Technischrapport stage1: Stedenbouwkundige aanpak krimpopgaven

Stedenbouwkundige aanpakkrimpopgavenKansen benutten, bedreigingen minimaliseren

2

Stedenbouwkundige aanpak krimpopgavenKansen benutten, bedreigingen minimaliseren

Stage rapport

Titel: Stedenbouwkundige aanpak krimpopgaven Kansen benutten, bedreigingen minimaliseren

Studente: Marieke Bouwhuis

School: Christelijke Hogeschool Windesheim te Zwolle School of Built environment & Transport

Stagebegeleider vanuit school: W. Eschbach

Stagebedrijf: Ontwerpbureau Sacon Burgemeester Roelenweg 28 8021 EW Zwolle

Stagebegeleider vanuit Sacon: ir. G.E. van der Werp

Datum: 15 juni 2010

Technisch rapport: Stedenbouwkundige krimpopgaven

Voorwoord

Voor u ligt het technisch rapport van Marieke Bouw-huis, derdejaars studente Bouwkunde aan de School of Built environment and Transport aan de Christelijke Hogeschool Windesheim te Zwolle. In de eerste twee en een half jaar van mijn opleiding heb ik verschil-lende minoren richting Architectuur en Stedenbouw gevolgd. Daarop aansluitend loop ik nu mijn eerste stage als stagiaire Stedenbouw bij Sacon; bureau voor architectuur, stedenbouw en landschap te Zwolle. Dit technisch rapport is onderdeel van de stage en zal worden meegenomen in de eindbeoordeling.

In dit rapport wordt het onderwerp bevolkingskrimp behandeld. Bevolkingskrimp is een zeer breed onder-werp, om te zorgen dat dit rapport niet te groot wordt zal niet op alle onderdelen van het onderwerp worden ingegaan. Dit rapport zal zich vooral richten op de ste-denbouwkundige aanpak van krimpopgaven. Er zal een stappenplan opgesteld worden voor de aanpak van stedenbouwkundige krimpopgaven en er zullen enkele voorbeeldprojecten behandeld worden.Het stappenplan zal zich voornamelijk richten op de planvorming. De daaraan voorafgaande fases (analyse fase en de visie opmaak) zullen enkel globaal toege-licht worden. De fases na de planvorming (Realisatie, onderhoud en sloop) zullen niet in dit rapport mee worden genomen. Indien wenselijk zou een volgende stagiaire deze fases (verder) kunnen uitwerken.

Als Sacon een stedenbouwkundige krimpopgave krijgt zou dit rapport als handvat kunnen dienen voor de ontwerpers. Het stappenplan zou deels gevolgd kun-nen worden en de voorbeeldprojecten zouden wellicht als referenties kunnen dienen.

Bij het opstellen van het stappenplan voor een ste-denbouwkundige krimpopgave heb ik hulp gekregen van ir. G.E. van der Werp (stedenbouwkundige)en Dipl. Ing. U. Weiss ten Elsen (architect). Door hun ervaring met stedenbouwkundige opgaven en kennis over be-volkingskrimp is dit rapport een stuk completer gewor-den. Graag wil ik beiden voor hun hulp bedanken!

4

791012

1820222426 28323638424446

485052586070748082909498100108112114116

120120122125126

Technisch rapport: Stedenbouwkundige krimpopgaven

Inhoudsopgave

Samenvatting ........................................................................... Inleiding ................................................................................... Begrippenlijst ........................................................................... Bevolkingskrimp........................................................................

Stappenplan ...................................................................... Aanpak krimpopgaven .............................................................. Analyses ................................................................................... Visie.......................................................................................... Planvorming .............................................................................. Extensification ............................................................. Demolition ................................................................... Turning over ................................................................. Freezing ....................................................................... Bonding ....................................................................... Stimulation .................................................................. Overzichtstabel .........................................................................

Voorbeeldprojecten ............................................................ Dessau ............................................................................... Analyses ..................................................................... Visie ............................................................................ Planvorming ................................................................ Eisleben ............................................................................. Analyses...................................................................... Visie ............................................................................ Planvorming ................................................................ Aschersleben ...................................................................... Analyses ...................................................................... Visie ............................................................................ Planvorming ................................................................. Blauwe stad ........................................................................ Analyses ...................................................................... Visie ............................................................................ Planvorming..................................................................

Conclusie ........................................................................... Stappenplan & voorbeeldprojecten Krimpopgaven NLNawoord.....................................................................................Bronnenlijst ..............................................................................

791012

1820222426 28323638424446

485052586070748082909498100108112114116

120120122125126

Samenvatting

BevolkingskrimpBevolkingskrimp is de daling van het aantal inwoners in een bepaald gebied. Het wordt veroorzaakt doordat het geboortecijfer nu lager ligt dan enkele decennia geleden. Bevolkingskrimp gaat vaak gepaard met ontgroening en vergrijzing. De gevolgen van bevolkingskrimp zijn op veel vlakken merkbaar, het zal effect hebben op; de economie, wo-ningmarkt, mobiliteit, voorzieningen, en het aanzicht van een gebied. De gevolgen van de bevolkingskrimp kunnen negatief en positief zijn. De maatregelen die getroffen worden bij bevolkingskrimp bepalen voor een groot deel of in een gebied problemen of kansen zullen ontstaan. Een goed plan voor de stedenbouwkundige aanpak van een krimpop-gave zorgt ervoor dat de kansen die de bevolkingskrimp biedt optimaal benut worden terwijl de mogelijke negatieve gevolgen zo minimaal mo-gelijk blijven. Bevolkingskrimp is in Nederland een actueel verschijnsel. In delen van Groningen, Friesland, Zeeland en Limburg zijn de gevolgen van krimp al goed merkbaar en in andere provincies zal de bevolkingsaantal ook gaan krimpen. De daling van het bevolkingscijfer van heel Nederland wordt verwacht na 2035, dan zal ook de daling van het inwonersaan-tal in Europa beginnen. De mondiale bevolkingskrimp wordt na 2050 verwacht.

Stedenbouwkundige aanpak krimpopgavenNederlandse ambtenaren, ontwerpers en anderen hebben nog niet veel ervaring met de aanpak van krimpopgaven. Dit komt doordat be-volkingskrimp in Nederland een relatief nieuw verschijnsel is. Hierdoor zal de aanpak van een krimpopgave eerst ook meer tijd innemen dan de aanpak van groeiopgaven. Omdat de gevolgen van bevolkingskrimp op zoveel vlakken merkbaar zijn is het logisch om door personen met verschillende achtergronden het plan op te laten stellen. Er zou een werkgroep gevormd kunnen wor-den die de krimpopgave aanpakt. De samenstelling van de werkgroep is afhankelijk van de opgave, bij stedenbouwkundige krimpopgaven zou de werkgroep uit stedenbouwkundigen, architecten, planologen en personen met een sociaal maatschappelijke achtergrond kunnen be-staan.

StappenplanBij het maken van een plan voor een gebied met een krimpend bevol-kingsaantal kunnen dezelfde stappen worden genomen als voor een gebied met een groeiend bevolkingsaantal. Er wordt begonnen met het maken van analyses van het gebied, daarna wordt er een visie opge-steld en aan de hand van de visie en het programma van eisen (PVE) kan het uiteindelijk plan gevormd worden. De analyses die gemaakt worden van een krimpend gebied zijn onder te verdelen in ruimtelijk functionele analyses en sociaal maatschappe-lijke analyses. Aan de hand van deze analyses kan er een SWOT-analyse gemaakt worden waarin de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van een gebied naar voren komen. Uit de voorbeeldprojecten blijkt dat het belangrijk is om goede analyses te maken. Hoe meer er over een gebied bekend is, hoe beter het uiteindelijke plan op het gebied afge-stemd kan worden en hoe succesvoller het zal worden. Bij het opstellen van een visie is het belangrijk dat deze te gebruiken is voor het communiceren van het plan naar inwoners, belanghebbenden en mogelijke investeerders. De visie kan globaal gebracht worden maar kan ook al veel over het uiteindelijke plan vertellen. Uit de voorbeeld-projecten blijkt dat hoe beter de visie gecommuniceerd wordt met deze mensen hoe meer draagvlak er voor het plan komt en des te eerder het plan ook (financieel) haalbaar wordt. Bij groeiopgaven is er meestal bekend hoeveel woningen er gebouwd moeten worden en aan welke eisen het plan moet voldoen. Dit staat omschreven in het programma van eisen (PVE). Bij krimpopgaven zal waarschijnlijk ook met programma`s van eisen gewerkt gaan worden. Aan de hand van de visie en het programma van eisen kan het uitein-delijke plan gevormd worden. Bij een groeiopgave is het vaak duidelijk hoe en waar er uitgebreid kan worden, bij een krimpopgave is dat vaak anders. Omdat er veel manieren zijn waarop een gebied kan krimpen heeft een Duitse instantie zes tools opgesteld die ingezet kunnen wor-den bij een stedenbouwkundige krimopgave. De zes tools zijn onder te verdelen in vier functionele tools en twee maatschappelijke tools. De functionele tools hebben als doel het laten meekrimpen van het gebied met het inwonersaantal. De maatschappelijke tools proberen om het aantal inwoners in een gebied te behouden of juist om meer inwoners naar een gebied te trekken.

Technisch rapport: Stedenbouwkundige aanpak krimpopgaven 7

Samenvatting

VoorbeeldprojectenDe voorbeeldprojecten die in dit rapport zijn opgeno-men zijn krimpopgaven uit de Duitse steden Dessau, Eisleben en Ascherleben en de Blauwe stad uit Neder-land.

DessauDessau is een stad die tijdens de industriele revolutie sterk gegroeid is en nu met veel leegstand van gebou-wen kampt. De meeste leegstaande gebouwen bevin-den zich in het centrum terwijl de buitenwijken juist nog vitaal zijn. Dessau heeft geen krachtig, centraal gelegen centrum, de voorzieningen zijn verspreid over de stad. De slogan van de visie voor Dessau is: ``Waar gebou-wen vallen komt groen``. Er is gekozen om de leeg-staande gebouwen in het centrum te slopen en er groene ruimten voor in de plaats te brengen. De groene ruimten worden op verschillende manieren ingericht waarbij geprobeerd wordt dit zo onderhoudsvriende-lijk en goedkoop mogelijk te doen.

EislebenEisleben staat bekend als geboortestad van de refor-mator Maarten Luther. De stad heeft een mooie oude binnenstad waar de bewoners trots op zijn. De leeg-stand van gebouwen vindt vooral plaats buiten het centrum maar ook in de oude binnenstad staan meer-dere gebouwen leeg. Dit komt het aangezicht van de oude binnenstad niet ten goede.In Eisleben wordt de binnenstad hersteld en wordt de identiteit van Eisleben als geboortestad van Maarten Luther versterkt door een wandelroute door het cen-trum die langs verschillende projecten over het leven van Maarten Luther leidt.

AscherlebenAschersleben is een stad die uit twee delen bestaat; de monumentale binnenstad en de wijken buiten de binnenstad. De twee delen worden gescheiden door een veelgebruikte rondweg die om de stad heenloopt. De binnenstad van Ascherleben is nog erg vitaal terwijl in de overige wijken veel gebouwen leegstaan. De slogan van de visie voor Ascherleben luidt: `` Van binnen naar buiten``. In de wijken buiten het centrum zal gesloopt worden en de binnenstad zal versterkt worden.

De BlauwestadDe Blauwe stad is een nieuwbouwproject in Groningen wat als doel het trekken van 55+ers uit de Randstad heeft. Het project bestaat uit 1480 vrijstaande wonin-gen die rondom een groot meer zijn gepland. De slo-gan van de visie voor de Blauwe stad luidt; `` Als het echt is, is het Blauwe stad``. Deze visie duidt op de echtheid van de natuur in de Blauwe stad tegenover de natuur in de Randstad. Voorafgaand aan het project zijn er niet veel analyses gemaakt waardoor het plan nu niet zo succesvol loopt als gehoopt.

Bij de drie Duitse steden is de krimpopgave goed op-gepakt, er is voldoende geanalyseerd, er zijn goede visies opgesteld en de plannen zijn ook redelijk suc-cesvol geworden. Het Nederlandse project de Blauwe stad loopt minder succesvol. Dit komt vooral doordat er onvoldoende analyses zijn gemaakt.


Inleiding

AanleidingDit technische rapport is één van de eindproducten die vanuit Windesheim vereist zijn voor het succes-vol afronden van de eerste stage. De randvoorwaarde die vanuit Windesheim is meegegeven voor de onder-werpkeuze is dat het om een `technisch` onderwerp moest gaan. Vanuit Sacon was er behoefte aan meer informatie over bevolkingskrimp en over de moge-lijkheden die er zijn om een plan te maken voor een stedenbouwkundige krimpopgave. In overleg met G.E. van der Werp (stedenbouwkundige bij Sacon en sta-gebegeleider) is ervoor gekozen om een stappenplan voor de stedenbouwkundige aanpak van krimpopga-ven te maken en hier enkele voorbeelden bij te voe-gen. De nadruk zal hierbij liggen op de planvorming en de voorbeeldprojecten.

Aanpak onderzoekHet onderzoek zal grotendeels bestaan uit literatuur-onderzoek en inventarisatie van (deels) gerealiseerde stedenbouwkundige krimpprojecten. Vooral in Duits-land zijn al veel onderzoeken naar bevolkingskrimp en de gevolgen daarvan gedaan. Ook zijn er al enkele stedenbouwkundige krimpprojecten gerealiseerd. Aan de hand van deze onderzoeken en voorbeelden zal in samenwerking met G.E. van der Werp en U. Weiss ten Elsen (Architecte Sacon) een zo compleet mogelijk stappenplan voor de stedenbouwkundige aanpak van een krimpopgave opgesteld worden. Dit stappenplan zal worden uitgewerkt en van voorbeelden worden voorzien.

Inleiding

Structuur rapportHet rapport begint met informatie over het onderwerp bevolkingskrimp. Daarna wordt het rapport in twee delen opgedeeld. Eerst zal het stappenplan voor de stedenbouwkundige aanpak van krimpopgaven wor-den weergegeven en daarna zullen enkele voorbeeld-projecten worden toegelicht. Na deze twee delen volgt een conclusie.

Begrippenlijst

BevolkingskrimpMet bevolingskrimp wordt een daling van het bevolkingsaantal be-doeld. Er kan van krimp gesproken worden als een bepaald gebied met minimaal 10.000 inwoners over meer dan twee jaar grote delen van de bevolking verliest en een economische transformatie met de sympto-men van een structurele crisis ondergaat. Bevolkingskrimp gaat vaak gepaard met vergrijzing en ontgroening.

VergrijzingWanneer het aandeel ouderen in de samenleving stijgt ten opzichte van de andere leeftijdscategorieën spreken we van vergrijzing. Als gevolg van vergrijzing stijgt de gemiddelde leeftijd van de bevolking. In Ne-derland heeft dit vooral op het sociaal-economische vlak invloed, hier wordt gewerkt met een sociaal zekerheids-stelsel wat inhoudt dat de werkenden de uitkering voor de gepensioneerden bekostigen. Als het aandeel ouderen en dus ook gepensioneerden stijgt ten opzichte van het aantal werkenden betekent het dat werkenden meer moeten beta-len voor het pensioen van ouderen. Op het ruimtelijk functionele vlak zal de vergrijzing zorgen voor een grotere vraag naar seniorenwonin-gen/ appartementen en voorzieningen voor senioren.

OntgroeningWanneer het aandeel jongeren in de samenleving daalt ten opzichte van de andere leeftijdscategorien spreken we van ontgroening. Ont-groening en vergrijzing komen vaak gelijktijdig voor in een gebied. Het effect van ontgroening is op het sociaal-economische vlak hetzelfde als bij vergrijzing. Op het ruimtelijk functionele vlak zal ontgroening zorgen voor een vermindering van de vraag naar starters en gezinswoningen en voorzieningen voor jongeren. Vergrijzing en ontgroening gaan vaak gepaard met krimp maar zijn verschijnselen die ook in groeigebieden kunnen voorkomen.

