T.C.

MLL ETM BAKANLII

NAAT TEKNOLOJS

TAIN MMARDE KULLANIMI

Ankara, 2013

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak

rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme

materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ..................................................................................................................iiii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2 1. TA MMAR YAPI ELEMANLARINI TANIMA ........................................................ 2 1.1. Tan Mimaride Kullanm ................................................................................................ 2 1.2. Ta Mimari Yap Elemanlar ............................................................................................. 5 1.2.1. Temeller ......................................................................................................................... 5 1.2.2. Duvarlar .......................................................................................................................... 5 1.2.3. Demeler ....................................................................................................................... 6 1.2.4. Merdivenler .................................................................................................................... 7 1.2.5. Sve, Lento, Denizlik ve Eikler .................................................................................... 8 1.2.6. ebekeler ........................................................................................................................ 9 1.2.7. Ayaklar ......................................................................................................................... 10 1.2.8. Stunlar ........................................................................................................................ 10 1.2.8.1. Stun Bal ............................................................................................................. 11 1.2.8.2. Stun Gvdesi ........................................................................................................... 13 1.2.8.3. Stun Kaidesi ............................................................................................................ 14 1.2.9. Silmeler ........................................................................................................................ 16 1.2.10. rtenler ..................................................................................................................... 18 1.2.11. Bacalar ........................................................................................................................ 19 1.2.12. Kemerler ..................................................................................................................... 20 1.2.13. rtye Gei Elemanlar ............................................................................................ 26 1.2.13.1. Tromp ...................................................................................................................... 26 1.2.13.2. Pandantif .................................................................................................................. 27 1.2.13.3. Trk geni.............................................................................................................. 28 1.2.13.4. Mukarnas ................................................................................................................. 30 1.2.14. Tonozlar ..................................................................................................................... 31 1.2.15. Kubbeler ..................................................................................................................... 37 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 42 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................... 50 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 52

2. TA DUVAR YAPIMI .................................................................................................. 52 2.1. Ta Duvarlarn Mimari zellikleri .................................................................................. 52 2.2. Geleneksel Ta Duvar Yapm Teknikleri ........................................................................ 56 2.2.1. Moloz Ta Duvar .......................................................................................................... 56 2.2.2. Kaba Yonu Ta Duvar .................................................................................................. 57 2.2.3. nce Yonu Ta Duvar ................................................................................................... 58 2.2.4. Kesme Ta Duvar ......................................................................................................... 58 2.2.5. Almak Duvar ............................................................................................................. 60 2.3. Birleim Teknikleri ve Balant Elemanlar .................................................................... 61 2.3.1. Harl Birleim ............................................................................................................. 61 2.3.1.1. Agrega ....................................................................................................................... 61 2.3.1.2. Balayc .................................................................................................................... 63 2.3.1.3. Katk maddeleri ......................................................................................................... 63

NDEKLER

file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223448file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223449file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223452file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223476file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223477

ii

2.3.1.4. Geleneksel Har Trleri ............................................................................................ 64 2.3.1.5. Har Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar .............................................................. 66 2.3.2. Gemeli Birleim .......................................................................................................... 68 2.3.3. Metal Elemanlarla Birleim .......................................................................................... 69 2.3.3.1. Dikey Balant Eleman (Zvana) .............................................................................. 69 2.3.3.2. Yatay Balant Eleman (Kenet) ............................................................................... 70 2.4. Ta Duvar Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................... 72 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 74 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 84 KONTROL LSTES ............................................................................................................. 94 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................... 95 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 95 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 95 KAYNAKA ......................................................................................................................... 95

file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223499file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223500file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223502file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223503file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223504file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223505

iii

KOD

ALAN naat Teknolojisi

DAL/MESLEK Restorasyon

MODLN ADI Tan Mimaride Kullanm

MODLN TANIMI

Tan mimaride kullanm amalarn anlatan, tatan yaplan

mimari yap elemanlarn ve zelliklerini tantan, geleneksel ta

duvar yapm tekniklerini ve birleim detaylarn gsteren

renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme, Ta Oyma ve Doal

Talar Snflandrma ve Tespit Etme modllerini alm olmak.

YETERLK Ta mimari yapda kullanmak

MODLN AMACI

Genel Ama Gerekli ortam ve tarihi eserlerde gzlem olanaklar

salandnda, herhangi bir tarihi krgir yap ina edilirken

temelden rtye kadar hangi yap elemanlarnn kullanldn

kavrayarak bunlar doru isimlendirebilecek; geleneksel

yntemler ve birleim teknikleriyle ta duvar yapabileceksiniz.

Amalar 1. Ta mimari yap elemanlarn ve zelliklerini ayrt edip

bunlar doru isimlendirebileceksiniz.

2. Geleneksel yapm ve birleim tekniklerini kullanarak ta

duvar yapabileceksiniz.

ETM RETM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Gzlem yaplabilecek tarihi eserler, Atlye ya da antiye ortam

Donanm:

Mimari yap szl, Fotoraf makinesi, Bilgisayar,

Projeksiyon cihaz, Ta aletleri (kalem, mur, keski, eki,

tarak, vb.), metre, ip, gnye, terazi, kurun kalem, ta, kum,

tula kr/tozu, ta kr/tozu, ktk, kire, krek, mala, demir

kenet, kurun, kurun eritmek iin tp ya da ocak, i elbisesi

LME VE

DEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme

aralaryla kazandnz bilgileri lerek, kendi kendinizi

deerlendirebileceksiniz.

retmeniniz, modl sonunda, hazrlanan lme aracn

uygulayarak kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

Sevgili renci,

Arkeolojik kalntlardan 20. yzyl mimari eserlerine kadar tm tarihi mimari

mirasmzn korunmas, ncelikle onlarn doru olarak anlalmasna baldr.

lei ne olursa olsun bir tarihi eser iin planlanacak tm koruma ve onarm

mdahalelerinin ncesinde, eserin bileenlerini ayrt etmek ve elemanlarn iyi analiz etmek

gereklidir. Bunun iin; ta yap malzemesinin hangi amala kullanldn anlamak, tayc

grevi olan yap elemanlarn tanmak, yapnn temelden rtye hangi elemanlarla ina

edildiini okumak, yap elemanlarn zellik ve ilevlerine gre doru adlandrmak ve yapda

yklerin nasl aktarldn zmek nemlidir. nceleme ve aratrma aamasnda

tespitlerinizi ne kadar ayrntl yapar ve bunlar ne kadar doru bir terminolojiyle tarif

edebilirseniz; uygulamada o kadar faydal zmler retebilirsiniz.

Yapy oluturan duvarlarn hangi teknikle ve hangi birleim detaylar kullanlarak

ina edildii doru anlalrsa hasarl bir duvarn onarlmas ya da zgn niteliklerine uygun

olarak yeniden yaplmas mmkn olabilir.

Yukarda bahsedilen yeterlikleri kazandnzda; herhangi bir tarihi yapnn

restorasyonunda alrken gerekli n mimari bilgiyi elde etmi olacaksnz. Geleneksel ta

duvar yapm ve birleim tekniklerini bilecek; bylece hem duvar yapm/onarm hem de

bunun kontrol iin yeterli beceri ve donanma sahip olacaksnz.

Tan Mimaride Kullanm balkl bu modl ile tarihi mimari mirasmzn tm

dnemlerinde arlkl bir yere sahip olan ta yap elemanlar, zellikleri ve yapm teknikleri

hakknda bilgi edinebilecek, geleneksel tekniklerle ta duvar yapabileceksiniz. Modlde,

tarihi eserlerde en yaygn olarak karlalan mimari yap elemanlar seilerek anlatlm ve

mmkn olduu kadar farkl corafyalardan grsel rneklerle zenginletirilmitir. Siz de bu

modlde edindiiniz temel bilgileri ileride farkl yap rneklerini inceleyerek ve aratrma

yaparak derinletirebilirsiniz.

GR

2

Bu modl ile tan mimaride kullanm amalarn ve mimari yap elemanlarn renecek;

restorasyon ncesinde, srecinde ve sonrasnda yapacanz her trl tespit, belgeleme,

raporlama, onarm ve uygulama ilerinde yapnn elemanlarn ve zelliklerini aka

tanmlayabileceksiniz.

Mimari terimler ya da yap elemanlar szlklerinden faydalanarak, seeceiniz bir tarihi yapda kullanlm olan yap elemanlarn belirleyiniz ve zelliklerini yaznz

(rnek olarak, stunlar baln ele alnz, stun ve stunu oluturan elemanlar,

yapdaki ilev ve zelliklerini anlatan terimleri kararak bir liste hazrlaynz ve

terimlerin karlklarn dikkatle inceleyerek kendi ifadenizle yazmaya alnz.)

Yakn evrenizdeki birka kargir yapy yerinde gzlemleyerek, yaplarn zelliklerini not ediniz; fotoraflarn ekerek, zerlerine yap elemanlarnn

isimlerini yaznz. Detay ve elemanlar gsteren eskiz ve emalar iziniz.

1. TA MMAR YAPI ELEMANLARINI TANIMA

Ta; tula, ahap, demir, kire gibi malzemeler ile birlikte, tarihi krgir yaplar oluturan

geleneksel yap malzemelerinin banda gelir. Antik alardan bugne kadar yaplarda ve

antlarda kullanlan nemli bir yap malzemesi olan ta, kullanlaca yere bal olarak eitli

ekillerde ilenip ekillendirilerek yapdaki yerini alr.

Yapnn nemine, ilevine, byklne ve bulunduu corafyaya gre, eitli blmlerinde

farkl cinslerde tatan yaplm olan mimari elemanlar kullanlabilmektedir.

1.1. Tan Mimaride Kullanm

Tan mimari yapda kullanm amalarn drt ana balk altnda zetlemek mmkndr:

Tayc olarak: Ta, dorudan yap ta olarak, baka bir ifadeyle tayclk ilevi verilerek yapda kullanlabilir (Resim 1.1). Yapnn duvarlar tamamyla tatan ina

edilebilir. Bununla birlikte, dey (stun, ayak, vb.) ya da yatay (lento, aritrav, vb.)

tayc elemanlar olarak da yapda kullanlabilir.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA

3

Resim 1.1: Tan yap ta olarak kullanmna rnek (Didyma Antik Kenti - Apollon Tapna)

Kaplama eleman olarak: Ta, herhangi bir malzemenin zerini kaplama eleman olarak yapda kullanlabilir (Resim 1.2). rnek olarak, yapnn duvarlar ta veya tuladan ina

edilmi ve duvar yzeyleri ta ile kaplanm olabilir; ya da at rts olarak ta kaplama

yaplm olabilir.

Resim 1.2: Tan kaplama olarak kullanmna rnek (Topkap Saray - Badat Kk)

4

Ssleme eleman olarak: Ta, yapnn eitli blmlerinde ssleme amacyla da kullanlabilir (Resim 1.3). Ssleme slubuna gre deien eitli formlarda tan

ilenmesiyle, ssleme elemanlar yaplabilir.

Resim 1.3: Tan ssleme eleman olarak kullanmna rnek (Sivas - ifte Minareli Medrese)

Agrega olarak: Ta, eitli byklklerde krlp elenerek ya da toz haline getirilerek, har veya sva karmlarnda agrega olarak kullanlabilir (Resim 1.4).

Resim 1.4: Ta krklarnn agrega olarak kullanmna rnek (mikroskop grnts)

5

1.2. Ta Mimari Yap Elemanlar

1.2.1. Temeller

Temel, yapnn duvarlar, ayaklar ve stunlar araclyla kendisine iletilen yklerini zemine

aktaran blmdr. Sz konusu yklerin en salam ve gvenli ekilde zemine aktarlmas,

yapnn ina edilecei alanda salam zemine ulaacak kadar derin bir kaz yaplmas ile

salanr. Temeller, srekli duvarlar eklinde olabilecei gibi; tekil (mnferit) ayaklar

eklinde de ina edilmi olabilirler (ekil 1.1; Resim 1.5).

ekil 1.1: Temel kesiti rnei

Resim 1.5: Temel kalnts (sol: Saryer, stanbul) ve temel aya (sa: Deveciler Han, Tokat)

1.2.2. Duvarlar

Tan kullanld yap elemanlar arasnda en nemlilerinden biri de duvarlardr. Duvarlar,

mimari zellikleri, yapm teknikleri ve birleim detaylar bakmndan eitlilik

gsterdiinden, ayrca ele alnacak ve renme Faaliyeti-2de ayrntl olarak anlatlacaktr

(bkz. renme Faaliyeti 2: Ta Duvar Yapm).

