TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN EKOLÜ: IIisamveri.org/pdfdrg/D02193/2007_VIII_19/2007_VIII_19...Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN

Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8 [2007], sayı: 19, ss. 165-186.

Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi

TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN EKOLÜ - II

TASAVVUF ALANINDA ÇALIŞMA YAPAN ALMAN

ORYANTALİSTLER VE ESERLERİ

Salih ÇİFT *

Bu makalede, daha önce tasavvuf alanındaki çalışmalarının tarihsel gelişimi

hakkında ana hatlarıyla bilgi verilen Alman Ekolü’ne1 mensup başlıca or-

yantalistler ve bunların gerçekleştirdikleri araştırmalar üzerinde durulacak-

tır. Bu doğrultuda, öncelikle söz konusu gruba dâhil olan bilim adamlarının

kısa biyografileri aktarılacak, ardından bunların tasavvuf sahasında yaptık-

ları çalışmaların dökümü verilecektir. Amaç, tasavvuf tarihi ve düşüncesiyle

ilgili olarak yaklaşık üç yüz yıldan beri önemli ürünler vermekte olan Al-

man ekolüne bağlı isimleri ve eserlerini toplu halde sunmak ve bu sahada

araştırma yapmak isteyenlere kısmen de olsa faydalı olmaktır.

Burada, devam etmekte olan bir faaliyeti belli bir noktada dondurmak

gibi sıkıntılı bir durumun mevcut olduğunun farkındayız. Ayrıca bu yazıda

aktarılacak olan bilgilerin bütünü yansıttığı iddiasından da uzağız. Zira

burada yalnızca şu ana kadar ulaşılabilen bilgilere yer verilmiş olup bundan

sonraki çalışmalarda bunlara ilaveler söz konusu olacaktır.

Kaynaklar Üzerine

Biyografiler ve eser listeleri oluşturulurken başvurulan en önemli kaynak

Rudi Paret’in The Study of Arabic and Islam at German Universities, German

Orientalists Since Theodor Nöldeke (Wiesbaden 1968) adlı çalışmasıdır. Ancak

buradaki bilgilerin oldukça sınırlı olduğu ifade edilmelidir. Zira küçük ha-

cimli olan bu kitap genel olarak Alman oryantalistleri bahis konusu etmekte,

küçük bir bölüm ayırdığı tasavvuf sahasındaki isimler ve eserler hakkında

ayrıntılı bilgi vermemektedir. İstifade edilen bir diğer eser Necib el-

* Ar. Gör. Dr., Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tasavvuf Anabilim Dalı.

1 Bu makalenin birinci bölümü olarak hazırlanan çalışma için bk. Salih Çift, ‚Tasavvuf

Araştırmalarında Alman Ekolü I: Tarihsel Boyut‛, Tasavvuf, yıl: 8, sayı: 18 (Ocak-Haziran

2007), ss. 177-190. Ayrıca Alman Ekolü şeklindeki isimlendirmeyle ilgili olarak bir önceki makalede ayrıntılı bilgi verilmiştir.

166 | Salih ÇİFT

Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8 [2007], sayı: 19

Akîkî’nin el-Müsteşrikûn (Kahire ts.) adlı kitabıdır. Bu eserde mevcut malu-

mat ise eksik ve kısmen de hatalıdır. Abdurrahman Bedevî’nin Mevsuatü’l-

müsteşrikîn (Amman 2003) isimli eseri de müracaat edilen kaynaklardandır.2

Diğerlerine göre nisbeten yeni bir çalışma olmasına rağmen maalesef bura-

daki bilgiler de konumuz açısından yetersiz kalmaktadır. Özellikle biyogra-

fik malzemenin derlenmesinde başta Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi-

si’nde (DİA) mevcut olan bilgilerden yararlanılmıştır. Ancak, bilhassa tasav-

vuf sahasındaki faaliyetleri ile bilinen önemli bazı isimlerin bu ansiklopedi-

de yer almadığı müşahede edilmiştir.3 Bunlardan başka, başta batıda gerçek-

leştirilenler olmak üzere, birçok farklı eserden istifade edilerek olabildiğince

geniş bir liste oluşturulmaya çalışılmıştır. Ancak özellikle çağdaş müsteşrik-

lerin biyografilerini temin hususunda karşılaşılan güçlükler aşılamadığın-

dan bunların yalnızca belli çalışmalarına atıfta bulunulmuştur.

İsimler ve Eserler

1.Olearius, Adam (1599-1671)

Ascherssleben’de doğdu, Gottorp’da öldü. 1620 yılında Leipzig’de üniversi-

teye başladı. Teoloji, matematik, coğrafya ve astronomi eğitimi aldı.4 Bir

görüşe göre İran şiirini batıya tanıtan ilk isim Olearius’tur. Onun 1633 yılın-

da resmi görevle geldiği İran’da yaptığı gözlemlere dayanarak verdiği bilgi-

ler bilhassa önemlidir. O Firdevsî, Sâdî, Hâfız ve Nizâmî gibi isimlerin de

aralarında bulunduğu şairlere yer vermek suretiyle batı dünyasında tasav-

vufî şiirin ilk tanıtımını yapmış olmaktadır.5

2.Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von (1774-1856)

1789’da Viyana’da Orientalische Akademie’ye giren Hammer, burada ter-

cüman olarak yetiştirilmek üzere on yıl eğitim gördü. 1799 yılında İstanbul’a

diplomatik görevle gönderildi. Uzun yıllar boyunca değişik vesilelerle Os-

manlı Devleti ve Mısır’ı tanıma imkanı buldu. Osmanlı ve İslam kültürüne

dair pek çok kıymetli eserin mütercim ve nâşiridir. 6

a. ‚Anzeigeblatt (Rebabnâme)‛, Jahrbucher der Litteratur, XLVIII (1829),

2 Abdurrahman Bedevî, Mevsuatü’l-müsteşrikîn, Amman 2003.

3 DİA’da haklarında bilgi bulunmayan bu isimlerden bazıları şunlardır: Ernst Bannerth,

J.M.S. Baljon.

4 Bk. http://www.bautz.de/bbkl/o/olearius_a.shtml

5 Farhang Jahanpour, ‚Western Encounters with Persian Sufi Literature‛, The Heritage of Sufism (ed. Leonard Lewisohn), Oxford 1999, ss. 25-59.

6 İlber Ortaylı, ‚Hammer-Purgstall‛, DİA, c. XV, ss. 491-494.

Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü – II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler | 167


s. 103 v.d.

b. Bericht Über den zu Kairo Erschienen Türkischen Comentar

(Kommentar) des Mesnevi-i Dschelaleddin Rumi’s, Viyana 1851.7

c. Zwei Abhandlungen zur Mystik und Magie des Islams (ed.

Annemarie Schimmel) Viyana 1975.8

d. Mahmud Schebisteri’s Rosenflor der Geheimnisses, Pest-Leipzig

1830.9

3.Rückert, Friedrich (1788-1866)

Alman ilim adamı ve şair. Schweinfurt’da doğdu. Würzburg ve Heidelberg

üniversitelerinde eğitim gördü. Doğu dilleri ve şiiri üzerine çalışmalar yaptı.

1826 yılında Erlangen Üniversitesi’nde profesör olarak çalışmaya başladı.

