Tamlamalar

ki ya da daha ok szcn, birbirini deiik ilgilerle tamamlad

sz gruplardr. Trkede sfat tamlamas ve ad tamlamas olmak

zere iki tr tamlama vardr.

1. SIFAT TAMLAMASI

Bir sfatn, kendisinden sonra gelen bir adla oluturduu sz grubuna

sfat tamlamas denir. Bu tamlamalarda sfat, ad niteler ya da eitli

ynlerden belirtir. Sfat tamlamalarnda sfat, daima addan nce gelir.

Yal nar, glgesiyle insanlar asrlardr serinletiyordu.

Bu cmlede yal szc nar adn nitelik ynyle anlamca

btnleyerek bir sz grubu kurmu ve sfat tamlamas oluturmutur.

Sfat tamlamalarnda sfat tamlayan, ad tamlanan durumundadr.

yal nar

sfat ad

(tamlayan) (tamlanan)

Bu okulun bizim hatralarmzda yeri byktr.

Bu cmlede bu szc okul adn iaret yoluyla belirterek bir sz

grubu kurmu ve sfat tamlamas oluturmutur.

bu okul

sfat ad

(tamlayan) (tamlanan)

Aadaki cmlelerde koyu renkli sz gruplar, sfat tamlamalardr.

Bahar gelince krlar, sar papatyalarla dolar.

Gkyz, birden kapkara bulutlarla kapand.

Trenlerde sizin snftan ka renci grev ald?

Yol boyunca ba dumanl dalar seyrettik.

Yklm evlerin arasndan geerek inaat alanna ulatk.

2. AD TAMLAMASI (AD TAKIMI)

En az iki adn deiik ilgilerle birbirini tamamlayarak oluturduu sz

gruplardr.

Yamurdan sonra evin ats akmaya balad.

Bu cmlede ev ve at adlar, aitlik ilgisiyle anlamca birbirini

tamamlayarak bir sz grubu oluturmutur.

Ad tamlamalarnda birinci szce tamlayan, ikinci szce

tamlanan denir.

evin ats

tamlayan tamlanan

Tamlayann ald ek, tamlayan eki, tamlanann ald ek ise

tamlanan ekidir.

Tamlayan Eki

Eklendii adla (tamlayan) baka bir ad (tamlanan) arasnda ilgi kuran

eklerdir. -n, -in, -un, -n, (-nn, -nin, -nun, -nn) ekleri tamlayan

ekleridir.

Tamlanan Eki

Eklendii ismin (tamlanann) tamlayanda bildirilen bir kiiye ya da

varla ait olduunu gsteren eklerdir. -, -i, -u, -, (-s, -si, -su, -s)

ekleri tamlanan ekleridir.

ev in at s

tamlayan eki tamlanan eki

Bu rnekte, tamlayan eki ev szcnn at szcyle ilgili

olduunu; tamlanan eki de atnn eve ait olduunu bildirmektedir.

Ad tamlamalar, oluturulma biimlerine gre drt grupta incelenir:

Belirtili Ad Tamlamas

Belirtisiz Ad Tamlamas

Zincirleme Ad Tamlamas

Taksz Ad Tamlamas

a. BELRTL AD TAMLAMASI

Tamlayann ve tamlanann tamlama ekleri ald ad tamlamalardr.

Bu tr tamlamalarda belirgin bir aitlik ilgisi vardr, tamlanann

tamlayana ait olduu belirtilir.

Okulun mdrne, baarlarndan dolay dl verildi.

Bu cmlede, okul ve mdr szckleri arasnda, tamlayan ve

tamlanan ekleri kullanlarak (okul-un mdr-) aitlik ilgisi kurulmutur.

Bu ekilde kurulan tamlamalara belirtili ad tamlamas denir.

Aadaki cmlelerde alt izili sz gruplar, belirtili ad tamlamasdr.

Arabann kaps ak kalnca alarm ald.

ocukken yamurun sesini dinlerdim baz geceler.

Kasabann sokaklar bu yaz asfaltlanacakm.

Gelimi toplumlar sanatn deerini iyi bilir.

Daha yolculuun banda annesini zlediini syledi.

b. BELRTSZ AD TAMLAMASI

Tamlayan ek almayp sadece tamlanann iyelik eki ald

tamlamalardr.