6

1.2.3. Demeler

Tarihi krgir yap demelerinde ta malzemenin en yaygn olarak kullanld yerlerden biri

de, zellikle antsal yaplarn i mekan ve avlulardr. eitli renk ve cinslerde farkl

biimlerde bir araya getirilen talarla oluturulmu deme rnekleri vardr (Resim 1.6).

Beyaz Marmara mermeri, en yaygn kullanlan deme malzemesidir. Kaplamann yapld

yere ve nemine gre, tan tr, ilenmilik derecesi ve boyutlar farkllk gsterir. rnein,

geleneksel olarak korunmu bir sokakta yreye zg kk levhalar halinde basite ilenmi

ta kaplamaya rastlanrken; nemli antsal yaplarda byk boyutlu dzgn ilenmi bloklar

ya da devirme olarak farkl ta trleriyle oluturulan renkli ve zengin bir tasarm grlebilir.

(Doal ta trleri iin; bkz. Doal Talar Snflandrma ve Tespit Etme modl).

Resim 1.6: Ta deme rnekleri (a.Halep Ulu Cami, b,c.stanbul Yeni Cami,

d.stanbul Sleymaniye Camisi, e.Topkap Saray, f.Halep Kaleii)

7

1.2.4. Merdivenler

Merdiven yapmnda ta, temel olarak iki farkl ekilde kullanlabilir:

Basamaklar, tek para halinde blok tatan kesilerek hazrlanabilir (ekil 1.2). Tarihi yaplarn girilerinde, eiklerde, minarelerdeki ve i mekanlardaki merdivenlerde ta

basamaklara ska rastlanr (Resim 1.7).

Ta, kaplama malzemesi olarak da merdivende kullanlabilir. zellikle 20.yy yaplarnda, erken dnem betonarme ile oluturulan merdivenler, daha sonra eitli

kalnlklarda ta levhalar ile kaplanarak tamamlanmlardr.

ekil 1.2: Ta basamak detaylar

Resim 1.7: Ta merdiven rnekleri (a.Kapadokya, b.Dara/ Mardin, c.Kayseri Dner Kmbet)

8

Merdivenin k ynne, mekann byklne, ekline ve sahanln yerine gre,

merdivenler de ok eitli tiplerde ina edilebilirler (ekil 1.3).

ekil 1.3: Merdiven tipleri

1.2.5. Sve, Lento, Denizlik ve Eikler

Pencere ve kap aklklarnn iki yanna dey olarak yerletirilen mimari elemanlara

sve; bu boluun zerindeki duvar yklerini tamak iin yerletirilen yatay atk ya da

kirie ise lento ya da balk denir (ekil 1.4).

Bu aklklarn alt snrn ise; pencerelerde denizlik, kaplarda eik ilevi gren

elemanlar oluturur (Resim 1.8).

ekil 1.4: Ta pencere akln evreleyen elemanlar (a. Denizlik, b. Sve, c. Lento/Balk)

Talar, tek para (yekpare, monoblok) halinde kesilip ilenerek hazrlanr ve pencere/kap

boluunu drt yandan evreleyecek biimde monte edilirler. Sve, lento ve denizliklerin

zerinde, yapnn ait olduu mimari dneme ve slubuna gre eitli profiller ilenmi

olabilir. Profillerin zenginlii, tarihi yapnn cephe estetiinde nemli ve belirleyici yer tutar.

b

c

a

9

Resim 1.8: Eik rnekleri

1.2.6. ebekeler

Oymal ve kesme sslemeli ahap, ta, metal veya dkm (al, vb.) parmaklklara ebeke

denir. ebeke ile parmaklk arasndaki fark, ebekenin kafesi andran bir grnme sahip

olmasdr. ok sayda geometrik desen ieren bu elemanlar, zel bir ta iiliinin rndr.

Mermer ebekeler, mermerin oyularak ekillendirilebilme zelliinden dolay zellikle

Osmanl dnemi mimarlnda en yaygn olarak grlenleridir. Korkuluk veya parmaklk

ilevinin gerekli olduu minare erefeleri, minber, mahfil, revaklarn ikinci kat gibi st

seviyelerde ya da sebillerde, bahe ve avlu kenarlarnda yaplmlardr (Resim 1.9).

Resim 1.9: ebeke rnekleri (a.Milas Firuz Bey Camisi, b,c.Topkap Saray - Badat Kk)

10

1.2.7. Ayaklar

rlerek yaplm olan kaln kesitli dey tayclar ayak olarak adlandrlr. Ayaklar,

serbest ya da duvara bitiik olarak yaplabilir. Ta, tula veya almak olarak ina edilen bu

ayaklarn kesiti, kare, dikdrtgen, okgen gibi belirgin bir geometrik form ya da keleri

pahlanm drtgen biiminde olabilir (Resim 1.10). Antsal yaplarda orta mekanda yer alan

iri boyutlu ana tayc ayaklar iin fil aya/ filpaye terimleri de kullanlr.

Resim 1.10: Ta rme ayak (a.Germir/ Kayseri, b.Halep)

1.2.8. Stunlar

Silindir biimli dey tayc elemanlara stun denir (Resim 1.11). Stunlar, yk aktarm

srasna gre yukardan aaya doru ayr birim halinde incelenir: Stun bal, Stun

gvdesi, Stun kaidesi. Bu elemann oransal btnl, yapnn estetik deerlerindendir.

Balk

Gvde

Kaide

11

Resim 1.11: Stun rnekleri (a.Urfa, b.Didyma, c.Magnesia, d.Klaros antik kenti)

1.2.8.1. Stun Bal

zerindeki yap yklerini stun gvdesine aktarma ilevi gren mimari elemana stun

bal denir. Ykn dey tayc eleman olan stunun dar kesitine, emniyetli biimde

iletilmesini salar; bu nedenle geni olan st yzeyi kare, stun gvdesine birleecek olan

daha dar kesitli alt yzeyi ise daire eklindedir. Tek para halindeki bir ta blou, nce

boyutlarna gre kabaca kesilir; ardndan istenen form verilmek zere eitli aamalarda

ilenerek balk hazrlanr (ekil 1.5).

ekil 1.5: Bir stun balnn ilenme aamalarn gsteren ema

Antik Dnemde, kronolojik srayla temel slup ortaya km, stun balklar da bu

slubun kendine zg stillerinde farkl ekillerde yaplmtr: Dor, yon ve Corinth stili

(ekil 1.6; 1.7).

12

ekil 1.6: a.Dor, yon, Corinth dzenleri, b.eitli stillerde stun balklar

ekil 1.7: Stun balklarndan rnekler (a.yon, b.Corinth, c.Karma/kompozit)

Osmanl Mimarlnda, Trk geni, mukarnas, stalaktit gibi baka formlar kullanlarak da

ok eitli tiplerde stun balklar ina edilmitir (Resim 1.12).

13

Resim 1.12: Balk rnekleri (a.Amasya Arkeoloji Mzesi, b.Halep, c.Pergamon Antik kenti)

1.2.8.2. Stun Gvdesi

Stun gvdesi, stunun balk ile kaide arasnda yer alan ksmdr (ekil 1.8). Gvde, tek

paradan (yekpare) ya da st ste dizilen silindirik ta elemanlardan oluabilir. Stunun ok

paral olmas durumunda, bu paralardan her birine tambur ad verilir (Resim 1.13).

ekil 1.8: Stunlarn hazrlan ve ocaktan karl

14

Resim 1.13: Tambur rnekleri (a.Sardis Antik Kenti, b.Klaros Antik Kenti)

Ek yerinin belli olmamas iin, tamburlarn birbiri stne oturacak yzeylerinin da yakn

ksmlar perdahlanarak dzeltilmi; merkeze yakn ksmlar przl braklmtr. Bu alann

ilenmeden braklmas anathyrosis ad verilen bir tekniktir. Bu ileme teknii, duvar

yapm iin hazrlanan talarda da uygulanmtr (ekil 1.9).

ekil 1.9: Anathyrosis teknii

1.2.8.3. Stun Kaidesi

Ykn daha geni bir yzeye yaylarak zemine aktarlmas amacyla, stun gvdesinin

zerine oturtulduu altla stun kaidesi denir (ekil 1.10; Resim 1.14). Baln aksine,

kaidenin st yz daire, alt yz ise drtgen eklindedir.

15

ekil 1.10: Stun kaidesi rnekleri

Resim 1.14: Kaide rnekleri

(a.Efes - Serapis Tapna, b.Ayasofya Mzesi, c.Pergamon, d.Didyma, e.Sardis)

Stun bal gibi, tek para halindeki bir ta blou, nce boyutlarna gre kabaca kesilir;

ardndan istenen form verilmek zere ilenerek kaide hazrlanr (ekil 1.11; 1.12).

Tarih boyunca farkl dnemlerde, ok eitli profillere sahip kaide rnekleri uygulanmtr.

Kaidenin ykseklii, stunun boyutlarna, formuna ve profillerin zenginliine gre deiir.

16

ekil 1.11: Stun kaidesinin hazrlanma aamalar

ekil 1.12: Stun kaidesinin hazrlanma aamalar

1.2.9. Silmeler

ve d cephelerde yap boyunca yatay olarak ya da vurgulanmak istenen bir mimari

eleman evrelemede kullanlan elemanlara silme ya da korni denir (ekil 1.13).

Sslemenin yannda, birleim detaylarn gizleme ve estetik bir biti salama gibi amalarla

da kullanlr. D cephelere yaplan kat silmeleri, cepheye gelen yamur suyunu dar doru

yneltme ilevini de stlenirler (Resim 1.15).

17

ekil 1.13: Silme profilleri

Resim 1.15: Silme rnekleri

(a.Sivas Behram Paa Han, b.Ayasofya Mzesi, c,d.Germir / Kayseri)

18

Silmeler, dz ya da profilli olarak eitli ekillerde yaplabilir. Mimarlk tarihi boyunca, form

ve malzeme asndan ok eitli silme rnekleri grmek mmkndr (ekil 1.14).

ekil 1.14: Silme profilleri

1.2.10. rtenler

st rtye gelen yamur ve kar sularn yapnn duvarlarndan uzaklatrmak iin dar

doru uzanacak ekilde yaplm olan oluklara rten denir (ekil 1.15; Resim 1.16). Ta

rtenler, duvar rlrken yerletirilir ve eitli formlarda yaplarak konsol tekil ederler.

Kurun, vb. at kaplama malzemesi rtenin iinde de devam ettirilerek ta srekli sudan

korunmu olur.

19

ekil 1.15: rten rnekleri

Resim 1.16: rten rnekleri

1.2.11. Bacalar

Duman ya da kirli havay ekip dar vermeye yarayan dey kanallardr (Resim 1.17). Ta

ya da tula gibi atee dayankl malzemelerden, genellikle kare planl olarak ina edilirler.

zerleri ta, tula ya da kurun, inko gibi malzemelerle kaplanabilir.

Resim 1.17: Ta baca rnei

20

1.2.12. Kemerler

Mimaride herhangi bir akl gemenin iki yolu vardr: birincisi lento denilen dz yatay

atk ya da kiri yapmak, ikincisi ise erisel bir yap eleman yani kemer ina etmektir

(ekil 1.16; 1.17). Formundan dolay, zerindeki ykleri aaya aktarmada dz atkdan daha

emniyetli ve uzun vadede yap iin daha olumludur. Bu nedenle, ykn gvenli bir ekilde

zemine aktarmnda nemli ilevi olan bir tayc elemandr.

ekil 1.16: Bir kemerde yk aktarm emas

ekil 1.17: ki katl bir yapda tayc kemerler

Baz tarihi yaplarda, pencere ve kap aklklarnda yer alan lentonun zerine bir de kemer

ina edildii grlr: buna hafifletme kemeri ya da boaltma kemeri denir (Resim 1.18).

levi, lento zerine etki edecek dey yk iki yana datarak azaltmak; bylece lentoda

meydana gelebilecek bir krlma ya da atlamay nlemektir.

