T.C. Resmi Gazete · 2018. 5. 22. · Toprak bağlantı sistemi, dış korunma sisteminin, yıldırım akımını toprağa ileten, dağıtan ve toprağın içindeki dolaşım akımlarını

T.C. Resmi Gazete

Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğünce Yayımlanır

Kuruluşu : 7 Ekim 1920 21 Temmuz 1991

P A Z A R Sayı : 20936

YÜRÜTME VE İDARE BÖLÜMÜ

Yönetmelik Marmara Üniversitesinden :

Marmara Üniversitesi Ceza Hukuku ve Kriminoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetmeliği

BÖLÜM I

Kuruluş Madde 1 — Marmara Üniversitesi Rektörlüğü'ne bağlı olarak M.Ü. Ceza Hukuku ve

Kriminoloji Uygulama ye Araştırma Merkezi kurulmuştur.

Merkezin Amacı ve Görevleri Madde 2 — Merkezin amacı, Türkiye'de kriminolojinin geliştirilmesi, bu bilim men

suplarının gerekli yetişkinlik kazandırılacak suretle eğitim ve öğretimlerinin sağlanması, Türki-ye'de suçluluğun sebep ve etmenlerinin belirlenmesi, suç oluşturan süreçlerin araştırılması, suçlulukta mücadelede uygulanacak temel suç ve ceza politikaları esaslarının tespiti, suçla mücadele bakımından halkın da katılımı ile oluşturulacak stratejilerin inşa edilmesi, ülkede suçla mücadele eden kamusal ve özel kuruluşlarla işbirliği yapılması ve gerektiğinde bunlara danışmanlık yapılması, suçu ve özellikle çocuk suçluluğunu önleyici tedbir ve önerilerin geliştiril-mesi ve bütün bu maksatları karşılayabilecek olan araştırmalara girişilmesi ve araştırıcılara yardımda bulunulması ve küçükler ve gençliğin suça ve özellikle uyuşturucu maddelere karşı korunmalarında uygulanabilecek etkin politikalar üretilmesidir.

Merkezin Görevleri a) Türkiye'de ceza bilimlerinin, yani ceza hukuku, ceza muhakemeleri usulü hukuku,

infaz hukuku, milletlerarası ve devletlerarası ceza hukukunun geliştirilmesi maksadıyla gerekli her türlü çalışmalarda, araştırmalarda, bu maksatla yayınlarda bulunmak, milli ve milletlerarası seminer, kollokyum ve sempozyum tertiplemek ve bunlara katılmak, ceza bilimleri araştırmaları yapan diğer milli ve milletlerarası kuruluşlarla işbirliği yapmak, ceza bilimleri ala-nında mevzuatın geliştirilmesi hususunda gerekli bilimsel katkılarda bulunmak, ceza bilimleri araştırmalarının yapılmasına imkân verecek bir kütüphane ve arşiv tesis etmek, maddi imkânlar elverdiğinde Türkçe ve yabana dilde dergi çıkarmak ve yabancı benzeri enstitülerle yayın mübadelesine girişmek,

b) Yükseköğretim mevzuatı hükümleri dahilinde bilirkişilik ve hukuki danışmanlık hiz-metleri vermektedir.

Yürütme ve İdare Bölümü Sayfa : 1

Resmi Gazete Kodu : 210791 İçindekiler 96. Sayfadadır.

Sayfa: 2 RESMİ G A Z E T E 21 Temmuz 1991 — Sayı: 20936

BÖLÜM II Merkezin Organları Madde 3 — Merkezin organları, Yönetim Kurulu ve müdür'dür. Merkezin ayrıca bir

danışma kurulu vardır. Müdür Madde 4 — Müdür Hukuk Fakültesi kadrolu öğretim üyeleri arasından Rektör tara-

fından 3 yıl süre için atanır. Süresi biten müdür tekrar atanabilir. Müdür, merkeze bir müdür yardımcısı atayabilir. Yardımcı, müdür yokluğunda ona

vekâlet eder. Müdür, mevzuat çerçevesinde ve 2 nci maddede belirtilen amaç ve görevler doğrultu

sunda merkezi idare eder. Yönetim Kurulu Madde 5 — Yönetim Kurulu müdür, varsa yardımcısı ve Rektör tarafından Üniversite

öğretim üyeleri arasından seçilecek üç üyeden oluşur. Yönetim Kurulu, müdürün daveti ite toplanır ve müdür tarafından sunulan hususları karara bağlar. Yönetim Kuruluna müdür baş-kanlık eder. Yönetim Kurulu Üyeleri 3 yıl süre ile görev yaparlar. Yeniden seçilmeler caizdir.

Danışma Kurulu Madde 6 — Danışma Kurulu kriminoloji, ceza bilimleri, sosyoloji, psikoloji, psikiat-

ri, şehircilik ve benzeri alanlarda temayüz etmiş bilim ve uygulama ile meşgul kişiler ile Hu-kuk Fakültesi öğretim üyeleri arasından yönetim kurulunca seçilecek en çok 15 kişiden oluşur. Danışma Kurulu gerekli görüldüğünde müdür tarafından toplantıya çağırılır ve kendisine sunulan konular hakkındaki görüşünü belirtir.

İta Amiri Madde 7 — Merkezin ita amiri Rektör'dür. Rektör ita amirliğini devredebilir.

BÖLÜM III Mali Konular

Döner Sermaye Kurulması Madde 8 — Merkezin Yönetim Kurulu gerektiğinde bağımsız bir Döner Sermaye İş-

letmesi kurutması hususunu Rektörtük'e önerebilir. Merkezin Gelirleri Madde 9 — Merkezin gelirleri şunlardır; a) Bütçe ite verilecek ödenekler, b) Benzeri araştırma ve uygulama merkezlerinden ve diğer kuruluşlardan sağlanan yar

dımlar ve her türlü bağışlar, c) Her türlü eğitim, öğretim ve kurs faaliyetleri ile ilgili hizmetlerden alınan ücretler, d) Yapılan projelerden, işletilen tesislerden ve yapılan işlerden elde edilen gelirler, e) Yayın faaliyetlerinden elde edilen gelirler, 0 Döner Sermaye Gelirleri. Merkezin Giderleri Madde 10 — Merkezin giderleri şunlardır; a) Yönetim ve personel giderleri, b) Eğitim ve öğretim faaliyetleri giderleri, c) Telif, danışmanlık, yayın, ödül ve tanıtma giderleri, d) Yapılan projelere ait giderler, e) İşletilen tesislere ait giderler, f) Yönetim Kurulu Kararları gereğince yapılacak diğer ödemeler, g) Döner Sermaye İşletme giderleri.

BÖLÜM IV Yürürlük ve Yürütme

Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Bu Yönetmelik hükümlerini Marmara Üniversitesi Rektörü yürütür.

Yürürlük Madde 11 — Yürütme Madde 12 —

Yürütme İdare Bölümü Sayfa : 2

21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936 RESMİ G A Z E T E Sayfa : 3

Tebliğ Sanayi ve Ticaret Bakanlığından:

(Ölçüler ve Kalite Kontrol Genel Müdürlüğü)

Tebliğ No : Mecburi Standard : 91/83-84

1 _ 11/4/1976 tarih ve 15556 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 7/11204 sayılı Ba-kanlığımız tebliği ile mecburi uygulamaya konulan, 14/7/1976 tarih ve 15646 sayılı Resmi Ga-zete'de yayımlanan 7/12185 sayılı Bakanlığımız tebliği ile tadil edilen TS 622 "Yapıların Yıldırımdan Korunması Kuralları" standardı ilişik şekilde değişecek ve bu değişiklik Resmi Gazete'de yayımı tarihinden itibaren 3 ay sonra üretim ve satış safhalarında mecburi olarak uygulanacaktır.

2 — Adı geçen standard kapsamına giren malı üreten ve satanların, standard hükümle-rine uymaları gerekmektedir.

3 — Bu standarda ait hükümler 3143, 1705 ve 132 sayılı Kanunlara göre kamu ve özel her türlü işyerinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca ayrı ayrı veya müştereken, imalat ve satışta ise Bakanlığımızca uygulanacaktır. UDK 699.887.2 TÜRK STASDARDLARI TS 622/Aralık 1990

YAPILARIN YILDIRIMDAN KOKUŞMASI KURALLARI

0 - KONU, TARİF, KAPSAM, AMAÇ

0.1 - KONU Bu standard 60 m'ye kadar yükseklikteki genel hizmet y a p ı l a r ı n ı n yıldırımdan korunmasına ai t ta sar ım , yapım ve montaj k u r a l l a r ı n a da i rdi r .

0.2 - TARİFLER

0.2.1 - Toprağa Yı ldır ım Arkı Toprağa y ı l d ı r ı m a r k ı , bulut i l e yer arasında meydana gelen, b i r veya birkaç stroklu atmosferik kaynaklı elektrik boşalmasıdır .

0.2.2 - Yı ldır ım Stroku

Yıldır ım stroku, toprağa y ı l d ı r ı m arkındaki tek elektrik boşalmasıdır.

0.2.3 - Vurma Noktası Vurma n o k t a s ı , y ı l d ı r ı m strokunun toprak, y a p ı , yıldırımdan korunma sistemi, vb.'ne temas e t t i ğ i noktadır .

NOT - Bir arkta birden fazla vurma noktas ı bulunabil ir .

0.2.4 - Korunacak Hacim Korunacak hacim, bu standardda veri len ş a r t l a r i l e y ı l d ı r ı m arklarından korunacak olan yapının veya bölgenin hacmidir. 0.2.5 - Yıldırımdan Korunma Sistemi ( y ı l d ı r ı m l ı k sistemi, paratoner sistemi) Yıldırımdan korunma sistemi, bir yapının y ı l d ı r ı m etkilerinden korunması i ç i n k u l l a n ı l a n , d ı ş ve i ç korunma sistemlerinin her i k i s i n i de ihtiva eden komple sistemdir.

NOT - Özel durumlarda yıldırımdan korunma sisteminde y a l n ı z d ış korunma sistemi veya y a l n ı z i ç korunma sistemi bulunabi l i r .

0.2.6 - Dış Korunma Sistemi Dış korunma sistemi, yakalama u ç l a r ı sistemi, i n i ş i le tkenler i sistemi ve topraklama sisteminden meydana g e l i r .


Yıldır ım stroku, toprağa y ı l d ı r ı m arkındaki tek elektrik boşalmasıdır .

0.2.3 - Vurma Noktası Vurma n o k t a s ı , y ı l d ı r ı m strokunun toprak, yapı, Yıldırımdan korunma sistemi, vb.'ne

NOT - Bir arkta birden fazla vurma noktas ı bulunabil ir .

0.2.4 - Korunacak Hacim Korunacak hacim, bu standardda veri len ş a r t l a r i l e y ı l d ı r ı m arklarından korunacak

J 1

Sayfa : 4 RESMİ G A Z E T E 21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936

0.2.7 - İ ç Korunma Sistemi İç korunma sistemi, korunacak hacim i ç i n d e , y ı l d ı r ı m akımının elektrik ve magnetik e t k i l e r i n i azaltan bütün tamamlayıcı t e r t i b a t t ı r .

0.2.8 - Eşpotansiyel Kuşaklama Eşpotansiyel kuşaklama, iç korunma sisteminin y ı l d ı r ı m akımından i l e r i gelen potansiyel f a r k l a r ı n ı düşüren bölümüdür. 0.2.9 - Yakalama Uçlar ı Sistemi Yakalama u ç l a r ı sistemi, d ı ş korunma sisteminin y ı l d ı r ı m a r k l a r ı n ı tutması amaçlanan bölümüdür.

0.2.10 - İ n i ş İ l e t k e n i İ n i ş i l e t k e n i , d ış korunma sisteminin, y ı l d ı r ı m akımını yakalama u ç l a r ı sisteminden toprak b a ğ l a n t ı sistemine geçirmesi amaçlanan bölümüdür.

0.2.11 - Toprak Bağlantı Sistemi Toprak b a ğ l a n t ı sistemi, d ı ş korunma sisteminin, y ı l d ı r ı m akımını toprağa i leten, dağı tan ve toprağın i ç indeki dolaşım akımlarını engelleyen bölümüdür.

0.2.12 - Toprak Elektrodu Toprak elektrodu, toprak b a ğ l a n t ı sisteminin toprakla doğrudan elektrik temasını sağlayan ve y ı l d ı r ı m akımlar ını toprakta yayan bölümü veya bölümler grubudur.

0.2.13 - Halka Biç imli Toprak Elektrodu Halka b i ç i m l i toprak elektrodu, yapının e t r a f ı n d a , toprağın yüzeyinde veya yüzeyinin a l t ı n d a b i r kapal ı halka biçiminde olan toprak elektrodudur.

0.2.14 - Temeldeki Toprak Elektrodu Temeldeki toprak elektrodu, yapının beton temeli içindeki halka biçimli toprak elektrodudur.

0.2.15 - Eşdeğer Toprak Direnci Eşdeğer toprak direnci , genel olarak i k i s i aynı anda meydana gelmeyen, toprak bağlant ı ger i l imi tepe değer inin toprak bağlant ı akımı tepe değerine oranı olup a l ı ş ı l m ı ş şeki lde toprak b a ğ l a n t ı akımının v e r i m l i l i ğ i n i belirtmekte k u l l a n ı l ı r .

0.2.16 - Toprak Bağlantı Geri l imi Toprak bağlant ı g e r i l i m i , toprak bağlantı sistemi i l e toprak arasındaki potansiyel f a r k ı d ı r .

