Tanja JanssenTanja Janssen

Martine BraaksmaMartine Braaksma

Polly den TenterPolly den Tenter

Universiteit van Amsterdam

Mondriaan College Oss

Het Schoolvak Nederlands, 18 november 2005

Verhalen leren interpreteren Verhalen leren interpreteren door zelf vragen stellendoor zelf vragen stellen

Deze presentatie:Deze presentatie:

Waarom ‘zelf vragen stellen’? Een kort verhaal De lessencyclus Ervaringen op het Mondriaan College Het onderzoek Conclusies

Waarom zelf vragen stellen Waarom zelf vragen stellen in de literatuurles? in de literatuurles?

LerenLeren LezenLezen LiteratuurLiteratuur

actiefzelfstandig

effectieveleesstrategie

open plekkenmeerduidigheid

LeukLeuk

S = sterke lezersW= zwakke lezers

Vragen stellen tijdens het lezen van verhalenVragen stellen tijdens het lezen van verhalen

En toen waren wij aan de beurtEn toen waren wij aan de beurt

Kader Abdolah

Uit: De meisjes en de partizanen,

1995

-1--1-

Wij waren met z'n elven. Elf kleine jongens, de zonen van mijn vader. Elf jongetjes met elk een zakdoek in de broekzak.

Ons huis had lange muren en er stond een treurwilg midden in de tuin. Oud.

Het liep tegen de avond. Opa begon zijn avondwandeling in de zwarte schaduw van de muur. Tegelijkertijd gingen wijmet z'n allen naar de treurwilg. Net als alle andere avonden.

-2--2-

Mijn vader rolde het tapijt uit onder de treurwilg. Hij ging zitten en leunde tegen de stam.Wij zaten op onze hurken om hem heen.Hij begon zijn verhalen te vertellen.

‘Er zat magie in zijn gedichten’, zo luidde de openingszin van het verhaal.Wij wisten dat het verhaal over de vader van opa ging. Over de vader van de vader van onze vader.

‘Hij was de dichter van zijn volk’, zo vervolgde mijn vader zijn verhaal. ‘En hij was tegen. Tegen de vader van de vader van de sjah.’We keken naar opa. Hij steunde op zijn wandelstok en luisterde.

‘De mensen leerden zijn gedichten uit het hoofd’, zei mijn vader.‘Op een nacht slopen de mannen van de sjah zijn huis binnen. Hij zat aan de tafel te dichten. Ze grepen hem van achteren vast en propten een zakdoek in zijn mond.’

‘Ja, opa? Is het waar?’‘Waar. Het is waar mijn kleinzonen.’

-3--3-

-4--4-

‘En toen? En toen vader?’‘De mannen vermoordden hem.’ Opa haalde zijn zakdoek uit zijn broekzak en er viel even een stilte.

Wij fluisterden zachtjes. Een gesprek tussen de elf zonen van mijn vader: ‘Hij had magie in de toppen van zijn vingers. Stel je voor! De mensen leerden zijn gedichten uit het hoofd. En hij was tegen. Tegen de…’

‘Daarna,’ vervolgde mijn vader het verhaal, ‘daarna moest zijn vrouw ‑ de moeder van opa ‑ het huis verlaten. Wegvluchten.’‘Ja, opa?’Opa bedekte zijn ogen met zijn zakdoek en knikte.

-5--5-

‘Zij nam haar kinderen mee,’ zei mijn vader, ‘en ontsnapte in het donker.’‘Waar naartoe? Waar kon zij naartoe vluchten met zo veel kinderen?’‘Weg. Ver weg uit de buurt van de sjah.’

‘Wat gebeurde er daarna?’‘Zij wachtte tot opa volwassen werd. Daarna kwamen ze hier wonen. Opa bouwde dit huis met zijn lange muren en plantte deze treurwilg in de tuin.’ ‘Ja, opa?’ ‘Ja, jongens.’

-6--6-

Als het verhaal uit was, wandelde opa naar de kraan om zijn zakdoek te wassen. Hij waste zijn zakdoek en hing hem aan een tak van de treurwilg. Net als op alle andere avonden.Tegelijkertijd kwam mijn vader overeind. Hij rolde het tapijt op en zette het tegen de stam van de boom. Daarna ging hij naar de kraan om zich te verfrissen. Toen waren wij aan de beurt. We liepen met z'n allen naar de kraan, gooiden het water in ons verhitte gelaat. Vervolgens, om ons gezicht af te drogen, haalden wij onze kleine zakdoeken tevoorschijn. En ten slotte liepen we naar de treurwilg om ze aan de tak te hangen.Twee van hen en elf van ons.

-7--7-

We spraken er met elkaar over. We moesten wel.‘Maar... vader? Wat gebeurde er met die gedichten?’‘Ze leven voort in de gedachten van de mensen’, zei mijn vader.‘En de magie? Ging die dood? Verdween die ook?’‘Nee. De magie kon niet dood.’‘Waar blijft die dan?’‘Die zit nu misschien in de toppen van de vingers van één van jullie.’

