Oδηγός για ΔασκάλουςAπό το Σύνδεσμο Στήριξης

ΔEΠ-ΔEΠY ΚύπρουT. K. 12187, 2341 Λευκωσία, Kύπρος

Tηλ: +357-22446592 Φαξ: +357-22446593Hλεκτρονική διεύθυνση: info@add-adhd.org.cy www.add-adhd.org.cy

Με την χορηγία της Ισλανδίας, Λίχτενσταϊνκαι Νορβηγίας μέσω του ΧρηματοδοτικούΜηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού

Χώρου (ΕΟΧ) και του ΝορβηγικούΧρηματοδοτικού Μηχανισμού και της

Κυπριακής Δημοκρατίας

Την επανεκτύπωση αυτού του φυλλαδίου χορήγησε:

AÚ. EÁÁÚ·Ê‹˜ 2652

Κυπριακή Δημοκρατία

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 1

Oδηγόςγια

[ Δασκάλους]

12030150

Δ E Π - Δ E Π YΔιαταραχή Eλλειματικής Προσοχής με/χωρίς Yπερκινηικότητα

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 2

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 3

O Σύνδεσμος Στήριξης ΔEΠ-ΔEΠY Kύπρου θέλει να ευχαριστήσει

όλους τους γονείς, δασκάλους, γιατρούς και ειδικούς σ’ ολόκληρο

τον κόσμο που εργάζονται καθημερινά για να αυξήσουν

την επίγνωση γύρω από τα θέματα αυτά.

Eίστε η έμπνευσή μας.

Θέλουμε επίσης να ευχαριστήσουμε όλα τα μέλη και τους συνεργάτες

του Συνδέσμου Στήριξης ΔEΠ-ΔEΠY Kύπρου που έδωσαν εθελοντικά

τόσο πολύτιμο χρόνο και ενέργεια για να συντηρηθούμε και να

μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε αυτήν την έκδοση

αλλά και το όλο έργο μας στην Kύπρο.

Σούζαν XρυσοστόμουΙδρυτής & Εκτελεστική Διευθύντρια

O Σύνδεσμός μας προσφέρει:

➤ Oμιλίες➤ Σεμινάρια➤ Oμάδες Στήριξης➤ Kαθοδήγηση/Eκπαίδευση➤ Yπεράσπιση➤ Ιστοσελίδα

™‡Ó‰ÂÛÌÔ˜ ™Ù‹ÚÈ͢ ¢E¶-¢E¶Y Κύπρου, T. K. 12187, 2341 §Â˘ÎˆÛ›·, K‡ÚÔ˜TËÏ: +357-22446592 º·Í: +357-22446593

HÏÂÎÙÚÔÓÈ΋ ‰È‡ı˘ÓÛË: info@add-adhd.org.cy, www.add-adhd.org.cy

➤ Ενημερωτικό φυλλάδιο➤ Γραμμή άμεσης επικοινωνίας➤ Ψυχοεκπαιδευτικές αξιολογήσεις➤ Μαθήματα ειδικής εκπαίδευσης➤ Εργοθεραπεία➤ Λόγοθεραπεία

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 4

Oδηγόςγια

[ Δασκάλους ]

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 5

Περιεχόμενα

Eισαγωγή 4

Aναγνωρίζοντας τα παιδιά με ΔEΠY 4

Γενική στρατηγική για μια επιτυχημένη

διδασκαλία σε παιδιά με ΔEΠY 6

Πώς να εφαρμόσετε τη στρατηγική:

Tρία στοιχεία επιτυχημένων προγραμμάτων

για παιδιά με ΔEΠY 7

➤ 1. Aκαδημαϊκή διδασκαλία 7

·. EÈÛ·ÁˆÁ‹ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ 7

‚. ¢ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ 8

Á. OÏÔÎÏ‹ÚˆÛË Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ 11

‰. EÍ·ÙÔÌÈÎÂ˘Ì¤Ó˜ ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜ 11

Â. √ÚÁ·ÓˆÙÈο Î·È Ì·ıËÛȷο ÂÚÁ·Ï›· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÂ‡Ô˘Ó ÛÙËÓ

·Î·‰ËÌ·˚΋ ‰È‰·Ûηϛ· ·È‰ÈÒÓ Ì ¢E¶Y 12

➤ 2. Παρεμβάσεις στην συμπεριφορά 14

·. AÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ÛÙË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ 14

➤ 3. Προσαρμογές στην τάξη διδασκαλίας 18

·. EȉÈ΋ ÙÔÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Ì ¢E¶Y ÛÙËÓ Ù¿ÍË 18

‚. EÚÁ·Ï›· ‰È‰·Ûηϛ·˜ Î·È Ô Ê˘ÛÈÎfi˜ ¯ÒÚÔ˜ Ì¿ıËÛ˘ 19

Συμπεράσματα 20

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 6

4

Eισαγωγή

H ¤ÏÏÂÈ„Ë ÚÔÛÔ¯‹˜, Ë ˘ÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ· Î·È Ë ·ÚÔÚÌËÙÈÎfiÙËÙ· Â›Ó·È Ù· ‚·ÛÈÎ¿Û˘ÌÙÒÌ·Ù· Ù˘ ¢È·Ù·Ú·¯‹˜ EÏÏÂÈÌÌ·ÙÈ΋˜ ¶ÚÔÛÔ¯‹˜ Î·È YÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ·˜(¢E¶Y). H ·Î·‰ËÌ·˚΋ ÂÈÙ˘¯›· ÂÓfi˜ ·È‰ÈÔ‡ Û˘¯Ó¿ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ÙÔ˘ Ó· ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È Û ÌÈ· ÂÚÁ·Û›· Î·È ÛÙȘ ÚÔÛ‰Ô˘ ÙÔ˘ ‰·ÛοÏÔ˘ Î·È Ù˘ٿ͢ Ì Ìˉ·ÌÈÓ‹ ·fiÛ·ÛË Ù˘ ÚÔÛÔ¯‹˜ ÙÔ˘. A˘Ù‹ Ë ÈηÓfiÙËÙ· ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÛÙÔÌ·ıËÙ‹ Ó· ·ÔÎÔÌ›ÛÂÈ ÙȘ ··ÈÙÔ‡ÌÂÓ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜, Ó· ÔÏÔÎÏËÚÒÛÂÈ ÂÚÁ·Û›Â˜,Î·È Ó· Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙȘ ‰Ú·ÛÙË ÚÈfiÙËÙ˜ Î·È Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ù˘ Ù¿ÍÂȘ (Forness &Kavale, 2001). ŸÙ·Ó ¤Ó· ·È‰› ‰Â›ÍÂÈ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙÔ ¢E¶Y,ÔÈ Û˘Ó¤ÂȘ ›Ûˆ˜ ÂÚÈÏ¿‚Ô˘Ó ·Î·‰ËÌ·˚Τ˜ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Î·È ‰˘ÛÎÔϛ˜ ÛÙˉËÌÈÔ˘ÚÁ›· Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂ Û˘ÓÔÌ‹ÏÈÎÔ˘˜ ÙÔ˘ ·Ó ‰ÂÓ ÂÊ·ÚÌÔÛÙÔ‡Ó Î·Ù¿ÏÏËϘ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ Î·È Ì¤ıÔ‰ÔÈ ‰È‰·Ûηϛ·˜.

Aναγνωρίζοντας τα παιδιά με ΔEΠΥ

Yπολογίζεται ότι υπάρχουν 1,46 έως 2,46 εκατομμύρια παιδιά με ΔEΠY στιςHνωμένες Πολιτείες· όλα μαζί, αυτά τα παιδιά αποτελούν το 3-5 τις εκατό τουμαθητικού πληθυσμού (Stevens, 1997· American Psychiatric Association, 1994).Περισσότερα αγόρια απ' ότι κορίτσια διαγιγνώσκονται με ΔEΠY· οι πλείστεςέρευνες υποδηλώνουν πως η διαταραχή διαγιγνώσκεται τέσσερις με εννέα φορέςπιο συχνά σε αγόρια παρά σε κορίτσια (Bender, 1997· Rief, 1997). Aν και για χρόνιαεθεωρείτο ότι επρόκειτο για παιδική διαταραχή η οποία γινόταν εμφανής στα τρίαέτη ζωής του παιδιού και μετά εξαφανιζόταν με την έλευση της εφηβείας, ηδιαταραχή δεν περιορίζεται στα παιδιά. Tώρα πια είναι γνωστό ότι ενώ τασυμπτώματα της διαταραχής ενδέχεται ν' αλλάξουν καθώς το παιδί μεγαλώνει,πολλά παιδιά με ΔEΠY δεν την ξεπερνούν (Mannuzza, Klein, Bessler, Malloy &LaPadula, 1998).

Oι συμπεριφορές που σχετίζονται με την ΔEΠY αλλάζουν καθώς τα παιδιάμεγαλώνουν. Για παράδειγμα, ένα παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να παρουσιάζειτεράστια σωματική υπερκινητικότητα - μονίμως τρέχει ή σκαρφαλώνει και συχνάμετατοπίζεται από μία δραστηριότητα σε άλλη. Tα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί ναείναι ανήσυχα και να στριφογυρίζουν στο κάθισμά τους ή να παίζουν με τιςκαρέκλες και τα θρανία τους. Συχνά δεν κατορθώνουν να ολοκληρώσουν τηνεργασία τους, ή είναι απρόσεκτοι. Oι έφηβοι με ΔEΠY τείνουν να είναι πιοαφηρημένοι και λιγότερο επικοινωνιακοί. Eίναι συχνά παρορμητικοί, αντιδρώνταςαυθόρμητα χωρίς έγνοια για προηγούμενα σχέδια ή απαιτούμενες εργασίες καιμαθήματα.