0.2.17 - Yıldırımdan Korunma Sisteminin " T a b i i " Bi leşeni Yıldırımdan korunma sisteminin " t a b i i " b i l e ş e n i , yıldırımdan korunmada fonksiyon sağlayan ancak özel olarak bu maksat i ç i n kurulmamış olan b i l e ş e n d i r .

NOT - Bu tar i fe uygun bazı ö r n e k l e r : - " T a b i i " yakalama ucu - " T a b i i " i n i ş i letkeni - " T a b i i " toprak elektrodu

0.2.18 - Metal Tesisler Metal t e s i s l e r ; borular, merdivenler, asansör r a y l a r ı , havalandırma-ısıtma-klima k a n a l l a r ı , a r a l a r ı n d a e lektr ik olarak bağl ı betonarme demirleri g i b i , yı ldır ım akımına yol t e ş k i l edebilen, korunacak hacim içinde bulunan uzun metal elemanlardır .

0.2.19 - Kuşaklama B a r a s ı . ( B a ğ l a n t ı Barası ) Kuşaklama b a r a s ı , metal t e s i s l e r i n , dış iletken bölümlerin, elektrik güç ve telekomünikasyon h a t l a r ı n ı n ve diğer kablolar ın yıldırımdan korunma sistemine bağlanabilmesini sağlayan b a r a d ı r .

0.2.20 - Kuşaklama i le tkeni

Kuşaklama i l e t k e n i , potansiyellerin eşitlenmesinde kul lanı lan i le tkendir .

0.2.21 - Aralarında Elektr ik Olarak Bağlı Betonarme Demirleri Aralar ında elektrik olarak bağl ı betonarme demirleri , yapıda bulunan ve elektrik olarak s ü r e k l i kabul edilen demirlerdir.


Kuşaklama i l e t k e n i , potansiyellerin eşitlenmesinde kul lanı lan i le tkendir .

0.2.21 - Aralarında Elektr ik Olarak Bağlı Betonarme Demirleri

21 Temmuz 1991 — S a y ı : 20936 RESMİ G A Z E T E Sayfa : 5

0 .2 .22 - Tehlikeli Kıvılcımlar Tehlikeli kıvılcımlar, korunacak hacim içinde yıldırım akımının sebep olduğu kabul edilmeyen elektrik b o ş a l m a l a r ı d ı r .

0.2.23 - Emniyet Uzaklığı Emniyet u z a k l ı ğ ı , korunacak hacim içinde bulunanı i k i iletken bölüm arasındaki t e h l i k e l i k ı v ı l c ı m l a r ı n meydana gelmeyeceği en küçük u z a k l ı k t ı r .

0.2.24 - A ş ı r ı Geril im S ı n ı r l a y ı c ı s ı A ş ı r ı gerilim s ı n ı r l a y ı c ı s ı , korunacak hacim iç inde bulunan i k i bölüm arasındaki a ş ı r ı gerilim d a l g a s ı n ı n sınır lanması için tasarımlanan e k l a t ö r , parafudr, yarı iletken sistemi g i b i b i r c i h a z d ı r .

0.2.25 - Muayene Klemensi Muayene klemensi, yıldırımdan korunma sisteminin bi leşenler inde elektrik deneylerinin ve ölçmeler inin k o l a y l a ş t ı r ı l m a s ı i ç i n tasarımlanan ve y e r l e ş t i r i l e n ek y e r l e r i d i r .

0.2.26 - Korunacak Hacimden Ayrılmış Dış Korunma Sistemi Korunacak hacimden ayrı lmış d ı ş korunma sistemi, yakalama u ç l a r ı sistemi ve iniş i le tkenleri sisteminin y ı l d ı r ı m akımı yolunun korunacak hacim i l e temas etmeyeceği ve t e h l i k e l i k ı v ı l c ı m l a r ı n yok e d i l e c e ğ i biçimde y e r l e ş t i r i l d i k l e r i sistemdir.

0.2.27 - Korunacak Hacimden Kısmen Ayrılmış Dış Korunma Sistemi Korunacak hacimden kısmen ayr ı lmış dış korunma sistemi, yakalama u ç l a r ı sisteminin y ı l d ı r ı m akımı yolunun korunacak hacim i l e temas etmeyeceği ve tehlikel i k ı v ı l c ı m l a r ı n yok - e d i l e c e ğ i biçimde y e r l e ş t i r i l d i ğ i , ancak i n i ş i letkenleri sisteminin bu hacimden uzak olmadığı sistemdir.

0.2.28 - Korunacak Hacimden Ayrılmamış Dış Korunma Sistemi Korunacak hacimden ayrılmamış d ı ş korunma sistemi, yakalama u ç l a r ı sistemi ve iniş i le tkenleri sisteminin, y ı l d ı r ı m akımı yolunun korunacak hacim i l e temas edebileceği biçimde y e r l e ş t i r i l d i k l e r i sistemdir.

0.2.29 - Koruma Seviyesi

Koruma seviyesi ; yı ldırımdan korunma sisteminin akt i f olmasına bağl ı bir terimdir.

NOT 1 - Koruma seviyesi , I'den IV'e doğru a z a l ı r .

KOT 2 - Koruma seviyesi , yıldırımdan korunma sistemi tarafından yı ldır ıma k a r ş ı bir hacmi koruyabilme imkanı i l e b a ğ ı n t ı l ı d ı r .

0.2.30 - Genel Hizmet Yapısı Genel hizmet y a p ı s ı , t icaret , endüstr i , tar ım, yönetim ve konut gibi genel maksatlarla k u l l a n ı l a n y a p ı l a r d ı r . 0.2.31 - Referans Toprak Elektrodu Referans toprak elektrodu, periyodik deneylerde kul lanı lan ve toprak bağlantı sisteminden tamamen y a l ı t ı l a b i l e n bir toprak elektrodudur. 0.2.32 - Yalıtma Yalıtma, yapının içindeki veya üzerindeki b i r metalin, yıldırımdan korunma sistemine g ö r e , y ı l d ı r ı m akımının herhangi b i r bölümünü geçirmeyecek biçimde y e r l e ş t i r i l m e s i d i r . 0.3 - KAPSAM Bu Standard, 60 metreye kadar yükseklikteki genel hizmet y a p ı l a r ı n ı n yıldırımdan korunması k u r a l l a r ı n ı kapsar.

Bu standard; - Demiryolu sistemlerinin, - Yapı d ı ş ı e lektr ik üretim ve dağıtım sistemlerinin, - Yapı d ı ş ı telekomünikasyon sistemlerinin, - T a ş ı t l a r ı n , gemilerin, uçaklar ın ve deniz iç indeki kıyıdan uzaktaki y a p ı l a r ı n , yıldırımdan korunma sistemlerini kapsamaz.

NOT - Kapsam d ı ş ı sistemler, genellikle f a r k l ı yönetimler taraf ından konulan özel kurallara tabidi r .


Koruma seviyesi ; yı ldırımdan korunma sisteminin akt i f olmasına bağl ı bir terimdir.

NOT 1 - Koruma seviyesi , I'den IV'e doğru a z a l ı r .

NOT 2 - Koruma seviyesi , yıldırımdan korunma sistemi tarafından yı ldır ıma k a r ş ı bir

0.2.30 t icaret , endüstr i , tar ım, yönetim ve konut gibi genel

periyodik deneylerde kul lanı lan ve toprak bağlantı sisteminden tamamen y a l ı t ı l a b i l e n

y a p ı l a r d ı r .

içindeki veya üzerindeki b i r metalin, yıldırımdan korunma


0.4 - AMAÇ Bu s tandardın amacı, içindeki k i ş i l e r , tesisler ve diğer cisimler dahil kapsamda b e l i r t i l e n y a p ı l a r ı n yıldırıma, karş ı korunması i ç i n e t k i l i b i r sistemin tasarım, yapım, montaj, muayene ve bakım k u r a l l a r ı n ı n verilmesidir.

1 - GENEL KURALLAR

1.1 - AÇIKLAMALAR Bu standarda göre tasarımlanan ve tesis edilen yıldırımdan korunma sistemi, yapıyı , k i ş i l e r i veya c is imleri tam olarak korumayı garanti edemez.

Unutulmamalıdır k i b i r yı ldır ımdan korunma sistemi y ı l d ı r ı m ı n meydana gelmesini önleyemez.

Bununla b i r l i k t e , bu standardın uygulanması i l e , korunan yapının yıldırımdan i l e r i gelen hasar r i s k i b e l i r l i miktarda a z a l ı r .

Yeni b i r yapının tasar ımında, yıldırımdan korunma sisteminin t i p i ve yeri b e l i r l e n i r k e n , yapının elektrik olarak iletken bölümlerinden en büyük istifadenin sağlanması i ç i n dikkat l i b i r inceleme y a p ı l m a l ı d ı r .

B ö y l e c e , yapının ayrılmaz b i r parçası olarak alınan t e s i s a t ı n tasarımlanması ve yapımı k o l a y l a ş t ı ğ ı gibi genel estetik görüşler daha i y i g e r ç e k l e ş t i r i l e b i l i r ve yı ldır ımdan koruma sisteminin e t k i n l i ğ i en az masraf ve gayretle a r t t ı r ı l a b i l i r .

E t k i l i bir toprak b a ğ l a n t ı s ı n ı ortaya çıkartmak i ç i n toprağa g e ç i ş l e r i n ve temel betonundaki demirlerin uygun biçimde kul lanı lması , şantiyede inşaat başladıktan sonra mümkün olamaz. Bu sebeple toprağın direnci ve yapısı projenin başlangıcında incelenmelidir . Bu b i l g i mimarların yapı temeli tasarımında toprak bağlantıs ı t a s a r ı m ı i ç i n e s a s t ı r .

Gereksiz çalışmalardan kaçını lması i ç i n , yıldırımdan korunma tasar ımını hazırlayan mühendisler ile mimarlar ve i n ş a a t ı yapanlar arasında b e l i r l i zamanlarda görüş a l ı ş v e r i ş i yapılması e s a s t ı r .

1.2 - YILDIRIMIN TEKNİK YÖNLERİ

1.2.1 - Genel B i l g i Y ı l d ı r ı m , f ı r t ı n a b u l u t l a r ı n ı n "hücre" olarak isimlendirilen bölümlerinde ü r e t i l e n s tat ik e l e k t r i ğ i n boşalması i l e ortaya çıkan tabii bir tehlikedir .

Türkiye 'de f ı r t ı n a l a r a ve toprağa kadar inen boşalmalara sık s ık r a s t l a n ı l m a k t a d ı r . Bunlardan b a z ı l a r ı y a p ı l a r a hasar verdiği g ibi insan ve hayvanların ölümlerine ve yaralanmasına , doğrudan ve d o l a y l ı yangınlara ve patlamalara sebep olmaktadır. Y ı l d ı r ı m tehlikesinin a z a l t ı l m a s ı i ç i n ilk adım, yapısı hakkında y e t e r l i b i lg i sahibi olunmasıdır .

1.2.2 - Y ı l d ı r ı m ı n Karakteris t ikler i Y ı l d ı r ı m strokundaki akım i ç i n , "ortalama" y ı l d ı r ı m arkı yerine değişik parametrelerin a r a l ı k l a r ı n ı n verilmesi daha kolaydır . Yıldırım arkının hasar i l e sonuçlanma bakımından en önemli bölümü "geri dönüş stroku" dur. Bir f ı r t ı n a bulutunun içindeki yüklü hücrenin toprağa boşalması arkın bu bölümünde meydana g e l i r . Geri dönüş strokunda akım değeri yaklaş ık 2000 amper i l e yaklaş ık 200.000 amper a r a s ı n d a d ı r ve tabiatta bunların dağılımı "normal logar tmik dağılım" olup aşağıdaki g i b i d i r .

- S t r o k l a r ı n % 1'inde 200.000 Amperden fazla - S t r o k l a r ı n % 10'unda 80.000 Amperden fazla - S t r o k l a r ı n % 50'sinde 28.000 Amperden fazla - S t r o k l a r ı n % 90 ' ında 8.000 Amperden fazla - S t r o k l a r ı n % 99'unda 3.000 Amperden fazla

Toprağa y ı l d ı r ı m arkındaki akım, çok defa f ı r t ı n a bulutu içindeki negatif yüklü h ü c r e l e r d e n başladığından buluttan toprağa negatif akma olup, daha az sayıda bulutun p o z i t i f bölümünden başlaması da görülmektedir.



Bununla birlikte, 100 mikrosaniye veya dana az süreli tek basit atrokta, her iki polarite için de, negatif arkta akımın 10 mikrosaniyeden kısa sürede olan artışı (pozitif arkta nisbeten daha uzundur) ve düşük değere inmesi sırasında akımın akışı tek yönlüdür.

Bazı arklar herbiri basit strok tarifine uyan ancak biribirinden zaman olarak 50 milisaniye i le 100 milisaniye arasında aralıklı olan iki veya daha çok stroktan meydana gelir. 10'dan fazla stroku bulunan ancak en çok 1 saniye süren ender çok stroklu arklar da görülmüştür. Yıldırımdan korunma sistemlerinin tasarımı amacı ile yıldırım akımının ( İ m a x ) tepe değeri ve yıldırım akımının artış oranı; en ağır sayıları ,

- 1aax = 2 0 0 V A - (dl /dt ) n a x = 200 kA/us alınabilir .

