Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

TANAIJ MELAYU - MALA YS IA: Satu Tinjauan Tentang Nama

olch Nabir bin Haji Abdullah

jabalan5<jar.ah, Unh·tDili Keba,.u.an Maay.ia.

Tanah Mclayu timbul kepada pengctahuan kita apabila pada ahad kc-16 seorang pcncatat sejar.m Por· tugis, de Barros mcnulis dcmikian (Tanah Me-Jayu) bab>1 mcnamakan daerah ini. 1 I'cnamaan dc Barros kcpada daerah ini dipopularkan ke­pada dunia Darat semen tara orang MelaYli waktu itu hingga ke ahad kc ·19 masih mcmberatkan pan· dangan kepada sifat kencgerian. Sc­IJdum orang MC!;IYU sendiri sedar dan mula menamakan dacrah ini Tanah Mclayu, pihak Daral terus merujuk daerah ini deng-.tn nama "land of the Malays", dan kemll­dian diringkaskan kepada Malaya. Penggunaan nama ini ole h pihak Dardt dan scbab·scbab politik pcn­iajahan maka nama ini seba~i kcpcribadian dan entiti yang kila kcnal sckarang menjadi popular ke· pada orang Mclayu. tcnltamanya eli tahun·lahun selepas 1920·an. Denar kalau dikatakan bahawa pihak Da­rOll (khususnya )nggc ri s) mempopu· larkan nama Malaya (Tanah ~Icla­}'u) ke daerah ini lc:tapi kebang­kitan nasionalisma (pcnentang:U1 kc:bangsaan tcrhadap Ingge ris). sa ha­ja yang memulakan penenmaan nama itu di kalangan masyarakal Melayu. Di antara dua car.! yang menjadikan nama Tanah Melayu popular ilu akhimya mcnjadikan Mclayu terpisah kcpada Tanah ~Ie­layu di bawah Inggcris, dan Indo­nesia di bawah Bclanda.

MEJ.AYU

Pc=rkataan Mclayu telah tc=rcatat dalam cjaan·c=jaan yang bc=rbc=za­bc=z,'l daJam catatan-catatan lama sc=pc=rti Melayu (I.tsing/China). Malaiur (Marco Polo), Malaiyur (inskripsi Tanjore·Sanskrit/lndia), Ma I.i Yn·R (Yuan Shih/China), r..lailuir (Kat ~lonthieraban/Siam); dan Mab.yo (Albuquerquc=/Portu· gis). Semuanya mew:akili keperiba · dian satu rumpun bangsa dan nama tcmpat hidup mcrcka scbclum abad kc·16.

Ada dua pcndapat tentang tumbuhnya perkataan ini. Satu darinya yang ditcrima urn urn ialah, ianya berasal dari perkataan San~. krit, Mala dan ur. Mala sahaJa memhawa erli bukit atau gl.mung. Ur pula berefli pc=kan (dalam lJahasa Tamil) alau bandar alau kampung alau lokaliti (dalam baha· sa MaJayalam).2 R.O. Winstedt ada­lah antara mcrcka yang sanga t ber· setuju dcngan pendapat ini. Beliau setc=rusnya mcnggambarkan bahawa

1. W.P. C .otncvddt, "SuppLe:lMntary jol. lin«1 to the NottJ on the: Maloy Arch;' pcLaJO and "Law:ea M

, eompiltd from Chinac SOUle«. Tou,,", PIlO • .ait. L, 7. 1896,h.12.

2. jOlcph MinaUUl. ~Milbra' Whal', in the N.amtM

• Rrouc iN Su4'CJt A .... :tiqvt. 196,,4, (Univcni lc Libre de BtuacUt,), h.1S9·160.

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

perkataan MaJaiyur (juga y:mg lain· lain itu) menjadi sebutan kepada tcmpat-tempat berkcpentingan, tetapi kemudiannya lelah diubah pemakaiannya bagi mcncrangkan tempaHcmpat di mana orang·orang Mclayu mula mcncroka dan men· djami kawasan·kawasan itu.! Mak· sud Winstrot mengatakan Malajyur mula dipakai bagi menamai tcmpat· tempal kcpentingan ialah tcrbit dan faham kerunduan terhadap sistem kosmos dan mikro·kosmos. Meng. ikut fahaman ini maka satu satu pusat pemerintahan akan bcrada di lengah dan di tempal yang linggi, biasanya di atas bukil. Tempat beginilah yang kemudiannya meng· ambi l nama Mala dan ur ladi (Malai· yur). Maka, oleh kerana itulah, kata Winstedt, Malaiyur (dan lain·lain itu) telah wujud di banyak tempat seperti di Sumatera, Tanah Melayu dan Singapura.

