39
Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

  • Upload
    tola

  • View
    129

  • Download
    0

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1. Ngā whāinga mō tēnei akoranga. Kia mārama ki ngā tikanga matua o te hautau Kia āta whakaaroaro ki ngā kupu e hāngai ana ki te hautau, me te whakamahinga o aua kupu. Ngā Kupu Hautanga. - PowerPoint PPT Presentation

Citation preview

Page 1: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te Poutama Tau:He Whakaaturanga mā te Kaiako

Te Hautau 1

Page 2: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Ngā whāinga mō tēnei akoranga

• Kia mārama ki ngā tikanga matua o te hautau

• Kia āta whakaaroaro ki ngā kupu e hāngai ana ki te hautau, me te whakamahinga o aua kupu

Page 3: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Ngā Kupu Hautanga

• He aha ngā kupu e whakamahia ana mō ngā hautanga nei?– half– third – quarter– fifth– tenth– hundredth

Page 4: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Ngā Kupu Hautanga

• E tino kitea ana te tauira me te tikanga o ngā kupu hautanga i te reo Māori. Arā:– haurua (e 2 ngā wāhanga ōrite)– hautoru (e 3 ngā wāhanga ōrite)– hauwhā (e 4 ngā wāhanga ōrite) – …

• He kupu tawhito te ‘hau’ mō te wāhanga o tētahi inenga (tirohia te papakupu a Wiremu, whārangi 39).

Page 5: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Ngā Kupu Hautanga

• He aha te raruraru o te whakamahi i ngā kupu nei, te hāwhe me te koata?– Kāore pea he raruraru o ēnei kupu i roto i ngā

kōrero whakawhitiwhiti o ia rā, engari …– Ki te whakamahia te hāwhe me te koata mō

ngā kaupapa pāngarau, kāore e tino mārama te tauira me te tikanga o te kupu.

– Kāore he hononga o ēnei kupu ki ngā kupu mō ērā atu o ngā hautanga, pērā i te hautoru me te hautekau.

Page 6: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He aha tēnei mea te hautau?

• Whakawhitiwhiti kōrero me tētahi hoa, ka tuhi ai i tētahi rerenga kotahi hei whakautu i tēnei pātai.

• He tauira rerenga kōrero:

Ina wāwāhia tētahi ‘mea’ ki ētahi wāhanga ōrite, ka kīia ērā wāhanga he hautau.

Page 7: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He aha tēnei mea te hautau?

• E rua ngā tino horopaki mō te hautau:– Ko tētahi inenga– Ko tētahi huinga, rōpū rānei

Page 8: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te hautau o tētahi inenga

• Tētahi inenga ahu-1 (te roa, te tawhiti rānei):

• Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau mō tētahi inenga ahu-1– 1 manomita te tawhiti o te kauhoe– 3.2 mitarau te whitianga o te porowhita– 1.72 mita te tāroaroa o Hinehou

2

1

Page 9: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te hautau o tētahi inenga

• Tētahi rohe ahu-2:

• Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau mō tētahi rohe ahu-2– Wāwāhia tētahi āhua hei whakaatu hautanga

(porowhita, tāpawhā hāngai …

Page 10: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te hautau o tētahi inenga

• Tētahi hanga ahu-3:

• Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau mō tētahi hanga ahu-3– Tapahia kia haurua te āporo– 1.5 rita te rōrahi o te ipu waireka

Page 11: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te hautau o tētahi inenga

• Tētahi hurihanga (koki):

• Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau mō tētahi hurihanga, tētahi koki rānei– Wehea tētahi koki kia hauwhā– Kia toru hauwhā te huringa whakatekaraka

Page 12: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te hautau o tētahi huinga

• Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau o tētahi huinga, rōpū rānei– Tohaina ngā kāri 52 kia ōrite te whiwhinga a

ngā tamariki tokowhā– Ko te 30% te whakahekenga utu

Page 13: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te Tohu Hautau

• Koia nei te tohu mō te kotahi haurua:

• He aha te tikanga o te tauraro o te tohu hautau?

• He aha te tikanga o te taurunga o te tohu hautau?

Page 14: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te Tauraro o te Hautau

• Ko te tauraro hei tohu i te maha o ngā wāhanga ōrite o te mea tūtahi o tētahi huinga tūtahi rānei

• Kua wāwāhia te porowhita me te huinga porotiti kia rua ngā wāhanga ōrite.

