Teatr renesansowy

Włochy kolebką teatru renesansowego

Trudno wytyczyć dokładną granicę między teatrem średniowiecznym a renesansowym.

Na odrodzenie się teatru w renesansie miało wpływ: ponowne odkrycie sztuk antycznych , wydanie w 1484r., pochodzącej z I wieku p.n.e., rozprawy Witruwiusza o

architekturze, uświadomienie sobie, że dramatów klasycznych nie da się w wystawiać na

scenie średniowiecznej. Sebastian Serlia zaprojektował trzy typy dekoracji:

◦ dla tragedii były to okazałe domy, z pałacem w głębi;◦ w komedii - zwykłe domy, z siedzibą kurtyzany na pierwszym planie,◦ w dramacie satyrowym - pusta okolica, lasy, chmury.

W głębi dekoracji umieszczono prospekt, który - spuszczany z góry na wałkach lub rozsuwany na boki - odsłaniał inny prospekt, z odpowiednim dla danej sceny malowidłem.

Pomimo rozbudowania w ten sposób przestrzeni scenicznej aktorzy nie grali wśród dekoracji, a nadal na ich tle.

Włochy kolebką teatru renesansowego

Niccolo Sabbatini stosował kurtynę na początku i na końcu przedstawienia, natomiast przy otwartych zmianach dekoracji proponował odwracać uwagę widzów hasłem, tak jak to czynili starożytni Grecy. Chętnie stosował efekty specjalne - iluzję pożaru, burzy na morzu itp.

Nowością teatru renesansowego było wprowadzenie sceny kulisowej i związanej z nią dekoracji rozsuwanej. Jednocześnie funkcjonowała znana już wcześniej scena obrotowa, chętnie stosowano też periakty.

Wynalazcą kulis był Włoch, Gieovanni Battista Aleotli, projektodawca kilku teatrów renesansowych. Najsłynniejszym teatrem tego okresu jest Teatro Olimpico w Vicenzy, zaprojektowany przez Andreę Palladia.

Teatro Olimpico w Vicenzy,

Widownię i scenę oświetlano ozdobnym świecznikiem, zawieszonym na granicy sceny i widowni. Mimo to przedstawienia odbywały się najczęściej w dzień, przy wykorzystaniu naturalnego światła padającego z okien. Teatr Olimpico otwarty został w roku 1585. Podczas inauguracji wystawiano tragedię Sofoklesa - Król Edyp

Teatro Olimpico w Vicenzy,

Teatro Olimpico w Vicenzy,

Komedia dell-arte

W połowie XVI wieku powstała we Włoszech commedia dell-arte - komedia ludowa, wywodząca się z tradycji antycznego mima, rzymskiej pantomimy i średniowiecznych błazeńskich popisów.

Komedia opierała się na improwizacji. Aktorzy, biorąc sobie za kanwę szkicowy scenariusz, swobodnie improwizowali, wymyślali teksty stosowne do sytuacji, tworzyli zabawne gagi (zwane wówczas lazze), popisywali się sztuczkami zręcznościowymi. Powtarzalność postaci scenicznych w każdym scenariuszu doprowadziła do utrwalenia się pewnych komicznych typów, o charakterystycznym wyglądzie i zachowaniu, zwanych maskami.

Postaci w komedii dell-arte

ARLEKIN – sprytny służący w czarnej masce i kraciastym kostiumie

KOLOMBINA zuchwała, dowcipna służąca, kochanka Arlekina

BRIGHELLA - kompan arlekina, łajdak bez skrupułów POLISZYNEL – wojowniczy garbus z haczykowatym nosem i

kogucim pióropuszem CAPITANO – tchórzliwy samochwała PANTALONE – chciwy starzec, ciągle oszukiwany, ubrany w

płaszcz, czerwoną czapkę, ciemną maskę z długą brodą DOTTORE – towarzysz Pantalona, wyśmiewany ciągle lekarz

lub uczony w długim profesorskim płaszczu

Arlekin i Brighella na obrazie Paula Cezana

Pantalone- chciwy starzec

Poliszynel (wojownik z zakrzywionym nosem i kogucim pióropuszem)

Arlekin i Brighella

Aktorzy komedii dell - arte

Współczesny karnawał w Wenecji

Współczesny karnawał w Wenecji

Specyfika teatru renesansowego w Hiszpanii

Teatr hiszpański "złotego wieku" ma bardzo burzliwą historię. Istniało wiele stałych teatrów w Sewilli, Salamance, Tarragonie, Grenadzie, Barcelonie. Popularność ich była tak duża, że z trudem mieściły cisnące się tłumy.