Pendapat keduanya ten tang tumbuhnya perkataan Melayu ialah scperti yang diberikan oleh Howard Malcom dan dipenetujui oleh Sir Stamford Rarnes sendiri. Mengikut lIoward Malcom seperti yang ter· sebut dalam bukunya, "Travels in South·easu:m Asia Embracing Hin· dustan, Malaya, Siam and China". (1839), menyebutkan babawa pada abad ke· I2 ada seorang pengnulu di Celebes yang keluar mengembara dan bcmiaga ke aran barat dan tdab sampai ke sebuah sungai di Sumatera. Di sini ramai dari pengo ikutnya (namba) telah melarikan diri dan masuk ke nutan/pendalam. an dan kemudiannya mellubunkan sebuah negeri be mama Men·an·ka· bo (Minangkabau). ~'I ereka ini (hamba) asalnya dari orang Moluku yang diambil oleh penghulu dari Celebes tadi sebagai hambanya yang

15

dikerahkan mengumpul kayu dan mengangkutnya ke kapal·kapaJ. Kerana pekcrjaan inilah man mereka (hamba) itu dipanggil Mela· yu. Mclayu di sini maksudnya ialah, MaliJ membawa/mengumpul, dan ayu kayu.'

Pendapat yang kedua ini sung· guhpun menarik, kerana cuba menghubungkan rumpun Melayu dari Celebes/Moluku kepada rum· pun ~'Ielayu di negeri Minangkabau, telapi sukar untuk diterima kerana kalau diperhatikan jclas membukti· kan bahawa perkataan Mc:layu tdab pun wujud lebih awal dari abad ke·12. Perkataan Mclayu tdah ter· catat dalam rekod·rekod lama sejak abad ke·6 lagi sebagai sebutan lain kc:padaJambi (Srivijaya-Jambi. Palcmbang) . .s Dari abad ke·6 hingga ke·l0, perkataan Melayu adaJah nama kepada tempal dan bukan­nya nama khusus bagi nama rum· pun bangsa. Hanya pada abad ke· II, barulah perkataan Melayu muw dipakai bagi mc:namakan rumpun bangsa. Perubaban ini terjadi akibat daripada kc:adaan pOlilik yang se· dang bergolak waktu itu. Waktu itu, iaitu pada kira·kira tahun 1079/ 82, kerajaan Srivijaya·Jambi/Mela· ),u·Palembang sedang mcrosot ke· kuasaannya dengan kenaikan kern­Jaan Majapahit. Kenaikan Majapahit telah menyebabkan ramai oran~ Jambi/Mclayu (danjajahan kerajaan Srivijaya lainnya) melakukan per· pindahan kc:rana mahu mc:ngelak·

!. R.O. WilUlah, ''Slnpport: - lhe old Twnuik",}MBRAS, 1969, h. 12.

t. IIgward Makom. n.WU III Scnllh ...... tnn .An., cdW udua, 2 jilid dalam I, Bolton: Gould. Kendall and Uncoln, 18!9, b. 100.

.s. D.C. WollUl, n. F.U of sriui/.,. ill Mala-yllistory, Ithaca, 1970.

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

kan diri dari kekuasaan Majapahit. Pt=rpindahan inilah yang tt=lah mt=· wujudkan nama Mdayu bagi mt=na· mai kdompok/orang dt=ngan earn khusus. Mt=rdc.a yang bapindah ini tdah menubuhkan bandar·banclar di bukit·bukit (Maio. ur) dan terns mt=nsifatknn diri mt=reka kemudian· nya st=bagai orang Mdayu. Hal ini hampir sama dengan catanya Mda· ka ment=rima namanya iaitu Mala bukit dan Jea pokok atau dianggap­kan nama Mdaka datangnya dati pokok Melaka_

Kesimpulannya di sini dapatJah dikatakan bahawa Melayu bagi menggambarkan rumpun manusia tdah mulai wujud pada abad ke-l! dan 12, dan kewujudannya tdah berlaku di beberapa tt=mpat bukan sahaja di Sumatt=ra tt=tapi di St=me­nanjung Tanah Mdayu, Bentan, Riau dan Singapura_ Beransur-ansur kesatuan mert=ka bt=rlaku dan nama Mdayu menjadi nama kesatuan itu_

Sdain danpada faktor tadi, saN lagi faktor yang memudahkan pt=na­maan Mdayu ini sudah tumbuh ialah kerana bahasa_ Sejak buibu­ribu tahun beratus·ratus bahasa dan dialek telah tumbuh di rantau ini dan semuanya adalah di daJam rum­pun bahasa Mdayu dan Indonesia yang pula mcnjadi sebahagian dati kumpulan bahasa Austront=sia atau Mdayu-Polynesia_ Bahasa dan dia­lek yang pdbagai ini beransur-ansur bertemu laras yang mengurangkan perbezaan me~ka (bahasa-bahasa atau diaJek--diaJek itu) kerana bebt=­rapa faktor, dan faktor utama ialah kerana pt=rhubungan antRra masya­rakat semakin rapat dan kerana per­tandingan yang datang dari bahasa­bahasa luar yang tiba kt: rantau ini sept=rti bahasa Tamil , O1ina dan Arab_ Rekod China yang awa! ada

