Ali ASKER

TAMAMLANMAMI DEVRM: DOU-BATI EKSENNDE UKRAYNA KRZ

Kaynak: http://www.21yyte.org/tr/arastirma/ukrayna/2014/02/22/7448/tamamlanmamis-devrim-dogu-

bati-ekseninde-ukrayna-krizi

Ukrayna'da Cumhurbakan Viktor Yanukovile baz muhalif liderler arasnda varlan

atekesin kmesinin ardndan kan atmalarda, 20'den fazla kii hayatn kaybetti. Sal gn

yaanan ve otuza yakn can kaybna yol aan atmalarn ardndan ulusal yas ilan edilmiti.1 lkedeki

protestolar 2013 Kasm'da Cumhurbakan V. Yanukovi'in AB'yle imzalanmas planlanan ibirlii

anlamasn askya almasndan sonra balamt. Yanukovi iktidarna kar meydanlarda mcade

eden muhalif glerin yelpazesi bir hayli genitir. Eski dnya ar siklet boks ampiyonu ve muhalif

Udar (Yumruk) Hareketi lideri Vitali Kliko, hapisteki eski babakan Yulya Timoenkonun da

mttefiki, lkenin ikinci byk partisi muhalif Anavatan Partisinin lideri Arseniy Yatsenyuk, Oleh

Tyanhnybok liderliindeki ar sac Svoboda (zgrlk) grubu, dier ar sac radikal gruplar

arasnda Bratstvo (Kardelik) ve Sa Kesim.2 Alsnda Ukraynadaki olaylar Yuenkoyu iktidara

getiren, fakat tamamlanmam devrimin tamamlanma abas olarak alglanabilir. Fakat olaylar

kontrolden kyor, hatta km bile.

Sovyetler Birlii daldktan sonra uzun sre lml gei sreci yaamaya alan Ukraynada

siyasi ulusal devlet inas sreci kk admlarla ilerlemitir. Ukrayna ulusunun bir taraftan siyasi

reformlardaki yava ilerleme dier taraftan ekonomik sorunlarn zlmemesi Ukraynada istikrarl

dnm srecinin yaamasna engel olmutur. Bu sreci analiz ederken birka hususun dikkate

alnmas gerekmektedir:

1) Ukraynada dou-bat ayrm bir gerek vakadr ve istikrarl ynetim asndan

lke iindeki sosyo-politik ve sosyo-kltrel durum dikkate alnarak denge politikasnn

yaplmas zarurettir.

2) Ukrayna halknn ekonomik sorunlar ve refah seviyesinin dk olmas

sosyo-kltrel Saikleri ikinci plana itmi ve ekonomik ve sosyal alanda iyilemeler yaplmas

beklentisi daha ar basmtr.

3) Ukraynann Rusyann bask ve antajlarndan korunmas iin sahip olduu

aralar ve olanaklar snrldr.

zellikle son iki husus Ukraynadaki durumun belirleyici olmas asndan ok nemli olup

bir birini negatif anlamda besler niteliktedirler.

Ukraynann Dou-Bat ayrm bu olaylar sonucunda daha da derinleti. Bu ayrma, temeli

atldktan itibaren zeri svanm ata benziyor. Bu at Sovyetler Birlii dald srada iyice

ayrmt. Ukrayna elitlerinin ak ekilde dile getirmekte saknca duyduklar bu sorunun zeri deiik

iktidarlar dneminde az veya ok olarak rtlmeye allmtr. Yuenko iktidar (2005-2010)

dneminde demokrasi, insan haklar, Bat yanls liberal reformlar sayesinde bu ayrma nlenmeye

allmtr. Fakat siyasi reformlar hibir zaman mutlak anlamda beraberinde ekonomik sorunlarn

zm sonucunu dourmaz. Nitekim Yuenko iktidarnn ansszl da bundan ibaret idi. Bunun

iin Yuenko iktidar yeteri kadar potansiyele sahip deildir. Ayrca ulusal devlet inas srecinde

