T.C....TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDEKİ DİL BİLGİSEL SES OLAYLARININ KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ ERDEM KONUR İSTANBUL 2019 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

TÜRK DİLİ BİLİM DALI

TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDEKİ DİL BİLGİSEL

SES OLAYLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ERDEM KONUR

İSTANBUL 2019

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

TÜRK DİLİ BİLİM DALI

TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDEKİ DİL BİLGİSEL

SES OLAYLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ERDEM KONUR

TEZ DANIŞMANI: PROF.DR. ERDAL ŞAHİN

İSTANBUL 2019

I

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................................... III

ÖN SÖZ ................................................................................................................................................ XII

ÖZET .................................................................................................................................................. XIV

ABSTRACT ....................................................................................................................................... XIV

KISALTMALAR ................................................................................................................................. XV

BÖLÜM I. GİRİŞ .................................................................................................................................... 1

1. DİL BİLGİSEL (İŞLETİMSEL) SES OLAYLARI ............................................................................ 1

BÖLÜM II. İNCELEME ......................................................................................................................... 4

TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDEKİ DİL BİLGİSEL SES OLAYLARININ

KARŞILAŞTIRILMASI ......................................................................................................................... 4

1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE BAĞIMLI BİÇİM BİRİMLERİN

KULLANIMINDA SES UYUMLARI ................................................................................................... 4

1.1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE BAĞIMLI BİÇİM BİRİMLERİN

KULLANIMINDA ÜNLÜ (DAMAK VE DUDAK) UYUMU ............................................................. 4

1.1.1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE YAPIM EKLERİNDE ÜNLÜ

UYUMLARI………………………………………………………………………………………….....5

1.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinde Ünlü Uyumları ................ 5

1.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinde Ünlü Uyumları ............. 13

1.1.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinde Ünlü Uyumları ............. 21

1.1.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinde Ünlü Uyumları ............. 25

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinde Ünlü Uyumlarının Karşılaştırılması 27

1.1.2. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE FİİLİMSİLERİN KULLANIMINDA

ÜNLÜ (DAMAK VE DUDAK ) UYUMLARI……………………………………………………….27

1.1.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim-Fiil Eklerinde Ünlü Uyumları ............................ 29

1.1.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinde Ünlü Uyumları ............................ 30

II

1.1.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinde Ünlü Uyumları ............................. 32

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilimsilerin Kullanımında Ünlü Uyumlarının

Karşılaştırılması..................................................................................................................................... 35

1.1.3. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE ÇEKİM EKLERİNİN KULLANIMINDA

ÜNLÜ (DAMAK VE DUDAK) UYUMLARI………………………………………………………..35

1.1.3.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad (İsim) Çekim Eklerinde Ünlü Uyumları ............... 36

1.1.3.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinde Ünlü Uyumları . 37

1.1.3.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Çokluk Ekinin Kullanımında Ünlü Uyumları .......... 39

1.1.3.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İyelik Eklerinin Kullanımında Ünlü Uyumları ........ 39

1.1.3.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Aitlik Eki Kullanımında Ünlü Uyumları ................. 40

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerindeki Ünlü Uyumlarının


1.1.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Ünlü Uyumları ......................... 41

1.1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Şahıs Eklerinde Ünlü Uyumları ............................... 42

1.1.3.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 1. Tip Şahıs Eklerinde Ünlü Uyumları ................. 42



1.1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinde Ünlü Uyumları ........................ 46

1.1.3.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tasarlama Kiplerinde Ünlü Uyumları ..................... 48

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Ünlü Uyumlarının



KULLANIMINDA ÜNSÜZ UYUMU ................................................................................................. 49

1.2.1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE YAPIM EKLERİNDE ÜNSÜZ

UYUMU……………………………………………………………………………………………….50

1.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinde Ünsüz Uyumu ............... 51

III

1.2.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinde Ünsüz Uyumu............... 53

1.2.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinde Ünsüz Uyumu............... 56

1.2.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinde Ünsüz Uyumu .............. 56

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinde Ünsüz Uyumunun Karşılaştırılması 57


ÜNSÜZUYUMU………………………………………………………………………………………59

1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinde Ünsüz Uyumu ............................. 59

1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinde Ünsüz Uyumu .............................. 59

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Fiilimsi Eklerinde Ünsüz Uyumunun Karşılaştırılması

............................................................................................................................................................... 60


ÜNSÜZ UYUMU……………………………………………………………………………………..61

1.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerinde Ünsüz Uyumu ........................... 61

1.2.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinde Ünsüz Uyumu .. 61

1.2.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Aitlik Eki Kullanımında Ünsüz Uyumu .................. 62

1.2.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Ünsüz Uyumu .......................... 62

1.2.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinde Ünsüz Uyumu ......................... 63

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Ünsüz Uyumunun



KULLANIMINDA SES DÜŞMELERİ (ÜNLÜ VE ÜNSÜZ DÜŞMELERİ) ..................................... 64


KULLANIMINDA TABANDAKİ SES DÜŞMELERİ ....................................................................... 64

2.1.1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE YAPIM EKLERİNDE SES

DÜŞMELERİ………………………………………………………………………………………….64

2.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri

............................................................................................................................................................... 64

IV

2.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri

............................................................................................................................................................... 72

2.1.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri

............................................................................................................................................................... 82

2.1.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri

............................................................................................................................................................... 85

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinde Tabandaki Ses Düşmelerinin



TABANDAKİ SES DÜŞMELERİ………………………………………………………………….....91

2.1.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim-Fiil Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri .............................................................................................................................................. 91

2.1.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri .............................................................................................................................................. 92

2.1.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri ............ 94

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Fiilimsi Eklerinde Tabandaki Ses Düşmelerinin