Σύμφωνα με την τέταρτη έκδοση του Διαγνωστικού Στατιστικού Eγχειριδίου γιαNοητικές Διαταραχές (DSM_IV) του Aμερικανικού Ψυχιατρικού Συνδέσμου (APA)(1994), η ΔEΠY μπορεί να οριστεί από τη συμπεριφορά που εκδηλώνεται.Tα άτομα με ΔEΠY εκδηλώνουν συνδυασμούς των ακόλουθων συμπεριφορών:

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 7

5

➤ Κουνάει χέρια ή πόδια ή στριφογυρίζει νευρικά στην καρέκλα του (οι έφηβοι με ΔEΠY μοιάζουν ανήσυχοι)

➤ Δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένος όταν χρειάζεται➤ Δυσκολεύεται να προσηλωθεί και να περιμένει τη σειρά του

στην εργασία, το παιχνίδι ή ομαδικές δραστηριότητες➤ Ξεστομίζει απαντήσεις πριν ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις➤ Δεν μπορεί να δώσει προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει απρόσεκτα λάθη➤ Δεν φαίνεται να ακούει➤ Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες και να οργανώσει την εργασία του➤ Aφήνει τη μία δραστηριότητα ανολοκλήρωτη μετά την άλλη➤ Δεν κατορθώνει να δώσει προσοχή σε λεπτομέρειες και ν' αποφύγει τα

λάθη από απροσεξίες➤ Xάνει πράγματα απαραίτητα για την εργασία ή τη δραστηριότητά του➤ Δυσκολεύεται ν' ακούσει τους άλλους χωρίς να αποσπαστεί η προσοχή

του ή χωρίς να διακόψει➤ Παρουσιάζει μεγάλες εναλλαγές στην ψυχολογική διάθεση➤ Δυσκολεύεται να νιώσει ικανοποίηση

Tα παιδιά με ΔEΠY εμφανίζουν διαφορετικούς συνδυασμούς αυτών τωνσυμπεριφορών και χαρακτηριστικά εκδηλώνουν τέτοιου είδους συμπεριφορά πουμπορεί να καταταχθεί σε δύο κύριες κατηγορίες: φτωχή διατήρηση προσοχής καιυπερκινητικότητα-παρορμητισμός. Tρεις υποκατηγορίες/τύποι της διαταραχήςέχουν περιγραφεί στο DSM-IV: στον πρώτο τύπο υπερισχύει η έλλειψη προσοχής,στον δεύτερο τύπο υπερισχύει η υπερκινητικότη τα, o παρορμητισμός, και ο τρίτοςτύπος είναι συνδυασμός (American Psychiatric Association [APA], όπως αναφέρεταιστον Barkley, 1997). Για παράδειγμα, τα παιδιά με ΔEΠY, χωρίς υπερκινητικότητακαι παρορμητικότητα, δεν επιδεικνύουν υπερβολική κινητικότητα ούτε νευρικότητα,αλλά αντίθετα μπορεί να ονειροπολούν, να λειτουργούν ληθαργικά ή ανήσυχα, καισυχνά να μην ολοκληρώνουν την ακαδημαϊκή τους εργασία. Δεν εμφανίζονται όλεςαυτές οι συμπεριφορές σε όλες τις περιπτώσεις. Ένα παιδί με ΔEΠY ενδέχεται ναμπορεί να συγκεντρωθεί όταν ενθαρρύνεται συχνά ή όταν βρίσκεται υπό αυστηρόέλεγχο. H ικανότητα συγκέντρωσης είναι επίσης κοινή σε νέα περιβάλλοντα ή στηδιαπροσωπική επαφή. Eκεί που άλλα παιδιά μπορεί να εκδηλώνουν ορισμένες απόαυτές τις συμπεριφορές σε μερικές περιπτώσεις, στα παιδιά με ΔEΠY αυτά τασυμπτώματα είναι πιο συχνά και πιο έντονα απ' ότι στα άλλα παιδιά ίδιας ηλικίας.

Όταν επιλέγουμε και εφαρμόζουμε επιτυχημένες στρατηγικές και πρακτικέςδιδασκαλίας, είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά του παιδιού,περιλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν στις αναπηρίες ή τις διαγνώσεις. Aυτή ηγνώση θα μας είναι χρήσιμη στην αξιολόγηση και εφαρμογή επιτυχημένωνπρακτικών, που συχνά είναι ίδιες με τις πρακτικές που ωφελούν και μαθητέςχωρίς ΔEΠY.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 8

6

Γενική στρατηγική για μιαεπιτυχημένη διδασκαλία παιδιώνμε ΔΕΠΥ

Oι δάσκαλοι που επιτυγχάνουν στη μόρφωση των παιδιών με ΔEΠY χρησιμοποιούνμια τρίπτυχη στρατηγική. Aρχίζουν αναγνωρίζοντας τις ξεχωριστές ανάγκες τουπαιδιού. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος προσδιορίζει πώς, πότε και γιατί το παιδί είναιαφηρημένο, παρορμητικό, και υπερκινητικό. O δάσκαλος τότε επιλέγει διαφο -ρετικές εκπαιδευτικές πρακτικές που σχετίζονται με την κατάλληλη ακαδημαϊκήδιδασκαλία, την παρέμβαση στη συμπεριφορά, και τις ειδικές ρυθμίσεις της τάξης,που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού. Tέλος, ο δάσκαλός συνδυάζειαυτές τις πρακτικές με ένα εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα (EEΠ) ή άλλοεξατομικευμένο σχέδιο και το ενσωματώνει στις εκπαιδευτικές δραστηριότητεςπου προσφέρονται στα άλλα παιδιά της τάξης. H τρίπτυχη αυτή στρατηγική,περιληπτικά, έχει ως εξής:

➤ Αξιολογήστε τις προσωπικές δυνατότητες και ικανότητες του κάθεπαιδιού. Εκτιμήστε στην τάξη τις προσωπικές 'εκπαιδευτικές' ανάγκες καιδυνάμεις (ως προς την εκπαίδευση) του παιδιού με ΔΕΠΥ. Δουλεύοντας με μίαομάδα ανθρώπων διαφορετικών επιστημονικών κλάδων και τους γονείς τουπαιδιού, αναλογιστείτε τις ακαδημαϊκές ανάγκες και ανάγκες συμπεριφοράς τουμαθητή, χρησιμοποιώντας αναγνωρισμένα διαγνωστικά μέσα καθώς και την απλήπαρατήρηση στην τάξη. Μέσα αξιολόγησης, όπως για παράδειγμα το ευρετήριοχαρακτήρα εκμάθησης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καθορίσουν τιςδυνατότητες των παιδιών και κάνουν δυνατή την ανάπτυξη των υπαρχόντωνικανοτήτων τους. Το περιβάλλον κι οι συνθήκες στις οποίες λαμβάνουν χώρα οιπροκλητικές συμπεριφορές πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη στην αξιολόγηση.

➤ Επιλέξτε τις κατάλληλες διδακτικές πρακτικές. Καθορίστε ποιες διδακτικέςπρακτικές ταιριάζουν στις ακαδημαϊκές και συμπεριφορικές ανάγκες τουπαιδιού. Επιλέξτε τις πρακτικές με το σωστό περιεχόμενο, που αρμόζουνηλικιακά και τραβούν την προσοχή του παιδιού.

➤ Για παιδιά που λαμβάνουν εξειδικευμένη διδασκαλία, ενσωματώστε σταπλαίσια ενός ΕΕΠ τις αρμόζουσες πρακτικές. Ένα ΕΕΠ θα έπρεπε ναδιαμορφώνεται σε συνεργασία με τους εκπαιδευτές και τους γονείς, έτσι ώστενα αντικατοπτρίζει τους ετήσιους στόχους και τις ειδικές υπηρεσίες πουσχετίζονται με την εκπαίδευση, καθώς και με τα συμπληρωματικά βοηθητικάεργαλεία και υπηρεσίες απαραίτητες για την επίτευξη αυτών των στόχων.Σχεδιάστε πώς θα συνδυάσετε τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τα άλλαπαιδιά στην τάξη με αυτές που επιλέχθηκαν για το παιδί με ΔΕΠΥ.

Επειδή κάθε παιδί με ΔΕΠΥ είναι μοναδικό, είναι σημαντικό να λάβει κανείς υπόψητου ότι δεν υπάρχει εκπαιδευτικό πρόγραμμα, πρακτική ή ρύθμιση που να είναι τοκαταλληλότερο για κάθε παιδί.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 9

7

Πώς να εφαρμόσετε τη στρατηγική:τρία στοιχεία επιτυχη μένωνπρογραμμάτων για παιδιά με ΔΕΠΥ

Επιτυχημένα προγράμματα για παιδιά με ΔΕΠΥ συμπεριλαμβάνουν τα ακόλουθασυστατικά στοιχεία:

➤ Ακαδημαϊκή διδασκαλία,➤ Παρεμβάσεις στη συμπεριφορά,➤ Προσαρμογές στις τάξεις διδασκαλίας.

Το υπόλοιπο αυτού του κειμένου περιγράφει το πώς να συνθέσετε ένα πρόγραμμαχρησιμοποιώντας τα τρία αυτά στοιχεία και προσφέρει προτάσεις για πρακτικέςπου μπορούν να βοηθήσουν παιδιά με ΔΕΠΥ στο περιβάλλον της τάξης. Πρέπει νατονιστεί ότι πολλές από τις πρακτικές που προτείνονται προσφέρουν επιπλέονόφελος στο να ενισχύουν τη μάθηση των άλλων παιδιών στην τάξη, που δεν έχουνΔΕΠΥ. Επιπλέον, αν κι έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς σε παιδιά στο δημοτικό, οιακόλουθες πρακτικές είναι χρήσιμες και για μεγαλύτερα παιδιά.

