktrej funkcjonuje tylko jeden dogmat religijny:suchaj Izraelu, Bg twj jest Bogiem jedynym! Caa tradycja religijna powstaa iugruntowaa si w toku dysput rabinackich, przypowieci i przytaczanych legend.Ale i te dyskusje prowadzono wedug cisych regu:

Diaspora - rozproszenie - skupiska ydowskie poza Izraelem.

Hagada - opowie interpretujca i wyjaniajca tekst Biblii, macharakter legendy, bani lub anegdoty.

Halacha - przepisy prawne regulujce wszelkie postpowanie.

Midrasz - baniowy komentarz do ksig bblijnych.

1. Przechodzenie z atwiejszego do trudniejszego. 2. Przechodzenie od mniejszego do wikszego. 3. Przechodzenie od podobnego do podobnego. 4. Przechodzenie od jednego zwrotu Pisma do drugiego zwrotu. 5. Przechodzenie od zasad oglnych do szczeglnych. 6. Przechodzenie od zasad szczeglnych do oglnych. 7. Wyjanienie w zalenoci od kontekstu.

Przyjcie tej metody dyskusji nie tylko dyscyplinowao rozmow, ale przedewszystkim uczyo szacunku dla rozmwcy i nakazywao znalezienie kolejnego,rwnie byskotliwego argumentu dla poparcia lub odrzucenia danej tezy.

Wszyscy ktrzy studiowali Talmud, przejmowali t metod rozumowania -logiczna, poczon z umiejtnoci dogbnej analizy i zrozumieniem wszelkichprzenoni. A doda naley, e nauk Talmudu rozpoczynali chopcy ju w wieku10 lat, w okresie gdy umys jest najchonniejszy i zdolny do abstrakcyjnegomylenia. Nic wic dziwnego, e wielu ydw zna na pami obszerne fragmentyTalmudu, a ambicj kadego talmudysty stao si napisanie komentarzapolemizujcego z ktrym z wielkich rabinw. Czym wic jest Talmud? Wielkim kodeksem prawnym? A moe traktatemetycznym? Spisem przypowieci? Na te pytania trzeba odpowiedzie twierdzco.Jednake Talmud to przede wszystkim dzieo, dziki ktremu ydzi zachowaliswoj religi, odrbno, nie przepadli wrd narodw, z ktrymi przyszo im yna wygnaniu i e istniej, w odrnieniu od Asyryjczykw, Hetytw i innychludw znanych ju tylko z podrcznikw archeologii. To wanie jest zasugtwrcw Talmudu i wszystkich tych, ktrzy przestrzegali zawartych w nim praw.Pardes Lauder

prezentuje:

pierwsze wspczesne ydowskie tumaczenie pierwszej ksigiTORY (wraz z komentarzami)

Zamwienia - sforim@pardes.plzobacz take inne nasze publikacje !!!

TORA - Bereszit

Dlaczego konieczne byo powstanie ydowskiego przekadu Tory ?

Ksiga BERESZIT,

pierwsza ksiga Tory (w wskim sensie tego sowa: Picioksigu Mojesza - po hebrajsku: Chumasz), wydana przez dziaajce w Krakowie Stowarzyszenie PardesLauder przy wspudziale Fundacji Ronalda S. Laudera, jest pierwszym wspczesnym ydowskim tumaczeniem ksigi Genesis. T Ksig Ksig, duchowy fundament kultury ydowskiej i chrzecijaskiej,

otwiera nam ono na nowo i po nowemu - nawet w sensie czystozewntrznym, gdy otwieramy j i czytamy od prawej strony do lewej,zgodnie z ukadem tekstu hebrajskiego. Tekst oryginalny i przekad biegn rwnolegle i oba zaopatrzone zostay wkomentarze: tekst hebrajski w klasyczny, obligatoryjny, towarzyszcywszystkim wydaniom Bereszit (oraz innych czci Tory i Talmudu)komentarz Rasziego, XI-wiecznego uczonego yjcego we Francji iNiemczech, tekst polski, prcz wycigu z Rasziego, uzupeniaj komentarzeinnych rabinw, mdrcw i uczonych - od staroytnoci po wspczesno.

Ju pierwszy kontakt z ksik pozwala nam dostrzec te dwie podstawowecechy, odrniajce j od wszystkich innych wyda polskojzycznych Biblii,dwa znaki ydowskiej tradycji - kierunek lektury i bogactwo komentarza.Zagbienie si w tekst przyniesie jednak duo wicej rewelacji, i tozwaszcza tym, ktrym wydaje si, e Ksig znaj na pami.

Autorzy przekadu - rabin Sacha Pecaric z Fundacji Ronalda S. Laudera iznakomita hebraistka Ewa Gordon, posuguj si w swej pracywspczesn, niearchaizowan polszczyzn, pragnc, by zaprezentowanyprzez nich tekst by klarowny i komunikatywny, staraj si jednoczenie niezagubi pewnych charakterystycznych cech stylu literatur Wschodu. Dzikiuyciu takiego jzyka przekazuj jednak przede wszystkim ide Tory jakoksigi wiecznej, a to znaczy - wspczesnej kademu pokoleniu Jejczytelnikw.

Takie zaoenie oglne musiao by weryfikowane na poziomieszczegowym, na poziomie kadego pojedynczego sowa. Rozstrzygniciatumaczy poprowadz czytelnikw po kolejnych stopniach zdziwienia ifascynacji. S tu miejsca, ktrych sens okazuje si zupenie przeciwstawnytemu, jaki przekazaa tradycja dotychczasowych polskich przekadw, sfragmenty, dotd niejasne, przeoone w sposb zadziwiajco prosty i takie,uznawane za oczywiste, ktre w nowym tumaczeniu i w zestawieniu zkomentarzem uzyskay nieoczekiwan gbi znaczenia.

Najwaniejszym i najbardziej nowatorskim sensem tego tumaczenia nie jestfakt, e uczy nas ono lepszego, prostszego czy te odwrotnie - bardziejzoonego znaczenia sw, lecz e przekazuje nam zupenie now ideBiblii-Tory, ydowskiego mylenia i ydowskiej tradycji, now wizj wiata.Tora to nie ksika ani nawet nie Ksiga, to jedno z fundamentalnych pojjudaizmu. Tora Pisana (Biblia hebrajska - Tanach) i Tora Ustna (Talmud itradycja rabiniczna) stanowi jedno - i cho z Boskiej perspektywypoprzedzay wiat, wicej, s jego planem i budulcem, ludzki ogldpostrzega je w czasie. Tak wic z ludzkiej perspektywy Tora Ustna ma swhistori, komentarz rozwija si, co jednak nie znaczy modyfikuje - leczraczej odsania, tak jak rozwijajcy si zwj ksigi. Bardzo wane jest wic,by zrozumie, e uwagi doczone do tekstu gwnego w adnym razie nies przypisami, lecz sowami (kwestiami) dialogu.

Te sowa przenosz nas w rne miejsca i klimaty - do X-wiecznej

ydowskiej akademii w Babilonii z Saadi Gaonem, do XII-wiecznejWormacji i jej malekiej synagogi z Raszim, do XIX-wiecznegoprowincjonalnego Kocka z tamtejszym cadykiem Menachemem Mendlem,do Wilna, do Nowego Jorku. Komentarz nie rozwija si jednak jak liniaczasu, lecz rozrasta jak gazie drzewa. Wybr komentarzy, ktregodokonali tumacze, ma pokaza pewien specyficznie ydowski model relacjiz tekstem i sposb jego analizowania - zwany pardes. "Pardes" znaczy"sad", ogrd drzew owocowych, raj, sowo to odczytywane jest take jakozoenie pocztkowych liter czterech innych sw, nazywajcych czterypoziomy interpretacji tekstu: pszat - znaczenie zwyke, dosowne, remez -znaczenie aluzyjne, drasz - znaczenie talmudyczne, midraszowe, sod -znaczenie mistyczne, ukryte. Napotkamy pord uwag take wiele analizgematrycznych, opartych na liczbowym znaczeniu liter alfabetuhebrajskiego. Widzimy, jak od jednego sowa lub frazy, niby od drzwi wmurze tekstu, myl zstpuje (lub wspina si) ku gbi (lub wyynie) sensu.

Czy Bg Genesis, Ksigi Rodzaju i Bg Bereszit to jeden i ten sam Jedyny?Koncepcja Boga, jak mona odczyta w dialogu tekstu i komentarza jestjak najdalsza od stereotypowej, ale mocno zakorzenionej w potocznejpolskiej wiadomoci wizji starotestamentowego Boga Prawa i Sduprzeciwstawianego nowotestamentowemu Bogu Miosierdzia. Nowe,ydowskie tumaczenie Tory z natury rzeczy nie jest obcione adn takdodatkow misj. Dzieje patriarchw, ich on i dzieci daj si czyta jakdzieje ufnoci ludzkiej i Boego oddania, w ktrym aspekt Sprawiedliwoci iMiosierdzia wzajemnie si uzupeniaj. Natura ludzka jest jednak skaonaa Bg to Tajemnica, Kto cakowicie i fundamentalnie Inny, dlatego dzieje tenie przestaj by dramatyczne. Jednak perspektywa Tory czyni je penymisensu w kadym najdrobniejszym przejawie, a dziki komentarzomnacechowanym uwag i odwag porozrywane wtki opowieci cz si.

Przy caej swej wyjtkowoci i nowoci krakowska ksiga Bereszit, pierwszewspczesne ydowskie tumaczenie pierwszej ksigi Tory, nie chce by inie jest dla polskiego czytelnika ostateczn wersj Genesis, punktemdojcia - lecz punktem wyjcia, pierwszym wgldem w rzeczywisto myliydowskiej, przewitem caego wiata znacze. "Bereszit" znaczy - "Napocztku" Pokazuje, e tekst wity nie jest w swej witoci zamknity.Pokazuje harmoni midzy szacunkiem dla tradycji a nowatorsk odwagmyli, i to, e ta myl nie boi si nawet sprzecznoci.

Stworzenie wiata byo aktem wolicjonalno-lingwistycznym. Chocia ludzkiesowo nie ma mocy tworzenia, pozostaa mu moc nazywania a wybr sowajest wci wyborem fundamentalnym. Tumacz wybiera pomidzyznaczeniami i odcieniami znacze. Czytelnik wybiera take. Tora jestwieczna a komentarz - nieskoczony.

Pardes Lauder

prezentuje:

wystpienie prof. Czesawa Miosza w Centrum Kulturyydowskiej w Krakowie w dn. 27 listopada 2001 na otwartejdyskujsji powiconej pierwszemu powojennemu ydowskiemu

tumaczeniu pierwszej ksigi Tory - Bereszit (Genesis)

prof. Czesaw Miosz

Nowy przekad pierwszej ksigi Tory na polski, z komentarzami, ukazuje siteraz, kiedy z trzymilionowego narodu ydw polskich pozostay zaledwieresztki. Poprzedni ydowski przekad Tory na polski by o ile wiem tylko jeden i naleado mao znanego rozdziau polonizacji ydw warszawskich w dziewitnastymwieku. Nie rusyfikacja, ale polonizacja robia wtedy szybkie postpy, std potrzebakaza po polsku w warszawskich synagogach i nowego przekadu Pisma. Jego autorem by Izaak Cylkow ,kaznodzieja synagogi przy Daniowiczowskiejw Warszawie ,ktry obj ten urzd po usuniciu przez wadze rosyjskie rabinaJastrowa za kazania patriotyczne w przede dniu powstania 1863 roku. Cylkowuzyska pozwolenie na wygaszanie kaza po polsku dopiero w 1878 roku.Mia za sob studia w Szkole Rabinw w Warszawie i studia w Niemczech,gdzie doktoryzowa si rozpraw p.t. De cogitatione et existentia inter secoherentibus czyli "O poznaniu i egzystencji wzajemnie sobieodpowiadajcych" . Jego przekad Pisma witego na polski ukazywa sistopniowo, czciami. Ksiga Genezy ukazaa si drukiem w Krakowie w roku1895.