Daha sonra Berlin’de çalışmalarına devam etti. Arapça, Farsça ve Çince’den

şiir çevirileri mevcuttur.10

a. Gesammelte Werke, Aus den Ghaselen des Mewlana Dschelaladdin,

Stutgart 1819.11

b. Ostliche-Rosen, Leipzig 1822.12

c. Die Makamen des Hariri Tübingen 1826. 13

d. Aus Wahl aus den Diwanen des Grössten Mystischen Dichters Persiens

Mevlana Dschelaleddin Rumi, Becs 1838.14

e. Ghaselen des Dschelaleddin Rumi, Stuttgart 1913.15

4.Tholuck, Friedrich August Deofidus (1799-1877)

Breslau’da doğdu. Halle’de öldü. Henüz 17 yaşında iken 19 tane dil biliyor-

du. Breslau’da başladığı üniversite eğitimine Berlin’de devam etti. Çeşitli

araştırmalar için bir süre Oxford ve Paris’te bulundu. 1825 yılından vefatı

7 ‚Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinin Kahire’de Yayımlanan Türkçe Şerhi Hak-

kında Bildiri.‛ Almanca eser ve makale isimlerinin Türkçe’ye aktarılması noktasındaki

değerli katkılarından dolayı mesai arkadaşım Dr. Abdurrahim Kozalı’ya en içten teşek-kürlerimi arz ediyorum.

8 İslâm’da Tasavvuf ve Büyü ile İlgili İki Araştırma.

9 Mahmûd Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz adlı eserinin Almanca çevirisinin orijinal metniyle

birlikte neşridir.

10 http://www.bautz.de/bbkl/shtml

11 Toplu Eserler: Mevlânâ Celâleddîn’in Gazellerinden Seçmeler.

12 Dîvân-ı Kebîr’den seçilmiş şiirlerin Almanca çevirisidir.

13 Harîrî’nin Makamât’ının neşridir.

14 İranlı Mutasavvıf Şâirlerin En Büyüğü Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Dîvan’ından Seç-meler.

15 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Gazelleri.

168 | Salih ÇİFT


olan 1877’ye kadar Halle Üniversitesi’nde görev yaptı.16 Tasavvufla ilgili

çalışmalarında tasavvufun varlık görüşünü bir çeşit panteizm olarak tanım-

layıp Neopltonizmle karşılaştırmaktadır. Buna rağmen ortaya koyduğu

eserler ile tasavvufun batı dünyası tarafından tanınmasına katkıda bulun-

muş ve bazı İngiliz şairleri de etkilemiştir.17

a. Sufismus, sive Theosophia Persarum Pantheistica, Berlin 1821.18

b. Blüthensammlung aus der Morgenlandischen Mystik, Berlin 1825.19

Rosen, Georg (1820-1891)

Ünlü müsteşrik Friedrich Rosen’in babasıdır. Diplomat olarak görev yap-

mıştır. Ortadoğu ülkelerindeki görevleri oğlunun yetişmesi için önemli bir

fırsat oluşturmuştur.20

Mesnevi Oder Doppelverse des Scheich Mevlana Dschalal ad-Din Rumi,

Leipzig 1849; Münih 1913.21

Gosche, Richard. (1824-1889)

Batıda Gazzalî’nin eserleri ile ilgili çalışmaları başlatan kişidir. Gazzâlî’nin

kırk kadar eserini değerlendirerek ona nisbetini tartışmıştır.22

‚Über Ghazzalis Leben und Werke‛, Philologische und Historische

Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenchaften zu Berlin, 1858, ss.

239-311.23

Sprenger, Aloys (1813-1893)

İslam kültürü ile ilgili çok sayıda eserin yayımını gerçekleştirmiştir.24

Dictionary of the technical terms of the Sufies, Kalküta 1845.25

16 Biyografisi hakkında bk. http://www.bautz.de/bbkl/t/tholuck_f_a_g.shtml

17 Jahanpour, Farhang, ‚Western Encounters with Persian Sufi Literature‛, The Heritage of Sufism v. III (ed. Leonard Lewisohn-David Morgan), Oxford 1999, s. 47.

18 Tholuck bu çalışmasında Aziz Nesefî’nin (ö. 700/1300) Maksâd-ı Aksâ adlı eserinden büyük

ölçüde yararlanmıştır, bk. Düzen, İbrahim, ‚Aziz Nesefî‛, DİA, IV, s. 345 (344-346).

19 Doğu Mistisizminden Seçki.

20 Bedevî, Abdurrahman, Mevsu’atü’l-müsteşrikîn, Amman 2003, s. 286.

21 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin, Mesnevî’sinin 1. defterinden 644 beytin mealen ve naz-

men Almanca’ya tercümesidir.

22 Karlığa, H. Bekir, ‚Gazâli‛, DİA, c.XIII, s. 524.

23 ‚Gazzâlî’nin Hayatı ve Eserleri.‛

24 Akîkî, II, s. 277-78; Dursun, Davut, ‚Avusturya‛, DİA, c. IV, s. 180.

25 Abdürrezzak es-Semerkandî’nin Istilâhâtü’s-sûfiyye adlı eserinin neşridir.



Trumpp, Ernst (1828-1885)

Besigheim’de doğdu, Münih’de öldü. Tübingen Üniversitesi’nde okudu.

Bilhassa Sanskritçe ve Arapça üzerine yoğunlaştı. İsrail ve Hindistan gibi

ülkelerde alanında araştırmalar yaptı. Daha sonra Münih Üniversitesi’nde

Profesör olarak görev yaptı.26

‚Einige Bemerkungen zum Sufismus‛, Zeitschrift der Deutschen

Morgenlandischen Gesellchaft 16 (1862).27

Ethe, Hermann (1844-1917)

1867 yılından itibaren Münih Üniversitesi’nde Doğu dilleri okutmuş, 1872

yılında Oxford’a davet edilerek daha önce başlatılmış olan Bodleian Kütüp-

hanesi’ndeki Farsça, Türkçe, Hintçe ve Peştuca yazmaların kataloğunu ha-

zırlama çalışmalarını yürütmek için görevlendirilmiştir. Sözü edilen diller

üzerine yaptığı yayınlarla tanınmaktadır.28

a. König und Derwisch. Romantisch-Mystisches Epos vom Scheich Hi-

lali, dem Persischen Original Treu Nachgebildet, Leipzig 1870.29

b. ‚Die Rubâis des Abu Sa’id ibn Abulchair‛, Sitzungsberichte der

Bayrischen Akademie der Wissenchaften, Philologischhistorische

Klasse, Münih 1875-1878.30

c. Die Mystische, Didaktische und Iyrische Poesie unddas Spatere

Schrifthum der Perser Hamburg 1888.31

Goldziher, Ignaz (1850-1921)

Yahudi bir aileye mensuptur. ya, oradan da Macaristan’a göçmüştür. Ol-

dukça velûd bir müellif olan Goldziher’in çeşitli dillerde yayınladığı kitap

ve makalelerin sayısı 700’ü aşmaktadır.32

Vorlesungen über den Islam, Heidelberg 1910, 1963.33

26 Biyografisi hakkında bk. http://www.bautz.de/bbkl/t/trumpp_e.shtml

27 ‚Tasavvufa Dair Bazı Mülahazalar.‛

28 Akîkî, c.II, s. 86; Küçükcan, Talip, ‚Ethe, Hermann‛, DİA, c.XI, s. 488.

29 Padişah ve Derviş: Şeyh Hilâlî’nin Romantik Mistik Şiirleri. Orijinal Baskıdan Fotokopi.

30 ‚Ebû Saîd Ebu’l-Hayr’ın Rubâîleri.‛

31 Mistik, Didaktik İran Şiiri ve Geç Dönem İran Edebiyatı.

32 Akîkî, c.III, ss. 40-42; Hatiboğlu, Mehmet S., ‚Goldziher, Ignaz‛, DİA, c.XIV, ss. 102-105.

33 Bu kitapta zühd ve tasavvufa özel bir bölüm ayrılmıştır.

170 | Salih ÇİFT


Jacob, Karl Georg (1862-1937)