Ark meydana gelmeden önce, yüklü bulut hücresinin potansiyeli, kabaca hücredeki Q yükünün 100 Coulomb olduğu ve eşdeğer küresel hücre yarıçapının 1 km olduğu kabul edilerek tahmin edilebilir. Buna göre hücrenin C kapasitansı, yaklaşık 107 F olur ve

Q = CV den V potansiyeli 109 V olarak tahmin edilir .

Sonuç olarak bulut potansiyelinin 100 MV'un üzerinde olduğu tahmin edilebilir.

Bu potansiyel hangi tür çarpma tarafından beslendiğine bağlı olmadan ortaya çıkan potansiyellerin, akım ve impedansın çarpımı i le kontrol edilmesini sağlayacak kadar yüksektir, çünkü bu çarpım, akımın büyüklüğünü değiştiren bulut potansiyeli ile karşılaştırıldığında, hiçbir zaman yeterli miktarda büyük olamaz.

Dönüş stroku yıldırım strokunun en önemli darbesi olmakla birlikte, yüksek yapıların alçak olanlara göre daha çok hasara uğrayabilmesinin sebeplerinin açıklanması i ç in önceki olaylar hakkında bazı bilgiler gereklidir. Yıldırım stroku, her seferinde metrenin onlu katlarını geçen bir öncü stroku takibederek buluttan itibaren adım adım inmeye başlar.

Son adım öncünün tepesini yere yeterince yaklaştırdığında öncünün aşağı doğru olan tepesi ile birleşmek üzere, topraktan yukarıya doğru bir akım çıkar.

Yukarıya doğru çıkan akımın başlaması, toprak emisyon noktasında aşılan bir kritik alana bağlı olup aşağı inen öncü tarafından toplanan yük ile toprağın geometrisinden i leri gelen alan pürüzlülüklerinin bir fonksiyonudur.

Yukarıya çıkan akımın boyu büyük yüklerde büyük olacak ve sonuç olarak yüksek akım arkları , tercihan alan pürüzlülüğünün yüksek olduğu yüksek yapılardan başlayacaktır.

1.3 - YILDIRIM ÇARPMASININ ETKİLERİ

1.3.1 - Elektrik Etkileri Bir akım, yıldırımdan korunma sisteminin toprak elektrodu direnci üzerinden boşalırken, korunma sisteminin toprağa göre potansiyelini ani olarak yüksek bir değere çıkartabilen omik bir gerilim düşümü ortaya çıkar. Akım ayrıca, toprak elektrodunun etrafında insanlar ve hayvanlar için tehlikeli yüksek potansiyel gradyanları üretebilir . Aynı genel anlamda, yıldırım darbesinin eğik öncü kenarı sebebi ile korunma sisteminin endüktansı da gözönünde tutulmalıdır.

Korunma sistemindeki toplam gerilim düşümü, omik ve endüktif gerilim bileşenlerinin aritmetik toplamıdır. 1.3.2 - Yan Ark Üretme Korunma sisteminin yıldırım vurma noktasının potansiyeli, yakınındaki metallere göre çok yükselebilir. Bu sebeple korunma sisteminden yapının üzerindeki veya içindeki herhangi diğer metal bölümlere ark atlaması tehlikesi bulunmaktadır. Bir


- i m a * = 200 kA - (dl/dtOnax = 200 Wus

Sayfa : 8 RESMÎ G A Z E T E 21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936

ark a t l a m a s ı meydana geldiğinde, yıldırım akımının bir bölümü borular veya elektrik hatları g i b i iç tesisattan b o ş a l ı r ve bu ark atlaması yapının bölümleri ve yapıyı kullananlar için tehlike ortaya çıkartır . 1.3.3 - I s ı E t k i l e r i Yı ldır ımdan korunma e s a s l a r ı n a göre , yıldırım boşalmasının ı s ı e t k i s i , akımın g e ç t i ğ i iletkende bir s ı c a k l ı k a r t ı ş ı ortaya ç ı k a r t m a s ı d ı r . Akım yüksek olmakla b i r l i k t e , s ü r e s i k ı s a d ı r ve korunma sistemindeki ı s ı e tkisi genel olarak ihmal e d i l e b i l i r . BOT - Bu husus, h a s a r l ı iletkenlerdeki veya i l k tesisinde yeterli olmayan

iletkenlerdeki erime veya kaynak e t k i l e r i n i gözönüne tutmamaktadır.

Genel olarak, y ı l d ı r ı m i le tkeninin kesit a l a n ı ; ö n c e l i k l e s ı c a k l ı k a r t ı ş ı n ı n 1°C değerinde tutulmasını sağlayacak biçimde, mekanik dayanma ş a r t l a r ı n ı yerine getirmek ü z e r e , ye ter l i büyüklükte s e ç i l i r . Örnek olarak, 50 mm̂ kesit a l a n l ı bir bakır iletkende, 100 kA değerinde ve 100 us s ü r e l i ağır s a y ı l a n b i r strok i le tkenin metresinde 400 J'dan az enerji yayar, sonuç olarak s ı c a k l ı k a r t ı ş ı 1°C c i v a r ı n d a olur . Bakır yerine ç e l i k konulduğunda 10°C'un a l t ı n d a bir a r t ı ş olur. 1.3.4 - Mekanik Etki ler B i r i b i r i n e yakın paralel i letkenler boyunca veya keskin bükülmeli bir iletken boyunca büyük bir akım boşaldığında, çok büyük mekanik kuvvetler ü r e t i l i r . Bu sebeple emniyetli mekanik tespit ler gereklidir (Çizelge-1 ve Ş e k i l - 1 ) .

ÇİZELGE 1 - İ letken Tespit Noktalar ı A r a l ı k l a r ı

Yerleşt i rme Tespit A r a l ı k l a r ı mm

Yatay y ü z e y l e r üzerindeki yatay i le tkenler 1000 Düşey y ü z e y l e r üzerindeki yatay i le tkenler 500 Düşey i letkenler 1000 20 m'den daha uzun düşey i letkenler 750 25 m'den daha uzun düşey i letkenler 500 BOT - Bu ç i z e l g e , özel p a r ç a l a r gerektiren, yapı ile

b i r l i k t e v a r ı l a n tespitlere uygulanmaz.

Y ı l d ı r ı m a r k ı n ı n hava s ı c a k l ı ğ ı n d a ani olarak 30000 K ' l i k b i r a r t ı ş meydana getirmesi neticesi yükün y a y ı l d ı ğ ı kanal yakınındaki havanın patlama biçiminde genleşmesi , f a r k l ı bir mekanik etki doğurur. Bunun sebebi, metalin i l e t k e n l i ğ i n i n y e r i n i ark yolu aldığında enerjinin yaklaş ık yüz katına yükselmesidir . Dönüş strokunda yaklaş ık 100 MW/m tepe gücü ortaya ç ıkar ve bu stroktaki şok dalgası k i r e m i t l e r i kolayca damdan f ı r l a t ı r .

Benzer olarak, yapı i ç i n d e yan arklar meydana geldiğinde, şok dalgası yapı bölümlerini hasara u ğ r a t a b i l e c e k güçte olur. 1.3.5 - Y ı l d ı r ı m İ le tkeninin Fonksiyonu Bir y ı l d ı r ı m i l e t k e n i , y ı l d ı r ı m arkı olmadan f ı r t ı n a bulutunu boşaltamaz. İ letkenin fonksiyonu, korunacak yapının hasara uğrayabilecek b i r bölümüne düşebilecek y ı l d ı r ı m boşalmasını kendi üzerine çevirmek ve akımı emniyetle toprağa iletmektir. B i r y ı l d ı r ı m iletkeninin y ı l d ı r ı m arkını cezbetme a r a l ı ğ ı sabit olmamakla b i r l i k t e , boşalma ş i d d e t i n i n bir fonksiyonu olduğu a n l a ş ı l m ı ş t ı r . Buna göre "cezbetme a r a l ı ğ ı " i s t a t i s t i k bir m i k t a r d ı r .

Diğer taraftan cezbetme a r a l ı ğ ı iletkenin y e r l e ş t i r i l m e s i n d e n az e tki lenir , öyle k i düşey ve yatay y e r l e ş t i r m e eşdeğerdir . S i v r i uçlu yakalama u ç l a r ı veya düşey yakalama u ç l a r ı n ı n k u l l a n ı l m a s ı , bu sebeple pratik g ö r ü ş l e r l e mecbur kalınmadıkça, esas y a p ı l ı ş sistemi d e ğ i l d i r .

2 - ÖZEL KURALLAR

2.1 - DIŞ KORUNMA - YAKALAMA UÇLARI SİSTEMİ 2.1.1 - Genel Yakalama u ç l a r ı sisteminin bulunması korunacak hacime y ı l d ı r ı m s t r o k l a r ı n ı n nüfuzu i h t i m a l i n i son derecede a z a l t ı r .


21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936 RESMİ G A Z E T E Sayfa: 9

Yakalama u ç l a r ı sistemi, aşağıdaki elemanların birleşiminden meydana g e l i r . - Çubuklar - Gergin t e l l e r

- Kafes biçiminde bağl ı i le tkenler .

2.1.2 - Y e r l e ş t i r m e Yakalama u ç l a r ı sistemi, Çize lge -2 'deki ş a r t l a r a uygun ise y e t e r l i olur . Yakalama u ç l a r ı sisteminin tasarımında, tek tek veya b i r l i k t e olarak; - Koruyucu a ç ı , ( Ş e k i l - 3 ) - Yuvarlanan küre , ( Ş e k i l - 2 ) - Kafes boyutu metot lar ından b i r i k u l l a n ı l a b i l i r . ÇİZELGE 2 - Koruma Seviyesine Göre Yakalama U ç l a r ı n ı n Y e r l e ş t i r i l m e s i

Koruma Seviyesi

h (m) R (m)

20 30 45 60 Kafes Genişl iği (m)

Koruma Seviyesi

h (m) R (m) a a a a

Kafes Genişl iği (m)

1 20 25 * * * 5 II 30 35 25 * * 10

III 45 45 35 25 * 10, IV 60 55 45 35 25 20

* Bu durumlarda yalnız yuvarlanan küre ve kafes uygulanır .

2.1.3 - Y a p ı l ı ş Biçimi Korunacak hacimden ayr ı lmış yıldırımdan korunma sisteminde yakalama u ç l a r ı sistemi i l e korunacak hacmin metal t e s i s l e r i arasındaki uzaklık, Hadde 2.7'de verilen emniyet uzakl ıklar ından büyük o l m a l ı d ı r .

Korunacak hacimden kısmen ayrı lmış yıldırımdan korunma sistemi durumunda yakalama u ç l a r ı s is temi , bunların üzerindeki v a r s a y ı l a n vurma noktasının korunacak hacimden en az 0,5 metre uzakl ıkta o l a c a ğ ı , ancak yakalama u ç l a r ı sisteminin diğer bütün bölümlerinin (Vidalar, kuşaklama i le tkenler i gibi) korunacak hacim i l e temasta o l a b i l e c e ğ i biçimde y e r l e ş t i r i l m e l i d i r .

Korunacak hacimden ayrılmamış yıldırımdan korunma sistemi durumunda yakalama u ç l a r ı sistemi, y ı l d ı r ı m akımı etkisinin hasara yol açmaması kaydı ile doğrudan veya çok az b i r u z a k l ı k l a ç a t ı üzerine tesis e d i l e b i l i r .

2.1.4 - " T a b i i " B i l e ş e n l e r Yapının a ş a ğ ı d a k i bölümleri " t a b i i " yakalama ucu sistemi b i l e ş e n i olarak kabul e d i l e b i l i r . a) Korunacak hacmi ör ten ve aşağıdaki ş a r t l a r ı taş ıyan metal levhalar - Değişik bölümler arasındaki elektrik s ü r e k l i l i ğ i devamlı olarak sağlanmalıdır . - Delinmeye k a r ş ı tedbir alınması veya s ı c a k nokta problemlerinin düşünülmesi

gerekli i se metal levhanın k a l ı n l ı ğ ı Çize lge -3 'deki t değerinden az olmamalıdır.

ÇİZELGE 3 - Yakalama U ç l a r ı Sistemindeki Metal Levhalar veya Metal Boruların En Küçük K a l ı n l ı k l a r ı

Koruma Malzeme t K a l ı n l ı ğ ı Seviyesi (mm)

Demir 4 I-IV B a k ı r 5

Alüminyum 7

- Metal l e v h a l a r ı n delinmesinin önlenmesi ve a l t ı n d a bulunan y a n ı c ı malzemenin tutuşması durumu önemli deği l se metal levhanın k a l ı n l ı ğ ı 0,5 ,mm'den az olmamalıdır .

- Levhalar b i r y a l ı t ı m malzemesi ile kaplanmış olmamalıdır.

NOT - 0,5 mm k a l ı n l ı ğ ı n d a asfalt veya 1 mm kal ınl ığ ında PVC ile yapı lan kaplama veya ince b i r tabaka koruyucu boya y a l ı t ı m olarak görülmez.


- Kafes biçiminde bağl ı i le tkenler .

2.1.2 - Y e r l e ş t i r m e sistemi, Çize lge-2 'deki ş a r t l a r a uygun ise y e t e r l i olur . Yakalama

b i r i k u l l a n ı l a b i l i r .