Amcam, yaknda okul mdr olacakm.

Bu cmlede okul ve mdr szckleri arasnda sadece tamlanan

ekiyle (okul mdr-) ilgi kurulmutur. Bu ekilde kurulan

tamlamalara belirtisiz ad tamlamas denir.

Aadaki cmlelerde alt izili sz gruplar, belirtisiz ad

tamlamasdr.

Bahedeki elma aac geen ay kurudu.

ocua okul antas almak iin dar ktk.

air, yaama sevincini dile getirmi bu dizelerde.

Yre halk iin en nemli geim kayna arclkt.

Resim sergileri nemli bir sanat etkinliidir.

c. ZNCRLEME AD TAMLAMASI

En az adn tamlayan ve tamlanan ekleriyle birbirine balanmasyla

oluan sz grubudur.

Birka veli, okul mdrnn odasnda oturuyordu.

Bu cmlede okul, mdr ve oda adlar arasnda aitlik ilgisi

kurularak zincirleme ad tamlamas oluturulmutur.

Aadaki cmlelerde alt izili sz gruplar, zincirleme ad

tamlamasdr.

Bahedeki ceviz aacnn dallar yola sarkyordu.

Bir sre sonra deniz kenarnn sessizlii kaplad ortal.

ehrin ulam sorunu yaplacak almalarla giderilecek.

Bir yaptn etkileyicilii sanatnn yorum gcne baldr.

Kr ieklerinin kokusuna baylyorum.

d. TAKISIZ AD TAMLAMASI

Tamlayan ve tamlanann ek almad ad tamlamalardr. Bu tr

tamlamalar; ya tamlanann ne(y)den yapldn (hammaddesini) ya

da benzerlik ilgisi kurarak tamlanann neye benzediini belirtir.

Taksz ad tamlamalar ek almadndan, biim olarak sfat

tamlamasna benzer. Bu yzden taksz ad tamlamalarn sfat

tamlamalaryla kartrmamak iin bu ilgiler gz nnde

bulundurulmaldr.

Tamlanann neyden yapldn bildirir:

cam kavanoz

ta kpr

altn bilezik

plastik kova

Bu rneklerde, kavanozun camdan, kprnn tatan, bilezikin

altndan, kovann plastikten yapld belirtiliyor.

Tamlanann neye benzediini bildirir:

aslan ocuk

zeytin gzler

ipek salar

ta kalp

Bu rneklerde, ocuk aslana, gzler zeytine, salar ipeke,

kalp taa benzetilmitir.

AD TAMLAMALARINDA ZELLKLER

Ad tamlamalarnda tamlayanla tamlanan yer deitirebilir:

Savruluyordu yeleleri rzgrda bu gzel atn.

Bu dizede, atn yeleleri ad tamlamasnda, tamlanan (yeleleri)

tamlayandan (atn) nce gelmitir.

Aadaki cmlelerde tamlayanyla tamlanan yer deitirmi ad

tamlamalarna yer verilmitir.

Scakl ortal yakmaya balamt gnein. (gnein scakl)

Bekisiyiz sonsuza dek bu vatann (vatann bekisi)

Ad tamlamalarnda, bir tamlayan birden fazla tamlanana

balanabildii gibi, bir tamlanan da birden fazla tamlayana

balanabilir:

Bu tepelerin rzgr, frtnas hi dinmezdi.

Velilerin ve rencilerin cokusu grlmeye deerdi.

Bu cmlelerin birincisinde tepelerin tamlayan rzgr ve frtnas

tamlananlarna balanrken; ikinci cmlede retmenlerin ve

rencilerin tamlayanlar cokusu tamlanann ortak kullanmtr.

Ad tamlamalarnda tamlayanla tamlanann arasna deiik trde

szckler girebilir:

Uzun sre kyn plak tepelerini seyretti.

Bu cmlede, kyn tepeleri tamlamasnda, tamlayanla (kyn)

tamlanann (tepeleri) arasna sfat (plak) girmitir.

Saryer, stanbulun en gzel ilelerinden biridir.