Şarkiyatçı ve Türkolog olan Jacob, Osmanlı, Arap, Güney ve doğu Asya

gölge oyunu ve kukla tiyatrosu ile Arap tarihi ve edebiyatı üzerine araştır-

malar yapmıştır. Daha ziyade Osmanlı diplomasisi, tasavvuf ve halk edebi-

yatı gibi alanlara ilgi duymuştur.34

a. Beitrage zur Kenntnis des Derwisch-Ordens der Bektaschis, Berlin

1908.35

b. Die Bektaschijje in İhrem Verhaltnis zu Verwandten Erscheinungen,

Münih 1909.36

c. ‚Fortleben von Antiken Mysterien und Alt-Christliechem im Islam‛,

Der Islam, II (1911).37

d. Das Vilajet-name des Hadschim Sultan, Berlin 1914.38

e. Die Weisen Narren des Naisaburi, Bonn 1910.39

Horten, Max (1874-1945)

İlahiyat, felsefe ve doğu dilleri eğitimi almıştır. Fârâbî’nin Füsûsu’l-hikem adlı

eseri üzerine hazırladığı tezle 1904’te doktorasını tamamlamıştır. Horten

Katolik inancına bağlı bir şarkiyatçıdır ve bu bağlılık onun ilmî tavrını

olumsuz yönde etkilemiştir. Fakat skolastik felsefeyi ve Arapça terminolojiyi

iyi bilmesi bu konularda ilgi çekici eserler vermesini sağlamıştır.40

a. Mystische Texte aus dem Islam. Drei Gedichte des Ibn Arabi (1240),

Bonn 1912.41

b. Die Philosophie der Erleuchtung nach Suhrawardi (1191), Halle

34 Akîkî, ss. 407-408; Kreiser, Klaus, ‚Jacob, Georg‛, DİA, c. XXIII, ss. 567-568.

35 Bektaşilik hakkındaki bu eser, Bektaşiliğin tarihi, yayıldığı alanlar ve kültürünü ele alır.

Bunun yanında söz konusu tarikatla ilgili rivayetleri de eleştiri süzgecinden geçirir. Eser içerisinde ayrıca Harputlu İshak Efendi’nin Bektaşiliğe reddiye olarak kaleme aldığı

Kâşifu’l-esrâr ve dâfiu’l-eşrâr adlı kitabın Almanca çevirisi de mevcuttur. Jacob’un bu eseri

hakkındaki değerlendirme için bk. Birge, John Kingsley, The Bektashi Order of Dervishes, s. 18.

36 Bu eserde Bektaşilik öğretisi, pratikleri ve Hıristiyan, Gnostik, Şii ve Pagan kökenleri

araştırılmaktadır. Ayrıca benzeri tasavvufi hareketlerle ilişkisi ele alınmaktadır.

37 ‚İslâm’da Grek ve İlk Dönem Hıristiyan Mistiklerinin Etkisi‛

38 Rudolf Tschudi ile birlikte gerçekleştirilen bu çalışma Hacım Sultan Vilâyetnâmesi’nin

neşridir.

39 Schimmel, s. 454; Akîkî, c.II, s. 409. Nisaburî’nin Ukala-i mecânîn adlı eseri üzerine olan bu

çalışma müellifin doktora tezidir.

40 Bedevî, s. 618; Kahraman, Kemal, ‚Horten, Max‛, DİA, c. XVIII, ss. 245-247.

41 İbn Arabi’nin üç şiirinin açıklamalı çevirisidir.



1912, Hildesheim 1981.42

c. Die Sittlich Religiösen Ideale der Bektaschi-Mönche, Berlin 1917.43

d. Die Religiösen Vorstellungen des Volkes im Heutigen Islam, Halle

1917.44

e. Indische Strömungen in der Islamischen Mystik: I Zur Geschichte

und Kritik Leipzig 1927); II Lexikon Wichtigster Termini in der

Islamischen Mystik. Terminologische Untersuchungen zu

grundlegenden Texten Islamischer Frühmystik in Persien um 900,

Heidelberg 1928.45

f. Der Islam in Seinem Mystisch-Religiösen Erleben, Düsseldorf 1928.46

g. ‚Der Sinn der Islamischen Mystik‛, Scientia, Haziran 1927.47

Kahle, Paul Ernst (1875-1964)

Dönemindeki birçok şarkiyatçı gibi Hıristiyan ilahiyatçısı olarak yetişen

Kahle ilmi hayatında iki ayrı alanda çalışmış ve bunlara önemli katkılarda

bulunmuştur. Bu sahalar Ahd-i atik ve İslam araştırmalarıdır. Bilhassa Mısır

tarihi üzerine yoğunlaşmıştır. Fütüvvet kurumuna dair araştırmaları da

önemlidir.48

On the Organisation of the Dervish Orders in Egypt, 1916.49

Littmann, Enno (1875-1958)

Oldenburg’da doğdu. Oryantalizm sahasındaki hocaları arasında Georg

Jacob da vardır. Göttingen, Bonn ve Tübingen Üniversitelerinde doğu dilleri

hocalığı yapmıştır.50

a. Ahmed el-Bedawi, Ein Lied auf den Agyptischen National heiligen,

Mainz 1950.51

b. Islamisch-Arabische Heiligenlieder, Wiesbaden 1951.52

42 Sühreverdi-i Maktûl’ün Hikmetü’l-işrâk adlı eserinin çevirisidir.

43 Bektaşi dervişlerinin geleneksel dînî ideallerini konu alan bir eserdir.

44 Günümüz İslâm’ın Halkın Dinî Tasavvurları.

45 İslâm tasavvufu üzerindeki Hint etkisini konu edinen bir eserdir.

46 Dînî-tasavvufî hayata dair bir eserdir.

47 ‚İslâm Mistisizminin Anlamı.‛. Diğer Eserleri için bk. Sezgin, GAS, c.XIV, ss. 531-38.

48 Akîkî,c. II, s. 441; Görgün, Tahsin, ‚Kahle‛, DİA, c.XXIV, ss. 191-192; Bedevî, ss.452-455.

49 Mısır’da Tarikatların Yapılanması.

50 Bedevî, ss. 512-513.

51 Ahmed el-Bedevî: Mısır Milletinden Kutsal Bir Nefes.

52 Müslüman-Arap İlâhîleri.

172 | Salih ÇİFT


Menzel, Theodor (1878-1939)

a. “Bekrî Mustafa Bei Mehmet Tewfik‛, Ksz VII (1906), s. 83-89.

b. ‚Das Bektasikloster Sejjid-i Ghazi‛, MSOS XXVIII (2) (1925), ss. 92-

125.53

c. ed-Deraviş (Kahire, 1932)54

Hartmann, Richard (1881-1965)

Bir Protestan papazının oğlu olarak dünyaya gelmiş ve 1899-1904 yılları

arasında Tübingen’de Protestan ilahiyatı tahsil etmiştir. Daha sonra Ber-

lin’de Arapça, İbranice ve Türkçe eğitimi almıştır. ‚Kuşeyrî’ye Göre Tasav-

vuf‛ doçentlik tezinin adıdır. Aslında ilgi alanı geniş bir kültür tarihçisi olan

Hartmann’ı, yaptığı Protestan ilahiyatı tahsili tasavvufa yöneltmişse de,

daha çok döneminin hâkim ideolojisini teşkil eden milliyetçilik akımı, bu-

nun İslam dünyasındaki etki ve yansımaları, Filistin’in ortaçağ ve daha son-

raki dönemlerine ait tarihi konularla ilgilenmiştir.55

a. Das Sufitum nach al-Kuschairi, Hamburg 1914.56

b. Al-Kuschairis Darstellung des Sufitums, Berlin 1914.57

c. ‚As-Sulami’s Risâlât al-Malâmatiya‛, Der Islam, 8 (1918).

d. ‚Zur Frage nach der Herkunft und den Anfangen des Sufitums‛,

Der Islam, 6/7 (1915).58

Von Staden, Hermann (?)