-8--8-

De duisternis nam ons huis van achteren vast in zijn handen. We zochten naar de sporen van de vermoede magie in de toppen van onze vingers. De wind speelde met de zakdoeken op de tak. De angst kroop met het donker onder ons vel.Onaangekondigd kwam een volle maan tevoorschijn. En zij gaf ons troost.

Vragen van leerlingenVragen van leerlingen

-1--1-

Wij waren met z'n elven. Elf kleine jongens, de zonen van mijn vader. Elf jongetjes met elk een zakdoek in de broekzak.

Ons huis had lange muren en er stond een treurwilg midden in de tuin. Oud.

Het liep tegen de avond. Opa begon zijn avondwandeling in de zwarte schaduw van de muur. Tegelijkertijd gingen wijmet z'n allen naar de treurwilg. Net als alle andere avonden.

Wat betekenen

die zakdoeken?

Waarom zegt hij “zonen van mijn vader” en niet gewoon: “mijn broers”?

Waarom gebruikt hij zoveel witregels en korte alinea’s?

‘Hij was de dichter van zijn volk’, zo vervolgde mijn vader zijn verhaal. ‘En hij was tegen. Tegen de vader van de vader van de sjah.’We keken naar opa. Hij steunde op zijn wandelstok en luisterde.

‘De mensen leerden zijn gedichten uit het hoofd’, zei mijn vader.‘Op een nacht slopen de mannen van de sjah zijn huis binnen. Hij zat aan de tafel te dichten. Ze grepen hem van achteren vast en propten een zakdoek in zijn mond.’

‘Ja, opa? Is het waar?’‘Waar. Het is waar mijn kleinzonen.’

-3--3-Wat is een sjah?

Waarom was hij tegen de sjah?

Wat had hij fout

gedaan?

-8--8-

De duisternis nam ons huis van achteren vast in zijn handen. We zochten naar de sporen van de vermoede magie in de toppen van onze vingers. De wind speelde met de zakdoeken op de tak. De angst kroop met het donker onder ons vel.Onaangekondigd kwam een volle maan tevoorschijn. En zij gaf ons troost.

Wat wordt bedoeld met die magie?

Waar zijn ze bang

voor?

Wat heeft de titel met het verhaal te maken?

De lessencyclus ‘vragen stellen’De lessencyclus ‘vragen stellen’

Stap 1Stap 1 Stel jezelf vragen Stel jezelf vragen

Stap 2Stap 2 Kies een hamvraagKies een hamvraag

Stap 3Stap 3 Bespreek je hamvraag Bespreek je hamvraag

Stap 4Stap 4 Formuleer een antwoordFormuleer een antwoord

Stap 5Stap 5 Rechtvaardig je antwoord Rechtvaardig je antwoord

Samen lezenSamen lezen

Korte verhalenKorte verhalen

Bob den Uyl, Met een voet in het graf René Appel, De invaller Martin Bril, Dood Oek de Jong, Rubberen roos Cees Nooteboom, Hoela Roald Dahl, Vergif

2 verhalen naar keuze (Abdolah, Biesheuvel, Campert, Uphoff, Wiener)

Voorbeeld:Voorbeeld: Kies een hamvraag (les 2) Kies een hamvraag (les 2)

Deze opdracht doe je in een groepje van drie à vier. a) Lees elkaars vragen bij “Dood”. b) Kies samen één vraag die jullie belangrijk vinden: een gezamenlijke hamvraag. c) Schrijf jullie vraag op een groot vel papier.

Voorbeeld:Voorbeeld: Samen lezen (les 6) Samen lezen (les 6)

“Samen met een klasgenoot kies je twee korte verhalen. Je leest beide verhalen. Tijdens het lezen stel je jezelf vragen over het verhaal. Na afloop van het lezen formuleer je (los van je partner) één of twee hamvragen naar aanleiding van de verhalen.

Vervolgens voer je samen over elk verhaal een gesprek. Over het ene verhaal maak jij een verslag, en over het andere verhaal maakt je klasgenoot een verslag. In je verslag kom je terug op het gesprek dat je over ‘jouw’ verhaal hebt gevoerd met je klasgenoot.”

Het verslagHet verslag

Vermeld de titel van jouw verhaal.

Vermeld ook de hamvragen die in jullie gesprek aan de orde zijn geweest.

Vertel in je verslag welke ideeën voor mogelijke antwoorden jullie besproken hebben, en welk antwoord jij

het beste vindt.

Probeer je antwoord zo goed mogelijk te rechtvaardigen.

Geef tot slot een persoonlijke terugblik op het verhaal en op jullie gesprek.