Najbardziej chyba zdumiewajc czci Tory jest Ksiga Genezys. Sensu jej nie wyczerpay pokolenia badaczy i komentatorw. Jeeli, zgodnie z tradycj religijn, uznamy j za uoon przez Boga, tojednak same wysiki jej zrozumienia ukadaj si w histori kilku milleniwcywilizacji i. Lew Szestow wypowiadajc si przeciwko tym, ktrzy wopowieci o Adamie i Ewie chcieli widzie jedynie dzieo literacki zapytywa,czy to moliwe, eby niepimienni pasterze potrafili uoy zagadk, nad ktrejrozwikaniem mczyy si najwiksze umysy ludzkoci. Kada nowa lekturatak jak obecnego nowego przekadu na polski - jest wic zarazem dyskusj okomentarzach. Wielkoci judaizmu jest medytacja nad Tor. W pewnym jednak momencie historycznym nastpuje spotkanie platonizmu,gnozy i heterodoksji ydowskiej, dajc razem kabalistyczne poszukiwanieodpowiedzi na pytanie jak to si stao e Bereszit bara Elohim; e "napocztku stworzy Bg", jak to nastpio i w jaki sposb. Jest to olbrzymie poledocieka Kabay, a take redniowiecznej chrzecijaskiej scholastyki.

Nota bene pierwsze zdanie: "Na pocztku stworzy Bg niebo i ziemi" brzmiw nowym przekadzie "Na pocztku stwarzania przez Boga nieba i ziemi",jakoe "bara" moe by form rzeczownikow. Natomiast Cylkow ,nie odstpujeod tradycyjnego przekadu, dodajc w komentarzu, e niebo i ziemia znaczy

wszechwiat w ogle. Co wskazuje, e ju od pierwszych sw nasuwaj si pytania. Rzec mona, e komentatorw niepokoi pytanie o dzieje Bstwa przedstworzeniem wiata. Jest to temat spekulacji poetyckiej wcale nie odesanej wodleg przeszo. Pozwol sobie zacytowa fragment poematu Nachmana z Bracawia, ktrybior z mojej antologii "Wypisy z ksig uytecznych":

Bg zmiowa si i stworzy wiat eby objawi swoje Miosierdzie. Gdyby niebyo wiata nad kim litowaoby si jego Miosierdzie? eby wic okaza swojeMiosierdzie stworzy wiaty od tego, co tu przy Nim a do rodka Ziemi. Ale kiedy chcia stworzy nie byo adnego "Gdzie".Wszystko byo nieskoczenie Nim, Niech bdzie Imi Jego bogosawione. Wic zgci wiato na boku. Tak zostaa uczyniona przestrze, przestrze pusta, prnia. W przestrzeni dnie i miary zaczy by. Tak wiat zosta stworzony. Prnia bya potrzebna dla stworzenia wiata, aby mona go byo postawi namiejscu. Tej prni nie staraj si zrozumie. Jest to tajemnica nie do pojcia a po czas, kiedy przyszo stanie si teraz. O ile wiem, rabbi Nachman idzie w tym opisie za kabalist Izaakiem Luria zszesnastego wieku. Podobny opis "wycofania si" Boga daj te komentarze do obecnegoprzekadu.

Wysoce znamienne jest te ujcie aktu stworzenia jako aktu miosierdzia.Przypominaj si tutaj opowieci gnozy i manicheizmu, w ktrych najpierwnastpuje jaka przedkosmiczna katastrofa, na ktr Bg prbuje zaradzistwarzajc wiat. Inaczej mwic,siy za, siy ciemnoci, s tak potne, eBg musi im przeciwdziaa. Podobny zreszt motyw zawiera katolicki katechizm, z jego opowieci, sabougruntowan na Starym Testamencie, o buncie aniow i diable jako anieleupadym. Czy te, jak moemy si domyla z tekstu Nachmana z Bracawia,Bg ,stwarzajc wiat, wyania z niej, jako z samego siebie, take zo icierpienie, eby si nad nim litowa. Mnie szczeglnie zastanawiaj sowa: "Wic zgci wiato na boku." Obecny przekad Tory mwi: "Bg zechcia,aby byo wiato" i w nawiasie dodaje: duchowe. Ot w adnym ze znanych mi przekadw nie wspomina si, e tekst mwi owietle duchowym. Natomiast redniowieczni scholastycy ze szk Oxfordu i Chartres opisywaliakt stworzenia jako, w ich acinie, transmutatio wiata nie-fizycznego czyliduchowego w wiato fizykalne. By moe byo to "zgszczenie wiata" wedug Nachmana z Bracawia. Jeeli kiedy nastpi badania nad kreniem rkopisw w redniowieczu,wtedy kto zapyta czy Ksiga Zohar, ktra powstaa w trzynastym wieku wHiszpanii znana bya niektrym szkolarzom we Francji i Anglii. A wanie wZoharze, w przekadzie Ireneusza Kani, czytamy "wity, niech bdzie

bogosawiony, wydoby pomie z wntrza mocnej wiatoci janiejcej przedJego obliczem, ktra buzowaa i pona, mieszajc Tchnienie Wysze ztchnieniem niszym." Pierwsze trzy rozdziay Ksigi Genezys s tak tajemnicze, e dostarczajmateriau niezliczonym interpretacyjnym pomysom. Pomylmy o tych pobonych mdrcach z maych polskich miasteczek, ktrzyoddawali si tym spekulacjom, idc albo za tradycj rabiniczn, albo, pniej,chasydzk, czyli przewanie kabalistyczn. Mona si tylko zdumiewa, e chrzecijan nie zbliyy do judaizmu tewsplne korzenie w Starym Testamencie, cho warto pamita o sekcie takzwanych "judaizantw" szesnastego wieku w Wielkim Ksistwie Litewskim,czyli chrzecijan urzeczonych gbi Starego Testamentu. Opowie biblijna oupadku Adama i Ewy, zarwno w komentarzach ydowskich, jak i wrozwaaniach chrzecijaskich teologw, jest, przyznajmy to, cakowicieniezrozumiaa, poniewa kada interpretacja okazuje si wewntrzniesprzeczna. Przez wiele stuleci scena w ogrodzie Edenu suya teologiichrzecijaskiej do utrzymywania dualizmu si boskich i si diabelskich, skoro,jak w "Raju utraconym" Miltona, w kusiciel jest Szatanem. Std tak zwana tajemnica Grzechu Pierworodnego, nieobecna w judaizmie,dla ktrego w jest po prostu zwierzciem. Co prawda kabalici mylinaczej. Zacytuj Ksig Zohar w przekadzie Ireneusza Kani: "WszetecznySamael wraz ze swymi zastpami aniow spiskowa przeciwko Panu." " Iwraz ze wszystkimi swoimi wojskami zstpi z nieba, aby na ziemi poszukapodobnego sobie zazdronika. Znalaz wa i dosiad go, i pojecha niczym nawielbdzie." Notabene ciekawa jest w Zoharze natura Ewy. Namawia ma do zjedzeniajabka z mioci i zazdroci, bojc si, e jeeli sama tylko umrze, Bg stworzyAdamowi now on. Miejsce Szatana w Starym Testamencie jest jednak na og skromne, dziaatylko z przyzwolenia Boga, na przykad w Ksidze Hioba. Dualizm krlestwBoga i Szatana w chrzecijastwie, kae myle o jego konkurencji zmanicheizmem. W ostatnich dekadach nie brak wrd katolikw radykalnieoptymistycznych pomysw odrzucajcych dualizm, upadek czowieka orazistnienie diaba. Celuj w tym rne odmiany teologii postpowej, a wicteologii przyrodniczej ewolucji, teologii feminizmu i teologii wyzwolenia. Czydrzewo wiadomoci dobrego i zego oznaczao, e prawda jest czowiekowizakazana innymi sowy, e prawda jest zastrzeona dla samego Boga. W obecnym przekadzie enigmatyczne zdania tak brzmi: "I powiedzia Bg:czowiek sta si wyjtkowy (na ziemi), jak my (w niebie), znajcy dobro i zo,wic teraz oby nie wycign rki i nie wzi take z Drzewa ycia, zje i bdziey na zawsze!" Adam zosta, wic, wygnany i anio z pomienistym mieczem stan na strayprzy Drzewie ycia. Jest to, trzeba przyzna, niepokojce, i moe na przykadprowadzi do wniosku, e czowiek wygnany z Raju stworzy cywilizacj, alenie uda mu si dosign Drzewa ycia. Co prawda zdaj sobie spraw, epoznanie dobra i za ma sens etyczny, nie oznacza wic wszelkiej wiedzy naprzykad naukowej. W tym co mwi, moim celem jest przypomnie, ejudaizm jest religi Ksigi, i e Tora wedug niego istniaa w onie Boga przedstworzeniem wiata, to te nie ma koca zgbianiu jej tajemnic. Natomiast nie

czuj si kompetentny eby ocenia obecny przekad. Najwidoczniej tumacze kierowali si przede wszystkim wiernoci wobecwersji hebrajskiej i wobec komentarzy, co ze strony krytyka wymagaobystudiw hebraistycznych i zanurzenia w teologii ydowskiej. Oceniajcprzekady Biblii katolickich i protestanckich wkraczamy w histori literaturypolskiej i rnych stylw jzyka polskiego. Wtedy, kiedy te przekady, wszesnastym i pocztku siedemnastego wieku, robili katolicy, kalwinici iArianie wsplnota ydowska posugiwaa si hebrajskim oryginaem, nieistniaa wic potrzeba tumaczenia. Przekad Cylkowa pozostaje monumentemdobrej, nieco starowieckiej, dziewitnastowiecznej polszczyzny, i jego wersjePsalmw, Ksigi Hioba oraz ksig Megilot porwnywaem z innymi wersjamiprzy mojej wasnej pracy tumacza. Natomiast nigdy nie zabieraem si doKsigi Genezys, by moe wyczuwajc, e tutaj kocz si uprawnienia poetyi zaczyna si strefa znacze kadego hebrajskiego sowa, cznie z ichliczbowymi odpowiednikami. Przekad Pecarica ukazuje si w chwili sporego zainteresowania polskichrodowisk intelektualnych kultur ydowsk. wiadcz o tym przekady ksiek o talmudzie, o rkopisach w Qumran, okabale, a przede wszystkim przekad "Opowieci Zoharu" Ireneusza Kani. Warto, eby wszyscy zajmujcy si t tematyk signli do obecnego wydaniapierwszej ksigi Tory. Tora, Ksiga Pierwsza, Bereszit, redakcja Sacha Pecaric przy wsppracyEwy Gordon, Fundacja Ronalda S. Laudera, Krakw 2001.

R. Mosze ben NachmanRamban (Nachmanides) (1194-1270)

uczony, talmudysta, filozof, kabalista, komentator Tory, poeta ilekarz; by rabinem rodzinnej Gerony i duchowym przywdcydw w Hiszpa- nii; po odbytej na rozkaz krla w 1263 r. dyspuciew Barcelonie, podczas ktrej broni judaizmu przed zarzutami zestrony reprezentantw Kocioa, zmuszony by do opuszczeniaHiszpanii; w 1268 r. osiedli si w Kraju

List Rambana do syna

List ten wysa RAMBAN z miasta swojego do Katalonii, do swojego syna.[Jest to list] o skromnoci.I przykaza, aby list ten by odczytywany raz w tygodniu i aby uczyli si z niego [take] inni;aby nauczy si go na pami, by ksztaci ich od dziecinstwa do bojani boej. Objawi mu, e w dniu, gdy bdzie czyta ten list, bdzie wysuchany przez Niebiosa wewszystkim, o co poprosi. A kady, kto [nabierze] nawyku powtarzania [tego listu] na pewno bdzie wybawiony z

wszelkiego ucisku i ma zapewnione to, e jest Synem wiata Przyszego.

"Suchaj synu mj pouczenia ojca swego i nie odrzucajnauki matki swojej" (Prz. 1:8).