Mesnevi Oder Doppelverse des Schiech Mevlana Dschalaleddin-i Rumi,

Münih 1913.

Wensinck, Arend Jan (1882-1939)59

‚Ghazali’s Mishkât al-Anwâr‛, Semietische Studien, Leiden 1941.

Taeschner, Franz (1888-1967)

a. ‚Das Futuwa-Rittertum des Islamischen Mittelalters‛, Beitrage zur

53 ‚Seyyid Gâzî Bektaşi Tekkesi‛

54 Akîkî, c. II, s. 443.

55 Akpınar, Turgut, ‚Hartmann, Richard‛, DİA, c.XVI, ss. 250-251.

56 Kuşeyrî’ye Göre Tasavvuf.

57 Kuşeyrî’nin Risâle’sinin Almanca çevirisidir.

58 ‚Tasavvufun Menşei ve Başlangıcı Sorunu‛

59 Akîkî, c.II, s. 319.



Arabistik, Semitistik un Islamikunde (ed. R. Hartmann, H. Scheel), Le-

ipzig 1944.60

b. ‚As-Sulamis Kitab al-Futuwwa‛, Festschrift J. Pedersen, Kopenhag

1953.

c. Mevlana und Sein Mausoleum, Konya 1959.61

d. ‚Mevlana und das Achitum‛, Mevlana Yıllığı, 1963, s. 5-6.62

e. Zünfte und Brüderschaften im Islam, Zürih 1979.63

f. ‚Zwei Gazels von Gülşehri‛, Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s.

479-485.64

Babinger, Franz (1891-1967)

Almanya’da doğan ve Felsefe tahsili gören Babinger savaş yıllarında bir süre

asker olarak Türkiye’de kalmıştır. 1948 yılında Münih Ludwig Maximilian

Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nin Yakındoğu Tarih ve Medeniyeti ve Türko-

loji Kürsüsü’nün başına geçmiştir.65

a. Schejch Bedr ed-Din, der Sohn des Richters von Simaw66, Berlin

1921.

b. ‚Das Bektashi-Kloster Demir Baba‛, MSOS, XXXIV (1931), s. 1-10.

c. Die Vita (Menâqıbnâme) des Schejchs Bedr ed-Din,67 Leipzig 1943.68

d. ‚Zur Frühgeschichte des Naqschbendi-Ordens‛, Der Islam, 13 (1923,

14 (1925).69

Ritter, Helmut (1892-1971)70

a. Al-Ghazali, Das Elixir der Glückseligkeit, Jena 1923.71

b. Ahmad Ghazzâlî’s Aphorismen Über die Liebe, İstanbul 1942.72

c. ‚Zum Mesnewi-Text‛, Orientalische Literaturzeitung, 31, c. 1928, ss. 4-

60 ‚İslâm Ortaçağında Fütüvvet‛

61 Mevlânâ ve Mevlânâ Müzesi. Mehmet Önder’in eserinin Almanca’ya çevirisidir.

62 ‚Mevlânâ ve Ahîlik.‛

63 Fütüvvetle ilgili bir eserdir.

64 Gülşehrî’nin (ö. 717/1317) Kerâmât-ı Ahî Evrân nüshasında yer alan iki gazelinin neşridir.

65 Eyice, Semavi, ‚Babinger, Franz‛, DİA, c.IV, ss. 390-392.

66 ‚Simavna kadısının oğlu Şeyh Bedreddin‛. Babinger’in Doçentlik tezidir.

67 ‚Şeyh Bedreddin’in Menâkıbnâmesi‛.

68 Akîkî, c.II, ss. 458-459.

69 ‚Nakşbendî Tarikatının İlk Dönem Tarihine Dair.‛

70 Akîkî, c. II, ss. 460-462.

71 Gazzâlî, Kimyâ-yı Saadet.

72 Ahmed Gazzâlî’nin Sevânihu’l-uşşâk adlı eserinin tenkildi neşridir.

174 | Salih ÇİFT


9. 73

d. ‚Das Proomium des Mathnawi-i Mawlawi‛, ZDMG, 93 (1932), s.

169-196.

e. ‚Lemaat (Iraqî)‛, Philologika, VII, Der Islam 21/1933/ s. 95-99.

f. ‚Studien zur Geschichte der Islamischen Frömmigkeit: I Hasan al-

Basri‛, Isl., XXI (1933), s. 1-83.74

g. ‚Philologika XI. Maulana Celaleddin Rumi und sein Kreis‛ (Der

Islam, 26 (1942), s. 116-158; 221-249.75

h. ‚Der Reigen der ‘Tanzenden Derwische‛, Zeitschrift für Vergleichende

Musikwissenschaft 1, 1933, s. 28-40.76

i. İlahi-Name. Die Gesprache des Königs mit Seinen Sechs Söhnen.

Eine Mystische Dichtung von Feidaddin Atar, Bibl. Islamica 12,

1940.77

j. ‚Neue Literatur über Maulana Celaluddin Rumi und Seinen

Orden‛, Oriens, XIII-XIV (1961), s. 342-354.78

k. ‚Die Mevlanafeier in Konya vom 11-17 Dezember 1960‛ Oriens, XV

(1962), s. 249-270.79

l. Das Meer der Seele, Leiden 1955, 1978.80

Thylmann, Karl (1888-1916)81

Ghaselen des Dschelaleddin Rumi, Stuttgart 1912.82

Gross, Eric (?)

Das Vilajet-Name des Haggi Bektasch, Ein Türkisches Derwischevangelium,

Leipzig 1927.83

73 ‚Mesnevî Metnine Dair‛

74 ‚Müslüman Dindarlığının Tarihine Dair Araştırmalar: I hasn-ı Basrî.‛

75 ‚Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Çevresi.‛

76 ‚Semâzen Dervişler Halkası.‛

77 İlâhînâme. Padişahın Altı Oğlu ile Konuşması. Ferîdüddîn-i Attâr’a Ait Tasavvufî Bir Şiir.

78 ‚Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Tarikatı Üzerine Yeni Bir Literatür.‛

79 ‚11-17 Aralık 1960’ta Konya’da Şeb-i Arûs Töreni.‛

80 Ruh Deryası.

81 http://www.bautz.de/bbkl/t/thylmann_k.shtml

82 Celâleddîn-i Rûmî’nin Gazelleri.

83 Hacı Bektaş-ı Veli Vilâyetnâmesi’nin neşridir.



Nyberg, Hendrik Samuel (1889-1974)

İsviçreli şarkiyatçı. 1924-25 yıllarında Kahire’de bulundu. Doktora çalışması

İbn Arabî’nin küçük bir risalesi üzerinedir. Daha sonraları Farsça üzerine

yoğunlaşmış ve bu alanda eserler vermiştir.84

a. Kleinere Schriften des Ibn Arabi, Leiden 1919.85

b. Schriecke, Bernherd (1890-1945):86

c. es-Sufiyye fi Jawa (1916, Dr. Tezi).

Braune, Walter (?)

Die Futuh al-Gaib das Abdal-Qadir, Leipzig 1933.87

Fück, Johann W. (1894-1974)

Almanya’nın değişik üniversitelerinde filoloji ve şarkiyat eğitimi görmüştür.