HuishoudensverdunningHuishoudensverdunning is de afname van het aantal personen bin-nen een huishouden. Hoe meer huishoudensverdunning hoe minder personen per huishouden. Huishoudensverdunning zorgt voor meer vraag naar woningen. De woningvraag verandert door een toenemende vraag naar kleinere woningen. In combinatie met bevolkingskrimp zorgt huishoudensverdunning ervoor dat er minder woningen leeg komen te staan. De afgelopen jaren heeft er huishoudensverdunning plaats ge-vonden in Nederland hierdoor staan er nog niet veel woningen leeg. Wanneer de huishoudensverdunning stagneert zullen er meer wonin-gen leeg komen te staan waardoor de gevolgen van krimp beter zicht-baar zullen worden.

Leefbaarheid Met leefbaarheid wordt aangegeven hoe aantrekkelijk/geschikt een ge-bied is om er te wonen/werken/verblijven/recreëren. Hoe iemand de leefbaarheid van een gebied beleeft is afhankelijk van zijn/haar eisen, wensen, voorkeuren, stemming etcetera. Leefbaarheid is een erg sub-jectief begrip. Breed genomen kan er wel gezegd worden dat een juist ingericht, goed onderhouden leefomgeving met veel openbare ruimte en groen voor een goede leefbaarheid in een gebied zorgt.

SWOT-analyseEen SWOT-analyse wordt in het Nederlands ook wel een sterkte-zwakte analyse genoemd. De letters SWOT staan voor Strenghts, Weaknesses, Opportunities en Threaths. Een SWOT analyse kan gedaan worden als afsluiting van andere analyses, het geeft een overzichtelijk beeld van de sterkten en zwaktes van een gebied. Ook worden de kansen en be-dreigingen die het gebied heeft duidelijk.


Instellingen

IBAHet IBA is een Duitste instantie die veel onderzoeken doet naar ste-delijke verschijnselen. Veel onderzoeken worden in de praktijk getest zoals de maatregelen voor bevolkingskrimp. Bauhaus foundationDe Bauhaus Foundation bestaat uit een groep architecten, stedenbouw-kundigen, planologen, psychologen, historici en artiesten die samen onderzoek doen naar de gevolgen van demografische verschijnselen, globalisering en de technische revolutie in steden.

CBSHet Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) is een Nederlandse instantie waar de verzameling, bewerking en publicatie van de statistieken ten behoeve van de overheid, wetenschap en het bedrijfsleven zijn gecen-traliseerd. Het CBS houdt statistieken bij over vele onderwerpen waar-onder ook bouwen, wonen, economie en demografie. Alle statistieken zijn te vinden op de site van het CBS (www.cbs.nl).

KEIKEI is het Nederlandse kenniscentrum voor stedelijke vernieuwing. Het KEI beheert een grote database met informatie omtrent stedelijke vernieuwing en organiseert bijeenkomsten waarbij kennisuitwisseling over dit onderwerp centraal staat. SEVDe Stuurgroep voor Experimenten omtrent Volkshuisvesting (SEV) is een onderzoeksorgaan wat probeert innovatieve antwoorden te vinden op maatschappelijke vraagstukken op het gebied van wonen. Zij doen onderzoek naar een maatschappelijk vraagstuk, gaan op zoek naar vernieuwende, grensverleggende ideeën en werken deze ideeën uit in praktijkexperimenten.

Begrippenlijst

Onderwerp

BevolkingskrimpMet bevolkingskrimp wordt het dalen van het bevol-kingsaantal bedoeld, het wordt veroorzaakt door een daling van het geboortecijfer. Er kan van bevolkings-krimp worden gesproken als een bepaald gebied met minimaal 10.000 inwoners over meer dan twee jaar tijd grote delen van de bevolking verliest en een eco-nomische transformatie met de symptomen van een structurele crisis ondergaat. Krimp gaat vaak gepaard met vergrijzing en ontgroening. Er komen dus meer ou-deren en minder jongeren.

De gevolgen van bevolkingskrimp hoeven niet meteen zichtbaar te worden. In bepaalde gebieden in Neder-land is de bevolkingskrimp al enkele decennia aan de gang maar wordt het nu pas zichtbaar. Dit komt doordat de bevolkingskrimp toen nog gepaard ging met huishoudensverdunning (minder personen per huishouden) en een positieve economische ontwikke-ling. Door de huishoudensverdunning kwamen er nog geen woningen leeg te staan, en door de positieve economische ontwikkeling was er geld om de oudere woningen te restaureren of te vervangen door nieuwe woningen. In het aanzicht van het gebied veranderde dus niks als gevolg van krimp. Nu de huishoudenver-dunning gestagneerd is en de positieve economische ontwikkeling omgeslagen is in een negatieve ontwik-keling worden de gevolgen van krimp eerder zichtbaar. Er komen steeds meer woningen leeg te staan en er komen meer panden bij die niet meer goed onderhou-den worden en dus verpauperen.

Gevolgen van bevolkingskrimpBevolkingskrimp is een demografische verandering die veel gevolgen heeft op meerdere vlakken. Zo heeft het effect op; de woningmarkt, economie, mobiliteit, voorzieningen en het aanzicht van een gebied. Het effect op de woningmarkt komt vooral door de verminderde en veranderde vraag naar woningen die voortkomt uit een vermindering van het aantal inwo-ners in een gebied en een verandering van de verhou-dingen tussen deze inwoners. Doordat er in een krimp gebied meer aanbod dan vraag naar woningen is zal de woningprijs zakken als er geen passende maatrege-len worden genomen. De verandering van verhouding tussen de verschillende leeftijdsgroepen en samen-levingsvormen zal zorgen voor een verandering in de vraag naar woningen. Er zal meer vraag komen naarseniorenwoningen en de vraag naar gezinswoningen zal verminderen. Het effect op de economie komt vooral door de ont-groening en vergrijzing, de groep gepensioneerden zal groeien terwijl de groep werkbevoegden zal dalen. Een gevolg daarvan is dat de werkbevoegden het pensioen van een grote groep gepensioneerden moeten bekos-tigen. De mobiliteit en het aantal voorzieningen zullen ach-teruit gaan omdat er minder draagvlak voor komt. Er zullen minder personen per gebied komen te wonen waardoor het draagvlak voor grote wegen, openbaar vervoer en voorzieningen zoals een basisschool, huis-artsenpraktijk en winkelcentrum kleiner wordt. Er zul-len dus minder voorzieningen in een gebied komen waardoor men langer moet reizen om bij een voorzie-ning te komen. Bij vergevorderde bevolkingskrimp zul-len er ook minder grote wegen nodig zijn.


Het aanzicht van een gebied zal door de bevolkings-krimp veranderen. Afhankelijk van de manier waarop de krimpopgave wordt opgepakt zal het om een posi-tieve of negatieve verandering gaan. Door leegstand en verpaupering van gebouwen kan het aanzicht van het gebied verslechteren maar ook verbeteren. Als de kansen voor de verbetering van het aanzicht van het gebied die door de bevolkingskrimp ontstaan zijn wor-den benut kan het aanzicht van het gebied verbeterd worden.

Bevolkingskrimp


BevolkingskrimpStatistiekDe bevolkingskrimp zal wereldwijd gaan toeslaan omdat in bijna elk land vrouwen nu minder kinderen krijgen dan vroeger. Verwacht wordt dat de mondiale bevolkingskrimp zal inzetten na 2050. Europa is een van de eerste delen die zal gaan krimpen, daar wordt vanaf 2035 krimp verwacht. In ongeveer 1/3e deel van de Europese regio`s is nu al sprake van bevolkings-krimp.

Bevolkingskrimp in NederlandVoorspeld wordt dat de Nederlande bevolking tot 2035 nog zal stijgen met +3,86%, na 2035 zal het be-volkingsaantal beginnen te krimpen. Deze groei komt vooral door de immigratie van buitenlanders naar Nederland. De meeste immigranten zullen zich in de Randstad of andere stedelijke regio`s vestigen omdat daar voldoende werkgelegenheid is. In de kleinere dor-pen neemt de werkgelegenheid steeds meer af. Hier-door zullen veel jongeren uit deze dorpen gaan verhui-zen naar de grotere steden om daar te gaan studeren of werken. De groei van de Nederlandse bevolking zal zich daardoor vooral concentreren in de grotere ste-den terwijl de kleinere dorpen steeds meer leeglopen. De leegloop van kleinere dorpen is nu al merkbaar in Friesland, Zeeland en Parkstad Limburg.Op de afbeeldingen hiernaast is te zien dat de bevol-kingskrimp in 2040 in veel Nederlandse regio`s een feit is geworden. Het aantal huishoudens zal dan voor-al in Friesland, Groningen, Zeeland en Parkstad Lim-burg gekrompen zijn. In deze regio`s zullen nu dan ook al de meeste maatregelen getroffen moeten worden.

Bevolkingskrimpbeleid NederlandDe Nederlandse overheid begint steeds meer de nood-zaak in te zien van het maken van plannen en nota`s over de maatregelen die voor bevolkingskrimp geno-men kunnen worden. Er wordt nu veel gedebatteerd over het onderwerp maar er is nog geen exact plan op-gemaakt in de vorm van een Nota. De provincies zijn hier een stuk verder mee. Vooral de provincies Fries-land, Zeeland en Limburg zijn ver met het maken van concrete plannen. Zo heeft de provincie Friesland `Het krimprapport` uitgebracht. Heeft de provincie Limburg een `Sonderende Nota` opgesteld en heeft de provin-cie Zeeland hun doelen omtrent krimp omschreven in een rapport met de naam Ònverkende paden` met daarbij horend een werkplan met de naam Òp pad`. Bij de meeste provincies in Nederland wordt het feit bevolkingskrimp steeds meer aangenomen. Bij de gemeenten daarentegen wordt bevolkingskrimp nog vaak ontkent of bestempeld als een verschijnsel waar-van pas na lange tijd de gevolgen zichtbaar zullen wor-den voor hun gemeente. Vooral in de gemeenten waar het bevolkingsaantal nu nog niet krimpt wordt nog niet over het onderwerp nagedacht. In Nederland zijn meerdere instanties bezig met on-derzoek naar bevolkingskrimp en met het uitvoeren van pilotprojecten om met bevolkingskrimp om te gaan. Vooral de KEI en het SEV zijn actief in Nederland. Zij proberen ook gemeenten voor te bereiden op de bevolkingskrimp.


BevolkingskrimpProbleemanalyseHet is belangrijk dat een krimpopgave goed wordt opgepakt want dat maakt het verschil tussen een ge-bied waar bevolkingskrimp voor problemen zorgt en een gebied waar de ontstane kansen benut worden waardoor de kwaliteit van het gebied verbeterd wordt. De krimpopgaven in Nederland worden nog niet altijd goed opgepakt, dit heeft meerdere redenen waarvan de voornaamsten zijn:

• Ontkenning van bevolkingskrimp

• Moeilijke financiële haalbaarheid van krimpopgaven

• Weinig ervaring met krimpopgaven

Ontkenning bevolkingskrimpIn veel gemeenten wordt bevolkingskrimp als iets ne-gatiefs gezien wat zo lang mogelijk ontkend wordt. Pas als de gevolgen van bevolkingskrimp goed zicht-baar worden wordt het erkend en kunnen er plannen worden gemaakt om met de gevolgen ervan om te gaan. Door deze aanpak komen er eerst gebouwen leeg te staan en verpauperen er buurten voordat er wat gedaan wordt. Het zou beter zijn als er maatrege-len worden genomen voordat de gevolgen van bevol-kingskrimp zichtbaar worden in een gebied. Door de leegstand en verpaupering wordt een gebied namelijk minder aantrekkelijk en zullen inwoners eerder verhui-zen waardoor er meer woningen leeg komen te staan. Als er niet meteen maatregelen voor bevolkingskrimp worden genomen kan het gebied in een negatieve spi-raal terecht komen.

Moeilijke financiële haalbaarheidHet financieel haalbaar maken van een krimpopgave is moeilijk omdat er met een krimpopgave geen geld verdiend zal worden. Bij een groeiopgave worden er woningen bijgebouwd en verkocht waarna de winst verdeeld wordt onder de investeerders. Bij een krimp opgave zal het uiteindelijke saldo niet positief zijn waardoor het moeilijk is om investeerders te vinden. Investeren in een krimpopgave zal pas interessant worden als investeerders er uiteindelijk iets voor terug krijgen. Om de plannen van een krimpopgave financieel haal-baar te krijgen moet daar vanaf het begin van de plan-fase rekening mee gehouden worden. Dit kan gedaan worden door bijvoorbeeld mogelijke investeerders al in de planfase bij het project te betrekken.

Weinig ervaringDe onervarenheid van ambtenaren, ontwerpers en anderen met krimpopgaven is vrij logisch aangezien bevolkingskrimp een relatief nieuw verschijnsel is in Nederland. De meeste ambtenaren, ontwerpers en an-deren hebben veel ervaring met groeiopgaven en zijn daar ook op ingesteld. Nu er meer krimpopgaven ko-men is het belangrijk dat men zich gaat oriënteren op wat bevolkingskrimp is, wat de gevolgen ervan zijn en hoe het best met de bevolkingskrimp om kan worden gegaan.

Stappenplan

Stappenplan

Structuur krimpopgave

1) Analyse Ruimtelijk functioneel Sociaal maatschappelijk Conclusie uit beide analyses in de vorm van een SWOT-analyse

2) Visie Een eenduidige visie die kort en bondig omschreven is

3) Planvorming Planvorming met gebruik van de zes tools van de Bauhaus

Foundation


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Aanpak krimpopgaven

Als er in een gebied sprake is van bevolkingskrimp en dit ook erkend wordt door de plaatselijke overheid (gemeente of provincie) is het belangrijk dat er snel een goed plan wordt gemaakt met daarin de te treffen maatregelen. Op deze manier kunnen de kansen die de bevolkingskrimp biedt optimaal benut worden en kunnen de problemen die kunnen ontstaan beperkt worden.

WerkgroepOmdat bevolkingskrimp een verschijnsel is wat op veel vlakken gevolgen heeft is het belangrijk dat bij het maken van een plan mensen uit veel verschillende vakdisciplines betrokken zijn. Op deze manier kan er met de meeste gevolgen van krimp rekening gehou-den worden tijdens het maken van het plan en zal het uiteindelijke plan zo compleet mogelijk worden.

Het samenwerken van deze personen zou in een werk-groepverband kunnen worden gedaan. In een werk-groep voor een stedenbouwkundige krimpopgave zullen stedenbouwkundigen, architecten, planologen, ambtenaren en mensen uit een sociaal maatschappe-lijke vakdiscipline plaats kunnen nemen. De samen-stelling van de werkgroep zal per project verschillen, zij kan ook aangevuld worden met landschapsarchi-tecten, woningcorporaties, kunstenaars, buurtschap-pen etcetera.

Structuur krimpopgaveHet maken van een plan voor een krimpopgave kan globaal in dezelfde structuur gedaan worden als een groeiopgave. Eerst moet het gebied geanalyseerd wor-den op verschillende punten, waarna een visie kan worden opgemaakt. Aan de hand van het programma van eisen (PVE), een document met daarin de rand-voorwaarden en uitgangspunten voor het project, en de visie kan het uiteindelijke plan worden gemaakt. Het grote verschil in het maken van een plan voor een krimpopgave ten opzichte van een groeiopgave is dat het sociaal maatschappelijke deel veel belangrijker is. In de analysefase moeten ruimtelijk functionele ana-lyses gemaakt worden net als bij een groeiopgave. Ook moeten er sociaal maatschappelijke analyses ge-maakt worden die zich onder andere richten op de de-mografische verandering in het gebied. Om een goed overzicht te krijgen over de uitkomsten van de analy-ses kunnen de belangrijkste conclusies in een SWOT- analyse worden gezet.Bij het opmaken van de visie is ook het sociaal maat-schappelijke deel belangrijk omdat de visie moet zor-gen voor een breed draagvlak voor de plannen om ze realiseerbaar te krijgen.Het grootste verschil zit in het maken van het uitein-delijke plan. Er moet niet voor bevolkingsgroei maar voor bevolkingskrimp een plan worden gemaakt. Om een plan voor een stedenbouwkundige krimpopgave te maken zijn er door de Bauhaus Foundation zes tools (maatregelen) benoemd. Met gebruik van deze tools kan het uiteindelijke plan opgesteld worden.