( Ş e k i l - 2 )

Sayfa: 10 RESMİ G A Z E T E 21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936

- M e t a l l e v h a l a r ı n üzerinde veya üst taraf ında bulunan metal olmayan malzeme korunacak hacmin dışında b ı r a k ı l m a l ı d ı r .

b) Korunacak hacmin dışında bırakılabilmek ş a r t ı i l e ç a t ı yapıs ının metal olmayan malzeme i l e kaplanmış metal b i l e ş e n l e r i ( ç a t ı makaslar ı , elektrik olarak a r a l a r ı n d a bağl ı betonarme demirleri g i b i ) ,

c) Kesit a l a n l a r ı , standard yakalama ucu sistemi b i l e ş e n l e r i i ç i n belir t i lenlerden az olmayan oluklar , süslemeler , raylar gibi metal bölümler.

d) K a l ı n l ı ğ ı 2,5 mm'den az olmayan malzemeden yapılmış olan ve delindiğinde t e h l i k e l i durumlar yaratmayan metal borular ve tanklar.

e) K a l ı n l ı ğ ı Ç i z e l g e - 3 ' d e k i i l g i l i t değerinden az olmayan malzemeden yapılmış ve vurma noktasının i ç yüzeyinde s ı c a k l ı k a r t ı ş ı n ı n tehlike doğurmayacağı bütün metal borular ve tanklar.

2.1.5 - Y a p ı l ı ş

2.1.5.1 - Temel Kurallar Yakalama u ç l a r ı sistemi, düşey veya yatay iletkenlerden veya her i k i s i n i n b i r l e ş i m l e r i n d e n meydana g e l e b i l i r ( Ş e k i l - 4 , Ş e k i l - 5 , Ş e k i l - 6 , Ş e k i l - 7 , Ş e k i l - 8 , Ş e k i l - 9 ) .

Çat ının h i ç b i r bölümü, en yakın yatay iletkenden 5 metreden fazla uzak olmamalıdır ( Ş e k i l - 5 ' d e k i NOT-1 ve NOT-2).

Geniş düz ç a t ı l a r d a bu husus t ipik olarak yaklaşık 10 m x 20 m'lik yakalama ucu kafesi ile s a ğ l a n a b i l i r . D i ş l i ç a t ı l a r d a , d iş a ç ı k l ı ğ ı S(m) diş yüksekliği H (m) iken

S > 10 + 2H

ise ilave i letken gerekir ( Ş e k i l - 6 )

Betonarme yapı üstünde, yakalama ucu, i n i ş i letkenleri i ç i n gerekli pozisyon s a y ı s ı n d a , betonarme demirlerine elektrik olarak bağlanmalıdır .

Topraklamanın genel k ü t l e s i n e bilerek veya tesadüfen bağlanmış olan ana ç a t ı üzerinde veya üst taraf ındaki bütün metal ç ı k ı n t ı l a r , yakalama u ç l a r ı sistemi i l e bağlanmalı ve sistemin bi r bölümünü t e ş k i l etmelidir ( Ş e k i l - 1 0 , Ş e k i l - 1 1 , Ş e k i l - 1 2 ) .

Metalden yapılmış duvar üs t kenar kaplamaları , ç a t ı kaplamaları , küpeş te ler , cam yıkama c i h a z l a r ı ve oyun a l a n l a r ı e t raf ındaki metal engeller yakalama u ç l a r ı sisteminin b i r bölümü olarak düşünülmelidir ( Ş e k i l - 1 0 , Şeki l -11 ve Ş e k i l - 1 3 ) .

Yapının bazı bölümlerinin y ü k s e k l i k l e r i , önemli miktarda d e ğ i ş i y o r s a , alçak bölümler i ç i n gerekli yakalama ucu veya yakalama u ç l a r ı sistemi, kendi i n i ş i letkenlerine bağlanmasına ek olarak yüksek bölümlerin i n i ş i letkenlerine de b a ğ l a n m a l ı d ı r .

2.1.5.2 - Yakalama U ç l a r ı n ı n Biç imler i

2.1.5.2.1 - Genel Prat ikte , çok ç e ş i t l i biçimlerde olan y a p ı l a r ı n pek a z ı , tek i letkenlerin uygun y e r l e ş t i r i l m e s i i l e korunabilir . Ç e ş i t l i biçimler i ç i n yakalama ucu t i p l e r i Ş e k i l - 4 , Ş e k i l - 5 , Ş e k i l - 6 , Ş e k i l - 7 , Ş e k i l - 8 ve Ş e k i l - 9 ' d a , uygulamaları i l e i l g i l i a ç ı k l a m a l a r Madde 2.1.5.2.2'den Madde 2.1.5.2.6'ya kadar olan maddelerde v e r i l m i ş t i r .

Ş e k i l l e r d e i n i ş i le tkenler i ve topraklama b a ğ l a n t ı l a r ı sadelik sağlamak amacı ile göster i lmemiş olmakla b i r l i k t e bunlar, standardın diğer bölümlerinde açıklandığı g i b i g e r e k l i d i r ve mimari i l e yapının inşaat biçimlendirmesinin ve yapının bulunduğu yerdeki ş a r t l a r ı n g e r e k t i r d i ğ i tedbirler a l ı n m a l ı d ı r .


21 Temmuz 1991 — S a y ı : 20936 RESMİ G A Z E T E Sayfa : 11

2.1.5.2.2 - Basit Düşey İ l e t k e n ( İ l e t k e n l e r ) Basit düşey iletken i l e zemindeki ve yukarısındaki koruma bölgesi Ş e k i l - 1 4 . a ' d a g ö s t e r i l m i ş t i r . Şeki l -14 c'de, a r a l a r ı n d a elde edilebilen genişlemiş koruma a ç ı s ı i l e b i r l i k t e dört düşey iletken v e r i l m i ş t i r . Bu yerleştirmedeki koruma b ö l g e l e r i üst görünüşte g ö s t e r i l m i ş t i r . Bununla b i r l i k t e , genişlemiş koruma a l a n ı avantaj sağlamakta ise de sadece i s t a t i s t i k düşünceye dayandığından, koruma bölgesinin d ış alanının hakiki şekl i hakkında ke s inl ik bulunmamaktadır.

2.1.5.2.3 - Düz Ç a t ı l a r İ ç i n Yatay İ le tken ( İ l e t k e n l e r ) Şeki l -14b 'de dikdörtgen biç imli bir yapının ç e v r e s i etrafındaki bir ç a t ı iletkeninden meydana gelen basit yatay yakalama ucu görülmektedir. Meydana gelen koruma bölgesi ü s t t e n ve yandan görünüşlerde v e r i l m i ş t i r . Ş e k i l - 4 ' d e , yatay ç a t ı i le tkenler i sisteminin kullanılmasının kuvvetle i s t e n i l d i ğ i geniş a l a n l ı düz ç a t ı l ı yapı i ç i n t i p i k y e r l e ş t i r m e v e r i l m i ş t i r (Madde 2.1.5.1). Şekilde b e l i r t i l e n 10 m'l ik en büyük a r a l ı k , kendinden özel tehlike r i s k i bulunmayan y a p ı l a r i ç i n gerekli a r a l ı k t ı r . Düşey u ç l a r ı n gerekli olduğu düşünülüyorsa, bunların yüksekliği 0,3 m'den az olmamalı, kafes biçiminde bağlı i le tkenler in kesişme noktalarına konulmalı ve bu noktalardan 10 m'den fazla uzak olmamalıdır ( Ş e k i l - 8 ) .

2.1.5.2.4 - Karmaşık Geometrili Yapılar Ş e k i l - 9 ' d a g ö s t e r i l d i ğ i g ibi yüksek blok ve bloklar ın alçak blok veya bloklarla b i r l i k t e olduğu y a p ı l a r d a , koruma sisteminde yakalama u ç l a r ı , in iş i letkenleri ve topraklama b a ğ l a n t ı s ı bulunmalıdır. Alçak blok'un veya b l o k l a r ı n korunması yüksek blok veya bloklar gibi ve kendine ait yıldırımdan korunması yok kabul edilerek tasar ımlanmal ıdı r .

Topraklama e l e k t r o d l a r ı bağlantı sistemi (Şebekesi) ve kuşaklama, müşterek olmalıdır ( Ş e k i l - 1 1 , Madde 2.2.2.9, Madde 2.2.7.10, Madde 2.3 ve ek A l , A2 ve A5).

Ş e k i l - 5 ' d e f a r k l ı yüksekliklerde düz ç a t ı s ı bulunan büyük dikdörtgen bloktan meydana gelen b i r yapı t i p i görülmektedir. Bu yapı bloğu, ç a t ı n ı n dış kenarlarını ve aydınlık g i b i yüksekteki i letkenlerin koruma alanına giren bölgeler h a r i ç , komşu bölümlerden yüksek olan ç a t ı i ç kenar lar ını dolaşan yatay i le tkenl i yakalama ucu sistemi i l e korunmaktadır. Büyük ç a t ı a l a n l a r ı i ç i n ek ç a t ı i letkenleri gerekebilir ( Ş e k i l - 5 NOT-1). Yıldırımdan korunma sisteminin bütün elemanları Madde 2.2.7.9 ve Madde 2.2.7.10'da açıklanan biçimde b i r i b i r l e r i n e bağlanmalıdır .

Ş e k i l - 6 ' d a büyük alanları kaplayan ç a t ı l a r ı n müşterek p r o f i l örnekleri v e r i l m i ş t i r . Yatay yakalama u ç l a r ı , ç a t ı p r o f i l i n i takibeden iletkenler tarafından her i k i uçlarından kuşaklanan mahya üzerindeki iletkenlerden meydana gelmektedir. Çatı boyu 20 m'den daha uzun ise , her 20 m'lik bölüm i ç i n enine iletkenler eklenmelidir.

20 m'den yüksek ve karmaşık geometrili yapı larda mevcut kurallar uygulamada yetersiz kaldığından bunlara yeter l i korunmanın sağlanması i ç i n "Yuvarlanan küre metodu" k u l l a n ı l m a l ı d ı r (Ek-A Madde A5).

2.1.5.2.5 - K i r e m i t l i Ç a t ı l a r İ le tken olmayan ç a t ı l a r d a iletken mahya kiremidinin a l t ı n a veya üzerine konulabi l i r . Mahya kiremidinin a l t ı n a (veya i ç i n e ) yerleşt i rmede b a s i t l i k ve korozyon tehl ikesinin azalması gibi avantajlar olsa da iletkene doğrudan vurma olduğunda kiremit k ı r ı l m a s ı tehlikesinin azalması ve muayenesinin kolay olması bakımından, y e t e r l i tespit metot lar ı sağlandığında, iletkenin mahya kiremidi boyunca d ı ş t a n y e r l e ş t i r i l m e s i daha i y i d i r . Çatının a l t ı n a y e r l e ş t i r i l e n iletkenler i l e b i r l i k t e , ç a t ı seviyesini 0,3 m'den az olmamak üzere aşan ve biribirinden 10 m'den fazla a r a l ı k olmayan düşey uçlar bulunmalıdır.

2.1.5.2.6 - Patlama Tehlikesi Bulunan Basit Yapı lar Ş e k i l - 1 6 ' d a ö n c e l i k l e patlama tehlikesi bulunan basit y a p ı l a r i ç i n tercihan amaçlanan yakalama ucu montaj t i p i görülmektedir . Sistemde bi r ibi r ine yatay denge i letkeni i l e b a ğ l ı i k i düşey iletken bulunmaktadır.

Koruma b ö l g e s i düşey ve yatay görünüşlerde, ve denge iletkeninin sehim olayının y a n s ı t ı l m a s ı i l e b i r l i k t e v e r i l m i ş t i r .



2.1.5.2.7 - Radyoaktif Yakalama Ucu Radyoaktif yakalama ucu, üzerinde bulunan radyoaktif maddenin yaydığı iyonlar sebebi i l e , y ı ldı r ım s t r o k l a r ı n ı n korunacak hacimdeki hasarlanabilir bölümlerden geçmesini önleyerek yakalama ucu ve i n i ş i le tkenleri üzerinden geçmelerini k o l a y l a ş t ı r ı r . Bunlar genellikle zemine oturma alanı boyutlar ının yüksekliğine göre küçük olduğu yapılarda kullanılmaktadır ( Ş e k i l - 1 7 )

Radyoaktif yakalama ucu, ç a t ı üzerindeki serbest boyu en az 5.00 m olan özel bir ç a t ı d i r e ğ i üzerine tesis e d i l i r .

2.2 - DIŞ KORUNMA-İNİŞ İLETKENLERİ SİSTEMİ

2.2.1 - Genel T e h l i k e l i a r k l a r ı n meydana gelmesi ihtimalinin a z a l t ı l m a s ı i ç i n i n i ş i le tkenler i ; vurma noktasından toprağa kadar, - Çok sayıda paralel akım y o l l a r ı bulunacak,

- Akım yolunun uzunluğu en küçük değerde tutulacak, biçimde düzenlenmelidir .

İ n i ş i l e t k e n l e r i , mümkün olduğu kadar yakcalama ucu i letkenlerinin doğrudan devamı olacak ş e k i l d e y e r l e ş t i r i l m e l i d i r .

2.2.2 - Korunacak Hacimden Ayrılmış Yıldırımdan Korunma Sisteminde Yerleşt i rme Yakalama ucu ayrı direkler (veya bir direk) üzerindeki çubukların m e y d a n a geliyorsa , her bir direk i ç i n en az bir adet i n i ş i letkeni gerekl idir . Direklerin metalden yapılmalar ı veya b i r b i r l e r i arasında elektrik olarak bağlı betonarme demirleri bulunması durumunda ek i n i ş i letkeni gerekmez.