1Ukrayna'da isyan: AB'den yaptrm karar kt, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/02/140220_ukrayna_2.shtml, 20.02.2014. Bu makalenin yazld saatlerde artk l saysnn 80e ykseldiine dair aklamalar yaplyordu. 2Be soruda: Ukrayna'da neler oluyor?, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/25843675.asp, 19 ubat 2014

atlan milleti admlar kar ephede bir ayrma ve dlama politikas olarak alglanyordu. Belki de o

dnemde Ukraynann Batdan ve ABDden salayabilecei yardmlar sayesinde demokratik

kazanmlar koruma ans olabilirdi. Zira Ukraynadaki ayrmay zayflatabilecek tek yol politik

reformlarn yan sra ekonomik reformlarn gerekletirilmesi ve halkn refah dzeyinin ykseltilmesi

idi. Fakat bu yardmlar yaplmad ve Ukraynada sosyo-ekonomik sorunlar gittike derinleti. Post

Sovyet lkelerinin ekseriyetinden farkl olarak Ukraynada barl ve sivil yolla iktidar deiiklii

yaand. 2005 ylnda yaplan seimlerde V. Yanukovi iktidara geldi. Yanukovi politikalar

konusunda yaplan analizlerin ounda artk Ukraynada Rusya yanls politikalarn hzlanaca, hatta

Ukraynann bu anlamda elden kt yorumlarn yapyorlard. Yanukovi iktidarnn icraatlar her ne

kadar bu yorumlar dorular nitelikte olsa da burada yine de lkedeki sosyo-ekonomik sorunlarn

zlmemesi ve lkenin istikrarl kalknma yoluna girememesi idi. Bu ve dier nedenler Ukraynay

bugn i savan eiine getiren bir durumla kar karya brakmtr.

Bundan sonraki gelimelerin nasl seyredecei sorusunu yantlamak zordur. Fakat bilinen bir

gereklik vardr.

Ukraynada bu kanl olaylar yaanrken daha ok dikkat eken birka hususun altn izmekte

yarar vardr:

a) Ukraynada ba gsteren bu kanl olaylar srasnda zaten nceden beklenen ve

Trkiyeyi de yakndan ilgilendirmesi gereken nemli bir sorun syrlarak tm ciddiyeti ile gndeme

oturmaktadr. Bu sorun Rusyaya birlemesi konusunda bundan nce de sk sk analiz ve tartma

konusu olmu Ukraynaya bal zerk cumhuriyet olan Krm sorunudur. Krm Meclisi Bakan V.

Konstantinov, tansiyonun ykselmesi durumunda Ukraynadan ayrlabileceklerini sylemitir. Rus

Haber Ajans Interfaxa aklamada bulunan Konstantinov, Ukrayna uygulamada paralanm olmasna

ramen, biz hala lkeyi kurtarmak iin bir ansa sahibiz Bu ok belirsiz bir durum demitir. Konstantinov,

bunun 1954de Sovyet Komnist Partinin Krmn Ukraynaya balanmas ynndeki kararnn iptali

eklinde olur. ifadelerini kullanmtr. Krm Tatar Milli Meclisi'nden ise Krm Parlamentosu

bakannn aklamasna sert tepki gstermitir. Kar aklamada "Krm ayrlamaz, bizim vatanmz

Ukrayna"denildi.3

b) Ukraynada Rusya yanls kesimle Bat yanls kesim arasndaki ayrma gittike

derinlemektedir. Krm Rus kamuoyunda teden beri bir Bat Ukrayna korkusu sz konusudur.

Zaman zaman yaptmz aratrma syleilerimizde Batllarla yaamak istemeyen Krml (Rus)

saysnn gittike arttn grebilmekteyiz. Bu olaylar srasnda Ukraynann ikinci byk ehri olan ve

Rusya yanl imaj ile farkllk arzeden Harkiv ynetimi yeni yeni bakent olma isteini dile

getirmitir. Ayrca, Harkiv blge valisi, Bamszlk Meydan'nda bar yanls hi bir gsterici

kalmadn iddia ederek protestocularn "yok edilmesi" gerektiini sylemitir.4 Ksacas ayrmann

boyutlar gittike derinlemekte ve farkl mecralara ynelmektedir.

c) Rusya ABnin Ukrayna ile ortaklk politikalarn zayflatmak amacyla yapt

hamlelerle Ukraynay kontrol altnda tutmaktadr. Rusya, Ukrayna'ya AB'nin teklif edebileceinin

ok zerinde yeni ticari imtiyazlar, dk faizli krediler, bono alm kolayl ve ucuz gaz temini vaat