1930-35 yılları arasında Dakka Üniversitesi’nde Arap dili ve İslam araştırma-

ları profesörü olarak çalışmıştır.88

‚Die Sufische Dichtung in der Landessprache des Panjab‛,

Orientalistische Literaturzeitung, 43 (1940).89

Bannerth, Ernst (1895-1976)90

a. Das Buch der vierzig Stufen von Abd al Karim al Gili. Viyana 1956. 91

b. ‚La Khalwatiyya en Egypte. Quelques Aspects de la vie d’une

Confrerie‛, MIDEO, 8 (1964-66).92

Schaeder, Hans Heinrich (1896-1957)

Göttingen’de doğmuştur. Sâmi diller üzerine eğitim görmüştür. Özellikle

eski İran dinleri alanına yoğunlaşmıştır. İlgili sahalarda Almanya’nın deği-

84 Bedevî, s. 592.

85 İbn Arabî’nin, İnşâu’d-devâir, Ukletü’l-müstevfîz ve Tedbirâtü’l-ilâhiyye adlı eserlerini ihtiva etmektedir.

86 Akîkî, c. II, s. 321.

87 Abdülkâdir Geylânî’nin Fütûhu’l-gayb adlı eserinin Almanca çevirisidir.

88 Akîkî, c. II, ss. 463-464; Schmiede, H. Ahmed, ‚Fück Johann W.‛, DİA, c. XIII, ss. 247-248.

89 ‚Pencap Millî Dilinden Tasavvufî Şiir.‛

90 Akîkî, c. II, ss. 287-88.

91 Abdülkerîm Cîlî’nin Kitâbu Merâtibi’l-vücûd’u.

92 ‚Mısır’da Halvetîlik.‛

176 | Salih ÇİFT


şik üniversitelerinde hocalık yapmıştır.93

a. ‚Hasan al-Basri. Studien zur Frühgeschichte des Islam‛, Der Islam,

13 (1923).94

b. ‚Zur Stifterlegende der Bektaschis‛, Orientalistische Literaturzeitung,

12, 1928, s. 1038-1057.95

c. ‚Zur Deutung der Islamischen Mystik‛, Orientalistische

Literaturzeitung, 30 (1935).96

d. ‚Ibn al-Arabi‛, Orientalistische Literaturzeitung, (1925).97

Jansky, Herbert (1898-1981)

Avusturyalı Türkolog ve tarihçi olan Jansky Viyana Üniversitesi’nin Şarki-

yat Enstitüsü’nde Doğu dilleri, İslamî ilimler ve tarih eğitimi aldı. Pek çok

Doğu ve Batı diline vâkıf olan Jansky özellikle Türk dilini ve Türk kültürünü

iyi bilmekteydi. O, Türk edebiyatını, bu edebiyatın asıl kaynağını teşkil eden

ve geçmişten günümüze kadar gelen Türk kültür ve folklorunun İslamî un-

surlarla yoğrularak oluşturduğu halk hikayeciliğinin, türkülerin, saz şiirinin,

tekke şiirinin, tasavvufun, tarikatların ve daha pek çok unsurun bir bütünü

olarak görmüştür.98

a. ‚Neuere Literatur über den Bektaschiorden‛, OLZ, sy. 29 (1926)99

b. ‚Über die Liebe zu Gott‛, Jâsin, III, Viyana 1955.100

c. ‚Der Bektaschi-Dichter Edip Harabi‛, WZKM, sy. 56, 1960, s. 87-

98.101

d. ‚Zeitgeschichtliches in den liedern des Bektaschi-Dichters Pir Sultan

Abdal‛, Isl, sy. 39, 1964, s. 130-142.102

Spies, Otto (1901-1981)

Hukuku eğitimi almış ve doğu dilleri üzerine doktora yapmıştır. Alman-

ya’nın farklı üniversitelerinde öğretim üyeliği yapmıştır. Bonn’daki Oryan-

93 Bedevî, ss. 380-383.

94 ‚Hasan-ı Basrî: İlk Dönem İslâm Tarihi Araştırmaları‛

95 ‚Bektaşi Vakıflarına Dair‛

96 ‚İslâm Tasavvufunun Yorumuna Dair‛

97 Akîkî, c.II, s. 464.

98 Yüce, Nuri, ‚Jansky, Herbert‛, DİA, c. XXIII, ss. 569-570.

99 Bektaşilik üzerine yeni bir bibliyografya denemesidir.

100 Allah sevgisi üzerine Türk tasavvuf şiirinden örnekler ihtiva eden bir makaledir.

101 ‚Bektaşi Şairi Edip Harabî.‛

102 ‚Bektaşi Şairi Pir Sultan Abdal’ın Nefeslerinde Bugün‛



talist Araştırmalar Merkezi’ne atanmadan önce 1932-1936 yılları arasında

Müslümanların Hindistan’daki Aligarh Üniversitesi’nde profesör olarak

görev almıştır.

‚Drei Biographische Werke Über Sufis‛, Le Monde Oriental, 1930, ss. 31-

55.103

Kissling, Hans Joachim (1912-1985)

Münih, Viyana ve Breslau üniversitelerinde şarkiyat, Altaistik, İranistik ve

amme hukuku okudu. Franz Taeschner ve Carl Brokelmann gibi ünlü isim-

ler hocaları arasında yer almaktadır. Başta doğu dilleri olmak üzere pek çok

yabancı lisana vâkıftı. Türkoloji, Osmanlı tarihi, Osmanlı Dönemi tasavvuf

tarihi ve coğrafyası alanlarında çok sayıda eser kaleme alan Kissling özellik-

le tarikatların siyasi, toplumsal ve pedagojik rolleri üzerindeki çalışmalarıyla

tasavvuf tarihine önemli katkılarda bulunmuştur. Makaleleri üç cild haline

bir araya getirilmiş ve tasavvufa dair olan birinci cildine Das Derwischtum

(Münih 1986) adı verilmiştir.104

a. ‚Aq Sems ed-Din: Ein Türkischer Heiliger aus der Endzeit von

Byzans‛, Byzantinische Zeitschrift 44 (1951).105

b. ‚Aus der Geschichte des Chalvetiyye-Ordens‛, Zeitschrift der

Deuschen Morgenlandischen Gesellchaft 102 (1953).106

c. ‚Einiges über den Zijnije-Orden im Osmanischen Reiche‛, Der Islam

39 (1964).107

d. ‚Die Islamischen Derwischorden‛, Zeitschrift für Religions und

Geisteschichte 12 (1960).108

e. ‚Das Menaqybname Scheich Bedr ad-Dins‛, Zeitschrift der Deutschen

Morgenlandischen Gesellchaft 101 (1950).109

f. ‚The Role of the Dervish Orders in the Ottoman Empire‛, Studies in

Islamic Cultural History (ed. Gustave E. Von Grunebaum), Chicago

1954.110

g. ‚Sa’ban Veli und die Sa’baniyye‛, Serta Monacensia Franz Babinger

103 Akîkî, c. II, ss 468-469. ‚Sûiler Üzerine Üç Biyografik Eser‛

104 Akpınar, Turgut, ‚Kissling, Hans Joachim‛, DİA, c. XXVII, s. 72.

105 ‚Akşemseddîn: Bizans’ın Son Zamanlarında Bir Türk Velisi.‛

106 ‚Halvetiyye Tarikatının Tarihine Dair.‛

107 ‚Osmanlı Devletinde Zeyniyye Tarikatı Konusunda Bazı Değerlendirmeler.‛

108 ‚Müslüman Tarikatları.‛

109 ‚Şeyh Bedreddin Menâkıbnâmesi.‛

110 ‚Osmanlı İmparatorluğunda Tarikatların Rolü‛

178 | Salih ÇİFT


zum 15 Januar 1951 als Festgruss Dargebracht (der. H. J. Kissling, A.

Schmaus).111

h. ‚Die Wunder der Derwische‛, Zeitschrift der Deutschen

Morgenlandischen Gesellschaft 107 (1956).112

i. ‚Zur Frage der Anfange des Bektaschitums in Albanien‛, Oriens 15

(1962).113

j. ‚Zur Geschichte des Derwischordens der Bajramiyya‛,

Südostforschungen 15 (1956).114

k. ‚Zum Islamischen Heiligenwesen auf dem Balkan‛, Zeitschrift für

Balkanologie, 1963.115

Roemer, Hans Robert (1915-1997)

Arapça ve Farsça hocalığı yanında Alman Müsteşrikler Cemiyeti’nin baş-

kanlığını yapmıştır.116

es-Sûfiyyun (Kahire, 1953).