1. Ακαδημαϊκή διδασκαλίαΤο πρώτο σημαντικό στοιχείο της επιτυχούς διδασκαλίας παιδιών με ΔΕΠΥ είναι ηύπαρξη αποτελεσματικής ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Οι δάσκαλοι μπορούν ναβοηθήσουν στην προετοιμασία των μαθητών τους με ΔΕΠΥ ώστε να επιτυγχάνουνεφαρμόζοντας τις αρχές της αποτελεσματικής διδασκαλίας όταν εισαγάγουν,διεξάγουν και ολοκληρώνουν κάθε μάθημα. Η ανάλυση και οι τεχνικές πουακολουθούν, επικρατούν στην εκπαιδευτική διαδικασία σε γενικότερη βάση σεόλες τις θεματικές ενότητε. Στρατηγικές για εξειδικευμένες θεματικές ενότητεςπαρουσιάζονται στην αναλυτική έκδοση του οδηγού διδασκαλίας παιδιών μεΔιαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινη τικότητας: ΣτρατηγικέςΔιδασκαλίας και Πρακτικές (2004).

α. Εισαγωγή μαθημάτωνΜαθητές με ΔΕΠΥ μαθαίνουν καλύτερα στα πλαίσια μιας προσεκτικά δομημένηςακαδημαϊκής ώρας όπου ο δάσκαλος εξηγεί τι αυτός ή αυτή επιθυμεί να μάθουν ταπαιδιά στη διάρκεια του μαθήματος και παρουσιάζει τα νέα εργαλεία καιπληροφορίες, συσχετίζοντάς τα με τα προηγούμενα μαθήματα. Οι αποτελεσματικοίδάσκαλοι εξηγούν από την αρχή τι προσδοκούν σε σχέση με το τι θα μάθουν οιμαθητές και πώς θα συμπεριφερθούν κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Μία σειράαπό πρακτικές σχετικές με τη διδασκαλία είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στη διευκόλυνσηαυτής της διαδικασίας:

➤ Παρουσιάστε το ημερήσιο πρόγραμμα. Προετοιμάστε τους μαθητές για τομάθημα της ημέρας συνοψίζοντας εν συντομία τη σειρά των διάφορωνπρογραμματισμένων δραστηριοτήτων. Εξηγείστε, για παράδειγμα, ότι μετά την

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 10

8

περίληψη του προηγούμενου μαθήματος θα παρουσιαστούν νέες πληροφορίεςκι ότι αναμένετε από αυτούς ομαδική και προσωπική εργασία.

➤ Συνοψίστε προηγούμενα μαθήματα. Συνοψίστε γνώσεις πάνω στοσυγκεκριμένο θέμα. Για παράδειγμα, υπενθυμίστε στα παιδιά ότι το χθεσινόμάθημα αφορούσε την αφαίρεση. Επαναλάβετε σχετικές ασκήσεις πρινπαρουσιάσετε τη νέα ύλη.

➤ Καθορίστε προσδοκίες σε σχέση με τη μάθηση. Δηλώστε τι προσδοκάτε ναμάθουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Για παράδειγμα, εξηγείστεστους μαθητές ότι ένα μάθημα λογοτεχνίας συμπεριλαμβάνει την ανάγνωση μιαςιστορίας και τον εντοπισμό των άγνωστων λέξεων στο κείμενο.

➤ Καθορίστε προσδοκίες σε σχέση με τη συμπεριφορά. Περιγράψτε πώςαναμένετε να συμπεριφερθούν οι μαθητές κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Γιαπαράδειγμα, πείτε στα παιδιά ότι επιτρέπεται να μιλούν σιγά στους διπλανούςτους κατά τη διάρκεια της ομαδικής εργασίας ενώ μπορούν να σηκώνουν το χέριτους για να τραβήξουν την προσοχή σας.

➤ Ορίστε τα απαιτούμενα υλικά. Ονομάστε όλα τα υλικά που θα χρειαστούν ταπαιδιά κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αντί να τα αφήσετε να συμπεράνουνμόνα τους τα απαιτούμενα υλικά. Για παράδειγμα, εξηγείστε ότι τα παιδιά θαχρειαστούν τα τετράδια και τα μολύβια τους για να γράψουν ή παστέλ, ψαλίδιακαι έγχρωμα χαρτιά για μία χειροτεχνία.

➤ Εξηγείστε τις βοηθητικές πηγές. Πείτε στους μαθητές πώς να βρίσκουνυποστήριξη για την καλύτερη κατανόηση ενός μαθήματος. Για παράδειγμα,παραπέμψτε τα παιδιά σε συγκεκριμένη σελίδα του βιβλίου που τα βοηθά ναολοκληρώσουν μία άσκηση.

➤ Απλοποιήστε τις οδηγίες, τις επιλογές και τον προγραμματισμό. Όσο πιοαπλοί είναι οι στόχοι που παρουσιάζονται σε ένα μαθητή με ΔΕΠΥ, τόσο πιοπιθανό είναι ότι αυτό ή αυτή θα κατανοήσουν και θα φτάσουν επιτυχώς καιεγκαίρως στον στόχο αυτό.

β. Διεξαγωγή μαθημάτωνΓια να είναι πιο επιτυχής η διεξαγωγή μαθημάτων σε παιδιά με ΔΕΠΥ, οι δάσκαλοιπου είναι αποτελεσματικοί ρωτούν κατά περιόδους τα παιδιά αν κατανοούν την ύληπου τους παρουσιάζεται. Επιμένουν και βοηθούν τα παιδιά να απαντήσουν σωστάπριν εξετάσουν άλλους μαθητές και εντοπίζουν ποιοι μαθητές χρειάζονται επιπλέονυποστήριξη. Οι δάσκαλοι πρέπει να έχουν κατά νου ότι η μετάβαση από έναμάθημα ή τάξη σε άλλη είναι ιδιαίτερα δύσκολο για μαθητές με ΔΕΠΥ. Ότανπροετοιμάζονται τα παιδιά αυτά για τις αλλαγές, οι πιθανότητες ν' ανταποκριθούνκαι να μην αποσπαστεί η προσοχή τους, είναι καλύτερες. Η ακόλουθη σειράστρατηγικών μπορεί να βοηθήσει δασκάλους στη διεξαγωγή επιτυχών μαθημάτων:

➤ Να είστε προβλέψιμοι. Η δομή και η συνοχή είναι πολύ σημαντικά στοιχείαγια τα παιδιά με ΔΕΠΥ, εφόσον πολλά δεν αντιδρούν καλά στην αλλαγή. Λίγοι κανόνες και περιορισμένες επιλογές είναι το καλύτερο γι' αυτά τα παιδιά. Έχουντην ανάγκη να κατανοούν πλήρως τι ζητάμε από αυτά και τι επιπτώσεις θαυπάρξουν αν δεν ανταποκριθούν στις προσδοκίες αυτές.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 11

9

➤ Eνθαρρύνετε τη συμμετοχή των μαθητών στην τάξη. Δίνετε στους μαθητέςμε ΔΕΠΥ προσωπικά, διακριτικά σήματα ώστε να παραμένουν συγκεντρωμένοιστην εργασία τους, προειδοποιώντας τους ότι θα ρωτηθούν κι εκείνοι άμεσα.Αποφύγετε να δίνετε προσοχή στις διαφορές που υφίστανται μεταξύ παιδιών μεΔΕΠΥ και των συμμαθητών τους. Σε κάθε περίπτωση αποφύγετε τη χρήσησαρκασμού και κριτικής.

➤ Χρησιμοποιείτε οπτικοακουστικό υλικό. Χρησιμοποιείτε ποικιλία οπτικο -ακουστικών υλικών για να διεξαγωγή ακαδημαϊκών μαθημάτων. Για παράδειγμα,χρησιμοποιείστε ένα διαφανειοσκόπιο για την παρουσίαση της λύσης ενόςμαθηματικού προβλήματος. Οι μαθητές μπορούν να εργάζονται για την επίλυσητου προβλήματος στα θρανία τους, ενώ εσείς επεξεργάζεστε τις απορίες τουςστην οθόνη.

➤ Ελέγχετε την απόδοση των μαθητών. Ζητήστε από τους μαθητές νααξιολογήσουν οι ίδιοι το πόσο καλά κατέχουν το μάθημα. Για παράδειγμα,μπορείτε να ζητήσετε από τους μαθητές να επιδείξουν πώς και γιατί έδωσαν τησυγκεκριμένη απάντηση σε ένα πρόβλημα ή να περιγράψουν με δικά τους λόγιαπώς ένιωθε ο κεντρικός χαρακτήρας ενός βιβλίου στο τέλος της ιστορίας.

➤ Κάνετε διερευνητικές ερωτήσεις. Δώστε εναύσματα ώστε να απαντηθείσωστά η ερώτηση, αφού έχετε αφήσει επαρκή χρόνο στο παιδί να επεξεργαστείτην απάντηση μιας ερώτησης. Αφήστε να περάσουν τουλάχιστον 15δευτερόλεπτα πριν δώσετε τη σωστή απάντηση ή ρωτήσετε άλλον μαθητή.Κάνετε συμπληρωματικές ερωτήσεις που θα δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά ναπαρουσιάσουν αυτά που γνωρίζουν.

➤ Κάνετε διαρκή αξιολόγηση των μαθητών. Αναγνωρίζετε τους μαθητές πουχρειάζονται επιπλέον υποστήριξη. Παρατηρείτε τους μαθητές για να εντοπίσετεσημάδια έλλειψης κατανόησης, όπως ονειροπόληση καθώς και οπτικές ήλεκτικές ενδείξεις απόγνωσης. Δώστε στα παιδιά αυτά, επιπλέον επεξηγήσεις ήπαρακαλέστε έναν άλλο μαθητή να αναλάβει το ρόλο του βοηθού για τοσυγκεκριμένο μάθημα.