21

Resim 1.18: Ta hafifletme kemeri (ehzade mareti, stanbul)

Bir kemerin iki kolunun oturduu ve erisel ksmn balad seviyeye zengi, burada yer

alan ve yatay olarak yerletirilen iki taa da zengi ta ad verilir. Kemerin orta aks

hizasnda, tepe noktasnda yer alan taa ise kilit ta denir (ekil 1.18).

ekil 1.18: Kemerin blmleri

(1.Kemer ayaklar, 2.Kemer akl, 3.Kemer ekseni, 4.zengi noktas, 5.zengi seviyesi,

6.Kemer yaynn merkezi, 7.Kemer ykseklii, 8.Takye/ tepe noktas, 9.Kemer kenarlar,

10.Kemer aln, 11.Kemer karn, 12.Kemer srt, 13.Kemer kalnl, 14.Kemer genilii,

15.zengi yata, 16.zengi ta, 17.Kilit ta, 18.Kemer talar)

22

Kemerlerde, ta-tula veya iki renkli tan ardk olarak dizilmesiyle ya da farkl geme

detaylar kullanlabilir. Tarihi eserlerde, bu ekilde oluturulan eitli almak kemer

rneklerini grmek mmkndr (Resim 1.19; 1.20).

Resim 1.19: Kemerde geme detay ve iki renkli ta kullanm

(a. stanbul ehzade mareti, b.Amasya Yrg Paa Camisi)

Resim 1.20: Kemerlerde eitli geme detaylar ve iki renkli ta kullanm

(a, b. Halep, c. stanbul Yeni Cami, d. Topkap Saray - Badat Kk)

23

Kemerler, oluturduklar erinin formuna gre, eitli tiplere ayrlrlar:

Yarm daire kemer; ykseklii, aklnn tam yars olan yarm daire eklindeki kemerdir (ekil 1.19; 1.20).

ekil 1.19: Yarm daire kemer

ekil 1.20: Yarm daire kemer

Bask Kemer; ykseklii, aklnn yarsndan az olan kemerdir (ekil 1.21).

ekil 1.21: Bask kemer

24

Sivri Kemer; yarap kemer aklnn yarsndan byk olan ve tepe noktasnda birleen iki daire yaynn meydana getirdii kemerdir (ekil 1.22; Resim 1.21). ift

merkezli kemer de denir.

ekil 1.22: Sivri kemer eitleri

25

Resim 1.21: Sivri kemer rnekleri (Halep)

Ka Kemer; ikisinin merkezi kemerin iinde, dier ikisininki dnda olan drt ayr daire yayndan meydana gelen kemerdir; drt merkezli kemer de denir. Kemerin

sa ve sol kollarnda, birisi ibkey, dieri dbkey olmak zere ikier yay bulunur

(ekil 1.23; Resim 1.22).

ekil 1.23: Ka kemer

26

Resim 1.22: Ka kemer rnekleri (a.stanbul Yeni Cami, b.stanbul Ayasofya Hamam)

Bursa Kemeri; st ksmnda yatay bir doru ile balanan iki eyrek daireden meydana gelen kemerdir (Resim 1.23).

Resim 1.23: Bursa kemeri (Kk Mustafa Paa Hamam)

1.2.13. rtye Gei Elemanlar

Tayc duvarlar ile rt sistemi arasndaki geii salamak amacyla yaplan elemanlardr.

Drtgen ya da okgen eklindeki plan emasndan, taban daire eklinde olan kubbe rtsne

gei, nemli mimari sorunlardan biri olmutur. Hem st rtnn ykn gvenli bir ekilde

duvarlara aktarmak, hem de mekansal btnl bozmadan estetik bir gei salamak

gereklidir. Bunun iin eitli dnemlerde aklc zmler gelitirilmi ve uygulanmtr.

1.2.13.1. Tromp

Tromp, kare mekandan kubbe yuvarlana geii salayan, kk tonoz biiminde rlen

bir elemandr; tonoz bingi olarak da adlandrlr (Resim 1.24). zeri rtlecek mekann

kelerine yerletirilerek, rtlecek alann plann sekizgen hale getirir. Bylece, daire planl

kubbenin oturtulabilmesi iin daha elverili bir alt yap hazrlanm olur. zellikle Osmanl

mimarlnda dilimli, mukarnasl gibi eitli formlarda yaplan tromp rnekleri grlebilir.

27

Resim 1.24: Tromp (Tokat Yabasan Medresesi)

1.2.13.2. Pandantif

Pandantif, kare mekandan kubbe yuvarlana geii salayan ve kubbeyi tayan kemerler

ile bu kemerlere oturan kubbe kaidesi arasnda kalan, kresel ters gen biimli gei

elemandr (ekil 1.24; Resim 1.25).

Pandantif, bingi, kresel gen bingi ya da aslan gs olarak da adlandrlr.

Mukarnasl olarak yaplan ya da zeri kalem ii, ini, vb. sslemeler ieren eitli rnekleri

grlebilir.

28

ekil 1.24: Pandantif

Resim 1.25: Pandantif (a. Kayseri Kurunlu Cami, b. Halepte bir cami)

1.2.13.3. Trk geni

Trk geni, yan yana yerletirilmi ters ve dz genlerden olumaktadr (ekil 1.25).

Tromp ya da pandantifin aksine Trk geni, yalnzca kubbeye geii salayan bir eleman

29

deildir. nemli bir mimari form olarak, kare planl minare kaidesinden okgen ya da daire

planl minare gvde kesitine geite, stun balklarnda ve i mekanlarda ssleme amacyla

eitli elemanlarda grlebilir (Resim 1.26).

ekil 1.25: Trk geni

Resim 1.26: Trk geni rnekleri

(a.Tire Tahtakale Hamam, b.Badat Kk, c.Sleymaniye Camisi, d.Divrii Ulu Cami)

Gei yaplan elemanlarn lei kldke genlerin boyutlar da azaldndan, Trk

geni genellikle tula gibi krlarak ekillendirilmesi kolay olan malzemelerden yaplr.

30

1.2.13.4. Mukarnas

Mukarnas, dey bir yzeyden zerinde bulunan daha takn bir yzeye gemede

kullanlan ve kk prizmalar eklinde birbiri zerine oturan bindirmeliklere verilen genel

addr (ekil 1.26).

ekil 1.26: Mukarnas

Mukarnas, tek bana devam eden bir kuak halinde kubbe geiini salayabilir ya da tromp,

pandantif gibi elemanlarda kullanlabilir. Kubbeye geiin yannda, zellikle antsal yap

girilerini oluturan ta kaplarda, nilerde, stun balklarnda ya da cephelerde ssleme

eleman olarak eitli detaylarda uygulanmtr (Resim 1.27).

31

Resim 1.27: Mukarnas rnekleri

(a.Kayseri Hunat Hatun Klliyesi, b.Sivas Gk Medrese antiyesi, c.Tokat Mzesi,

d.Sivas ifte Minareli Medrese, e.Kayseri Hac Kl Camisi)

1.2.14. Tonozlar

32

Tayc krgir duvarlarn oluturduu mekan, yine krgir bir sistemle rtmek zere

mimarlk tarihi boyunca eitli zmler gelitirilmitir. Bunlar, form ve yapm teknii

bakmndan tonoz ve kubbe olarak iki ana balk altnda snflandrmak mmkndr. Ahap

ve metal at sistemleri, bu balk altnda ele alnmayacaktr.

Temel prensip olarak bir kemerin telenmesiyle meydana getirilen kargir rt sistemine

tonoz denir (ekil 1.27). Tarihi yaplarda, rtt mekann geometrik biimine, ilevine

ve kesitini oluturan erinin formuna gre ok eitli tonoz rnekleri gelitirilmi ve

uygulanmtr (ekil 1.28).

ekil 1.27: Tonoz rt

ekil 1.28: Tonoz eitleri

Beik Tonoz; yarm silindir biimindeki tonozdur. Kesit erisini oluturan kemer, yarm daire biimindedir. En yaygn grlen tonoz tipleri arasndadr. zellikle

33

antsal yaplarn revak, avlu, koridor, galeri gibi mekanlar ile ar, han gibi uzun

dikdrtgen planl yaplarn st rtlerinde ska kullanlmtr (Resim 1.28; 1.29).

Resim 1.28: Beik tonoz (Hac Kl Camisi ve Medresesi, Kayseri)

Resim 1.29: Beik tonoz (Germir / Kayseri)

Tonozu oluturan kesit erisi bask kemer ise tonoz Bask Tonoz; sivri kemer ise Sivri Tonoz adn alr (Resim 1.30).

Resim 1.30: Sivri tonoz (Halep, Kaleii)

34

Tonozun balang ve biti noktalarndaki kemerlerin ykseklii birbirinden farkl olan tonoz; Eik Tonoz adn alr. Uzun kenar boyunca bir kesit alndnda

rampa gibi eik bir grnme sahiptir; bu nedenle rampa tonoz da denir.

Balang ve biti noktalarndaki kemerlerin hem ykseklii hem de akl birbirinden farkl ise buna Konik Tonoz denir. Kesik yarm koni biimindedir.

Havari Tonoz, birbirini dik olarak kesen kesen iki tonozun kesiiminden meydana gelir (Resim 1.31; 1.32). Ha tonoz ya da geme tonoz da denir.

Resim 1.31: Havari tonoz rnekleri (a.Divrii Ulu Cami, b.Ayasofya Mzesi)

Resim 1.32: Havari tonoz rnekleri (Halep)

Kare eklindeki plann zerini rtmek iin merkezdeki bir tepe noktasnda birleen drt ayn tonoz parasndan meydana geliyorsa Manastr Tonozu adn alr.

35

Dikdrtgen planl bir mekann ksa kenarlarndan balayarak ykselen iki manastr tonozunun, uzun kenarlar arasndaki tonozla birleerek meydana getirdii rt,

Tekne Tonozdur. Ters evrilmi bir teknenin grnmne benzer (ekil 1.29).

Mulden tonozu da denir.

ekil 1.29: Tekne tonoz

Manastr tonozunun st blmnn yatay bir dzlemle kesilmesiyle elde edilen rtye Aynal Tonoz denir. Ortasnda meydana gelen dz drtgen yzeyden

dolay bu ad alr (ekil 1.30; Resim 1.33).

ekil 1.30: Aynal tonoz

Resim 1.33: Aynal tonoz (Topkap Saray Badat Kk)

36

Yelken Tonoz, kare plan rten kubbenin drt yannn birer kemer dzlemiyle kesilmesinden kalan rtdr (Resim 1.34).

Resim 1.34: Yelken tonoz

Yldz Tonoz, planda yldz benzeri bir grnm oluturacak ekilde kemer ve tonozlarn bir araya getirilmesiyle oluan erisel rtlerin genel addr. ok eitli

rnekleri grlebilir (ekil 1.31; Resim 1.35).

ekil 1.31: Yldz tonoz eitleri

Resim 1.35: Yldz tonoz rnekleri (Halep)

37

1.2.15. Kubbeler

Bir kemerin merkez ekseni etrafnda 360 derece dndrlmesiyle oluan, yarm kre

biimindeki yap rtsdr. Yarm daire kemer yerine bask veya sivri kemer ya da yarm

elips eklinde bir kesit erisine de sahip olabilir (ekil 1.32 ve 1.33; Resim 1.36).

ekil 1.32: Kubbe eitleri

ekil 1.33: stanbul Ayasofya Mzesinin ana kubbesi

Resim 1.36: stanbul Ayasofya Mzesinin ana kubbesi

38

Antsal yaplarda, kubbenin yk genellikle dev boyutlu drt ana tayc kemerden, beden

duvarlar ya da fil ayaklar ile zemine iletilir (Resim 1.37).

Resim 1.37: Kubbeden zemine yk aktaran elemanlar

Kubbenin bykl, ekli ve rt sistemi, rtt mekann yksekliine ve aklna gre

deiir (Resim 1.38; 1.39).

kubbe

kasnak

pandantif kemer

fil aya

beden duvar

tekne tonoz

39

Resim 1.38: Ta kubbe rnekleri (a.Tokat, b,c.Kayseri, d.Mardin)

Resim 1.39: Kubbe rnekleri (a.Edirne, b.Halep)

Ana kubbe, yerine gre yarm kubbelerle desteklenir. Osmanl mimarisinde cami, medrese

gibi antsal yaplarda, ana mekan rten ana kubbe, byklne gre iki ya da drt ynde

yarm kubbelerle, payandalarla ya da arlk kuleleriyle desteklenebilir; son cemaat yeri,

avlu, vb. mekanlarn rtlerinde de genellikle kk kubbeler kullanlarak rt sistemi

tamamlanmtr (ekil 1.34; Resim 1.40).