• Kua whakaaturia ngā haurua o te porowhita me te huinga porotiti

• He tau whakawehe te tauraro o te tohu hautau. Kua wehea te porowhita ki te rua, kua wehea te huinga porotiti ki te rua.

Page 15: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te Taurunga o te Hautau

• Ko te taurunga hei tohu i te maha o ngā wāhanga e kōrerohia ana.

• Kua kaurukutia ētahi hauwhā e toru o te porowhita.• He kahurangi te toru hauwhā o ngā porotiti. • He tau tatau te taurunga o te tohu hautau. Arā, ko tōna

tikanga, he tatau i te maha o ngā wāhanga e kōrerohia ana.

Page 16: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• Ka pōhēhē ētahi ākonga, he iti iho i te kotahi ngā hautau katoa.

• Whakawhitiwhiti kōrero me tētahi hoa mō te whakamārama i te tikanga he nui ake i te kotahi ētahi hautau?

Page 17: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• Mā te tuhi pikitia, mā te horopaki rānei e mārama ai te ākonga he nui ake i te kotahi ētahi hautau.

• Kei te hoko parehe (pīta) a Hinemoana hei whāngai i ōna hoa tokowhitu. E whakaaro ana ia kia kotahi hautoru ( ) te parehe mā ia tangata.3

1

Page 18: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• Kei te whakarite a Whaea Wini i ngā ārani hei kai mā tana tīma poitarawhiti i te wā haurua o te kēmu. Ka whakaritea kia kotahi hauwhā ( ) ārani mā ia tamaiti. Tokoiwa katoa kei roto i te tīma. He aha te hautau hei whakaatu i te maha o ngā hauwhā ārani hei whakarite mā Whaea Wini? Kia hia ngā ārani hei hoko māna?

4

1

Page 19: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• Ko ēhea o ēnei hautau he nui ake i te kotahi?

• He aha koe i mōhio ai he nui ake aua hautau i te kotahi?

Page 20: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• He ōrite te rahi o ēnei hautau ki te kotahi:

• Nō reira:– he iti iho te ¾ i te 1, he nui ake te 5/4 i te 1– He iti iho te 99/100 i te 1, he nui ake te

101/100 i te 1

Page 21: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• E rua ngā momo ingoa mō tētahi hautau nui ake i te kotahi:– Ko te hautau noa (arā, he nui ake te taurunga

i te tauraro:

– Ko te tau hanumi, arā ko te tauoti me te hautau:

Page 22: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• Hurihia ēnei hautau noa hei tau hanumi. Whakamāramatia ngā rautaki.

Page 23: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He Hautau Nui Ake i te Kotahi

• Hurihia ēnei tau hanumi hei hautau noa. Whakamāramatia ngā rautaki.

Page 24: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te hautau o tētahi āhua

• He tauira tohutohu, tauira pātai:– Tapahia te porowhita kia haurua.– Kaurukutia te ⅔ o te porowhita.– E hia ngā hauwaru kei roto i te katoa o te porowhita?– E hia ngā hauwaru kei roto i te haurua o te porowhita?– E hia ngā hautoru kei roto i te 2⅓ porowhita?

• He aha ētahi atu tauira mahi?

Page 25: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te hautau o tētahi āhua

• He whakaahua tēnei o tētahi pātiki i te pāmu a Herewini, he tapawhā hāngai te āhua. Kei te whakatū taiapa a Herewini hei whakahauwhā i tēnei pātiki.Ki hea a Herewini whakatū ai i ngā taiapa?

• He aha tētahi atu horopaki mō te whiriwhiri i te hautau o tētahi āhua?

Page 26: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te hautau o tētahi huinga

• He tauira tohutohu, tauira pātai: – Hauwhātia te huinga porotiti. – E hia ngā porotiti kei roto i te 1¾ o tēnei huinga porotiti? – Tohaina te huinga porotiti kia waru ngā rōpū ōrite.

– Me pēhea te whakahauwaru i te 16? • He aha ētahi atu tauira mahi, me ētahi atu tauira kōrero?

Page 27: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te hautau o tētahi huinga

• E 24 ngā ika i hopukina e Rōpata, ka hoatu te ⅔ ki ōna whanaunga.

E hia ka toe mai ki a ia? • He aha tētahi atu horopaki mō te whiriwhiri i te

hautau o tētahi huinga?