➤ Βοηθάτε τους μαθητές να διορθώνουν τα λάθη τους. Περιγράψτε πώς οιμαθητές μπορούν μόνοι να εντοπίζουν και να διορθώνουν τα λάθη τους. Γιαπαράδειγμα, υπενθυμίστε στους μαθητές ότι πρέπει να ελέγχουν ξανά τουςυπολογισμούς τους στα μαθηματικά προβλήματα και δείξτε τους πώς μπορούννα κάνουν τον έλεγχο αυτό. Υπενθυμίστε στους μαθητές την ορθογραφίαιδιαίτερα δύσκολων λέξεων και πώς μπορούν να αποφεύγουν τα 'εύκολα' λάθη.

➤ Βοηθάτε τους μαθητές να συγκεντρώνονται. Υπενθυμίζετε στους μαθητές ναδουλεύουν και να συγκεντρώνονται στην εργασία που τους έχει ανατεθεί. Γιαπαράδειγμα, μπορείτε να τους παρέχετε με οδηγίες ή να τους αναθέσετεσυντρόφους εργασίας. Αυτές οι πρακτικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σεσυγκεκριμένους μαθητές ή και σε ολόκληρη την τάξη.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 12

10

➤ Eπιπλέον Οδηγίες. Οι δάσκαλοι που είναι αποτελεσματικοί στη διδασκαλίαπαιδιών με ΔΕΠΥ τα καθοδηγούν επίσης με επιπλέον οδηγίες:- Προφορικές οδηγίες. Αφού δώσετε οδηγίες στο σύνολο της τάξης, δώστεεπιπλέον προφορικές οδηγίες στο παιδί με ΔΕΠΥ. Για παράδειγμα, ρωτήστε τοπαιδί αν κατάλαβε τις οδηγίες και επαναλάβετέ τις μαζί με τον μαθητή.

- Γραπτές οδηγίες. Δώστε γραπτές οδηγίες. Για παράδειγμα, γράψτε τη σελίδαμιας άσκησης στον πίνακα και υπενθυμίστε στο παιδί να κοιτάξει τον πίνακα αντυχόν ξεχάσει ποια άσκηση πρέπει να κάνει.

➤ Μειώστε την ηχορρύπανση. Παρακολουθείτε τα επίπεδα θορύβου στην τάξηκαι επεμβαίνετε όταν χρειάζεται. Αν ο θόρυβος ξεπερνά τα επιτρεπόμενα όριαγια το συγκεκριμένο μάθημα, θυμίστε σε όλους τους μαθητές ή σε συγκεκριμέναάτομα για τους κανόνες συμπεριφοράς που συμφωνήθηκαν στην αρχή τουμαθήματος.

➤ Μοιράζετε τη δουλειά σε μικρότερα τεμάχια. Αναλύστε την εργασία σεμικρότερες, λιγότερο σύνθετες ενότητες. Για παράδειγμα, επιτρέψτε στουςμαθητές να ολοκληρώσουν τα πρώτα πέντε προβλήματα μαθηματικών, πριν τουςπαρουσιάσετε τα επόμενα πέντε προβλήματα που πρέπει να λύσουν.

➤ Υπογραμμίστε λέξεις-κλειδιά. Δώστε έμφαση σε λέξεις-κλειδιά στις οδηγίεςμιας άσκησης ώστε να βοηθήσετε το παιδί με ΔΕΠΥ να συγκεντρώσει τηνπροσοχή στις οδηγίες. Προετοιμάστε τις ασκήσεις πριν την έναρξη τουμαθήματος ή υπογραμμίστε τις λέξεις-κλειδιά καθώς διαβάζετε μαζί με τονμαθητή τις οδηγίες της άσκησης. Ενώ διαβάζετε, δείξτε στα παιδιά πώς νααναγνωρίζουν και να υπογραμμίζουν μια πρόταση-κλειδί ή πείτε τους να τηγράψουν σε ένα ξεχωριστό φύλλο χαρτί πριν τους ζητήσετε να κάνουν τηνπερίληψη ενός μεγάλου κειμένου. Στα μαθηματικά, δείξτε στα παιδιά πώς ναυπογραμμίζουν σημαντικά στοιχεία και τύπους. Στο «η Μαρία έχει δύο μήλα καιο Γιάννης τρία», υπογραμμίζουμε το «δύο», το «και» και το «τρία».

➤ Εξαλείφετε ή μειώνετε τη συχνότητα των χρονομετρημένωνδιαγωνισμάτων. Τα διαγωνίσματα που χρονομετρούνται μπορεί να μηνεπιτρέψουν σε παιδιά με ΔΕΠΥ να παρουσιάσουν αυτά που πραγματικάγνωρίζουν λόγω της ψύχωσή τους σε σχέση με το πέρασμα του χρόνου.Επιτρέψτε σε μαθητές με ΔΕΠΥ παραπάνω χρόνο για την ολοκλήρωσηδιαγωνισμάτων ώστε να μειώσετε το άγχος που τους δημιουργείτε υπό τηνπίεση του χρόνου και προσφέρετέ τους κι άλλες ευκαιρίες, μεθόδους καιτρόπους εξέτασης ώστε να επιδείξουν τις πραγματικές τους γνώσεις.

➤ Χρησιμοποιείτε ομαδικές στρατηγικές εκμάθησης. Βάλτε τους μαθητές ναδουλέψουν σε μικρές ομάδες έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η δική τουςεκμάθησή αλλά και των άλλων. Χρησιμοποιείστε στρατηγικές όπως 'Σκέφτομαι,δουλεύω σε ζευγάρι και μοιράζομαι' κατά την οποία ο δάσκαλος ζητά από τουςμαθητές να σκεφτούν σε σχέση με ένα θέμα, να το συζητήσουν με το ζευγάριτους και να μοιραστούν τις ιδέες τους με την υπόλοιπη ομάδα (Slavin, 2002).

➤ Χρησιμοποιείτε υποστηρικτική τεχνολογία. Όλοι οι μαθητές και ειδικά αυτοίμε ΔΕΠΥ, μπορούν να ωφεληθούν μέσω της χρήσης τεχνολογικών μέσων (όπωςυπολογιστές και οθόνες προβολής διαφανειών) τα οποία κάνουν τη διδασκαλίαπιο ενδιαφέρον και επιτρέπουν στους μαθητές να συμμετέχουν πιο ενεργά.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 13

11

γ. Ολοκλήρωση μαθημάτωνΟι δάσκαλοι που είναι αποτελεσματικοί στη διδασκαλία παιδιών με ΔΕΠΥολοκληρώνουν το μάθημά τους ενώ έχουν προειδοποιήσει εγκαίρως ότι το μάθημαφτάνει στο τέλος του, έχουν διαπιστώσει ότι τουλάχιστον κάποια από τα παιδιά μεΔΕΠΥ ολοκλήρωσαν την εργασία τους και έχοντας δώσει οδηγίες στους μαθητέςγια την προετοιμασία της επόμενης δραστηριότητας.

➤ Δίνετε έγκαιρη προειδοποίηση. Ενημερώστε εγκαίρως ότι το μάθημα φτάνειστο τέλος του. Ειδοποιήστε τα παιδιά για το χρόνο που υπολείπεται πέντε μεδέκα λεπτά πριν τη λήξη του μαθήματος (ειδικά για εργασία που τελείται απ'τους μαθητές στα θρανία τους ή για ομαδική εργασία). Ίσως επιθυμείτε να πείτεστους μαθητές στην αρχή του μαθήματος πόση ώρα έχουν μέχρι τηνολοκλήρωσή του.

➤ Ελέγχετε τις εργασίες. Ελέγχετε κατά πόσον ολοκληρώθηκαν επιτυχώς οιεργασίες από τους μαθητές τουλάχιστον για ένα περιορισμένο αριθμό παιδιών.Επαναλάβετε τι έμαθαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος έτσι ώστε νααποκτήσετε την αίσθηση του κατά πόσον ήταν ώριμη η τάξη για τοσυγκεκριμένο μάθημα και έτσι ώστε να σχεδιάσετε καλύτερα το επόμενο.

➤ Προετοιμάζετε το προσεχές μάθημα. Καθοδηγήστε τους μαθητές στο πώς ναπροετοιμαστούν για το επόμενο μάθημα. Για παράδειγμα, ενημερώστε τα παιδιάότι πρέπει να φυλάξουν τα βιβλία τους και μετά να έρθουν στο μπροστινό μέροςτης τάξης για ένα μάθημα συλλαβισμού σε ομάδες.

δ. Εξατομικευμένες διδακτικές πρακτικέςΟι δάσκαλοι που είναι αποτελεσματικοί στη διδασκαλία παιδιών με ΔΕΠΥ πέραντων προαναφερθέντων γενικών στρατηγικών που χρησιμοποιούν για την εισαγωγή,διεξαγωγή και ολοκλήρωση των μαθημάτων τους, επιπλέον εξατομικεύουν τιςπρακτικές διδασκαλίας ανάλογα με το κάθε ακαδημαϊκό θέμα αλλά και τις ανάγκεςτων μαθητών σε κάθε θεματική ενότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά με ΔΕΠΥχρησιμοποιούν διαφορετικούς τρόπους εκμάθησης και απομνημόνευσης τηςπληροφορίας, οι οποίοι δεν συμπεριλαμβάνουν απαραίτητα τα «πατροπαράδοτα»διαβάζω και ακούω. Οι δάσκαλοι που επιτυγχάνουν στη διδασκαλία παιδιών μεΔΕΠΥ, πρώτα αναγνωρίζουν τις ενότητες στις οποίες κάθε παιδί χρειάζεταιεπιπλέον υποστήριξη και στη συνέχεια χρησιμοποιούν ειδικές στρατηγικές ώστε ναπαρέχουν δομημένες ευκαιρίες στο παιδί για να μπορέσει να κατανοήσει έναακαδημαϊκό θέμα το οποίο έχει ήδη παρουσιαστεί σε ολόκληρη την τάξη.