De zes tools zijn:• Extensification, uitdunning• Demolition, sloop• Turning over, klein in plaats van groot• Freezing, bevriezen• Bonding, binden• Stimulation, stimulatie

De ruimtelijk functionele analyses:

- Cultuurhistorie- Monumenten inventarisatie- Waardevolle plekken in het gebied volgens betrokkenen- Grondgebruik- Verkeersstructuur- Aanwezige woningvoorraad- Aanwezige voorzieningen- Ondergronds netwerk/infrastructuur

De sociaal maatschappelijke analyses:

- Bevolkingsaantal en samenstelling huidig en over 30 jaar.- Benodigde woningvoorraad over 30 jaar- Benodigde voorzieningen over 30 jaar- Verwachtte bevolkingsontwikkeling in regio- Belangen betrokkenen- Beleid/visie van overheid - Aanpak bevolkingsontwikkeling in regio`s

Strengths

Weaknesses

Opportunities

Threats

De SWOT-analyse:


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Analyses

De analyses die gedaan worden kunnen onderver-deeld worden in twee soorten analyses, de ruimtelijk functionele en de sociaal maatschappelijke analyses. Om een overzicht te krijgen over de uitkomsten van de analyses kan er een SWOT-analyse gemaakt worden waarbij de belangrijkste conclusies overzichtelijk in een schema worden gezet.

Ruimtelijk functionele analysesDe ruimtelijk functionele analyses zijn dezelfde ana-lyses als ook bij een groeiopgave worden gedaan. Uit deze analyses wordt duidelijk welke functies zich in het gebied bevinden, welk type woningen waar staan, wat de historie van het gebied is, hoe de ontsluiting geregeld is etcetera. Al deze gegevens zijn nodig om een plan te maken wat goed op het gebied is afge-stemd.

Sociaal maatschappelijke analysesDe sociaal maatschappelijke analyses worden bij een groeiopgave vaak erg beperkt gedaan. Dit heeft als re-den dat er vaak nog niet duidelijk is wie de bewoners worden en er meestal voldoende (financieel) draag-vlak aanwezig is. Bij een krimpopgave is het belangrijk de inwoners een fijne leefomgeving te geven zodat ze niet zullen verhuizen naar een ander gebied en is het moeilijker om investeerders voor het plan te vinden. Daarom zijn de sociaal maatschappelijke analyses bij een krimpopgave een stuk belangrijker dan bij een groeiopgave. Uit deze analyses kan duidelijk worden waar vraag naar is in het gebied, wat de wensen van de betrokkenen zijn, wat het beleid van de overheid is en welke maatregelen in omliggende gebieden geno-men worden om met krimp om te gaan.Deze gegevens zijn nodig om een passende visie op te stellen.

Onder de sociaal maatschappelijke analyses valt ook de demografiche ontwikkeling in het gebied. Het is be-langrijk om te weten voor hoeveel en voor welke doel-groep het plan gemaakt moet worden omdat uit deze gegevens de benodigde woningvoorraad en voorzie-ningen voor de toekomst berekent kunnen worden.

SWOT-analysesOm een goed overzicht te krijgen over de analyses kun-nen de uitkomsten samengevat worden in een SWOT-analyse. In deze analyse staan alle sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het gebied die tijdens de analyses naar voren kwamen. De uitkomsten van de SWOT-analyse worden in een overzichtelijke tabel neergezet zodat er aan de hand van deze analyse een visie geformuleerd kan worden.


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Visie

Na het maken van de SWOT-analyses is er bekend welke sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen er in het gebied aanwezig zijn, aan de hand van deze gege-vens kan een visie opgesteld worden.

Bij het opstellen van een visie voor een krimpopgave is het belangrijk dat de visie ook naar buiten gebracht kan worden naar de bewoners en betrokkenen van het gebied. De visie moet de betrokkenen informeren en enthousiast maken voor het plan zodat er een breed draagvlak voor het plan komt en er mensen of onder-nemers zijn die mee willen helpen met de realisatie van het plan.

De visie kan op veel verschillende manieren worden opgesteld. De visie kan heel concreet het plan vertel-len of het kan een scenario schetsen waarna de be-trokkenen nog inspraak hebben. Afhankelijk van het doel van de visie kan deze gecom-municeerd worden aan de hand van plankaarten of al-leen met een pakkende zin en afbeeldingen (slogan).


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Planvorming

Aan de hand van de visie en het programma van eisen (PVE) kan er begonnen worden met het opstellen van een plan. Afhankelijk van de grootte en de complexiteit van het plan zullen er uitwerkingen op verschillende schaal en detailniveau`s gemaakt worden. Voor een krimpopgave kunnen er net als bij een groeiopgave structuurplannen, masterplannen, stedenbouwkun-dige plannen en inrichtingsplannen gemaakt worden.

Om in een gebied wat te maken heeft met bevolkings-krimp de negatieve gevolgen hiervan te beperken of om te keren in kansen zijn er door de Bauhaus Foun-dation zes tools opgesteld. Deze tools kunnen gebruikt worden om een plan te maken voor een krimpend ge-bied. Voor elke stedenbouwkundige krimpopgave kan een combinatie van deze tools gebruikt worden.

De zes tools die de Bauhaus Foundation heeft opge-steld zijn onder te verdelen in fysieke en maatschap-pelijke tools. Er zijn vier fysieke tools en twee maat-schappelijke tools opgesteld. De fysieke tools zijn gericht op het laten krimpen van een gebied op ver-schillende manieren. De maatschappelijke tools zijn gericht op het behouden of aantrekken van inwoners in een krimpend gebied.

De fysieke tools zijn:• Extensification, uitdunning• Demolition, sloop• Turning over, klein in plaats van groot• Freezing, bevriezen

De maatschappelijke tools zijn:• Bonding, binden• Stimulation, stimulatie

Volgebouwd gebied

Gebied na toepassing tool Extensification

Park in centrum Dessau

Particuliere tuin in centrum Halle

Weiland in centrum Dessau


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Extensification

Tool Extensification (uitdunning)

Bij gebruik van de fysieke tool extensification wordt de bebouwingsdichtheid van een gebied naar bene-den gebracht zonder dat het oppervlakte van het ge-bied verkleind wordt. De tool extensification kan op verschillende schaalniveau`s worden toegepast; bij gebieden en bij gebouwen.

Gebieden uitdunnenBij veel leegstand in een gebied kan het gebied uit-gedund worden door enkele gebouwen te slopen en de vrijgekomen ruimte een nieuwe functie met een lage intensiteit te geven. Als nieuwe functie voor het gebied kan er gekozen worden voor een openbaar park of plein, dit kost de gemeente echter wel geld aan aanleg en onderhoud. De vrijgekomen ruimte kan ook gebruikt worden als extra parkeerruimte, verpacht worden aan boeren die hun vee er laten lopen of stuk-ken grond kunnen aan bewoners worden uitgeleend. Als de grond aan inwoners wordt uitgeleend krijgen zij een stuk land in gebruik wat ze naar eigen wens mo-gen inrichten. Op deze manier worden de lege ruimtes ingevuld zonder dat het de gemeente geld kost. Ook-raken de bewoners meer gehecht aan hun woonplaats omdat ze er ook een stukje grond in beheer hebben. Dit zal als gevolg hebben dat ze minder snel zullen ver-huizen naar een ander gebied.

Uitdunning kan op verschillende manieren gebeuren,.Er kan één groot gebied ingericht worden als openbare ruimte of er kunnen over het gebied verspreidt kleine gebieden uitgedund worden. Op de afbeelding hier-naast is te zien dat in een gebied gebouwen gesloopt zijn en hiervoor parkeerplaatsen, groenvoorzieningen en een plein voor in de plaats komen. Het oppervlakte van het gehele gebied blijft gelijk.

Door het gebruik van de tool Extensification kan een gebied ook aantrekkelijker worden gemaakt als woon-ruimte. Er is meer plaats voor (semi) openbare ruimtes en plaatsen waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten en kunnen ontspannen.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het uit-dunnen van gebieden zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied wordt verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt aangepast• Er wordt gesloopt• Er wordt niks terug gebouwd• Er worden nieuwe functies aan het gebied toegevoegd• De verandering is blijvend• Deze tool kan in elk gebied worden toegepast

Impressie extensification gebouw

Toevoegen nieuwe functies in woongebouw


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Extensification

Gebouwen uitdunnen De tool extensification is ook voor gebouwen te ge-bruiken. Hierbij worden de leegstaande ruimten bin-nen een gebouw opgevuld met andere functies. De omvang van het gebouw verandert dus niet, alleen de invulling wordt aangepast.

Bij een appartementencomplex of flat zijn het vaak de onderste en bovenste verdieping die het eerst leeg komen te staan. Om deze lege ruimten op te vul-len kunnen de woningen op de begane grond worden ingericht als één grote parkeergarage of als individu-ele garages of bergingen. Op de bovenste verdieping kaneen buurthuis met dakterras komen of kunnen ruimten worden ingericht voor een ouderensoos, kin-deropvang, speelplaats, studeerruimte of een andere functie waar binnen het gebouw vraag naar is.

Door het toepassen van deze tool komen er geen ruimten leeg te staan in een woongebouw. Alle ruim-ten die niet meer worden gebruikt als woonruimte krij-gen een andere invulling. Hierdoor krijgt het gebouw minder snel een verpauperde uitstraling. Ook wordt het wonen in het woongebouw aantrekkelijker omdat binnen het gebouw veel functies aanwezig zijn Bewo-ners zullen dus minder snel verhuizen naar een ander gebouw.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het uit-dunnen van gebouwen zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied wordt verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt niet aangepast• Er wordt niet gesloopt• Er worden nieuwe functies aan het gebouw toegevoegd• De verandering is blijvend• Deze tool kan alleen in grotere woongebouwen toegepast worden

Volgebouwd gebied

Gebied na toepassing tool Demolition

Luchtfoto Halle

Plannen voor gehele sloop in Halle


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Demolition

Tool Demolition (sloop)

Bij het toepassen van de fysieke tool Demolition wor-den er gebouwen gesloopt en daarbij wordt ook de om-vang van het gebied of gebouw verkleind. Door middel van sloop kan de leefkwaliteit binnen een gebied of gebouw verhoogd worden. Er kunnen hele gebouwen of delen van een gebouw gesloopt worden.

Gehele sloop Door het slopen van gehele gebouwen kunnen er nieuwe structuren en verbindingen in een gebied ge-creëerd worden. Er wordt van buiten naar binnen toe gesloopt waarbij de vrijgekomen ruimte terug wordt gegeven aan de natuur en er dus landschap de stad binnenkomt. Op de afbeelding hiernaast is te zien dat door de sloop het gebied in tweeën is gedeeld en er een groene vin-ger het gebied binnen komt. Door het in tweeën delen van het gebied ontstaan er twee gebieden die beide kleiner en intiemer zijn. Doordat er groen de stad bin-nen komt wordt de leefkwaliteit van vooral de wonin-gen die aan het groen staan verhoogd.

Een voorbeeld van gehele sloop is de stad Halle, deze stad bestaat uit twee delen die gekoppeld zijn door een verbindingsas. Langs deze as wordt nu gesloopt om de verbinding tussen de twee stadsdelen te ver-beteren. Op de plankaart van Halle zijn met rood zes gebieden aangegeven waar gesloopt wordt om de ver-binding te verbeteren.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor gehele sloop zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt verkleind• De intensiteit van het gebied wordt niet verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt aangepast• Er wordt gesloopt• Er wordt niks terug gebouwd• Er worden geen nieuwe, te onderhouden, functies aan het gebied toegevoegd• De verandering is blijvend• Deze tool kan in elk gebied worden toegepast

Eentonige woongebouwen

Woongebouwen na gebruik tool Demolition

Lang woongebouw opgedeeld in blokken

Bovenste vijf verdiepingen gesloopt

Kunstwerk door sloop

Variatie in woningen door sloop


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Demolition

Gedeeltelijke sloopDoor gebouwen gedeeltelijk te slopen kunnen ze een nieuwe identiteit krijgen. Gedeeltelijke sloop kan na-melijk op veel verschillende manieren worden toege-past. Een lang woongebouw kan opgedeeld worden in kleinere blokken door er woningen tussenuit te slopen. Van een flat met meerdere verdiepingen kan een gebouw met alleen maar een begane grond wor-den gemaakt. Er kunnen nieuwe doorgangen tussen gebouwen komen of er kunnen balkons of dakter-rassen gevormd worden door middel van sloop. Van een gebouw zou ook een kunstwerk kunnen worden gemaakt.

Door het toepassen van gedeeltelijke sloop kan een wijk een nieuwe identiteit krijgen. Vooral in dichtbe-bouwde gebieden kan gedeeltelijke sloop een groot verschil maken. De gebouwen worden diverser en er zullen meer zichtlijnen tussen de gebouwen door ko-men waardoor het gebied een stuk minder vol zal lij-ken.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor gedeel-telijke sloop zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied wordt verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt niet aange-past• Er wordt gesloopt• Er wordt niks terug gebouwd• Er worden geen nieuwe functies aan het gebied toegevoegd• Er komen geen andere bewoners in het gebouw• De verandering is blijvend• Deze tool kan alleen in grotere woongebouwen worden toegepast

Volgebouwd gebied

Gebied na toepassing tool Turning over

Oude woongebouw

Nieuwe eengezinswoningen

Nieuwe appartementencomplexen


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Turning over

Turning over (van groot naar klein)

Bij het gebruik van de fysieke tool Turning over worden grote woongebouwen gesloopt en komen er minder woningen voor terug. Hierbij kan de bestaande struc-tuur bewaard blijven en wordt ook het oppervlakte uit-geefbare grond van het gebied niet verkleind. Doordat de bestaande structuur bewaard blijft scheelt dit in kosten voor het aanleggen van wegen en de onder-grondse leidingen. Deze kunnen gewoon hergebruikt worden, ook de functie van de grond blijft hetzelfde.

Op de afbeelding is te zien dat de bestaande struc-turen bewaard zijn gebleven en de grote woongebou-wen ingeruild zijn voor vrijstaande woningen op een middelgrote tot grote kavel. De vrijstaande woningen zullen erg gewild zijn omdat de bewoners hiervan evenveel ruimte hebben als in een woning in het bui-tengebied maar wel alle voorzieningen van de stad dichtbij hebben.

Als voorbeeld van het gebruik van deze tool is een pro-ject uit Leeuwarden gebruikt. Hier is een woongebouw van acht verdiepingen gesloopt en er worden eenge-zins woningen met maximaal drie verdiepingen voor terug gebouwd. De nieuwe eengezinswoningen zullen op dezelfde plaats komen als het oude gebouw zodat de infrastructuur grotendeels behouden kan blijven.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het ver-anderen van groot naar klein zijn:• Het oppervlakte uitgeefbare grond wordt niet ver-kleind• De intensiteit van het gebied wordt verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt niet aangepast, de structuur wordt juist hergebruikt• Er wordt gesloopt• Er worden minder gebouwen terug gebouwd• Er worden geen nieuwe functies aan het gebied toegevoegd• De verandering is blijvend• Deze tool kan allen worden toegepast als er minder vraag is naar grote appartementencomplexen of flatgebouwen en er meer vraag is naar woningen in een kleine korrel

Kunstwerk door buurtbewoners

Kunstwerk in wijk

Bevriezen met weiland

Bevroren gebied in Eisleben


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Freezing

Freezing (bevriezen)

Als er aangenomen wordt dat in een gebied de bevol-kingskrimp tijdelijk is of er verwacht wordt dat er voor het leegstaande gebied of gebouw weer een nieuwe functie gevonden kan worden kan ervoor gekozen wor-den om een gebied of gebouw te bewaren (bevriezen). Bij het bewaren van een gebouw of gebied wordt er niet veel veranderd. Het oppervlak en de intensiteit van het gebied blijft gelijk en er vindt geen nieuwbouw plaats. De toepassing van de fysieke tool Freezing is altijd tijdelijk.