Yakalama u ç l a r ı ayrı yatay iletkenlerden (veya bir iletken) meydana g e l i y o r s a , i le tkenin her bir ucu i ç i n en az bir adet i n i ş i letkeni gereklidir .

Yakalama u ç l a r ı bir i letkenler şebekesinden meydana geliyorsa, herbir t a ş ı y ı c ı y a p ı i ç i n en az bi r adet i n i ş i letkeni gereklidir .

2.2.3 - Korunacak Hacimden Kısmen Ayrılmış veya Ayrılmamış Yıldırımdan Korunma Sisteminde Yerleşt i rme

İ n i ş i l e t k e n l e r i korunacak hacmin dış kenar lar ı boyunca, aradaki uzakl ıklar ın ortalama değeri Ç i z e l g e - 4 ' d e ver i len d e ğ e r l e r i aşmayacak şeki lde d a ğ ı t ı l m a l ı d ı r . Yapının çevre uzunluğuna bakılmaksızın en az i k i i n i ş i letkeninin bulunması gerekir. ÇİZELGE 4 - İ n i ş İ l e t k e n l e r i n i n Arasındaki Ortalama Uzaklık (Koruma Seviyelerine

Göre)

Koruma Seviyesi Orta ilama Uzaklık (m)

I 10 II 15

III 20 IV 25

NOT 1 - İ n i ş i le tkenler inin arasındaki uzaklığın ortalama d e ğ e r l e r i Madde 2.7'deki güvenlik u z a k l ı k l a r ı i l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a l ı d ı r . Bu delerler Çizelge-4 'deki değerlerden büyük ise, güvenlik uzakl ıklar ı buna uygun olarak a r t t ı r ı l m a l ı d ı r .

2 - Dış kenar boyunca i n i ş i letkenlerinin e ş i t a r a l ı k l a r l a y e r l e ş t i r i l m e l e r i terc ih e d i l i r . Mümkün olduğu kadar yapının herbir köşesi yakınına bir iniş i le tkeni g e t i r i l m e l i d i r .

İ n i ş i l e t k e n l e r i toprak seviyesinde ve bunun üzerindeki her 20 metrede b i r , yatay b i r halka i letken i l e b i r i b i r l e r i n e bağlanmalıdır .

2.2.4 - Y a p ı l ı ş Biçimi Korunacak hacimden ayr ı lmış yıldırımdan korunma sisteminde i n i ş i l e t k e n l e r i sistemi i l e korunacak hacimde bulunan metal tesisat arasındaki uzaklık, Madde 2.7'ye uygun emniyet uzaklığından büyük o l m a l ı d ı r .



Korunacak hacimden kısmen ayrı lmış veya ayrılmamış yıldırımdan korunma sistemlerinde i n i ş i le tkenleri aşağıdaki ş a r t l a r l a y e r l e ş t i r i l m e l i d i r .

- Duvar yanmaz maddeden yapılmış ise i n i ş i l e t k e n l e r i doğrudan yüzey üzerine veya duvar üzer ine d ö ş e n e b i l i r .

- Duvar yanabilen malzemeden yapılmış i se , y ı ldı r ım akımının geçmesinden kaynaklanan s ı c a k l ı k a r t ı ş l a r ı n ı n duvar malzemesi i ç i n t e h l i k e l i olmaması ş a r t ı i l e i n i ş i l e t k e n l e r i doğrudan duvar yüzeyi üzerine d ö ş e n e b i l i r l e r .

- Duvar yanabilen malzemeden yapılmış ise ve i n i ş iletkenlerindeki s ı c a k l ı k a r t ı ş ı t e h l i k e l i i s e , in iş i l e t k e n l e r i , korunacak hacim i l e aralar ındaki uzaklık daima 0,1 metreden büyük olacak şekilde döşenmelidir . Metalden yapılan tespit çubukları duvara temas edebil i r .

Oluklar ve i n i ş b o r u l a r ı , y a l ı t ı c ı malzeme i l e kaplanmış olsalar dahi, iniş i le tkenler i bunların i ç i n e y e r l e ş t i r i l m e m e l i d i r . Oluklardaki nem, iniş i letkenlerindeki korozyonun hızlanmasına sebep olur .

İn iş i l e t k e n l e r i , k a p ı l a r l a veya pencerelerle ara lar ında boşluk kalacak biçimde y e r l e ş t i r i l m e l i d i r . İn iş i l e t k e n l e r i , toprağa en kısa ve doğrudan yolu sağlanmaları i ç i n bi r doğru boyunca ve düşey y e r l e ş t i r i l m e l i d i r . Halkaların meydana gelmesinden k a ç ı n ı l m a l ı d ı r . Bu mümkün d e ğ i l s e , i letkenin i k i noktası arasında ölçülen S a r a l ı ğ ı ve bu i k i nokta arasındaki 1 uzunluğu Madde 2.7'deki ş a r t l a r ı sağlamalıdır ( Ş e k i l - 1 8 ) .

2.2.5 - " T a b i i " Bi leşenler Yapının aşağıdaki bölümleri " t a b i i " i n i ş i le tkeni s a y ı l a b i l i r .

a) Aşağıdaki ş a r t l a r ı t a ş ı y a n metal bölümler: - Ç e ş i t l i bölümler arasındaki elektrik devamlı l ığı Madde 2.4.2'deki ş a r t l a r a uygun

şeki lde s ü r e k l i o lmal ıdı r .

- B o y u t l a r ı , en az standard i n i ş i le tkenleri i ç i n verilen değerlere e ş i t o lmalıdır .

NOT 1 - Metal tesisat y a l ı t ı c ı malzeme i l e kaplanmış o l a b i l i r .

NOT 2 - Borular i n i ş i letkeni olarak kullanılmamalıdır .

b) Yapının metal iskelet i

c) Yapının, a r a l a r ı n d a elektrik olarak b a ğ l a n t ı l ı betonarme demirleri .

NOT - Ön ger i lmeli beton kullanılması durumunda, kısmen y ı l d ı r ı m akımından, kısmen yı ldı r ımdan korunma sistemine bağlanması sonucu ortaya çıkan kabul edilemiyecek mekanik e t k i l e r i n riskine dikkat edilmelidir .

d) Aşağıdaki ş a r t l a r ı t a ş ı y a n yüzey kaplama elemanları , bunların t a l i imalat ı ve p r o f i l ray lar ;

- Boyut lar ı i n i ş i le tkenler inin ş a r t l a r ı n a uygun ve k a l ı n l ı k l a r ı en az 0,5 mm o l m a l ı d ı r .

- Düşey doğrultudaki elektrik devamlıl ığı Madde 2.4.2'deki ş a r t l a r a uygun olmalı veya metal bölümler arasındaki uzaklık 1 mm'yi aşmamalı ve bu i k i metal bölüm en az 100 cm^'lik alanda bindir i lmiş o l m a l ı d ı r .

Çelik y a p ı l a r ı n metal i skele t inin veya yapının a r a l a r ı n d a elektrik olarak b a ğ l a n t ı l ı betonarme demirlerinin i n i ş i le tkeni olarak kullanılması durumunda yatay halka i l e t k e n l e r i tesis edilmeyebilir .

2.2.6 - Muayene Klemensi Tabii i n i ş i le tkenler i dışındaki bütün i n i ş i le tkenlerinin topraklama sistemi i l e b a ğ l a n t ı yerlerine bi r muayene klemensi konulmalıdır . Bu klemens, bağlantıyı a ç a b i l m e l i d i r ( Ş e k i l - 2 7 ) .



2.2.7 - Y a p ı l ı ş

2.2.7.1 - Genel İ n i ş i le tkeninin fonksiyonu, y ı l d ı r ı m akımının emniyetle toprağa i le t i lebi lmesini sağlamak ü z e r e , yakalama ucu i l e toprak elektrodu arasında empedansı düşük olan bir yol meydana getirmektir.

Bu standardda bant, çubuk, betonarme demiri ve yapının demir payandaları dahil ç e ş i t l i t ipte iniş i le tkenler inin y a p ı l ı ş ı v e r i l m i ş t i r . Bunlara, genelde fazla sayıda i n i ş i letkeni kullanılması yan ark üret i lmesini ve diğer istenilmeyen o l a y l a r ı n r i s k i n i azal tacağından, yapının bir bölümünü t e ş k i l eden i y i iletkenler de e k l e n e b i l i r . Benzer ş e k i l d e , k e s i t i büyük i letkenler , ö z e l l i k l e y a l ı t ı l m ı ş i s e l e r , yan ark üretme r i s k i n i a z a l t ı r l a r , Bununla b i r l i k t e "ekranlanmış" eş eksenli i n i ş iletken sisteminin performansı, d ı ş t a n dışa benzer olan iletkenlere ve y a l ı t ı m a g ö r e , önemsenecek kadar değişmediğinden, bu gibi ekranlanmış iletkenler bu standardda i n i ş i le tkenleri i ç i n verilen sayıda azalmaya sebep olmazlar.

Prat ikte , yapının şekl ine bağl ı olarak, b a z ı l a r ı veya hepsi yapının b i r bölümü olabilen çok sayıda paralel bağl ı i n i ş i le tkenler i s ık sık gerekmektedir. Örnek olarak ç e l i k i s k e l e t l i veya betonarme y a p ı , iskelet in kendisi çok sayıda e t k i l i ç a l ı ş a n t a b i i toprak y o l l a r ı meydana getirdiğinden ilave i n i ş i letkenlerine gerek g ö s t e r m e y e b i l i r . Bunun aksine, tamamı iletken olmayan malzemeden yapılmış y a p ı l a r d a , boyut ve formuna göre değişen miktarda iniş iletkenlerine ih t iyaç duyulur.

2.2.7.2 - İ n i ş İ l e t k e n l e r i n i n Dağılımı Çelik i s k e l e t i bulunan veya bulunmayan ç e ş i t l i t iplerdeki y a p ı l a r Şeki l -19 'da g ö s t e r i l m i ş t i r .

Yüksek y a p ı l a r d a , a r a l a r ı n d a iletken olarak bağlanmaları gereken ç e l i k iskelet veya betonarme demirleri , y ı l d ı r ı m akımının boşalmasında dipte ve tepede kuşaklanmaları gereken bütün düşey borular ve benzerleri i l e b i r l i k t e ç a l ı ş ı r l a r .

Bununla b i r l i k t e yıldırımdan korunma sisteminin tasarımına, devam eden kolonlar ve payandalar, hakikatte bütün yapı dahil edilmelidir .

Çel ik i s k e l e t l i veya betonarme konstrüksiyonlu yapılarda a y r ı i n i ş iletkeni gerekmez.

Ş e k i l - 1 9 a ' d a ç e l i k i s k e l e t l i yapı g ö s t e r i l m i ş t i r . Buna göre ek i n i ş i le tkenleri gerekmez, ancak topraklamanın bu standarda göre yapılması e s a s t ı r .

Ş e k i l - 1 9 ( b ) ' d e , üst k a t l a r ı kuzey, doğu ve güney yüzlerinde konsollu olan yapıda i n i ş i l e tkenler in in dağılımı g ö s t e r i l m i ş t i r .

Ş e k i l - 1 9 ( c ) ' d e güney ve b a t ı yüzlerde bir düğün salonu ve/veya yüzme havuzu ve teras olan yapıda indirme i letkenlerinin dağılımı g ö s t e r i l m i ş t i r . Şekil 19(d), (e), (f) ve (g)'de şekl i i cabı bütün iniş i le tkenler inin yapı dış duvar lar ı üzerinde olduğu y a p ı l a r g ö s t e r i l m i ş t i r . Bunlarda g i r i ş ve ç ı k ı ş a lanlar ında toprak yüzeyi boyunca t e h l i k e l i gerilim farklarından (gradyanlarından) kaçınılmak üzere iniş i l e t k e n l e r i n i n uygun a r a l ı k l a r l a y e r l e ş t i r i l m e l e r i n e dikkat edilmelidir ( Ş e k i l - 2 a )

2.2.7.3 - Tavsiye Edilen Sayı Büyük y a p ı l a r d a k i i n i ş i le tkenler inin durumu ve a r a l ı k l a r ı daha çok mimari gerekler t a r a f ı n d a n y ö n l e n d i r i l i r . Bununla b i r l i k t e , bunların s a y ı s ı n ı n , her 20 metrede bir veya hangisi büyük ise çatı seviyesindeki veya toprak seviyesindeki çevrenin bu k a d a r l ı k bölümü i ç i n bir adet olması tavsiye e d i l i r . 20 metreden daha yüksek y a p ı l a r d a bu değer 10 metrede bi r veya çevrenin bu kadarl ık bölümü i ç i n b i r adettir .

2.2.7.4 - Muayene Güçlükleri Gösteren İnce Uzun Yapı lar Deney ve muayene yapılması zor olabilen ince uzun y a p ı l a r d a , sistemin d e v a m l ı l ı ğ ı n ı n denenmesi i ç i n gerekli t e ç h i z a t ı n üzerinde dikkatle durulmalıdır . Bu muayeneler i ç i n en az i k i i n i ş i letkeni gereklidir ( Ş e k i l - 1 0 ) .