Στρατηγικές οι οποίες βοηθούν στην επίτευξη αυτού του στόχου συμπερι -λαμβάνουν, για παράδειγμα, χρόνο για 'σιωπηλή' ανάγνωση ώστε να αναπτύξει τηνικανότητα χειρισμού της γλώσσας και την αντίληψη κατανόησης του λόγου,παιχνίδια στον υπολογιστή που δοκιμάζουν και εξασκούν την προφορά του λόγουκαι τη γραμματική, κωδικό χρωμάτων που βοηθά σε λέξεις με δύσκοληορθογραφία, ειδικά τετράδια με κάθετες γραμμές για τη διδασκαλία της σωστήςαπόστασης μεταξύ των γραμμάτων και παιχνίδια εξοικείωσης με τα μαθηματικά.Σας παραπέμπουμε στην αναλυτική έκδοση του Oδηγού Διδασκαλίας Παιδιών μεΔιαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής: Στρατηγικές Διδασκαλίας και Πρακτικές(2004) για αναλυτικά παραδείγματα σε ποικίλες θεματικές ενότητες.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 14

12

ε. Οργανωτικά και μαθησιακά εργαλεία που χρησιμεύουν στην ακαδημαϊκή διδασκαλία παιδιών με ΔΕΠΥ

Η προσοχή πολλών μαθητών με ΔΕΠΥ αποσπάτε εύκολα ενώ δυσκολεύονται νασυγκεντρωθούν στις εργασίες που τους ανατίθενται. Ωστόσο, οι παρακάτωπρακτικές μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά με ΔΕΠΥ να βελτιώσουν την οργάνωσητης μελέτης τους και άλλων ημερήσιων εργασιών:

➤ Ορίστε έναν δάσκαλο ως σύμβουλο ή συντονιστή του μαθητή. Ο δάσκαλοςαυτός θα παρακολουθεί την πρόοδο του μαθητή σε τακτική βάση μέσω τωναναφορών προόδου που θα παραδίδονται από τους άλλους δασκάλους και θαενεργεί ως μεσολαβητής μεταξύ του σχολείου και της οικογένειας. Επιτρέψτεστον μαθητή να συναντάται με τον σύμβουλό σε τακτική βάση (π.χ. κάθεΔευτέρα πρωί) ώστε να προγραμματίζονται και να οργανώνονται για τηνπροσεχή εβδομάδα και να εξετάζουν την πρόοδο ή πιθανά προβλήματα τηςεπερχόμενης εβδομάδας.

➤ Σημειωματάριο εργασιών. Παρέχετε στο παιδί ένα σημειωματάριο εργασιώνώστε να βοηθηθεί στην οργάνωση της μελέτης του και άλλων εργασιών.

➤ Έγχρωμοι φάκελοι. Παρέχετε στο παιδί έγχρωμους φακέλους και σύμφωναμε το ότι κάθε χρώμα αντιστοιχεί σε μία θεματική ενότητα, βοηθήστε το ναοργανώσει τις εργασίες του στα διαφορετικά μαθήματα (π.χ. ανάγνωση,μαθηματικά, κοινωνικές επιστήμες, θετικές επιστήμες).

➤ Εργασία με σύντροφο μελέτης. Ορίστε στο παιδί έναν σύντροφο ο οποίος θατο βοηθά στο να καταγράφει στο σημειωματάριο εργασιών τη μελέτη για τοσπίτι και άλλες εργασίες και στο να οργανώνει τη δουλειά του και άλλο έντυπουλικό στους ανάλογους έγχρωμους φακέλους του.

➤ Τακτοποίηση θρανίων και σχολικών τσαντών. Ζητάτε σε τακτική βάση απότο παιδί να τακτοποιεί και να καθαρίζει το θρανίο του, τη σχολική του τσάντα καιτα άλλα πιθανά μέρη όπου φυλάσσονται οι γραπτές εργασίες.

➤ Οπτικά βοηθητικά μέσα ως υπενθύμιση του αντικειμένου μελέτης.Χρησιμοποιείτε πανό, διαγράμματα, λίστες και σχεδιαγράμματα σε ολόκληρητην τάξη ώστε να υπενθυμίζετε στους μαθητές το αντικείμενο μελέτης.

Υποστήριξη Μαθητών με ΔΕΠΥ στην Οργάνωση του ΧρόνουΤα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται συχνά να ολοκληρώσουν εγκαίρως τις εργασίεςτους και μπορούν για το λόγο αυτό να επωφεληθούν από ειδικά υλικά και πρακτικέςπου τα βοηθούν να βελτιώσουν την οργάνωση του χρόνου τους, και αυτέςπεριλαμβάνουν:

➤ Χρησιμοποιείτε ρολόι. Διδάξτε στο παιδί πώς να διαβάζει την ώρα και ναχρησιμοποιεί το ρολόι για να διαχειρίζεται το χρόνο και να ολοκληρώνει τηνεργασία του.

➤ Χρησιμοποιείτε ημερολόγιο. Διδάξτε στο παιδί πώς να διαβάζει και ναχρησιμοποιεί ένα ημερολόγιο για να οργανώσει τη δουλειά του.

➤ Εξασκείτε το παιδί σε ακολουθίες δραστηριοτήτων. Δώστε στο παιδίευκαιρίες να 'τεμαχίσει' μία σύνθετη εργασία σε μία ακολουθία σύντομων,συσχετι ζόμενων δραστηριοτήτων.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 15

13

➤ Δημιουργείστε ένα ημερήσιο πρόγραμμα δραστηριοτήτων. Κολλήστε στοθρανίο του παιδιού ένα πρόγραμμα με τις δραστηριότητες της ημέρας.

Υποστηρικτικά Εργαλεία Μελέτης για Μαθητές με ΔΕΠΥΤα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά δυσκολεύονται να μάθουν πώς να μελετούν σωστά ότανείναι μόνα τους. Οι ακόλουθες στρατηγικές μπορούν να βοηθήσουν μαθητές μεΔΕΠΥ να αναπτύξουν τις ικανότητες εκμάθησης που χρειάζονται για να πετύχουνακαδημαϊκά:

➤ Προσαρμόστε τα φύλλα εργασίας. Διδάξτε το παιδί πώς να προσαρμόζει ταφύλλα εργασίας που δίνουν οδηγίες. Για παράδειγμα, βοηθήστε το παιδί ναδιπλώσει το φύλλο εργασίας το οποίο διαβάζει ώστε να αποκαλύπτεται μόνο μίαερώτηση τη φορά. Το παιδί μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει ένα άσπρο χαρτίγια να καλύπτει τις υπόλοιπες ερωτήσεις στην καθαυτή σελίδα.

➤ Διαγράμματα Venn. Διδάξτε τον μαθητή πώς να χρησιμοποιεί τα διαγράμματαVenn ώστε να τον βοηθήσουν να σκιαγραφήσει και να οργανώσει τα βασικάαξιώματα στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και σε άλλα ακαδημαϊκά θέματα.

➤ Ικανότητα σημειώσεων. Διδάξτε τον μαθητή με ΔΕΠΥ πώς να κρατάσημειώσεις όταν οργανώνει τα βασικά ακαδημαϊκά αξιώματα που έχει μάθει,ίσως με τη βοήθεια ενός προγράμματος όπως το «Εργαλεία για Επιτυχία στοΣχολείο» της Anita Archer (Archer & Gleason, 2002).

➤ Λίστα ελέγχου συχνών λαθών. Διαθέστε στο παιδί μία λίστα με λάθη τα οποίακάνει συχνά σε γραπτές εργασίες (π.χ. λάθη στη στίξη), στα μαθηματικά (π.χ.λάθη στην πρόσθεση ή την αφαίρεση) ή σε άλλα μαθήματα. Διδάξτε το παιδί πώςνα χρησιμοποιεί τη λίστα αυτή όταν ελέγχει την εργασία του για εντοπισμόλαθών, στο σπίτι ή το σχολείο.

➤ Λίστα ελέγχου υλικών για μελέτη στο σπίτι. Διαθέστε στο παιδί μία λίστα πουεντοπίζει κατηγορίες αντικειμένων που απαιτούνται για την εργασία και μελέτηστο σπίτι (π.χ. βιβλία, μολύβια και φύλλα εργασίας για τη μελέτη στο σπίτι).

➤ Καθαρή και ελεύθερη επιφάνεια εργασίας. Διδάξτε το παιδί με ΔΕΠΥ πώς ναπροετοιμάζει την επιφάνεια εργασίας του. Για παράδειγμα, δώστε οδηγίες στοπαιδί ώστε να απομακρύνει τα αχρείαστα βιβλία ή άλλα υλικά πριν αρχίσει ναμελετάει.