Bu cmlede, stanbulun ileleri tamlamasnda, tamlayanla

(stanbulun) tamlanann (ileleri) arasna hem belirte (en) hem de

sfat (gzel) girmitir.

Okul gezisine Alinin de kardei katld.

Bu cmlede, Alinin kardei tamlamasnda, tamlayanla (Alinin)

tamlanan (kardei) arasna bala (de) girmitir.

Ad tamlamalarnda tamlayan veya tamlanan, ya da her ikisi bir sfat

tarafndan nitelenebilir:

ocuun byk hayalleri vard.

Bu cmlede, ocuun hayalleri tamlamasnda, tamlanan (hayalleri)

bir sfat (byk) tarafndan nitelenmitir.

Kk ocuun hayalleri vard.

Bu cmlede, ocuun hayalleri tamlamasnda, tamlayan (ocuk) bir

sfat (kk) tarafndan nitelenmitir.

Kk ocuun byk hayalleri vard.

Bu cmlede, ocuun hayalleri tamlamasnda, tamlayan (ocuk) bir

sfat (kk) tarafndan; tamlanan (hayalleri) yine bir sfat (byk)

tarafndan nitelenmitir.

Ad tamlamalar bir sfat tarafndan nitelenebilir veya belirtilebilir:

Byk yolcu gemisi limandan ar ar ayrld.

Bu cmlede byk olan yolcu gemisidir. Yani sfat (byk), isim

tamlamasn (yolcu gemisi) nitelemitir.

Bu macera roman benim ok houma gitti.

Bu cmlede bu szyle macera roman iaret edilmektedir. Yani

sfat (bu), isim tamlamasn (macera roman) belirtmektedir.

Ad tamlamalar sfat ve belirte grevinde kullanlabilir:

retmenimiz bize el yazmas eserler tantt.

Bu cmlede el yazmas ad tamlamas, eserler szcn

nitelediinden, sfat grevinde kullanlmtr.

ocuun gl kurusu ceketi vard.

Bu cmlede, ad tamlamas (gl kurusu), ceket adn nitelediinden,

sfat grevinde kullanlmtr.

zmirde bir yaz akam vedalatk kardeimle.

Bu cmlede, ad tamlamas (yaz akam) vedalatk eyleminin

zamann bildirdiinden, belirte grevinde kullanlmtr.

Adllarla da tamlama kurulur:

Dn onun (Alinin) kitab bizde kalm.

Bu cmledeki onun adl, Alinin kitab isim tamlamasndaki

tamlayann (Ali) yerine gemitir.

Aadaki cmlelerde koyu renkli szckler, tamlayan ya da

tamlanan durumundaki adllardr.

Herkesin dncesi ayn olmaz.

Doktorlar, burann havasn tavsiye ettiler.

Yolcularn biri, czdann aldrdn syledi.

Snavdaki sorularn birou kolayd.

Not: Kii adllar tamlayan olursa, tamlanan (iyelik) ekleri her kiiye

gre deiiklik gsterir.

ben im araba m

sen in araba n

o nun araba s

biz im araba mz

siz in araba nz

onlar n araba lar

Ayrca tamlayan ekinin de ben ve biz adllarnda -im olduu

grlmektedir.

Ad tamlamalarnda baz durumlarda tamlayan ya da tamlanan

debilir:

Resimlerini grdm ve ok beendim, (senin resimlerini) tamlayan

Kar binadaki daire bizimdi. (bizim dairemizdi) tamlanan

Not: Tamlayan veya tamlanan dm kullanmlar, ad tamlamas

saylmaz. Bu tip sorularda tamlayan veya tamlanan dm

ifadesi mutlaka bulunur.

Ad tamlamalarnda bazen -den eki, tamlayan ekinin yerine

kullanlabilir:

Yarallardan bazlar hastaneye gtrld. (yarallarn bazlar)

rnek 1:

Aadaki cmlelerin hangisinde ad tamlamas ya da sfat tamlamas

yoktur?

A) Rumeline varp Edirnede saraylar kurmular.

B) Usuz bucaksz dzlklerden geip gelmiler.

C) Ba karl dalar ap buralar yurt edinmiler.

D) Pnar balarna, rmak boylarna yerlemiler.

E) Kei klndan yaplm adrlaryla Anadoluya in-miler.