Bevriezen van een gebiedHet bevriezen van gebieden gebeurt vooral na de sloop van gebouwen in een gebied dat wel aantrekkelijk is om in te wonen. Als er vraag komt naar meer woningen kunnen in deze gebieden weer nieuwe woningen wor-den gebouwd. In de tussentijd is het belangrijk dat het gebied er niet leeg en verwaarloosd uit gaat zien maar dat er iets mee gedaan wordt. Zo kunnen er bloemen-velden of `wilde` natuur komen maar er kan ook een openlucht kunsttentoonstelling van gemaakt worden. Belangrijk is dat het duidelijk is dat de functie in het gebied tijdelijk is. Bijvoorbeeld in Eisleben zijn tuinen in het centrum aangelegd tussen woningen in. Om elk van deze tuinen staan muurtjes met daarin rode deuren die de tijdelijkheid van het project aangeven. Zodra er weer vraag is naar meer woningen kan de tuin worden opgeheven en kunnen er woningen worden te-ruggebouwd.

Om een goede invulling voor een gebied te vinden is participatie van buurtbewoners een goed middel. Zij kunnen ideeën aanbrengen of meehelpen met het uitvoeren van plannen. Zo kan er bijvoorbeeld kunst worden tentoongesteld wat door buurtbewoners ge-maakt is. Hierdoor wordt de buurt aantrekkelijker voor de bewoners.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het be-vriezen van gebieden zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied wordt niet verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt niet aangepast• Er wordt wel gesloopt• Er wordt niks terug gebouwd• Er kunnen nieuwe functies aan het gebied worden toegevoegd• De verandering is niet blijvend• Deze tool kan in elk gebied worden toegepast

Gebouw in Aschersleben

Gebouw in Aschersleben na gebruik tool Freezing

Bevriezen gebouw door projecteren films

Bevriezen gebouw door toevoegen natuur

Bevriezen gebouw door kunstenaar


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Freezing

Bevriezen van gebouwen Als er een monumentaal gebouw leeg komt te staan of een gebouw tijdelijk leegstaat kan het bewaard (bevroren) worden op veel verschillende manieren. Belangrijk bij het bewaren van een gebouw is dat het er niet verpauperd uit gaat zien omdat het dan een ne-gatief teken van krimp wordt en het de kwaliteit van de hele wijk naar beneden brengt.

Een gebouw kan bewaard worden door; er bordrecla-me op te plaatsen, er films op te projecteren, er plan-ten tegen op te laten groeien, een kunstenaar het ge-bouw laten beschilderen of iets dergelijks. Er kan ook voor gekozen worden om de buurtbewoners mee te la-ten werken aan het bewaren van het gebouw zodat het gebouw voor hen iets gaat betekenen. Bijvoorbeeld in Aschersleben, Duitsland is een gebouw bewaard door inwoners van de stad schilderijen te laten maken die voor de ramen van het gebouw geplaatst zijn. Op deze manier is het gebouw op een goedkope manier be-waard en zijn de bewoners betrokken geraakt bij het gebouw.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het be-vriezen van gebouwen zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied wordt niet verlaagd• De stedenbouwkundige structuur wordt niet aangepast• Er wordt niet gesloopt• Er wordt niks terug gebouwd• Er kunnen nieuwe functies aan het gebied worden toegevoegd• De verandering is niet blijvend• Deze tool kan in elk gebied worden toegepast

Gebouw

Gebouw na toepassing tool Bonding

Bonding door stimuleren huisbezit

Bonding door bewonersparticipatie

Bonding door bewonersparticipatie


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Bonding

Bonding (binden)

Bonding is een maatschappelijke tool, het heeft niet als doel om een gebied te laten krimpen maar om de mensen die in een gebied wonen te binden aan hun woongebied zodat ze niet zullen verhuizen.

Er wordt vanuit gegaan dat als mensen zich prettig voe-len in hun leefomgeving en zich daarmee verbonden voelen ze minder snel zullen verhuizen. Vooral huur-ders van woningen voelen zich niet gauw verbonden met hun leefomgeving. Daar kan verandering in wor-den gebracht door deze mensen mee te laten beslis-sen over hoe hun omgeving eruit gaat zien. Mensen krijgen zo de kans om hun woonomgeving en woon-gebouw precies naar hun wensen in te richten zodat ze zich thuis voelen in hun omgeving.

Inwoners van een gebied kunnen betrokken worden bij grote veranderingen die het hele gebied aangaan maar ook bij veranderingen die alleen hun woonge-bouw aangaan. Op de afbeelding is te zien hoe een gebouw kan veranderen als bewoners hun ideeën kunnen doorvoeren. Waar het gebouw eerst eentonig is heeft het nu meerdere functies, kleuren en uiterlijk. Het gebouw wordt zo voor de bewoners aantrekkelijker en het heeft een betere uitstraling naar de buurt toe. Bij het gebruik van de tool Bonding is veel mogelijk, er kan gesloopt, aangepast en bijgebouwd worden, er kunnen functies worden toe gevoegd of weggehaalt etcetera.

Een andere manier om mensen aan een gebied te binden is door het kopen van woningen te promoten. Mensen met een koopwoning voelen zich namelijk meer verbonden met hun buurt dan mensen die een woning huren omdat een deel daarvan hun eigendom is. Om mensen zich te laten binden aan hun buurt kan huurders ook aangeboden worden hun huurwoning te kopen. Er zijn ook andere eigenaarsvormen mogelijk, bijvoorbeeld het gezamenlijk opkopen van een ge-bouw met meerdere particulieren of het gedeeltelijke eigendom van woningen. Door de overheid in samen-werking met woningcorporaties kunnen deze eigen-domsvormen gepromoot worden.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het binden van mensen aan hun leefomgeving zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied wordt niet verlaagd• De stedenbouwkundige structuur kan aangepast worden• Er kan gesloopt worden• Er kan terug gebouw worden• Er kunnen nieuwe functies aan het gebied worden toegevoegd• Er is veel bewonersparticipatie nodig• De verandering is blijvend• Deze tool kan in elk gebied worden toegepast

Gebied

Gebied na toepassing tool Stimulation

Lutherstadt Eisleben

De Blauwe stad

Ecologische wijk met earthships


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Tool: Stimulation

Stimulation (stimulatie)

De tool Stimulation is een maatschappelijke tool die erop gericht is om mensen naar een gebied toe te trek-ken. De enige manier waarop een wijk nog kan groeien is door de wijk voor een bepaalde doelgroep erg aan-trekkelijk te maken.

Bestaande wijken zouden kunnen worden omgebouwd naar wijken met een thema. Bijvoorbeeld een nostal-gische wijk die helemaal is afgestemd op ouderen of een ecologische wijk waar alles duurzaam is ingericht en waar geen auto`s mogen komen. Voor immigranten uit bijvoorbeeld Turkije zou een Turkse wijk kunnen worden ingericht. Een voorbeeld van een themawijk in Nederland is de Blauwe stad in Groningen, deze is ingericht voor 55+ers uit de Randstad. De slogan van deze wijk is Àls het echt is, is het Blauwe stad`.

Bij toepassing van de Tool stimulation moet er goed geanalyseerd worden of er wel vraag is naar de wijk die gebouwd gaat worden. Bij de Blauwe stad in Gronin-gen is dit niet goed gedaan waardoor er nu nog maar 10% van de geplande woningen gerealiseerd zijn. De tool stimulation kan niet overal toegepast worden. Als alle gemeenten deze tool toepassen om te groeien zal dit niet werken omdat daar niet genoeg inwoners voor zijn.

Stimulation kan ook op economische stimulatie slaan, bijvoorbeeld door een gebied aantrekkelijk te maken voor toeristen die de stad economisch ondersteunen. De stad Eisleben heeft de hele binnenstad ingericht ter herdenking van de reformator Maarten Luther die daar geboren is. Op deze manier proberen ze meer bezoekers naar Eisleben te trekken die de economie kunnen stimuleren.

Specifieke condities en randvoorwaarden voor het sti-muleren van een gebied zijn:• Het bebouwde oppervlak wordt niet verkleind• De intensiteit van het gebied kan worden verlaagd• De stedenbouwkundige structuur kan worden aangepast• Er kan worden gesloopt• Er kan worden terug gebouwd• Er kunnen nieuwe functies aan het gebied worden toegevoegd• De verandering is blijvend• Deze tool kan niet in alle gebieden tegelijkertijd toe-gepast worden omdat het bevolkingsaantal krimpt en dus niet alle gebieden hun inwonersaantal kunnen la-ten groeien.

Fysieke Tools Maatschappelijke Tools Extensification Demolition Turning over Freezing Bonding Stimulation

Gebied Gebouw Geheel Gedeeltelijk Gebied Gebouw

Verkleining bebouwde oppervlak

Verlaging intensiteit

Aanpassing stedenbouwkundige structuur

Sloop

Terug bouwen gebouwen

Toevoegen nieuwe (te onderhouden) functie

Verandering bewoners

Veel inwoners participatie

Verandering is blijvend

Onbeperkt toepasbaar


Stappenplan

Aanpak krimpopgaven

1) Analyses

2) Visie

3) Planvorming

Conclusie stappenplan

Fysieke Tools Maatschappelijke Tools Extensification Demolition Turning over Freezing Bonding Stimulation

Gebied Gebouw Geheel Gedeeltelijk Gebied Gebouw

Verkleining bebouwde oppervlak

Verlaging intensiteit

Aanpassing stedenbouwkundige structuur

Sloop

Terug bouwen gebouwen

Toevoegen nieuwe (te onderhouden) functie

Verandering bewoners

Veel inwoners participatie

Verandering is blijvend

Onbeperkt toepasbaar

Conclusie stappenplan

Bij het oppaken van een krimpopgave is het erg be-langrijk dat dit met de juiste mensen gebeurd. Sacon zou een erg goede partij zijn om mee te nemen in een werkgroep omdat binnen Sacon al meerdere vak-disciplines vettegenwoordigd zijn, en zij gewend zijn om met meerdere vakdisciplines samen te werken.

Het stedenbouwkundige stappenplan zou bij alle krimpopgaven gevolgd kunnen worden. Het moet alleen voor elke opgave een andere invulling krijgen. Elk gebied moet weer op andere dingen geanalyseerd worden, elk project heeft een andere visie nodig en afhankelijk van het gebied en de visie kunnen er weer andere tools in worden gezet.In onderstaande tabel is overzichtelijk weergegeven waarvoor en onder welke omstandigheden de tools het best gebruikt kunnen worden.

janeemogelijk

niet van toepassing

Voorbeeldprojecten

Voorbeeldprojecten

Dessau

Bauhaus school

Dessau

Fokker

Dessau, Saksen Anhalt

Dessau, Duitsland


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Dessau, Duitsland

Dessau is een stad liggend in midden Duitsland die net als vele andere Duitse steden tijdens de industri-ële revolutie fors gegroeid is en nu te maken heeft met bevolkingskrimp en leegstand.

Dessau is gelegen in de deelstaat Saksen-Anhalt, tot 1945 was Dessau ook de hoofdstad van deze deel-staat. Dessau ontstond in de 13e eeuw als relatief kleine plaats aan de rivier de Elbe. Vanaf de 19e eeuw begon de stad hard te groeien doordat het door zijn gunstige ligging meeprofiteerde van de industriële revolutie. Tijdens de eerste wereldoorlog groeide Des-sau nog verder uit doordat de Fokker fabriek zich in Dessau vestigde.

Vandaag de dag is Dessau vooral bekend door het ge-bouw van de kunsthogeschool Bauhaus dat van 1925 tot 1932 in Dessau plaats had. Het schoolgebouw van Bauhaus is een om de architectuur zeer geroemd ge-bouw wat wereldberoemd is geworden.

Dessau heeft zijn stadsplan bekend gemaakt in mei 2006. In 2007 zijn de eerste projecten opgeleverd. Het plan voor Dessau is een flexibel plan zonder geplande einddatum, als de bevolkingskrimp stopt is ook het plan voor Dessau afgerond.

Gegevens DessauLand: DuitslandDeelstaat: Saksen-AnhaltGemeente: Dessau-RosslauOppervlakte stad: 245 km2 Hoogst aantal inwoners: 110.000Aantal inwoners recent: 73.000

6) Leegstand naar type woning

7) Woning leegstand centrum en buitenwijken5) Verdeling inwoners over woningtypen

3) Twee centra in Dessau


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Ruimtelijk functionele analyses

1) Dessau is een van de vele Duitse steden die tijdens de industriële revolutie fors gegroeid zijn en nu te groot zijn voor hun aantal inwoners.

2) Dessau heeft vrij veel openbaar groen in en om het centrum. Tegen het centrum aan liggen veel parken en enkele van deze parken lopen ook deels het centrum in. In het centrum zijn ook enkele kleinere groenvoor-zieningen te vinden.

3) Dessau heeft geen sterk centraal centrum maar twee centra waarover alle aanwezige voorzieningen zijn ver-spreid. De stad heeft dus geen sterke centrale kern.

4) Net buiten het centrum van Dessau ligt het Dessau-Worlitzer Gartenreich een natuurgebied wat op de World UNESCO lijst staat. Dit gebied trekt veel mensen naar Dessau toe.

5) De meeste inwoners van Dessau wonen in appar-tementen/flats. (37%). Ook veel mensen wonen in grondgebondenwoningen (24%)

6) De woningen die het meest leegstaan zijn de wonin-gen die voor 1948 gebouwd zijn. Deze woningen zijn slecht onderhouden en 42% ervan staat leeg.

7) De leegstand van gebouwen vindt in Dessau vooral in het centrum plaats, in de woonwijken buiten het centrum is niet of nauwelijks leegstand.

8) Het grootste deel van de woningvoorraad bestaat uit woningen met vier kamers.

3) Vergrijzing en ontgroening inwoners

5) Verandering in woonsamenstelling

6) Migratie en immigratie Dessau

4) Verhoudingen woonsamenstelling naar leeftijd


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Sociaal maatschappelijke analyses

1) In het centrum van Dessau zijn vrij veel actieve ver-enigingen te vinden met een eigen clubhuis. Hiernaast zijn er nog meer verenigingen en stichtingen zonder vast clubhuis.

2) Het bevolkingsaantal is van 1991 tot 2010 gedaald met 22.381 inwoners (23,6%) en zal tot 2020 nog eens dalen met 4489 inwoners (5%).

3) De bevolking zal gaan vergrijzen en ontgroenen, het aandeel jongeren (0-24) krimpt van 29% naar 16%, het aandeel werkbevoegden (25-64) krimpt van 56% naar 53%. Het aandeel ouderen (65+) daarentegen stijgt van 14% naar 30%.

4) De huidige woonsamenstelling is dat jongeren het meest in een huishouden met vier personen wonen en dat ouderen het meest in een huishouden van één of twee perso(o)n(en) wonen.

5) De woningbehoefte zal blijven dalen tot 2020. De samenstelling van de woningmarkt zal procentueel wel dezelfde verhoudingen behouden.

6) Dessau verliest elk jaar inwoners aan de grotere ste-den in de omgeving maar krijgt inwoners uit kleinere steden uit de omgeving. Het migratiesaldo is negatief.