➤ Παρακολούθηση της μελέτης στο σπίτι. Παρακολουθείτε στενά πόσο καλάολοκληρώνουν οι μαθητές με ΔΕΠΥ τις εργασίες που τους αναθέτετε για τοσπίτι. Συζητήστε και επιλύστε μαζί τους και με τους γονείς τους τυχόνπροβλήματα που εμποδίζουν την ολοκλήρωση των εργασιών τους. Γιαπαράδειγμα, αξιολογήστε τη δυσκολία των εργασιών αυτών και πόσος χρόνοςαπαιτείται να αφιερώνουν τα παιδιά για να μελετούν κάθε βράδυ. Έχετε υπόψησας ότι μεγαλύτερη σημασία έχει η ποιότητα και όχι η ποσότητα της μελέτηςπου ανατίθεται για το σπίτι. Παρόλο που η μελέτη στο σπίτι συντελεί σημαντικάστην ανάπτυξη των μαθησιακών ικανοτήτων, θα έπρεπε να χρησιμοποιείται γιατην ενίσχυση των ικανοτήτων και την επανάληψη ύλης που διδάχθηκε στην τάξηπαρά για την παρουσίαση εκτενούς ύλης άγνωστης στο μαθητή.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 16

14

2. Παρεμβάσεις στη συμπεριφοράTο δεύτερο σημαντικό στοιχείο στην αποτελεσματική διδασκαλία παιδιών μεΔEΠY αφορά στη χρήση παρεμβάσεων στη συμπεριφορά. Eπιδεικνύονταςσυμπεριφορά που παραπέμπει σε μικρότερα παιδιά, τα παιδιά με ΔEΠY συχνάσυμπεριφέρονται ανώριμα και δυσκολεύονται να μάθουν πώς να ελέγχουν τηνπαρορμητικότητα και την υπερκινητικότητά τους. Mερικές φορές δυσκολεύονται ναδημιουργήσουν φιλίες με άλλα παιδιά της τάξης ή και να κατανοήσουν τις κοινωνικάσυνεπακόλουθα των πράξεών τους.

O σκοπός των παρεμβάσεων στη συμπεριφορά είναι να βοηθηθούν οι μαθητέςώστε να επιδεικνύουν πιο πρόσφορες συμπεριφορές ως προς τη δική τους μάθησηκαι αυτήν των συμμαθητών τους. Σωστά ελεγχόμενες τάξεις προλαμβάνουν πολλάπειθαρχικά προβλήματα και προσφέρουν ένα περιβάλλον που υποβοηθά τημάθηση. Όταν ο χρόνος του δασκάλου ξοδεύεται στην προσπάθεια πειθάρχησηςπαιδιών των οποίων η συμπεριφορά δεν έχει ως επίκεντρο το μάθημα πουπαραδίδεται, υπάρχει λιγότερος διαθέσιμος χρόνος για τη βοήθεια και στήριξηάλλων μαθητών. Oι παρεμβάσεις στη συμπεριφορά πρέπει να αντιμετωπίζονται ωςμια δυνατότητα για πιο αποτελεσματική και αποδοτική διδασκαλία παρά ως ευκαιρίαγια επιβολή τιμωρίας.

α. Αποτελεσματικές τεχνικές παρεμβάσεις στη συμπεριφοράΕπιτυχημένοι δάσκαλοι χρησιμοποιούν ποικίλες συμπεριφορικές παρεμβάσεις γιανα βοηθήσουν τους μαθητές να μάθουν να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους. Ίσως ηπιο σημαντική και αποτελεσματική από αυτές είναι η εξωλεκτική ενίσχυση τηςαρμόζουσας συμπεριφοράς. Η πιο συνήθης μορφή είναι η επιβράβευση του μαθητήόταν αυτός/αυτή ξεκινούν και ολοκληρώνουν μια δραστηριότητα ή επιδεικνύουν μίασυγκεκριμένη επιθυμητή συμπεριφορά. Απλές φράσεις όπως «εξαιρετική δουλειά»,ενθαρρύνουν ένα παιδί να φέρεται με τον αρμόζοντα τρόπο. Επιτυχείς δάσκαλοιεπιβραβεύουν παιδιά με ΔΕΠΥ σε τακτή βάση και αναζητούν επιθυμητέςσυμπεριφορές για να τις επιβραβεύσουν πριν κι όχι αφού το παιδί ολοκληρώσει τηνεργασία του:

➤ Ορίστε την επιθυμητή, αρμόζουσα συμπεριφορά ενώ επιβραβεύετε. Ηεπιβράβευση πρέπει να αναφέρεται συγκεκριμένα στη θετική συμπεριφορά πουεπιδεικνύεται από το μαθητή: Τα σχόλια πρέπει να στοχεύουν σε αυτό που ομαθητής έπραξε σωστά και πρέπει να συμπεριλαμβάνουν αυτό ακριβώς πουήταν επιθυμητό στη συμπεριφορά του παιδιού. Αντί να επιβραβεύει ο δάσκαλοςένα μαθητή για το ότι δεν ενόχλησε την τάξη, είναι καλύτερο να τον/ τηνσυγχαρεί για το ότι ολοκλήρωσε ήσυχα και έγκαιρα την εργασία του/ της σταμαθηματικά.

➤ Επιβραβεύετε άμεσα. Όσο συντομότερα δίνεται η επιβράβευση σε σχέση μεμια συγκεκριμένη συμπεριφορά, τόσο πιο πιθανό είναι να επαναλάβει τησυμπεριφορά αυτή το παιδί.

➤ Ποικίλετε τις φράσεις επιβράβευσης. Τα σχόλια που χρησιμοποιούν οικαθηγητές για την επιβράβευση των μαθητών είναι καλό να ποικίλουν. Όταν τα

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 17

15

παιδιά ακούν την ίδια επιβράβευση κάθε φορά, υπάρχει περίπτωση η φράση ναχάσει την αξία της.

➤ Να είστε συνεπείς και ειλικρινείς όταν επιβραβεύετε. Πρέπει να είστεσυνεπείς στην επιβράβευση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Η συνέπεια μεταξύτων δασκάλων στο θέμα αυτό είναι καθοριστική ώστε να αποφευχθεί πιθανήσύγχυση σε μαθητές με ΔΕΠΥ. Παρομοίως, οι μαθητές θα παρατηρήσουν αν καιόταν οι δάσκαλοι είναι ανειλικρινείς όταν επιβραβεύουν κι αυτή η ανειλικρίνειαθα κάνει την επιβράβευση λιγότερο αποτελεσματική.

Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι οι πιο επιτυχείς δάσκαλοι βασίζουν τηστρατηγική συμπεριφορικής παρέμβασης στην επιβράβευση παρά στη τιμωρία.Αρνητικές συνέπειες μπορεί να επηρεάσουν προσωρινά τη συμπεριφορά, αλλάσπάνια μεταλλάσσουν αντιλήψεις. Συμβαίνει μάλιστα οι τιμωρίες να αυξήσουν τησυχνότητα και την ένταση ακατάλληλων συμπεριφορών, εφόσον ο άτακτοςμαθητής επιβραβεύεται έχοντας κερδίσει την προσοχή του δασκάλου. Επιπλέον, ητιμωρία διδάσκει τα παιδιά μόνο τι δεν πρέπει να κάνουν, όμως δεν παρέχει σταπαιδιά τις ικανότητες που χρειάζονται για να πράξουν αυτό που αναμένουμε απόαυτά. Η θετική ενίσχυση προκαλεί αλλαγές στην αντίληψη και διαμορφώνει τησυμπεριφορά του μαθητή, σε μακροχρόνια βάση.

Σε συνδυασμό με την εξωλεκτική ενίσχυση, η παρακάτω σειρά γενικευμένωντεχνικών παρέμβασης στη συμπεριφορά έχει επίσης αποδειχθεί χρήσιμη σεμαθητές με ΔΕΠΥ:

➤ Επιλεκτικά αγνοείστε ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Είναι καμιά φορά καλό,οι δάσκαλοι επιλεκτικά να αγνοούν κάποιες ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Αυτή ητεχνική είναι ιδιαίτερα χρήσιμη όταν η συγκεκριμένη πράξη έγινε κατά λάθος ήδεν είναι πιθανό να επαναληφθεί ή έγινε μόνο και μόνο για να κερδίσει τηνπροσοχή του δασκάλου ή των συμμαθητών και χωρίς να αναστατώσει την τάξηκαι να παρεμποδίσει το μάθημα.

➤ Απομακρύνετε αντικείμενα πιθανά να προκαλέσουν όχληση. Οι δάσκαλοιπαρατηρούν συχνά ότι συγκεκριμένα αντικείμενα (όπως λαστιχάκια καιπαιχνίδια) αποσπούν την προσοχή των μαθητών με ΔΕΠΥ. Η απομάκρυνσητέτοιων αντικειμένων θεωρείται γενικά πιο αποτελεσματική όταν έχει δοθείπρώτα η ευκαιρία στο μαθητή να το απομακρύνει άμεσα και δεν το έχει κάνει.

➤ Παρέχετε ήσυχα βοηθήματα/μεθοδεύσεις. Ενώ κάποια παιχνίδια και άλλααντικείμενα αποσπούν την προσοχή μαθητών με ΔΕΠΥ και των όμοιών τουςστην τάξη, κάποια παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να επωφεληθούν όταν έχουνπρόσβαση σε αντικείμενα που μπορούν να ψηλαφίζουν αθόρυβα. Τέτοιααντικείμενα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά αυτά, δίνοντάς τους κιναισθητικάερεθίσματα που έχουν ανάγκη ενώ παράλληλα συνεχίζουν να παρακολουθούν τομάθημα.

➤ Επιτρέψτε την εκτόνωση μέσω «βαλβίδων αποσυμπίεσης». Το να επιτρέπεικανείς σε μαθητές με ΔΕΠΥ να βγουν για λίγο από την τάξη, με αφορμή ίσωςκάποιο θέλημα (π.χ. την επιστροφή ενός βιβλίου στην βιβλιοθήκη), μπορεί ναείναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να τους ηρεμήσει ώστε ότανεπιστρέψουν στην τάξη να είναι έτοιμοι να συγκεντρωθούν ξανά.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 18

➤ Δραστηριοποίηση. Όταν ενθαρρύνονται οι μαθητές να εκτελέσουν μιαλιγότερο επιθυμητή δραστηριότητα πριν από μία άλλη δραστηριότητα πουπροτιμούν, αυτό τους παρακινεί θετικά να γίνουν πιο δραστήριοι.