16

menyebutkan bahawa Kjenis lingua franca, Kw'en [un dipergunakan di daerah ini sejak abad pertama lagL Adalah menjadi kcmungkinan besar bahawa Kw '~nlun adalah ba­hasa penyclaras bagi pt=lbagai bahasa dan dialek tadi dan bahasa Kw '~n1un ini adalah dipt=rcayai sebagai bentuk Bahasa Melayu Tun. 6

Pertumbuhan bahasa ini sudah pasti membantu mewujudkan kesatuan yang menamai din mert=ka sebagai Mdayu.

TANAHMELAYU

Cantuman di anura dua perka­taan, Tanah dan Melayu bcrlaku mclalui proses sejarah yang sangat lama, terutamanya sehingga nama itu (Tanah Mdayu) menjadi st=but­an orang Mdayu sendiri. Pt=njajah­anlah yang mt=mainkan pcranan uta­rna mt=nghasilkan nama itu_ Penja· jah Inggeris yang rnenguasai rantau ini (Tanah Mdayu-Singapura) mulai dan abad ke-18 tdah bcrusaha meletakkan wilayah ini di bawah satu kekuasaan atau pentadbiran. Dalam usaha inilah lahimya "Bri­tish Malaya" sctelah mclaJui pem­bahagian kawasan lc.cpada Negt=ri­ncgcri Selat, Negeri-negcri Melayu Benekutu dan Negeri-negeri Melayu Tak Bersekutu_ Tanah Mdayu hanya pada abad ke·20 sahaja mulai ditt=rima dan disebut sendiri oleh orang ~felayu wilayah ini bagi me­namakan tempat rnereka bagi meng­gantikan nama daerah (ncgeri) asal mereka_ J elasnya konsep kebang-

6.. Sut&n Takdir ~ahb&na, "The Mode:mi­zation of the tndonuian Malay J.a.ncu.ace in Ihe 191h. &nd 20th. Century", dalam TIu M(I~.tW .. 0/ L...,....,u in An... edlt. by 5_ TakcUt AJjQahb&na, The Malay­,.i.ln Society of A.i&l'I Studies, ~L.,

(1961).h..182.

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

saan bagi orang Melayu wilayah ini dapat dilihat pertumbuhannya dan sudut ini juga.

MALAYSIA

Pada tabun 1963 dengan rasmi­nya Tanah Melayu bertukar nama menjadi Malaysia apabila bercan­tum Sabah, Sarawak dan Singapura dengannya_' Walau bagaimanapun p~rkataan Malaysia bukanlah sesua­tu yang baN_ Kedatangan Daral, teNtamanya penjajah Inggeris, tclah mempopularkan juga perkata­an ~bJaysia di 5amping Malaya (Tanah Mclayu)_ Malaysia diguna­kan mereka apabiJa mereka meN­juk daerah ini dan pulau-pulau yang terletak ke sclatan_ dan ke timur dad Singapura dan kawaJan­kawasan di antara Jautan China dengan Australia.! Malaysia ini seumpama perkataan Nusantara yang bermaksud luas. Sutan Takdir Alisjahbana mengatakan baha\\'a Malaysia juga digunakan "as synonym for Indonesia in the broader s('n5c".9 J .R. Logan, 51!'

orang pcngarang majalah terkenal di Singapura dalam tahun-tabun J 840-3.0 dan i850-an tclah mcng· gunakan perkataan Malaysia (cjaan sebenarnya Maiaisia) bagi mcrujuk kawasan yang discbutkan tadi. 10

Kcmudiannya nama Malaysia mcn· jadi popular di kalangan pengem· bang·pengembang agama Kristian di abad ke-19. Satu majaJah kc:luaran gereja Protestant tc:lah dinamai sebagai ":"blaysia Mcssage". Maja­lah ini tdab mula tcrbit pada akhir tahun 1890-an dan terus mengguna· kan nama itu hingga perang dunia kedua tiba. Sc:lepas perang dunia kedua nama "Malaysia Message" ditukar kqJada "Methodist Mes­sage" apabila politik waktu itu

17

sudah tidak mengizinkan pengguna­an pc:rkataan Malaysia - mmud­nya apabila lndonesia dan Tanah Mc:layu wujud sebagai identiti ter­sendiri_ Contoh lain yang menun­jukkan bahawa perkataan Malaysia sangat popular di kalangan mis­sionari Kristian adalah sepcrti ber­ikut: I. e.D. Fo", From the ffim .... y ..... A Tourln

IndiaandN.LryM, New York, 1'99.