TABANDAKİ SES DÜŞMELERİ…………………………………………………………………….98

2.1.3.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim (Çekim) Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri .... 98

2.1.3.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinde Tabandaki Ses

Düşmeleri .............................................................................................................................................. 98

2.1.3.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Çokluk Ekinde Tabandaki Ses Düşmeleri ............. 100

2.1.3.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İyelik Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri ............................................................................................................................................ 100

2.1.3.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Aitlik Ekinin Kullanımında Tabandaki Ses Düşmeleri

............................................................................................................................................................. 102

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerinde Tabandaki Ses Düşmelerinin

Karşılaştırılması................................................................................................................................... 102

V

2.1.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri ............................................................................................................................................ 103

2.1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Şahıs Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri ............................................................................................................................................ 103

2.1.3.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 1. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri ............................................................................................................................................ 103

2.1.3.2.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 2. Tip Şahıs Eklerinde Tabandaki Ses Düşmeleri104

2.1.3.2.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 3. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ses

Düşmeleri ............................................................................................................................................ 105

2.1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinde Tabandaki Ses Düşmeleri ..... 107

2.1.3.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tasarlama Kiplerinde Tabandaki Ses Düşmeleri ... 108

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Tabandaki Ses Düşmelerinin



KULLANIMINDA TONLULAŞMA (ÖTÜMLÜLEŞME, ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ) ............................. 110


KULLANIMINDA TABANIN SON ÜNSÜZÜNDE TONLULAŞMA (ÖTÜMLÜLEŞME, ÜNSÜZ

DEĞİŞİMİ) .......................................................................................................................................... 111

3.1.1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE YAPIM EKLERİNİN KULLANIMINDA

TABANDAKİ SON ÜNSÜZÜNDE TONLULAŞMA………………………………………………111

3.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinde Kullanımında Tabandaki

Son Ünsüzünde Tonlulaşma ................................................................................................................ 111

3.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinin Kullanımında Tabandaki


3.1.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinin Kullanımında Tabandaki


3.1.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinin Kullanımında Tabandaki


VI

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son

Ünsüzünde Tonlulaşmanın Karşılaştırılması ....................................................................................... 123


TABANIN SON ÜNSÜZÜNDE TONLULAŞMA (ÖTÜMLÜLEŞME, ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ) 125

3.1.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim-Fiil Eklerinin Kullanımında Tabanın Son

Ünsüzünde Tonlulaşma ....................................................................................................................... 125

3.1.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinin Kullanımında Tabanın Son


3.1.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinin Kullanımında Tabanın Son


Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Fiilimsi Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son



TABANIN SON ÜNSÜZÜNDE TONLULAŞMA (ÖTÜMLÜLEŞME, ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ) 130

3.1.3.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad (Çekim) Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son


3.1.3.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinin Kullanımında

Tabandaki Son Ünsüzünde Tonlulaşma .............................................................................................. 130

3.1.3.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İyelik Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son


Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerinin Kullanımında Tabanın Son

Ünsüzündeki Tonlulaşmanın Karşılaştırılması .................................................................................... 133

3.1.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son


3.1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Şahıs Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son


3.1.3.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 1. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Tonlulaşma

............................................................................................................................................................. 134

VII

3.1.3.2.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 3. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son


3.1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinin Kullanımında Tabandaki Son


3.1.3.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tasarlama Kiplerinin Kullanımında Tabandaki Son


Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Tabandaki Son



KULLANIMINDA ÜNLÜ DARALMALARI ................................................................................... 138


KULLANIMINDA TABANDAKİ ÜNLÜ DARALMALARI .......................................................... 138


DARALMALARI…………………………………………………………………………………….138

4.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinin Kullanımında Tabandaki

Ünlü Daralmaları ................................................................................................................................. 138

4.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinde Tabandaki Ünlü

Daralmaları .......................................................................................................................................... 146

4.1.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinde Tabandaki Ünlü

Daralmaları .......................................................................................................................................... 155

4.1.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinde Tabandaki Ünlü

Daralmaları .......................................................................................................................................... 159

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralmalarının



TABANDAKİ ÜNLÜ DARALMALARI……………………………………………………………164

4.1.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim-Fiil Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralmaları ..... 164

4.1.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralmaları..... 165

4.1.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralmaları ..... 167

VIII

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Fiilimsi Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralmalarının



TABANDAKİ ÜNLÜ DARALMALARI……………………………………………………………173

4.3.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad (Çekim) Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralmaları 173

4.3.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinde Tabandaki Ünlü

Daralmaları .......................................................................................................................................... 173

4.3.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Çokluk Ekinin Kullanımında Tabandaki Ünlü

Daralmaları .......................................................................................................................................... 175

4.1.3.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İyelik Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ünlü

Daralması ............................................................................................................................................ 175

4.1.3.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Aitlik Ekinin Kullanımında Tabandaki Ünlü

Daralması ............................................................................................................................................ 177

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ünlü

Daralmasının Karşılaştırılması ............................................................................................................ 177

4.1.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ünlü

Daralması ............................................................................................................................................ 178

4.1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Şahıs EklerininKullanımında Tabandaki Ünlü

Daralması ............................................................................................................................................ 178

4.1.3.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 1. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Tabandaki

Ünlü Daralması.................................................................................................................................... 178

4.1.3.2.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 2. Tip Şahıs Eklerinde Tabandaki Ünlü Daralması

............................................................................................................................................................. 179


Ünlü Daralması.................................................................................................................................... 180

4.1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinde Tabandaki Ünlü Daralmaları 182

4.1.3.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tasarlama Kiplerinde Tabandaki Ünlü Daralmaları

............................................................................................................................................................. 183

IX

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Tabandaki Ünlü

Daralmalarının Karşılaştırılması ......................................................................................................... 185