Nabierz zwyczaju, by wypowiada zawsze wszystkie swojesowa agodnie do kadego czowieka i w kadym czasie. Przez to ustrzeesz si od gniewu, ktry jest cech z,skaniajc ludzi do grzeszenia.Tak nauczali nasi Rabini (bogosawionej pamici): "Kady kto wpada w gniew, podlega wszystkim rodzajomGehenny", jak jest napisane: "Usu gniew z twojego serca,odsun zo od twojego ciaa" (Koh.11:20). Nie ma[wiekszego] za, ni Gehenna; jak jest napisane: "takezego [przeznaczy HASZEM] na dzien za" (Prz. 16:4 b).Gdy bdziesz wystrzega si gniewu, wstpi w twoje sercecnota skromnoci, a to jest cecha najlepsza ze wszystkichdobrych zalet, jak jest napisane: "Nastepstwem skromnocijest bojan [przed] HASZEM" (Prz. 22:4). Dziki skromnociwstpi w twoje serce bojan [boa], bo bdzieszuwiadamia sobie zawsze w sercu: skd przyszede idokd idziesz. A jak jeste marnoci i robakiem za ycia,to tym bardziej, gdy bdziesz umiera. A przed kim zdasz spraw na sdzie - przed KrlemChway, jak jest napisane: "Oto niebiosa i niebiosa niebiosnie obejm Cie, a c dopoiero" serce ludzkie (I Krl. 8:27). Inapisane jest: "Czy nie ja niebo i ziemi wypeniam, mwiHASZEM" (Jer. 23:24) A gdy przemylisz to wszystko, bdziesz ba si swojegoStwrcy i bdziesz si wystrzega grzechu. Dzieki tymcechom bdziesz si cieszy swoim udziaem. Gdy bdzieszpostepowa ze skromnooci, bedc onieomielonym wobeckadego czowieka i obawiajc si [Boga] i grzechu,spocznie na tobie duch Szechiny i blask Jej Chway i[otrzymasz] ycie w wiecie Przyszym. Teraz mj synu dowiedz si i zrozum, e kto wywysza siw sercu ponad innych ludzi, buntuje si przeciwkoKrlestwu Niebios, bo przyozdabia si szat KrlestwaNiebios, jak jest napisane: "HASZEM jest Krlem, majestatprzywdzia..."(Ps. 93:1).I czym si pyszni serce czowieka?Jesli bogactwem - [to] HASZEM nadaje [majtek] iwzbogaca; jeli chwa - [to] czy nie naley ona do Boga?Jak jest napisane: "Od Ciebie przychodzi bogactwo ichwaa" (I Krn. 29:12), a jak mona wychwala si chwaswojego Nabywcy? A jeli chlubi si mdroci [to] "Odbiera mowwiarygodnym [mwcom] i starcw pozbawia rozsdku"(Hiob 12:20).Wszystko jawi si [jako] jednakowe przed Bogiem, w

gniewie swoim ponia dumnych i wedle swojej woliwywysza ponionych. Dlatego uni samego siebie, awywyszy ci Bg. Tak te wyjani ci jak postpowa zeskromnoci i zawsze si ni kierowa. Wszystkie twojesowa niech bd agodne; gowa twoja pochylona; oczytwoje niech spogldaj w d ku ziemi, a serce twoje - kugrze. I nie spogldaj w twarz czowieka, gdy rozmawiasz znim, a kady czowiek, niech bdzie w oczach twoichwiekszy od ciebie. Jeli jest mdrcem lub bogaczem -powiniene go uszanowa. A gdy on jest ubogi, a ty jestebogatszy lub bardziej uczony od niego, uwaaj w swoimsercu, e ty jeste [bardziej] grzeszny od niego, a on jest[bardziej] cnotliwy od ciebie. Gdy on grzeszy - to [przez to],e zbdzi, a ty [grzeszysz] rozmylnie.We wszystkich sowach, czynach i mylach twoich, wkadym czasie, uwaaj w swoim sercu, jak gdyby staprzed witym Bogosawionym, a Jego Obecno [byaby]nad tob, bo wiat peen jest Jego Chway. Mw w lku i zbojani, jak suga stojcy przed panem.Bd oniemielony wobec kadego czowieka; gdy kto cizawoa, nie odpowiadaj mu gono, lecz wycznie agodnie,jak ten, ktry stoi przed swoim panem. Bd zawsze czujny studiujc Tor, aby mg j wypenia.A gdy wstaniesz od ksigi, rozwa czego si nauczye, cojest tam [takiego] co mgby wypenia.Rozpatruj swoje czyny rano i wieczorem, przez to wszystkietwoje dni [przeyjesz] w skrusze.Usu wszystkie sprawy ziemskie z twojego serca w chwili,gdy si modlisz i przygotuj serce swoje przed Bogiem (niechbdzie bogosawiony). Oczy swoje myli i przemylsowa, zanim wydasz je ze swoich ust. Tak czy przezwszystkie dni, pki oywia ci oddech, a w adnej rzeczynie zgrzeszysz. Przez to twoje sowa, czyny i myli bdprawe, a modlitwa twoja bdzie czysta, szczera, nieskalanai geboka. I bdzie przyjta przez Boga (niech bdziebogosawiony), jak jest napisane: "[Pragnie biedakwwysuchasz, HASZEM], przygotowujesz ich serca inastawiasz ucha" (Ps. 10:17). Czytaj ten list raz w tygodniu i nie lekcewa go; aby zawsze go wypenia i postepowa [wedug niego] zaHASZEM (niech bdzie bogosawiony). Aeby powiodo ci si na twoich drogach i aby zasuy nawiat Przyszy, przewidziany dla sprawiedliwych. Kadego dnia, gdy bdziesz czyta ten [list], odpowie ciNiebo na wszystkie proby, ktre powstan w twoim sercu,na wieki.

Amen.

Sela.

Dyskusja o wolnej woli tumaczenie:Katarzyna Gdowska

Proces wolnego wyboru

Sprbujmy przeanalizowa typowy wybr, jaki czsto zdarza si wcodziennym yciu. Wemy na przykad kogo, kto pali zbyt wielepapierosw, tak wiele, e budzi siw nocy z powanym blem w klatce piersiowej. Gdy odczuwa bl,podejmuje decyzj, e nastpnego dnianie zapali pod adnym pozorem. Zdaje sobie spraw,e nie warto. Kiedy wstaje nastpnego ranka, nag wkrtce daje o sobiezna i pojawia si silne pragnienie tytoniu. Pocztkowo opiera si pokusie,ale ona zwiksza si z kad minut. W kocu czowiek mwi sobie:"Zapal tylko jednego papierosa, to mi nie zaszkodzi." Wkrtce powypaleniu pierwszego, czuje konieczno zapalenia nastpnego i mwisobie: "W kocu jeszcze jeden te mi nie zaszkodzi..." I tak pali przez caydzie,a w nocy znowu odczuwa bl.

A nastpnego dnia? Chocia dodrze wie, e jeli pozwoli sobie na jednegopapierosa i wczy si ta sama reakcja acuchowa, jest cigle gotwoszukiwa siebie samegw ten sam sposb.

Wybiegi

Gdyby mia do wyboru dwie nieprzejednane moliwoci: pali i odczuwabl, albo nie pali i nie odczuwa blu, nie ma wtpliwoci co by wybra.Pragnienie nie odczuwania blu, atwo przewayoby pragnienie palenia.

Jak wic sabsza wola zdobywa przewag? Przy pomocy wybiegw.Moemy zapyta: co powoduje, e czowiek przyjmuje bdny argument(jeden papieros nie zaszkodzi), a lekceway suszny (jeden spowodujezapalenie nastpnego) o ktrym wie, e jest prawdziwy?Czy samo pragnienie palenia moe przej wadze nad procesemrozumowania?Czy wola palenia nie jest sabsza od woli uniknicia blu? (Musi by tak, bojeli nie, to po co byoby oszukiwanie siebie samego? Mgby po prostupali z pen wiadomoci, e spowoduje to pniej bl.)

"Co innego" Dochodzimy do wniosku, e musi by "co innego" ni

dwa walczce pragnienia , co determinuje wybr. To "co innego" - to sam

czowiek. On jeden jest w stanie odchyli swj umys od prawdy, nawet jelita prawda jest dla niego zupenie jasna. On sam przyjmuje faszywyargument,aeby zasoni swoje odstpstwo przed prawd.

Istniej dwa zwalczajce si pragnienia w jego umyle,a on rozmylnie decyduje, aby zignorowa daniajednego z nich i prawdziwy argument, ktry ono wysuwa,a przyj drugie pragnienie, z jego faszywym argumentem.

Co skania go by tak robi?Nie zwalczajce si wole - sam czowiek dokonujcy wolnego wyboru.Mgby sobie powiedzie: "Jaki jestsens udawania? Pozory nie s prawdziwe, a jeli tak postpi - to bdodczuwa silny bl w nocy."Gdyby tak powiedzia, powstrzymaby si od palenia.Moe wic wini wycznie siebie.

Istota bechiry (wyboru)

Jak niemdrzy s ci, ktrzy myl, e sabsza wola,sama w sobie, powoduje, e czowiek przyjmuje fasz, wiedzc dobrze, eto fasz. Nie potrafi oni wyjani, dlaczego silniejsza wola nie skoniczowieka do przyjcia prawdziwego argumentu, ktrego jest wiadomy.

Prawd jest, e czowiek moe chwyci si prawdy,w takim przypadku sabsza wola odchodzi razem z jej pozornymiargumentami. Albo moe rozmylniezignorowa prawd i przyj fasz w jej miejsce,odrzucajc prawd.

Te dwie moliwoci s istot wolnego wyboru (bechiry).Bechira zaley odsamego czowieka. adna zewntrzna przyczyna nie jest w to wmieszana.Podstawow przyczyn jest sam czowiek.Jest to bardzo dobrze znane kadem, kto kiedykolwiek zmaga si zwyborem i przezwyciy swoj z skonno. Taka osoba ma zupenjasno, e odrzucia iluzj,a wybraa prawd.

Realno wyboru Kto kto nigdy nie zrobi koniecznego wysiku, aby pokona z stron

swojej natury, nigdy nie by w stanie tego zrozumie. Zawsze poddawa siswojej "woli", gdy tylko si pojawiaa i przez to uwaa, e jest zdany naask"silnej woli" przez cay czas. Nie moe oceni realnoci wyboru, poniewanigdy nie dokona wyboru. Tkwi wicw zudzeniu, e wszystkie ludzkie dziaania s poddane zewntrznymprzyczynom.

Temu, kto odmawia wolnemu wyborowi realnoci, mona powiedzie:"Twoja filozofia jest wycznie odbiciem twojego wasnego serca.Zaprzeczasz wolnemu wyborowi, poniewa ty sam w rzeczywistocinie jeste wolny, poddae si zu, ktre jest w tobie".

Rozpoznawanie prawdy

Podsumujmy:istot dobrego wyboru jest rozpoznanie unikalneji niepodzielnej natury prawdy; a to jest w rzeczywistoci rozpoznaniemStwrcy.Istot zego wyboru jest przyjcie faszu jako prawdy,a to jest zaprzeczeniem jednoci Boga i zaakceptowaniem faszywegopogldu o dualnoci si we wszechwiecie.

Rabini powiedzieli: "Jecer hara jest jak obcy bg w ludzkim sercu";"ktokolwiek sucha swojego jecer hara jest jak bawochwalca".Rabini nazwali nawet Adama "heretykiem", bo usucha podstpu wa,chocia zgrzeszy z najlepszymi intencjami.

Punkt bechiry (wyboru)

Kiedy dwie armie nacieraj na siebie podczas bitwy,walka ma miejsce tylko na linii frontu. Terytorium przedlini jest pod kontrol danej armii i nie naley oczekiwa tam wielkiego oporu.Taka sama sytuacja jest w drugiej armii, poza lini frontu. Gdy jedna stronazwycia na froncie, posuwa wojska wroga do tyu i pozycja na linii frontu sizmienia. W rzeczywistoci walka odbywa si tylko w jednym miejscu, chociapotencjalnie linie mogyby przebiega gdziekolwiek, na terytorium walczcychkrajw.

Moralna linia frontu

Sytuacja jest bardzo podobna jeli chodzi o wybr. Kady ma wolny wybr wpunkcie, gdzie prawda spotyka fasz. Innymi sowy, wybr ma miejsce w punkcie,gdzie prawda (tak jak czowiek j widzi) przeciwstawiana jest iluzji stworzonejprzez niego, moc faszu.Ale wikszo ludzkich dziaa, jest podejmowana bez zderzenia pomidzy prawdi faszem. Wiele dziaa moe zgadza si z tym, co jest obiektywnie suszne,poniewa by on wychowany w taki sposb i nie zdarza mu si robi inaczej, awiele zych i faszywych decyzji moe by podejmowanych po prostu dlatego, eczowiek nie zdaje sobie sprawy z tego, e s ze. W takich przypadkach, adenwany wybr nie mia miejsca. Wany wolny wybr jest podejmowany na liniigranicznej pomidzy siami dobra i za, wewntrz czowieka.