2.2.7.5 - Güzergah Bir i n i ş i l e t k e n i , yakalama u ç l a r ı sistemi ile toprak bağlant ı sistemi arasındaki mümkün olan en doğru b i ç i m l i yolu takibetmelidir. Birden fazla i n i ş iletkeni kul lanı ldığında i le tkenler , pratik olarak mümkün olduğunca köşelerden başlanarak dış duvarlara d a ğ ı t ı l m a l ı d ı r ( Ş e k i l - 1 9 ) . Bunları dikkate alarak güzergahın k a r a r l a ş t ı r ı l m a s ı n d a yapı ç e l i k iskelet inin , örnek olarak desteklerin, betonarme demirlerinin veya yapının uygun biçimde y e r l e ş t i r i l m i ş elektrik bakımından devamlı ve k a l ı c ı herhangi metal bölümlerinin, i n i ş i letkenlerine k a t ı l a r a k b i r l i k t e ç a l ı ş m a l a r ı imkanları irdelenmelidir.

Aydınlatma (tesisat) k a n a l l a r ı n ı n duvarlar ı i n i ş i letkenlerinin tespi t i i ç i n k u l l a n ı l a b i l i r , ancak asansör kuyuları kesinl ikle bu i ş i ç i n kullanılmamalıdır (Madde 2.6.6.10).

Kapalı avlularda her 20 m i ç i n bir i n i ş i letkeni tesis edilmelidir . Bununla b i r l i k t e en az simetrik a r a l ı k l ı i k i adet iletken bulunmalıdır.

2.2.7.6 - Yapı Betonarme Demirlerinin Kullanılması

2.2.7.6.1 - Genel Yapının i n ş a a t ı n a başlanılmadan önce ve tasarım safhasında detaylar temin edilmiş o l m a l ı d ı r .

2.2.7.6.2 - E l e k t r i k Bakımından S ü r e k l i l i k Yapıdaki betonarme k ü t l e l e r i n metal çubukları , e lektrik bakımından s ü r e k l i l i ğ i n sağlanması i ç i n yer yer b i r i b i r l e r i n e kaynak i l e bağlanmalıdır .

Bununla b i r l i k t e bu çubuklar daha s ık olarak birleşme noktalarında metal bağlama i le tkenleri i l e b i r i b i r l e r i n e bağlanmaktadır. Ancak, metal bağlant ı lardaki t e s a d ü f i l i k b i r yana bı rakı ldığ ında bu gibi yapıda çok fazla sayıda çubuk ve birleşme noktası bulunması, toplam y ı l d ı r ı m akımının pek çok sayıda paralel boşalma y o l l a r ı n a dağılmasını s a ğ l a r . Tecrübeler , bu gibi t e ç h i z a t ı n y a p ı l a r ı n yıldırımdan korunma sisteminin bir bölümü olarak kolayca k u l l a n ı l a b i l e c e ğ i n i göstermektedir .

Bununla b i r l i k t e , aşağıdaki tedbirler tavsiye e d i l i r .

- Betonarme çubukları a r a s ı n d a , örnek olarak çubukların bağ t e l l e r i i l e tespit i yolu i l e , i y i b i r temas sağlanmalıdır .

- Bağlar , düşey-düşey çubuklar arasında ve yatay-düşey çubuklar arasında sağlanmalıdır .

2.2.7.6.3 - E l e k t r o l i t i k Korozyon Beton içindeki ç e l i ğ i n korozyona uğradığı bilinmektedir. Bu demirlerin yıldırımdan korunma sistemi içinde kullanılması durumunda, korozyonun hızlanması r i s k i bulunmaktadır.

Su- soğutma k u l e l e r i d a h i l , betonarme demirlerinin yıldırımdan korunma sistemi içinde bulunduğu pek çok yapıdaki incelemeler bu sistemin herhangi bir sorun ortaya çıkartmadığını ve ç e l i k betonarme takviyesinin yıldırımdan korunma sisteminin bir bölümü olarak kullanılmasına devam edilmesinin g e r e k t i ğ i n i göstermektedir .

Betonarme demirlerinin beton i l e tamamen kaplanması ve yıldırımdan koruma sistemi i l e b a ğ l a n t ı s ı n ı n toprak seviyesinin üstünde yapılması ( Ş e k i l - 1 1 ) unutulmamalıdır. Bu şeki lde suyun g i r i ş i ihtimali a z a l t ı l ı r ve gerektiğinde betonarme demirlerinin yıldırımdan korunma sisteminden ayrılması s a ğ l a n ı r .

KOT - Su soğutma kulelerinde, bu işlemin tamamen betonarme demirleri i l e yapılması adet haline g e l m i ş t i r .

T e c r ü b e l e r , kuleye y ı l d ı r ı m darbesi olduğunda, betonun dış kaplamasında bazı çatlama ve dökülmeler olsa da yapıda önemli b i r hasar olmadığını gös termektedir .



2 . 2 . 7 . 6 . 4 - öngerilmeli Beton Elemanlar yıldırımdan korunma iletkenleri; telleri veya damarları biribirine bağlanmamış olan bu sebeple elektrik bakımdan devamlılığı bulunmayan ön gerilmeli betondan yapılmış kolonlara, kirişlere veya bileziklere bağlanmamalıdır.

2.2.7.6.5 - Ön Hazırlamalı (Prekast) Beton Elemanlar Sn h a z ı r l a m a l ı betonarme kolonlar, k i r i ş l e r veya b i l e z i k l e r i n bulunması durumunda, betonarme demirleri , bütün demir elemanlar ara lar ında bağlanmış ve elektrik bakımdan devamlılık sağlanmış ise , bir iletken gibi k u l l a n ı l a b i l i r l e r .

2.2.7.7 - Kullanılamıyacak Dış Güzergahlar Tapının zemin kat ının (veya g i r i ş seviyesindeki bölümünün) üzerinde konsol şeklinde ç ı k ı n t ı yapması g i b i , i n i ş i le tkenlerinin uygun dış güzergahlardan geçir i lmesi pratik d e ğ i l ise veya kabul edilemiyorsa, i n i ş i le tkenleri yapının dış çevresini takip etmemelidir. Bu şekilde b i r iniş i l e t k e n i , ç ı k ı n t ı n ı n a l t ı n d a duran insanlar i ç i n tehlike doğuracaktır ( Ş e k l l - 2 2 d ) . Bu tür durumlarda, i n i ş i le tkenler i metal olmayan yanmaz malzemeden bi r i ç kanaldaki a ç ı k l ı ğ a y e r l e ş t i r i l e b i l i r ve doğru biçimde aşağıya toprağa i n d i r i l i r l e r ( Ş e k i l - 2 1 ) .

NOT - Bu standarda uygun olarak tesis edilen iniş i le tkenler i bir yanma tehlikesi yaratacak kadar ısınmamalıdır .

Z ı rhı veya metal k ı l ı f ı bulunmayan hizmet k a b l o l a r ı geçirilmemek kaydı i l e 76 mm x 13 mm'den küçük olmayan kapalı bir oyuk veya yapının bütün boyunca devam eden herhangi uygun düşey kanal bu i ş iç in k u l l a n ı l a b i l i r .

K e s i n t i s i z b i r kanalın kullanılması durumunda yangından korunma i ç i n her kat seviyesinde sızdırmazlık gerekebilir . Mümkün olan durumlarda kanalın içine g i r i l m e s i temin edilmelidir .

2.2.7.8 - Keskin Köşeler ve G i r i n t i l i Köşeler Pratik sebeplerle her zaman doğruya en yakın olan güzergahın takibi mümkün olmaz. Çat ının kenarını dolaşmak i ç i n yapı lanlar gibi keskin köşelere i z i n ver i ld iğ inde , b i r iletkendeki g i r i n t i l i k ö ş e l e r büyük endüktif gerilim düşümleri ü r e t e b i l i r ve bu sebeple y ı l d ı r ı m boşalması halkanın aç ık yerinden a t l a y a b i l i r . Genel kaide olarak bu r i s k , halkayı t e ş k i l eden iletkenin boyu, halkanın açık bölümündeki geniş l iğ in sekiz katından fazla olduğunda a r t a b i l i r ( Ş e k i l - 2 2 ) .

Açıklanan biçimde geniş g i r i n t i l i köşe halkalarından kaçınılamadığında (örnek olarak b a z ı korniş ve parapetlerde) i letken, halkanın açık bölümündeki geniş l iğ in yukarıda veri len kaideyi sağlayacağı biçimde y e r l e ş t i r i l m e l i d i r . Diğer bir çözüm olarak k o r n i ş veya parapetlerde, iletkenin serbes tçe içinden g e ç e b i l e c e ğ i delikler bulunmalıdır . 2.2.7.9 - Yan Ark Üretmeyi Engelleyen Kuşaklama Yapının iç indeki veya yapıyı t e ş k i l eden bölümlerdeki herhangi metaller, veya toprağın genel k ü t l e s i i l e tasarımı gereği veya tesadüfen temasta olan metal bölümleri bulunan yapı hizmet t e s i s l e r i , i n i ş iletkenlerinden a y r ı l m a l ı veya iniş i l e t k e n l e r i i l e kuşaklanmalıdır (Madde 2.6.6). Bununla b i r l i k t e Ek-A2'deki incelemeler ilave kuşaklamayı gerektirmedikçe, yıldırımdan korunma sistemi i l e k a l ı c ı ve yeter l i metal-metal ekleri a r a c ı l ı ğ ı i l e doğrudan veya d o l a y l ı metal temasında olan elemanlar, ilave kuşaklama i letkenlerini gerektirmez.

Bu genel ş a r t , toprak i l e temasta olsun olmasın açıktaki bütün büyük metal elemanlara uygulanır .

NOT - Bu ifadede, herhangi b i r boyutu 2 m'den büyük olan elemanlara "büyük eleman" d e n i l m i ş t i r .

Kapı m e n t e ş e l e r i , metal konsollar ve ayr ı lmış küçük k i r i ş l e r i n demirleri gibi küçük elemanlar ihmal e d i l e b i l i r .

2.2.7.10 - Kuşaklamalar

2.2.7.10.1 - Genel Yıldır ımdan korunma sisteminin en büyük bölümleri bir vaziyet planında özel olarak t a s a r ı m l a n ı r . Bununla b i r l i k t e kuşaklamalar, değişik ş e k i l ve bileşimdeki değişken



metal bölümler ile i l g i l i olduklarından Standard biçimde yapılamazlar . Ç e ş i t l i metallerin k u l l a n ı l m a l a r ı sebebi i l e (kuşaklama iletkeni i l e kuşaklanacak bölümler arasında olduğu gibi) devamlı b i r korozyon problemi bulunduğundan, i l g i l i metallerde çok dikkatli olunmalıdır .

2.2.7.10.2 - Mekanik ve Elektr ik Kurallar Bir kuşaklama, mekanik ve elektrik bakımdan etkin olmalı ve çalışma ortamının korozyon ve erozyon etkilerinden korunmuş o l m a l ı d ı r .

Yapının veya yapı bölümünün dışındaki metal, tam y ı l d ı r ı m akımını boşaltabilmeli ve kendisi i l e yıldırımdan korunma sistemi arasındaki kuşaklamanın kesit a lanı ana iletken olarak kullanı lanlardan daha az olmamalıdır. Diğer taraftan, yapının içindeki metale y ı l d ı r ı m düşmesi ihtimali daha azdır ve bağlı oldukları kuşaklamalar daha çok, potansiyel e ş i t l e m e s i görevler inin yanında muhtemelen y ı l d ı r ı m akımının sadece b i r bölümünü t a ş ı r l a r . Bu sebeple yapı içindeki metallerin kuşaklaması, ana iletkenlerde kul lanı lanlardan daha küçük kesit a l a n l ı o l a b i l i r ( Ç i z e l g e - 7 ) .

2.2.7.10.3 - Sonradan Kurulacak Cihazlar İ ç i n Kuşaklama Tedbirleri Bütün y a p ı l a r d a , her seviyede, metal gaz, su, kanalizasyon borular ı veya benzerleri gibi sonradan kurulacak makine ve c i h a z l a r ı n yıldırımdan korunma sistemi i l e kuşaklama b a ğ l a n t ı s ı n ı n yapılabi lmesi i ç i n gerekli tedbirler a l ı n m a l ı d ı r .

Elektrik beslemesi, telefon ve diğer hava h a t l a r ı n ı taş ıyan yapılarda i l g i l i kuruluşun müsaadesi alınmadan yıldırımdan koruma sistemine kuşaklama yapılmamalıdır.

2.2.7.10.4 - Ek Yerleri Kaynakla b a ğ l ı olmayan bütün ek y e r l e r i akım taşıma sisteminde b i r devamsızlık ortaya çıkardığından değişmelere ve ar ızaya m ü s a i t t i r . Buna göre , yıldırımdan korunma sisteminin mümkün olduğu kadar az sayıda ek yeri bulunmalıdır. Ek y e r l e r i , örnek olarak s ı k ı ş t ı r m a l ı , v i d a l ı , c ı v a t a l ı , p e r ç i n l i vaya kaynaklı yapı larak mekanik ve elektrik bakımından e t k i l i o lmal ıdı r . Üstüste binen eklerde, bütün iletken t i p l e r i i ç i n bindirme 20 mm'den az olmamalıdır. Temas yüzeyleri önce temizlenmeli, daha sonra korozif olmayan uygun bir b i l e ş i k l e oksitlenmeleri önlenmelidir . İ k i metalli ekler, malzemenin her bir t i p i i ç i n ayrı b i r temizleyici i l e e t k i l i biçimde temizlenmelidir.

Bütün ek y e r l e r i , çevre elemanlarının korozyon ve erozyon etkilerine karşı korunmalı ve y e t e r l i temas alanı bulunmalıdır. Periyodik muayeneler,

- Petrol r e ç i n e s i e s a s l ı t iksotropik, - Püskürtülen l a s t i k kaplama, - I s ı i l e büzülen dış k ı l ı f gibi koruyucular k u l l a n ı l a r a k k o l a y l a ş t ı r ı l ı r .