KULLANIMINDA ÜNLÜ TÜREMELERİ ....................................................................................... 186


KULLANIMINDA ÜNLÜ TÜREMELERİ ....................................................................................... 186


TÜREMELERİ ……………………………………………………………………………………….186

5.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinde Ünlü Türemeleri .......... 186

5.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinde Ünlü Türemeleri ......... 193

5.1.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinde Ünlü Türemeleri ......... 199

5.1.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinde Ünlü Türemeleri ........ 201

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinde Ünlü Türemelerinin Karşılaştırılması

............................................................................................................................................................. 204


ÜNLÜ TÜREMELERİ ………………………………………………………………………………206

5.1.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim-Fiil Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemeleri .. 207

5.1.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemeleri . 207

5.1.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemeleri .. 208

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Fiilimsi Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemeleri



ÜNLÜ TÜREMELERİ ………………………………………………………………………………211

5.1.3.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim (Çekim) Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemeleri

............................................................................................................................................................. 211

5.1.3.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tabandaki Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinde Ünlü

Türemeleri ........................................................................................................................................... 211

5.1.3.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Çokluk Ekinin Kullanımında Ünlü Türemeleri ..... 212

X

5.1.3.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İyelik Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemeleri.... 213

5.1.3.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Aitlik Ekinin Kullanımında Ünlü Türemeleri ........ 215

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemelerinin


5.1.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Ünlü Türemeleri ..................... 216

5.1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Şahıs Eklerinde Ünlü Türemeleri .......................... 216

5.1.3.2.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 1. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Ünlü

Türemeleri ........................................................................................................................................... 216

5.1.3.2.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 2. Tip Şahıs Eklerinde Ünlü Türemeleri ............ 217

5.1.3.2.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde 3. Tip Şahıs Eklerinin Kullanımında Ünlü

Türemeleri ........................................................................................................................................... 218

5.1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinde Ünlü Türemeleri ................... 219

5.1.3.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tasarlama Kiplerinde Ünlü Türemeleri ................. 220

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Ünlü Türemelerinin



KULLANIMINDA ÜNSÜZ TÜREMELERİ ..................................................................................... 222


KULLANIMINDA ÜNSÜZ TÜREMELERİ ..................................................................................... 222

6.1.1. TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDE YAPIM EKLERİNDE ÜNSÜZ

TÜREMELERİ 222

6.1.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Ad Yapım Eklerinde Ünsüz Türemeleri ....... 222

6.1.1.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Ad Yapım Eklerinde Ünsüz Türemeleri ....... 225

6.1.1.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Addan Fiil Yapım Eklerinde Ünsüz Türemeleri ....... 229

6.1.1.4. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiilden Fiil Yapım Eklerinde Ünsüz Türemeleri ...... 231

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Yapım Eklerinde Ünsüz Türemelerinin Karşılaştırılması

............................................................................................................................................................. 232

XI


ÜNSÜZ TÜREMELERİ……………………………………………………………………………..234

6.1.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim-Fiil Eklerinin Kullanımında Ünsüz Türemeleri 234

6.1.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Sıfat-Fiil Eklerinin Kullanımında Ünsüz Türemeleri 234

6.1.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Zarf-Fiil Eklerinin Kullanımında Ünsüz Türemeleri 235

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Fiilimsi Eklerinin Kullanımında Ünsüz Türemeleri



ÜNSÜZ TÜREMELERİ……………………………………………………………………………..237

6.1.3.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde İsim (Çekim) Eklerinin Kullanımında Ünsüz

Türemeleri ........................................................................................................................................... 238

6.1.3.1.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tabandaki Ad Durum (Hâl) Çekim Eklerinde Ünsüz

Türemeleri ........................................................................................................................................... 238

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Ad Çekim Eklerinin Kullanımında Ünsüz Türemelerinin


6.1.3.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinde Ünsüz Türemeleri ................... 239

6.1.3.2.1. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Şahıs Eklerinde Ünsüz Türemeleri ........................ 239


Ünsüz Türemeleri ................................................................................................................................ 240


Ünsüz Türemeleri ................................................................................................................................ 240

6.1.3.2.2. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Bildirme Kiplerinde Ünsüz Türemeleri ................. 241

6.1.3.2.3. Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Tasarlama Kiplerinde Ünsüz Türemeleri ............... 242

Sonuç: Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde Fiil Çekim Eklerinin Kullanımında Ünsüz

Türemelerinin Karşılaştırılması ........................................................................................................... 243

KAYNAKLAR .................................................................................................................................... 245

XII

ÖN SÖZ

Dünya dillerinde, dilin kullanımında bazı ses olayları görülür. Bu ses olayları, pek çok bilim

adamı tarafından türlü şekillerde tanımlandırılmış ve sınıflandırılmıştır. Dil bilgisel (işletimsel) ses

değişmeleri ses bilgisi (fonetik), ses bilimi (fonoloji) yanında özellikle biçim-ses bilgisi (biçimsel ses

bilgisi) alt bilim dalınca incelenmektedir. Bu bilim dalı, “sesbirimlerin dil bilgisi içinde biçimsel

açıdan değerlendirilmesine ve biçim birimlerin ses birimi açısından incelenmesine yönelen ses bilimi

dalıdır (İmer vd. 2011: 53). Biçim-ses bilgisi, ses bilimi (fonoloji) ve biçim bilimi (morfoloji) arasında

yer alan sorunların tespit edilmesi ve açıklanması ihtiyacından doğmuştur. Dilin eş zamanlı

incelenmesinde biçim birimlerde oluşan değişikliklerin açıklanması ve tespit edilmesi, biçim-ses

bilgisinin temel konularından biridir. Bu konuyla ilgili Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki dil

bilgisel (işletimsel) (eş zamanlı) ses olaylarının incelendiği bazı önemli çalışmalar yapılmıştır.