Religijny yd i wolny wybr Wielu, skdind religijnych ydw, ma skonno do mwienia le o innych,

popeniajc w ten sposb wykroczenie przeciwko laszon hara, nie zdajcsobie nawet sprawy, e jest to powany grzech. Ci sami ludzienie pomyleli by nawet o przekroczeniu praw szabatowych; ich jecer haranawet nie kusi ich do tego, by opucili modlitw, lub nie zaoyli cicit czytfilin, poniewa byli wychowani, aby robi te rzeczy bez pyta.

Nie ma wic adnego wolnego wyboru w takich przypadkach; wolny wybrma miejsce tam, gdzie kto jest kuszony, by postpi przeciwko prawdzie,takiej jak j widzi, a siy po kadej stronie s mniej wicej rwne. Punkt, wktrym rwnowaga jest osigana, rni si zalenie od osoby i jestuwarunkowany licznymi czynnikami, takimi jak: dziedzictwo, otoczenie,edukacja itd. Ale nie ma czowieka, ktry nie miaby punktu wyboru,gdziena swojej skali.

Wpywy

Trzeba zda sobie spraw, e punkt wyboru nie pozostaje niezmiennydla danej osoby. Po przeprowadzeniu kadego dobrego wyboru, czowiekpodnosi si wyej w swoim poziomie duchowym;to znaczy: rzeczy, ktre byy wczeniej na linii frontu, teraz znajduj si naterenie kontrolowanym przez jecer hatowi dziaanie podejmowane na tym polu, nie wymagaj walkii wyborw.W ten sposb moemy zrozumie powiedzenie; e: "jedna micwa prowadzido drugiej".I tak samo w drugim kierunku. Poddawanie si jecer hara, posuwa do tyugranic dobra i akt, ktry poprzednio wymaga walki ze wiadomoci,teraz bdzie robionyw ogle bez wyboru. Jecer hatow ju nie skutkuje na tym terenie.I tak uczymy si: "jeden grzech prowadzi do nastpnego"i: "gdy kto popeni grzech dwa razy, nie jest to ju dla niego grzechem".

Otoczenie i wybr Edukacja odgrywa ogromn rol w okrelaniu punktu wyboru.

Czowiek moe by wychowany do robienia wielu dobrych rzeczy w sposbnaturalny. Oznacza to, e jego punkt wyboru jest na wysokim poziomie. Naprzykad kto moe by wychowany w otoczeniu Tory, pomidzy ludmi,ktrzy powicaj si robieniu dobrych rzeczy. W takim przypadku jegowyborem bdzie nie to, czy popenigrzech czy nie, ale czy speni micw z mniejszym czy wikszympowiceniem i kawan (skupieniem).

Inny mg by wychowany pomidzy bandytami czy zodziejami. Dla niegoproblem czy kra czy nie - w ogle nie stanowi przedmiotu wyboru, jegopunktem wyboru mogoby by pytanie: czy strzela, jeli zostanie nakryty.Dla niego to moe by zasadniczy wybr, to w tym miejscu jego siy dobra iza s rwnowaone.Morderstwo jest czym, o czym wie on w gbi swojego serca, e jest ze;

to jest prawda, ktr odkrywa mu jego jecer tow i to t prawd ma onpokus wypaczy.

Widzimy wic, e edukacja i otoczenie nie mog w aden sposb zmieniistoty wyboru, ale tylko miejsce, w ktrym si on odbywa - miejsce punktuwyboru na skali moralnej. Kady czowiek posiada moc postrzeganiaprawdy dostpnej jemu samemu na jego wasnym poziomie,moc skaniania si ku niej i moc sprzeciwiania si nccym i zudnymodchyleniom od tej prawdy. W takim wypadku, nie ma ju znaczenia, czyjego wychowanie podnioso, czy obniyo jego punkt wyboru.Jego umiejtno przyjmowania prawdy, takiej jak on j zna, jest rwna wkadej sytuacji.

Umieszczenia punktu

Podsumowujc: kady ma wolny wybr w swoim punkcie wyboru, aleumiejscowienie samego punktu wyboru jest zdeterminowane przez rneczynniki.Mog mie na to wpyw jego wasne poprzednie wybory, ktre mogypodnie lub obniy ten punkt.Albo mog na to wpyn czynniki poza jego kontrol. Boska Opatrznomoga umieci go od dziecistwaw pewnym otoczeniu, wyszym lub niszym moralnie.

Rabbi Eliyahu E. Dessler, Strive for Truth!, Michtaw Me-Eliyahu, rendered into English and annotated byAryeh Carmell, Feldheim Publishers, Jerusalem, New York 1978

Dyskusja o wolnej woli - cz 2 tumaczenie:Katarzyna Gdowska

Wybieranie ycia

Jeli jestemy przygotowani by czyta Tor nieco gbiej ni zwykle, moemy zobaczyw Niej t ide jasno wyraon w wersecie dotyczcym ludzkiego wyboru: "Kad przedtob ycie i mier, bogosawiestwoi przeklestwo; wybieraj ycie, aeby y..." (Deut. 30:19) "ycie i mier" zawierajwszystko, co czowiek mia "dane" - wszystkie cechy charakteru i wrodzone tendencje,jego wychowanie i otoczenie, wszystkie te rzeczy, ktre zdeterminoway to, co onnazywa "yciem", to, co przedstawia mu si jako "dobre" i "prawdziwe"; rwnie to, co onnazywa "mierci", "zem" i "faszem".

Wszystkie te rzeczy byy "pooone przed tob"; s one "dane" w ludzkiej sytuacjiyciowej, istniej niezalenie od jakichkolwiek dziaa z naszej strony, jak wszystkie inneaspekty naszego otoczenia. Ale jest napisane: "wybieraj ycie".

"Wybieranie ycia", wybieranie prawdy i realnoci, to jest co co czowiek moe zrobisam i robi to, nie bdc pod wpywem adnych zewntrznych czynnikw.

BojaprzedBogiem

To jest te znaczenie synnego powiedzenia rabinw: (Berachot 33b) "Wszystko jest zNieba oprcz bojani przed Niebem".

"Wszystko jest z Nieba": wszystko, co spada na czowieka, wszystko, co determinuje,gdzie jego wybr bdzie mia miejsce, poziom jego wyboru, tak samo jak i rodzaj prb,ktrym bdzie poddawany - wszystko to jest z Nieba.

Jedyna rzecz, ktra jest w rkach czowieka, to "boja przed Niebem", a to jest poczucieodpowiedzialnoci wobec prawdy, ktr czowiek moe albo przyj, albo odrzuci - jakchce.Boja przed HASZEM - czy jest to strach z powodu namacalnych konsekwencji, czytrwoga wyszego rzdu - jest istot ustrzeenia si przed odchyleniem od prawdy. Tojest istota wolnego wyboru.

Odpowiedzialno

Jak widzielimy, poziom wyboru moe by zmieniony przez czynniki zewntrzne, lubprzez poprzednie wybory. Ale jest pomidzy nimi wielka rnica. Kiedy poziom tenjest zmieniony przez czyje wasne wybory, czowiek jest odpowiedzialny za nowesytuacje, ktre stworzy.

Talmud mwi: "Jeli czowiek popeni grzech i powtrzy go, to staje si to dla niegodozwolone". Dozwolone? Nie, wydaje mu si, e jest to dozwolone. Nie walczy jupo raz trzeci, widocznie wybr (tak, jak go zdefiniowalimy) nie zadziaa, aleczowiek jest odpowiedzialny za swj akt za kadym razem, bo on sam by przyczynswojej stpionej wraliwoci. Od tej pory bdzie on karany na kady raz, kiedypopenia ten czyn, chocia nie stanowi on ju dla niego przedmiotu wyboru.

Ale nikt nie jest odpowiedzialny za zo, do ktrego by przyzwyczajony od urodzenia,jako do wpywu swojego otoczenia, jeli nigdy nie nauczy si postpowa lepiej.W tym wzgldzie, ma on halachiczny status "porwanego dziecka". Bdzie ponosiodpowiedzialno tylko za to, czego mg i powinien by si nauczy.

Efekt dugoterminowy

Kady wybr podejmowany przez czowieka ma pewien wpyw na jego ca sytuacj,przez cae jego ycie;jeli jest dobry - to wpyw jest dobry, jeli zy - zy.I nie tylko jest to wpyw na niego samego, rwnie na sposb, w jaki wychowujeswoje dzieci, z nieobliczalnymi skutkami.

Krtko mwic kady wybr ma wpyw na cay wiat, a ten kto dokonuje wyboru -odpowiada za jego rezultaty. Tak dzieje si w przypadku kadego czowieka

i w przypadku kadego wyboru. Jak wiele dobra mona zyska jednym dobrymwyborem i jak wielka jest odpowiedzialno za kady zy wybr!

Edukacja i podniesienie Wynika z tego, e zasuga czowieka niepochodziz wszystkich micw i dobrych uczynkw, do ktrych by wychowany, ale tylko z jegoaktw wolnego wyboru.Dobre czyny, do ktrych by wychowany nie s jego wasnymi, su jedynie dowyznaczenia miejsca punktu wolnego wyboru. Wszelka nagroda musi wic przypatym, ktrzy go wychowali tak dobrze. Wypenili oni micw wychowywania,zapewniajc wysok pozycj jego pierwszego aktu wolnego wyboru. ZasugaLota

Rabi Noson Cwi Finkel ze Sobdki uczy tej wanej zasady ze sposobu, w jaki wTorze potraktowany jest Lot. Pisa on, e gwn cech Abrahama bya dobro, dotego stopnia, e kady, kto z nim y przyjmowa ten sposb postpowania, nawet dotego stopnia, by by gotowym odda ycie za dobro.

Widzimy to u Lota, ktry by wychowany w domu Abrahama i nauczy si dobroci takdalece, e gdy wyszed do podrnikw, ktrzy przybyli do Sodomy, nastawa, abyzatrzymali si w jego domu, a w momencie zagroenia, ryzykowa nawet swoimyciem, aby obroni ich przed tumem, grocym wyamaniem drzwi. Co zawspaniaa dobro!

Jednak gdy Tora mwi, przez jaki czyn Lot zasuy na to , aby by uratowanym zSodomy, jest napisane: "Bg wspomnia na Abrahama i uratowa Lota od zagady".Na co Bg wspomnia? Na dobr rzecz, ktr Lot zrobi raz dla Abrahama. Raszimwi: "Lot wiedzia, e Sara jest on Abrahama i sysza, e Abraham [w Egipcie]odnosi si do niej jak do siostry i nie odkry [Egipcjanom] jego sekretu..."

Z pewnoci jest to bardzo dziwne. Oto czowiek naraa ycie w szlachetnym celu, ato wydaje si by nie dostrzegane. Wszystko, co jest odnotowane na jego korzy, tofakt, e nie by zdrajc; e powstrzyma si przed zdradzeniem wasnego wujka,swojego ukochanego nauczyciela - mordercom!

Z tego moemy si nauczy, e kade zachowanie, ktre czowiek nabywa jakowynik ksztacenia lub przez naladowanie innych, nie jest liczone jako jego wasne inie bdzie przemawia na jego korzy w dniu sdu. Tylko to, co jest naprawd jegowasne: fakt, e przezwyciy swoj z skonno w jakiej sprawie na swoimwasnym poziomie; co w czym nie by szkolony, co, co byo jego wasnymszczeglnym wyborem.

Trzeba pamita, e sabym punktem Lota bya zachanno, to z jej powodu opuciAbrahama i to ona zawioda go do Sodomy. Jego niech do zdradzenia wujkabalansowaa z myl o bogactwie, ktre mogoby by jego, gdyby by jedynymkrewnym Sarai; tak wic warunki dla prawdziwego wyboru zostay spenione.

Podwyszony wybr

Wikszo ludzi, ktrzy byli wychowani do speniania micwot i dobrych uczynkw,robi to bez wikszego uczucia czy powicenia. S one dla nich "micwaminauczonymi na pami".

Jest prawd, e Bg nie odmawia nagrody adnemu stworzeniu i oczywicie bdnagrodzeni za spenianie tego, czego si nauczyli. Ale nie ma tu prawie mowyo wyszym stopniu przestrzegania micwot. Ten poziomjest osigany tylko przez wolny wybr, a ludzie ci rzadko maj do czynienia ze zskonnoci.