Cıvata ve somunlar TS 61 1) ve TS 80'e uygun o l m a l ı d ı r .

Yassı ş e r i t l e r i n b i r l e ş t i r i l m e s i n d e c ı v a t a kul lanı ldığ ında , en az i k i adet M8 veya bi r adet M10 vida k u l l a n ı l m a l ı d ı r . P e r ç i n l i eklerde en az dört adet 5 mm çaplı perçin k u l l a n ı l m a l ı d ı r .

Yassı ş e r i t i l e 2 mm'den az k a l ı n l ı k t a k i metal l e v h a l a r ı n bağlantı lar ında 10 cm2'den az olmayan bi r temas alanı sağlanmalı ve en az i k i adet M8 cıvata k u l l a n ı l m a l ı d ı r .

2.2.7.11 - Muayene Noktaları Her i n i ş iletkenindeki muayene klemensleri (Madde 2.2.6) yetkisiz müdahalelerin olamayacağı, ancak muayeneye uygun bi r yerde bulunmalıdır.

2.2.7.12 - Radyoaktif Yakalama Uçlar ına Ait İ n i ş İ l e t k e n l e r i Yıldırımdan korunma sisteminde radyoaktif yakalama ucu kullanıldığında indirme i letkeni olarak 2x50 mm2 kesit a l a n l ı e lekt ro l i t ik som bakır iletkenler k u l l a n ı l m a l ı d ı r . İ l e t k e n l e r i n ç ıplak döşenmesi halinde tespit k r o ş e l e r i korozyona ve pasa engel olacak biçimde k ı z ı l döküm veya paslanmaz kromlu çel ikten y a p ı l m a l ı d ı r . İ n i ş i le tkenler i boru içinden g e ç i r i l d i ğ i n d e kul lanı lacak boru 31,75


Sayfa: 18 RESMİ G A Z E T E 21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936

mm (1 1/4 i n ç ) çapında ve galvanizl i o l m a l ı , boru i ç i veya iletkenler korozyona engel olacak biçimde y a l ı t ı l m a l ı d ı r . Galvanizli borunun duvara t e s p i t i , galvanizli k e l e p ç e l e r l e ankastre olarak y a p ı l m a l ı d ı r . Boru a ğ ı z l a r ı yağmur, toz vb. 'nin girmemesi i ç i n y a l ı t k a n b i r madde i l e k a p a t ı l m a l ı d ı r .

2.3 - DIŞ K0RUNMA-TOPRAK BAĞLANTI SİSTEMİ

2.3.1 - Genel Y ı l d ı r ı m akımının t e h l i k e l i a ş ı r ı gerilimlere sebep olmadan toprağa yayılmasında, toprak b a ğ l a n t ı sisteminin y e r l e ş t i r i l m e s i ve boyutlar ı toprak direncinin özel değerinden daha önemlidir . Bununla b i r l i k t e , genel olarak düşük toprak direnci tercih e d i l i r .

Yıldırımdan koruruna bakımından, yapıdaki bütün maksatlar i ç i n (yıldırımdan korunma, a l ç a k g e r i l i m l i güç sistemleri , telekomünikasyon sistemleri gibi) gerekli bir adet b i r l e ş i k toprak bağlantı sistemi en i y i çözümdür.

Toprak b a ğ l a n t ı sistemlerinin a y r ı olmaları mecburiyeti durumunda bunlar Madde 2.6'ya uygun eşpotansiyel kuşaklama i l e b i r l e ş i k sisteme bağlanmalıdır .

NOT 1 - Diğer toprak bağlant ı sistemlerinin ayırma ve kuşaklama ş a r t l a r ı , i l g i l i k u r u l u ş l a r tarafından b e l i r l e n i r .

NOT 2 - Toprak bağlantı sistemlerinde değişik malzeme kullanılmış ise , bunlar b i r i b i r i l e r i n e bağlandığında ciddi korozyon problemleri d o ğ a b i l i r .

2.3.2 - Toprak E l e k t r o d l a r ı Aşağıdaki toprak elektrodu tiplerinden b i r i k u l l a n ı l m a l ı d ı r .

- Bir veya b i r kaç halka iletken, - Düşey (veya eğimli ) i letkenler , - Radyal i le tkenler , - Yapı temelindeki toprak e l e k t r o d l a r ı .

Levhalar ve küçük kafes toprak e l e k t r o d l a r ı da k u l l a n ı l a b i l i r , ancak ö z e l l i k l e ek yerlerinde korozyon a k s a k l ı k l a r ı ihtimali sebebi ile mümkün ise kullanılmamalıdır .

Uzun ve tek bir toprak i letkeni yerine uygun dağı t ı lmış çok sayıda iletkenin kul lanı lm a sı tercih edildiğinden, toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n en büyük ve en küçük f i z i k uzunlukları dikkate a l ı n m a l ı d ı r . Değişik toprak d i r e n ç l e r i i ç i n koruma seviyelerine k a r ş ı l ı k olan toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n en küçük uzunlukları Ş e k i l - 2 3 ' d e v e r i l m i ş t i r .

Bununla b i r l i k t e , derinlere inen toprak e l e k t r o d l a r ı ; toprak direncinin derinde küçüldüğü ve düşük d i r e n ç l i a l t t a b a k a l a r ı n , normal çubuk e l e k t r o d l a r ı n çakı ldığı derinl ikten daha fazla derinliklerde oluştuğu yerlerde, e t k i l i o lurlar .

2.3.3 - Genel Ş a r t l a r d a Topraklamanın Düzenlenmesi Toprak b a ğ l a n t ı sistemlerinde toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n düzenlenmesinde i k i esas tip u y g u l a n ı r .

2.3.3.1 - A T i p i Düzenleme A t i p i düzenleme düşey ve yatay toprak elektrodlarından t e ş k i l e d i l i r .

İ n i ş i l e t k e n l e r i n herbiri en az bi r adet radyal veya düşey (veya eğimli)toprak elektroduna bağlanmalıdır .

Toplam toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n s a y ı s ı ikiden az olmamalıdır.

Her b i r elektrodun en küçük uzunluğu,

- Radyal yatay iletkenlerde (21) - Düşey (veya eğimli ) iletkenlerde (0,5 41) o l m a l ı d ı r .

Burada (41), Ş e k i l - 2 3 ' ü n i l g i l i bölümünde g ö s t e r i l e n en küçük radyal iletken uzunluğudur.


21 Temmuz 1991 — S a y ı : 20936 RESMİ G A Z E T E Sayfa: 19

NOT - Kombine elektrodlarda toplam uzunluk dikkate alınmalıdır.

Bu t ip toprak e lektrodlar ında i l g i l i b ö l g e , insanlar ve hayvanlar i ç i n tehlike ortaya ç ı k a r t ı y o r s a , özel tedbirler a l ı n m a l ı d ı r .

Düşük d i r e n ç l i topraklarda, ölçülen topraklama direnci 10 ohm'un al t ında ise Ş e k i l - 2 3 ' d e k i en küçük uzunluklar uygulanmayabilir. NOT - A t i p i düzenleme toprak direncinin küçük olması durumunda ve küçük yapılarda

e l v e r i ş l i d i r .

2 . 3 . 3 . 2 - B T i p i Düzenleme Halka toprak elektrodunda (veya yapı temelindeki toprak elektrodunda), halka elektrot (veya temeldeki elektrot) taraf ından ç e v r i l e n alanın (r) ortalama geometrik y a r ı ç a p ı (11) değerinden küçük olmamalıdır.

Burada (2.1), Ş e k i l - 2 3 ' d e koruma seviyesi I ve II-IV olan durumlara göre verilen değerdir .

Gerekli olan (5.1) d e ğ e r i , uygun (r) değerinden büyük ise , ek radyal veya düşey (veya eğim l i ) elektrotlar eklenmelidir. Bunların (ir) yatay ve (2.v) düşey b o y l a r ı ;

11 - r Ur = 11 - r , iv =

o l m a l ı d ı r .

2.3.4 - Özel Ş a r t l a r d a Topraklama Düzenlemeleri Dış korunma sistemi is teni lmediği ancak eşpotansiyel b a ğ l a n t ı l a r gereken durumlarda uzunluğu yatay durumda (5.1) 'den, düşey (veya eğimli) durumda (0,5 9.1)'den az olmayan bi r i letken, toprak b a ğ l a n t ı s ı olarak k u l l a n ı l a b i l i r .

Alçak g e r i l i m l i elektrik sisteminin toprak b a ğ l a n t ı s ı , toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n tüm uzunluğu yatay durumda (8.1) 'den, düşey (veya eğimli ) durumda (0,5 111)'den küçük değil i se , bu maksatla k u l l a n ı l a b i l i r .

NOT - Dış korunma sisteminin i s t e n i l m e d i ğ i durumlar hakkında b i l g i ayr ıca v e r i l m e l i d i r .

2.3.5 - Toprak Elektrodlar ının Tesisi Dış halka b i ç i m l i toprak elektrodu, tercihan duvarlardan uzaklığı 1 metreden daha az olmamak kaydı i l e en az 0,5 m d e r i n l i ğ e gömülmelidir.

Toprak e l e k t r o d l a r ı korunacak hacmin dışında olmak üzere mümkün olduğu kadar üniform d a ğ ı t ı l m a l ı , en az 0,5 m derinl ikte ve toprak iç indeki elektrik kuplaj e t k i l e r i n i n en aza ineceği a r a l ı k l a r l a y e r l e ş t i r i l m e l i d i r .

Toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n t i p i ve y e r l e ş t i r i l e c e k l e r i der inl ik , korozyonun, toprak kurumasının ve donmanın e t k i l e r i n i n en aza ineceği ve böylece eşdeğer toprak direncinin s t a b i l i z e e d i l e c e ğ i şeki lde o l m a l ı d ı r . Kaide olarak düşey toprak elektrodunun i l k metresi, donma ş a r t l a r ı n d a e t k i l i olarak görülmemelidir. Çıplak masif kayada sadece B t i p i düzenleme tercih edi lmelidir .

2.3.6 - T a b i i Toprak E l e k t r o d l a r ı B i r i b i r i n e e lektr ik bakımından bağl ı olan betonarme demirleri veya yeral t ındaki diğer uygun metal y a p ı l a r , Madde 2.5'deki ş a r t l a r ı t a ş ı d ı k l a r ı takdirde toprak elektrodu olarak k u l l a n ı l a b i l i r l e r . Betondaki metal takviyeler toprak elektrodu olarak k u l l a n ı l d ı ğ ı n d a , mekanik ç a t l a m a l a r ı karşılamak üzere b a ğ l a n t ı l a r d a özel dikkat g ö s t e r i l m e l i d i r .

NOT - Öngerilmeli beton durumunda, kısmen y ı l d ı r ı m akımından, kesmen yıldırımdan korunma sistemi i l e bağlantı yapılmasından doğan, kabul edilemeyecek mekanik z o r l a m a l a r ı n ortaya ç ıkaracağı tehlikelere dikkat edilmelidir .


Sayfa: 20 RESMÎ G A Z E T E 21 Temmuz 1991 — Sayı : 20936

2.3.7 - Y a p ı l ı ş 2.3.7.1 - Toprağa Geçiş Direnci Bir toprak elektrodu, i n i ş i letkenlerinin herbirine bağlı o lmal ıdı r . Her bir topraklamanın, ohm olarak direnci , sağlanması gereken toprak elektrodu s a y ı s ı n ı n 10 k a t ı olarak ver i len değeri aşmamalıdır. Hizmet y a p ı l a r ı i ç in herhangi bir kuşaklama dikkate alınmadan, toprak bağlantı sisteminin tamamının kombine edilmiş toprağa g e ç i ş direnci 10 ohm'u aşmamalıdır. Toprağa g e ç i ş direncinin kuşaklama yapılmadan önceki ve sonraki değer ler i kaydedilmeli ve sonraki değer bütün deneylerde kul lanı lmal ıdır (Madde 2.3.7.4 ve Madde 2.11.2).