Türklük biliminde biçimsel ses bilgisi araştırmalarının tarihi oldukça yenidir ancak son yıllarda

biçim bilimsel ve ses bilimsel alanındaki araştırmalar artmaya başlamıştır. Ortak kökenden gelen ve

Oğuz öbeğinde yer alan Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde dil bilgisi bakımından ortaklıklar

bulunmakla birlikte, bu yazı dilleri arasında özellikle ses bilgisi yönünden farklılıklar da

görülmektedir. Bu çalışmada, ortak kökenden gelen ve Oğuz öbeğinde yer alan Türkiye ve

Azerbaycan Türkçeleri, dil bilgisel ses değişmeleri açısından karşılaştırılmıştır. Çalışmada çağdaş iki

Türk yazı dilinin yapım ve çekim eklerinin (bağımlı biçim birimlerinin) kullanımında biçim bilgisel

ses değişmeleri açıklanmaya çalışılmıştır. Böylelikle aynı kökenden gelen iki çağdaş Türk yazı dilinin

dil bilgisel ses değişmeleri bakımından ortak ya da farklı yönlerini tespit etmek hedeflenmiştir.

Çalışma “Giriş” ve “İnceleme” olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır ve “Özet”

bölümünden sonra, “Kısaltmalar” başlığı altında çeşitli yerlerde kullanılan kısaltmalar yer almıştır.

“Giriş” bölümünde çalışmanın konusu olan dil bilgisel ses değişmeleri ve ses olaylarına değinilmiş,

Türklük biliminde bu alanda yapılan önemli çalışmalar ve yapılan sınıflandırmalar verilmiştir.

Çalışmanın “İnceleme” bölümünde, iki yazı dilinin bağımlı biçim birimlerinin yapım ve çekim

sırasındaki ses olayları (ses uyumları, ses düşmeleri, tonlulaşma, ünlü daralmaları, ünlü türemeleri ve

ünsüz türemeleri) iki yazı dilinden alınan örnek sözcüklerle karşılaştırılarak incelenmiştir. Seçilen

örnek sözcükler ölçünlü dilden alınmış, ağızlarda yer alan sözcük örnekleri incelemeye dahil

edilmemiştir. Azerbaycan Türkçesinden alınan sözcük örnekleri, kaynaklarıyla beraber verilmiş ve

Türkçe aktarıları da tırnak içinde yazılmıştır. Her bölümün sonunda genel olarak karşılaştırma

yapılmış, bu karşılaştırmalar sayısal verilerle de desteklenmiştir. “Kaynaklar” bölümünde ise

çalışmanın başından itibaren görülüp incelenen ve faydalanılan bütün eserlere yer verilmiştir.

Yüksek lisans tezi olan bu çalışmanın hazırlanması sırasında yardım ve desteklerini

esirgemeyen, benimle birlikte düşünen, çalışan, beni yönlendiren ve akademi hayatına teşvik eden tez

XIII

danışmanım Prof. Dr. Erdal ŞAHİN başta olmak üzere, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları

Enstitüsü’ndeki öğrenim sürecim boyunca engin bilgilerinden yararlandığım ve bana her zaman yol

göstermiş olan bütün değerli hocalarıma ve her zaman olduğu gibi bu çalışmam sırasında da maddi ve

manevi desteklerini esirgemeyen ve her zaman yanımda olan aileme de teşekkürü borç bilirim.

Erdem KONUR

İstanbul 2019

XIV

ÖZET

Dil bilgisel (işletimsel) ses değişmeleri ses bilgisi (fonetik), ses bilimi (fonoloji) yanında

özellikle biçim-ses bilgisi (biçimsel ses bilgisi) alt bilim dalınca incelenmektedir. Bu bilim dalı,

“sesbirimlerin dil bilgisi içinde biçimsel açıdan değerlendirilmesine ve biçim birimlerin ses birimi

açısından incelenmesine yönelen ses bilimi dalıdır (İmer vd. 2011: 53). Dilde gerçekleşen ses olayları

da bu bilim dalının konularından biridir.

Çalışmada, Oğuz öbeği çağdaş iki yazı dili olan Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinde bağımlı

biçim birimlerinin yapımı ve çekimi sırasındaki ses olayları (ses uyumları, ses düşmeleri, tonlulaşma,

ünlü daralmaları, ünlü türemeleri ve ünsüz türemeleri) iki yazı dilinden alınan örnek sözcüklerle

karşılaştırılmıştır. Böylelikle ortak köklerden gelen Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerinin fonolojik

özeliklerinin tespit edilmesi ve bunun iki yazı dilindeki morfolojik özellikleriyle karşılaştırılarak

benzer ve farklı yönlerinin ortaya konması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Dil Bilgisel Ses Olayları

ABSTRACT

Grammatical changes (grammatical) are examined by subbranch of formal phonetic besides

phonetic and phonology. This discipline is a phonetic discipline which tends to evaluate phonemes

scientifically in the grammar and tends to examine morphemes in terms of phoneme. (Imer, Kocaman,

Ozsoy 2011: 53). Sound events in the language are also one of the subjects of this discipline.

What is compared in this study are sound events (harmony, disappearance, sonarisation,

breaking and anaptyxis) encountered during the derivation and decline of morpheme included Turkish

and Azerbaijani Turkish, both of them are written language of contemporary Turkish language. This

comparison is made with example words taken from two written language mentioned above. In this

way, it is aimed to detect phonological features of both Azerbaijani Turkish and Turkish languages

from the common roots and it is aimed to reveal similar and different aspects of these by comparising

them with the morphological features.