Szczliwy jest ten czowiek, ktry wykorzystuje wszystko, co byo mu dane przezwychowanie jako odskoczni, ale jego ambicj jest podniesienie si na wyszypoziomw swoich uczynkach i w powiceniu. (Osoba, ktra jest zadowolona z pracowitego,mechanicznego robienia rzeczy, do ktrych bya wychowana, ponosi wielki ciarodpowiedzialnoci. Nie ma wikszego grzechu, ni marnowanie okazji. Niepoddawanie si wyborom jest najwikszym grzechem marnowania sposobnoci,poniewa celem stworzenia czowieka jest praktykowanie wolnej woli.)

Wzmocnione okazje

Najwyszym ze wszystkich celw jest ycie Tori spenianie micwot, co zapewnia, e dobre czyny s speniane przez wybr.Wymaga to zmagania si z jecer hara na kadym stopniu. A bdzie wiele okazji dokonfrontacji poniewa jecer hara najbardziej przeciwstawia si stanowczym wysikompodniesienia si w rozwoju moralnym i duchowym.

Gdy kto skutecznie sobie z tym radzi, wtedy wszystkie jego dziaania bd"zasugami". Nasi rabini powiedzieli: "Bg chcia, aby Izrael mia zasug, wicprzymnoy im Tory i micwot." Nie-ydzi rwnie dowiadczaj wolnego wyboru w ichwasnych punktach wyboru, maj wic otwart drog do zdobycia zasugi.

Ale HASZEM chcia, eby cae ycie yda byo pene dobrych wyborw - a to znaczy- pene zasug. Dlatego zwikszy dla nas moliwoci do praktykowania Toryi micwot. Im wsza jest linia frontu, tym wiksze s szansy na heroiczne czyny, azwycistwa s bardziej wartociowe.

Wolno

Bechira (wybr) to "wolna wola". Ale jak widzielimy, wolno istnieje tylko naograniczonym terenie. Tylkow punkcie wyboru czowiek jest wolny, by dokonywa wyborw be adnychprzymusw. Powyej tego punktu czowiek jest we wadzy jecer hara, jest w pewnymsensie "zmuszony" dziaa w zgodzie z jego nakazami.

Podobnie, poniej jego punktu wyboru, w tych sprawach, ktre ma ju za sob ipodda je wadzy jecer tow, jestw pewnym sensie "zmuszony" wybiera dobro. Moc jecar hara jest zamana w tychsprawach; gdy czowiek przyj ju na siebie jarzmo Krlestwa Niebios i nie mawyboru - musi i za Jego nakazami.

Wysza niewola

To jest pozycja, w ktrej czowiek znajduje si, gdy udao mu si przyj bojaprzed Bogiem jako swj przewodnik. A kiedy osiga ten szczliwy stan, odkrywa, ew rzeczywistoci nigdy nie by wolny.

To by tylko bd z jego strony myle, e by wolny, poniewa co to za wolno -wybieranie pomidzy prawd a faszem? Prawda jest rzeczywistoci, fasz jestnicoci i nie jest to z pewnoci wany wybr, a wycznie bd uwaa "nic" za"co". Ostatecznym celem naszej dziaalnoci jest wic przejcie od "wolnoci" do"przymusu".

Nie chcemy pozosta w tym stanie pomieszania, w ktrym "prawda" i "fasz" wydajsi rwnowartociowymi moliwociami. Naszym celem jest osignicie takiegoszczliwego stanu, w ktrym czujemy wewntrzny przymus, by spenia wolHASZEM; jak mwi nasi rabini: "Micwy s dekretami narzuconymi nam z gry".

Wyzwolony czowiek

Jest jednak jeszcze wyszy poziom ni ten. To jest rozpoznanie faszywoci inierealnoci za z tak intensywnoci, e wszystkie pragnienia zego umieraji czowiek kocha tylko dobro, ktre jest w jego sercu.Na tym poziomie nie czuje on ju duej "przymusu". Przymus istnieje tylko tam,gdzie jest opr. Nie mona mwi o przymusie robienia czego, co si kocha. To jestpoziom, ktry rabini nazywaj: spenianie rzeczy z mioci".

W tym punkcie istota ludzka staje si prawdziwie wolnai nie ma w nim oporu przeciwko dobru, ktre kocha. Do tego stanu rabini odnoszsi, gdy mwi: "Nikt nie jest wolny, tylko ten, kto zajmuje si Tor". "Czowiek, ktryzajmuje si Tor", to kto, ktrego cae zainteresowaniei mio skierowane s na Tor (w takim samym stopniu, jak kto powicajcy sisprawom wiatowym, dy do nich caym sercem.)

Tak duchowy czowiek jest czowiekiem prawdziwie wyzwolonym.

Rabbi Eliyahu E. Dessler, Strive for Truth!, Michtaw Me-Eliyahu, rendered into English andannotated by Aryeh Carmell, Feldheim Publishers, Jerusalem, New York 1978

Rabi Eliyahu Eliezer Dessler

ur. 16 Siwan 5652 rokuzm. 25 Tewet 5714 roku (31 grudnia 1953 r.)

Przyjmowanie daru Tory tumaczenie - Ewa Gordon

Szawuot jest nazwany w naszych modlitwach "czasem nadawania naszejTory." W jakim sensie Szawuot, ktry obchodzimy obecnie jest "czasemnadawania naszej Tory?" Oczywiste jest, e wydarzyo si to jakie trzy ip tysica lat temu? Syszaem od mojego nauczyciela bogosawionejpamici, e nie powinnimy myle, e to czas przechodzi obok nas, ale eraczej my przesuwamy si przez czas. Na przykad w rzeczywistoci jesttylko jeden Szabat, a my poruszamy si w tygodniowym cyklu i ponowniedowiadczamy tego Szabatu tydzie po tygodniu. Podobnie wrzeczywistoci jest tylko jeden Szawuot i w naszym cyklicznym podaniuprzez czas (ktry nazywamy przemijaniem lat) wracamy znowu i znowu dotego samego Szawuot - dokadnie do tego momentu, kiedy Tora byanadawana. Nie jest to tylko pamitka wydarzenia z przeszoci, alerzeczywisty czas dawania Tory. Powinnimy naprawd, wkadajc w towysiek, ponownie dowiadczy nadawanie Tory teraz - tego dnia.

Zdobywanie Tory

"Czas nadawania naszej Tory." Mona wzi tylko wtedy, gdy co jest dawane;mona kupi tylko wtedy, gdy jest sklep, gdzie sprzedawany jest towar. Ale nawetjeli jest sklep potrzeba jeszcze pienidzy; jeli ma si ju pienidze trzeba jeszczewej do sklepu; a gdy ju si weszo trzeba jeszcze dokona zakupu. Podobnie wczasie nadawania Tory jeli chcesz otrzyma Tor musisz by najpierw w miejscuTory, to znaczy w Bet hamidrasz (Domu nauki), nastpnie musisz zapaci -intensywnym wysikiem, nastpnie za musisz wzi Tor - do serca. Jakpowiedzia Eliezer Ben Poira do krla Janaja (Kiduszin 66a): "Tora jest zrolowanai ley w rogu, ktokolwiek chce si uczy moe -przyj i uczy si." Ale kto chce?

Precyzyjno

Pijut (poemat) na drugi dzie Szawuot przedstawia w poetycki sposb dlaczegoTora nie bya dana wielkim ludziom z wczeniejszych generacji, takim jak Adam,Noe, Abraham, Jichcak czy Jaakow. Jest pokazane jak Tora odrzuca kadego pokolei, znajdujc w nim jaki powd do krytyki. Mj nauczyciel bogosawionejpamici podkrela cudown precyzj, z ktr Tora okrela drobn wad [kadegoz nich], przez ktr Tora nie moe by im dana, nawet na ich tak wysokimpoziomie. Ale Rabi Mosze Chajim Luzzatto napisa, e boskie wiato jestnieograniczone, ograniczenie jest tylko w tym kto przyjmuje, kogo "okna" szaciemnione przez jego wasn niegodziwo. W takim przypadku moemyzapyta co to za wyzwanie, ktre byoby zbyt wielkie dla Tory? Przecie jejwiato z pewnoci amie wszystkie bariery? Wyjanienie moe znajdowa si wnastpujcym rozumowaniu. Raszi pisze na werset (Deut. 30:19) "Wybierz ycie":ucz ci wybierania ycia, jak czowiek, ktry mwi do swojego syna 'Wybierzdobr cz z mojego majtku do odziedziczenia', a nastpnie stawia go przednajlepsz czci i mwi do niego 'To jest to, co powiniene wybra'.

Trzy stopnie

Moemy tu rozrni trzy stopnie: 1) "ucz ci wybiera ycie". wiato Boga niema ogranicze i ten, kto je widzi nie ma wtpliwoci, e prawda jest realnoci, zfasz nie istnieje. W tym znaczeniu mwi Midrasz "Abraham rozpozna Boga zsamego siebie" (Wajikra Raba 14:2) Jest moliwe dla czowieka, by rozpoznaprawd, bez skorzystania z daru Tory. 2) Ale co jeli serce jest zablokowane, aokna zaciemnione? Wtedy jeli kto zrobi w sercu otwr, nawet tak may jak uchood igy - przyciga pomoc z Nieba, ktra "stawia go obok najlepszej czci." Tojest to, co jest rozumiane przez "dawanie Tory." 3) Nawet po tym jak cay Izraelby wzity za rk i postawiony obok najlepszej czci - Tora ju bya dana - ciglejest ryzyko, e czowiek nie rozpozna, co zostao mu ukazane, jego serce jest zbytzaciemnione. Ale jeli jego czyny s dobre i uczy si Tory i musaru (etyki), moeuzyska dodatkow pomoc z Gry; Bg powie do niego (poprzez Tor) "Wybierzto." To jest dar Tory dla kadego indywidualnie. Po tym wszystkim cigle jeszczeczowiek musi zaakceptowa Tor aktywnie, roznieci swoje uczucia i sprowadziTor do swojego serca. Tora dana, ale nie przyjta jest jak nie dana. Rezultat jesttaki sam: nie mamy jej. Faktem jest, e Bg daje Tor kademu z nas, ale przeznasz wasn gupot zwracamy Mu j z powrotem, jak gdyby mwic: "Nie chcjej." Wasnymi rkami pozbawiamy si naszego "daru Tory."

Czubek igy W modlitwach porannych, mwimy: "Przez naszych praojcw, ktrzy zaufali

Tobie i ktrym dae prawa ycia, zmiuj si nad nami i ucz nas, Ojcze nasz,miosierny Ojcze, zmiuj si nad nami i w w nasze serca [umiejtno]rozumienia, uczenia i nauczania... wszystkich sw Twojej Tory..." Autor Tanjizaznacza, e w tym miejscu zasugi Praojcw s wspomniane tylko w odniesieniudo uczenia si Tory, przyjmowanie Tory do naszych serc jest wycznie naszzadaniem. Ale jak moemy prosi Boga, by woy to w nasze serca? Boja przedBogiem jest jedyn rzecz, ktr moemy osign wycznie przez nasze wasnewysiki. Potrzebny jest tylko "otwr wielkoci czubka igy" z naszej strony - a ten

"otwr" to wanie modlitwa do Boga i baganie Go, by pomg nam zdoby Tor.Gdy stoimy przed Bogiem i bagamy Go jak dziecko prosi ojca - otwieramy naszeserca i nawet jeli ten otwr jest maleki - pomoc z Nieba jest niezmierna.

Rozpoznawanie rda

Tak samo rzecz ma si ze wszystkimi darami, ktre otrzymujemy z Nieba. Gdyzwracamy si do Boga i uznajemy, e On jest rdem daru - zyskujemy zasug,potrzebn, by by obdarowanymi (t rzecz.) Syszaem sowa mwione w imieniuRabiego Jeruchama Levovitz z Miru, e cud z rozciciem Morza Czerwonego niepolega tyle na samym rozciciu morza - cuda tak wielkie jak ten dziej si woknas kadego dnia, a my ich nie zauwaamy. Cudem byo to, e ydzi doceniliwielki dar, ktry otrzymali. Podobnie nie jest najwiksz rzecz fakt, e Tora jestdawana - odkryciem i cudem jest to, e uwiadamiamy sobie, e Tora jest dawananam.