Samengevoegde SWOT

Strengths

- Het Dessau- Worlitzer Gartenreich (UNESCO landschap)

- Vitale buitenwijken zonder veel leegstand

- Veel actieve verenigingen voor sport

en vrijetijdsbesteding binnen Dessau

Weaknesses

- Dessau heeft geen sterk centrum - Veel leegstand in het centrum - Woningen van voor 1948 in het

centrum zijn slecht onderhouden en een groot gedeelte staat leeg

- Bewoners werden niet meteen bij

het plan betrokken waardoor er niet heel veel draagvlak onder inwoners is

- Het inwonersaandeel daalt nog steeds

- Veel vergrijzing en ontgroening in het centrum

Opportunities

- Versterken positie van Dessau Gartenreich door vrijkomende ruimte groen in te richten

- Verenigingen in Dessau betrekken

bij het uitwerken van het stadsplan

Threats

- Versnippering van de stad door het ontbreken van een sterke centrale kern

- Geen inwoners participatie krijgen

door het kleine draagvlak voor het plan onder de inwoners

Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

SWOT-analyse

Spandoek met visie

Omranding gebieden voor krimpopgave op posters

Werkelijke omranding gebied voor krimpopgave

Posters met visie

Spandoeken met visie


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Visie

Uit de analyses bleek dat een sterkte punt van de stad Dessau het Dessau-Worlitzer tuinenrijk is. Dit park be-paalt ook deels de identiteit van de stad. Vanuit dit oogpunt is de visie ontstaan met de slogan:

`Wo gebaude fallen…… entsthehen garten, …. Spielen kinder,… bluhen blumen, zwitschen vogel, … Wachsen eichen`

Als er in de stad Dessau gebouwen gesloopt worden wordt de leegstaande ruimte opgevuld met groene ruimtes. Er kunnen bijvoorbeeld tuinen, speelplaat-sen, boomweiden etcetera ontstaan.

De visie van het plan voor Dessau is goed gepubli-ceerd. In Dessau zijn veel spandoeken opgehangen met delen van de visie erop en er zijn enkele gebieden aangewezen waar gebouwen gesloopt zijn. Deze ge-bieden zijn met rode planken omrand zodat duidelijk is dat deze gebieden onder de krimpopgave vallen.

Pixelindeling Dessau, uit het masterplan 2004

Gebruikte tool: Extensification van gebieden


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Planvorming

De belangrijkste krimpprojecten in Dessau zijn het opdelen van de stad in pixels en het geven van een nieuwe invulling aan de pixels als het gebouw op een pixel gesloopt wordt. Er wordt een sterker centrum ge-realiseerd en er is een route langs alle krimpprojecten gelegd.

Pixels Vanuit de visie werd het plan gemaakt om het centrum van Dessau uit te dunnen. Er worden enkele kernen gevormd waartussen groene ruimten zullen liggen. Deze groene ruimten zullen op verschillende manieren worden ingericht.Om dit plan uit te werken is de stad in ` pixels` opge-deeld, dit zijn ruimtes van 20 m bij 20 m. Als er een gebouw gesloopt wordt komen in de vrijgekomen pixels verschillende soorten groen. Op naaststaande afbeeldingen zijn de pixels te zien. De grijze pixels zijn de huidige situatie en de gekleurde pixels geven aan waar gebouwen voor groen om zijn geruild.

Omdat van te voren niet duidelijk is welke gebouwen wanneer leeg komen te staan en gesloopt zullen wor-den is er ook niet te plannen waar de groene ruimten zullen komen. Verwacht wordt Dessau nog zeker tot 2030 zal krimpen. Vanaf het begin van het plan (2005) tot het einde zullen er steeds meer gebouwen omge-ruild worden voor groene ruimten. Op naaststaande afbeeldingen is alleen een indicatie gegeven over hoe-veel groene ruimten er ongeveer zullen komen.

Het plan voor de groene pixels is een zeer flexibel plan. In het masterplan uit 2004 staat aangegeven waar groen zou kunnen komen. Het is afhankelijk van de (demografische)ontwikkeling die Dessau meemaakt of deze plaatsen ook vrij zullen komen zodat er groene ruimten geplaatst kunnen worden. Vanaf het begin van het plan (2005) tot het einde zullen er steeds meer gebouwen omgeruild worden voor groene ruimten.

Eiken vijf

Particuliere kruidentuin op landclaim Fietscrossbaan op landclaim

Wilde natuur `Wilde natuur` in aanleg

Eiken vijf

Landclaim model

Wilde natuur

Gebruikte tool: Extensification van gebieden

Gebruikte tool: Extensification van gebieden Gebruikte tool: Extensification van gebieden

Gebruikte tools: Extensification van gebieden Bonding van inwoners

Gebruikte tools: Extensification van gebieden Bonding van inwoners


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Groene ruimtenIn de vrijgekomen pixels komen groene ruimten. Voor de invulling van deze groene ruimten zijn drie moge-lijkheden; planting van een eiken vijf, uitgeven van de grond als landclaimmodel en het plaatsen van wilde natuur. Elk van deze mogelijke inrichtingen is onder-houdsarm zodat het de gemeente niet veel geld kost.

Eiken vijfDit zijn vijf eiken die in de vorm van het vijfje op een dobbelsteen zijn geplaatst. De eiken vijf is een vorm van boombeplanting die door de engelsen is meege-bracht naar Dessau en nu veel voorkomt in het Garten-reich van Dessau.

Landclaimmodel claimDe landclaims zijn stukken land die aan particulieren of verenigingen in bruikleen worden gegeven. Deze inwoners hebben dan hun eigen stukje grond wat ze semi-openbaar mogen inrichten en onderhouden. Op deze grond mogen tuinen, speelvelden, fietscross banen etcetera worden gemaakt. Vanuit de gemeente worden er maar enkele spelregels meegegeven voor de inrichting en het gebruik van de grond De grond moet (semi-) openbaar worden ingericht en mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden. Op deze manier wil de gemeente het nemen van een Landclaim aantrekkelijk maken voor burgers. Elk stuk land wat als landclaimmodel wordt uitgegeven hoeft de gemeente namelijk niet te onderhouden.

Wilde natuurVrijkomende stukken land kunnen ook als ` wilde na-tuur` worden gebruikt. Op het vrijgekomen stuk land worden dan veel bloemzaden uitgestrooid en verder wordt er niks aangedaan. Het is de bedoeling dat op deze manier wilde bloemenvelden midden in het cen-trum ontstaan.

Elke pixel wordt met een verschillende groene ruim-te ingericht. De pixels hebben een oppervlakte van 400m2 omdat op deze grootte de eiken vijf goed ge-plaatst kunnen worden en dit oppervlak nog goed door een particulier te onderhouden is.

Roter faden route door DessauCentrum na transformatie

Analyse Centrum

Markering Roter fadenGebruikte tool: Stimulation van de economie


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

CentrumUit de analyses kwam naar voren dat Dessau geen sterke centrale kern had maar dat het centrum en de voorzieningen over twee kernen waren verdeeld. In het masterplan uit 2004 is bepaald dat Dessau in ver-schillende kernen zal worden opgedeeld. Op de plaats van het meest centraal gelegen centrum zal een kern komen met daarin de meeste voorzieningen. Deze kern zal dienst gaan doen als centrum met winkels en andere voorzieningen van Dessau. Op deze manier hopen ze een vitaal en krachtig centrum te krijgen in plaats van veel verspreide voorzieningen.

Roter faden De Roter faden is een route die door Dessau loopt langs de krimpprojecten in het centrum. Deze route was eerst als communicatiemiddel voor de inwoners bedoeld maar wordt nu ook veel gebruikt om bezoe-kers rond te leiden. De route is te lopen maar er zijn ook ondernemers in Dessau die fietsen verhuren en rondleidingen aanbieden. Op deze manier worden er bezoekers naar Dessau getrokken die ook de plaatse-lijke economie stimuleren.


Voorbeeld

projecten

Dessau

analyses

visie

planvorming

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Gebruikte toolsDe tools die gebruikt zijn voor het ombouwen van Des-sau zijn Extensification, Bonding en stimulation. Er zijn gebouwen gesloopt en daar is openbare ruimte voor in de plaats gekomen (Extensification). De inwo-ners van de stad zullen meer gehecht raken aan hun stad omdat ze er een deel van kunnen krijgen en mee kunnen helpen om hun stad er mooi uit te laten zien. Dit kunnen ze doen door een stuk grond aan te nemen en hier iets moois van te maken (Bonding). Door de Roter faden route zullen er meer bezoekers naar de stad komen die de plaatselijke economie kunnen ver-sterken (Stimulation).

ConclusieIn Dessau is de krimpopgave goed opgepakt. Het plan is vroegtijdig opgesteld waardoor de gevolgen van de bevolkingskrimp beïnvloed kunnen worden. Als er nu gebouwen leeg komen te staan en beginnen te ver-pauperen is er meteen een nieuwe functie voor dat stuk grond, namelijk de groene ruimten. Doordat er voldoende analyses gemaakt zijn is het plan goed af-gestemd op het gebied.

De opgemaakte visie is goed geformuleerd en goed gecommuniceerd met de bewoners. De slogan van de visie `Waar gebouwen vallen; spelen kinderen, groei-en eiken, bloeien bloemen etcetera.`` is een fysieke slogan. Deze slogan geeft weer wat er gaat gebeuren als een gebied in het centrum leeg komt te staan maar laat ook weten dat er nog ruimte is in het bepalen van een nieuwe invulling voor het gebied. Het communiceren van de visie is gebeurd met behulp van posters, borden en kaarten en is ook in het gebied zelf weergegeven. Rondom de leegstaande gebieden zijn rode planken geplaatst die laten zien dat in dat gebied een krimpproject komt. Op deze manier gaat het plan leven bij de inwoners en blijft het niet alleen een plan op papier.

Het uiteindelijke plan is goed doordacht. Slim is dat het plan flexibel is en dus met de bevolkingskrimp kan meegroeien. Hoe meer bevolkingskrimp hoe meer lege pixels die als groene ruimten kunnen worden in-gericht. De inrichting van de leegkomende pixels met groene ruimten die weinig onderhoud kosten is een slimme oplossing om het plan financieel haalbaar te maken.De Roter faden route heeft ook een toegevoegde waar-de voor het gebied. Er zullen door deze route meer be-zoekers naar Dessau komen die de plaatselijke econo-mie zullen stimuleren.

Een bedreiging voor Dessau is nog wel steeds dat het centrum kan gaan versnipperen als er teveel groene ruimten komen.

Eisleben

Geboortehuis Maarten Luther

Maarten Luther

Eisleben

Eisleben, Saksen Anhalt

Eisleben, Duitsland


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Lutherstadt Eisleben, Duitsland

Eisleben is een in het midden van Duitsland gelegen stad die bekend is geworden als de geboorte- en sterfstad van de reformator Maarten Luther. Om hem te eren en om de stad een identiteit mee te geven noemt men Eisleben dan ook Lutherstadt Eisleben. Samen met het plaatsje Wittenberg waar Maarten Luther heeft gewoond staat Eisleben op de UNESCO wereldlijst.

Doordat de werkgelegenheid in Eisleben na de indus-triële revolutie achteruit is gegaan is ook het inwoners-aantal gedaald. Hierdoor staan er nu woningen leeg in de buitenwijken en in het centrum van Eisleben.

De grootste projecten in Eisleben zijn gebaseerd op het aantrekken van bezoekers om de ecocnomie te stimuleren. Er wordt een deel van de binnenstad op-geknapt en er komt een wandelroute langs het geboor-tehuis van Maarten Luther, het huis waar hij gestorven is en langs projecten over zijn leven.

In 2001 is het stadsplan voor Eisleben aangenomen en momenteel zijn al grote delen van de projecten ge-realiseerd. In de binnenstad zijn de openbare ruimten al opgeknapt maar staan nog wel enkele gebouwen die aan renovatie toe zijn. Van de wandelroute zijn ook de meeste projecten al gerealiseerd.

Gegevens EislebenLand: DuitslandDeelstaat: Saksen-AnhaltGemeente: Mansfeld-SudharzOppervlakte stad: 143 km2 Hoogste aantal inwoners: 33.000Aantal inwoners recent: 25.000

4 & 5) Verkeerssituatie

6) Monumenten in binnenstad

7) Wijken met tekorten

1) Leegstand in het Eisleben

2) Leegstand in centrum

3) Aanwezige en mogelijke groenvoorzieningen


Ruimtelijk functionele analyses

1) Bruto genomen staat in Eisleben 23,9% van de wo-ningvoorraad leeg.

2) Ook in het centrum van Eisleben staan meerdere gebouwen leeg

3) In het centrum is al aardig veel groen aanwezig maar er zijn ook plekken waar nieuw groen aangelegd zou kunnen worden.

4) De binnenstad van Eisleben is ingedeeld in ruimtes die alleen voor voetgangers en fietsers toegankelijk zijn en openbare wegen.

5) De verkeerssituatie in de stad is op de indeling van de binnenstad aangepast, er loopt een hoofdstraat om het binnencentrum heen en sommige wegen zijn alleen voor voetgangers en/of fietsers ingericht.

6) Eisleben heeft een zeer monumentale binnenstad die door meerdere instanties beschermd wordt. Er zijn veel monumenten in de stad aanwezig en het gebied om deze monumenten wordt gezien als monumentaal gebied en is ook beschermd. De oude binnenstad wordt aangemerkt als archeologisch waardevol en een deel van de stad staat op de UNESCO wereldlijst.

7) In de stad zijn meerdere wijken gekenmerkt als `wij-ken met kansen`, dit zijn de betere wijken. Er zijn ook wijken gekenmerkt als `wijken met tekorten` deze wij-ken voldoen (deels) niet meer aan de huidige eisen en hebben renovatie nodig.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

3 & 4) Het inwonersaantal in Eisleben en de binnenstad

5) Vergrijing en ontgroening

1) De natuurlijke bevolkingsontwikkeling van Eisleben 2) De ruimtelijke bevolkingsontwikkeling van Eisleben


2) De ruimtelijke bevolkingsontwikkeling van Eisleben

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Sociaal maatschappelijke analyses 1) De natuurlijke bevolkingsontwikkeling in Eisleben heeft vanaf 1991 sterk in de min gestaan. Dit heeft als reden dat het geboortecijfer lager is dan het sterfte-cijfer.

2) De ruimtelijke bevolkingsontwikkeling staat ook sinds 1991 in de min. Dit heeft als reden dat er meer mensen vanuit Eisleben verhuizen naar andere ge-meenten dan dat er mensen vanuit andere gemeenten naar Eisleben vertrekken.

3) De bevolking van Eisleben bestond in 1990 nog uit 28.976 inwoners, tot 2010 is dit gedaald met 27% tot 21.148 inwoners. Verwacht wordt dat het tot 2020 nog eens zal dalen met 10% tot 18.178 inwoners.

4) Het inwonersaantal van de binnenstad is van 1990 tot 2005 gekrompen met 19.8%. Van 7.738 tot 6.208 inwoners.

5) Het aantal inwoners met een leeftijd van 65+ is ge-stegen vanaf 1995 tot 2005 en het aantal jongeren is gedaald. Er is sprake van vergrijzing en ontgroening in Eisleben.

6) Eisleben heeft vrij veel werklozen, dit komt doordat er steeds meer fabrieken en werkgevers vertrekken uit Eisleben en omstreken.

7) De bewoners van Eisleben zijn trots op het imago van de stad als Lutherstadt.


Strengths

- De stad heeft als identiteit dat het de geboorte en sterfplaats van Maarten Luther is.

- De stad heeft een monumentale binnenstad waarvan een deel op de UNESCO wereldlijst staat.

- Veel wijken in de stad zijn wijken met kansen.

- De inwoners zijn trots op de identiteit van

Eisleben als geboortestad van Maarten Luther

Weaknesses

- In de stad staat 23,9 % van alle woningen leeg.

- In de binnenstad die als visitekaartje gebruikt gaat worden is de bevolking gekrompen en staan ook meerdere woningen leeg.

- Weinig ruimte voor openbaar groen en parkeren in het centrum

- Krimpende bevolking vanaf 1990 - Een negatieve natuurlijke

bevolkingsontwikkeling en ruimtelijke bevolkingsontwikkeling in de stad

Opportunities

- De vrijgekomen ruimte kan gebruikt worden om de identiteit van Eisleben als geboortestad van Luther te versterken.

- Door de krimp komt er meer ruimte vrij voor openbaar groen in het centrum.