Key words: Turkish, Azerbaijan Turkish, Sound Events of Grammatical

https://en.wikipedia.org/wiki/Morphophonology

https://en.wikipedia.org/wiki/Morphophonology

XV

KISALTMALAR

Az. : Azerbaycan Türkçesi

ADİL : Azerbaycan Dilinin İzahlı Lugati

Tür. : Türkiye Türkçesi

vd. : ve diğerleri

vb. : ve benzeri

1

BÖLÜM I. GİRİŞ

1. DİL BİLGİSEL (İŞLETİMSEL) SES OLAYLARI

Dünya dillerinde, dilin kullanımında bazı ses olayları görülür. Bu ses olayları, pek çok bilim

adamı tarafından türlü şekillerde tanımlandırılmıştır. Korkmaz, ses olaylarını dil seslerinin

oluşturdukları anlamlı ve görevli ses birliklerinde (kelime ve hece) uğradıkları değişmeler (1992: 150),

Efendioğlu, dili işletirken meydana gelen anlık ses olayları (2010: 133), Ersoy, seslerin çeşitli

nedenlerle birbirlerine etkide bulunarak farklılıklara uğraması (2017: 35), Gemalmaz ise bir dil veya

lehçesindeki monemleri oluşturan fonemlerin ses olarak gerçekleştirilmeleri sırasında morfemlerin

bünyesinde uğradıkları genel veya özel, kalıcı veya geçici, bireysel veya toplumsal başkalaşımları

(1999: 43) olarak açıklamıştır.

Ses olaylarının nasıl sınıflandırılacağı, hangi ölçü ve başlıkları içerdiği de birçok bilim adamı

tarafından tartışılmış ve bunun sonucunda çeşitli sınıflandırmalar yapılmıştır. Öner 1998: 11, 21, 29’da

Türkçenin ses olaylarını şu üç başlık altında sınıflandırmıştır:

1) Tarihî Ses Olayları: Bu bölümde Türkçenin ünlüler ile ünsüzlerdeki düzenli ve düzensiz ses

olaylarını incelenmiştir.

2) Gramerlik Ses Olayları: Bu bölümde ses uyumları, ünlü daralması, tonlulaşmalar, hece

düşmeleri, ilerleyici benzeşmeler, gerileyici benzeşmeler, sızıcılaşma ve akıcılaşma incelemiştir.

3) Konuşma Dilindeki Ses Olayları: Bu bölümde ise konuşma dilindeki bazı ses değişikliklerini

incelemiştir.

Türkçenin ses olaylarını sınıflandıran Efendioğlu ve İşcan 2010: 121’de Türkçenin ses olaylarını

3 başlık altında inceler:

1) Türkçenin İşletimsel (eş zamanlı) Ses Olayları: Bu başlık altında ses türemeleri (ünlü-ünsüz

türemeleri), ses düşmeleri, ünlü daralmaları, tonlulaşma başlıkları incelenmiştir.

2) Türkçenin Tarihî (art zamanlı) Ses Olayları: Bu başlık altında Türkçenin tarihsel süreçteki

değişikliklerini incelemiştir.

3) Türkçenin Yapısal Ses Olayları: Bu başlık altında ses benzeşmeleri, ünlü uyumları, ünsüz

uyumları konularını incelemiştir.

Bu iki çalışma ses olaylarının sınıflandırılması açısından oldukça önemlidir. Tez çalışmamızın

konusu, Öner 1998’in sınıflandırmasına göre “Gramerlik Ses Olayları”, Efendioğlu ve İşcan 2010’da

sınıflandırmalarına göre ise “Türkçenin İşletimsel (Eş Zamanlı) Ses Olayları” başlıklarına uygun

düşmektedir.

2

Dillerdeki ses olayları “tarihsel (art zamanlı) ses olayları” “dil bilgisel (işletimsel) (eş zamanlı)

ses olayları” olmak üzere iki kategoride incelenegelmiştir. Bazı bilim adamlarının üçüncü bir başlıkla

inceledikleri “yapısal ses olayları” aslında “dil bilgisel (işletimsel) (eş zamanlı) ses olayları” içinde

değerlendirilir. Dil bilgisel (işletimsel) (eş zamanlı) ses olayları şu alt başlıklarla incelenmektedir:

1) Ses Uyumları

1.1. Ünlü Uyumu (Damak Uyumu ve Dudak Uyumu)

1.2. Ünsüz Uyumu

2) Ses Düşmeleri (Ünlü ve Ünsüz Düşmeleri)

3) Tonlulaşma (Ötümlüleşme, Ünsüz Değişimi)

4) Ünlü Daralmaları

5) Ünlü Türemeleri

6) Ünsüz Türemeleri

7) İlerleyici Benzeşmeler

8) Gerileyici Benzeşmeler

9) Akıcılaşma

10) Sızıcılaşma

Bu konuyla ilgili Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki dil bilgisel (işletimsel) (eş zamanlı)

ses olaylarının incelendiği bazı önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan belli başlıları

şunlardır:

Türkiye Türkçesi:

Buran, Ahmet (1998), Türkiye Türkçesinin Ses Bilgisi İle İlgili Sorunları, Türk Gramerinin

Sorunları Toplantısı, TDK Yay., Ankara.

Coşkun, Volkan (2000), Anadolu Ağızlarındaki Ünlüler ve Allafonları, IV. UTDK, İzmir.

Demircan, Ömer (1979), Türkiye Türkçesinin Ses Düzeni–Türkiye Türkçesinde Sesler, Ankara.

Emre, Ahmet Cevat (1949), Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri-Fonetik, İstanbul.

Ergin, Muharrem (2012), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım, İstanbul.

Konrot, A. (1991), Sesbilgisi Çalışmalarında Nesnellik, Dilbilim ve Türkçe, Kurtuluş

Basımevi, Ankara.

Tansu, Muzaffer (1963), Durgun Genel Sesbilgisi ve Türkçe, Ankara.

3

Üçok, Necip (1951), Genel Fonetik, AÜ Yay., Ankara.