Intensywno studiowania

Przyjmowanie Tory nie jest atw rzecz, Rabi Simcha Zisel Sieff napisa, eczowiek rozumie sowo z Tory tylko wtedy, gdy odczuwa, e jest mu ono takbliskie, jak bliskie s mu jego wasne idee. Rozumienie jest wynikiem gbokiegoprzemylenia, a to z kolei dzieje si jako wynik siy denia do zdobycia tejwiedzy. Znajdujemy wic: (Ps. 1:2) "Tora Boga jest jego rozkosz" i dalej: "i oswojej Torze" - o swojej wasnej Torze - "bdzie rozmyla dniem i noc" - i tylkowtedy j zrozumie. W kadej dziedzinie nauki intensywno studiowania musizmaga si z naturalnym lenistwem. Tym bardziej jeli chodzi o etyk (musar),ktra ze swojej natury musi przeciwstawia si wszystkim cechom w czowieku(midot) - wymagana intensywno studiowania jest ogromna, ale i opr jest rwniesilny. Sia podania musi by dosy wielka, by przeciwstawi si temuwszystkiemu. Moliwo jak ma podanie, by zapanowa nad intelektem jestbardzo dobrze znana z powiedzenia Rabinw (Sanhedryn 63b) "Izrael suybokom tylko bydali upust publicznie niemoralnoci." Po ich wielkim osigniciuw przyjciu Tory ich najnisze podania ujawniy si do tego stopnia, e moglizej na poziom, ktry Tora nazywa bawochwalstwem. Co moemy powiedziemy, z naszymi drobnymi osigniciami, ktrzy jeszcze nawet niezaakceptowalimy Tory?!

Niekoczcy si cykl Moemy znale pocieszenie w jednej rzeczy. Istnieje plan dziaa o wielkiej

doniosoci. Tora mwi (Deut. 11:27): "Bogosawiestwo, e suchasz micwotHASZEM twojego Boga..." Rabi Simcha Zisel napisa w oparciu o Zohar, e Toranie moga odkry prawdziwej nagrody za spenianie przykaza, bo gdyby ludziebyli tego wiadomi - niemoliwa byaby prawdziwa suba Bogu. "Gdyby nagrodabya znana, nie mona by prawdopodobnie wypdzi z serca przyjemnoci... Takwic werset "Bogosawiestwo, e suchasz... oznacza, e bogosawiestwo jest wzrozumieniu. ['Sucha' w hebrajskim czsto oznacza 'rozumie'.] I to jest

najwysza przyjemno, ktrej mona dowiadczy na tym wiecie. Im wikszywysiek wkada kto w prb zrozumienia - tym bardziej HASZEM pomaga mu, byrozumia coraz lepiej... Rozumienie prowadzi do wikszej przyjemnoci, aprzyjemno prowadzi do wikszego rozumienia - w nigdy nie koczcym siprocesie." Tak wic mamy wspaniay i gboki plan dziaa. Studiowanie Toryprowadzi do duchowej przyjemnoci, a ta do jeszcze intensywniejszego zagbieniasi w nauk, to z kolei do jeszcze wikszej przyjemnoci - i tak dalej w niekoczcym si cyklu. Ta rado to nagroda za Tor w tym wiecie i jest topokrewne przyjemnoci Przyszego wiata - niewypowiedziana wspaniao"istnienia." To jest w rzeczywistoci jedyna droga, by przeciwstawi si skonnocido zego, jak mwi nasi Rabini (Kiduszin 30a) "Stworzyem skonno do zego istworzyem Tor, dla naprawiania tej [skonnoci]." Tak wic jedyny sposb, abyotrzyma Tor to uczenie si Tory. Ten kto studiuje intensywnie uczy si wicej,ten kto wkada wikszy wysiek, otrzymuje jeszcze wicej. Ten kto ani nie wkadawysiku, ani nie studiuje, ani nie uczy si musaru, ani Tory - w ogle nigdy nieotrzyma Tory. Szczliwy jest ten, ktry j otrzyma!

Testy Jaakowa tumaczenie:Katarzyna Czerwiska

Kada cecha (mida) dochodzi do doskonaoci tylko wtedy, gdy czowiekprzechodzi testy i prby, wymagajce przeciwiestwa tej midy, jak widzimy tow przypadku Awrahama. Kiedy kto pracuje nad powstrzymywaniem si od zbytecznych przyjemnoci,moe by testowany, czy zje dobry posiek "w imi Nieba". Doskonao cechy zaufania do Boga testowana jest, gdy jest sipostawionym w sytuacji, kiedy trzeba pracowa ciko na swoje utrzymanie.To s najwiksze testy ze wszystkich. Objawiaj one prawdziwy poziomnawet najwikszego cadika. Z t wiedz moemy zyska wgld w niektre testy i prby Jaakowa.Jestemy czsto zaintrygowani faktem e Jaakow, ktrego cech byaprawda, by tak czsto zaangaowany w sytuacje, w ktrych musia dziaa wsposb wydajcy si by przeciwiestwem prawdy. Jak wykrzykn Esaw: "Czy nie dlatego nazwano go Jaakow, e oszuka mniedwa razy - raz przy prawie pierwordztwa i raz przy bogosawiestwie?"(Bereszit 27:36) Rwnie, gdy Jaakow wszed do domu Lawana i Rachel powiedziaa doniego: "Mj ojciec jest oszustem, nie uda ci si z nim wygra", odpowiedziajej: "Jestem mu rwny w oszukiwaniu". Spytaa: "Czy cadikom wolnooszukiwa?" Odpowiedzia: "Tak, z faszywym czowiekiem musiszpostpowa faszywie" (Megila 13b, cytowana przez Rasziego, Bereszit29:12). I rzeczywici, w epizodzie z gazkami obranymi z kory, ktre Jaakowustawia przy poidach z wod (Bereszit 30:37-42), wydaje si, e przyj onwtpliw metod dziaania. Ale kiedy wemiemy pod uwag zasad. do ktrejodnosilimy si powyej, zobaczymy, e nasz Praojciec Jaakow mgosign doskonao swojej cechy prawdy jedynie przechodzc testy, ktreangaoway go w dziaania z pozoru faszywe. Jego zadaniem byo wykona

je z cakowicie czystymi motywami - wycznie w imi prawdy. Ta walka zfaszem miaa wyprowadzi z niego pen moc prawdy. Bez wtpieniawymagao to ogromnego zmagania, ale mia wyj z tych testw z niezmiernieumocnion cech prawdy. [Nawet jeli test tego rodzaju zosta szczliwiezdany, istnieje zawsze niebezpieczestwo, e zewntrzne dziaanie odbije siniekorzystnie na charakterze.Aby temu zapobiec, cadik wykorzysta pierwsz okazj, by wej w innskrajno. Tak wic, jeli test by oszustwem leszem szamajim (w imi Nieba),cadik wykona szereg dziaa, wymagajcych najwyszej uczciwoci. Kiedy Jaakow zosta dogoniony przez Lawana w czasie swojej podry dodomu i oskarony o "kradzie jego bokw", przypomnia mu bez ogrdek oswojej szczerej i penej powicenia subie, ktr dla niego wykonywa - oczym, czemu Lawan nie by w stanie zaprzeczy. "Suyem ci przezdwadziecia lat", oznajmi Jaakow, "twoje owce i twoje kozy ani raz nieporoniy...za to, co rozszarpa dziki zwierz, paciem ci z mojej wasnej kieszeni(chocia wedug prawa nie musiaem tego robi)...W dzie trawi mnie upa, aw nocy chd; sen odchodzi od moich oczu (gdy wstawaem w nocy, abydoglda owiec, ktre byy w niebezpieczestwie) (Bereszit 31:38-40)". Warto zauway, e do "dwudziestu lat", o ktrych mwi Jaakow, wczonychbyo drugie siedem, w ktrych musia suy Lawanowi bez zapaty, kiedy tenoszuka go dajc mu za on Le zamiast Rachel (Bereszit 29:26-27). Lawan ukrad mu cay trud tych drugich siedmiu lat. Kto inny miaby pokus,aby zmniejszy powicenie w swojej subie, ale Jaakow mia zadanie dowypenienia. W penej oddania subie, jak wykonywa dla Lawana w czasie tych siedmiuskradzionych lat, widzimy ogromn uczciwo Jaakowa. Prawdopodobniewtedy, zdajc ten przeduony test, zdoby imi "czowieka prawdy".] (Micha7:20)

Czy Jaakow uniy si przed Esawem? Spotkanie pomidzy Jaakowem i Esawem na pocztku parszy Wajiszlach(Bereszit 32:3-33:16) rwnie stanowi test tego rodzaju, jaki opisalimypowyej. Jaakow zachowa si przed Esawem w niezwykle sualczy sposb.Mwi o nim "mj pan", a o sobie "twj suga". Gdy si spotkali "on samprzeszed przed nimi i pokoni si do ziemi siedem razy, a zbliy si doswojego brata"( Bereszit 33:3). Zohar (I,171b) kwestionuje to wyraneunienie si. "Jak mg Jaakow, najbardziej doskonay z naszych Praojcw,tak poniy si przed Esawem, ktry reprezentowa bawochwalstwo i moceza?" Zohar odpowiada, e sowa "i przeszed przed nimi" odnosz si do wielkiej iwitej Obecnoci Boga, ktra przechodzia w tym momencie przed nimi."Jaakow powiedzia: Teraz jest czas, aby pokoni si przed Bogiem... i tak zrobi siedem razy, azbliy si do swojego brata. Nigdzie nie jest powiedziane, e uniy si przedEsawem. W rzeczywistoci, kiedy zobaczy Boga przechodzcego przed nim,to Jemu si pokoni. Jaakow oddaby tak cze tylko Bogu". I tutaj znowu,wydaje si e Jaakow dziaa nieuczciwie.

Mylimy, e Jaakow uniy si przed Esawem, a w rzeczywistoci uczyni toprzed Bogiem.

Jednake jest w tym gbsze znaczenie. Kade wydarzenie moe bywidziane na dwa sposoby: z niszego, zewntrznego punktu widzenia iwyszego, duchowego. Patrzc z zewntrz, by to po prostu przykad sabszejstrony uniajcej si przed silniejsz. Jak mwi nasi Rabini: "Kiedy lis maswoj godzin, poko si przed nim"( Megila 16b). Ale Zohar pokazuje naminne spojrzenie na to. Z tej zwykej, ludzkiej sytuacji Jaakow wznis si nawyszy poziom. Zobaczy wroga ze jego militarn potg; a za tym wszystkim ujrza obecnoBoga, ktry ustanawia fakty historii. Za wszystkimi ludzkimi czynami stoi Bg, ktry dostosowuje wszystko doSwojego planu. To nie by przypadek, e Obecno Boga przesza wanie wtym momencie. W swojej wizji, Jaakow zobaczy rk Boga stojc zawszystkimi siami wiata. W ten sposb, kiedy pokoni si przed Esawem, w rzeczywistoci pokoni siTemu, ktry by za nim. By to jeden z takich testw, ktre Jaakow musia przej, jak wyjanilimywyej. To, co jest wsplne dla nich wszystkich, to fakt, e Jaakow musia znaleduchow si, aby przewyszy zewntrzn sytuacj i poczy si z duchowprawd, bdc za t sytuacj i w niej.

Gdy tylko udao mu si szczliwie przej te wszystkie testy, jego imizostao zmienione z Jaakow na Jisrael, co pochodzi od rdzenia sara i oznacza"przezwycia"( Bereszit 32:29).

Dwa spojrzenia na galut. W tym zrozumieniu tkwi sekret, dlaczego dugie wygnanie ydowskiegonarodu nigdy nie odbio si negatywnie na jego zbiorowej duszy czy duchu. Nawet kiedy zmuszeni byli podda si tym, ktrzy mieli nad nimi wadz, wnajmniejszym stopniu nie wpyno to na ich ducha. W swoich sercach,widzieli swoj sytuacj jako wyrok Haszem i nic wicej. Postrzegali swoich wrogw, z ca ich si, jako nikczemnych i nic nieznaczcych. Upokorzenie ktrym obrzucili ich wrogowie, ydzi uwaali tylko za dziaania dzikiej bestii. Nigdy naszym wrogom nie udaosi chocia raz umniejszy poczucia dumy yda, ktrym dawaa mu jegowasna, wewntrzna warto. Tak byo dawniej. Jednake w pniejszychczasach, kiedy nasze wewntrzne poczucie wartoci zmniejszyo si, wartoi moc naszych wrogw odpowiednio wzrosa w naszych oczach. Zaczlimyodczuwa ich pogard jako co znaczcego. Staralimy si naladowanaszych mistrzw i poda ich drogami. To w tym punkcie niektrzy czuli, ejarzmo wygnania jest zbyt cikie, aby je unie. Niektrzy bdnie widzieli w tym przebudzenie wieckiego nacjonalizmuydowskiego. Ale prawda jest dokadnie przeciwiestwem tego.