40

ekil 1.34: Osmanl mimarisinde cami geliimine paralel olarak eitli kubbe dzenleri

41

Resim 1.40: Edirne Selimiye Camisinin rt sisteminden bir grnm

YARIM KUBBE

AIRLIK KULES

ANA KUBBE

DLML KUBBE

42

renmi olduunuz mimari yap elemanlarn ve yapm tekniklerini mevcut eserler

zerinde inceleyebilmek iin, bulunduunuz evrede ziyaret edebileceiniz birka tarihi

krgir yap ya da yap grubu belirleyiniz ve aadaki uygulama aamalarn gerekletiriniz.

eitli yap elemanlarn ve yapm tekniklerini grebilmek iin, mmknse farkl

dnemlere ait, birbirinden ayr mimari sluplarda, en az iki ayr tarihi yapy ziyaret ediniz.

Uygulama 1: Teknik nceleme Gezisi (rnek: Topkap Saray Mzesi, stanbul)

Uygulama 2: Teknik nceleme Gezisi (rnek: Sleymaniye Klliyesi, stanbul)

Mimari yap elemanlarn incelemek zere, bulunduunuz evrede bulunan bir tarihi krgir

yap ya da yap grubunu ziyaret ediniz ve aadaki uygulamalar gerekletiriniz:

lem Basamaklar neriler

Teknik inceleme gezisi iin retmeninizle uygun bir yer belirleyiniz.

Alan almas iin gerekli malzemeleri yannzda gtrnz (A4 sert altlk, kareli

kat, kalem, silgi, fotoraf makinesi)

Mmkn olduu kadar farkl mimari slupta, eitli yap elemanlarn

grebileceiniz yap ya da yap

gruplarn semeye alnz.

Not almak ve eskiz yapmak iin yannza A4 altlk, kareli kat, serbest

el izim yapmak iin uygun bir kalem,

silgi ve fotoraf makinesi alnz.

Krokiye yapnn adn, altnz blmn adn ve tarihi not etmeyi

unutmaynz.

rendiiniz mimari yap elemanlarn ve zelliklerini tekrar ediniz.

Yap elemanlarn detaylaryla not etmeye alnz.

Not alrken, malzeme, renk, boyut, ykseklik gibi ek bilgilere de yer

verebilirsiniz.

UYGULAMA FAALYET

43

Yapnn mimarisi hakknda genel bir bilgi toplaynz.

Yapya giderek yerinde gzlem ve inceleme yapnz.

Yapda eitli mimari yap elemanlarn bir arada grebildiiniz bir cephe ya da blm

seiniz ve krokisini iziniz.

Yapda grdnz mimari yap elemanlarnn adlarn krokinin zerine not

ediniz.

Yapda grdnz elemanlar gsteren genel grnm ve detay fotoraflarn

ekiniz.

ektiiniz fotoraflar, yer, tarih ya da konuya gre ayr bir dosya halinde

snflandrnz.

Fotoraflarn zerinde yap elemanlarn gsteriniz.

almanz pafta haline getiriniz.

Yaptnz almay arkadalarnzla paylaarak karlatrnz.

Karlatnz eleman, malzeme ya da yapm tekniklerinden bilmedikleriniz

varsa not ediniz ve retmeninize

dannz.

Kaynakada belirtilen ve retmeninizin nerecei szlk,

ansiklopedi, makale, vb. kaynaklar da

inceleyiniz.

Fotoraf aktarma ve dosyalama ilemini ayn gn iinde yapmaya dikkat ediniz.

Fotoraflar unutmadan snflandrp isimlendiriniz. Bylece ileride de

faydalanacanz dzenli bir arive

sahip olabilirsiniz.

Pafta olutururken, izimi ve lejand iine alan bir ereve hazrlaynz. Pafta

dzenini tasarlarken, yap ve

hazrlayanlar ile ilgili bir antete de

mutlaka yer veriniz. Antet, izime gre,

yatay veya dey olabilir.

Teknik inceleme gezisini, ekip halinde arkadalarnzla birlikte yapmanz

faydal olacaktr.

RNEK: Yukarda anlatlan ilemin basamaklarn, aadaki rnek zerinden adm

adm takip edebilirsiniz (Selimiye Camisi, Edirne):

1) Selimiye Camisinin yapld dnem, Mimar Sinan, yapnn slubu ve yapm teknii hakknda genel bir bilgi toplaynz.

2) Yapya giderek yerinde inceleme yapnz.

3) Yapnn bir blmn seiniz ve krokisini iziniz. rnek olarak; yapnn revak blmn ya da d cephelerden birini seebilirsiniz. alma yapacanz blmn,

yap elemanlar ve yapm teknikleri ynnden zengin olmasna dikkat ediniz.

44

4) Krokinin zerine grdnz yap elemanlarnn adlar ve zellikleri gibi bilgileri not ediniz (ekil 1.35).

ekil 1.35: Cephe krokisi rnei

45

5) Cephenin fotorafn ekiniz (Resim 1.41). Fotoraf ekerken, n geli ynne ve yap elemanlarnn anlalr biimde grlmesine dikkat ediniz.

Resim 1.41: allan cephenin fotoraf

46

6) Krokideki notlarnzdan ve yaptnz incelemeden yararlanarak fotorafn zerinde yap elemanlarn isimlendiriniz (Resim 1.42).

Resim 1.42: Fotorafn zerine yap elemanlarnn adlarnn ilenmesi

47

7) almanz pafta haline getiriniz (Resim 1.43). Paftaya yapnn adn, kendi adnz ve tarihi yazmay unutmaynz.

Resim 1.43: almann pafta haline getirilmesi

48

Uygulamalarnzda fikir vermesi asndan, aadaki rnekleri inceleyiniz (ekil 1.36; 1.37).

RNEK: Damat brahim Paa Medresesi Nevehir:

ekil 1.36: rnek alma (a.Kroki, b.Pafta)

49

RNEK: Firuz Bey Camisi Milas:

ekil 1.37: rnek alma (a.Kroki, b.Pafta)

50

Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri, aada verilen sorular cevaplandrarak

deerlendiriniz.

Aadaki maddelerden tan mimaride kullanm hakknda doru olanlar iaretleyiniz.

1. A. Tayc olarak ( )

B. Cephe kaplama malzemesi olarak ( )

C. Ssleme eleman olarak ( )

D. Krldktan sonra, har ierisinde agrega olarak ( )

E. Krldktan sonra, sva ierisinde agrega olarak ( )

F. Toz halinde, har ierisinde agrega olarak ( )

G. Toz halinde, sva ierisinde agrega olarak ( )

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

2. Stun, ., . ve olmak zere blmden

oluur.

3. Pencere ve kap aklklarnn iki yanna dey olarak yerletirilen mimari

elemanlara , bu boluun zerindeki duvar yklerini tamak iin

yerletirilen yatay atk ya da kirie ise denir

4. Kap aklnn alt snrn oluturan elemana ..; pencere aklnn

alt snrn oluturan elemana ise .. ad verilir.

5. .., yapnn duvarlar, ayaklar ve stunlar araclyla kendisine iletilen

yklerini zemine aktaran blmdr.

6. Bir kemerin telenmesiyle elde edilen rt eleman . adn alr.

7. Bir kemerin iki kolunun oturduu ve erisel ksmn balad seviyeye yerletirilen

taa ..; kemerin tepe noktasnda yer alan taa ise

... denir.

8. Tonoz; kesit erisini oluturan kemer,

yarm daire biiminde ise ,

bask kemer biiminde ise ....,

sivri kemer biiminde ise ......... adn alr.

LME VE DEERLENDRME

51

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

9. Hangisi, silmenin kullanlma amalarndan deildir?

A) Yamur suyunu cepheden uzaklatrmak

B) Pencere boluklarn erevelemek

C) Birleim detaylarn gizlemek

D) Cephe estetiini artrmak

10. Hangisi drtgen ya da okgen eklindeki plan emasndan, taban daire eklinde olan

rtye geii salamak zere kullanlmaz?

A) Pandantif B) Trk geni C) Tromp D) Kubbe

11. rten, hangi amala yapda kullanlr?

A) Tayc eleman olarak

B) rtye geii salamak

C) Yamur suyunu uzaklatrmak

D) Yk hafifletmek

Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru

ise D, yanl ise Y yaznz.

12. Trk geni ve mukarnas, yalnz kubbeye gei eleman olarak deil, yaplarn

eitli mimari blmlerinde ssleme amal olarak da kullanlabilir.

( ) DORU ( )YANLI

13. Birbirini dik olarak kesen iki tonozun birletirilmesinden oluan tonoz rtsne

yelken tonoz ad verilir.

( ) DORU ( )YANLI

14. Kubbenin yarap ve kesit erisi, rtt mekann nemine, geniliine ve

yksekliine gre deiir; gerektiinde rt sistemi, yarm kubbelerle veya farkl

llerde baka kubbelerle desteklenebilir.

( ) DORU ( )YANLI

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

52

Bu modl ile ta duvarlarn zelliklerini, geleneksel yapm tekniklerini, balant detaylarn

ve birleimde kullanlan malzemeleri renecek; bu bilgilerin yardmyla geleneksel

yntemlerle ta duvar yapmn ve onarmn gerekletirebileceksiniz.

Geleneksel ta duvar yapm tekniklerini sralaynz. Maddeler halinde yapm

aamalarn listeleyiniz.

Ta duvar yapmnda kullanlmas gereken aletleri, ara-gereleri ve malzemeleri sralaynz.

Ta Oyma modlndeki bilgilerinizi gzden geiriniz.

Yakn evrenizde bulunan bir antiyeyi ziyaret ederek ustalarn nasl duvar rdn ve harc nasl hazrladklarn izleyiniz.

evrenizdeki tarihi yaplar gzlemleyerek, duvarlarn hangi tekniklerle yapldn inceleyiniz. Getirdiiniz rnekleri snfta arkadalarnzla paylanz.

2. TA DUVAR YAPIMI 2.1. Ta Duvarlarn Mimari zellikleri

Yaplarda mekanlarn snrlarn oluturan dey blme elerine duvar denir. Tarihi

krgir yaplarda duvarlar, blme ilevine ek olarak tayc ilevleri de olan yap

elemanlardr.

Krgir yaplarn tayc beden duvarlar, ta, tula veya bunlarn birlikte kullanlmasyla

oluturulur. eitli malzeme ve teknikler kullanlarak bir araya getirilen ta ve tulalarla

rlen duvarlarn kalnl, yapnn byklne ve nemine gre bazen birka metreye

kadar kabilir. Baz krgir yap rneklerinde, daha hafif olmas istenen st katlar ile i

duvarlarda ahap karkas sistemin de kullanld grlebilir.

Ta, tula gibi elemanlarn yan yana ve st ste rlmesiyle duvarlar ina edilir. Geleneksel

ta duvar yapmnda, eitli derecelerde ve tekniklerle ilenmi talar kullanlabilir (ekil

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

53

2.1). Talar, ilenme derecelerine gre drt ana balkta toplanr: Moloz ta, kaba yonu ta,

ince yonu ta, kesme ta.

ekil 2.1: Talarn ilenmilik derecesine gre trleri

(a.Moloz ta, b. Kaba yonu ta/ erevesiz, c.Kaba yonu ta/ ereveli,

d.nce yonu ta, e.Kesme ta/ blok, f.Kesme ta/ plak)

Yma duvarlarn daha salam ve deprem gibi yanal yklere kar daha dayankl olmalar

iin, hatllar kullanlr. Duvar rgsnn iine belirli aralklarla boydan boya ve yatay olarak

yerletirilerek yk datmaya yarayan elemanlara hatl denir.

Hatl, hem duvarn daha dayankl bir btn haline gelmesine yardmc olur; hem de bir eit

ereve sistemi oluturarak yapm iini kolaylatrr.