Özden, R. H. (1938), Tarihsel Bakımdan Öztürkçe ve Yabancı Sözcüklerin Fonetik Ayraçları

I, İstanbul.

Selen, Nevin (1979), Söyleyiş Sesbilimi, Akustik Sesbilim ve Türkiye Türkçesi, TDK Yay.,

Ankara.

Azerbaycan Türkçesi:

Alışık, Gülşen Seyhan (2002), Türkler: Azerbaycan Türkçesi, XIX, Yeni Türkiye Yayınları,

Ankara.

Ergin, Muharrem (1971), Azeri Türkçesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.,

İstanbul.

Kazımov, Gazanfer (2010), Müasir Azərbaycan Dili, Nurlan Yay., Bakı.

Nağısoylu, Möhsün (2004) , Azerbaycan Dili, Zirve Yay., Bakı

Hüseynzade, Muxtar (2007), Müasir Azərbaycan Dili, Türk Pitik, Bakı.

Şiraliyev, M. Ş. ve E. V. Sevortyan (1971), Grammatika Azerbaycanskogo Yazıka, Bakı.

Veyselli, Fahrettin (2008), Azerbaycan Türkçesi Fonetiği, Kültür Ajans Yay., Ankara.

Xudiyev, Nizami (1997), Azərbaycan Әdəbi Dili Tarixi, Yargıcı Ofset, Ankara.

Yalçın, Süleyman (2018), Azerbaycan Türkçesi Grameri, Kesit Yay., İstanbul.

Yusifov, Mübariz (2014), Azerbaycan Dili Fonetikasının Esasları, Tebriz.

245

KAYNAKLAR

Abdullayeva, Gülare (2013), Müasir Azərbaycan Dili, Azerbaycan Respublikası Təhsil

Nazirliyi, Bakı.

Adalı, Oya (1979), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Türk Dili Kurumu Yayınları, Ankara.

Akalın, Şükrü Haluk (2005), Türkçe Sözlük, Onuncu Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları,

Ankara.

Akdoğan Yaşar (2000), T. Türkçesinden Azerbaycan Türkçesine Büyük Sözlük, İstanbul.

Akpınar, Yavuz (1994), Azeri Edebiyatı Araştırmaları, Birinci Baskı, Dergâh Yayınları,

İstanbul.

Aksan, Doğan (1978), Türkiye Türkçesi Gelişmeli Sesbilimi, TDK Yayınları, Ankara.

Alışık, Gülşen Seyhan (2002), Türkler: Azerbaycan Türkçesi, XIX, Yeni Türkiye Yayınları,

Ankara.

Alizade A. Dj. (1966), Kategoriya çisla v azerbaydjanskom yazıke, AKD, Bakı.

Altaylı Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, İstanbul.

Arat, R.R (1955), “Türkçede kelime eklerin yapısı”, Türk Dili, sayı:43.

Aslan, Sema (2006), “Türkiye Türkçesinin Morfonolojisi Üzerine”, Türk Dili (654): 546-557.

Axundov, Ağamusa, Orucov, Əliheydər,Abdulayev ve Bəhruz, Rəhimzadə(2006), Azerbaycan

Dilinin İzahlı Lügəti, Şərq-Qərb Yayıncılık, Bakı.

Axundov, A. A.(2007), Azerbaycan Dialektoloji Lüğəti, Şərq-Qərb Yayınları, Bakı.

Ayfer, Aytaç (2007), Feridun A. Celilov’un “Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası” Adlı

Eserinin Türkiye Türkçesine Aktarımı ve Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin Biçim Bilimsel

Ses Bilim (Morfonologiya) Açısından Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz

Mart Üniversitesi.

Aytan, Necmi(2007) , “20. Yüzyılın Başlarında Azerbaycan’da Siyasî ve Edebî Durum”,

Yağmur Dil-Kültür ve Edebiyat Dergisi, 36, İstanbul.

Ayverdi ve Topaloğlu (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyatı.

https://www.isa-sari.com/bibliyografya/eser-detay.php?eser=turkiye-turkcesi-gelismeli-sesbilimi&no=1618

246

Babayev, Yakup (2007), Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm, Azerbaycan Respublikası Təhsil

Nazirliyi, Bakı.

Banguoğlu, Tahsin (1990), Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.

Bayramov, İ. (2011), Azərbaycan Dilinin Dialekt Leksikası, Elm və Təhsil, Bakı.

Bilgegil, M. Kaya (1984), Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yayınları, İstanbul.

Boeschoten, Hendrik ve L. Verhoeven (1991), Turkish Linguistics Today, Leiden: E. J. Brill.

Boz, Erdoğan, “Türkçe Asıllı Kelimelerde Son Ses Ç, K, P, T Ünsüzlerinin Ötümlüleşme veya

Ötümsüz Kalma Sorunu”, Türk Dili, Sayı 605, Mayıs 2002, s.447-455.

Boz, Erdoğan, “Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış”, Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4

Summer 2009

Buran, Ahmet ve Alkaya, Ercan (2011), Çağdaş Türk Yazı Dilleri, Anadolu Üniversitesi.

Caferoğlu, Ahmet (1991), Türk Dünyası Edebiyatı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.

Ceferov, S. (1956), Azərbaycan Dilinin Leksikası, Azerbaycan Universiteti Neşriyyatı, Bakı.

Comrie, Bernard (2017), Dil Evrensellikleri ve Dilbilim Tipolojisi, Çeviren: İsmail Ulutaş, 3.

Baskı, Hece Yayınları, Ankara

Dağcı, Şaban (2014), Elçin Efendiyev’in “Mahmud ve Meryem” Adlı Romanının Morfolojik

İncelemesi (Azerbaycan Türkçesi), Yüksek Lisans Tezi, Karabük.