Wczeniejsze pokolenia ydw byy na wysokim duchowym poziomie ipogarda ich wrogw nic dla nich nie znaczya. Dopiero gdy stracili swojduchow dum, ich wrogowie stali si w ich oczach wielcy. Zamiast patrzena siebie z duchowego punktu widzenia, ydzi zaczli widzie siebie oczami

swoich wrogw. Prawdziwa ydowska duma zostaa utracona.

Musimy na nowo odkry wielko ducha naszych przodkw, aby widziewydarzenia z prawdziwie duchowego punktu widzenia. Musimy poda ladami naszego Praojca Jaakowa i przezwycia naszetesty tak jak on. Wtedy bdziemy przez nie podniesieni i zmienimy ciemno w wiato.

W tym wiecie nie ma nagrody tumaczenie - Joanna Czopnik

Jest jedno bardzo dobrze znane powiedzenie naszych Mdrcw, ktremwi: "W tym wiecie nie ma nagrody za micw". (Kiduszin 39b)

Zazwyczaj rozumie si to w ten sposb, e czowiek nie jest wynagradzany zaswoje micwot w tym wiecie; jest to zarezerwowane dla niego w przyszymwiecie. Lecz w rzeczywistoci znaczenie tego siga znacznie gbiej.Wypowied naszych Rabinw wspaniale odwdziczy nam si za uwaneprzestudiowanie. Nasi Rabini powiedzieli: "Pikniejsza jest jedna godzinarozkoszy duchowej w wiecie Przyszym od caego ycia na tym wiecie."(Awot 4:17) Ta sentencja rwnie wymaga gbszego zastanowienia, jelichcemy zrozumie jej pene znaczenie. Co rozumie si poprzez: "Jednagodzina rozkoszy duchowej"? Co oznacza: "Cae ycie w tym wiecie"?Proponuj zapozna si z czym, czego nauczyem si od mojego Mistrza iNauczyciela, Rabiego Cwi Hirsz Braude, bogosawionej pamici. TumaczyOn "cae ycie w tym wiecie" nastpujco: Wszyscy wiemy, e ycieobdarzane jest zmiennym bogosawiestwem. Lecz z biegiem lat ycia kadyznajduje jak miar szczcia i radoci. Zbierzmy te rozproszone godziny iminuty przyjemnoci i zadowolenia z caego ycia i zmy je w jedn minut.Otrzymamy niezwykle intensywne doznanie uczucia radoci. A teraz zbierzmywszystkie godziny przyjemnoci dowiadczone przez przyjaci i znajomychjakiej osoby, w cigu caego ich ycia i wyobramy sobie, e te moemy jezoy w te sam minut. Intensywno takiego przeycia z pewnoci jestnie do opisania. Pjdmy jednak dalej i skoncentrujmy w tej samej minuciewszystkie radosne przeycia wszystkich mieszkacw jakiego miasta,dowiadczone w cigu caego ycia. I jeszcze wicej - dodajmy cae szczciewszystkich mieszkacw, wszystkich miast tego kraju, i wszystkich krajw; cooznacza ca przyjemno i zachwyt caego wiata, w cigu ycia caejgeneracji. Zsumujmy to wszystko, skoncentrujmy w jedn minut i dajmy tojednej osobie. ...Wci jednak nie bdzie to "cae ycie w tym wiecie". Caeycie w tym wiecie otrzymamy tylko jeli dodamy do siebie cae szczcie,dowiadczone przez wszystkie generacje ludzi od pocztku Stworzenia a dokoca czasu. Gdybymy mogli wzi to wszystko - wszystkie dobre rzeczytego wiata, bez jakiegokolwiek wyjtku - i przekaza jednej osobie w jednej

chwili, osignlibymy stopie szczliwoci wiata, ktry z pewnoci jest niedo przekroczenia. Niemniej jednak "rozkosz duchowa w Przyszym wiecie"przewysza j. A co rozumie si poprzez: "krtka chwila rozkoszy wPrzyszym wiecie"? Mj szacowny te, Rabi Nachum Velvel Sieff, zwyk bytumaczy, e odnosi si to do najniszego moliwego do wyobraeniapoziomu satysfakcji; tej, jak odczuwa biedak przechodzc obok kuchniwielkiego domu, gdzie przygotowywane jest przyjcie i moe przynajmniejcieszy si aromatem potraw. W Przyszym wiecie wic, osoba, ktra niezasuguje na uczestniczenie we waciwych rozkoszach duchowych tegowiata, lecz ktrej pozwolono, jak gdyby, przej obok i czerpa przyjemnoz "aromatu" Przyszego wiata -o tym wanie Miszna wspomina jako"rozkosze duchowe w Przyszym wiecie" (to znaczy jaka drobnaprzyjemno na tym wiecie, a nie rozkosz tego wiata). Przedstawia tonajmniejsz moliw nagrod przydzielon do najmniejszej micwy jakmoemy sobie wyobrazi (poniewa kada micwa ma jak nagrod wPrzyszym wiecie). To jest najmniejsza moliwa nagroda, wyznaczona zanajmniejsz micw, jak mona by sobie wyobrazi (bo kada micwa majak nagrod w Przyszym wiecie). I to jest ta minimalna satysfakcja wwiecie duchowym, o ktrej Rabini mwi, e nie mog jej dorwnawszystkie zebrane razem przyjemnoci i radoci tego wiata, od samego jegopocztku, a do samego jego koca! Teraz powinno by ju kompletnie jasne,dlaczego "Nie ma nagrody za micw w tym wiecie". Przyczyna jest prosta -nie ma micwy, nawet tej najmniejszej, za ktr nagroda nie byaby duowiksza ni wszystko, co ten wiat mgby posiada. Ta myl jest prawdziwaw dosownym znaczeniu: W [caym] tym wiecie nie ma [wystarczajcegoszczcia, radoci lub zapaty, ktra mogaby by] nagrod za micw.POSTSCRIPTUM Artyku ten ilustruje kilka z podstawowych zasad musaru.Po pierwsze jest to prba rozpoznania stopnia, w jakim fizyczne, ziemskieprzyjemnoci s przewyszane przez duchowe rozkosze. Talmud opisuje (wBerachot 17a) Przyszy wiat jako sfer czystych, duchowych radoci. Dlanas, zwizanych z tym, co ziemskie, bardzo trudnym jest, jeli nie wrczniemoliwym, wypracowa jakiekolwiek pojcie o intensywnoci tej formyegzystencji. Moemy, jednake, zdoby jakie wyobraenie o tym, poprzezodniesienie si do naszych wasnych dowiadcze. Ale dla musaru nie jestwystarczajcym aby "wiedzie", e duchowo przewysza materialno. Jeliwiedza ma wpywa na nasze czyny, to musimy j "czu"; musi by onadowiadczana tak ywo, jak to tylko moliwe. Jedn z technik rozwinitychprzez musar, majc pomc w osigniciu tego, jest rozbicie pojcia naczci skadowe. Jest to forma umysowego wiczenia, w ktrym dana osobazmusza samego siebie do wyobraenia, punkt po punkcie, wszystkichkolejnych etapw procesu. Jeli dana osoba wyobrazia to sobiewystarczajco ywo, wiedza intelektualna zostanie przeksztacona w wiedzempiryczn, a przez to bdzie w stanie wpywa na zachowanie. Przykademtej techniki jest przedstawione tutaj rozoenie pojcia "cae ycie w tymwiecie" na wszystkie godziny dowiadczone przez jednego czowieka, przezkilku ludzi, mieszkacw jednego miasta, wielu miast, wielu krajw, caegowiata i w kocu przez wszystkich ludzi, jacy kiedykolwiek zamieszkiwali,bd bd zamieszkiwa Ziemi. Innym klasycznym przykadem, jakiego RabiDessler zwyk by przytacza, jest technika wyobraania sobie "wiecznoci".

Naley sobie wyobrazi ogromn gr piasku usytuowan tu obok morza.Raz na tysic lat wielki ptak wzlatuje na sam jej szczyt, zabiera jedno ziarenkopiasku do dzioba, a nastpnie upuszcza je do morza. Kolejne tysic lat musiupyn, zanim nastpne ziarenko bdzie poruszone. wiczenie polega natym, aby sprbowa wyobrazi sobie, bd dowiadczy w wyobrani, upywtysica lat. Ponownie, metoda ta ma za zadanie "rozbi" pojcie na jegoczci skadowe. Zaczyna si od wyobraenia sobie wydarze jednego dnia,potem dwch dni, tygodnia, miesica, dwch miesicy, roku itd., sumujc zakadym razem, na ile to moliwe, chwilowe "odczucie" dnia albo tygodnia,odrzucajc rwnoczenie pokus popadania w schemat, mwic: "i tak dalej",albo "jak ju wczeniej powiedzielimy". Gdy kto "odczu" rok w ten sposb,powiela to stopniowo w ten sposb, a osignie cae ycie, wiek, dwa wieki,trzy...a przybdzie do tysica lat. Wtedy - ptak przylatuje i zabiera nastpneziarenko z kopca. Lecz caa ta gra wci tam jest! Teraz naley rozpoczcay proces od pocztku, dla trzeciego ziarnka, potem dla czwartego, pitego itak dalej i tak dalej. (Bylimy zmuszeni przedstawi tutaj schemat, poniewatylko przedstawiamy wiczenie, a nie robimy go.) Lecz nawet jeli ktoosign ten niewyobraalnie odlegy moment i ostatnie ziarnko piaskuzniknoby w morzu - wieczno wci ledwo co si zacza! Jeli ktoprzeznaczy, powiedzmy, dziesi minut dziennie na to umysowe wiczenie,puste sowa " ycie wieczne" wkrtce rozwinie si do pojcia, ktre bdzieodczuwa tak, jak nigdy wczeniej. Inn technik musaru, przedstawion tutaj,jest wzicie maamar chazal (wypowiedzi Rabinw bogosawionej pamici), anastpnie rozcign je do najdalszych granic logiki. Tutaj wykorzystanazostaa ona w przypadku "cae ycie w tym wiecie", co ju zostao wczeniejomwione. W tym przykadzie okrelenie to zostao przeanalizowane iobjanione w najszerszym zakresie. Natomiast w przypadku cytatu "godzinarozkoszy duchowej w wiecie Przyszym" zastosowano t technik wodwrotny sposb. Rabini odnosz si do "godziny satysfakcji". Nie wyjaniajtego terminu dokadnie, dlatego moemy przyj, e odnosi si on dojakiejkolwiek satysfakcji, nawet najmniejszej - co daje podstaw do porwna idedukcji a fortiori. Zauwaone z pewnoci zostanie, e zarwno w tym, jak iw poprzednim artykule, podejcie jest szczerze nie altruistyczne - szeloliszma. Motywacj jest maksymalna nagroda. Naley przy tym pamita, eRabi Dessler napisa te artykuy przede wszystkim z myl o swym 15-toletnim synu, ktry studiowa w litewskiej jesziwie. Dziecko musi bynakaniane do nauki bd poprawnego zachowania poprzez przedstawianiemu odpowiedniego motywu., gdy nie docenia ono jeszcze przyjemnocipyncych z nauki i robienia micwot dla nich samych. Jest to w zgodzie zpsychologi nauczania w Torze (zobacz Rambam, Hilchot Teszuwa, 10:5).Musar twierdzi, e jest to stopie w rozwoju, ktry rzadko jest wypieranynawet w dorosym yciu. Motywy takie jak ywe zobrazowanie rozkoszy yciaduchowego, musz by stale umieszczone na czele wyobrani. To, co jestistot rzeczy na tym poziomie, to szkolenie samego siebie w czynieniuwaciwych rzeczy, nawet, jeli motywy tego nie s jeszcze cakiemnieegoistyczne. Ostatecznie, mamy nadziej, ten etap bdzie przekroczony iod szelo liszma dojdzie do liszma (Nazir 23b). Istotnie, nastpny artykuwprowadza pojcie micwy, bdcej sw wasn nagrod i pogbia naszezrozumienie dla caego konceptu nagrody i kary.

tumaczenie z:

Rabbi Eliyahu E. Dessler, Strive for truth!, rendered into English and annotated by Aryeh Carmell, FeldheimPublishers, Jerusalem, New York, 1988

Zawzito tumaczenie:Katarzyna Gdowska

Mona odeprze pobudki swojego jecer hara (skonnoci do zego), niepozbywajc si jego samego, nie zaguszajc go. W takim przypadku nawetsukcesw przezwycieniu swojej skonnoci bdzie w efekcie dziaa tak, jaknaciskanie spryny. Im wikszy bdzie nacisk tym wikszy bdzie opr. Todaje pewien wgldw zasad : "Im wikszy czowiek, tym wikszy jest jego jecer hara" (Suka52b).