(1997-YS)

zm:

B seeneinde usuz bucaksz sz dzlk adn, C seeneinde

ba karl sz dalar adn niteleyerek sfat grevinde kullanlm

ve sfat tamlamas oluturmutur. D seeneinde pnar balan ve

rmak boylan; E seeneinde kei kl szleri ad tamlamas

durumundadr. A seeneinde ad tamlamas ya da sfat tamlamas

yoktur.

Cevap A

rnek 2:

Aadaki cmlelerin hangisinde bir isim tamlamas kullanlmtr?

A) Kardeimin byle bir ey yapacan sanmyordum.

B) Okulunun ne zaman alacan bile bilmiyordu.

C) Arkadann kitabn bulamaynca ok zld.

D) Evinin dzenli olmasna zen gsterirdi.

E) Sarsntnn nce nerede duyulduu renilemedi.

(1987-YS)

zm:

Arkadann kitab szleri C seeneinde ad tamla-mas olarak

kullanlmtr. Dier seeneklerde bulunan yapacan,

alacan, olmasna, duyulduu szckleri eylemsi olduundan

bu szcklerle olutu-rulmu sz gruplar ad tamlamas deildir.

Cevap C

rnek 3:

Bu resimdekilerden hangisinde belirtilmektedir? cmlesinde geen

-den ekinin grevi, aadakilerden hangisine uymaktadr?

A) Okuldan geliyorum.

B) Gelenlerden biri, kardeimdir.

C) Kendisi uzaktan akrabamz olur.

D) Hepsinden nce ben geldim.

E) Gerekten gzel iler yapm.

(1981-YS)

zm:

rnek cmlede resimdekilerden szcndeki -den eki, tamlayan

eki yerine kullanlmtr. Ayn durum B seeneinde gelenlerden

szcnde grlmektedir. Bu cmledeki -den ekinin yerine

tamlayan eki (-in) getirilebilmektedir.

Cevap B

rnek 4:

Aadaki cmlelerin hangisinde zincirleme ad tamlamas vardr?

A) Filmdeki olaylar svire snrnda geiyor.

B) Kitaplar, trlerine gre ayrarak kitapla yer-letirdim.

C) Gelecek yl yaz tatilini Antalyada geireceiz.

D) Sanat, ilk sergisini nmzdeki hafta stanbulda aacakm.

E) Serven romanlarnn okuyucusu her yl biraz daha artyor.

(1991 YS)

zm:

E seeneinde Serven romanlarnn okuyucusu sz grubu

zincirleme ad tamlamas grevinde kullanlmtr. A seeneinde

svire snr, C seeneinde yaz tatili szleri belirtisiz ad

tamlamas grevindedir. B ve D seeneklerinde ad tamlamas

kullanlmamtr.

Cevap E

rnek 5:

Buras, yeilin bin bir tonunu barndran aal bir yoldu.

Bu cmlede geen yeilin bin bir tonu ad tamlamasnda tamlayanla

tamlanann arasnda bir sfat bulunmaktadr. Aadakilerin

hangisinde buna benzer bir ad tamlamas vardr?

A) Youn sis yznden trafik bir sre aksad.

B) Adamn kocaman eli radyonun dmesine uzand.

C) Dik yokutan aa doru hzla iniyorduk.

D) n koltuktaki ak sal adam uyuyordu.

E) ocuk, buulu camdaki parmak izlerine bakyordu.

(1992 SS)

zm:

B seeneinde bulunan Adamn eli belirtili ad takmnn arasna

kocaman szc sfat olarak girmitir.

Cevap B

rnek 6:

Aadaki dizelerin hangisinde, tamlanan tam-layandan nce

sylenmi bir belirtili ad tamlamas vardr?

A) Beni, sokamza dnen eski, tahta kprden geirin

B) Mjdeye kosun komu ocuklar evimize

C) Scack tarhana orbasnn iimiyle balasn sabah

D) Ktlarla camlarn rteyim pencerelerin

E) Eski, lk akamlar yamurla alsn kapmz

(1999-SS)

zm:

D seeneinde bulunan pencerelerin camlar ad takmnda,

tamlanan (camlar) tamlayandan (pencerenin) nce sylenmitir.