Demir, Tufan (2013), Türkçe Dilbilgisi, Kurmay Yayınları, İstanbul.

Demirdağ, Elza (2014) "Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesinde Cümle Ögelerinin

Karşılaştırılması Üzerine",Selefler ve Halefler Sempozyumu Bildiri Kitabı , 609-623. s.

Efendioğlu, S. ve İşcan, A. “Türkçe Ses Bilgisi Öğretiminde Ses Olaylarının Sınıflandırılması",

Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 17 (2010): 121-143

Efendiyev, Elçin (1987), Mahmud ve Meryem, Azərbaycan Dövlət Nəşriyatı, Bakı, 1987.

Eker, Süer (2003), Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, Ankara.

https://www.isa-sari.com/bibliyografya/eser-detay.php?eser=turkcenin-grameri&no=22

247

Ercilasun, Ahmet Bican (2007), Türk Lehçeleri Grameri, Birinci Baskı, Akçağ Yayınları,

Ankara.

Ercilasun, Ahmet Bican (2009), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 7.Baskı, Akçağ

Yayınları, Ankara

Erdem, Mevlüt (2016), ”Dilbilgisi Konularında Devamlılık İlişkisi”, International Periodical

for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/10 Spring 2016, ss. 243-

254.

Erden, Aysu (1985), “Azeri Türkçesinin Geçmişi ve Söz Dizimi Özelliklerine Kısa Bir Bakış”,

Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, III, Anakara, s. 43-62.

Ergin, Muharrem (1971), Azeri Türkçesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları,

No: 1633, İstanbul.

Ergin, Muharrem (2012), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım, İstanbul.

Erol, Ali (2011), “Modern Azerbaycan Edebiyatının Kuruluş Yıllarında Türkçe Mes’elesi”,

Turkish Studies, 6(1), s.1042-1057.

Ersoy, Habibe (2017), ”Türkçede Ses Düşmesi/Hece Kaynaşması Problemi: Başkurt Türkçesi

Örneği” Dil Araştırmaları, Bahar 2017/20: 35-48.

Gemalmaz, Efrasiyap (1999), Türkiyeli Türkçesinde Ses Olayları, Atatürk Üniversitesi Türkiyat

Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü.

Gurbanov A. M. (1967), Müasir azerbaycan edebi dili, Bakı.

Gülensoy, Tuncer (2000), Türkçe El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara.

Hacıeminoğlu, Necmettin (1992), Türk Dilinde Edatlar, MEB Yayınları, Ankara.

Hacıyev, Tofiq (2012), Azərbaycan Әdəbi Dilinin Tarixi, Azərbaycan Respublikası Təhsil

Nazirliyi, Bakı.

Hacıyeva, Maarife (1994), XX. Asır Azerbaycan Edebiyatı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Yayınları, Samsun.

Hengirmen, Mehmet (1995), Türkçe Dilbilgisi, Ergun Yayınevi, Ankara.

248

Hüseynzadə, Muxtar (2007), Müasir Azərbaycan Dili (Morfoligiya), Şərq-Qərb Yayınları,

Bakı.

Hüseynov, A., E. (1958), Azerbaycan Dialektologiyası, Az. SSR Maarif Nezirliyi, Bakı.

İmer K., Kocaman A. ve Özsoy S. (2011), Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yay.,

İstanbul.

Karaağaç, Günay (2010), Türkçenin Ses Bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul.

Karaağaç, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara.

Karahan, Leylâ (2006), Türkçede Söz Dizimi , 14. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.

Karaman, Erdal (2000), “Azerbaycan Ağızları Üzerine Bir Deneme”, Journal of Qafqaz

University, 21, s. 1-8.

Karaörs, Metin (1999) "Türkiye Türkçesi İle Azerbaycan Türkçesinin Kelime Grupları, Cümle

ve Cümle Çeşitleri (Sentaks) Bakımından Karşılaştırılması", TDAY-Belleten , S. 1996, 129-144. s.

Karaörs, Metin (2005), Türk Lehçelerinde Karşılaştırmalı Şekil ve Cümle Bilgisi , Akçağ

Yayınları, Ankara.

Kazımoğlu, Tağızade, Samir (1994), Türk Toplulukları Edebiyatı, Ecdâd Yayınları, Ankara.

Kazımov, Gazanfer (2010), Müasir Azərbaycan Dili, Nurlan Yay., Bakı.

Kerimova, İ. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının

Nəsimi Adına Dilçilik İnstitutu, Bakı.

Koç, Aylin (2010), ”Alıntı Kelimelerde Son Ses Düşmesi”, Turkish Studies International

Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010

ss.1340-1363.

Kononov, Andrey (1956), Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo, Moskova.

Korkmaz, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.

Korkmaz, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara.

Kültüral, Zuhal (2009), Türkiye Türkçesi Cümle Bilgisi , Simurg Yayınları, İstanbul.

249

Lewis, G. (1967), Turkish Grammar, Oxford University Press, New York.

Mahmudov, Mesud ve Ebulfet Fetullayev (2004), Azərbaycan Dilinin Әks Әlifba Lüğəti, Nurlan

Yay., Bakı.

Mangır, Mediha (2011), ”Dudak Uyumu Açısından Saltuk-Nâme’deki Ekler”, Uluslararası

Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, ss.46-75.

Mehdiyeva, S. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının

Nəsimi Adına Dilçilik İnstitutu, Bakı, sf.159-162.

Memmedli, İ. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının


Memmedova, S. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri, Azərbaycan Milli Elmlər

Akademiyasının Nəsimi Adına Dilçilik İnstitutu, Bakı, sf.119-122.

Muxtar, Hüseynzade (2007), Müasir Azərbaycan Dili, Türk Pitik, Bakı.

Nerimanov, Neriman (2004), Seçilmiş Әsərləri, Lider Neşriyyat, Bakı.