Geleneksel ta duvarlarda, ahap ya da tula hatl rnekleri grlebilir:

Ahap hatllar; duvar kelerinde birbirlerine eitli ekillerde balanabilirler (ekil 2.2). zellikle antsal yaplarda duvarn iine gizli olarak yerletirilen ahap hatllar,

baz geleneksel sivil mimari rneklerinde dardan da grlebilir (Resim 2.1).

Tula hatllar; eitli sayda tula sralarnn, rg iinde belirli aralklarla tekrar edilmesiyle yaplr (ekil 2.3; Resim 2.2).

54

ekil 2.2: Ahap hatl rnekleri

55

Resim 2.1: Geleneksel evlerde ahap hatl rnekleri (a.Kemaliye / Erzincan, b.Germir / Kayseri)

ekil 2.3: Tula hatl

Resim 2.2: Tula hatll ta duvar rnekleri (a.Bat Anadolu, b.stanbul)

56

2.2. Geleneksel Ta Duvar Yapm Teknikleri

2.2.1. Moloz Ta Duvar

Ocaktan kt haliyle kullanlan, ilenmemi taa moloz ta ad verilir. Ta, yalnzca

kntl ve sivri ular kabaca dzeltilerek yerine yerletirilir. Tanml bir geometrik ekli ve

dzgn yzeyleri olmadndan; bu talarla yaplan duvarlarn rgleri de dzenli bir

grnme sahip deildir. Moloz ta duvar yapmnda, eitli cins ve byklklerde doal

talar bir arada kullanlabilmektedir (ekil 2.4; Resim 2.3).

ekil 2.4: Moloz ta duvar rnekleri

Resim 2.3: Moloz ta duvar

Duvar kalnl artrlarak ve kelerde blok talar (kilit ta) kullanlarak duvar daha

salam olarak yaplabilir (Resim 2.4).

57

Resim 2.4: Kede kilit ta kullanlan bir moloz ta duvar rgs (Tokat)

2.2.2. Kaba Yonu Ta Duvar

Aln ve yan yzeyleri ekile dzeltilerek kabaca ilenmi olan taa kaba yonu ta ad

verilir. Moloz ta duvardan farkl olarak, yatay ta sralarn gzle takip edebilmek

mmkndr. Dzenli bir rgye sahip olabilecei gibi, talarn byklkleri ve derz

aralklar deiken de olabilir (ekil 2.5; 2.6).

ekil 2.5: Kaba yonu ta duvar rnekleri

(a.Devaml yatay derzli rg, b.Kesik yatay derzli rg, c.Mozaik rg)

58

ekil 2.6: Kaba yonu ta duvar rnei (stanbul ardakl Hamam)

2.2.3. nce Yonu Ta Duvar

Aln ve yan yzleri dzeltilerek ince yonu eklinde hazrlanan talarla yaplan duvar

rgsdr. Kaba yonu ta duvar gibi, yatay ta sralar aka grlr. Talarn byklkleri

deiken olabilir. Yan yzleri daha fazla dzeltilmi olduu iin, talar daha keli ve derz

aralklar daha dzenli bir grnme sahiptir (ekil 2.7).

ekil 2.7: nce yonu ta duvar rnekleri (a.Kesik yatay derzli rg, b.Dtan derzsiz rg)

2.2.4. Kesme Ta Duvar

Tm yzeyleri ince yonu tekniiyle ilenmi, dzgn prizmatik ekle sahip olan yap tana

kesme ta denir. Dzgn bloklar halinde kesilerek hazrlanan talarn, derzli veya derzsiz

olarak bir araya getirilmesiyle duvar rlr (Resim 2.5; ekil 2.8 ve 2.9).

59

Resim 2.5: Kesme ta duvar rnei (Kayseri Sahabiye Medresesi)

ekil 2.8: Derzli kesme ta duvar rnei

ekil 2.9: Derzsiz kesme ta duvar rnei

60

Yatayda ve deyde dzenli ve przsz bir grnme sahip olan bu rg teknii, zenli bir

iilik, zaman ve maliyet gerektirir. Bu nedenlerle, klliyeler bata olmak zere nemli

antsal yaplarn d duvarlarnda grlen bir tekniktir. Tm duvarlarn bu teknikle ina

edilmesi uzun ve pahal olacandan, baz tarihi yaplarn sadece giri cephelerinde grlr.

2.2.5. Almak Duvar

eitli krgir yap malzemelerinin (eitli cins ve renklerde talar, tulalar, vb.) birlikte

kullanld duvar yapm tekniidir. En yaygn olarak grlenler, iki renkli ta ya da ta-tula

almak duvar yapm tekniidir (Resim 2.6). Tulalar, ta sralar arasnda dzenli sralar

halinde rlebilir ya da geliigzel yerletirilebilir. Yapnn bulunduu corafi blgeye gre,

almak duvar yapm teknii de karakteristik birtakm zellikler ve farkllklar gsterebilir.

Resim 2.6: Anadoluda eitli yaplardan almak duvar rnekleri

61

2.3. Birleim Teknikleri ve Balant Elemanlar Balant elemanlar ve birleim teknikleri, duvar oluturan temel tayc birimler olan yap

talar ve/veya tulalarn bir btn olarak davranmasn salar. Geleneksel birleim

teknikleri, snfta incelenebilir: harl, gemeli ve metal elemanlarla yaplan birleim.

2.3.1. Harl Birleim

Krgir duvarda rgy oluturan eleri birbirine balamak iin hazrlanan, hamur

kvamnda toprak, kire, kum gibi malzemelerin su ile oluturduu karma har denir

(Resim 2.7).

Resim 2.7: indeki tula krklar grlen bir rg harc rnei

2.3.1.1. Agrega

Harcn kat ksmn, ta tozu, tula tozu, kum, krmata, tula kr, akl gibi eitli

boyutlardaki malzemeler oluturur; bunlarn btnne agrega ad verilir (Resim 2.8).

Harcn trne gre, bu malzemelerden birka, eitli oranlarda bir araya getirilmi olabilir.

. Resim 2.8: Agrega olarak kullanlan malzemeler

62

Agregalar, boyutlarna gre iki balk altnda snflandrlabilir:

nce agrega: Doal kum, krma kum (ince mcr) ya da bunlarn karm olan ve 4,76mm

kare delikli veya 7mm apl yuvarlak delikli elekten geebilen paralardr (Resim 2.9).

Resim 2.9: nce agrega (doal ta ve tula kr - tozu)

ri agrega, kaba agrega: Krmata (iri mcr), akl ya da bunlarn karm olan ve 4,76mm

kare delikli veya 7mm apl yuvarlak delikli elekten geemeyen paralardr (Resim 2.10).

Resim 2.10: ri agrega (doal ta ve tula kr)

Harcn boyut bakmndan bileimine granlometri denir. Granlometrik bileim, tanelerin

tr ve boyutlarna gre karmn iinde hangi miktarlarda bulunduklarn gsterir.

rnek olarak; aadaki ifade bir granlometrik dalm aklar:

Harcn iindeki agregann; %30u 6mm alt kara kumu,

%30u 4mm alt kireta kr,

%20si 4mm alt tula kr ve

%20si tula tozundan olumaktadr.

63

2.3.1.2. Balayc

imento, kire, al gibi su ile kartrldnda plastik bir hamur veren, bir sre sonra

katlaan, daha sonra da sertleen ve bu zelliklerinden dolay ta ve kumu balamakta

kullanlan maddelere balayc denir.

Agrega ad verilen kuru malzemeleri birbirine balamak iin al, kire, imento gibi

maddeler suyla kartrlr; bu da harcn balayc ksmn meydana getirir (Resim 2.11).

Resim 2.11: Balayc olarak agregaya kartrlan toz kire

Balayclar, sertleme koullarna gre ikiye ayrlr:

Hidrolik balayclar: Hem havada hem de suda katlama yetenei olan balayc

maddelerdir. Bunlarla suya dayankl har yaplabilir.

Hidrolik olmayan balayclar: Yalnzca havada sertleebilen balayc maddelerdir.

Harcn kullanld yere ve hartan beklenen dayanma gre eitli maddeler balayc olarak

kullanlm olabilir. rnek olarak; al ile yaplan harlar, d etkilere daha az dayankl

olduundan i mekanlarda daha sk kullanlmtr. Tarihi yaplarda en yaygn olarak

rastlanan harlar, kire balaycl olanlardr. Horasan harc da, bu tip harlar arasndadr

(bkz. 2.3.1.4. Geleneksel Har Trleri).

2.3.1.3. Katk maddeleri

Harcn sertlemesini kolaylatrmak ya da hzlandrmak, direncini artrmak gibi sebeplerle

harcn ierisine, agrega ve balaycnn yannda baz katk maddeleri eklenmi olabilir.

Puzolan ve ktk, tarihi yaplarda zgn harlarn ierisinde grlen ya da onarm harlarnda

da kullanm nerilen katk maddelerinin banda gelir.

64

Puzolan; snm kire ile reaksiyona girerek kuvvetli balar oluturan ve yksek

dayanml malzemeler meydana getirebilen maddelerdir. Doadaki baz maddeler puzolanik

aktiviteye sahip olduu gibi, eitli ilemlerden geirilerek yapay puzolanlarn da elde

edilmesi mmkndr. Baz puzolanik maddeler: cruf, tf tozu, yksek sda piirilmi

toprak veya kil, volkanik kller ve tula krklardr. Paracn incelii arttka yani boyutu

kldke puzolanik zellii de artar.

Balayc ile reaksiyona giren bu maddeler, iine katldklar har ya da svay sertletirir ve

glendirir. Roma Betonu olarak bilinen, dayanm olduka yksek olan yap malzemesi:

kire, puzolan ve tula-kiremit krklarnn kartrlp ahap kalplara dklmesiyle

oluturulmaktayd.

Ktk; keten ya da kendir liflerine verilen addr. nce uzun lifler halinde kesilerek harca

kartrlan ktk, harcn iinde donat ilevi grr (Resim 2.12). Tarihi harlarn yapmnda,

hayvan kllar organik katk malzemeleri olarak kullanlmtr.

Resim 2.12: Ktn kesilerek hazrlanmas

2.3.1.4. Geleneksel Har Trleri

Al harc; balaycs al olan hartr.

Kire harc; balaycs kire olan harlara verilen genel addr. Hartaki kalsiyum hidroksit

yani Ca(OH)2, havann karbondioksidi (CO2) ile birleerek kalsiyum karbonat (CaCO3)

haline dner. Bu srada kan bir molekl su, harc yeniden slatr. Bu suyun

buharlamasndan sonra har kurur ve sertleir. Kum tanecikleri ve dier kat paracklar, ta

sertliindeki kalsiyum karbonat ile birbirlerine balanarak tek bir ta kitlesi oluturur.

Tarihi eserlerde, farkl cins ve oranlarda agrega ieren, ok sayda kire harc trne

rastlanabilir (Resim 2.13).

65

Resim 2.13: Kire harc

Horasan harc; pimi tula ve kiremit paralarnn dvlp toz haline getirilmesinden

sonra bir elekten geirilerek elde edilen ince tozun kire ve su ile kartrlmasyla yaplan,

bir eit kire harcdr. eriindeki maddeler sebebiyle pembemsi renktedir (Resim 2.14).

Bizans ve Osmanl mimarisinde, ta ve tulayla birlikte hem duvar gibi tayc elemanlarn

hem de kubbe, tonoz gibi rt elemanlarnn yapmnda tercih edilmitir. Ayrca su hazneleri,

sarnlar ve hamamlar gibi yerlerde suya kar direnli bir har olmas nedeniyle yaygn

olarak kullanlmtr. Bugn de pek ok tarihi eserin onarmnda kullanlmaktadr.

Resim 2.14: Horasan harc

66

2.3.1.5. Har Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar

Tarihi yaplarda kullanlan harlarn karm oranlar ve malzemeleri yapya zg bir

karakter tar; bazen yapld dneme ya da yere gre benzerlikler gsterse de, bir yapda

bile kullanlan harlarn cinsleri ve ierikleri eitlilik gsterebilir.

Tarihi eser onarmlarnda kullanlacak har, zgn har ile uyumlu karakterde olmaldr.

nce yapda onarma ihtiyac olan duvarda grlen har trlerinden rnek alnr. Bir duvarda bile birden fazla harca rastlanabilir. Ama, zgn harcn tespit edilmesidir.