- Er komt ruimte voor een verbinding met Wittenberg (de plaats waar ook veel Maarten Luther gerelateerde monumenten staan)

- Inwoners kunnen gebonden worden aan de

stad door het imago van Eisleben als Lutherstad te versterken

Threats

- Leegstand en verloedering in de vele monumenten

- Leeglopende stad door de aanhoudende

krimp

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

SWOT- analyse

De visie op een gebouw in de binnenstad

Visieborden in de binnenstad

Rode deur als herkenning van tijdelijke projecten

Communicatiekaart met visie voor bewoners

Officiele logo krimpopgave Eisleben


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Visie

In de SWOT analyses staat onder strenghts het imago van Eisleben als Lutherstadt. De inwoners zijn erg trots op dit imago en een deel van de stad staat om deze reden op de UNESCO wereldlijst.

Eisleben heeft in de visie voor het stadsplan met drie woorden de doelen omschreven. De slogan van de visie `` GemeinschaftswerK3, Kleiner, Kluger, Koope-rativ`` geeft weer dat in nauwe samenwerking met de bewoners Eisleben kleiner, slimmer en coöperatiever ingericht zal worden.

Met kleiner en slimmer wordt het slimme slopen van gebouwen bedoeld. De bedoeling is zo te slopen dat de kwaliteit van de openbare ruimte en de blijvende woningen verbeterd wordt. Bijvoorbeeld door wonin-gen te slopen zodat andere woningen en parken meer zonlicht krijgen. Met coöperatiever wordt het betrekken van inwoners en belanghebbenden bij de planvorming en realisatie bedoeld zodat het plan door veel mensen gemaakt wordt en ook door velen ondersteund zal worden.

De visie van Eisleben is goed met haar inwoners en andere betrokkenen gecommuniceerd zodat iedereen weet wat er met de stad gaat gebeuren. De visie is on-der andere gecommuniceerd door middel van posters, kaarten en logo`s op gebouwen. De visie wordt ook als herkenningsteken gebruikt voor alle reclame en uitno-digingen over de krimpopgave naar bewoners en be-trokkenen. De plekken waar tijdelijke krimpopgaven worden gerealiseerd zijn gemarkeerd met een rode deur. Hierdoor weten bewoners dat de veranderingen blijven totdat er een andere invulling voor het gebied is gevonden.

Visitekaart gebied

Leegstaande gebouwen in visitekaart gebied

Parkeerplaats in centrum omrand met een muurtje

Openbare tuin in centrum omrand met een muurtje

Muur met ruime hoogte om stadscontouren te behouden

Gebruikte tool: Freezing van gebieden



Gebruikte tool: Stimulation van de economie


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Planvorming

De krimpopgave in Eisleben bestaat uit twee grote projecten; het realiseren van een visitekaartgebied en het aanleggen van een route langs projecten over het leven van Maarten Luther. Naast deze projecten komt er meer openbaar groen in de stad, wordt er gesloopt en gerenoveerd en wordt de verkeersstructuur aange-past.

VisitekaartgebiedVanuit de visie `` GemeinschaftswerK3, Kleiner - Klu-ger - Kooperativ`` wordt de krimpopgave opgepakt. Om de stad slimmer en coöperatiever te maken wordt een deel van de binnenstad als visitekaartje ingericht. Op het kaartje is dit deel met zwart en paars aangege-ven. De maatregelen die in dit gebied genomen gaan worden zijn sloop van enkele gebouwen en renovatie van andere gebouwen.

In het `visitekaartje-gebied` staan meerdere monu-menten waarvan er enkele leegstaan. Deze gebouwen zijn vaak verloederd doordat ze al een tijdje leegstaan en slecht onderhouden zijn. Ze mogen niet gesloopt worden dus worden ze gerenoveerd en wordt er ge-zocht naar een nieuwe invulling voor deze gebouwen.

Gebouwen die leegstaan en in slechte staat verkeren worden gesloopt. Voor deze woningen komen parkeer-plaatsen of openbare ruimten terug. Het straatbeeld van de binnenstad van Eisleben wordt bepaald door rijen aaneengesloten woningen. Door de contouren van deze woningblokken wordt ook het stratenpa-troon bepaald. Als er gebouwen gesloopt worden kan dit het straatbeeld van de binnenstad aantasten waardoor het zijn historische waarde verliest. Om dit te voorkomen is ervoor gekozen om de braakliggende kavels te omranden met een muur met ruime hoogte. Op deze manier blijft het patroon van aaneengesloten rijen woningen bestaan en wordt het straatbeeld niet aangetast. De muren worden van hetzelfde materiaal gemaakt als de omliggende bebouwing zodat ze goed in het straatbeeld passen.

Door de vrijkomende ruimten in de binnenstad slim in te richten als parkeerplaats of openbaar groen worden er meteen ook andere problemen van de stad aange-pakt zoals het weinige openbare groen en het tekort aan parkeerplaatsen.

10. Kunstwerk voor de St. Andreas kerk Markering van de route door plakaten in de weg

1. Luthers geboortehuis en museum 3. Tuin met thema: `Luther en de schepping`

5. Tuin met thema: `Luther en de Duitse taal`

4. Woning met thema: `Luther en de feestcultuur`

2. Tuin bij de St. Petri-Paul kerk

12. Uitzicht op de St. Annen kerk

Gebruikte tool: Stimulation van de economie

Lutherroute door Eisleben


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Lutherroute EislebenOm de identiteit van Eisleben als Lutherstad te verster-ken en meer bezoekers naar het centrum te trekken is er een route gemaakt door Eisleben heen. Deze route gaat langs het geboortehuis van Maarten Luther,langs het huis waar hij is overledenen langs het nieuwge-bouwde informatiecentrum. Verder liggen op de route meerdere parken, kunstwerken, en plaatsen die elk een eigen thema hebben gerelateerd aan Maarten Lu-ther. Deze plaatsen hebben thema`s als; `Luther en de schepping`, `Luther en de Duitse taalèn`Luther en de feestkultuur`. De Lutherroute wordt subtiel aangegeven door plaka-ten in de weg zodat het karakter van de oude binnen-stad niet aangetast wordt door rode borden, paaltjes of vlaggetjes.

Met de aanleg van deze route hopen ze meer bezoe-kers naar Eisleben te trekken zodat de plaatselijke economie versterkt kan worden. Er kunnen restaurant-jes en hotels komen in nu nog leegstaande panden en de winkels zullen meer omzet krijgen.

Nieuw aangelegde openbare groenvoorziening

Huidige wijken met ernstige rekorten

Huidige verkeersnetwerk

Plan voor meer groen in de binnenstad

Plan voor sloop en renovatie

Plan voor nieuw verkeersnetwerk

Gebruikte tool: Extensification in het centrum

Gebruikte tool: Gehele sloop van gebouwen


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Openbaar groenOm meer openbaar groen in de stad te krijgen zijn er enkele gebouwen gesloopt. In het `visitekaartje-ge-bied` zal het groen ommuurd worden maar in de rest van de stad kan het groen open blijven.

Sloop en renovatieIn de gebieden die aangewezen zijn als kansrijk ge-bied zal niet veel gesloopt worden. De gebouwen in deze gebieden zullen veelal gerenoveerd worden. De gebouwen die er staan zijn veelal oudere woningen die nog het historische karakter van de stad hebben. De meeste van deze woningen zijn geen monumenten maar wel de moeite waard om te bewaren. In de gebieden die aangewezen zijn als gebied met tekorten zal wel veel gesloopt worden. In deze wijken staan woningen die niet meer aan de huidige eisen en wensen van bewoners voldoen.

VerkeersnetwerkOm de plannen voor Eisleben goed uit te kunnen voe-ren moet ook het verkeersnetwerk worden aangepast. De grootste verandering is het omleggen van de rond-weg zodat deze niet meer door het ` visitekaartje-ge-bied` loopt. Ook zijn enkele straten gewijzigd in fietsen wandelpaden. Op deze manier worden de andere plannen versterkt.


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

analyses

visie

planvorming

Aschersleben

De Blauwe stad

Conclusie

Gebruikte Tools De tools die bij deze krimpopgave gebruikt worden zijn Freezing, Stimulation, Demolition en Extensification.

De tools Freezing en Stimulation zijn ingezet bij de Lu-therroute. De plaatsen waar de themaparken zijn ge-plaatst zijn bevroren gebieden die te herkennen zijn aan de rode deur. Als er een nieuwe invulling voor het gebied is zal het themapark verhuizen of verdwijnen. Er zijn ook gebouwen bevroren door het plaatsen van kunst op het gebouw zoals bij nummer vier van de Lu-therroute `` Luther en de feestcultuur`` is gebeurd. De Lutherroute zal veel bezoekers naar het centrum trek-ken die de plaatselijke economie kunnen stimuleren. Op deze manier is de tool Stimulation ingezet.

De Demolition tool is ingezet bij het slopen van de wo-ningen die niet meer aan de huidige eisen voldoen en leegstaan. Veel van deze woningen zijn gesloopt en er is geen nieuwbouw of een andere te onderhouden functie voor teruggekomen. Hierdoor valt deze hande-ling onder de tool Demolition. In het centrum zijn ook gebouwen gesloopt waar open-baar groen voor in de plaats is gekomen. Deze hande-ling valt onder de tool Extensification.

ConclusieHet plan voor Eisleben is succesvol geworden door de uitgebreide analyses die gemaakt zijn. Er is goed naar de situatie gekeken waarna de stad is onderverdeeld in deelgebieden; gebieden waarin de woningen ge-sloopt kunnen worden, gebieden waarin de woningen gerenoveerd moeten worden, een monumentaal ge-bied etcetera. Voor elk van deze gebieden zijn daarna passende maatregelen genomen.

De slogan van de visie voor Eisleben; `` Gemeen-schapswerk, kleiner, slimmer en coöperatiever `` is een maatschappelijke en fysieke visie. Het begin van de visie laat zien dat het plan met de gemeenschap sa-men moet worden gemaakt en uitgevoerd. Het tweede deel van de visie verteld in drie woorden wat er met het gebied gaat gebeuren. De visie is goed gecommu-niceerd naar de inwoners en door de vele borden in het centrum is het ook voor bezoekers duidelijk wat er met het centrum gebeurt.

Het centrum van Eisleben is opgedeeld in deelgebie-den waarna voor elk deelgebied maatregelen zijn vast-gelegd. Op deze manier worden in elk gebied precies de goede maatregelen genomen. Vooral voor het visi-tekaartgebied zijn goede plannen gemaakt. Er zullen veel woningen gerenoveerd worden en enkele n zullen worden gesloopt. Bij de sloop blijft de stadsstructuurbehouden. De gebieden waar gesloopt wordt krijgen een nieuwe invulling naar de wensen van de inwoners bijvoorbeeld parkeerplaatsen, openbaar groen of the-ma parken over Luther. De Lutherroute heeft een erg commercieel doeleinde; namelijk het trekken van bezoekers om de economie te stimuleren. Tegelijkertijd zullen de inwoners ook erg blij zijn met de route omdat zij trots zijn op het imago van de stad als geboorteplaats van Maarten Luther.

Aschersleben

Aschersleben, Saksen Anhalt

Aschersleben, Duitsland

Aschersleben

Papierdruk fabriek


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

Aschersleben Duitsland

Aschersleben is met zijn 1250 jaar het oudste dorp in Saksen-Anhalt en was een van de eerste dorpen die krimpopgaven aanpakten. Het dorp bestaat grofweg uit twee delen; het sterke centrum met veel historische waarde en de om dit centrum heen gebouwde wijken uit de 19e eeuw. Deze twee delen worden gescheiden door de rondweg die tussen de twee gebieden doorloopt.

De plaats Aschersleben is vooral tijdens de industriële revolutie hard gegroeid. In deze tijd zijn ook de meeste wijken buiten het centrum gebouwd. Een van de groot-ste werkgevers in die tijd was de papierdrukker die midden in het centrum van Aschersleben een fabriek had staan. Deze fabriek nam meer dan drie hectare grond in beslag. Het fabrieksgebouw is een gebouw wat in 1911 gebouwd is door architect/stedenbouw-kundige Dr. Hans Heckner en is nu een beeldbepalend gebouw is geworden voor de stad Aschersleben

In Aschersleben zijn meerdere basisscholen en een middelbare school aanwezig, enkele van deze scholen liggen in de buitenwijken in gebouwen die niet meer voldoen aan de huidige eisen.Een deel van het plan voor Aschersleben is het vormen van een leercentrum in de voormalige papierdrukke-rij. In dit centrum zullen onder andere de middelbare school en twee basisscholen plaats nemen. Naast dit project wordt ook de rondweg om het centrum heen verlegt en aantrekkelijker gemaakt, zal het centrum worden versterkt en zullen meerdere gebouwen in de buitenwijken gesloopt worden.

Gegevens AscherslebenLand: DuitslandDeelstaat: Saksen-AnhaltGemeente: SalzlandOppervlakte stad: 86 km2 Hoogste aantal inwoners: 34.000Aantal inwoners recent: 29.000

Ruimtelijk functionele analyse

1) De binnenstad van Aschersleben is een 1250 jaar oude binnenstad waarin nog veel historische gebouwen te vinden zijn. In deze gebouwen zijn veelal woningen en voorzieningen geplaatst. Ruimte voor werken is er niet veel in de binnenstad. 2) De wijken om het centrum heen zijn veelal gebouwd in de 19e eeuw, in deze wijken staan meerdere woningen die slecht onderhouden zijn. In de wijk is ruimte voor werk en wonen met enkele voorzieningen.

3) De rondweg die om het centrum van Aschersleben loopt is een drukke weg waar per dag gemiddeld 17.000 voertuigen langskomen. Direct aan deze weg staan woningen waarvan de bewoners veel last hebben van het langskomende verkeer. Veel van deze wonigen staan ook leeg.

4) De rondweg vormt de belangrijkste entree voor de stad.

5) De woningvoorraad van Aschersleben bestaat uit ongeveer 15.000 woningen.

6) Ongeveer 1/3e deel van de woningvoorraad bestaat uit Geschosswohnungsbau van voor 1948 (appartementen en flats) van dit deel staat 30% leeg.

7) Ongeveer 1/3e deel van de woningvoorraad bestaat uit industrieller Bauweise die tussen 1949 en 1990 gebouwd zijn.

8) Van de Geschosswohnungbau staat 30% leeg terwijl van de grondgebonden woningen maar 7% leegstaat.

9) In Aschersleben staan 2.300 woningen leeg wat een leegstand van 15% betekent.

10) Aan de Helmut Welz Straat staan 521 verdiepingswoningen die niet goed onderhouden zijn en waar veel leegstand is. Door de vele leegstand in dit gebied wordt ook de infrastructuur en het ondergrondse netwerk niet goed meer benut.


Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

Sociaal maatschappelijke analyse

1) Het inwonersaantal van Aschersleben bedroeg in 1990 nog bijna 34.000. In 2008 had Ascherleben nog maar 29.000 inwoners. Het inwonersaantal is gekrom-pen met 5.000 inwoners wat neerkomt op een krimp van bijna 15%.

2) De verwachting is dat het inwonersaantal van As-chersleben zal blijven kirmpen. In 2025 is het ver-wachtte inwonersaantal nog maar 22.000.

3) De gemeenten rondom Aschersleben hebben ook met bevolkingskrimp te maken, zo heeft Durchschnitt een woningleegstand van 40%. De leegstand in de omliggende gebieden ligt ook vooral in de Geschoss-wohnungbau en de Industriële bouw. Van dit soort wo-ningen is dus in de gehele omgeving een groot over-schot.

4) Aschersleben heeft in vergelijking met andere krimpgemeenten nog relatief veel jeugd.

5) In Aschersleben stopt 17% van de schoolgaande jeugd met zijn/haar opleiding voordat ze de middel-bare school hebben afgerond.


Aschersleben SWOT-analyse SWOT Ruimtelijk functioneel Strengths

- Mooie historische binnenstad met veel historische gebouwen

- De stad heeft de rondweg als belangrijkste entree voor de stad

- Draagt de titel: Òudste stad van Saksen Anhalt`

- Relatief weinig leegstand in de grondgebonden woningen

- Er is relatief veel jeugd in Aschersleben

Weaknesses

- In de buitenwijken staan meerdere slecht onderhouden gebouwen

- De bewoners van de woningen langs de rondweg hebben veel last van het vele verkeer wat van de rondweg gebruik maakt.