Czasy świetności sztuki teatralnej przypadają na okres panowania Filipa IV.

Początkowo przedstawienia odbywały się na podwórzach domów. Dopiero pod koniec XVI wieku powstawały pierwsze wydzielone miejsca dla widowisk teatralnych i wznoszono na nich budowle bez dachu (później pojawia się dach nad samą sceną), z prostokątną sceną i amfiteatralną widownią.

Osobna loża, cazuela izolowana od widowni, przeznaczona była wyłącznie dla kobiet. Reszta publiczności (czyli mężczyźni) stała. Jednak z upływem lat i tu nastąpiły zmiany: ustawiono ławki i krzesła dla wszystkich, a co bardziej uprzywilejowani lokowali się na samej scenie.

Specyfika teatru renesansowego w Hiszpanii

W pierwszym okresie obywano się bez dekoracji i rekwizytów, dopiero później pojawiła się scenografia w stylu włoskim, uwzględniająca perspektywę. Trwające około trzech godzin przedstawienia kończyły się na godzinę przed zachodem słońca. Przy złej pogodzie spektakle zawieszano.

Publiczność żądała zmian repertuaru, zatem sztuka pokazywana była najwyżej dziesięć dni, a średnia - pięć.

Specyfiką teatru hiszpańskiego był jego charytatywny cel - dochody przeznaczono na pomoc chorym i ubogim.

Może się on również poszczycić tym, że na jego scenach od początku grały kobiety - aktorki.

Specyfika teatru renesansowego we Francji

Zakaz wystawiania misteriów religijnych wydany przez parlament paryski w 1548r. umożliwia wystawianie sztuk o tematyce komediowej w budynku Pałacu Burgundzkiego.

Aleksander Hardy dostawca repertuaru dla teatralnej Trupy Królewskiej pisze około sześciuset utworów dramatycznych.

Eliminuje z utworów to co spowalnia akcję : chór, opowiadania monologi, wprowadza to , co się podoba- bójki, morderstwa, pojedynki, porwania.

Specyfika teatru renesansowego w Polsce

W ówczesnej stolicy Polski, w Krakowie, od początku XVI wieku wystawia się sztuki o tematyce antycznej w siedzibie królewskiej na Wawelu lub w jednym z gmachów uniwersytetu.

Nowością było miejsce widowisk - specjalna sala w zamkniętym pomieszczeniu, oświetlona świecami i lampami olejnymi.

Na dworze królewskim widowiska towarzyszyły różnym ważnym wydarzeniom. Tak więc na uroczystości weselne Zygmunta III Wazy w roku 1592 sprowadzono aktorów hiszpańskich i angielskich, którzy niewątpliwie wywierali wpływ na rozwój polskiej sztuki teatralnej.

Teatr nie stanowił jedynie sztuki elitarnej. Tak jak w całej Europie, i u nas wędrowali kuglarze, wesołkowie, mimowie oraz linoskoczkowie, zabawiający publiczność.

Specyfika teatru renesansowego w Polsce

Bliska tej błazeńskiej tradycji jest anonimowa komedia rybałtowska, ewoluująca od tekstów żartobliwych do satyrycznych, bardziej ambitnych społecznie.

Równolegle wspaniale rozwija się teatr szkolny. Doceniając wychowawczą rolę przedstawień w zdobywaniu przez uczniów umiejętności retorycznych, w nauczaniu odwagi i umacnianiu wiary, jezuici włączyli teatr w proces dydaktyczny. W szkolnych budynkach pojawiają się stałe sceny, wyposażone w periakty, kulisy, prospekty i zapadnię. Autorami widowisk byli najczęściej profesorowie, chociaż później zaczęli dostarczać repertuary także znani pisarze.