Har rneklerinin analizleri, laboratuvar ortamnda yaptrlr (bkz. Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme modl 2.1.3.3. Malzeme ve Bozulma Analizleri).

Basit ve aletli ileri analiz yntemleri ile harcn ieriine dair teknik bilgiler elde

edilebilir. Grsel ve petrografik analiz ile, harcn ince kesiti mikroskop altnda

incelenir ve harc oluturan;

agrega trleri,

agrega boyutlar,

agrega dalm,

balaycnn tr,

balaycnn ierii,

agrega : balayc oran

varsa katk malzemelerinin zellikleri tespit edilir (ekil 2.10; 2.11; 2.12).

ekil 2.10: Bir har rneindeki agregalarn mikroskopla grsel analiz sonucu

ekil 2.11: Bir har rnei kesitinin petrografik analiz sonucu

67

ekil 2.12: rnek bir har ierii

Har analizleri, konusunda uzman kiiler tarafndan yaplmaldr. Doru ve bilimsel

alma yapabilmek iin, har analizlerinin malzeme aratrma laboratuvarlarnda

yaptrlmas gerekmektedir.

zgn harca uygun olarak onarm harcnn ierii belirlenir ve reete karlr (ekil 2.13). Bu reetenin belirlenmesi, nceki admda yaplan laboratuvar almalarna ve

analiz verilerine dayaldr, bu nedenle Malzeme Analiz Raporu hazrlatlmas

nemlidir.

ekil 2.13: rnek bir onarm harc reetesi

Agregay oluturan malzemelerin kuru olmasna dikkat edilmelidir. Deniz kumu kullanmaynz.

Kum, tula kr, ta tozu gibi malzemeler reetede belirtilen tane boyutunda ve kalitede olmaldr. rnek olarak; 5mm elek alt ocak kumu, 8mm elek alt dere kumu gibi.

Tarihi yaplar iin hazrlanan harlarda, (dnemi ve yapm teknii gerei art olmadka) imento balayc olarak tercih edilmemelidir. imento, doal ta, vb. geleneksel yap

malzemelerinde eitli bozulmalara neden olabilmektedir (bkz. Ta Bozulmalarn

Tehis Etme modl). imento esasl malzemeler, ancak yapnn dnemi ve yapm

teknii gerektirdiinde kullanlmaldr.

Har zenle kartrlmal; kat ve sv malzemelerin birbirine iyice karmas salanmaldr.

68

Sndrlm kire kullanlmas gerekiyorsa kirecin iyice dinlenmi olmasna zen gsterilmelidir.

Su, harca yava yava ve kartrarak eklenmelidir.

Harc tuz etkisinden korumak iin mmkn olduu kadar klor oran dk, temiz su kullanlmaldr.

Agregann balayc iinde homojen dalmas ve balaycnn her yere eit olarak ulamas gerekmektedir.

Yapnn bulunduu iklime gre, allamayacak aylar olarak bilinen aylarda har yaplmamaldr. rnek olarak, stanbulda Ocak aynda, hava scaklnn 10 derecenin

altnda olduu gnlerde har yaplmamaldr; nk yaplan har yeterince dayankl

olmaz ve balayc hzla donaca iin harcn istenen kalitede karm ve esneklii

salanamaz.

Harcn hazrlanaca yer nceden temizlenmeli ve harca toz, kir, vb. istenmeyen malzemelerin karmas engellenmelidir.

2.3.2. Gemeli Birleim

Kesme ta duvar oluturan talarn, yan yana getirildiklerinde birbirlerine tam olarak

yapmalar gereklidir. Bu, talarn belirli detayda ekillendirilmelerini gerektirir. Talar

hazrlanrken, geme detayna gre uygun biimde ilenirler. Bylece, girift bir rg

oluturarak duvarn btnln salarlar (ekil 2.14).

ekil 2.14: Gemeli birleim rnei

Gemeli birleim, her dnem mimarlnda rneklerine rastlanan ve hem yapsal hem de

estetik amal olarak kullanlm olan bir birleim tekniidir. Duvar, kemer gibi tayc

elemanlarn yapmnda kullanld gibi cephe veya demelerde istenen grsel zenginlii

oluturmak iin de tercih edilmitir (Resim 2.15).

69

Resim 2.15: Gemeli birleim rnekleri (a.Alacahyk, b.stanbul, c,d.Halep)

2.3.3. Metal Elemanlarla Birleim

2.3.3.1. Dikey Balant Eleman (Zvana)

st ste getirilmesi gereken talar dikey olarak birbirine balamakta kullanlan genellikle

kare kesitli demir ubuklara zvana veya saplama denir.

Antik ada da kullanlan bu teknikte, alttaki tan st yznde, merkezde zvanann

oturaca genelde drtgen biimli bir oyuk (yuva) ve bu oyua kadar uzanan ince bir kanal

alr (ekil 2.15). Arkeolojik alanlardaki kalntlar dikkatle incelendiinde, tambur, balk

ve kaide rneklerinin alt ve st yzlerinde, kare ya da daire kesitli zvana yuvalar ve kurun

aktmak iin alan kanallar aka grlebilir.

Zvana yerletirildikten ve talar st ste getirildikten sonra ise bu ince kanaldan eritilmi

kurun aktlr (ekil 2.16). Kurun, farkl davran gsteren iki farkl yap malzemesi olan

demir ve tan arasnda bir eit yastk vazifesi grmektedir.

70

ekil 2.15: Zvana yuvalar ve kurun aktma kanallar

ekil 2.16: Kurun aktma yntemi

2.3.3.2. Yatay Balant Eleman (Kenet)

Bir sra ta dizisinde talarn birbiri ile yatay dorultuda balanmasn salayan, yass uzun

demirden yaplm balant esine kenet denir. M..3.yydan beri kullanlan bu birleim

tekniinde, nce demir istenen ekilde kvrlarak kenetler hazrlanr. Yan yana getirilecek

talarn st yzlerinde de, kenetin ekline ve boyutuna uygun olarak yuvalar alr. Demir

kenetler, tata alan yuvalara yerletirildikten sonra, yuvann ii eritilmi kurunla

doldurularak balant salanr. eitli dnemlerde kullanlan farkl kenet tipleri

bulunmaktadr (ekil 2.17; 2.18).

71

ekil 2.17: eitli kenet tipleri

ekil 2.18: Kenetli birleim rnekleri

72

2.4. Ta Duvar Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar

Tamamlanacak ya da yeniden rlecek duvarn ebatlar ve mimari zellikleri belirlenir (Restorasyon Projesinde verilen l ve detaylara uyulmaldr.)

Duvar rgsnde kullanlacak olan yap tann cinsi ve temin edilecei ocak belirlenmelidir. Bunun iin n piyasa aratrmas yaplmaldr.

Tan, istenen kalitede (fiziksel ve mekanik zelliklere sahip) ve boyutlarda temin edilmesi salanmaldr.

Gerektiinde, tan kalitesini ve zelliklerini belirten bir Analiz Raporu talep edilmeli; ocaktan alnan tan bu zelliklere sahip olup olmad kontrol edilmelidir.

Kullanlacak ara-gereler nceden hazrlanmal, temizlik ve bakmlar yaplmaldr.

Duvar rlecek alan hazrlanmal, gerekli gvenlik tedbirleri alnmaldr.

Duvarn snrn gsteren bir ip ya da mastar ekilmeli ve buna uyulmaldr. (Mastar; dzgnl kontrol etmek iin cetvel gibi kullanlan dz uzun tahtadr.)

Duvarn deylii her ta srasnda terazi yardmyla kontrol edilmelidir.

Talar, duvar yapm tekniinin gerektirdii derecede, geleneksel ta el aletleri ile ilenmeli ve ekillendirilmelidir (bkz. Ta Oyma modl).

El aletleri kullanlrken dikkatli olunmaldr.

Duvar yapm tekniinde temel ilke; ta veya tulalarn artmal olarak birbiri zerine bindirilerek rlmesidir (ekil 2.19). Derz aralklar, kesinlikle st ste

gelmemeli ve dey bir srekli izgi oluturmamaldr. deal olan, bir sradaki derz

aralnn alt sradaki ta veya tulann ortasna denk getirilmesidir.

ekil 2.19: Talarn artmal olarak birbiri zerine getirildii doru bir rg rnei

73

Duvar yapmnda kelerin dzgnl, hem duvarn salaml hem de grn asndan nemlidir. Keye yerletirilen ta, bir srada enine kullanlyorsa

stndeki srada boyuna kullanlmaldr (ekil 2.20). Bylece kede talar birbirine

kilitlenmi ve iki duvarn beraber almas salanm olur.

ekil 2.20: Ke talarnn bir srada enine, dier srada boyuna yerletirilmesi

Duvar yapmnda nemli bir baka ilke ise, belirli aralklarla baz talarn duvar kalnl boyunca yzeye dik olarak kullanlmasdr (ekil 2.21). Bylece, duvarn

iki ynde salaml artrlm ve n ile arka ksmlarnn birbirinden ayr hareket

etmesi engellenmi olur. deali, birka srada bir duvar kalnl boyunca uzanan, tek

para bir elemann yerletirilmesidir.

ekil 2.21: rgde baz talarn duvar n yzne dik dorultuda yerletirilmesi

74

renmi olduunuz yapm tekniklerini tarihi eser onarmlarnda yeniden yaplacak

ya da tamamlanacak duvarlar zerinde uygulayabilmek ve geleneksel teknikleri kullanarak

ta duvar yapabilmek iin, aadaki uygulama aamalarn gerekletiriniz.

Uygulama 1: Kaba yonu ta duvar rme (kire harcyla birleim)

lem Basamaklar neriler

Ta Temini:

rlecek kaba yonu ta duvarn geniliini, kalnln ve yksekliini

belirleyiniz. htiya duyduunuz ta

miktarn hesaplaynz.

Hangi trde ta kullanlacan belirleyiniz (kireta, vb.).

Ta hangi ocaktan temin edebileceinizi bulmak iin n piyasa aratrmas yapnz.

Tan trn, yaklak boyutlarn ve ihtiya duyduunuz miktar belirterek

sipari ediniz. Varsa yapdan daha nce

sklm talar da kullanabilirsiniz.

Gelen tan uygunluunu kontrol ediniz.

Restorasyon Projesinde belirtilen l ve detaylara uyunuz.

Mevcut bir zgn duvarn bir ksm tamamlanacaksa yerindeki lleri ve

detaylar inceleyiniz.

Ta, ortalama bir byklk belirterek, kaba ve ilenmemi haliyle temin ediniz.

Ta tr ve yapm tekniine dair kararlar iin Restorasyon Projesi ve Raporu ile

varsa Konservasyon Raporunu dikkatle

okuyup inceleyiniz.

Sipari vermeden nce, ocaktan, tan fiziksel ve mekanik zellikleri hakknda

bilgi alnz ya da numune isteyiniz.

Hazrlk:

Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.

Duvar yapm iin gerekli gvenlik nlemlerinizi alnz.

Gerekli alet ve ara-gereleri hazrlaynz.

Aletlerin eksiksiz olduunu kontrol ediniz. Bozuk, krk olanlar deitiriniz.

Aletlerin temizliini ve bakmn yapnz, gerekenleri bileyiniz.

elbisenizi giyiniz; alma boyunca eldiven, baret ve gzlk kullannz.

Har Hazrlama:

Kullanlacak harcn trn ve ieriindeki malzemeleri belirleyiniz.

Reetede belirtilen oranlara gre gerekli miktarlarda agregay temin ediniz (Kum,

tula kr, ta kr, tula tozu, vb.)

Varsa Malzeme Raporunda verilen reeteye uyunuz.

Hazrlanm bir Malzeme Raporu yoksa, deneme amal olarak, renme

Faaliyetinde verilen rnek kire harc

reetelerinden birini kullanabilirsiniz.

UYGULAMA FAALYET

75

Reetede belirtilen oranlara gre sndrlm kaymak kire ya da hidrolik

kire temin ediniz. (Hidrolik kire toz

halinde, kapal paketlerde satlmaktadr.)

Reetede varsa ktk temin ediniz.

Ktk liflerini keser yardmyla ksaltnz.

Harc kartrmak iin temiz bir yer hazrlaynz.