Faraon powiedzia: "Bg jest sprawiedliwy, a ja i moi ludzie jestemy li" ibez wtpienia by przekonany, e jest szczery mwic to. ( Nie potrafimy dawiary, e tylko prbowa oszuka; Tora nie przedstawia kamstwa jakoprawdy.)A jednak zaraz potem: "utwardzi swoje serce" i w kocu, jak pisze Rambam,droga do skruchy i alu okazaa si dla niego cakiem zamknita.Wyjanienie tego faktu jest takie, e skoro przez cay czas nie pozbywa siswojego jecer,a jedynie tumi go, to tym bardziej jego naturalny uprbroni swoich praw i utwardza jego serce. To jest wanie w efekt spryny,o jakim wczeniej mwilimy.

Odnowienie za Odkrylimy bardzo niezwyke stwierdzenie w komentarzu Rabenu Bachja do

zdania: "Oni sami i wszystko to co widzieli zeszo ywcem do Szeolu". Piszeon: jest napisane w Psalmach: "Nikczemnicy powinni powrci do Szeolu."

Dlaczego "powrci"? Wskazuje to na ide, e po tym jak spon wpomieniach Gehenny s przywracani do pierwotnego stanu i ponowniemog pon - i tak dalej przez pokolenia. To oznacza, e efekt sprynydziaanie tylko w tym yciu, lecz take w Gehennie.

Co wic pozostaje po spaleniu przez pomienie ognia Gehenny nieczystociduchowej nabranej na tym wiecie? Korzenie tej nieczystoci spozostawiane i stanowi one si dla odnawiajcego si za. Dotyczy to tylkotego rasza (zoczycy), ktry na tym wiecie pozostawa pod wpywem zazawzitoci. Wszystkie nieczystoci s spalane w tym wiecie, za wyjtkiemzawzitoci. Ona pozostaje pomimo ognia. (Mona by powiedzie, e jest toodpowiednik

w sferze tuma (nieczystoci), koci luz w sferze kedusza (witoci), koci,ktra nigdy nie ulega zniszczeniu i suy do odnowienia czowieka podczaspowstania z martwych.)

Z tego korzenia - tuma odnawia si i powraca do swojego pierwotnego stanui musi by cigle na nowo spalana. Wraz z koncepcjami tutaj dyskutowanymimoemy wypracowa wiee i mdre spojrzenie. Powinnimy rozwin topunkt po punkcie.

Zachowanie idzie za impulsemz nieba

HASZEM prowadzi wiat wedug Swoich atrybutw: miosierdzia i czystej

sprawiedliwoci. Kiedy przewaa czysta sprawiedliwo, wwczas ludziezostaj czego pozbawieni i godni, a take dowiaduj si jak zachowywasi wobec siebie szorstko i ze zoci. Narastaj kradziee, przemoc,morderstwa; al, skruchai uprzejmo zanikaj. Ludzie kc si o najdrobniejsze rzeczy, wszystkojest postawione na ostrzu brzytwy,nie istnieje zadowolenie. Kady jest surowy wobec kadego. Z drugiejstrony, kiedy HASZEM prowadziw wiat z miosierdziem, wtedy pojawia si obfitoi bogactwo. Ludzie s wobec siebie uprzejmi, szlachetni, przewaauprzejmo, ssiedzi s ze sob w dobrych ukadach. (Wydaje si, e mamytutaj do czynieniaz ilustracj tego, e czowiek jest stworzony na podobiestwo Boga:zachowanie czowieka odbija Boskie prowadzenie wiata.)

Lecz kiedy chesed (dobro) zacznie przewaa, trzeba bdzie zapacipewn cen. Pobaanie sobie wzrasta wraz z obfitoci, ludziom atwiejspenia swoje pragnienia. (Przyzwolenie seksualne okrelane jest wKabale, jako znieksztacone chesed w sferze tuma).

Talmud mwi nam, e Bg jest "zy" na wiat przez bardzo krtki moment,kadego dnia. Co oznacza, e kadego dnia wiat potrzebuje dopywupewnej iloci srogoci po to, aby zachowa rwnowag w zachowaniu ludzi.Umiejtno Bilama polegaa na sprecyzowaniu dokadnego momentu tejBoej "zoci", ktr Bilam mgby wykorzysta, by przekl nard Izraela.By moe dlatego, e w takim momencie mg on maksymalnie skupi sina nienawici i zo-czynieniu.

Gemara mwi dalej: Prorok [Micha] powiedzia Izraelowi: "Moi ludziepamitajcie jak rad da Balak... da, a co Bilam... odpowiedzia, aebypozna miosierdzie Haszem..." Bg powiedzia Izraelowi: Powinniciewiedzie, jak wielk ask uczyniem dla was, nie bdc zym podczas tychdni, kiedy Bilam prbowa was przekl... Gdy mwi wtedy [Bilam]: "Jakmogem sprowadzi zo na was, jeli Bg nie by zy" (Num. 23:8).Lecz Bilam potrafi wykorzysta take ten brak "boskiej zoci". Poniewa"zo Boga" nie bya odczuwana

w tamtych dniach, atwiej wic byo wykorzysta naturalne skonnoci dopoda. To dlatego on powiedzia:" A teraz ...pozwlcie sobie co poradzi"; teraz nadszed czas, abywprowadzi plan, by czy ich czyz crkami Moabu.

Zawzito i zuchwalstwo Skoro rwnowaga zostaa ju zaburzona przez nieobecno srogoci i ludzie

wpadli w puapk zmylnie podoon przez Bilama, srogo ponowniepojawia siw porzdku dnia i spada plaga. W dodatku, stawali si oni wiadkamigwatownego dziaania sdw; popiesznie, ustanowionych przez Moszego,by wykonywa egzekucje na tych, ktrzy czcili Peora. Tak wic atrybutsrogiej sprawiedliwoci dziaa zarwno od gry, jak i od dou.I nadal - w samym rodku tej sytuacji - Zimri ostentacyjnie pokazywa si zeswoj Midianick kochank "przed oczyma Moszego i kongregacji". ("Mwi:'Mosze, czy ta kobieta jest zakazana czy dozwolona; a jeli jest zakazana, todlaczego sam polubie Midianitk?'") Zimri zignorowa plag i kar, gdyzawzito nie wyciga adnej naukiz kary. Przeciwnie, kara jedynie j wzmacnia. Odpowied uporu brzmi:"Bd robi to samo, nawet za cen swego ycia".

Oni [Mosze i Sanhedryn] pakali. "Halacha im umkna" (Raszi do Num.25:6). Zimri nie podlega karze mierci,on nie by winien bawochwalstwa. Nie byo take waciwym skazanie go namier przez siy Sanhedrynu. W takiej sytuacji, w ktrej rzdz prawazawzitoci,takie dziaania jedynie dolaoby oliwy do ognia.(Musimy pamita, e czyn Zimriego by rezultatem rebelii plemionaSzymona, ktre traktowao go jako swego przywdc. "Mwili do niego:'Jestemy skazywani na mier, a ty siedzisz bezczynnie..?")

To rwnie wyjania, dlaczego Zimri nie zosta powalony przez Bosksprawiedliwo i nie umar podczas plagi. Nawet gdyby widzieli tenprzypadek, to nadal nie bylibyw stanie wycign z tego adnej lekcji. Zawzito jesttak okropna, a "spryna" tak silna, e to przyniosoby odwrotny efekt. Bgrozway, e lepiej bdzie pozostawii nie ukara Zimriego, ni pozwoli na to, by "efekt spryny" zawzitociujawni si w caej swojej sile. [Pozostawienie Zimri przy yciu otwieraodrog dla Pinchasa, by rozwia ten problem na swj wasny sposb].

Jedyn alternatyw, jaka pozostaje - jedyn w rzeczywistoci podjt przezPinchasa byo przyjcie nadzwyczajnej drogi postpowania, e "gorliwcy gopokonaj" (Raszi do Num. 25:7) Nie jest to wyrok adnego sdu; nie jest torozmylny osd. Jest to prywatny akt wynikajcy z gorliwoci tego, kto niepotrafi znie profanowania Imienia Boga. Bg nazywa to: "Wyadowaniezoci, ktr Ja Sam powinienem mie" (Raszi do Num. 25:11). A poniewa

nard Izraela widzia to, jako wyraz osobistego uniesienia i wciekoci, ajako sd od Boga, nie wywoao to "efektu spryny" i odwrcio ich bunt odWszechmocnego na samego Pinchasa. To ocalio sytuacj.

Moc Skonnoci (Jecer) tumaczenie:Katarzyna Gdowska

Zablokowanie serca

Kady czonek Narodu Izraela (Klal Jisrael) posiada pewien punkt w swoimwntrzu, ktry nigdy nie wyganie. Jest to duchowe znaczenie, jakie kryje sipod sowami: "Nigdy nie odmwiem im, ani nie odrzuciem tak, aby ichostatecznie zniszczy." Te sowa pochodz z obietnicy danej Abrahamowi wjego przymierzu z Bogiem: ["Zawr Moje przymierze z tob i potomstwem potobie, tak wic bd na zawsze Bogiem dla ciebie i dla potomstwa, ktrepozostawisz."]

Oznacza to, e w "wity punkt" przywizania do Haszem nigdy nieprzestanie istnie w sercach ludu Izraela, przez wszystkie wygnania. Bgnigdy nie pozwoli mu popa w duchow pustk, a w jej konsekwencji -fizyczn anihilacj (Boe uchowaj!).

Znane s nam sowa "mae wiateko moe rozjani wielk ciemno."Dlaczego zatem, ten moment wiata nie usunie ciemnoci naszej jecer hara(skonno do zego)? Dlaczego jecer ma si tak dobrze u nas?

Odpowiedzi jest timtum halew (zablokowanie, nieczuo serca). Istniejeco takiego, co opiecztowuje nasze serca i nie pozwala temu punktowiwietlnemu na wejcie do. Odczuwamy obecno wiata, wiemy, e jest,lecz wejcie do ego - rda wszystkich dziaa - jest zablokowane. w punktwiata przynosi jakie skutki, ale to jest za mao,aby mg wwczas wpyn na nasze czyny.

rda dziaania

Rabin Jeruham Levovitz powiedzia kiedy, e suchanie musaru (moralnychpoucze) moe komu odebra rado fizycznych przyjemnoci ycia,niekoniecznie zmieniajcw praktyce jego uczynki. Po przyjciu Krlestwa Niebiosw Keriat Szema wypowiadamy bogosawiestwo, ktre rozpoczyna si odsw: "Prawdziwe, niezmienne i wieczne s dla nas te sowa." Jeli ktoczyta Szema majc ju w sobie zamiar przyjcia Krlestwa Niebios, todlaczego miaby potwierdza je w ten sposb?

Musimy zauway, e chocia czytanie Keriat Szemaz penym zaangaowaniem i intencj jest z pewnoci wewntrznymosigniciem, to jednak nadal istnieje moliwo, e kto mgby powrcido swoich pierwotnych nawykw. Przyjcie moe nie wkroczyna tyle gboko, eby dotkn samych rde czyjego dziaania.

Istniej stopnie wewntrznoci. Kto moe by wiadomy prawdy w swoimsercu, nie czynic "wieczn" tej wiadomoci. To jest nadal zewntrznawiadomo. Moemy zobaczy to bardzo wyranie na przykadzie ludzkichcharakterw.

Gniew jest czym, co odczuwamy wewntrznie, zwaszcza jeli jest silny.Nadal jednak istniej stopnie, na ktrych (jak mwi Miszna ) "jednych atwiejuspokoi, innych trudniej". Im bardziej intensywne jest dane dowiadczenie,tym bardziej jest ono wewntrzne. "Grzech blokuje ludzkie serce" .Rzeczywicie, grzech sam w sobie stanowi bloka