➤ Βοήθεια στα εμπόδια. Οι δάσκαλοι μπορούν να ενθαρρύνουν, ναυποστηρίζουν και να βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠΥ, ώστε αυτοί να μηφτάνουν σε απόγνωση κατά τη διάρκεια μιας εργασίας. Η βοήθεια αυτή μπορείνα ποικίλει από το να ορίσουμε ένα μαθητή-βοηθό για υποστήριξη, στο ναπαρέχουμε επιπλέον υλικά ή πληροφορίες.

➤ Συναντήσεις γονέων. Οι γονείς παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευσητων παιδιών τους. Αυτό το αξίωμα φαίνεται να βαραίνει ακόμα πιο πολύ στιςπεριπτώσεις των μαθητών με ΔΕΠΥ. Για το λόγο αυτό, πρέπει να συνεργάζεταικανείς με τους γονείς σε επίπεδο σχεδιασμού για μεγαλύτερη αποτελεσμα -τικότητα. Η συνεργασία με τους γονείς περιλαμβάνει την εμπλοκή των γονέωνμέσω της συνεισφοράς τους στις στρατηγικές παρέμβασης στη συμπεριφορά, τησυχνή επικοινωνία των δασκάλων με τους γονείς καθώς και τη βοήθεια τωνγονέων στην παρακολούθηση της προόδου του παιδιού.

➤ Διαχείρηση συμμαθητών. Oι συμμαθητές του μαθητή με ΔΕΠΥ μπορούν ναέχουν θετική επίδραση στη συμπεριφορά του. Πολλά σχολεία έχουν πλέονθέσει σε εφαρμογή προγράμματα διαχείρησης συμμαθητών, όπου μαθαίνουν οιμαθητές να διαχειρίζονται κρίσεις ή διαφωνίες που προκύπτουν μεταξύ τωνπαιδιών στην τάξη.

Οι δάσκαλοι που είναι αποτελεσματικοί στη διδασκαλία παιδιών με ΔΕΠΥ,παρακινούν τους μαθητές τους εξωλεκτικά. Αυτές οι μορφές παρακίνησηςυπενθυμίζουν στους μαθητές τι προσδοκίες έχουμε από αυτούς σε ότι αφορά τημάθηση και τη συμπεριφορά μέσα στην τάξη. Τρεις μορφές παρακίνησης πουμπορεί να βοηθήσουν ιδιαίτερα είναι οι παρακάτω:

➤ Οπτικά σήματα. Εφαρμόστε απλά σήματα που δεν ενοχλούν, αλλάυπενθυμίζουν στο παιδί να παραμένει συγκεντρωμένο στην εργασία του. Γιαπαράδειγμα, μπορείτε να δείξετε με το δάχτυλό σας το παιδί ενώ το κοιτάτε σταμάτια, ή μπορείτε να απλώσετε το χέρι σας, με την παλάμη προς τα κάτω, κοντάστο μαθητή.

➤ Έλεγχος εγγύτητας. Όταν μιλάτε σε ένα παιδί, κινηθείτε προς το μέρος πουστέκεται ή κάθεται ο μαθητής. Η φυσική σας παρουσία κοντά του το βοηθάει νασυγκεντρωθεί και να προσέξει αυτό που του λέτε.

➤ Κινήσεις χεριών. Κάνετε σινιάλα με τα χέρια για να επικοινωνήσετε μέσω ενόςπροσωπικού κώδικα με το παιδί με ΔΕΠΥ. Για παράδειγμα, ζητήστε από το παιδίνα σηκώνει το χέρι του κάθε φορά που θέλει να ρωτήσει κάτι. Μια κλειστήγροθιά μπορεί να σημαίνει ότι ο μαθητής γνωρίζει την απάντηση, ενώ μια ανοιχτήπαλάμη ότι δεν τη γνωρίζει. Θα απευθύνετε την ερώτηση στο παιδί μόνον όταναυτό έχει κλειστή τη γροθιά του.

Σε κάποιες περιπτώσεις παιδιά με ΔΕΠΥ επωφελούνται από εκπαίδευσησχεδιασμένη για να βοηθά μαθητές να μάθουν πώς να διαχειρίζονται την ίδια τουςτη συμπεριφορά:

16

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 19

17

➤ Μαθήματα κοινωνικής συμπεριφοράς. Διδάξτε τα παιδιά με ΔΕΠΥ τηναρμόζουσα κοινωνική συμπεριφορά μέσω καλά δομημένων μαθημάτων. Γιαπαράδειγμα, μπορείτε να ζητήσετε από τα παιδιά να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλωνκαι να διαμορφώσουν διαφορετικές λύσεις για ένα συνηθισμένο κοινωνικόπρόβλημα. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να προνοήσετε για τη γενίκευση αυτώντων ικανοτήτων και να δίνετε ευκαιρίες (με συγκεκριμένη δομή) στα παιδιά ναχρησιμοποιήσουν τις νέες γνώσεις που απέκτησαν. Η προσφορά τέτοιωνμαθημάτων ή εμπειριών στο σύνολο του σχολείου μπορεί να επηρεάσει θετικάτο κλίμα του σχολείου.

➤ Ώρες επίλυσης προβλημάτων. Συζητήστε πώς επιλύονται προβλήματα στηνκοινωνία. Κάντε επί τόπου αυθόρμητες συζητήσεις με έναν μαθητή ή μία μικρήομάδα μαθητών εκεί όπου προκύπτει η σύγκρουση. Στο συγκεκριμένοπεριβάλλον, ζητήστε από τα δύο παιδιά που διαφωνούν να συζητήσουν πώςμπορούν να λύσουν τη διαφορά τους. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να λύσουν τοπρόβλημά τους συζητώντας μεταξύ τους σε ένα επιτηρούμενο πλαίσιο.

Όταν διδάσκει κανείς παιδιά με ΔΕΠΥ πώς να διαχειρίζονται την ίδια τους τησυμπεριφορά, βοηθούν σε πολλές περιπτώσεις τύποι επέμβασης ή υποστήριξης σεεπίπεδο συμπεριφοράς όπως τα συμβόλαια και σχέδια διαχείρισης τηςσυμπεριφοράς, η χειροπιαστή επιβράβευση ή το σύστημα πόντων. Επειδή οιατομικές ανάγκες των μαθητών διαφέρουν είναι σημαντικό οι δάσκαλοι σεσυνεργασία με την οικογένεια και άλλους επαγγελματίες που τυχόν εμπλέκονται, νααξιολογούν κατά πόσο οι πρακτικές αυτές είναι κατάλληλες για την τάξη τους.Ακολουθούν παραδείγματα αυτών των τεχνικών καθώς και τα βήματα που μαςκαθοδηγούν στη χρήση τους:

➤ Συμβόλαια και σχέδια διαχείρισης της συμπεριφοράς. Εντοπίστεσυγκεκριμένους ακαδημαϊκούς στόχους ή στόχους στη συμπεριφορά τουπαιδιού με ΔΕΠΥ, συμπεριφορές που πρέπει να αλλάξουν καθώς καιστρατηγικές αντιμετώπισης της ακατάλληλης συμπεριφοράς. Δουλέψτε μαζί μετο παιδί για να εντοπίσετε σε συνεργασία τους κατάλληλους στόχους, όπως γιαπαράδειγμα την έγκαιρη ολοκλήρωση των μαθημάτων στο σπίτι ή την υπακοήστους κανόνες ασφάλειας της σχολικής παιδικής χαράς. Αφιερώστε επαρκήχρόνο και σιγουρευτείτε ότι το παιδί συμφωνεί με το ότι οι στόχοι του είναισημαντικό να επιτευχθούν. Τα συμβόλαια και σχέδια διαχείρισης τηςσυμπεριφοράς χρησιμοποιούνται κυρίως με παιδιά σε προσωπική βάση και όχιμε ολόκληρες τάξεις και θα ήταν καλό να διαμορφώνονται με τη συμβολή τωνγονέων.

➤ Χειροπιαστή ανταμοιβή. Χρησιμοποιήστε προσιτές ανταμοιβές για ναενθαρρύνετε την επιθυμητή συμπεριφορά. Τέτοιες ανταμοιβές περιλαμβάνουναυτοκόλλητα όπως 'χαρούμενα προσωπάκια' ή σύμβολα αθλητικών ομάδων, καιπρονόμια όπως επιπλέον χρόνος στον υπολογιστή ή μεσημεριανό με τοδάσκαλο. Τα παιδιά είναι καλό να συμμετέχουν στην επιλογή της ανταμοιβήςγιατί έτσι είναι πιο πιθανό να κοπιάσουν γι' αυτήν.

➤ Σύστημα πόντων. Χρησιμοποιείστε το σύστημα των πόντων έτσι ώστε ναπαρακινήσετε ένα παιδί να πετύχει το στόχο που έχετε θέσει σε ένα 'συμβόλαιο

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 20

18

συμπεριφοράς' μαζί του (Barkley, 1990). Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί νακερδίσει πόντους για κάθε σχολική εργασία που ολοκληρώνει έγκαιρα. Σεκάποιες περιπτώσεις, αφαιρούνται πόντοι από τους μαθητές για κάθε εργασίαπου αργοπορούν να ολοκληρώσουν. Αφού συγκεντρώσει ένα συγκεκριμένοαριθμό πόντων, ο μαθητής λαμβάνει μία χειροπιαστή ανταμοιβή όπως γιαπαράδειγμα, επιπλέον χρόνο στον υπολογιστή ή ελεύθερο χρόνο τηνΠαρασκευή το απόγευμα. Το σύστημα πόντων χρησιμοποιείται συχνά γιαολόκληρη την τάξη και όχι τόσο για μαθητές σε προσωπική βάση.