Yıldırımdan korunma sisteminin tamamı i ç i n elde edilen değer 10 ohm'dan büyük ise, e l e k t r o d l a r ı n uzatı lması veya eklenmesi, veya iniş i letkenlerinin a y r ı ayrı bağlandığı toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n toprağın en az 0,6 m derinine y e r l e ş t i r i l e n bir halka i letken i l e b i r i b i r l e r i n e bağlanmaları i l e , bu değerde indirme s a ğ l a n a b i l i r . Halka i le tkenler tercihan hizmet y a p ı l a r ı g i r i ş l e r i n i n al t ından geçmelidir ( Ş e k i l - 2 4 ) . Yukarıda aç ıklanan şekilde gömülen halka i letkenler , toprak bağlantı sisteminin tamamlayıcı b i r bölümü s a y ı l ı r l a r ve bunlar, sistemin toprağa geçiş direncinin tamamının hesabında gözönünde t u t u l m a l ı d ı r . Çelik i s k e l e t l i b i r yapıda, ç e l i k iskelet e lemanlar ı , in iş i letkeni olarak çalışmak üzere a r a l a r ı n d a yeterince i y i biçimde k u ş a k l a n ı r l a r . Yapının alt ucu yeterl i biçimde topraklanmalıdır . Bir çok durumda, yapının temeli, özel olarak temelde betonarme k a z ı k l a r varsa, ek toprak elektrodu bulunmadan yeterince düşük toprağa g e ç i ş direncine sahip olabilmektedir. Yeni tamamlanan bir temelde toprak direncinin ölçülmesi i l e yeter l i olup olmadığı veya ek toprak e l e k t r o d l a r ı n ı n gerekli olup olmadığı a n l a ş ı l ı r (Ek-A Madde A.1.6). Temel yalnız başına kul lanı ldığında ç e l i k yapının her düşey elemanının temel betonarme demirlerinin meydana g e t i r d i ğ i toprak gövdesine bağlanması i ç in gerekli tedbirler a l ı n m a l ı d ı r . 2.3.7.2 - Toprağa Geçiş Direncinin Düşürülmesinin Önemi Toprağa g e ç i ş direncinin 10 ohm'un a l t ı n d a b i r değere düşürülmesinin faydası , y ı l d ı r ı m akımının boşalması s ı ras ında toprak e l e k t r o d l a r ı e t raf ındaki potansiyel gradyanının küçültülmesidir . Bu yol la a y r ı c a yapının içinde veya üzerindeki metallere yan arklar meydana gelmesi tehlikesi de azalabil ir (Madde 2.2.7.9). 2.3.7.3 - Bütün Hizmet T e s i s l e r i İç in Ortak Topraklama Sistemi Yıldırımdan korunma sistemi i l e diğer bütün hizmet tes is ler i i ç i n ortak bir toprak bağlant ı sistemi tavsiye e d i l i r . Toprak bağlant ı sistemi bu standardda b e l i r t i l e n ve varsa i l g i l i hizmet tesislerine uygulanan ş a r t l a r a uymalıdır. Bu durumda toprağa g e ç i ş d i r e n c i , her bir hizmet tesisinde istenen değerler in en küçüğü"olmalıdır. 2.3.7.4 - Toprak Elektrodu Sistemlerinin Muayene İç in Ayırılması Her b i r elektrodun ayrı lması ve muayene amaçlı referans toprak elektroduna bağlanması mümkün olmal ıdır . Yapının ç e l i k iskelet i i n i ş i letkeni olarak kul lanı ldığında , ç e l i k iskelet in düşük direncinin devamlıl ığının muayenesi i ç in y e t e r l i sayıda deney noktası bulunmalıdır. Bu husus, ö z e l l i k l e yapının bu p a r ç a l a r ı göz i l e görülemez durumda ise önemlidir. Muayeneler i ç i n b i r referans toprak elektrodu gereklidir . 2.3.7.5 - Kayaya Yaslanan Yapı lar Bir kayaya yaslanan yapı larda zemin ç e v r e s i n i takib eden bir halka iletken bulunmalıdır . Varsa dolgu toprağı k u l l a n ı l m a l ı d ı r . Halka, yeni yapının temelinin a l t ı n d a tesis edilmelidir . Bu tavsiyelerin yerine getirilmesinde engeller varsa, en az i k i adet ş e r i t elektrod k u l l a n ı l m a l ı d ı r . Kaya oyularak i ç i bentonit, iletken beton, a l ı ş ı l a g e l m i ş adi kum veya agrega yerine tanecikli karbon agregası i le hazır lanmış harç türünde iletken bir malzeme i le dolgu yakılarak bir toprak b a ğ l a n t ı s ı elde e d i l e b i l i r . Oyuğun çapı 75 mm'den küçük olmamalıdır. Kok tozu veya uçucu k ü l l e r , korozyon y a p ı c ı t a b i a t l a r ı sebebi i l e doldurma malzemesi olarak kul lanı lmamal ıdı r .

10 ohm'luk toprağa geçiş direnci değeri bu durumda uygulanamaz. 2.3.7.6 - Toprak E l e k t r o d l a r ı 2.3.7.6.1 - Genel Tasarım çal ışmalarından önce , deney çukurlarından ç ı k a r t ı l a n toprağın f i z i k t a b i a t ı n a en e l v e r i ş l i olan toprak elektrodu şeklinin k a r a r l a ş t ı r ı l m a s ı gereklidir . Toprak e l e k t r o d l a r ı n d a ayr ı ayr ı veya b i r l i k t e olmak üzere metal çubuklar, borular, ş e r i t l e r , k a z ı k l a r ve yapı temelleri gibi tabii topraklamalar bulunmalıdır.



Toprak e l e k t r o d l a r ı en az aşağıdakilerden meydana gelmelidir. - Uzunluğu 20 m'den az olmayan ve kapalı bir halka meydana getiren b i r halka

i letken, veya - Uzunlukları toplamı 9 m'den az olmayan düşey çubuk veya borular, veya, - Uzunluğu 20 m'den az olmayan radyal i letkenler . 2.3.7.6.2 - Toprak Ş a r t l a r ı Topraklama çubukları k u l l a n ı l a n yerlerde, kaya dışında (Madde 2.3.7.5) bunlar, yapma veya dolgu toprağa, mevsime bağlı olarak veya bir kazan veya fabrikanın ı s ı tması i l e kuruyan toprağa , çakılmamalıdır . Tamamlanmış y a p ı l a r bulunan alanlarda topraklama b a ğ l a n t ı l a r ı e t r a f ı betonla s a r ı l m ı ş kapal ı b i r yapının içinden geçt iğ inde Ş e k i l - 2 5 ' d e g ö s t e r i l e n e benzer bir sızdırmaz sistem k u l l a n ı l m a l ı d ı r . 2.3.7.6.3 - Topraklama Çubukları Topraklama çubukları kul lanı ldığında bunlar yapının ve i n i ş i letkeninin dibine veya pratik olarak mümkün olduğu kadar yakınına ç a k ı l m a l ı d ı r . Topraklamaların yapıdan uzağa y e r l e ş t i r i l m e s i uygulaması normal olarak gereksiz olduğu gibi ekonomik de d e ğ i l d i r ( Ş e k i l - 2 6 ) . Toprak ş a r t l a r ı n ı n çubukların paralel kul lanı lmalar ına uygun olduğu yerlerde, çubuklar arasındaki uzaklık , çakılma uzunluklarından küçük olduğunda, toprağa g e ç i ş direncinin düşmesi az olur. Çubukların çakılması s ı r a s ı n d a toprağa g e ç i ş direncini tespit eden ölçmeler y a p ı l m a l ı d ı r . Bu yol i l e , daha uzun çubuğun çakılması halinde daha fazla direnç düşmesi elde edi l ip edilemeyeceği hakkında b i r tespit yapılmış olur. İn iş i le tkeni i l e toprak elektrodu sistemi arasındaki bağlantıya zemin üstünde e r i ş i l e b i l m e l i , veya zeminin al t ında ise tercihan bi r kontrol kuyusu veya menholü içinde a l ı n m a l ı d ı r . Bununla b i r l i k t e , örnek olarak tesisin küçük olması, toprak elektrodu sisteminin normalden daha derin olması (EK-A Madde A.1.2) veya şantiye ş a r t l a r ı n ı n z o r l a d ı ğ ı diğer sebeplerin bulunması durumunda daha basit (veya h i ç ) düzenlemeler kabul e d i l e b i l i r . Toprak elektrodunun Veya bağlantının kendisinin gereğinde muayene edilebilmesi i ç i n bağlant ı s ö k ü l e b i l i r o lmal ıdı r . Her muayene noktasının üstüne e l e k t r o d l a r ı n s a y ı s ı n ı ve y e r l e r i n i gösteren bir i ş a r e t p l a k a s ı takılmamalıdır.

2.3.7.6.4 - Ş e r i t Elektrodlar Ş e r i t elektrodlar kul lanı ldığ ında , bunlar yapının al t kenarına veya mevsime bağlı kurumalar i l e tarım işlemlerinden etkilenmeyecek derinlikte kanallara y e r l e ş t i r i l m e l i d i r . Ş e r i t e lektrot lar , tercihan i n i ş i letkeni i l e bağlant ı noktasından itibaren radyal olarak y e r l e ş t i r i l m e l i , s a y ı l a r ı ve uzunlukları istenilen toprağa geç iş direncini verecek biçimde hesaplanmalıdır . Bulunduğu yerdeki ş a r t l a r , ş e r i t e l e k t r o t l a r ı n paralel veya ızgara biçiminde y e r l e ş t i r i l m e l e r i n i gerekt i rdiğ inde , vaziyet planı Ş e k l i - 2 6 ' d a v e r i l d i ğ i gibi olmalı , parale l ş e r i t l e r arasındaki uzaklık 3 m'den az olmamalıdır.

Tahribedici korozyon sonucunu doğurabileceklerinden, kok tozunun bakır elektrodlarla temas halinde olması uygun olmadığı g i b i , toprak elektrodu civarında toprağın tuzlanması da tavsiye edilmez.

2.4 - DIŞ KORUNMA-TESPİTLER VE EKLER

2.4.1 - Tespi t ler Yakalama u ç l a r ı ve i n i ş i le tkenler i ; gerek elektrodinamik ve gerekse rastgele mekanik kuvvetlerin (örnek olarak s a r s ı n t ı l a r , kar tabakalar ının kayması vb.) i le tkenler in gevşemesine veya kopmasına sebep olamayacağı biçimde kuvvetli olarak tespit e d i l m e l i d i r .

2.4.2 - Ekler İ l e t k e n l e r boyunca ek yeri s a y ı s ı en küçük miktarda t u t u l m a l ı d ı r . Ekler pir inç kaynağı, kaynak, b a s ı n ç l a s ı k ı ş t ı r m a , vidalama veya c ı v a t a ile bağlanma gibi i ş lemler i l e güven a l t ı n a a l ı n m a l ı d ı r .

2.4.3 - Örnekler Tespitler ve ek yerlerine ai t bazı örnekler Ş E k i l - 1 , Şeki l -15 ve Şeki l -27 'de g ö s t e r i l m i ş t i r .

Madde 1.3.4, Madde 2.2.6, Madde 2.2.7.10.4, Madde 2.2.7.11'de ek b i l g i l e r v e r i l m i ş t i r .



2.5 - DIŞ KORUNMA-MALZEME VE BOYUTLAR

2.5.1 - Malzeme Kul lanı lan malzeme, y ı l d ı r ı m akımlarının elektrodinamik etkilerine ve rastgele zorlamalara, hasara uğramadan dayanabilmesini sağlayan f i z i k ö z e l l i k l e r e sahip o l m a l ı d ı r .

Malzeme ve boyutlar, korunacak yapıdaki veya yıldırımdan korunma sistemindeki olabilecek korozyon problemleri gözönünde tutularak s e ç i l m e l i d i r .

Yıldırımdan korunma sisteminin b i l e ş e n l e r i , y e t e r l i elektrik i l e t k e n l i k l e r i ve korozyon d i r e n ç l e r i bulunmak ş a r t ı i l e Çize lge -5 'de veri len malzemelerden y a p ı l a b i l i r . Diğer metaller eşdeğer mekanik, elektrik ve kimyasal (korozyon) performansına sahip iseler k u l l a n ı l a b i l i r l e r . Bu malzemelerden b a z ı l a r ı n ı n k a r a k t e r i s t i k l e r i Ç i z e l g e - 6 ' d a v e r i l m i ş t i r .

Bakır ve aluminyum, uzun ömürlü olması is tenilen tesislerde tavsiye e d i l i r . Bakır veya alüminyumun kullanılmasında herhangi b i r güçlük varsa, bakır i l e aynı kesit a l a n l ı g a l v a n i z l i ç e l i k k u l l a n ı l a b i l i r . Bu malzeme sergiler g ibi kısa ömürlü tesislerde terc ih e d i l e b i l i r .

Seçim y a p ı l ı r k e n , galvanik korozyon dahil ,korozyon tehlikesi daima gözönünde t u t u l m a l ı d ı r .

İ l e t k e n l e r i n i y i olmayan çevre ş a r t l a r ı n d a n i l e r i gelen korozyondan korunması i ç i n aşağıdaki örneklerde b e l i r t i l d i ğ i gibi koruyucu malzemeye gereken önem ver i lmel idir .

- B a c a l a r ı n tepesinde ş e r i t i letkenlerin kurşunla kaplanması (en küçük kaplama k a l ı n l ı ğ ı 2 mm) en iyi çözümdür. Kurşun k ı l ı f her i k i u ç t a sızdırmaz duruma g e t i r i l m e l i ve ek y a p ı l ı r k e n k ı l ı f ç ı k a r t ı l m a m a l ı d ı r .

ÇİZELGE 5 - Yıldırımdan Korunma Sistemi Malzemesi ve Kullanma Ş a r t l a r ı

Malzeme Kullanma Yeri Korozyon

Malzeme Açık Havada Toprak İçinde

Beton İçinde Direnç Tehlike E l e k t r o l i t ik Olduğu

Madde

Bakır - Masif - Örgülü - Kaplama

halinde

- Masif - Örgülü - Kaplama

halinde

Pek çok malzemeye

-Yüksek kon-santrasyon-lu k l o r ü r -1er

-Kükürt b i l e ş i k l e r i

-Organik maddeler

Sıcak Galvaniz-lenmlş Çelik

- Masif - Örgülü

- Masif - Masif İ y i , asitl i topraklara da dayanıklı

Bakır

Paslanmaz Çelik

- Masif - Örgülü

- Masif — Pek çok malzemeye

Klorür ç ö

Documents

T.C. Resmi Gazete · 2018. 5. 22. · Toprak bağlantı sistemi, dış korunma sisteminin, yıldırım akımını toprağa ileten, dağıtan ve toprağın içindeki dolaşım akımlarını