2. W.G. Sbd\abcu, The- 10th. YQI' of Metho­dism in Md6yM, M.T.P_ Sioppon:, 1895.

S. N.T. Meant, M~Jic Moaak. Sinppon, 1935.

4. "MaUry.iIi", in AJ. Arberry and Rom LanQai (eds..), Idam Today, London, 1943. pp. 211·226.

Walau bagaimanapun perkataan Malaysia dewasa ini tidak mening­kat populamya kerana ia tidak di­gunakan sebagai nama polilik dan pemerinlahan. Bclanda terus meng· gunakan Hindia Timur Delanda (N.E.I) bagi Indonesia walaupun terdapat rayuan rakyat supaya di· tukar N.E.I. dcngan nama Indonesia di tahun-tabun 1930-an. lnggeris juga semakin mcngukuhkan scmpa­dan penjajahannya di daerah ini dengan mencuba "centralisasi" dan decentraJisasi demi bcrerti Jebih mendalam lagi nama "British Mala­ya".

Kchangatan politik kebangsaan

7. Silll:apura ~mudiannya Ir.eluar dui p. ruanMalaytja lni pilclal96S.

8. Cyrot D. ~·ou, DO, Ll.D., Frorn tlt#Hirn.· Wyu /0 1M Equillor: II to\lr i" /NJic "nd M,,!.ylla, New Yon.. 1899, h.. 198 dan h.201/2.

9. SutanTalr.difAlil~ban.l,op.cit .• h.208.

10. MiKdhll1leow Papeo rdallnl 10 Indo­China and the Indian Arcbipd.aco rrprin­led for the Sualu Branch of lIIe Royal Asirtlic Society, 2nd. ROO, TNhna and Co.. London 1881, h. 1.

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Indonesia, terutamanya setelah la­ungan Sumpah Pemuda 1927, di­sertai juga oleh ma.salah dalam negen. malta lahirlah semangat ke­bangsaan orang Melayu_ Apa yang menarik terdapat dalam scmangat itu usaha-usaha untuk menjadi­kan Malaysia itu kenyataan poli­tikfkenegaraan_ Maksudnya di sini ialah untuk mewujudkan kemer­dekaan negaca yang mencantumkan Indonesia dan Tanah Mdayu khu­sus dan pcrtama-tamanya_ Para na­sionalis yang lahir dari Maktab Perguruan Sultan (dris, yang kemu­diannya mcnjadi pendukung utama Kesatuan Melayu Muda, sangal bercita-cita kc arah ini. Schingga Julai 1945. tidak lama sebelum Jepun mcnyerah kalah, lahir Kesa­tuan Rakyat Indonesia Semcnan­jung (K.R.I.S.) yang bcrusaha lagi kc arah yang dikatakan ilU. Usaha­usaha ini tidak berhasil dilaksana­kan kerana ams penjajahan sudah kuat meneengkam dan mcmisah­kan kcdua negara ini dan masing­masing berlumba-Iumba untuk memperolehi kemerdekaan walau· pun seeara bcrsendiri.

Dariha! yang demikian maka 'Malaysia tidak pemah mcneapai erti politik kcncgaraan sehinggalah tahun 1963. Kclahiran kenegaraan Malaysia itu bCTmula eita-cita dan

18

usahanya apabila di dalam satu sidang akhbar, 1961, Tunku Abdul Rahman (Perdana Menteri Malaysia waktu itu) mencadangkan supaya Tanah Mdayu bergabung dengan 1anab jajahan Inggeris, Singapura. Sarawak. Bcrunai dan Sabah un1uk mewujudkan sebuah negaca merde­ka bemama Malaysia. Usaha me .... 'U­

judkan Malaysia ini ldah mcnerima tentangan yang kuat dari Indonesia. Tcntangan ini tdah dibahaskan sebab dan masalahnya dcngan agak lengkap sctakat ini, telapi mung­kinkah dapat ditcrima scandainya dikatakan bahawa tcntangan itu mempunyai implikasi dan penger­(ian nama Malaysia itu sendiri. Indonesia mengatakan Malaysia itu adalah "Kolonialism" waktu hujah konfronlasinya dcngan Ma­laysia. Adakah tuduhan ini ber: pandu kcpada scjarah nama Malay­sia itu, ~Waysia merupakan ru­jukan dacrah "Nusantara" kcpada mubaligh dalam penjajahan agama Kristian, bertukar daci tidak politik kepada yang bcnnaksud politik. Sejauh mana hal ini dapat diterima tidaklah menjadi motif pcnulisan ini. asalkan ,erba sedikit penge· tahuan tentang nama Tanah Melayu dan kclahiran nama Malaysia disam­paikan, maka bcrhasillah sudah hajat penulis_

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1978 – Persatuan Sejarah Malaysia

"PO

19