Page 28: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te hautau o tētahi rārangi

• Whakaaturia te 5/8 ki te rārangi tau.• Tohua te 1 3/5 ki te rārangi tau.• Tohua tētahi hautau e pātata ana ki te kotahi

engari kia nui ake i te kotahi.• He aha ētahi atu tauira mahi, me ētahi atu tauira

kōrero?

Page 29: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te hautau o tētahi rārangi

• Whētuia tētahi ngaku pepa hei whakaatu i ōna hauwaru. Whakamahia tēnei ngaku pepa hei ine i te whānui o tō pukapuka.

• He aha tētahi atu horopaki?

Page 30: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whiriwhiri i te katoa o tētahi mea tūtahi

mēnā e mōhiotia ana tētahi hautanga Ko te tapawhā rite nei, koia ko te ¾ o tētahi āhua. Tuhia te katoa o taua āhua.

Tohua te 1 ki tēnei rārangi tau.

14 ngā porotiti, koia ko te 7/3 o tētahi huinga porotiti. E hia ngā porotiti kei taua huinga porotiti?

Page 31: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• Ko tēhea te hautau nui rawa o te 1/8 me te 1/3? Whakamāramahia te tikanga.

Kua wāwāhia tēnei porowhita kia toru ngā wāhanga ōrite – ko te 3 te tauraro o te hautau 1/3

Kua wāwāhi tēnei porowhita kia waru ngā wāhanga ōrite – ko te 8 te tauraro o te hautau 1/8.

Page 32: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• Tuhia tētahi hautau e pātata ana ki te 0.

• He aha tētahi hautau kei waenganui i te hautau i tuhia e koe me te kore?

Page 33: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• E pātata ana te 1/10 ki te 0.• Kua wāwāhia tēnei rārangi kia 10 ngā wāhanga ōrite.

• Kua wāwāhia tēnei rārangi kia 11 ngā wāhanga ōrite.

• He mārama te kitea atu, he iti iho te 1/11 i te 1/10

Page 34: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• Tuhia tētahi hautau e pātata ana ki te 1, engari kia iti iho.

• He aha tētahi hautau kei waenganui i te hautau i tuhia e koe me te kotahi?

Page 35: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• E pātata ana te 7/8 ki te 1.• He nui ake te 8/9 i te 7/8, engari he iti tonu i te 1.

• He nui ake te 1/8 i te 1/9. Nō reira, e pātata atu ana te 8/9 ki te 1, tērā i te 7/8.

Page 36: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• Me pēhea te whakatairite i te rahi o ēnei hautau? Raupapahia mai i te iti ki te rahi.

• E pātata ana te 1/8 ki te 0.• E pātata ana te 4/5 ki te 1.• E pātata ana te 9/20 ki te ½.

• Nō reira, mai i te iti ki te rahi:

Page 37: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Te whakatairite hautau

• Ko tēhea te hautau nui rawa o ia takirua hautau? He aha ai?

• 4/5 4/9 • 7/12 5/12• 3/5 3/7 • 3/8 5/8 • 9/8 4/3 • 8/9 7/8

Page 38: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

Ngā tikanga matua i tēnei whakaakoranga

E mōhio ana ahau ...• ina wāwāhia tētahi mea tūtahi ki ētahi wāhanga ōrite, ka

kīia ērā wāhanga he hautau• ko te tauraro o te hautau hei tohu i te maha o ngā

wāhanga ōrite o te mea tūtahi• ko te taurunga o te hautau hei tohu i te maha o ngā

wāhanga e kōrerohia ana• he nui ake ētahi hautau i te kotahi• ki te whiriwhiri i te hautau o tētahi āhua tūtahi, o tētahi

huinga, o tētahi rārangi rānei• ki te whiriwhiri i te āhua tūtahi, i te katoa o te huinga, i te

katoa rānei o te rārangi, mēnā e mōhiotia ana tētahi hautanga

• ki te whakatairite i te rahi o ētahi hautau

Page 39: Te Poutama Tau: He Whakaaturanga mā te Kaiako Te Hautau 1

He kupu matua i tēnei whakaakoranga • hautau• taurunga• tauraro• tētahi mea tūtahi• tētahi āhua tūtahi• te katoa o tētahi huinga• wāhanga ōrite• wāwāhi• tohu hautau• tau whakawehe• tau tatau

• He aha ētahi atu kupu matua mō te hautau?