VoorstellenVoorstellen

Polly den TenterPolly den Tenter Leraar Nederlands en CKV 1Leraar Nederlands en CKV 1

Mondriaan College Oss, Mondriaan College Oss,

school voor VMBO-T, HAVO en VWO school voor VMBO-T, HAVO en VWO 1400 leerlingen1400 leerlingen ICT-voorhoedeschoolICT-voorhoedeschool

A4C 2004-2005A4C 2004-2005

28 Leerlingen met een NT-profiel of 28 Leerlingen met een NT-profiel of

een NG-profieleen NG-profiel Geen lezersGeen lezers 3 Literaire boeken gelezen3 Literaire boeken gelezen

Werken met de methodiek Vragen stellenWerken met de methodiek Vragen stellen

GewenningGewenning Er zijn geen goede antwoordenEr zijn geen goede antwoorden

Prettige lessenPrettige lessen Goed gevoel aan het eindGoed gevoel aan het eind

ResultatenResultaten

Meer vragenMeer vragen

““Ik heb geleerd dat sommige verhalen vragen oproepen Ik heb geleerd dat sommige verhalen vragen oproepen die je als lezer niet kunt beantwoorden”die je als lezer niet kunt beantwoorden”

““Ik heb gemerkt dat je een verhaal beter begrijpt door Ik heb gemerkt dat je een verhaal beter begrijpt door erover te praten met anderen”erover te praten met anderen”

““Ik heb weinig van de lessen geleerd”Ik heb weinig van de lessen geleerd”

Effect op termijnEffect op termijn

SituatieSituatie

Methode: Dautzenberg, Literatuur en Methode: Dautzenberg, Literatuur en literatuurgeschiedenisliteratuurgeschiedenis

Verhalen lezen 1 en 2 behandeldVerhalen lezen 1 en 2 behandeld Lessencyclus, vervangend voor Verhalen lezen 3 en 4Lessencyclus, vervangend voor Verhalen lezen 3 en 4 Internet is ijkpuntInternet is ijkpunt

Vergelijking met A4B 3005-2006Vergelijking met A4B 3005-2006

Behandeling Behandeling

HoelaHoela van Cees No van Cees Noooteboomteboom, en, en

HoningeilandHoningeiland van Manon Uphof van Manon Uphofff

KanttekeningenKanttekeningen

Verhalen met lege plekkenVerhalen met lege plekken Objectiviteit vragen en antwoordenObjectiviteit vragen en antwoorden Dieper gaande resultatenDieper gaande resultaten

Opzet onderzoekOpzet onderzoek

10 klassen (ca. 250 leerlingen) 4-havo/vwo/aso10 klassen (ca. 250 leerlingen) 4-havo/vwo/aso

9 docenten9 docenten

8 lesuren (6 lessen + voor- en natoetsen)8 lesuren (6 lessen + voor- en natoetsen)

voor- & natoets: 2 korte verhalen voor- & natoets: 2 korte verhalen

- eerste reacties - eerste reacties

- waardering- waardering

- interpretatievragen - interpretatievragen

Resultaten van het onderzoek Resultaten van het onderzoek

Vragen tijdens lezenVragen tijdens lezen

0

2

4

6

8

10

voortoets natoets

veel lezers

weinig lezers

niet-lezers

Kwaliteit van interpretatieKwaliteit van interpretatie

7

8

9

10

11

voortoets natoets

veel lezersweinig lezersniet-lezers

VerhaalwaarderingVerhaalwaardering

5

5,5

6

6,5

voortoets natoets

veel lezersweinig lezers

niet-lezers

Leerervaringen (top 3)Leerervaringen (top 3)

Ik heb geleerd dat

…mensen hetzelfde verhaal heel verschillend interpreteren.

…sommige verhalen vragen oproepen die je als lezer niet kunt beantwoorden.

…je een verhaal beter begrijpt door erover te praten met anderen.

ReactiesReacties

Denise (4 aso):

“Door die belangrijke vragen te kiezen en door die verschillende antwoorden te overwegen, ontdek je ook wel een beetje de kern van het verhaal, waar het om draait. En ja, de diepere betekenis misschien. Dat is wel interessant om te weten.”

“Ik vond het wel een goeie aanpak. Dan dacht je er tenminste echt over na, wat nou het belangrijkste was van het verhaal. En als je dat dan daarna met anderen overlegt, dan kwam je ook steeds meer: ‘O ja, daar had ik niet aan gedacht’ en zo. Dus dat vond ik op zich wel goed.”

Tom (4 vwo):

ConclusiesConclusies

leerlingen gaan meer vragen stellen

worden zich bewust van meerduidigheid

bij ‘niet-lezers’: verhaalbegrip neemt toe

verhaalwaardering: positieve trend

open aanpakopen aanpak

vergt gewenningvergt gewenning

niet alle teksten hiervoor geschiktniet alle teksten hiervoor geschikt

lesmateriaal:lesmateriaal:

http://www.ilo.uva.nl/homepages/tanja/

contact:contact:

T.M.Janssen@uva.nl