- Totale leegstand in Aschersleben bedraagt 2.300 woningen wat 15% van de woningen is

- De meest leegstand is in de geschosswohnungbau

- Een wijk aan de Helmut Welz strasse staat bijna geheel leeg

- Verwacht wordt dat de stad nog flink zal

krimpen tot 2025 - Omliggende gemeenten hebben met meer

krimp te maken dan Aschersleben - Veel jeugd stopt met school voor het

behalen van een diploma

Opportunities

- De binnenstad versterken en behouden - Bevorderen van het behalen van een

diploma onder de jeugd

Threats

- Wijken die geheel leegstaan en spookwijken worden

- Verloedering van het centrum door leegstand

- Verkrijgen van veel jeugd zonder opleiding

SWOT cultureel maatschappelijk Strengths

- Aschersleben heeft nog relatief veel jeugd.

Weaknesses

- De krimp van het bevolkingsaantal zal nog zeker doorgaan tot 2025.

- De omliggende gemeenten hebben met meer krimp te maken dan Aschersleben.

- Veel jeugd stopt met de opleiding voor het behalen van zijn/haar diploma.

Opportunities

- Behalen van een schooldiploma bevorderen bij jeugd door betere studeervoorzieningen te bieden.

Threats

- Vertrek van inwoners naar andere gemeenten.

- Verkrijgen van minder jeugd met een goede opleiding.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

SWOT-analyse

Info-satteliet


Visie

Uit de analyses kwam naar voren dat Aschersleben een mooie binnenstad heeft maar dat de buitenwijken van mindere kwaliteit zijn. Daarom is er gekozen om Aschersleben naar de kern toe te laten krimpen. De slogan van de visie van dit plan luidt:

``Van buiten naar binnen``

``Van buiten...`` slaat op het slopen van gebouwen in de buitenste wijken van de stad. en ``Naar binnen....`` slaat op het versterken van de stadskern.

Als symbool voor het stadombouwplan heeft As-chersleben een groene satelliet in het midden van het centrum laten zette. Deze satelliet wordt de ìnfo-sa-telliet` genoemd.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

Schilderij van Christopher Winter

``Kunst`` gemaakt door buurtbewoners

``Kunst`` gemaakt door buurtbewoners

Lichtshow langs de rondweg Lichtshow langs de rondweg Lichtshow langs de rondweg

Rondweg in Aschersleben



Planvorming

In Aschersleben bestaat de krimpopgave uit meerdere projecten; er wordt een drive thru gallery van de rond-weg gemaakt, de papierfabriek wordt omgebouwd tot school, er worden thema parken aangelegd en er wordt een gehele wijk aan de rand van de stad gesloopt.

Drive thru galleryDe rondweg die om het centrum van Aschersleben loopt is een erg belangrijke weg geworden die veel wordt gebruikt. Dagelijks maken er ongeveer 17.000 voertuigen gebruik van deze weg. Direct aan deze rondweg staan veel woningen, deze woningen hebben geen tuin en het enige wat hen van de drukke rondweg scheidt is een trottoir. De bewo-ners van deze woningen hebben veel last van het ver-keer en veel van deze woningen staan ook leeg.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

Er is voor gekozen om enkele leegstaande woningen langs de rondweg te slopen en op de leegkomende plaatsen kunst tentoon te stellen. De eerste ten-toonstelling is al gehouden in 2007 toen werden er foto`s van schilderijen van kunstenaar Christopher Winter tentoongesteld. Tegelijkertijd stonden de ori-ginele schilderijen in een museum in New York. Na deze tentoonstelling werdt er in de Drive thru gallery steeds werk van andere kunstenaren tentoongesteld. Er is een lichtshow gegeven waarbij om alle ramen van leegstaande gebouwen televisie schermen ge-plaatst werden waarop de silouetten van mensen te zien waren. Op deze manier leek het net of de woning nog bewoond werd. Ook wordt er kunst van inwoners uit Aschersleben tentoongesteld bijvoorbeeld graffiti schilderijen gemaakt door jeugd uit de stad.

Door de rondweg om te bouwen tot een Drive thru gallery krijgen bezoekers bij aankomst een veel posi-tievere indruk van de stad. In plaats van langs leeg-staande en verpauperde woningen komen ze nu langs kunstwerken die op een bijzondere manier tentoon zijn gesteld.

Voormalige papierdrukkerij na restauratie

Voormalige papierdrukkerij na toepassen tool Freezing

Voormalige papierdrukkerij

Schilderijen op de leegstaande fabriek

Schilderijen

Schilder work-shops voor inwoners Aschersleben

Schilder work-shops voor inwoners Aschersleben

Gebruikte tool: Freezing van gebouwen


Bildungszentrum BestehornparkIn de binnenstad van Aschersleben staat een oude fabriek. Deze fabriek is ontworpen door een architect uit de stad zelf en jarenlang gebruikt als fabriek voor een papierdrukkerij. De drukkerij zorgde voor veel werkgelegenheid in de stad tij-dens de industriele revolutie waardoor het inwo-nersaantal van de stad flink groeide. Na enige tijd is de papierdrukkerij verhuisd naar een andere stad en kwam het gebouw leeg te staan. Omdat het gebouw veel waarde heeft voor de stad is er-voor gekozen om het niet te slopen maar er een nieuwe functie aan te geven.

In Aschersleben stoppen veel jongeren met hun opleiding voordat deze is afgerond. Om de jeugd te stimuleren hun opleiding af te maken zal er in het voormalige gebouw van de papierdrukkerij enkele basisscholen, een middelbare school en ruimtes voor cursussen worden geplaatst.

De voormalige drukkerij stondt al enige tijd leeg en begon al te verpauperen, hierdoor gaf het de buurt een slecht aanzicht. Het planproces voor het transformeren van de voormalige fabriek in een scholencomplex zou een flinke tijd gaan du-ren. Daarom is ervoor gekozen om het gebouw op een originele manier te bevriezen met behulp van de inwoners van Aschersleben.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

In het gebouw zelf zijn schilderworkshops gehou-den voor de inwoners en de schilderijen die hier gemaakt zijn, zijn voor de ramen van het gebouw geplaatst. Hierdoor ziet het gebouw er al een stuk vrolijker uit en heeft het een positieve uitstraling op de buurt.

Op het moment zijn de schilderijen van het ge-bouw gehaald en wordt het gebouw omgebouwd tot een scholencomplex. Dit scholencomplex zal in de zomer van 2010 opgeleverd en officieel ge-opend worden.

Plattegrond verschillende parken in Aschersleben

Computer animatie park met het thema water

Kunstwerk in park met het thema kunst

Sloop in de Helmut Welz Strasse, Aschersleben Sloop van de hoogbouw woningen

Gebruikte tools: Extensification van gebieden Stimulatie van de economie

Gebruikte tool: Gehele sloop


ParkenIn Aschersleben worden op veel plaatsen in en om de stad heen parken aangelegd. Elk park heeft een ander thema en wordt door een andere landschapsarchitect of kunstenaar ingericht. Zo komt er een park met het thema kunst en één met het thema water.

De aanleg van deze parken heeft geduurd vanaf augus-tus 2008 en in de lente van 2010 zullen ze geopend worden. Doordat elk park een ander thema heeft en er ook kunsttentoonstellingen en concerten worden ge-geven wordt er verwacht dat hiervoor veel bezoekers naar Aschersleben zullen komen.

Sloop woningen

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

In Aschersleben staan veel woningen in de buitenwij-ken leeg. Omdat er geen nieuwe invulling voor deze ge-bouwen is worden er veel gesloopt. In de buitenwijken zullen 1.200 gebouwen gesloopt worden en er wordt een hele wijk met hoogbouw woningen gesloopt.

De wijk die gesloopt wordt ligt aan de rand van As-chersleben. In deze wijk was zoveel leegstand dat de ondergrondse infrastructuur niet meer goed functio-neerde doordat het te weinig werd gebruikt. Er is voor gekozen om de wijk in zijn geheel te slopen.In totaal wordt er 19.000 m2 woonoppervlakte ge-sloopt wat neerkomt op 417 woningen. Er komen geen nieuwe woningen of een andere te onderhouden func-tie op de grond terug. Waarschijnlijk zal de vrijgeko-men grond als weiland gaan worden gebruikt.


Gebruikte toolsDe Tools die bij de transformatie van Aschersleben gebruikt zijn zijn sloop, extensification, freezing en stimulation. De woningen en de wijk in de buitenwijken van As-chersleben die gesloopt worden vallen onder de Tools demolition omdat door de sloop van deze gebouwen de stad in oppervlakte verkleind. Door de sloop van woningen die aan de ring liggen en het plaatsen van kunst op de vrijgekomen ruimtes wordt de tool Freezing gebruikt. Deze handeling valt niet onder Extensification omdat de invulling van de gebieden tijdelijk is. Het plaats maken voor parken rondom en in het cen-trum valt wel onder de tool Extensification, deze trans-formatie is namelijk blijvend. De parken zullen ook meer bezoekers naar de stad trekken die de plaatse-lijke economie ook zullen stimuleren. De tool Stimu-lation is dus ook gebruikt door het aanleggen van de parken.Het bevriezen van gebouwen gebeurt bij de voorma-lige drukkerij die wordt omgebouwd tot een scholen-complex.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

analyses

visie

planvorming

De Blauwe stad

ConclusieVoor Aschersleben zijn voldoende analyses gemaakt.Vooral de uitkomsten van de demografische analyses naar de bevolkingssamenstelling van Aschersleben waren verrassend. Namelijk dat er vrij veel jeugd in de stad aanwezig is.

De slogan van de visie voor Aschersleben; `` Van bin-nen naar buiten`` is een puur fysieke visie. Het vertelt precies wat er met het gebied gaat gebeuren maar niet door wie en wat de bewoners nog kunnen doen of in-brengen. Het is een duidelijke visie maar het stimu-leert de inwoners niet om mee te denken of te helpen met de realisatie. De visie is redelijk goed met bewo-ners gecommuniceerd. De visie heeft alleen geen logo of herkenningsteken.

Het plan voor Aschersleben is goed uitgewerkt, vooral de Drive thru gallery is slim bedacht. Op een relatief goedkope manier word de leegstand en verloedering van de woningen rondom de ringweg aangepakt. Te-gelijkertijd wordt er van de ringweg een visitekaartje gemaakt voor de inwoners en bezoekers van de stad. Ook het bevriezen van de voormalige papierdrukkerij is op een goedkope manier gedaan. Door de buurt-bewoners bij het project te betrekken gaat voor hen het project meer leven en raken ze er betrokken bij. Het scholencomplex wat nu gerealiseerd wordt in de fabriek is een bundeling van de scholen in Aschersle-ben. Door voorzieningen te bundelen worden ze vita-ler, dit principe is hier goed toegepast. Het bevriezen van gebieden en gebouwen is relatief goedkoop gebeurt terwijl het aanleggen van de par-ken juist erg veel geld heeft gekost. Door de parken krijgen de inwoners een betere leefomgeving en zul-len er meer bezoekers naar de stad toe komen maar of dat het plan financieel reëel zal maken is nog maar de vraag.

Blauwe stad

Blauwe stad, Groningen

Blauwe stad, Nederland

Blauwe stad

Plan de Blauwe stad


Blauwe Stad, Groningen

De Blauwe stad in Groningen is een nieuw gebouwd dorp in de gemeente Oldambt. De gemeente Oldambt is een gemeente die ontstaan is door een fusie tussen de gemeenten Scheemda, Winschoten en Reiderland. Op 1 januari 2010 werd de fusie een feit en bestaat de nieuwe gemeente Oldambt.

De opdrachtgever van het project De Blauwe stad is de provincie Groningen. In samenwerking met drie private partijen is er met de realisatie van het project begon-nen. Op dit moment zijn alledrie de private partijen uit de samenwerking gestapt en is de provincie de enige overgebleven partij.

De Blauwe stad is een dorp wat bestaat uit een groot meer, veel natuur en er zijn vijf wijken gepland. In de Blauwe stad is ruimte voor 1480 vrijstaande wonin-gen. De Blauwe stad is ingericht als luxe wijk midden in de natuur, op deze manier wordt er geprobeerd om veel vermogende 55+ers uit de Randstad naar de Blau-we stad te trekken.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

analyses

visie

planvorming

Gegevens Blauwe stadOppervlakte water: 800 ha.Oppervlakte bos: 350 ha.Oppervlakte natuur: 200 ha. Plaats voor aantal woningen: 1480Gerealiseerde woningen: 150Start project: 1997Geplande oplevering: 2016

Bevolkingskrimp in Nederland


Analyses

Oost Groningen is één van de krimp regio`s van Neder-land. Ook in de nu gevormde gemeente Oldamt was er sprake van bevolkingskrimp en werden de gevolgen daarvan ook goed duidelijk. De provincie Groningen wilde zich niet neerleggen bij de bevolkingskrimp maar iets realiseren waardoor het omgedraaid zou worden naar groei.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

analyses

visie

planvorming

Voordat de visie en het plan voor de Blauwe stad ge-maakt waren is er niet veel geanalyseerd. Er is geen uitgebreid demografisch onderzoek gedaan. Men heeft erop vertrouwd dat de Blauwe stad zo aantrekke-lijk zou worden voor een bepaalde doelgroep dat deze mensen naar de Blauwe stad zouden verhuizen.

Informatiecentrum van de Blauwe stad

Opening van het meer door Koningin Beatrix


Visie

Het doel van de Blauwe stad is het tegen gaan van krimp en de negatieve gevolgen daarvan in de ge-meente Oldambt. Door de realisatie van een trekpleis-ter voor de vermogende 55+ers uit de Randstad zou de economie van de gemeente gestimuleerd worden en zou de gemeente aantrekkelijker worden om in te wo-nen.

De visie die geformuleerd is voor dit project is toege-spitst op het aantrekken van de doelgroep, de 55+ers uit de Randstad. Er werd vanuit gegaan dat deze men-sen de stad wel zat zouden zijn nu ze ouder werden en weer graag buiten de stad zouden willen wonen. De slogan van de visie:

Àls het echt is, is het Blauwe stad`

Met echt bedoelen ze dat in de blauwe stad nog echte rust, echte ruimte, echt groen en echt water is in tegen-stelling tot de randstad.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

analyses

visie

planvorming

Het project de Blauwe stad heeft veel media aandacht gekregen, vooral in het begin. Op deze manier werd het plan bij een breed publiek bekend en werden ook veel potentiële kopers bereikt. Er is geprobeerd om de media aandacht vast te houden tot de realisatiefase, dit hebben ze onder andere gedaan door Koningin Beatrix het meer te laten openen.De visie van de Blauwe stad is vooral in verkoopbla-den te vinden, verder is de visie niet erg breed gepubli-ceerd. Wel heeft de Blauwe stad een eigen informatie centrum waar toekomstige bewoners of andere be-langstellenden langs kunnen om informatie te krijgen over de Blauwe stad.

Plankaart van de Blauwe stad

Gebruikte tools: Stimulation van het aantal inwoners Stimulation van de plaatselijke economie


Planvorming

De krimpopgave in Oldambt bestaat maar uit een pro-ject namelijk de realisatie van de Blauwe stad.

De Blauwe stad De eerste plannen om de bevolkingskrimp in de Ge-meente Oldambt te keren zijn gemaakt rond 1980 toen Oldambt nog vooral uit landbouwgrond ontstond. Er waren toen meerdere plannen waarvan het plan voor een groot meer met kavels eromheen het beste leek. Op 12 mei 2005 is er begonnen met de realisatie van de Blauwe stad; op die datum heeft de Koningin de kraan opengedraaid om het Oldambtmeer vol te laten lopen. De planning was dat de Blauwe stad volledig gerealiseerd zou zijn in 2016.

De Blauwe stad bestaat uit een groot meer, veel natuur en vijf woonwijken. Elke wijk heeft een eigen identi-teit; Het Riet, Het Wold, Het Park, Het Dorp en De Wei, in deze wijken gezamelijk kunnen 1480 vrijstaande woningen gebouwd worden. Op het meer kunnen veel watersporten beoefend worden en zullen ook wedstrij-den en evenementen georganiseerd worden om zo be-zoekers naar de Blauwe stad te trekken.