3 Krm'n Ukrayna'dan ayrlmas gndemde http://www.dunyabulteni.net/dunya/290254/kirimin-ukraynadan-ayrilmasi-gundemde 4 Ukrayna'da isyan: AB'den yaptrm karar kt, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/02/140220_ukrayna_2.shtml,

20.02.2014.

etmitir. Ayrca 5 milyar dolarlk yardm paketinin ilk aya olan 2 milyar dolar serbest brakan

Rusya'nn, kalan 3 milyar dolar da yakn zamanda serbest brakmas bekleniyor.5

d) Rusya, yapt aklamalarda Ukrayna'da yaananlar "darbe giriimi" olarak

deerlendirmi, Ukrayna muhalefetine iddeti durdurma arsnda bulunurken, lkedeki krizin

zmn nasl ve hangi yntemlerle salanacann tamamen meru hkmetin yetkisi ve

sorumluluunda olduunu vurgulamtr. Putin, 18 ubatta grev sresi biten nsan Haklar

Mvekkili (Ombudsman) Vladimir Lukini ayn 21de gece saatlerinde zel bir talimatla Ukraynaya

yolcu etmitir. Lukinin hangi teklif ve nerilerle geldii konusunda kamuoyuna her hangi bir

aklama yaplmamtr.6 Fakat Rusyann bu olaylarla ilgili kulland anti-terr retorii

Yanukovie akl hocal yapmaa devam ettiini, dahas rtl bir ekilde fiili destek verdiini

gstermektedir. Ayrca, her ne kadar Rusya suskunluunu koruyorsa (daha dorusu susmaya

alyorsa) da ayn 23de Soi Olimpiyat oyunlarnn bitmesinden sonra Putinin daha atak

sylemlerde ve eylemlerde bulunmas srpriz olmayacaktr.

e) Ukrayna devrimi d destee ihtiya duymaktadr. Avrupa ve ABD neredeyse olaylarn

ardnca srnmektedir. Bu ihtiyacn karlanmas iin gzler Batya ve ABDye dikilmitir. Bugn

Brksel'de olaanst toplanan Avrupa Birlii dileri bakanlarnn Ukrayna'da yaanan atmalarda

lmlerden sorumlu yetkililer hakknda yaptrm karar ald bildirilmitir.7 Her bir halde Avrupann

bu yaptrmlar gecikmi yaptrmlardr ve etkileri son derece azdr. Bu durumda Avrupann midi

olaylarn kendi kendine sakinlemesidir.8 ABD Bakan yardmcs C.Bayden 21 ubattaV.

Yanukovile yapt telefon grmesinde ABDnin st dzey Ukraynal yneticilere vize yasann

uygulamaya hazr olduunu aklayarak, ayrca zel kuvvetlerin Kievden karlmas konusunda

arda bulunmutur.9 Bu aklama yaplrken, ABDnin Ukrayna Bykelisi Paett, Yanukoviin

istifaya gitmemesi gerektiini, bilakis iktidarda kalarak lkesini krizden karmas gerektiini

aklamtr. lk bakta diplomatik bir aklama olarak grlebilen bu aklama aslnda ABDnin

Obama dneminde post Sovyet mekanla ilgili Rusya karsndaki kararsz politikasnn kk bir

rneidir.10

Bugn Ukrayna i sava eiindedir ve sivil insanlarn hayat ciddi tehlike altndadr. phesiz ki bu durumda en aklc zm ulusal konsolidasyona dayanarak bu krizden kmaktr. Konsolidasyon kltr ise maalesef her topluma nasip olmayan ok deerli nimettir. Eski Sovyet cumhuriyetlerinde bu deerin grmezden gelinmesi, iktidar hrs, ayrca hala kendisini post Sovyet mekann aas olarak gren Rusyann otoriter ve diktatr ynetimlere verdii destek konsolidasyon kltrnn gelimemesinin balca nedenlerindendir. Bunun bariz rneinin bugn Ukraynada grmekteyiz. Rusya asndan nemli olan husus, muhalefetin iktidar ele geirmemesidir. Rusya Ukraynada reform yapmak iktidarnda olmayan, Avrupa standartlarnda modernizasyon politikas yrtemeyen, Bat yanls d politikay tercih etmeyen her hangi hkmeti tanmaa hazrdr. Bu yzden Moskva V.Yanukovii sonuna kadar desteklemekte kararldr. Her ne kadar Yanukovi