Cevap D

rnek 7:

Aadaki cmlelerde alt izili kelimelerden hangisi, ad tamlamasnn

sfat olarak kullanlmtr?

A) Denize dklenlere canavarlar saldryor pasl dileriyle.

B) Her pencereden bir kahkaha, konumalar, glck-ler, mrltlar

geliyordu.

C) Kavun, karpuz kabuklar, l balklar kyya vurmu.

D) Suyun stnde, domates, salatalk, patlcan rkleri, q ieler

vard.

E) Eski bir krmz ocuk hrkas suda sallanp duruyor-du.

(1985-YS)

zm:

Seenekleri incelediimizde Ada pasl szcnn, dileriyle

adnn; Bde bir szcnn, kahkaha adnn; Cde l

szcnn, balklar adnn; Dde bo szcnn, ieler

adnn sfat olduunu g-ryoruz. Ede ise krmz szcnn

ocuk hrkas ad tamlamasnn sfat olduunu gryoruz.

Cevap E

rnek 8:

Aadaki cmlelerin hangisinde tamlayan dm bir isim

tamlamas vardr?

A) nce kendi iini bitir, bana sonra yardm edersin.

B) Onlarn yeni aldklar evi grdn m?

C) Sen her zaman buralar ok sevdiini sylemez miydin?

D) Bu czdan kardei yolda bulmu.

E) Sylendiine gre bu yl Ankarada su sknts ol-

mayacakm. (1992-YS)

zm:

D seeneinde bulunan kardei szcnn tamla-yan olan onun

adl dmtr.

Cevap D

rnek 9:

Aadaki cmlelerin hangisinde bir ad takm arasna, tamlanann

sfat girmitir?

A) Yeni ald gne gzln kaybetmi.

B) Mavi izgili gmleinin dmesi kopmu.

C) Aacn pencereye deen dallarn kesmek gerekiyor.

D) Dn, uzun sredir grmediim bir okul arkadama rastladm.

E) Senin nerdiin kitab bir trl alp okuyamadm.

(1993 -YS)

zm:

C seeneinde bulunan Aacn tamlayan dallar tamlananna

balanmaktadr, dallan tamlananndan nce, bu szcn sfat

olan pencereye deen sz-lerinin bulunduunu gryoruz.

Cevap C

rnek 10:

sim tamlamalarnda zamirler de tamlayan olur.

Aadakilerin hangisinde bu kurala uygun bir rnek vardr?

A) Onun kardei bu kyde retmenmi.

B) emenin banda byk bir kalabalk topland.

C) Yolcunun antasn bulup getirmiler.

D) Kapnn nnde yal bir adam duruyordu.

E) Otobs duranda bizden baka kimse yoktu.

(1991 YS)

zm:

A seeneinde bulunan Onun kardei szleri belirtili ad

tamlamasdr. Bu tamlamann tamlayan olan Onun szc kii

adldr.

Cevap A

rnek 11:

Aadaki cmlelerin hangisinde, arasna szck ya da szckler

girmi bir isim tamlamas vardr?

A) O krmz glleri kimin iin aldn sylemedin.

B) renciler, fen derslerinin bo gemesinden yaknyorlar.

C) Ankarann adn yeni duyduum semtleri var.

D) Yeni defterini bu ktla kaplamalsn.

E) Trke kitabn yarn okula getirirsen iyi olur.

(1996 SS)

zm:

C seeneinde bulunan adn yeni duyduum sz grubu

Ankarann semtleri belirtili ad takmnn arasna girmitir.

Cevap C

rnek 12:

Aadaki cmlelerin hangisinde yer yn belirteci, tamlayan olduu

iin adlamtr?

A) Darnn grlts hepimizi rahatsz etti.

B) Kapnn nne oturmu, geleni geeni izliyor.

C) Yukarya kp arkadamla da greyim.

D) Be yz metre ileriden saa dneceksiniz.

E) ocuun stne kocaman bir battaniye rtmler.

(2003 SS)

zm:

Seenekleri incelediimizde A seeneindeki Darnn grlts

ad tamlamasnda dar yer-yn belirtecinin tamlayan (darnn)

olduu iin adlatn gryoruz.

Cevap A