Op het moment zijn er van de 1480 te realiseren wo-ningen nog maar 150 gerealiseerd waarvan er nog en-kele leegstaan. Het meer en de meeste natuur zijn al wel aangelegd. Tot nu toe is de Blauwe stad dus nog geen groot succes. De provincie Groningen wijdt dit aan de economische crisis en de slechte huizenmarkt van dit moment. Reëler is om te denken dat dit komt door de bevolkingskrimp.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

analyses

visie

planvorming

Gebruikte toolsDe Tool die gebruikt is bij dit project is stimulation. Er is geprobeerd om met een project het aantal inwoners en de plaatselijke economie te stimuleren.


ConclusieHet plan ``De Blauwe stad`` heeft niet het gehoopte eindresultaat behaald omdat er voordat het plan ge-maakt werd niet goed geanalyseerd is. Doordat er niet goed onderzocht was hoeveel mensen naar de Blauwe stad zouden willen verhuizen, werd pas duidelijk dat dit er niet erg veel waren nadat het plan gerealiseerd was.

Doordat de verkoop van de woningen niet goed liep zijn er later nog analyses gemaakt die eigenlijk voor-afgaand aan de planvorming gemaakt zouden moeten zijn. Er is naderhand bekeken wat de leeftijd van de inwoners van de Blauwe stad is terwijl er voorafgaand alleen maar aangenomen was dat er veel 55+ers zou-den komen. In de analyse is te zien dat er juist meer 30ers en 40ers zijn dan 55+ers. Ook uit de analyse naar de herkomst van de inwoners komt iets heel anders dan voorafgaand was aangenomen. Verwacht was dat de meeste inwoners uit de Randstad zouden komen terwijl bijna driekwart van de inwoners uit Friesland of Groningen komt. Er zijn dus meer mensen uit de krimpregio`s naar de Blauwe stad gekomen dan men-sen uit de groeiende randstad.

Voorbeeld

projecten

Dessau

Eisleben

Aschersleben

De Blauwe stad

analyses

visie

planvorming

Het project de Blauwe stad is (vooralsnog) niet erg ge-slaagd. Dit komt vooral doordat er niet genoeg analy-ses gemaakt zijn aan het begin van het project. Ook is er maar één tool is ingezet in plaats van een combi-natie van verschillende tools. Doordat de stimulation tool niet goed is ingezet is heeft het hele project niet het juiste eindresultaat behaald.

ConclusieStappenplan & voorbeeld projecten

Het stappenplan voor de stedenbouwkundige aanpak van krimpopgaven zoals in dit rapport omschreven is niet hele-maal compleet. De analysefase en visie opmaak zijn slechts globaaltoegelicht en de uitvoerings- en beheerfase zijn niet uitgewerkt. Desondanks zou het stappenplan bij de meeste krimpopgaven toegepast kunnen worden. Elke krimpopgave is door de ligging al uniek te noemen. Hierdoor zal elke opga-ve naast de algemene analyses (zoals infrastructuur-, bebou-wing-, sociale- en demografische analyses) ook specifieke analyses kennen. De visie en planvorming kennen eveneens algemene onderdelen, maar ook hiervoor geldt dat er geen blauwdruk bestaat. Elke visie en elk plan is opgesteld voor de specifieke opgave.

AnalysesDe analyses die voor een krimpopgave gemaakt moeten wor-den zijn op te delen in ruimtelijk functionele en sociaal maat-schappelijke analyses. In tegenstelling tot groeiopgaven zijn de sociaal maatschappelijke analyses bij een krimpopgave minstens even belangrijk als de ruimtelijk functionele analy-ses. Bij een krimpopgave maak je een gebied passend voor de bewoners en probeer je deze te behouden. Om dit te rea-liseren moet er wel eerst bekend zijn hoeveel inwoners er in het gebied zijn, wat de bevolkingssamenstelling is en wat de belangen van inwoners en mogelijke investeerders zijn. Deze gegevens verkrijg je door verschillende sociaal maatschap-pelijke analyses uit te voeren.

De analyses die gemaakt moeten worden zijn afhankelijk van het gebied en het project. Er is vaak een wisselwerkingtus-sen het analyseren en het opmaken van de visie. Bij Dessau bijvoorbeeld werd na de analyses duidelijk dat vooral in de binnenstad veel gebouwen leegstonden. Dit had tot gevolg dat er een uitgebreidde analyse van de binnenstad gemaakt werd. Er werd dus aan de hand van de uitkomsten van de eerste analyse besloten om die analyse uit te breiden.

Op deze manier is dat ook bij Eisleben gegaan. Hier werd na de eerste analysefase duidelijk dat er iets met de binnenstad zou moeten gebeuren. Daarom zijn er meer analyses van de binnenstad gemaakt. Bij deze twee projecten is het gebied goed geanalyseerd, hierdoor is het uiteindelijke plan ook succesvol geworden. Bij het project De Blauwe stad in Gro-ningen is er te weinig geanalyseerd, er zijn vooral aannamen gemaakt. Er werd aangenomen dat de doelgroep wel naar de Blauwe stad zou verhuizen. Dit project is niet succesvol ge-worden. Dit bewijst dat goede ruimtelijk functionele en soci-aal maatschappelijke analyses absoluut nodig zijn voor een succesvol plan.

VisieBij het opmaken van een visie is het belangrijk dat de visie ook gebruikt kan worden om het plan naar de bewoners en belanghebbenden te communiceren. Uit de voorbeeldprojec-ten komt naar voren dat de visie op drie manieren geformu-leerd kan worden:• ruimtelijk functioneel• sociaal maatschappelijk• ruimtelijk functioneel en sociaal maatschappelijk

De visie van Aschersleben is ruimtelijk functioneel, dit is ook aan de slogan te zien; ``Van buiten naar binnen``. In deze slogan wordt niets gezegd over wat de inwoners voor het plan kunnen betekenen. De slogan maakt duidelijk wat er gaat ge-beuren maar stimuleert inwoners en betrokkenen niet om mee te denken of helpen om het plan te realiseren. Een voorbeeld van een sociaal maatschappelijk visie is de vi-sie van de Blauwe stad met de slogan; `Àls het echt is, is het Blauwe stad``. Deze slogan zegt niets over het plan maar pro-beert alleen maar potentiële kopers te prikkelen en nieuw-gierig te maken.


De visie die vaak het best werkt is een visie die zowel ruimtelijk functioneel als sociaal maatschappelijk is. De visie van Eisleben is ook zo opgezet; ``Gemeen-schapswerk, kleiner, slimmer en coöperatiever``. De slogan zegt iets over wat er met het gebied gaat ge-beuren en ook dat dit grotendeels door de gemeen-schap gedaan moet worden. Deze visie nodigt mensen uit om mee te helpen en laat ook meteen zien wat er met het gebied zal gaan gebeuren als iedereen mee-helpt. Als er veel bewonersparticipatie is gewenst, kan het best voor een visie worden gekozen met zowel ruimte-lijk functionele als sociaal maatschappelijke inhoud. Op deze manier worden de inwoners gestimuleert om mee te helpen. Als het plan geheel rond is en er geen ruimte meer is voor bewoners of belanghebbenden om mee te denken kan het best een puur ruimtelijk functionele visie geformuleerd worden.

PlanvormingUit de voorbeeldprojecten blijkt dat bij de planvorming een gecombineerd gebruik van de beschreven tools tot een beter resultaat leiden. Voor kleinschalige, inci-dentele ingrepen kan volstaan worden met het gebruik van een enkele tool. Naarmate het plan complexer wordt is een gecombineerd gebruik van de tools no-dig. Bij Aschersleben worden bijvoorbeeld vier tools gecombineerd om het plan te realiseren.Sommige tools kunnen alleen worden gebruikt maar anderen zullen bijna altijd gecombineerd moeten wor-den met andere tools. Tools die vaak gecombineerd moeten worden zijn:• Freezing van een gebied of gebouw• Bonding• Stimulation

In een gebied kunnen niet alle leegstaande gebouwen en deelgebieden bewaard worden omdat dit slechts een tijdelijke oplossing is. Als het inwonersaantal niet meer stijgt zal het onmogelijk zijn om voor alle be-waarde gebieden en gebouwen een nieuwe invulling te vinden. Er zullen dan andere maatregelen genomen moeten worden.

De twee maatschappelijke tools worden ook niet vaak als enige tool gebruikt. Als er in een gebied minder inwoners komen is het niet logisch om te denken dat je alle woningen bewoond kan houden of in het hele gebied meer inwoners kan krijgen. Deze tools kunnen alleen in kleine deelgebiedjes en in samenwerking met andere tools werken. Bijvoorbeeld in Aschersle-ben wordt het wonen in de binnenstad gestimuleerd en tegelijkertijd wordt er in de wijken om de binnen-stad heen gesloopt. Hier is de tool goed gebruikt. In de Blauwe stad is geprobeerd om een groot gebied te laten groeien zonder dat er ergens anders woningen gesloopt werden. Bij de Blauwe stad heeft de tool nog geen positieve effecten gehad.

Conclusie

Stappenplan & voorbeeld-

projecten

Krimpopgaven NL


ConclusieKrimpopgaven NL

Dit rapport is geschreven aan de hand van veel voorna-melijk Duitse onderzoeken en Duitse voorbeeldprojec-ten. Er is een groot verschil tussen de bevolkingskrimp in Duitsland en Nederland.

Voormalig Oost-Duitsland kreeg eerder met bevol-kingskrimp te maken dan Nederland. Hier liep het in-wonersaantal al langer terug maar dat zorgde nog niet voor veel problemen. Na het vallen van de muur tussen Oost- en West-Duitsland in 1989 zijn veel bedrijven en jongeren naar West-Duitsland getrokken omdat dat een betere ligging was voor de bedrijven en er meer werkgelegenheid voor de jongeren was. Vanaf 1989 is de bevolking in voormalig Oost-Duits-land erg snel gekrompen. Hierdoor was er ineens veel behoefte aan informatie over bevolkingskrimp en mo-gelijke maatregelen om met de leegstand om te gaan. Omdat het bevolkingsaantal in een korte tijd zoveel gedaald is waren er ingrijpende maatregelen nodig zo-als de sloop van hele woonwijken.

In Nederland is de bevolkingskrimp nog niet zo heftig als in Duitsland. De reden van de bevolkingskrimp in Nederland is alleen het lage geboortecijfer. Er trekken wel jongeren van de kleinere dorpen en steden naar grote steden omdat daar meer werkgelegenheid is. Dit gaat niet met zulke grote aantallen als in Duitsland. Gevolg hiervan is dat de krimpopgaven in Nederland nog niet zo groot zijn als die in Duitsland. De meeste krimpopgaven in Nederland zijn in de kleinere dorpen in Friesland, Zeeland en Limburg. Het gaat hierbij voor-alsnog om kleine projecten. Er wordt verwacht dat het inwonersaantal in Nederland nog een tijd zal blijven dalen. Er zullen dan wel grotere krimpopgaven nodig zijn.

Aan de vier voorbeeldprojecten die in dit rapport be-handeld zijn, zijn de bovengenoemde verschillen tus-sen Duitsland en Nederland ook goed te zien. De drie Duitse projecten zijn grote projecten die goed zijn op-gezet en uitgewerkt. Het Nederlandse project is ook groot opgezet maar niet goed uitgewerkt, dit komt waarschijnlijk doordat er toen nog niet genoeg infor-matie en ervaring met krimpopgaven was. In Nederland worden nu veel kleinere krimpopgaven aangepakt. Omdat het om kleinschalige opgaven in kleine gebieden gaat kunnen er nog niet veel tools worden toegepast. Het bevolkingsaantal in Nederland zal nog dalen, als dit gebeurd komen er grotere en complexere krimpopgaven waar de tools wel toege-past kunnen worden. Het is positief dat er in Nederland nog vooral kleinere krimpopgaven zijn. De Nederlandse ontwerpers, amb-tenaren en anderen hebben namelijk nog niet veel er-varing met krimpopgaven en kunnen op deze manier ervaring op doen.

Conclusie

Stappenplan & voorbeeld-

projecten

Krimpopgaven NL


NawoordNawoord

Het schrijven van dit technisch rapport was een erg boeiende opdracht omdat het onderwerp mij zeer interesseerde. Het onderwerp bevolkingskrimp is alleen zo breed dat het onmogelijk was om alle onderdelen van het onderwerp in dit rapport toe te lichten. Er is voor gekozen om een stappenplan op te stellen en hierbij vooral de planvorming toe te lichten en enkele voorbeeldprojecten weer te geven.

De planvorming uit het stappenplan is duidelijk gemaakt aan de hand van de zes tools die opgesteld zijn door de Bauhaus Foundation uit Duitsland. De zes tools geven goed weer welke maatregelen er genomen kunnen worden in een gebied wat te maken heeft met bevolkingskrimp. In het onderzoek van de Bauhaus Foundation kwam alleen niet goed naar voren wat de specifieke condities en randvoorwaarden voor het gebruik van de tools zijn. Deze zijn in dit technisch rapport wel weergegeven en in de conclusie van het stappenplan is dit ook door middel van een tabel weergegeven.

Van het stappenplan zijn de analysefase en de visie opmaak slechts globaal toegelicht en zijn de realisatie en onderhoudsfase helemaal niet behandeld. Om een compleet stappenplan te hebben zouden deze fases nog uitgebreid onderzocht moeten worden. Ook zouden er meerdere voorbeeldprojecten aan het rapport toegevoegd kunnen worden. Deze toevoegingen zouden eventueel nog door een volgende stagiair gemaakt kunnen worden.

BronnenlijstStappenplan

Ministerie van volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en milieubeheer www.vrom.nl

Ministerie van binnenlandse zaken en koninksrijkrelatieswww.minbzk.nl

Provincie Frieslandwww.fryslan.nl

Provincie Zeelandwww.zeeland.nl

Provincie Limburgwww.limburg.nl

Parkstad Limburgwww.parkstad-limburg.nl

De Bauhaus Foundation www.bauhaus-dessau.de

Inernationale Bau Ausstellung (IBA)www.iba-stadtumbau.de

Kenniscentrum voor bevolkingsdaling en beleidwww.bevolkingsdaling.nl

IBA stadtmonitorwww.iba-stadt-monitor.de

Stuurgroep experimentele volkshuisvesting (SEV)www.sev.nl

Kenniscentrum stedelijke vernieuwing (KEI)www.kei-centrum.nl

Ruimtelijk planbureauwww.pbl.nl

Nicis institutewww.nicis.nl

Centraal bureau voor statistiekwww.cbs.nl

Financieel dagbladwww.fd.nl

Trouwwww.trouw.nl

wikipediawww.wikipedia.nl

Cobouw, de website voor de bouwwww.cobouw.nl


Voorbeeldprojecten

DessauInernationale Bau Ausstellung (IBA)www.iba-stadtumbau.de/dessau

Bauhaus Dessau stiftungwww.bauhaus-dessau.de

Gemeente Dessauwww.dessau.nl

EislebenInernationale Bau Ausstellung (IBA)www.iba-stadtumbau.de/eisleben

Gemeente Eislebenwww.eisleben.eu

Bronnenlijst

AscherslebenInernationale Bau Ausstellung (IBA)www.iba-stadtumbau.de/aschersleben

Gemeente Ascherslebenwww.aschersleben.de

Landesgartenschau Ascherslebenwww.landesgartenschauaschersleben2010.de

Nieuwsbrieven voor inwoners Ascherslebenwww.aschersleben.de/Publications

De Blauwe stadDe Blauwe stadwww.blauwestad.nl

Gemeente Oldambt www.gemeente-oldambt.nl

Provincie Groningenwww.provinciegroningen.nl

Burg. Roelenweg 28 Postbus 300298003 CA ZwolleT 038 - 422 10 50F 038 - 423 57 [email protected]

Campus 2-68017 CA ZwolleT 038 - 469 99 [email protected]

Marieke BouwhuisStudente WindesheimStagiaire [email protected]

Documents

Technischrapport stage1: Stedenbouwkundige aanpak krimpopgaven