Harc kartracanz yere, nce kuru agregay lerek dknz.

Agregann zerine kireci ekleyiniz.

Kestiiniz ktk liflerini ekleyiniz.

Suyu en son ve yava yava ekleyiniz.

Malzemeleri krekle iyice kartrnz.

Agrega ile balaycnn birbirine eit biimde karmasn salaynz.

Harcn kvamn kontrol ediniz.

Agregay oluturan malzemelerin kuru ve istenen zellikte olmasna dikkat ediniz.

Reeteye gre, tercihen kuru ocak veya dere kumu alnz, deniz kumu almaynz.

Kirecin dinlenmi olmasna dikkat ediniz. (sndrlm kire en az 1 hafta

beklemi olmaldr.)

Har teknesi kullanabilirsiniz.

Harca toz, kir, vb. yabanc maddeler karmamaldr. O nedenle, har teknesi

yoksa nce zemini sprp temizleyiniz.

Hacmi bilinen bir l kab kullanabilirsiniz.

Malzemeleri dikkatle lerek koyunuz.

Temiz su kullannz.

izme giyerek harc ayaklarnzla eziniz .

Ayn gn ierisinde kullanp bitirebileceiniz kadar har yapnz.

Kaba Yonu Ta Duvar rme:

Duvar receiniz yere duvar dorultusunu gsteren bir ip ya da mastar

ekiniz.

Talarn arasndan duvarn en alt sras, ke iin uygun olann seiniz.

Setiiniz ta gnyeyle kontrol ederek kullanacanz yne karar veriniz.

Tan yksekliine gre, alt, st ve yan yzlerini mur, keski ve eki yardmyla

kabaca dzeltiniz.

Ta yerine koymadan nce deneyiniz. Gerekliyse biraz daha dzeltiniz.

Duvara ykler yukardan geleceine gre, talar tabakalanma yn yere

paralel gelecek ekilde ileyip

yerletiriniz.

Kaba yonu ta duvar ve harl birleim ile ilgili bilgileri tekrar ediniz.

Talarn yksekliklerinin birbirine e olmasna dikkat ediniz. Bylece yatay

derzler srekli olacaktr.

Kaba yonu ta duvar yaparken, ta oturtabilmek iin, n ve yan yzlerini

kabaca dzeltmeniz yeterlidir.

Ta oturturken bir blm yanlara taaca iin, harc biraz fazlaca dknz.

76

Tan altn dolduracak kadar harc alarak malayla dknz.

Harcn zerine ta dzgnce oturtunuz.

Ahap tokmakla hafife vurarak ta dzeltiniz.

Su terazisi ile tan yatay ynde dzgnln kontrol ediniz.

kinci ta seerek ayn ekilde hazrlaynz.

Ta, ilk tan yksekliine getiriniz.

kinci ta yerine yerletiriniz.

ki tan arasnda yeteri kadar derz boluu braknz.

Bir sray bu ekilde tamamlaynz.

kinci ta srasna gemeden nce, derz boluklarn harla iyice doldurunuz.

kinci srada ilk ta yerletirip terazi ile duvarn deyliini kontrol ediniz.

Talar artmal olarak yerletiriniz.

Ayn ekilde tm sralar tamamlaynz.

Duvar tamamladktan sonra derz aralarndaki harlar dzeltiniz.

Ta oturturken ip ya da mastarn dna kmamasna dikkat ediniz.

kinci ta yerletirirken hem mastar hizasnda hem de bitiiindeki ile e

ykseklikte olmasna zen gsteriniz.

Yerine koyduunuz her ta iin terazi yardmyla seviyeyi kontrol ediniz.

Talarn aralarndaki derzleri harla doldururken mala ile iyice sktrmaya

dikkat ediniz.

Derz aralarnda boluk kalmamasna dikkat ediniz.

kinci srada derzlerin birbiri zerine gelmemesine dikkat ediniz.

Duvarn salaml iin, her srada baz talar duvar kalnl boyunca dikine

yerletirmeyi ihmal etmeyiniz.

alma boyunca i elbisesi, eldiven, baret ve gzlk kullannz.

alma boyunca dikkatli olunuz.

alma bittiinde ipi sknz.

altnz alan temiz braknz.

Kalan malzemeleri ve kullandnz ara-gere ve aletleri dzenli bir ekilde

saklaynz.

RNEK: Yukarda anlatlan kaba yonu ta duvar rme ileminin

basamaklarn, aadaki rnek zerinden adm adm takip edebilirsiniz:

1) stediiniz trde ve miktarda ta temin ediniz. Varsa yerindeki zgn talar da

deerlendirebilirsiniz.

2) Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.

77

3) Gerekli alet ve ara-gereleri hazrlaynz (ekil 2.22; ayrca bkz. Ta Oyma modl).

ekil 2.22: Duvarc aletleri

4) Harcn reetesine gre gerekli miktarda, istenen tane boyutunda, kuru agregay temin

ediniz. Kum, tula kr gibi bu malzemeleri metrekp hesabyla byk miktarlarda

getirtebileceiniz gibi; ihtiya duyduunuz miktarda 20-25kglk torbalar halinde de

alabilirsiniz (Resim 2.16; 2.17).

Resim 2.16: Metrekp hesabyla antiyeye getirtilen kum

78

Resim 2.17: 20kglk torbalar halinde alnan kum ve tula kr

5) Harcn reetesine gre gerekli miktarda sndrlm kaymak kire, toz kire ya da

hidrolik kire temin ediniz (Resim 2.18).

Resim 2.18: Sndrlm kaymak kire ve kapal paketler halinde satlan hidrolik kire

6) Reetede varsa ktk temin ediniz. Ktk liflerini keserek ksaltnz (Resim 2.19).

Resim 2.19: Ktk liflerinin keserle ksaltlmas

79

7) e balamadan nce, i elbiselerinizi giyiniz; eldiven, baret ve gzlk kullannz (Resim

2.20). antiyede gerekli gvenlik nlemlerini almay unutmaynz.

Resim 2.20: Baret, eldiven, i elbisesi ve gzlk

8) Harc kartracanz yere, nce kuru agregay dikkatle lerek dknz (Resim 2.21).

Resim 2.21: Har teknesine kumun dklmesi

9) Agregann zerine, reetedeki lsne gre kireci ekleyiniz (Resim 2.22).

Resim 2.22: Sndrlm kaymak kirecin kumun zerine eklenmesi

80

10) Kestiiniz ktk liflerini gerekli miktarda ekleyiniz.

11) Suyu en son ve yava yava ekleyiniz. Malzemeleri krekle iyice kartrnz (Resim

2.23). Agrega ile balaycnn birbirine eit biimde karmasn salaynz.

Resim 2.23: Harcn kartrlmas

12) Hazrladnz harc ayn gn ierisinde kullanmaya dikkat ediniz; arada harc

kartrmaya devam ediniz (Resim 2.24).

Resim 2.24: Gnlk hazrlanan harcn teknede bekletilmesi

13) Duvarn snr ve dorultusunu gsteren bir ip ya da mastar ekiniz (Resim 2.25).

Resim 2.25: p ve mastar ekilmesi

81

14) Talardan ls uygun olan birini seerek, gnyeyle kontrol ediniz ve hangi ynde

kullanacanza karar veriniz (Resim 2.26).

Resim 2.26: Tan lsne uygun olarak seilmesi ve gnyeyle kontrol edilmesi

15) Tan alt, st ve yan yzlerini mur, keski ve ekile kabaca dzeltiniz (Resim 2.27).

Resim 2.27: Tan yzlerinin kaba yonu biiminde dzeltilmesi

16) Tan altn dolduracak kadar harc alarak malayla dknz. Harcn zerine ta

dzgnce oturtunuz. Hafife vurarak ta dzeltiniz (Resim 2.28).

Resim 2.28: Tan yerine yerletirilmesi

17) kinci ta da hazrlayp yerine yerletiriniz. Arada yeteri kadar derz boluu braknz.

82

18) Bir sray bu ekilde tamamlaynz. kinci ta srasna gemeden nce, aralardaki derz

boluklarn harla iyice doldurunuz, malayla sktrnz (Resim 2.29).

Resim 2.29: Derz boluklarnn harla doldurulmas

19) Dier sralar da ayn teknikle rnz. Talar, derzler st ste gelmeyecek biimde,

artmal olarak yerletiriniz (Resim 2.30).

Resim 2.30: Talarn artmal olarak yerletirilmesi

20) Terazi ile duvarn deyliini, mastar ile de yatayda dzgnln kontrol ediniz

(Resim 2.31).

Resim 2.31: Duvarn dey ve yatayda dzgnlnn kontrol edilmesi

83

21) Duvarn salaml iin, her srada baz byk talar duvar kalnl boyunca tek bana

yerletiriniz (Resim 2.32).

Resim 2.32: Baz talarn duvar kalnl boyunca dikine yerletirilmesi

22) Duvar tamamladktan sonra derz aralarndaki harlar dzeltiniz (Resim 2.33).

Resim 2.33: Derzlerin dzeltilmesi

84

renmi olduunuz yapm tekniklerini tarihi eser onarmlarnda yeniden yaplacak

ya da tamamlanacak duvarlar zerinde uygulayabilmek ve geleneksel teknikleri kullanarak

ta duvar yapabilmek iin, aadaki uygulama aamalarn gerekletiriniz.

Uygulama 2: Kesme ta duvar rme (derzsiz, kenetli birleim)

lem Basamaklar neriler

Ta Temini:

rlecek kesme ta duvarn geniliini, kalnln ve yksekliini belirleyiniz.

htiyacnz olan miktar hesaplaynz.

Hangi trde ta kullanlacan belirleyiniz (kireta, vb.).

Ta hangi ocaktan temin edebileceinizi bulmak iin n piyasa

aratrmas yapnz.

Tan trn, boyutlarn ve miktarn belirterek sipari ediniz.

Gelen tan uygunluunu kontrol ediniz.

Restorasyon Projesinde belirtilen l ve detaylara uyunuz.

Mevcut bir zgn duvarn bir ksm tamamlanacaksa yerindeki lleri ve

detaylar inceleyiniz.

En-boy-ykseklik belirterek sipari ediniz.

Ta tr ve yapm tekniine dair kararlar iin Restorasyon Projesi ve Raporu ile

varsa Konservasyon Raporunu dikkatle

okuyup inceleyiniz.

Sipari vermeden nce, ocaktan, tan fiziksel ve mekanik zellikleri hakknda

bilgi alnz ya da numune isteyiniz.

Hazrlk:

Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.

Duvar yapm iin gerekli gvenlik nlemlerinizi alnz.

Gerekli alet, ara-gereleri hazrlaynz.

Aletlerin eksiksiz olduunu kontrol ediniz. Bozuk, krk olanlar deitiriniz.

Aletlerin temizliini ve bakmn yapnz, gerekenleri bileyiniz.

elbisenizi giyiniz; alma boyunca eldiven, baret ve gzlk kullannz.

Metal Kenetlerin Hazrlanmas:

Balant elemanlarnn hangi malzemeden yaptrlacana karar

veriniz.

Hangi ksmlarda balant eleman kullanlacan belirleyiniz ve adetlerini

hesaplaynz.

Elemanlar, varsa Restorasyon Projesi ya da Konservasyon Raporunda belirtilen

malzemeden (demir, paslanmaz elik, vb.),

verilen detaya gre yaptrnz.

Elemanlarn yerindeki zgn detaya gre retilmesi gerekiyorsa nce zgn

elemann rlvesini alp detay izimini

yapnz.

UYGULAMA FAALYET

85

Talarn yatay balantsn salayan kenetleri yaptrnz.

Duvar rmeye balamadan nce metal elemanlar eksiksiz olarak temin ediniz.

Yaptracanz yere zgn balant elemannn fotorafn ve izimini veriniz.

Metal balant elemannn istediiniz kalite ve zellikte olup olmadn mutlaka

kontrol ediniz.

Kesme Ta Duvar rme:

Duvar receiniz yere duvar dorultusunu gsteren bir ip ya da

mastar ekiniz.

Talar, kullanacanz yne gre seiniz.

Ta, dorudan kullanabileceiniz gibi, gerekliyse projede istenen biimde

ileyiniz.

Ta ilerken, mur, kalem, mucarta, tarak gibi aletlerden hangilerini

kullanacanz seiniz (aadaki

uygulama rneini inceleyiniz).