5Ukrayna'da kim ne istiyor?, http://www.sabah.com.tr/Dunya/2014/02/20/ukraynada-kim-ne-istiyor, 20.02.2014. 6 , http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/02/21/n_5963481.shtml, 21.02.2014. 7 Ukrayna'da isyan: AB'den yaptrm karar kt, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/02/140220_ukrayna_2.shtml, 20.02.2014. 8 , - , ? ("Atlantico", ), http://inosmi.ru/sngbaltia/20140221/217732643.html#ixzz2tv7SGrHD, Philippe Migault, Jean-Sylvestre Mongrenier, LUkraine est-elle au bord de la guerre civile gnralise que ni lEurope ni la Russie ne seraient capables de contenir ? 9 , http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/02/21/n_5963497.shtml, 21.02.2014, 04:29 10

, http://vesti.ua/politika/38689-ssha-vystupili-protiv-otstavki-janukovicha, 21.02.2014.

Rusya asndan ideal bir cumhurbakan olmasa da lkedeki statkoyu srdrebilen, siyasi ve ekonomik dzeni devam ettirebilen bir bakandr. Otoriter, yolsuzluklara bulam, effaf olmayan,

siyasi istikrardan yoksun Ukrayna yapsal reformlar gerekletirmek iktidarnda deildir. Byle bir Ukrayna Rusyann etki alan dnda kalsa bile, en azndan Bat ekseni dnda kalmaya devam edecektir.11 te Rusyann en kt ihtimal olarak dnd Ukrayna byle bir devlettir. En iyi halde ise Rusyann siyasi ve ekonomik hegemonyasna tabi klnm bir lkedir.

Bugn Ukraynada sorunun barl yollardan zlmesi zor grnyor. ktidar-muhalefet atmasnn neredeyse i savaa gebe olduu bu gnlerde Krm sorununun ortaya k Ukrayna milletiliinin ykseliine ve yeni bir ivme kazanmasna, dier taraftan Rusyadaki emperial kesimlerin bu soruna daha yksek sesle sahiplenmesine ve provoke etmesine neden olacaktr. Her bir durumda Yanukovi durumdan olduka tedirgin ve umutsuzdur. banda olduunu ve lkeyi krizden karmaya altn aklasa da, dn basnda geen 64 VP uuun iinde Cumhurbakan ailesinin de Kievden ktna dair haberler yer almas12 bu endielerin gerek olduunu ortaya koymaktadr. Ukrayna parlamentosu zel kuvvetlerin geri ekilmesine dair karar alm, muhalefet ve iktidar

arasnda bugnk grmelerin sonular erken seim yaplacana ilikin tahminleri kuvvetlendirmektedir. Seim kararnn alnmas krizin sona ermesi anlamna gelmemektedir. Seim karar veya seimlerin yaplmas krizin ikinci aamasna, zm aamasna gei demektir. Bu zm beraberinde Ukraynann birlii, btnl asndan yeni negatif sonularn ortaya kmasna neden

olacaktr. Fakat baka bir yol yok. Ukrayna ulusu post Sovyet devrimine kald yerden devam etmek ve tamamlamak zorundadr. Aksi durumda Rusyann emperyal tutkularnn kurban olabilir.

Devrimlerin her zaman d destee ihtiyac vardr. D basklar da devrimlerin boulmasnda etkin rol oynar. Fakat her bir durumda bu etkenler ikinci derecelidir. nemli olan lke iindeki glerin, dengelerin ve halk itiraznn boyutlardr. Sonularn maliyete ar olaca ihtimalinin yksek olmasna ramen Ukrayna bu defa devrimini tamamlamaa doru yryor. Hatta ayrsa bile.

11 , - , ? ("Atlantico", ), http://inosmi.ru/sngbaltia/20140221/217732643.html#ixzz2tv7SGrHD, Philippe Migault, Jean-Sylvestre Mongrenier, LUkraine est-elle au bord de la guerre civile gnralise que ni lEurope ni la Russie ne seraient capables de contenir ? 12 64 VIP-, http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/02/21/n_5963449.shtml, 21.02.2014.