Baljon, Johannes Marinus Simon (1919-2001)

Marinus Simon Baljon, aslen Hollandalıdır. 18 Temmuz 1919’da, yukarıda

da işaret edildiği gibi, o zamanlar Hollanda sömürgesi olan Endonezya’da,

babasının resmî görevi sırasında, Modjowarno şehrinde doğdu. Daha sonra

yüksek tahsilini Utrecht Üniversitesi’nde (Hollanda) Teoloji, Arapça ve

Sanskritçe üzerine yaptı. Öğrenimini 1946-1948 arasında Londra’daki School

of Oriental and African Studies’de Urduca ve Arapça ile devam ettirdi. 1961

yılında Groningen Üniversitesi (Hollanda) Teoloji bölümüne öğretim üyesi

olarak atandı ve orada İslam, Budizm ve Hinduizm hakkında dersler verdi.

1971’de Leiden Üniversitesi’nde profesör oldu. Burada da İslam üzerine

dersler verdi. Bu süre içerisinde bir çok kitap ve makale yayınladı. 1984 yı-

lında emekliye ayrıldıktan sonra çalışmalarını evinde, Lahor ve Delhi’de

verilmiş olan fetvalar üzerinde devam ettirdi ve bu konuda dört makale

yayınladı.117

a. A mystical Interpretation of Prophetic Tales by an Indian Muslim:

111 ‚Şâbân-ı Velî ve Şabâniyye.‛

112 ‚Dervişin Kerâmeti.‛

113 ‚Arnavutluk’ta Bektaşiliğin Başlangıcı Sorununa Dair.‛

114 ‚Bayramiyye Tarikatının Tarihine Dair.‛

115 ‚Balkanlar’da İslâmî- Tasavvufî Yapıya Dair.‛

116 Akîkî, c.II, s. 479.

117 http://www.bautz.de/bbkl/b/baljon_j_m_s.shtml



Shah Wali Alla’s Tawil al-Ahadith (Leiden: EJ Brill. 1973).118

b. Religion and Thought of Shah Wali Allah Dihlawi (1703-1762),

Leiden 1986.119

c. ‚Shah Waliullah and the Dargah‛, Muslim Shrines ine India (ed. C. W.

Troll), Yeni Delhi 1989.120

Scholem, Gershom (1897-1982):

1897 yılında Berlin’de doğmuştur. Almanya’da yetişmiş Yahudi felsefeci ve

tarihçidir. İsrail’deki Hebrew University’de Yahudi Mistisizmi alanında ilk

profesörlük ünvanını alan isimdir.121

a. ‚Die Krypto-Jüdische Sekte der Dönme (Sabbatianer) in der Türkei‛,

Numen 7/1 (1960).122

b. Die Jüdische Mystik in İhren Hauptströmungen, Frankfurt 1967.123

Brögelmann, Emil (?)

Die Religiösen Erlebnisse der Persischen Mystiker, Hannover 1932.124

Van Ess, Joseph (?)

Almanya’da Tübingen Üniversitesi’nde İslâmî ilimler ve Semitik diller Pro-

fesörü olarak hizmet vermiştir.

Die Gedankenwekt des Hârit al-Muhasibi, anhand von Übersetzungen

aus seinen Schriften Dargestellt und Erlautert, Bonn 1961.125

Göbel-Gross, Erhard (?)

Sirr-i Akbar, Die Upanishad-Übersetzung Dârâ Shikohs, (Dr. Tezi), Marburg

1962.126

118 Hindistanlı Bir Müslümanın Peygamber’in Sözlerine Getirdiği Tasavvufî Yorumlar.

119 Şah Veliyullah Dehlevî’nin Din Anlayışı.

120 ‚Şah Veliyullah Dehlevî ve Dergâhı.‛

121 http://en.wikipedia.org/wiki/Gershom_Scholem

122 ‚Farklı Bir Yahudi Mezhebi: Türkiye’de Dönmeler (Sebetaycılar).‛

123 Temel Akımlarıyla Yahudi Mistisizmi.

124 İranlı Mistiğin Dinî Serüveni.

125 Hâris el-Muhâsibî’nin Kendi Yazılarının Çevirileri Vasıtasıyla Düşünce Dünyası.

126 Sırr-ı Ekber: Dârâ Şükuh’un Eserinin Çevirisi.

180 | Salih ÇİFT


Gramlich, Richard (1925-2006)

1925 yılında Mannheim’da doğdu. Freiburg Üniversitesi’nde Din Bilimleri

sahasında Profesör ünvanı aldı ve burada çalıştı.

a. Die Schiitischen Dewischorden Persiens, Wiesbaden 1965-1981.127

b. Gedanken über die Liebe, Wiesbaden 1976.128

c. Suhrawardi, Umar, Die Gaben der Erkenntnisse, Wiesbaden 1978129

d. Islamische Mystik, Stuttgart 1992.130

e. Die Lebenweise der Könige. Adab al-Muluk. Ein Handbuch zur

Islamischen Mystik, Stuttgart 1993.131

f. Alte Vorbilder des Sufitums, Wiesbaden 1995.132

g. ‚Mystische Dimensionen des islamischen Monotheismus.‛ In:

Glauben an den einen Gott / Hrsg. von A. Falaturi u. B. Strolz.

Freiburg 1975, S. 188-202.133

Klappstein, Paul (?)

Vier Turkestanische Heilige, ein Beitrag zum Verstandnis der Islamischen

Mystik, Berlin 1919.134

Kofler, Hans (?)

Das Buch der Siegelringsteine der Weisheit, Graz 1970.135

Merx, Adalbert (?)

Idee und Grudlinien einer Allgemeinen Geschichte der Mystik, Heidelberg

1893.136

Reinert, Benedikt (?)

Die Lehre vom Tawakkul in der Alteren Sufik, Berlin 1968.137

127 İran’da Şiî Tarikatlar.

128 Ahmed Gazzâlî’nin Sevânihu’l-uşşâk adlı eserinin Almanca çevirisidir.

129 Sühreverdî’nin Avârifu’l-meârif adlı eserinin Almanca çevirisidir.

130 İslâm Tasavvufu.

131 Âdâbu’l-mülûk adlı eserin Almanca çevirisidir.

132 Tasavvufun İlk Döneminden Örnekler.

133 ‚İslâmî Monoteizmin Mistik Boyutları.‛

134 Dört Türkistan Velisi: İslâm Tasavvufunun Anlamına Dair Bir Yazı.

135 İbn Arabî’nin Füsûsü’l-hikem adlı eserinin Almanca çevirisidir.

136 Tasavvuf Tarihinin Genel Fikirleri, Ana Çizgileri.

137 İlk Dönem Tasavvufunda Tevekkül Anlayışı.



Richter, Gustav (?)

Dschelaladdin Rumi. Eine Stildeutung in drei Vortragen, Breslau 1932.138

Porten, W. Von (?)

Aus dem Rohrflötenbuch des Scheich Dschelaleddin Rumi, Hellrau 1931.139

Dreher, J. (?)

Das Imamat des Islamischen Mystikers Abdulqâsim Ahmad b. Al-Husain b.

Qasi, Bonn 1985140

Bremer, M.L. (?)

Die Memoiren des Türkischen Derwisch Aşçi Dede İbrahim, Walldorf

Hessen 1959.141

Houben, Q. Joseph (1904-1973)142

İbn Sina ve’t-tasavvuf (1956)?