Ta, istenen teknikle ileyiniz.

Talar yan yzleri birbirine tam bitiecek ekilde, ip hizasnda yan yana

yerletiriniz. Keden balaynz.

Talarn yksekliklerini ve duvarn deyliini terazi ile kontrol ediniz.

Kenet iin, mur ve eki yardmyla, balanacak her iki tan zerinde gerekli

derinlikte birer yuva veya kanal anz.

Hazrlanan kenedi yuvaya yerletiriniz.

Kesilmi kurun paralar ve atee dayankl cezve biiminde, ahap sapl

bir eritme potas temin ediniz.

Tp, ocak, vb. bir s kayna ile potay starak kurunu eritiniz.

Duvara ykler yukardan geleceine gre, talar tabakalanma yn yere paralel

gelecek ekilde ileyip yerletiriniz.

Kesme ta duvar ve metal elemanlarla birleim ile ilgili bilgilerinizi tekrar

ediniz.

Talarn ynlerine ve yksekliklerine dikkat ediniz.

Ta oturturken ipin dna kmamasna dikkat ediniz.

kinci ta yerletirirken hem ip hizasnda hem de bitiiindeki ile e ykseklikte

olmasna zen gsteriniz.

Yerine koyduunuz her ta iin terazi yardmyla seviyeyi kontrol ediniz.

Duvarn salaml iin, her srada baz talar duvar kalnl boyunca dikine

yerletirmeyi ihmal etmeyiniz.

Kenet veya zvana yuvas aarken nce eklini kurun kalemle mutlaka taa iziniz.

Kenedin balayaca iki ta yan yana koyarak her ikisinde de yuva iin gerekli

oyma ilemini dikkatle yapnz.

Eritme potasn mutlaka ahap sapndan ya da atee dayankl eldivenle tutunuz.

Kurunu eritirken kendinizi ve evrenizdekileri korumak iin dikkatli

olunuz.

86

Yuvann iine eritilmi kurunu dikkatlice dknz ve birlemelerini

salaynz.

Bir sray bu ekilde tamamlaynz.

kinci sraya geerken duvarn deyliini terazi ile kontrol ediniz.

Talar her srada artmal olarak yerletiriniz.

Ayn teknikle, duvar ykseklii boyunca tm ta sralarnn rme

ilemini tamamlaynz.

Is kaynan iiniz biter bitmez kapatmay unutmaynz.

Kurunu erir erimez, donmadan, yuvaya dkmeye zen gsteriniz.

alma boyunca i elbisesi, eldiven, baret ve gzlk kullannz.

alma boyunca dikkatli olunuz.

alma bittiinde ipi sknz.

altnz alan temiz braknz.

Kalan malzemeleri ve kullandnz ara-gere ve aletleri dzenli bir ekilde

saklaynz.

RNEK: Yukarda anlatlan kesme ta duvar rme ileminin basamaklarn,

aadaki rnek zerinden adm adm takip edebilirsiniz:

1) stediiniz boyut, tr ve miktarda ta temin ediniz (Resim 2.34). Talar, ahap bir palet zerinde, paketli olarak gelecektir. Zarar grmeden saklayabileceiniz, st kapal ve

alacanz yere yakn bir yere indirilmesini salaynz.

Resim 2.34: stenen boyut, tr ve miktarda tan temin edilmesi

2) Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.

87

3) Gerekli alet ve ara-gereleri hazrlaynz (ekil 2.23; ayrca bkz. Ta Oyma modl).

ekil 2.23: Duvarc aletleri

4) Duvar rmeye balamadan nce, i elbiselerinizi giyiniz; eldiven, baret ve gzlk kullannz (Resim 2.35). antiyede gerekli gvenlik nlemlerini almay unutmaynz.

Resim 2.35: Baret, eldiven, i elbisesi ve gzlk

5) Restorasyon Projesi veya raporunda belirtilmise veya zgn yapm tekniinde varl

grlyorsa gerekli olan metal balant elemanlarn yaptrnz (ekil 2.24). Varsa projede

veya raporda belirtilen detay kullanarak, istenen malzemeden, yeterli sayda yaptrnz.

88

ekil 2.24: rnek bir kenet detay

6) Duvarn snr ve dorultusunu gsteren bir ip ya da mastar ekiniz (Resim 2.36).

Resim 2.36: p ekilmesi

7) Kesme talar dorudan kullanlabilecei gibi; Restorasyon Projesi ya da Konservasyon

Raporunda belirtilen, zgn ileme tekniine dair bir ilemden geirilerek de kullanlabilir.

rnek olarak;

a) Kesme ta, sipari ettiiniz haliyle, dorudan kullanabilirsiniz (Resim 2.37).

Resim 2.37: Kesme tan dorudan duvar yapmnda kullanlmas

89

b) Tan orta blm mur, kalem ve ekile hafife przl hale getirilerek balant iin bir kanal almas gerekebilir (Resim 2.38).

Resim 2.38: Tan orta blmnde kanal almas

c) Tan bir yznde, geleneksel ta aletlerinin izlerinin (rnein dili tarak izleri gibi) grlmesi istenebilir. Bu durumda;

ncelikle tan hangi yznn ileneceine karar verilmelidir (Resim 2.39). Tan tabakalanma dzlemine dik kullanlmas gerektii unutulmamaldr.

Resim 2.39: Tan ilenecek yznn belirlenmesi

Tan ykseklii llr, ilenecek yer gnye ve kalemle iaretlenir (Resim 2.40).

Resim 2.40: lenecek ksmn taa iaretlenmesi

90

Uygun nitelikte dilere sahip mucarta, tarak, kalem, vb. seilir (Resim 2.41).

Resim 2.41: Uygun el aletlerinin seimi

Ta aletleri, ta yzeyinde hep ayn ynde hareket ettirilir; yukardan aaya gibi (Resim 2.42). Ta ileme, dikkatle yaplmaldr.

Resim 2.42: Tan yzeyinin ayn ynde taraklanmas

Uygulama istenen yzeylerde yaplarak ta ileme tamamlanr (Resim 2.43).

Resim 2.43: Ta yzeyinin taraklandktan sonraki grnm

91

8) Talar yan yzleri birbirine bitiecek ekilde, ip hizasnda yerletiriniz (Resim 2.44).

Resim 2.44: Talarn duvar hizas boyunca yan yana yerletirilmesi

9) Talarn yksekliklerini ve duvarn deyliini terazi ile kontrol ediniz.

10) Kenet yerletirilerek birbirine balanacak talarn zerinde, gerekli genilik ve derinlikte birer yuva veya kanal anz (ekil 2.25). Kenedin ekli ve bykl eitli olabilir. Yuva,

kenetten birka mm geni olmaldr. Hazrlanan kenedi yuvaya yerletiriniz.

ekil 2.25: Kenet yuvasna bir rnek

11) Kesilmi kurun paralar ve atee dayankl cezve biiminde, ahap sapl bir eritme potas temin ediniz (Resim 2.45).nemli olan, iindeki kurun erirken kabn erimemesidir.

Resim 2.45: Kurun eritme potas

92

12) Tp, ocak, vb. bir s kayna ile potay starak kurunu eritiniz (Resim 2.46).

Resim 2.46: Kurunun stlarak eritilmesi

13) Yuvann iine eritilmi, sv haldeki kurunu dikkatlice dknz (Resim 2.47).

Resim 2.47: Eritilmi kurunun yuvaya dklmesi

14) Ayn ilemi varsa deyde, zvanalar iin tekrar ediniz.

15) Bir sray bu ekilde tamamlaynz (Resim 2.48).

Resim 2.48: lk sras tamamlanan duvar

93

16) kinci sraya geerken duvarn deyliini mutlaka terazi ile kontrol ediniz.

17) Talar her srada artmal olarak yerletiriniz (Resim 2.49).

Resim 2.49: Talarn artmal olarak yerletirilmesi

18) Ayn teknikle tm ta sralarn rerek duvar tamamlaynz (Resim 2.50).

Resim 2.50: Tamamlanan kesme ta duvar

94

KONTROL LSTES

Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almay, deerlendirme leinde

verilen performans testine gre deerlendiriniz.

PERFORMANS TEST

Dersin ad Ta Restoratr rencinin

Ama Tan Mimaride Kullanmn

renmek Ad Soyad

Konu Ta duvar yapmak Numaras

Deerlendirme ltleri EVET HAYIR

1 stediiniz trde ve zellikte ta temin edebildiniz mi?

2 Duvar rmede kullanacanz ara-gere ve aletleri

hazrladnz m?

3 elbisenizi giydiniz mi?

4 Eldiven, baret ve gzlk taktnz m?

5 alma alannda gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?

6 Har iin kuru ve istenen boyutta agrega temin ettiniz mi?

7 Har iin istenen kalitede kire temin ettiniz mi?

8 Har hazrladnz m?

9 Duvar rmeden nce ip ya da mastar ektiniz mi?

10 Talar kaba yonu tekniinde, el aletleriyle ilediniz mi?

11 Talarn arasn harla iyice doldurdunuz mu?

12 Talar artmal olarak yerletirdiniz mi?

13 Kaba yonu ta duvar dzgnce rebildiniz mi?

14 Kesme ta duvar dzgnce rebildiniz mi?

15 rdnz duvarn deyliini terazi ile kontrol ettiniz mi?

16 alma bittiinde alan temizlediniz mi?

17 Kullandnz ara-gere ve malzemeleri topladnz m?

Yapm olduunuz deerlendirme sonunda eksiiniz varsa faaliyete dnerek ilgili

konuyu tekrarlaynz. Tespitlerinizi arkadalarnz ve retmeninizle paylanz.

95

Bu faaliyette kazandnz bilgileri aadaki sorular yantlayarak deerlendiriniz.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Talar, ilenme derecelerine gre drt ana balkta toplanr: .,

, ., ..

2. Duvar rgsnn iine belirli aralklarla boydan boya ve yatay olarak yerletirilerek yk datmaya yarayan elemanlara denir.

3. st ste getirilmesi gereken talar dikey olarak birbirine balamakta kullanlan genellikle kare kesitli demir ubuklara .. denir.

4. Demir kenetler, tata alan yuvalara yerletirildikten sonra, yuvann iine .. dklerek balant salanr.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

5. Hangisi, geleneksel ta duvar yapm tekniklerinden biri deildir?

A) nce yonu ta duvar

B) Moloz ta duvar

C) Krma ta duvar

D) Kesme ta duvar

6. Hangisi geleneksel ta duvarlarn birletirilmesinde kullanlmaz?

A) Har

B) Mastar

C) Kenet

D) Zvana

7. Pimi tula ve kiremit paralarnn dvlp toz haline getirilmesinden sonra bir

elekten geirilerek elde edilen ince tozun kire ve su ile kartrlmasyla yaplan

harca ne ad verilir?

A) Horasan harc

B) Kire harc

C) Al harc

D) imento harc

LME VE DEERLENDRME

96

8. Hangi malzemenin puzolanik zellii yoktur?

A) Cruf

B) Tf tozu

C) Volkanik kl

D) Ktk

9. Duvarn dzgnln kontrol etmek iin cetvel gibi kullanlan dz uzun tahtaya ne

ad verilir?

A) Zvana B) Mastar C) Terazi D) Mucarta

Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru

ise D, yanl ise Y yaznz.

10. Harcn kat ksmn oluturan ta tozu, tula tozu, kum, krmata, tula kr, akl

gibi eitli boyutlardaki malzemelerin btnne agrega ad verilir.

( ) DORU ( )YANLI

11. Yalnzca havada sertleebilen balayc maddelere hidrolik balayclar denir.

( ) DORU ( )YANLI

12. Talar yatay ynde birbirine balamakta kullanlan metal elemanlara kenet denir.

( ) DORU ( )YANLI

Aadaki maddelerden, ta duvar rme ilemi hakknda doru olanlar iaretleyiniz.

13. A. Tan ilenmesine gerek yoktur. ( )

B. Harla birleim yaplacaksa har iyice kartrlmaldr. ( )

C. Duvarn deylii her srada terazi ile kontrol edilmelidir. ( )

D. Talarn arasndaki derzler, deyde st ste getirilmelidir. ( )

E. Kenet veya zvana ile birleim yaplacaksa yuvaya eritilmi k