Okumuş, Salih (2002), Türkler: Modern Azerbaycan Edebiyatı, XIX, Yeni Türkiye Yayınları,

Ankara.

Özden, Muharrem (2018), ”Batı Trakya Türk Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları

Üzerine”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 16, Temmuz 2018, s. 168-203

Öztürk, Göksel (1993), Azerbaycan atasözleri ve deyimleri (metin-tercüme-indeks), Yüksek

Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.

Qeribli, İ. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının


Quliyev, İlkin (2013), “Müasir Azerbaycan Dilinde Leksik Şekilçilerin Tasnifi”, Azerbaycan

Respublikası Marif Nazirliyi Bakı Slavyan Üniversiteti, 43-47 ss.

Rəsulov, Ə., Rüstəmov, R. (2007), Türk Dili, Bakı Universiteti Neşriyyatı, Bakı.

Saray, Mehmet (1993), Azerbaycan Türkleri Tarihi, İstanbul.

Schönig, Claus (1997) "A New Attempt to Classify the Turkic Languages (2)" ,Turkic

Languages-I, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 262-277. s.

250

Şahin, Erdal (2003), Tarihî ve Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Hâl Ekleri ve İşlevleri, Marmara

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Şahin, Erdal (2009), “Tarihi ve Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Üleştirme Sayıları”, Dil

Araştırmaları, Sayı: 12 Bahar 2013, 97-116 ss.

Şerifova, S. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının

Nəsimi Adına Dilçilik İnstitutu, Bakı, . sf.135-137.

Şiraliyev, M. Ş. ve E. V. Sevortyan (1971), Grammatika Azerbaycanskogo Yazıka, Bakı.

Şirəliyev, Məmmədağa (2008), Azərbaycan Dialektologiyasının Әsasları, Şərq-Qərb Yayınları,

Bakı.

Tağısoy, Nizami (2010), Etnos və Epos: Keçmişdən Bugünə, Bakı.

Tekin, Talat (2005), Makaleler III Çağdaş Türk Dilleri, Grafiker Yayınları, Ankara.

Tekin Talat ve Ölmez Mehmet (2014), Türk Dilleri –Giriş, Bilgesu Yayıncılık, Ankara

Türk, E. (2008), Azerbaycan türkçü argo sözlüğü, Bakı.

Türk, Vahit (1999), “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri” Türk Dili

Araştırmaları Yıllığı Belleten 1996, Ankara, s. 291-340.

Toklu, Osman (2003), Dilbilime Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.

Üçok, Necip (2004), Genel Dilbilim (Lengüistik), Multılıngual Yabancı Dil Yayınları, Ankara.

Veyselli, Fexreddin (2016), Seçilmiş Әsərlər III., Azerbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi,

Bakı.

Xoşbatini, H. (2012), Dilçilik İnstitutunun Әsərləri”, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının

Nəsimi Adına Dilçilik İnstitutu, Bakı., sf.150-153.

Yüksekkaya, Gülden Sağol (2012), Türk Dili Kitabı, Kesit Yayınları, İstanbul.

Ziyayeva, Zemine (2011) “Azerbaycan Diyalektolojisinin Tarihi Üzerine”, Qafqaz Üniversitesi

Karadaniz Araştırmaları Dergisi, 30, Bakü, s. 93-106.

"Bürclər – 7 İYUL”, http: /www.bizimyol.info/az/news/7193.html, 07.07.2017.

https://www.kitapyurdu.com/yayinevi/multilingual-yabanci-dil-yayinlari/372.html

251

“Ağcabədi üçün 3 milyon manat ayrıldı”, http: /www.bizimyol.info/az/news/ 35166.html,

29.11.2017.

“Lənət olsun xəstə etiqadlara!”, http: /www.otay-butay-vetendir.com/uygarlash/326-74.html,

12.04.2015.

“Rövşən Hüseynli: Məqsədim həmişə qalib olmaqdı!”, http: /www.futsal.az/index.php/x-b-rl-

r/510-roevs-n-hueseynli-m-qs-dim-h-mis-qalib-olmaqd, 26.08.2017.

“Tərəvəz şirələri və onların xassələri”, http: /www.nkpi.az/?page=addread&id=730,

02.17.2016.

Turuz Sözlüğü, http: /azkurs.org/turuz-sozlugu-el-yazma-bey-hadi-tebriz-turuz.html?page=54,

03.02.2017.

“Uşaqsı qəlblərə sahib olanların Adası”, http: /legend.az/152292-usaqsi-qelblere-sahib-

olanlarin-adas-2-bolum-.html, 15.03.2014

http://www.bizimyol.info/az/news/%2035166.html,%2029.11.2017

http://www.bizimyol.info/az/news/%2035166.html,%2029.11.2017

http://www.otay-butay-vetendir.com/uygarlash/326-74.html

http://www.futsal.az/index.php/x-b-rl-r/510-roevs-n-hueseynli-m-qs-dim-h-mis-qalib-olmaqd,26.08.2017

http://www.futsal.az/index.php/x-b-rl-r/510-roevs-n-hueseynli-m-qs-dim-h-mis-qalib-olmaqd,26.08.2017

http://azkurs.org/turuz-sozlugu-el-yazma-bey-hadi-tebriz-turuz.html?page=54

http://legend.az/152292-usaqsi-qelblere-sahib-olanlarin-adas-2-bolum-.html,%2015.03.2014

http://legend.az/152292-usaqsi-qelblere-sahib-olanlarin-adas-2-bolum-.html,%2015.03.2014

Documents

T.C....TÜRKİYE VE AZERBAYCAN TÜRKÇELERİNDEKİ DİL BİLGİSEL SES OLAYLARININ KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ ERDEM KONUR İSTANBUL 2019 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