Zoetmulder, P.O. (1906-?)143

es-Sufiyye İslamiyye fi Sumatra (Doktora Tezi, 1935).

Florian Sobieroj (?)

Ibn Hafif as-Sirazi und Seine Schrift zur Novizenerzichung Kitab al-Iqtisad,

Beyrut-Stuttgart 1998.144

De Jong, Frederick (?)

Turuq and Turuq-linked Institutions in Nineteenth Century Egypt, Leiden

1978.145

138 Celâleddîn-i Rûmî: Üç Konferansta Bir Üslup Yorumu.

139 Şeyh Celâleddîn-i Rûmî’nin Ney Kitabından (Mesnevî ?) Seçmeler.

140 Dreher’in doktora tezidir.

141 Türk Dervişi İbrahim Aşçı dede’nin Anıları.

142 Akîkî, c. II, ss. 323-24.

143 Akîkî, c. II, s. 324.

144 İbn Hafîf eş-Şîrâzî ve Mürid Eğitimine Dair Bir Kitabı: Kitâbu’l-iktisâd.

145 XIX. Yüzyıl Mısır’ında Tarikatlar ve Bunlarla Bağlantılı Müesseseler.

182 | Salih ÇİFT


Von Rosenzweig, Vincentz (?)

Aus Wahl aus den Diwanen des Grössten Mystischen Dichters Persiens

Mewlana Dschalaleddin Rumi, aus dem Persischen, mit Beigefugtem

Original-Texte, Viyana 1838.146

Steinherr, Irene Beldiceanu (?)

a. Scheich Üftade, der Begründer des Gelvetijje-Ordens, Münih 1961.147

b. Hill, J. (?):

c. Die Religion des Islam, Jena 1915.148

Kreiser, Klaus (?)

‚Kasgarî Tekyesi –ein Istanbuler Naqsbandî Konvent und Sein Stifter‛,

Naqsbandis (ed. Marc Gaborieau, Alexandre Popovic, Thierry Zarcone), İs-

tanbul-Paris 1990, s. 331-335.149

Kemper, Michael (?)

Sufis and Gelehrte in Tatarien und Baschkirien, 1789-1889. Der Islamische

Diskurs unter Rissischer Herrschaft, Berlin 1998.150

Von Kükelgen, Anke (?)

‚Die Entfaltung der Naqsbandiya Mugaddidiya im Mittleren Transoxianen

vom 18. bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts: Ein Stück detektivarbeit‛,

Muslim Culture in Russia and Central Asia from the 18th to the 20th. Centuries,

vol: 2 (ed. A. Von Kükelgen, M. Kemper, A. J. Frank), Berlin 1998, s. 101-

151.151

Wieland-Karimi, Almut (?)

Islamische Mystik in Afghanistan: Die Strukturelle Einbindung der Sufik in

146 Mevlânâ’nın Dîvân-ı Kebîr’inin Almaca çevirisidir. Orijinal metinle birlikte neşredilmiş

olan kitapta Ulu Ârif Çelebi’nin şiirleri de yer almaktadır.

147 Celvetiyye Tarikatının Kurucusu Şeyh Üftâde.

148 Gazzâlî’nin Bidâyetü’l-hidâye adlı eserinin Almanca çevirisidir.

149 ‚Kaşgarî Tekkesi ve Vakfiyesi.‛

150 Tataristan ve Başkırdistan’da Mutasavvıf ve Tasavvuf Öğretisi: 1789-1889 Rus Egemenliği

Altında İslâmî Söylem.

151 ‚18. Yüzyıldan 19. Yüzyılın Başlarına Kadar Mâverâünnehir’de Nakşbendiyye-Müceddidiyye Tarikatının Gelişimi.‛



die Gesellchaft, Stuttgart 1998.152

Meier, Fritz (1912-1998)

Tasavvuf üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan İsviçreli bilim adamıdır. 1912

yılında Basel’de doğmuştur. İbranice ve Yunan dili üzerine başladığı çalış-

malarına İslamî ilimlerle devam etmiştir. Doktora tezi Ebû İshak el-Kazerunî

ile ilgilidir. Danışmanı ise Rudolf Tschudi’dir (1884-1960). Daha sonra

Helmut Ritter’le (1892-1971) çalışmıştır. Bir süre Türkiye’de (İstanbul’da) ve

İran’da bilimsel araştırmalarda bulunan Ritter tasavvuf şiiri üzerine yoğun-

laşmıştır.153

a. Die Fawaih al-jamrnl wa-fawatih al-galil des Nagm ad-din al-Kubra,

Wiesbaden 1957.154

b. Vom Wesen der Islamischen Mystik, Basel 1943.155

c. ‚Das Problem der Natur im esoterischen Monismus des Islam‛,

(Eranos-Jahrbuch 1949, XIV, s. 149-227).156

d. Die Schriften des Aziz Nasafi (TANZ, s. 125-182)157

e. Zwei Abhandlungen über die Naqsbandiyya, Stuttgart 1994.158

f. Abu Sa’id-i Abu’l-Hayr, Tahran-Liege 1976.159

g. Baha-i Walad. Grundzüge seines Lebens und seiner Mystik, Leiden

1989.160

h. Essays on Islamic Piety and Mysticism (İng. trc. John O’Kane, Bernd

Radtke), Leiden 1999.161

152 Afganistan’da İslâm Tasavvufu: Toplumda Tasavvufun Yapısal Çerçevesi.

153 http://www.iranica.com/articles/sup/Meier.html; Görgün, Hilal, ‚Meier, Fritz‛, DİA, c.

XXVIII, ss. 550-551.

154 Necmüddîn-i Kübrâ’nın Fevâihu’l-cemâl adlı eserinin tenkildi neşridir. Meier’in esere

yazdığı 250 sayfalık takdim yazısı Kübrâ ile ilgili araştırmalar açısından büyük önemi ha-

izdir, bk. Kara, Mustafa, ‚Giriş‛, Tasavvufî Hayat (Usûlü aşere, Risâle ile’l-hâim, Fevâihu’l-cemâl), İstanbul 1996, s. 26.

155 Meier’in doçentlik çalışmasıdır.

156 ‚İslâm’ın Bâtınî Monizminde Tabiat Sorunu.‛

157 Bu her iki çalışma da Aziz Nesefî’nin Maksâd-ı Aksâ adlı eseriyle ilgilidir, bk. Düzen, İbra-

him, ‚Aziz Nesefî‛, DİA, c. IV, s. 345.

158 Nakşbendiyye Üzerine İki Araştırma.

159 Batı’da Ebû Saîd Ebu’l-Hayr üzerine yapılmış olan en kapsamlı çalışmadır.

160 Bahâeddin Veled’in hayatı hakkındaki bu çalışmasında onun Maarif’inin büyük bir kıs-

mını Almanca’ya tercüme etmiştir.

161 Zühd ve Tasavvuf Üzerine Makaleler. Meier’in tasavvufla ilgili makalelerinin bir araya geti-rilmiş şeklidir.

http://www.iranica.com/articles/sup/Meier.html

184 | Salih ÇİFT


Gudrun, Schubert Annaherungen (?)

Der mystisch-philosophische Briefwechsel zwischen Sadr ud-Din-i Qonawi

und Nasır ud-dîn Tûsî, Beyrut 1995.162

Luts, Berger, (?)

Geschieden von allem auβer Gott, Sufik und Welt bei Abu Abd ar-Rahman

as-Sulami 936-1021, Hildesheim 1998.163

Tor Andrea (?)