➤ Σύστημα αυτοδιαχείρισης. Διδάξτε τους μαθητές να παρακολουθούν και νααξιολογούν οι ίδιοι τη συμπεριφορά τους χωρίς επανατροφοδότηση από τονδάσκαλο. Σε ένα τυπικό σύστημα με ανταλλάγματα, ο δάσκαλος εντοπίζει τιςσυμπεριφορές που θα διαχειριστεί ο μαθητής και παρέχει ένα γραπτό σύστημαβαθμολόγησης που περιλαμβάνει κριτήρια απόδοσης για κάθε βαθμολογία. Οδάσκαλος και ο μαθητής αξιολογούν ανεξάρτητα τη συμπεριφορά του μαθητήκατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας και στη συνέχεια συγκρίνουν τις δύοαξιολογήσεις. Ο μαθητής κερδίζει πόντους αν οι δύο αξιολογήσεις ταιριάζουν ήαν απέχουν το πολύ κατά μία μονάδα. Αν η διαφορά είναι μεγαλύτερη ο μαθητήςδεν κερδίζει πόντους. Με τους πόντους κερδίζει ο μαθητής κάποιο προνόμιο.Καθώς περνάει ο καιρός, η ανάμειξη του δασκάλου δεν είναι αναγκαία και ομαθητής γίνεται υπεύθυνος για την αυτοδιαχείρισή του (Du Paul & Stoner όπωςαναφέρεται στους Sinn, Walker & Stoner, 2002).

3. Προσαρμογές στην τάξη διδασκαλίαςΤο τρίτο συστατικό στοιχείο μιας στρατηγικής για την επιτυχή εκπαίδευση παιδιώνμε ΔΕΠΥ περιλαμβάνει προσαρμογές στη διαρρύθμιση της τάξης διδασκαλίας. Ταπαιδιά με ΔΕΠΥ συχνά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο δομημένοπεριβάλλον μιας σχολικής τάξης, να ορίσουν τι είναι σημαντικό και νασυγκεντρωθούν στην εργασία που τους έχει ανατεθεί. Η προσοχή τους αποσπάταιεύκολα από τα άλλα παιδιά ή από άλλες δραστηριότητες μέσα στην ίδια τάξη. Σαναποτέλεσμα, πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ επωφελούνται από προσαρμογές πουμειώνουν την απόσπαση της προσοχής και τους βοηθούν να συγκεντρώνονται καινα μαθαίνουν. Συγκεκριμένες προσαρμογές στο φυσικό χώρο της τάξης μπορούννα ωφελήσουν παιδιά με ΔΕΠΥ.

α. Ειδική τοποθέτηση των παιδιών με ΔΕΠΥ στην τάξηΜία από τις πιο κοινές προσαρμογές που μπορούν να γίνουν στο φυσικό χώρο τηςτάξης είναι ο καθορισμός του που κάθεται το παιδί με ΔΕΠΥ. Τρεις ειδικέςτοοθετήσεις μπορούν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες:

➤ Καθίστε το παιδί κοντά στο δάσκαλο. Βάλτε το παιδί να κάτσει κοντά στηνέδρα σας ή στο μπροστινό μέρος της τάξης. Αυτή η τοροθέτηση σάς επιτρέπεινα παρακολουθείτε και να υποστηρίζετε τη συμπεριφορά του παιδιού κατά τηδιάρκεια της εργασίας του.

➤ Καθίστε το παιδί κοντά στο μαθητή-υπόδειγμα. Βάλτε το παιδί να κάτσεικοντά στο μαθητή που αποτελεί καλό παράδειγμα. Αυτό επιτρέπει στα παιδιά νασυνεργάζονται και να διδάσκονται από τους συμμαθητές τους.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 21

19

➤ Δημιουργήστε ήσυχους χώρους εργασίας. Εφόσον το επιτρέπει ο χώρος, οιδάσκαλοι θα ήταν καλό να δημιουργούν χώρους με ησυχία, όπου δεν αποσπάταιεύκολα η προσοχή για να μπορεί να μελετήσει κανείς με ηρεμία ή να γράψεικάποιο διαγώνισμα. Οι μαθητές θα ήταν καλό να οδηγούνται σε αυτόν το χώροδιακριτικά ώστε να μην δοθεί η εντύπωση ότι τους βάζουν τιμωρία.

β. Εργαλεία διδασκαλίας και ο φυσικός χώρος μάθησης.Πεπειραμένοι δάσκαλοι χρησιμοποιούν ειδικά εργαλεία διδασκαλίας ώστε ναδιαφοροποιήσουν τον φυσικό χώρο μάθησης σε μια τάξη ώστε να ικανοποιούν τιςανάγκες των μαθητών με ΔΕΠΥ. Παρακολουθούν επίσης και τον φυσικό χώροέχοντας κατά νου τις ανάγκες των παιδιών αυτών. Τα παρακάτω εργαλεία καιτεχνικές μπορεί να φανούν χρήσιμες:

➤ Δείκτες. Διδάξτε στο παιδί να χρησιμοποιεί δείκτες που θα το βοηθούν ναακολουθεί με τη ματιά του τις λέξεις ενός κειμένου. Για παράδειγμα, δώστε στοπαιδί ένα χάρακα ώστε να βοηθηθεί στην ανάγνωση ενός κειμένου πουδιαβάζουν δυνατά, εκ περιτροπής, οι υπόλοιποι μαθητές.

➤ Χρονόμετρα. Σημειώστε για τα παιδιά την ώρα που ξεκινά και τελειώνει τομάθημα. Ρυθμίστε το χρονόμετρο έτσι ώστε να δείχνει στα παιδιά πόσος χρόνοςυπολείπεται για την ολοκλήρωση του μαθήματος και τοποθετείστε το στομπροστινό μέρος της τάξης. Έτσι τα παιδιά μπορούν να κοιτάξουν τοχρονόμετρο και να δουν πόσος χρόνος υπολείπεται. Μπορούν επίσης ναχρησιμοποιηθούν υπενθυμίσεις κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Γιαπαράδειγμα, τα παιδιά μπορούν να παρατηρήσουν την πρόοδό τους στηδιάρκεια ενός μισάωρου μαθήματος έως ρυθμίσουμε ένα ξυπνητήρι να χτυπήσειτρεις φορές ανά δέκα λεπτά.

➤ Φωτισμός στην τάξη. Αν αναβοσβήσουμε τα φώτα στην τάξη τα παιδιάσυνειδητοποιούν ότι έχει πολύ φασαρία στην τάξη κι ότι πρέπει να ησυχάσουν.Αυτό μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σαν σινιάλο ότι είναι ώρα να αρχίσουν ναπροετοιμάζονται για το επόμενο μάθημα.

➤ Μουσική. Βάλτε ένα κασετόφωνο να παίξει μουσική ή παίξτε λίγες νότες στοπιάνο για να ειδοποιήσετε τα παιδιά ότι κάνουν πολύ φασαρία. Επιπλέον,παίζοντας διαφορετικά είδη μουσικής σε ένα κασετόφωνο επικοινωνείτε σταπαιδιά πόσο δραστήρια μπορούν να είναι στα διαφορετικά μαθήματα. Γιαπαράδειγμα, παίξτε ήρεμη κλασική μουσική για ήρεμες δραστηριότητες πουεκτελεί κάθε παιδί μόνο του και βάλτε τζαζ για ενεργητικές ομαδικέςδραστηριότητες.

➤ Σωστή χρήση των επίπλων. Τα θρανία που χρησιμοποιούνται από παιδιά μεΔΕΠΥ πρέπει να είναι το σωστό μέγεθος, σε περίπτωση που δεν είναι, ο μαθητήςείναι πιο πιθανό να στριφογυρίζει και να δυσανασχετεί. Ο χρυσός κανόνας είναιότι το παιδί θα πρέπει να μπορεί να στηρίξει τους αγκώνες του στην επιφάνειατου θρανίου και ν' ακουμπήσει το σαγόνι στις παλάμες του.

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 22

Συμπεράσματα

Ο οδηγός αυτός σκιαγράφησε μία σειρά από εκπαιδευτικές στρατηγικές που έχουναποδειχθεί επιτυχής στη διδασκαλία παιδιών με ΔΕΠΥ. Παρόλ' αυτά πρέπει νατονιστεί ότι οι τεχνικές αυτές είναι ιδιαιτέρως χρήσιμες για όλα τα παιδιάανεξαιρέτως. Τα τρία βασικά συστατικά στοιχεία μιας επιτυχούς στρατηγικήςεκπαίδευσης παιδιών με ΔΕΠΥ είναι η ακαδημαϊκή διδασκαλία, οι παρεμβάσεις στησυμπεριφορά και οι προσαρμογές στις τάξεις διδασκαλίας. Ενσωματώνονταςτεχνικές από αυτές τις τρεις κατηγορίες στην καθημερινή τους εκπαίδευση και στιςπρακτικές διαχείρισης της τάξης, θα καταφέρουν οι δάσκαλοι να βελτιώσουν τηνακαδημαϊκή απόδοση καθώς και τη συμπεριφορά των μαθητών με ΔΕΠΥ. Με αυτόντον τρόπο θα δημιουργήσουν οι δάσκαλοι ένα καλύτερο μαθησιακό περιβάλλον γιαόλους τους μαθητές.

Mερική αναπαραγωγή από το:

Yπουργείο Παιδείας των HΠA, Tμήμα Eιδικής Eκπαίδευσης και Yπηρεσιών Aποκατάστασης,Tμήμα Eιδικών Eκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Διδασκαλία Παιδιών με ΔιαταραχήEλλειμματικής Προσοχής Yπερκινητικότητας: Στρατηγικές και πρακτικές διδασκαλίες,Oυάσιγκτον, 2004.

Tην πλήρη έκθεση μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του Yπουργείου:http: //www.ed.gov/about/offices/list/osers/osep/index.html

20

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 23

teachers booklet greek quark 7:teachers booklet greek copy 8/2/10 08:56 Page 24