Islamische Mystiker, Stuttgart 1960.164

Schimmel, Annemarie (1922-2003)

Tasavvuf alanında çalışma yapan Alman oryantalistlerin en önemlilerinden

biri olan Annemarie Schimmel hakkında Türkçe literatürde yeteri kadar

malzeme mevcut olduğundan burada ayrıntıya girilmeyecektir.165 Bununla

birlikte Schimmel’in anısına hürmeten, onun tasavvuf alanında klasikleşmiş

olan bir eserini zikretmek uygun olacaktır:

Mystical Dimensions of Islam, Chapel Hill 1975.

Suraiya Faroqhi (1941-)

Suraiya Faroqhi 1941’de Berlin’de doğdu. Hamburg, İstanbul ve

Bloomington/Indiana üniversitelerinde okudu. 1971-87 arası ODTÜ’de gö-

rev yaptı; bu üniversitede 1980’de doçent, 1986’da profesör oldu. 1988’den

beri Münih’te Ludwig Maximilian Üniversitesi’nde Ortadoğu Tarihi ve Kül-

türü ve Türk Araştırmaları Enstitüsü’nde çalışıyor. 1990-93 arası

International Journal of Middle East Studies’in yayın kurulu üyeliğinde

bulundu.166

162 Sadreddîn Konevî ile Nâsıruddî Tûsî’nin birbirlerine yazdıkları mektupların tenkildi

neşridir.

163 Allah’tan Başka Herkesten Ayrı: Ebû Abdurrahman es-Sülemî’de Sûfi ve Dünya.

164 Müslüman Mistik.

165 Annemarie Schimmel’in hayatı ve eserleri hakkında bk. Schimmel’in eserlerinin listesi için

bk. Chaghatai, M. Ikram, Bibliography of the Works of the Scholar-Hermit Prof. Dr. Annemarie Schimmel (ed. Muhammed Suheyl Omar), Lahore 2003; Bilman, Şule, Annemarie

Schimmel’in Tasavvuf Kültüründeki Yeri, UÜSBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa

2004, ss. 27-50; Tasavvuf, ‚Annemarie Schimmel Dosyası‛, yıl:4, sayı. 11 (temmuz-Ocak 2003), ss. 487-673.

166 http://www.ykykultur.com.tr/yazar/yazar.asp?id=658



Der Bektaschi Orden in Anatolien, Viyana 1981.167

Radtke, Bernd (?)

Doktora çalışmasını Hakim Tirmizî üzerine yapmıştır (Freiburg 1980). Ta-

savvuf alanındaki araştırmalarına devam etmekte olan Radtke özellikle Ha-

kîm Tirmizî’nin eserlerinin neşir ve çevirilerine ağırlık vermektedir.

a. Al-Hakim al-Tirmdihi, Freiburg 1980.

b. Adab al-Muluk. Ein handbuch zur Islamisvhen Mystik aus dem

4./10. Jahrhundert, Beyrut- Stuttgart 1991.168

Paul, Jurgen

Nakşbendilik üzerine çalışan Jurgen 1989 yılında Hamburg Üniversitesi’nde

Doktorasını tamamladı. 1995 yılından beri Halle’de Martin-Luther Üniversi-

tesi’nde görev yapmaktadır. Tasavvuf alanındaki çalışmalarını Orta Asya ve

İran üzerine yoğunlaştırmıştır.169

a. ‚Scheiche und Herrscher im Khanat Cagatay‛, Der Islam, 67, 1990, s.

278-321.170

b. Die Islamische und Soziale Bedeutung der Naqsbandiyya in

Mittelasien im 15 Jahrhundert, Berlin 1991.171

c. ‚Hagiographische Texte als Historische Quelle‛, Saeculum 41, 1990-

91, s. 17-43.172

d. Die Politische und Soziale Bedeutung der Naqsbandiyya in

Mittelasien im 15. Jahrhundert, Berlin-New York 1991 (Doktora

tazi).173

Bibliyografya

Akpınar, Turgut, ‚Kissling, Hans Joachim‛, DİA, XXVII.

Bachmann, Peter, Almanya’da Doğubilim Araştırmalarının Kurucusu Johann Jacob Reiske, çev.: Mehmet Yavuz, İstanbul 2001.

Bedevî, Abdurrahman, Mevsu’atü’l-müsteşrikîn, Amman 2003.

Bilman, Şule, Annemarie Schimmel’in Tasavvuf Kültüründeki Yeri, UÜSBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2004.

167 Anadolu’da Bektaşilik.

168 IV./X. Yüzyıldan İtibaren İslâm Tasavvufuna Dair Bir El Kitabı.

169 http://www.iranheritage.org/sixthbiennial/biographies.htm

170 ‚Çağatay Hanlığında Şeyh ve Hükümdar‛

171 XV. Yüzyılda Orta Asya’da Nakşbendiyye’nin İslâmî ve Sosyal Anlamı.

172 ‚Tarih Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler.‛

173 XV. Yüzyılda Orta Asya’da Nakşbendiyye’nin Siyasî ve Sosyal Anlamı.

186 | Salih ÇİFT


Birge, John Kingsley, The Bektashi Order of Dervishes.

Chaghatai, M. Ikram, Bibliography of the Works of the Scholar-Hermit Prof. Dr. Annemarie Schimmel, edit.: Muhammed Suheyl Omar, Lahore 2003.

Çift, Salih, ‚Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü I: Tarihsel Boyut‛, Tasavvuf, yıl: 8 sayı: 18 (Ocak-Haziran 2007).

Dietrich Albert, ed-Dirâsâtü’l-Arabiyye fî Almânya, Wiesbaden 1967.

Dursun, Davut, ‚Avusturya‛, DİA, c. IV.

Düzen, İbrahim, ‚Aziz Nesefî‛, DİA, c. IV.

Eyice, Semavi, ‚Babinger, Franz‛, DİA, c. IV.

Görgün, Tahsin, ‚Kahle‛, DİA, c. XXIV.

Görgün, Hilal, ‚Meier, Fritz‛, DİA, c. XXVIII.

Hatiboğlu, Mehmet S., ‚Goldziher, Ignaz‛, DİA, c. XIV.

Irwin, Robert, ‚Oriental Discourses in Orientalism‛, Middle Eastern Lectures, no: 3 (1999).

Jahanpour, Farhang, ‚Western Encounters with Persian Sufi Literature‛, The Heritage of Sufism, c. III, edit.: Leonard Lewisohn-David Morgan, Oxford 1999.

Kahraman, Kemal, ‚Horten, Max‛, DİA, c. XVIII.

Kara, Mustafa, ‚Giriş‛, Tasavvufî Hayat (Usûlü aşere, Risâle ile’l-hâim, Fevâihu’l-cemâl), İstanbul 1996.

Karlığa, H. Bekir, ‚Gazzâli‛, DİA, c. XIII.

Kreiser, Klaus, ‚Jacob, Georg‛, DİA, c. XXIII.

Küçükcan, Talip, ‚Ethe Hermann‛, DİA, c. XI.

Necib el-Akîkî, el-Müsteşrikûn, Kahire, ts.

Ortaylı, İlber, ‚Hammer-Purgstall‛, DİA, c. XV.

Rudi Paret-Anton Schall, Ein Jahrhundert Orientalstik, Wiesbaden 1955.

Paret, Rudi, The Study of Arabic and Islam at German Universities, German Orientalists Since Theodor Nöldeke, Wiesbaden 1968.

Said, Edward W., Orientalism, New York 1979.

Schmiede, H. Ahmed, ‚Fück Johann W.‛, DİA, c. XIII, ss. 247-248.

Yüce, Nuri, ‚Jansky, Herbert‛, DİA, c. XXIII, ss. 569-570.

http://www.bautz.de/bbkl/shtml


http://en.wikipedia.org/wiki/Gershom_Scholem

http://www.ykykultur.com.tr/yazar/yazar.asp?id=658


Documents

TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN EKOLÜ: IIisamveri.org/pdfdrg/D02193/2007_VIII_19/2007_VIII_19...Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN