Tecvid Son

1

Bxtiyar Turabov

Quran v Tcvid ehkamlar

(Tcvid)

lif, Lm, Ra! (Ya Rsulum! Bu Quran) el bir Kitabdr ki, onu sn

insanlar z Rbbinin izni il zlmtlrdn nura (kfrdn imana) yenilmz qvvt sahibi, (hr cr) trif (kr) layiq olan Allahn yoluna (islam dinin) xartmaq n nazil etmiik. (brahim, 1)

www.gulf.az

Bak-2014

2

LAYHD MY KENLR: Layih: Quranoxu.az Mllif: Bxtiyar Turabov Redaktor: Mahmud Cfrov Seymur Mustafayev Sfrby Sfrbyov Nadir Zamanov Video mhndisi v dizayn: Nadir Zamanov Tural liyev Bu kitab v multimedia diski (DVD) mqdds kitabmz olan Qurani-Krimin qsa mddt rzind rb dilind dzgn kild oxunmasn yrnmk n tqdim olunur. Bu layih Dini Qurumlarla zr Dvlt Komitsinin icazsi il tqdim olunur. Kitab verdiyimiz kslr onu layiqinc oxuyurlar. Onlar ona iman gtirnlrdir. Onu inkar ednlr is ziyana urayanlardr. (Bqr, 121) Hqiqtn, Biz onu rbc Quran olaraq nazil etdik ki, baa d bilsiniz. (Yusuf, 2) Sizin n xeyirliniz Quran yrnn v onu baqalarna yrdndir. (l-Buxari) QURANOXU.az Bu materiallarn icazsiz znn krlmsi v oxaldlmas qanunla qadaandr. Biziml laq: (012) 505 84 23 [email protected]

3

Mndricat Giri .................................................................................................. 5 Qurani-Krimin oxunmasnn fzilti............................................... 7 Qurani-Krimin adlar v vsflri .................................................. 15 Qurann nazil olmas ....................................................................... 17 Qiratlr .......................................................................................... 20 Qurani-Krimin toplanmas ............................................................ 22 snadlar ........................................................................................... 24 Quran oxuman dblri ............................................................... 25 Qiratin mrtblri. ....................................................................... 26 Quran oxunan zaman buraxlan shvlr ......................................... 27 Bsml .......................................................................................... 27 stiaz .............................................................................................. 27 Scd aylri ................................................................................... 28 Tcvid elmi ..................................................................................... 33 Hrflrin mxrclri ....................................................................... 36 Hrflrin siftlri ............................................................................ 45 Sukunlu nunun v tnvinlrin hkmlri ......................................... 46 zhar (46 ...................................................................................( dam (48 .................................................................................. ( qlb (50 ....................................................................................( xf (51 ..................................................................................... ( Sukunlu mimin hkmlri ................................................................ 53 xf-fvi ....................................................................................... 53 dam-fvi ................................................................................... 53 zhar-fvi ..................................................................................... 53 dddli nun v ddli mim .......................................................... 55 dam misleyn ................................................................................ 56

4

dam mutcniseyn ....................................................................... 56 dam mutqaribeyn ....................................................................... 58 Lfztullah ...................................................................................... 59 Qalqal ............................................................................................ 60 dam msiyy v izhar qmriyy .............................................. 61 Ra () hrfinin hkmlri ................................................................. 63 Mdd ............................................................................................... 65 sli mdd ........................................................................................ 65 Tbii Mdd ...................................................................................... 66 Mddul ivad .................................................................................... 67 Mddul bdl .................................................................................. 67 Fri mdd ........................................................................................ 68 Mddul muttsl .............................................................................. 68 Mddul munfsl ............................................................................. 69 Mddul aridu lissukun .................................................................... 70 Mddul lzim .................................................................................. 71 Mddul lin ....................................................................................... 74 Mddus sl ..................................................................................... 75 Vslli hmz.................................................................................. 77 Skt ............................................................................................... 78 Vqflr ............................................................................................ 78 stisnalar .......................................................................................... 80 Qurani-Krimd olan bzi terminlr ............................................... 82 Qeydlr n ................................................................................... 84

5

Giri Hmd v sna olsun btn kainatn v almlrin Rbbi olan

Allaha. Salat v salam Onun Rsulu v sevimlisi Muhmmd (sallallahu aleyhi v sllm), elc d Rsulullahn ailsin, yaxnlarna, shablrin v Qiyamt qdr onlara gzl bir kild tabe olanlarn zrin olsun. Amin!

Mhtrm mslmanlar, mid edirik ki, siz tqdim etdiyimiz bu kitaba Allahn izni il siz qsa bir mddtd mqdds kitabmz rb dilind tcvid ehkamlarna riayt edrk oxumaqda vasiti olacaq.

Mqdds kitabmz rb dilind oxumaq istyn oxucular bir sual daha ox maraqlandrr. Mgr rb dilinin 28 hrfini yrnrk Qurani-Krimi oxumaq olmazm? Tbii ki, olar. Lakin, Uca Rbbimiz z Peymbrin xitab edrk bel buyurmudur:

Quran aramla oxu! (Muzzmmil, 4) Hminin Allah Rsulu (sallallahu aleyhi v sllm) imam

Buxarinin v Muslimin rvayt etdiyi hdisd bel buyurur: Quran mahir kild oxuyan (yni, hrflrin haqqn vern v

tcvid ehkamlarna ml edn) mlklrin misalndadr. )l-Buxari, Muslim(

Biz d QURANOXU.az kollektivi olaraq Quran dzgn v mahir

kild oxumanz asanladrmaq mqsdi il bu kitaban hazrlayb sizlr tqdim edirik.

Qlblr vhyl ina olunar. risind Qurandan he bir ey olmayan qlbin misal xaraba ev misalndadr. aln, qlblrinizi xarabala evirmyin v onu Quranla nurlandrn. Su torpa dirildib canlandrd kimi, Quran da qlblr hyat verir v onu lmy qoymur.

Briyyt rhmt olaraq gndriln Allah Rsulunun (sallallahu aleyhi v sllm) nsihtlrini sizlr xatrlatmaq istyirik:

Quran oxuyun! nki Quran Qiyamt gn onu oxuyanlara

fati olaraq glckdir. )Muslim(

6

Kim Allahn kitabndan bir hrf oxuyarsa onun n on savab vardr. (t-Tirmizi)

Allah Rsulunun (sallallahu aleyhi v sllm) bir hdisind bel

deyilir: Asanladrn, tinldirmyin... (l-Buxari, Muslim) Biz d bu hdisdn yola xaraq sizlr n mxtsr variantda bu

kitaban v multimedia diskini virtual tcvid mllimi olaraq ixtiyarnza veririk.

He bir riki v bnzri olmayan uca Rbbimiz dua edrk dilyirik ki, tcvid elmini yrnmk istyn mmin v mminlr n bu faydal vasitni xeyirli, hm d brktli etsin. Amin!

Allah pak v nqsanszdr. Biz hadt edirik ki, Ondan baqa ibadt layiq olan he bir mbud yoxdur v Muhmmd (sallallahu aleyhi v sllm) Onun qulu v rsuludur!

Bxtiyar Turabov

Misir, l-zhar Universitetinin rit fakultsinin mzunu 7 aprel 2014

Diqqt! Aadak drslri daha mkmml qavramaq v aydn baa

dmk, eyni zamanda doru ttbiq etmk n linizd olan multimedia diskindki video mhazirlri dinlmniz vacibdir.

7

Qurani-Krimin oxunmasnn fzilti Tcvid drslrin balamazdan nc Qurani-Krimin

oxunmasnn fzilti bard mlumat vermk istrdik. Qurani-Krimd v Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm) hdislri arasnda Qurani-Krimin oxunmasnn fzilti bard ox sayda ay v hdislr var. Uca Allah brahim sursinin birinci aysind buyurur:

lif, Lm, Ra! (Ya Rsulum! Bu Quran) el bir Kitabdr ki, onu

sn insanlar z Rbbinin izni il zlmtlrdn nura (kfrdn imana) yenilmz qvvt sahibi, (hr cr) trif (kr) layiq olan Allahn yoluna (islam dinin) xartmaq n nazil etmiik. (brahim, 1)

Bu ayd Uca Allah biz Qurann nazil olma sbbini aq-aydn

izah edir. nsanlarn cmiyytd dzgn formada v dzgn kild yaamas n onlarn Qurani-Krimin aylrin v ehkamlarna bacardqlar qdr ml etmlri vacibdir. Mhz buna gr Uca Rbbimiz Qurani-Krimd bel buyurur:

Hqiqtn, bu Quran (insanlar) n doru yola ynldir... (sra, 9) Bu Quran dirilr n nazil olub. Uca Allah Ya-sin sursind bel

buyurur:

Biz bu Quran diri insanlar n qorxuducu v mjd vern bir

kitab kimi endirdik... (Ya-sin, 70)

8

Tssf ki, insanlar Qurani-Krimin mhz insanlara nazil olmasnn ar msuliyytini baa dmrlr. Uca Allah buyurur:

gr Biz bu Quran daa nazil etsydik, sn onun Allahn

qorxusundan boyun yib para-para olduunu grrdin. Biz bu misallar insanlar n kirik ki, blk, fikirllr. (Hr, 21)

Qurani-Krim szlrin n gzli v n kamilidir. Mhz buna misal

olaraq Uca Allah buyurur:

Allah Szn n gzlini (aylri) bir-birin bnzyn v

tkrarlanan Kitab kimi nazil etdi. Rbbindn qorxanlarn ondan drilri rpr. Sonra is Allah yad etmkl drilri v qlblri yumalr... (Zumr, 23)

lbtt ki, Qurani-Krim qlblr bir fadr. Qurani-Krimsiz

qlb xarab evin misalndadr. Qlbin salamat olmas n hr bir mslman bacard qdr Qurani-Krimi ox oxumaldr. Qurani-Krim insann imannn artrlmas n n gzl vasitlrdndir. Uca Allah buyurur:

Bir sur nazil edildiyi zaman onlardan (istehza il): Bu,

hansnzn imann artrd? deynlr d var. man gtirnlr gldikd is, (o sur) onlarn imann artrr v onlar bir-birlrini mjdlyirlr. (Tvb, 124)

Szsz ki, Qurani-Krimin aylrini iman edib v imanlarnda

sabit qalan kslr baa dr. Qurani-Krimd olan mczlri

9

yalnz hyatnn yaam mqsdini biln insanlar baa dr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) mmtinin n xeyirli insanlarnn Qurani-Krimi oxuyan, yrnn v yrdnlrin olduunu demidir. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bir hdisind buyurur:

Sizin n xeyirliniz Quran yrnn v yrdndir. (l-Buxari, bu Davud, t-Tirmizi, bn Mac)

Biz d gndlik hyatmzda Quran oxumal v bacardmz

qdr ona ml etmy almalyq. Bilmliyik ki, Qurani-Krim qiyamt gn onu oxuyan xs fati olaraq glr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bir hdisind buyurur:

Quran oxuyun! Hqiqtn Quran qiyamt gn onu oxuyanlar n fati olaraq glr. (Muslim)

Hminin qiyamt gn Qurani-Krimi oxuyan mminin

valideynlrinin bana nurdan tac geyindirilr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bir hdisind buyurur:

: , : Kim bu dnyada Quran oxuyar, yrnr v ona ml edrs,

qiyamt gn onun valideynlrinin bana nurdan tac qoyular. Hmin tacn nuru gnin nuru mislind olar. Hminin hmin xsin valideynlrin bu dnyada tay-brabri olmayan gzl libaslar geyindirilr. Valideynlri soruar: bunlar biz ny gr verilmidir? Onlara is bel deyilr: nki dnyada ikn sizin vladnz Quran oxuyanlardan olmudur. (bu Davud, Hakim)

Hr hans bir yerd Qurani-Krim oxunarsa, hmin yer Allahn

rhmti nazil olar v oran rahatlq bryr. Hminin hmin yer mlklr d enr v Qurani-Krim oxuyan insanlarn adn Allah z

10

hzurunda olanlara zikr edr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bir hdisind buyurur:

Allahn evlrindn birind toplaaraq Allahn kitabn oxuyan v

yrnn insanlarn zrin rahatlq enr, onlar rhmt bryr, mlklr onlar hat edr v Allah onlar hzurunda olanlara zikr edr. (bu Davud)

Szsz ki, bu Uca Allah trfindn bizlr veriln n byk bir

frst v nemtlrdn biridir. Hminin Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bir hdisind buyurur:

Oruc v Quran qiyamt gn z sahibi n fati olacaqlar. (Hakim, hmd)

Grdymz kimi, Qurani-Krim oxumaq Allah qatnda byk

savablara malik olan oruc tutmaq kimi bir ml il yana zikr olunur. Bu da szsz ki, Qurani-Krim oxuman fziltindn xbr verir. Bundan lav, Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bzi Quran aylrinin oxunmasnn fziltlrini d zikr etmidir. Hmin hdislrdn birind Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

Kim hr frz namazdan sonra Aytul-Kursi oxuyarsa, onunla Cnnt arasnda yalnz lm durar. (n-Nsai)

Biz d bu dnyada Qurani-Krim oxuyub onu bacardmz qdr

z vladlarmza yrtmliyik. nki insan dnyasn dyidikdn sonra onun bu dnya il btn laqlri ksilr, yalnz mldn baqa. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) bu mli hdisd bel zikr edir:

11

nsan ldkd btn mllri dayanr. Yalnz mli istisnadr: daimi qalan sdq, yrtdiyi faydal elm, onun n dua edn mlisaleh vlad. (Muslim, bu Davud)

Gnmzd insanlarin ksriyyti qlblrinin narahat

olmalarndan, ox vaxt qm, qss, kdr v stressin onlar trk etmdiyindn ikayt edirlr. Halbuki qlblr yalnz v yalnz Qurani-Kriml rahatlq tapa bilr. nki Uca Allah bizi xlq edib v qlblrimizin rahatlq tapmas n yalnz onu zikr etmk v Qurani-Krimi oxuma biz tvsiy edib. Uca Allah buyurur:

Bunlar, iman gtirnlr v qlblri Allah zikr etmkl rahatlq tapanlardr. Bilin ki, qlblr ancaq Allah zikr etmkl rahatlq tapr. (Rad, 28)

Qurani-Krimd Quran oxumaq, namaz qlmaq v Allah yolunda

gec-gndz xrclmk kimi gzl mllrl yana zikr edilir. Uca Allah buyurur:

Allahn Kitabn oxuyanlar, namaz qlanlar v zlrin verdiyimiz

ruzilrdn gizli v akar xrclynlr smrsiz olmayacaq bir ticart mid edirlr. (Fatir, 29)

Hminin, Quran oxumaqla insan mlklrin sviyysin ata

bilr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

12

Quran mahir oxuyan xs mlklrin srasndadr. Quran ziyytl, tinlikl oxuyana is iki savab vardr. (Muslim)

Bildiyimiz kimi, Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm)

mslmanlar arasnda hsdi tnqid etmi v qadaan etmidir. Lakin Qurani-Krim oxuyana ediln hsd icazlidir. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

ki nfrdn baqasna hsd aparlmaz: Allahn Quran yrtdiyi v onu gec-gndz oxuyan xs - qonusu ona qulaq asdqda, ka ki, mn d ona verilnin misli verilydi, mn d onun etdiyi kimi edrdim deyr; v Allahn mal-mlk nemti verdiyi v onu haqq il xrclyn xs - baqa birisi onu grdkd, ka ki, mn d ona verilnin misli verilydi, mn d onun etdiyi kimi edrdim deyr. (l-Buxari)

Qurani-Krimi oxuman savablar haqda Peymbr (sallallahu

aleyhi va sallm) buyurur:

Quran oxuyan mminin misali utruc meyvsinin misalndadr

iyi d gzldir, dad da. Quran oxumayan mminin misal xurma misalndadr iyi olmasa da dad irindir. Quran oxuyan mnafiqin misal reyhann misalndadr - tri gzl olsa da dad acdr. Quran oxumayan mnafiqin misal is hanzala misalndadr iyi yoxdur, dad is acdr. (l-Buxari, Muslim)

Uca Allah biz savab qazanmaq n tay-brabri olmayan bir

imkan bx edib. Qurani-Krimi oxuyan xs onun hr bir hrfin gr savab qazanr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

13

Kim Allahn kitabndan bir hrf oxuyarsa, onun n bununla bir

hsn (savab) vardr v hr bir hsnnin qarl da onun on mislidir. Mn demirm ki, lif, lm, mim bir hrfdir, lakin lif bir hrfdir, lm bir hrfdir v mim bir hrfdir. (t-Tirmizi)

Tsvvr edin, sadc klmsind 19 hrf var v bu da 190 savab edir. Gn rzind 190 savab qazana bilirikmi?

vvld qeyd etmidik ki, Qurani-Krimsiz qlb xarab ev misalndadr. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

Qlbind Qurandan bir ay bel olmayan xsin misal xarab ev misalndadr. (t-Tirmizi)

Bilmk lazmdr ki, qlbind Qurani-Krim olan insana qiyamt

gn he bir zab verilmz. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

Quran oxuyun! Hqiqtn d Allah Quran olan qlb zab

vermz. nki Quran oxuyan insan Allahn himaysin daxil olar v kim d Allahn himaysin daxil olarsa, lbtt ki, min-amanlq iind olar. Quran sevn ks mjd olsun. (d-Drimi)

Qurani-Krimi sadc dil il tlffz etmk yetrli deyildir. Hr

bir mslman oxuduunu anlamaa almaldr. Uca Allah buyurur:

14

(Allahn) elisin nazil edilni dinldiklri zaman haqq

bildiklrin gr onlarn gzlrinin yala dolduunu grrsn. Onlar deyrlr: Ey Rbbimiz! Biz iman gtirdik, bizi d ahidlrl bir yer yaz! (Maid, 83)

sl mminlr Quran aylrini eitdiklri zaman biraz fikr gedr,

dnr v Uca Allahn bizlrdn n istdiyini anlamaa alar. Mhz buna gr Uca Allah mminlri vsf edrk buyurur:

Mminlr yalnz o kslrdir ki, Allah ad kilnd (Onun heybt v zmtindn) rklri qorxudan titryr, Allahn aylri oxunduu zaman hmin aylr onlarn imanlarn daha da artrar, onlar ancaq z Rbbin tvkkl edr. (nfal, 2)

Bizlr Allahn kitabn oxuyub, zikr edib, iman edib ona

bacardmz qdr ml etmliyik. Uca Allah mminlri vsf edrk buyurur:

De: str ona inann, istrs d inanmayn. Dorudan da, ondan

vvl zlrin elm verilmi kimslr (aylr) oxunduu zaman zst scdy qapanar. (sra, 107)

Qurani-Krim nurdur, mqddsdir, tmizdir v Qurani-Krim

yalnz tmiz insanlar toxuna bilr. Uca Allah buyurur:

15

Ona (Qurana) yalnz pak olanlar toxuna bilr! (Vaqi, 79) Hminin Uca Allah Qurani-Krimd bir ox yerlrd Qurani-

Krimi oxuyub onun haqqnda dnmyi tvsiy edir. Uca Allah buyurur:

Mgr onlar Quran barsind dnmrlrmi? gr o, Allahdan

baqas trfindn olsayd, lbtt, onda oxlu ziddiyyt tapardlar. (Nisa, 82)

nsanlar Qurani-Krim oxumaq istslr d, mn bunu bacara

bilmrm, rb lifbas ox tindir deyrk, onu oxumurlar. Bilmk lazmdr ki, Qurani-Krim asandr. Uca Allah buyurur:

Biz Quran yada salmaq n asanladrdq. Amma he bir yada

salan varm?(Qmr, 17) Uca Allah bizi Qurani-Krimi oxuyub ona layiqinc ml

ednlrdn etsin.

Qurani-Krimin adlar v vsflri Quran sznn kk rb dilind feilindn gtrlmdr ki,

bu da oxumaq, toplamaq v ya cm etmk mnalarn verir. Quran sz is sznn sinonimidir. Bu sz alimlr hrflrin v klmlrin bir-birin cm edilmsi v dzgn kild oxunmas kimi izah etmilr. Uca Allah buyurur:

16

bhsiz ki, (snin qlbind) onun qrar tutmas v (dilinl) onun

oxunmas Biz aiddir. Biz onu oxuduumuz zaman sn onun oxunuunu izl. (Qiyam, 17-18)

stilahi mnada is Qurani-Krim almlr rhmt olaraq

gndriln Muhmmd (sallallahu aleyhi va sallm) 23 il rzind Cbrayl adl mlk vasitsi il vhy ediln Allahn klam, Allahn szdr. Qurani-Krimin tilavti (oxunmas) il ibadt olunar. Yni Qurann aylrini namazda, dualarda istifad edrk v ya Qurani-Krimin zn oxuyaraq Allah Talaya ibadt olunur.

Bildiyimiz kimi, Qurani-Krimin mxtlif adlar vardr. Onlardan n birincisi el Qurandr. Uca Allah Qurani-Krimd buyurur:

Hqiqtn, bu Quran (insanlar) n doru yola ynldir... (sra, 9) Qurani-Krimin adlarndan biri , yni kitab-dr. Uca Allah

Qurani-Krimd buyurur:

Biz siz kitab endirdik... (nbiya, 21) Qurani-Krimin baqa adlarndan biri Furqan haqla batili

ayran demkdir.

Almlri xbrdar etmsindn tr z quluna Furqan (Quran)

nazil edn Allah nec d xeyirxahdr! (Furqan, 1) Hminin Qurani-Krimin adlarndan biri d zikr-dir. Uca

Allah Qurani-Krimd buyurur:

17

bhsiz ki, Zikri Biz nazil etdik, lbtt, Biz d onu qoruyacaq. (Hicr, 9)

Qurani-Krimin digr bir ad Tnzil-dir v nazil ediln demkdir. Uca Allah Qurani-Krimd buyurur:

bhsiz ki, bu, almlrin Rbbindn nazil edilmidir. (ura,

192) Qurani-Krimin adlarndan baqa, Qurani-Krimin vsflri d

mvcuddur. Hmin vsflrdn Nur, Hud (nsanlara dz yolu gstrn), if (Mminlr fa vern), Rahm (Mminlr rhmt olan), Mouiztun (Mminlr n xatrladan), Mubarkun (Mbark) kimi vsflri misal kmk olar.

Qurann nazil olmas Qurani-Krim Peymbrimiz (sallallahu aleyhi va sallm)

birdn-bir nazil olmamdr. Tdricn, hr hans bir hadis v ya hr hans bir shabnin etdiyi mlin sasnda Uca Allah Qurani-Krimi z peymbri olan Muhmmd (sallallahu aleyhi va sallm) nazil etmidir. Uca Allah Qurani-Krimd buyurur:

Quran insanlara aramla oxuyasan dey, Biz onu hisslr ayrb,

tdricl nazil etdik. (sra, 106) Qurani-Krimin peymbrimiz (sallallahu aleyhi va sallm)

birdn-bir deyil, tdricn nazil olmas onu vvlki smavi kitablardan frqlndirn xsusiyytlrdndir. Uca Allah buyurur:

18

Kafirlr dedilr: N n Quran ona birdflik btv nazil olmad? Biz onu snin qlbini mhkmlndirmk n tdricn nazil etdik v onu n gzl kild (aybay) izah etdik. (Furqan, 32)

Qurann aram-aram enmsin n bariz nmunlrdn biri

srxoedici ikinin haram olmas il bal aylrdir. slama qdr olan dvrd rblr arasnda iki geni yaylmd. Uca Allah is ikini tdricn haram etmidir. n birinci ay:

Siz xurma aacnn meyvlrindn v zmlrdn srxoedici iki

v xeyirli ruzi hazrlayrsnz. Hqiqtn, bunda anlayan adamlar n dlillr vardr. (Nhl, 67)

Bu ayd, fikir verdiyiniz kimi, Uca Allah ikini haram etmdi.

kinci ay is:

Sndn srxoedici (iki) v qumar barsind soruurlar. De:

kisind d hm byk gnah, hm d insanlar n mnft vardr. Amma gnahlar mnftlrindn daha bykdr. Sndn (Allah yolunda) n xrclycklrini soruurlar. De: (Ehtiyacnzdan) artq qalann! Allah aylri siz bel byan edir ki, blk fikirlsiniz. (Bqr, 219)

Bu ayd ikinin zrrlrin iar edils d, ay ikinin qadaan

olunmas n srt bir formada enmmidi. nc ay is artq ikili halda namaz qlma qadaan edirdi:

19

Ey iman gtirnlr! Srxo ikn n dediyinizi anlayana qdr v

(cinsi laqdn sonra) natmiz olduunuz halda, yolda olan (msafirlr) istisna olmaqla qsl edndk namaza yaxnlamayn. gr xst v ya sfrd olsanz, yaxud sizlrdn biri ayaq yolundan glibs v ya qadnlarla yaxnlq etmisinizs, su tapmasanz, tmiz torpaqla tymmm edin, znz v llriniz srtn! Hqiqtn, Allah fv edndir, Balayandr. (Nisa, 43)

Bu ay d ikini tam olaraq qadaan etmdi. Yalnz drdnc ay

ikini haram etdi:

Ey iman gtirnlr! bhsiz ki, srxoedici (iki) d, qumar da,

(tapnmaq mqsdil) dik qoyulmu dalar da, fal oxlar da eytan mlindn olan murdar eylrdir. Bunlardan kinin ki, blk nicat tapasnz.

Hqiqtn, eytan srxoedici (iki) v qumar vasitsil sizin aranza davt v kin salmaq, sizi Allah yad etmkdn v namazdan ayrmaq istyr. Siz (buna) son qoyacaqsnzm? (Maid, 90-91)

20

Qiratlr Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm) dvrnd bzi rb

qbillri var idi ki, Qurani-Krim d mhz bu qbillrin lhclrin uyun endirilmidir. Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) buyurur:

Hqiqtn bu Quran 7 hrf zrind nazil olub. (l-Buxari,

Muslim) 7 hrfin mnas o zaman rb qbillri arasnda olan 7 mhur

lhc demkdir. Bu lhclr Qurey, Hudeyl, Sqif, Hvazn, Kinn, Tmim v Ymn qbillrinin lhclri idi. Bunlarn arasnda n mhuru is Qurey qbilsinin lhcsi idi. Qiratlr arasnda n mhuru v n geni istifad olunan da mhz Qurey qbilsinin lhcsin uyun gln Hafs-an-Asim qiratidir.

Bildiyimiz kimi Qurani-Krimin 10 qirati vardr. Hdisd gln 7 hrf, 7 qirat demk deyildir. Quran biz nql edn on qari is bunlardr:

1. Mdinli qari mam Nafi ibn Abdirrahmn ibn bi Nim

vfat hicri:169). Bu qari 70-dn ox tabiindn z) ()qiratini rvayt edir. mam Nfinin iki mhur tlbsi var: Qalun () v Var ().

2. Mkkli qari mam Abdullah ibn Abdillh ibn Zdn ibn Qeyruz ibn Hrmz (v.h.120). Mhz ibn Ksir l-Mkki ( lqbi il tannan bu qari hicrtin 45-ci ilind Mkkd (anadan olub. O, Abdullah ibn Zubeyr, bu yyub l-nsari, ns ibn Mlik v Abdullah ibn Abbas kimi bir ox shablrl grb v onlardan z qiratini rvayt edib. bn Ksirin iki mhur tlbsi var: l-Bzzi () v Qunbul .()

3. Bsrli qari mam Zyyn ibn l ibn mmr ibn rayan ibn Abdillh ibn Hseyn ibn Hris ibn Clhm (v.h.154) ( ). Bu Qari hicrtin 75-ci ilind Mkkd anadan olub v z qiratini birbaa ns ibn Mlik v baqa shablrdn rvayt etmidir. bu Amr rahimhullah

21

tabiinlrdn saylr v onun da iki mhur tlbsi var: Duri .() v Susi ()

4. aml qari mam Abdullah ibn Amir ibn Yzid ibn Tmim ibn Rabi ibn Amir (v.h.118) ( ). Bu alim hicrtin 21-ci ilind anadan olub v tabiinlrdn saylr. Onun da mhur iki tlbsi var: Him () v ibn Zkvan ( .(

5. Kfli qari mam Asim ibn bin-Ncud (v.h.128) dvrmzd n ox istifad olunan qirati rvayt etmidir. Onun da iki mhur tlbsi var: ub () v Hafs ().

6. Kfli qari mam Hmz ibn Hbib ibn mara ibn smail l-Kufi t-Teymi z-Zyyat (v.h.156). mam Hmznin mhur tlblri: Xalf () v Xalld ().

7. Kfli qari mam li ibn Hmz ibn Abdillh ibn Osman l-Kisai (v.h.189) (). mam l-Kisai l-Kufinin d iki mhur tlbsi var: bu Haris l-Leys ( ) v Hafs Duri ( ).

8. Mdinli qari mam bu Cfr Yezid ibn l-Qaqa (v.h.128) ( ). Onun da iki tlbsi var: sa bin Vardan ( ) v Sleyman bin Cmmz ( ).

9. Bsrli qari mam Yaqub ibn shaq ibn Zeyd ibn Abdillh ibn bu shaq Hdram (v.h.205) ( ). Yaqub l-Basri lqbi il tannan bu qarinin d iki mhur tlbsi var: Ruveys () v Ruh ().

10. Badadl qari mam Xlf ibn Hiam l-Bzzari (v.h.229) ( ). Xalfi Air kimi mhur olan bu qarinin d iki mhur tlbsi var: shaq () v dris ().

n mhur qirat alimlrindn mam atbi rahimhullah qarilrin adlarn znn mhur atbiyy () adlanan srind saymdr. Hmin hissnin rbc tam mtnini siz tqdim edirik:

22

Qurani-Krimin on qiratd enmsinin z d Qurani-Krimin n byk mczlrindn biri saylr. Msln: Peymbrin

(sallallahu aleyhi va sallm) dvrnd bzi qbillr szn mxtlif cr tlffz edirdilr. Bzi qbillr aq-akar fth il, bzi qbillr imal il v bzi qbillr is imal sura il tlffz edirdilr. Hmin qbillrin oxumas zaman onlara he bir tinliyin olmamas n Uca Allah Qurani-Krimi on mxtlif qiratd endirib.

Qurani-Krimin toplanmas Qurani-Krim btn qirat killri il, Osman (radiallahu anhu)

trfindn mshflr yazdrlmadan v bu Bkrin (radiallahu anhu) dvrnd kitab halna gtirilmdn nc, Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm) bir ox shab trfindn zbrlnmidi. Bundan

23

lav Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) shabdn oxuma-yazmas yax olanlardan bzilrini zn vhy yoluyla gln aylri yazdrmaqla da vziflndirmidi ki, bunlara vhy katiblri deyilir. Mhur qirat alimi imam Czri bunlardan qrxnn isimlrini kitablarnda qeyd etmidir. Mxtlif qaynaqlarda imam Czrinin qeyd etdiklrindn baqa bir ox shabnin d vhy katibi olduunu grrk. Bu da onu gstrir ki, Quran aylri Peymbr (sallallahu aleyhi va sallm) hyatda ikn artq bir ox kimslr trfindn yazlmd.

Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm) vfatndan sonra xlif bu Bkr (radiallahu anhu) Quran aylrinin bir mshfd toplanmas mqsdil Qurani-Krimi gzl biln shablrdn ibart bir heyt qurdu. Bu heytin rhbrliyi Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm) vhy katiblrindn olan Zeyd ibn Sabit (radiallahu anhu) hval edildi.

Zeyd ibn Sabit (radiallahu anhu) Quran toplayarkn aadak metoda saslanmdr:

Hafizsind (zbrind) v ya lind Qurandan paralar

grdy kimslri tanmadan, Taplan shiflrin Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm)

hzurunda yazldna aid qti bir qnatd olmadan, Taplan shiflrin Peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm)

hzurunda yazldna aid n az iki v ya daha ox ahid grmdn,

str hafizlrd, istr yazl mtnlrd olsun, bunlarn z zbrindkilrl eyni olduunu isbat etmdn he kimdn Quran paras olaraq bir ey qbul etmzdi.

Zeyd ibn Sabitin (radiallahu anhu) tk nsx olaraq toplam

olduu ilk Quran nsxsini bu Bkr (radiallahu anhu) ald v hyatnn sonuna qdr d onu mhafiz etdi. O vfat etdikdn sonra hmin nsxni ikinci xlif mr (radiallahu anhu) thvil ald. O da lmn qdr bu byk manti mhafiz ed bildi. Onun vfatndan sonra is bu mshf mrin (radiallahu anhu) qz v Peymbrimizin (sallallahu aleyhi va sallm) xanm olan Hafsaya (radiallahu anh) verildi.

24

Osmann (radiallahu anhu) xlifliyi snasnda etdiyi xidmtlrin n byy mslmanlar bir mshf v bir qirat zrind birldirmi olmasdr. O da bu i n Zeyd ibn Sabiti (radiallahu anhu) vziflndirmidi.

snadlar Qurani-Krimin sli tlqqi il, yni ifahi olaraq Allahn

seilmi bndsi olan Muhmmd (sallallahu aleyhi va sallm) vhy yolu il nazil olmudur. Qurani-Krim mxtlif rvaytlrl 13 shabdn: mr ibn Xttab, Osman ibn ffan, li ibn bi Talib, Zeyd ibn Sabit, Ubey ibn Kb, Abdullah ibn Abbas, Abdullah ibn Msud, Abdullah ibn yya, Abdullah ibn s-Saib, bu Musa l-ari, bu Drda, bu Hureyr v Hseyn ibn lidn (radiallahu anhum) v Hsn l-Basri (rahimhullah) v s. kimi tabiinlrdn nql olunmudur. Aada mllif (Bxtiyar Turabova) aid olan on qirat zr icaz sndini nmun kimi tqdim edirik.

Qeyd: Qurani-Krimin oxunmasnda qari v muqri deyiln terminlr

mvcuddur. Qari v ya daha artq qirati bilib hmin qiratlrl oxuyan insana deyilir. Muqri on qirati bilib tdris edn insana deyilir.

25

Quran oxuman dblri Quran oxuman zn mxsus dblri mvcuddur. 1. xlasl olmaq. Qurani-Krim oxumaq istyn insan ixlasl olmaldr. Yni

Qurani-Krim oxumaq istdikd yalnz v yalnz Allahn razln dnb oxumaldr. Uca Allah buyurur:

Dorusu, xalis din ancaq Allaha mxsusdur... (Zumr, 3) 2. Qibly ynlmk. Quran oxuyan zaman qibly ynlmk dbdndir. 3. Dstamazl olmaq. Quran oxuyan insan dstmazl olmaldr. Uca Allah buyurur:

Ona (Qurana) yalnz pak olanlar toxuna bilr! (Vaqi, 79) 4. Oturduu yerin tmiz v pak olmas. Qurani-Krim nurdur, mqddsdir, tmizdir v Qurani-Krim

yalnz tmiz yerd oxuna bilr. 5. Qurani-Krim tdbbr olunaraq oxunmaldr. Hr bir qari Quran oxuyan zaman almaldr ki, onu tdbbr

edrk (dnrk, anlayaraq) oxusun. 6. Qurani-Krim oxuyan insan dilrini v az boluunu

tmizlmlidir v tirlnmlidir. nki Qurani-Krim Allahn klamdr v onu oxuyan zaman

azdan he bir iyin glmmsi v insann tirlnmi olmas dbdndir.

7. Qurani-Krim oxumaa balamadan nc stiaz-nin deyilmsi.

26

Qurani-Krimi oxumazdan vvl (uzu billhi min eytanir racim - Qovulmu eytandan Allaha snram) demk lazmdr: Uca Allah buyurur:

Quran oxuduqda qovulmu eytandan Allaha sn! (Nhl, 98) 8. Btn surlrin qarsnda .demk Quran oxuyarkn Bra (Tvb) sursindn baqa digr btn

surlrin qarsnda Bismillhir Rahmnir Rahim) - Mrhmtli v Rhmli Allahn ad il!) demk lazmdr.

9. Qurani-Krimi trtill oxumaq. Qurani-Krimi oxuyarkn trtill (aram-aram, tlsmdn)

oxumaq lazmdr. Uca Allah buyurur:

...Quran da aramla oxu! (Muzzmmil, 4)

Qiratin mrtblri. Quran oxuyarkn drd formada oxumaq olar: Thqiq ( ) Bu oxunuda Quran mdlrin haqq tam

kild verilrk v hrflrin mxrc v siftlrin ciddi kild diqqt yetirilrk oxunur. Tlim zaman daha ox bu oxunu trzindn istifad olunur.

Trtil ( ) Bu oxunu zaman Quran hrflrin mxrc v siftlrin ciddi kild diqqt yetirilrk thqiqdn biraz daha srtli oxunur.

Tdvir () Bu zaman Quran yen hrflrin mxrc v sift haqlarn tam verrk, fqt trtildn bir az daha srtli oxunur.

Hdr () Bu oxunuda is Quran hrflrin haqlar diqqt alnaraq tdvirdn bir az daha srtli oxunur.

27

Quran oxunan zaman buraxlan shvlr

Hr bir ks Qurani-Krim oxuduu zaman almaldr ki, shvlr yol vermsin. Quran oxuyarkn ba ver bilck shvlr mumn iki yer ayrlr: Lhnul cli v Lhnul xafi .

1. Lhnul cli (byk shv) dedikd aq-akar shv nzrd tutulur. Yni hr hans bir hrkni dyidirmk nzrd tutulur. Msln: Fatih sursinin 7-ci aysind vzin oxumaq. Yni fthni damm il vz etmk. Hr bir Quran oxuyan bu cr byk shvi etmmy almaldr v etdiyi zaman da bu shvi drhal dzltmlidir.

2. Lhnul xafi (kiik shv) dedikd daha kiik shvlr nzrd tutulur. Bel shvlr sasn oxuyan xsin bilmyrk bzi tcvid hkmlrini trk etdiyi v ya onlara ml etmdiyi zaman yaranr. Bu shvlri bil-bil etmk haramdr.

Bsml

Qirat alimlri Quran oxuyarkn Bra (Tvb) sursindn baqa digr btn surlrin qarsnda Bismillhir) Rahmnir Rahim - Mrhmtli v Rhmli Allahn ad il!) demyi vacib grrlr. n mhur qirat alimlrindn mam atbi rahimhullah znn mhur atbiyy () adlanan srind bu haqda yazb:

Bu misrann mnas budur ki, hr bir surnin vvlind

bsml-nin deyilmsi vacibdir.

stiaz

Qurani-Krimi oxumazdan vvl (uzu billhi min eytanir racim - Qovulmu eytandan Allaha snram) demk lazmdr. Bzi alimlr istiaznin deyilmsini vacib grblr. Onlar bu ayni dlil gtirirlr:

28

Quran oxuduqda qovulmu eytandan Allaha sn! (Nhl, 98) Bir qrup alimlr is Quran oxuyan zaman istiazni vacib

grmmilr. stiazni daha bir ne formada da demk olar:

demnin drd qaydas var: .1 deyib dayanb, deyib

dayanb, sonra is surni demk olar. .2 deyib dayanb, szn

surnin vvli il birldirmk olar. .3 v szn birnfs

deyib, sonra is dayanb surni balamaq olar. .4 v szn v surninin

vvlini birnfs demk olar.

Scd aylri Qurani-Krimd 15 yerd scd aylri adlanan aylr var. Hr

bir Quran oxuyan xs bu aylri oxuyan zaman drhal scdy getmlidir. Bu aylr aadaklardr:

1.

29

Rbbinin drgahnda olan (mlklr) Ona ibadt etmkd tkbbrlk gstrmir, Onu triflyir v yalnz Ona scd edirlr. (raf, 206)

2.

Gylrd v yerd olan mxluqlar da, onlarn klglri d shr-

axam istr-istmz Allaha scd edir. (Rad, 15) 3.

Gylrd v yerd olanlarn hams, heyvanlar da, mlklr d

tkbbr gstrmdn Allaha scd qlrlar. Onlar zlrinin fvqnd olan Rbbindn qorxur v onlara mr olunanlar yerin yetirirlr. (Nhl, 49-50)

4.

De: str ona inann, istrs d inanmayn. Dorudan da, ondan vvl zlrin elm verilmi kimslr, (aylr) oxunduu zaman zst scdy qapanar. (sra, 107)

30

5.

Onlar Allahn nemt bx etdiyi peymbrlrdn, Admin v

Nuhla birlikd (gmid) dadmz kimslrin nslindn, brahimin v srailin nslindn seib haqq yola ynltdiyimiz kimslrdndir. Onlar zlrin r-Rhmann aylri oxunduu zaman scdy qapanb alayanlardr. (Mrym, 58)

6.

Mgr gylrd v yerd olanlarn, gnin, ayn, ulduzlarn,

dalarn, aaclarn, heyvanlarn v insanlarn xeyli hisssinin Allaha scd etdiyini grmrsnmi? Onlarn ksriyyti is zab kmy layiq olanlardr. Allahn alaltd kimsy he ks hrmt qoymaz. Hqiqtn, Allah istdiyini edr. (Hcc, 18)

7.

Ey iman gtirnlr! Rku edin, scdy qapann, Rbbiniz ibadt

edrk yax ilr grn ki, blk nicat tapasnz. (Hcc, 77)

31

8.

Onlara: r-Rhmana scd edin! deyildikd: r-Rhman

ndir? Mgr biz mr etdiyin ey scd etmliyik? deyrlr. Bu da onlarn nifrtini artrar. (Furqan, 60)

9.

Gylrd v yerd pnhan olan (ya, bitkilri) akara

xardan, onlarn gizlind v akarda etdiklri hr eyi biln Allaha scd etmsinlr dey (eytan bel etmidir). (Nml, 25)

10.

Aylrimiz ancaq o kslr iman gtirirlr ki, aylrimiz onlara

xatrlanarkn tkbbr gstrmdn scdy qapanr, Rbbin hmd-sna il triflr deyirlr. (Scd, 15)

11.

32

(Davud) dedi: O snin qoyununu z qoyunlarna qatmaq istmkl, sn qar haqszlq etmidir. Hqiqtn, riklrin oxu bir-birinin haqqn tapdalayar. Yalnz iman gtirib yax ilr grnlrdn baqa. Onlar is ox azdrlar! (Bunlar dedikdn sonra,) Davud Bizim onu snaa kdiyimizi yqinldirrk, Rbbindn znn balanmasn dildi v scdy qapanb tvb etdi. (Sad, 24)

12.

Gec v gndz, gn v ay Onun dlillrindndir. gr siz Ona ibadt edirsinizs, onda gn v aya scd etmyin, onlar yaradan Allaha scd edin. (Fussilt, 37)

13.

Siz Allaha scd qln v (Ona) ibadt edin! (Ncm, 62) 14.

...v onlara Quran oxunduqda scd etmirlr? (niqaq, 21) 15.

Xeyr, sn ona qulaq asma! Scd ql v (Allaha) yaxnla! (lq,

19)

33

Tilavt scdsinin hkm msthbdir. Yni gr imkan varsa, scd aylrini eidn zaman hr ks mtlq scdy getmlidir. Scd is adi formada (tkbir gtirilrk bir df) olunur v peymbrin (sallallahu aleyhi va sallm) snnsind sabit olan aadak bu v ya digr dualardan biri oxunur:

Uca Rbbim pak v mqddsdir.

Allahm! Sn pak v mqddsssn. Ey Rbbimiz! Sn hmd

olsun. Allahm! Mni bala.

Siftim, onu yaradana, ona eitm v grm qabiliyyti vern,

Onun gc v quvvti il scd edir.

,

Allahm, Sn scd etdim, Sn iman gtirdim v Sn tslim oldum. Sn mnim rbbimsn. Siftim, ona eitm v grm qabiliyyti vern scd edir. n gzl yaradan Allah pakdr, mqddsdir.

Tcvid elmi Tcvid sz felinin msdridir. Yni .

Trcmd is bir eyi gzl etmk, bzmk mnalarna glir. Yni hr bir qari Quran oxuyarkn tcvid ehkamlarna riayt edrk oxuduu Quran gzlldirir. stilahi mnada is: :

34

Qurani-Krimd olan szlri v Qurani-Krimd olan hrflrin mxrcini, qalnlq v inclik siftini aradran, hminin idam, izhar, tfxim, trqiq kimi ehkamlar yrnn bir elmdir.

Termin olaraq is alimlr arasnda bir-birindn bir o qdr d frqli olmayan triflr verilmidir.

Bunlardan birincisi qirat alimi olan bn Czrinin (v. 833/1429) trifidir. Ona gr tcvid elmi;

Tcvid; hrflrin haqqn vermk, mrtblrini trtib etmk,

hrfi mxrcin v slin saslandrmaqdr. Zkriyy l-nsri (v. 926/1520) is tcvidi: hr bir hrfin mxrc v siftini yerin yetirmk surtil Quran

tilavt etmk olaraq trif etmidir. Katib lbiy (v. 1081/1670) gr tcvid: Qurann tilavtini hrflrin mxrclri il siftlri ynndn

gzlldirmkdn v hr hrf aid vsl, vqf, mdd, qsr kimi xsuslarn haqqn vermk surtil nzmimbinin (Qurann) trtilindn bhs edn bir elmdir.

Tcvid elminin qaysi is hr bir Quran oxuyan xsin Quran oxuduu zaman onu dzgn v slis kild oxuman tlb etmkdir.

Bilmk lazmdr ki, tcvid elmi hr hans bir xsin v ya alimin icad etdiyi elm deyildir. Qurani-Krim Uca Allah trfindn z peymbri olan Muhmmd (sallallahu aleyhi va sallm) mhz bu kild - tcvid ehkamlar il nazil olub.

Tcvid elmi iki yer blnr: mli tcvid ( ) Qurani-Krimi oxuyan hr hans bir xsin bacard qdr tcvid ehkamlarna ml etmsidir. Nzri tcvid ( ) is tcvid ehkamlarnn adlar, hkmlri v ixtilaflar barsind elmdir ki, bunu hr ksin bilmsi vacib deyildir.

mumilikd tcvidin hkm vacibdir. nki Uca Allah buyurur:

...Quran da aramla oxu! (Muzzmmil, 4) Hminin byk qirat alimlrindn imam Czri znn mhur

Czriyy () srind yazr:

35

Mtlq Allahn kitab tcvid il oxunar.

Kim ml eylmzs, bu id gnah qazanar.

n bel nazil olub, yoxdur grk baqa sz. Bel atdrbdr peymbr v shab biz.

Daha sonra imam Czri z eirind tcvid haqda bel yazr:

Tcviddir vern gzllik, agah ol, tilavt. Tcvidin ehkamlar, bil, zintdir qirat.

yrdir tcvid biz hr hrfin haqqn vermyi, Sift v mxrclri tam v dzgn sylmyi.

Mxrci hr hrfin dnmlidir z slin. Bnzr hrflr is idam olur bnzrin.

Hr bir hrfi mkmml, ziyytsiz sylmli,

Sxmadan nitqimizi yumaq ss il demli.

Tcvid ehkamlarnda dmmk n tin, n mqi etmkl insan atar mqsdin.

36

Hrflrin mxrclri rb dilind hrflrin hr birinin znmxsus mxrci, yni

hrflrin tlffz olunarkn formalad v xd yeri vardr. Tannm qirat alimi imam Czri znn mhur Czriyy :srind yazr ()

llrl snaq edrk qirat alimlri, On yeddi ayr mxrcd cm etmilr hrflri.

Az boluundadr mxrci mdd lifin. () Hminin mxrcidir o vav v y mdd hrfin. ( ,)

Boaz sonu mxrcindn h il hmz xr. ( ,) Boazn ortasn [h] v [ayn] hrfi sxr. ( ,)

Boazn vvlindn xa v ayn hrfi xar. ( ,) Dilin sonlarnda qaf, az nd kf hrfi var. ( ,)

37

Dilin ortasndadr im, in v ynin sfi. ( , , ) Dilin yan dilri sxsa, xar dad hrfi. ()

Dil hmin mqsd il dyir az di, bil.

Lmns tmas edir st di kklrin dil. ()

El hmin mxrcd, nun hrfi d yerlir. () Mxrci ra hrfinin eynn hmin yerddir. ()

st dilrin kkn gr dil toxunsa tam,

Ta, t, dl hrflrin mxrc olar bu mqam. ( , ,)

Alt damaq, di kkn gr tmas ets dil, Sad, z, sin hrflrinin mxrcidir o yer, bil. ( , ,)

Dil olarsa st v alt n dilr arasnda,

Pltk tlffz il , l, a xar onda. ( , ,)

Ksici st dilr ki, alt dodaa toxunar, Hrflrdn f hrfin bu mqam mxrc olar. ()

gr dodaqlarmz toxunsa bir-birin,

Demk rast glmiik b, vav, mimin mxrcin. ( , , )

Xayum adl mxrcin, bil ki, yeridir burun. Bu mxrcd alnar iki hrf mim il nun. ( , )

ndi is mxrclri bu eir sasn daha geni izah etmy alaq.

Dil v qirat alimlri uzun illr z nitqlri il hrflr zrind snaqlar keirrk rb dilind olan 28 hrfin 17 mxrcdn tlffz olunduunu deyiblr. Bu mxrclr d azda be ayr-ayr yerlrd formalar. Bu yerlr v mxrclr aadaklardr.

a) Cuf burada 1 mxrc vardr. b) Hlq burada 3 mxrc vardr. c) Lisn burada 10 mxrc vardr. d) ftn burada 2 mxrc vardr. e) Xayum burada 1 mxrc vardr.

38

Mxrcin yerldiyi birinci yer cuf ( ) adlanr, mnas is az boluudur. Az boluunda bir mxrc vardr ki, buradan mdd, yni uzatma hrflrinin ( , ,) sait ssi xr. Azrbaycan dilindn frqli olaraq rb dilind uzadlan hrflr var. Bu hrflr , a, i v ya u sslrini iki hrk miqdarnda uzadr.

Mxrclrin yerldiyi nvbti yer hlq ( ) adlanr, mnas is boaz demkdir.

Qeyd: Uca Allah boazmzda ss tellri deyiln bir orqan yaradb. Hava axn aadan yuxar glrk hmin tellr toxunur v bunun da nticsind ss meydana xr.

Boaz, yni hlq ( ) z d yer ayrlr v mvafiq olaraq hr biri bir mxrc hesab olunur:

1. qsl hlq ( ) boazn sonu. 2. Vasatul hlq ( ) boazn ortas 3. dnl hlq ( ) boazn vvli. qsl hlq ( ) dedikd boazn son hisssi nzrd

tutulur. Bu mxrcdn 2 hrfimiz xr hmz () v h (). Hmz azrbaycan dilind olan ssinin ksilmi v qrq formas kimi ()tlffz olunur. kinci hrfimiz, h () hrfi is azrbaycan dilind olan h ssinin he bir sxlma olmadan, aq-akar tlffz kimi sslnir.

Vasatul hlq ( ) dedikd boazn ortas nzrd tutulur. Bu mxrcdn d iki hrfimiz xr [ayn] () v [h] (). Bu iki hrfimiz boaz sxlaraq tlffz olunur. Azrbaycan dilind bu sslrin qarl yoxdur. [Ayn] () hrfinin dzgn tllfz v a sslrini qardraraq v boaz sxlaraq olur. Bu hrfin

39

oxunuunda ox zaman ifrata yol verilir, hrf boaz ox sxaraq tlffz edilir v bu da dzgn deyildir. mam Czri qeyd edir ki, Qurani-Krim oxunduu zaman he bir ziyyt kilmmlidir. Bzn is bu hrfi tlffz edn zaman boaz sxmadan, Azrbaycan dilind olan v ya a ssi kimi tlffz edirlr ki, bu da xtadr. Bu mxrcdn xan ikinci hrfimiz [h] () hrfidir. Azrbaycan dilind qarl olmayan bu hrfin dzgn tlffz h ssinin tllffz kimi, lakin boaz sxaraq olur. Bu hrfin tlffznd d oxlu xtalara yol verilir. Bzilri bu hrfi boaz ox sxaraq, bzilri is he sxmayaraq aq akar h ssi kimi tlffz edir ki, bunlarn ikisi d xtadr.

dnl hlq ( ) dedikd boazn vvli nzrd tutulur. Bu mxrcdn d iki hrfimiz xr ayn () v xa (). ayn () hrfi azrbaycan dilind olan ssinin tamamil oxardr. Bu mxrcdn xan ikinci hrfimiz xa () hrfi azrbaycan dilind olan x ssinin tamamil oxardr.

Mxrclrin yerldiyi nvbti yer lisn ( ) adlanr, mnas

is dil demkdir. Dild 10 mxrc yerlir ki, bu mxrclrdn d cmi 18 hrf xr.

Birinci mxrcimiz qsl lisn ( ) dilin son, yni boaza yaxn hisssidir v buradan qaf () hrfi xr. Qaf () hrfi Azrbaycan lifbasnda olan q hrfinin tlffzndn bir az frqli, daha drin v sxlm formada tlffz olunur.

Nvbti mxrcimiz qaf () hrfinin mxrcindn bir az nd, yni dilin sonundan bir az nd yerlir. Bu mxrcdn kf () hrfi

40

xr. Kf () hrfinin tlffz azrbaycan dilind olan k ssinin (kran sznd olduu kimi) tam bnzridir.

Nvbti mxrcimiz vasatul lisn ( ) adlanr, mnas is

dilin ortas demkdir. Bu mxrcdn hrfimiz xr im (), in hrfi dilin ortas yuxar damaa dyrk v () im .() v y ()hava axn tamamil dayanaraq tlffz olunur. Azrbaycan lifbasnda olan c hrfindn frqli olaraq bu hrf daha qaln v daha sx formada tlffz olunur. tin hrf olduundan bzi rblr z lhclrind bu hrfi gim, bzilri is jim deyrk tlffz edirlr. in () v y () hrflri d dilin ortasndan tlffz olunur v Azrbaycan lifbasnda olan v y hrflrinin tam oxardr.

Dild olan digr mxrcimiz dilin arxa yanlarndan xan dad ()

hrfinin mxrcidir. Dad () hrfi rb dilinin n tin hrfi hesab olunduundan, bzn rb dilini dad () dili d adlandrrlar. Qeyd edk ki, bu hrf v ya ss yalnz rb dilin mxsusdur v

41

baqa dillrd bu ss yoxdur. Bu hrfin dzgn tlffz dilin sa v ya sol arxa yanlarn az dilrin toxundurmaqla Azrbaycan dilindki d v bir az da z sslrinin qar kimidir. Bu hrfi oxuyarkn ediln xtalardan onun tam z kimi, bzn d tam d kimi oxunmasdr. Dad () hrfinin aq aydn d ssini vermmsinin sbbi dad hrfin aid olan istital (dartnma) siftidir. D ssind is bu sift yoxdur.

Digr bir mxrcimiz dilin yanlarndan nn kimi olan mxrcdir. Bu mxrcdn lm () hrfi xr. Lm () hrfi dil azacq qatlanaraq v dilin ucu v n yanlar yuxar ksici dilrin kkn toxunaraq Azrbaycan lifbasnda olan l hrfi kimi tlffz olunur.

Nvbti mxrcimiz demk olar ki, lm () hrfinin mxrci il eynidir. Bu mxrcdn nun () hrfi xr. Qeyd edk ki, nun hrfi unn hrflrindndir v havann burun boluundan xmas ()il alnr. Bu hrf Azrbaycan dilind olan n ssinin ox inc formasdr.

Digr mxrcimiz is ra () hrfinin mxrcidir. Dilin ucunu yuxar ksici dilrin kkn toxundurmaqla bu hrfi tlffz ed bilrik. Ra () hrfind baqa hrflrd olmayan tkrar sifti vardr. Ra () hrfinin tlffz zaman tkrar siftini istifad etmmk v ya bu siftd ifrata varmaq xtadr.

42

Dilin ucunu yuxar ksici dilrin kkn tam toxundurmaqla t

hrfi ox () hrflrinin mxrcini alrq. T () v ta () dl ,()inc bir kild v hms (plt) sifti verilrk tlffz olunur. Dl hrfi d hmin mxrcdn, qalqal (iddt) sifti verilrk tlffz ()olunur v Azrbaycan dilind olan d hrfinin ox inc formasdr. Dl () hrfinin qaln bir formada oxunmas xtadr. Ta () hrfi d eyni mxrcdn xaraq istial (qalnlq) sifti il tlffz olunur. Ta hrfinin tlffz Azrbaycan dilind olan t v d sslrinin ()qar kimidir.

Nvbti mxrcimiz z (), sin () v sad () hrflrinin

mxrcidir. Bu mxrc dilin ucunun aa ksici dilrin kkn, damaa dymsi il alnr. Alimlr daha da trafl izah edrk dilin ucunun aa ksici dilrin tam aa hisssin dydikd sin (), aa ksici dilrin ortasna dydikd z (), aa ksici dilrin ucuna dydikd is sad () hrfinin xdn demilr. Z () hrfinin tlffz Azrbaycan dilindki z ssinin tlffz il tam

43

eynidir. Sin () hrfinin tlffz is Azrbaycan dilindki s ssinin tlffznn inc formasdr. Sad () hrfi is Azrbaycan dilindki s ssindn frqli olaraq qaln formada tlffz edilir.

Nvbti mxrcimiz dilin ucunu yuxar ksici dilrin ucuna

vurmaqla v ya yuxar v aa ksici dilrin arasndan dilin ucunu az xarmaqla alnan mxrcdir. Bu mxrcdn hrfimiz xr Bu hrf rb dilind pltkcsin tlffz .() v a ()l ,()ediln hrflr srasna daxildir. () v l () hrflri inc formada, a () hrfi is qaln formada tlffz edilir.

Mxrclrin yerldiyi nvbti yer is ftn () adlanr,

mnas dodaqlar demkdir. Burada iki mxrc yerlir. Birinci mxrcdn f () hrfi xr. Yuxar ksici dilrin uc

hisssinin alt dodan ya yerin dymsi nticsind f () hrfi alnr. F () hrfi Azrbaycan dilind olan f ssindn daha inc tlffz olunur.

44

Dodaqlarda yerln ikinci mxrcimiz aa v yuxar dodaqlarn arasndan xan hrflrin mxrcidir. Bu mxrcdn hrfimiz xr b (), mim () v vav (). B () hrfi dodaqlarn ya hisslrini mhkm kild bir-birin vuraraq v hava axnn dayandraraq Azrbaycan dilindki b ssinin oxar kimi tlffz olunur. Mim hrfi is dodaqlarn quru hisslrini bir-birin vuraraq v ssi ()burundan xararaq Azrbaycan dilindki m ssinin oxar kimi tlffz olunur. Vav () hrfi is dodaq qnvari kil alaraq v Azrbaycan dilindki v ssindn frqli olaraq yuxar ksici dilri alt dodaa vurmadan tlffz olunur.

Sonuncu mxrcimiz is xayum )( adlanr v mnas burun

demkdir. Bu mxrcdn iki hrf mim () v nun () xr. Bu hrflr dd il glrs, iki hrk miqdarnda uzadlr v iki hrkdn artq uzadlmas caiz deyil.

45

Hrflrin siftlri rb dilind olan hrflrin zn mxsus siftlri vardr. Bu

siftlr aadaklardr:

Bu siftlrdn bzilrini daha trafl nzrdn keirk: iddt) lvi mnada ssin ksilmsi demkdir. Yni bu)

sift malik hrflrd hava axn dayanr, ss ksilir v davam etmir. Bu hrflri mhur qirat alimi imam Czri z eirind klmsind birldirmidir. Bu hrflrimiz lif (), im (), dl (), qaf (), ta (), b (), kf () v t () hrflridir.

iddt) siftinin ksidir. Yni bu) raxav) sifti) hrflrd hava axn davam edir. klmsind olan hrflrdn baqa rb dilinin digr hrflri (raxav) siftin malikdir.

istial) lvi mnas ucaltma v ya qalxma v ya qaln) olma mnalarn verir. (istial) sifti dedikd rb lifbasnda olan qaln hrflr nzrd tutulur. Bu hrflri mhur qirat alimi imam Czri z eirind klmsind birldirmidir. Yni bu hrflr xa (), sad (), dad (), ayn (), ta (), qaf () v a hrfin gldikd is alimlr onu qaln () hrflridir. Ra ()hrflrdn saymamlar. nki ra () hrfi Qurani-Krimd bzi

46

yerlrd qaln, bzi yerlrd is inc oxunur. Digr sbblrdn biri d bzi rb qbillrinin bu hrf ra yox, r demsidir.

.istifl) siftidir) istial) siftinin ziddi) (istifl) sz aa dmk, enmk v ya inclik, naziklik mnasn verir. klmsind olan hrflrdn baqa rb lifbasnda olan digr hrflr (istifl) siftin malikdir.

Nvbti siftimiz (tkrir) lvi mnas tkrarlama v ya tkrar etm kimidir. Bu sift yalnz ra () hrfi malikdir. (safir) lgvi mnas fitrq, fit almaq kimidir. Bu sift malik hrfimiz var: Sad (), sin () v z (). Bu hrflr tlffz edilrkn fitra bnzr ssin xmas ba verir.

qalqal) lvi mnas sxmaq v ya tzyiq gstrmk) kimidir . Bu hrflrimiz hrflridir. Yni qaf (), ta (), b hrflri. Bu hrflri tlffz etdiyimiz zaman () v dl () im ,()hava axn dayanr. zrind vqf edildikd, durulduqda is hrf ks-sda verrk iki df tkrarlanr.

unn) lvi mnada burundan, yni xayum) mxrcindn xan ss demkdir. Bu sift malik iki hrfimiz var: mim () v nun (). Bu hrflr dd il glrs, iki hrk miqdarnda uzadlr v iki hrkdn artq uzadlmas caiz deyil.

Sukunlu nunun v tnvinlrin hkmlri Sukunlu nun dedikd nun hrfi zrind sukun nzrd tutulur

) tnvinlr dedikd is tnvin fth ,)( ), tnvin ksr ( ) v tnvin damm ( ) nzrd tutulur. Qurani-Krimd hr hans bir yerd sukunlu nun )( v ya tnvinlr ( ) glrs, bu zaman drd hkmdn biri ml glir: izhar (), idam (), iqlb .() v ya ixf ()

zhar () Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn

mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

47

Rast glrsns gr sakin nuna )( ya tnvin ( ),

Hrflr bu zaman dr drd qaydann hkmn.

Birinci qayda izhardr, yrnk gl trifin, Rast glrs alt hrf, sakin nun v ya tnvin.

Alt hrfdn h-dir (), hmz-dir (), hm d [ayn] ().

Yerd qalan hrfimiz [h]-dir )(, xa-dr )(, bir d ayn )(.

zhar () sznn lti mnas aq-akar demkdir. stilahi mnada is sukunlu nun v ya tnvinlrdn sonra rb lifbasnn boaz mxrcindn xan alt hrfindn biri glrs, bu zaman sukunlu nunda v ya tnvinlrd olan n ssinin aq-akar bir kild oxunmasna deyilir. Bu alt hrfimiz hmz (), h (), [ayn] .hrflridir )( v xa )( ayn ,)( [h] ,()

Misallara nzr yetirk:

Tnvin Sukunlu nun Hrflr

2 1

4 3

6 5

8 7

10 9

48

22 11

1. Bqr, 177 4. Tvb, 109 7. Fussilt, 42 10. Bqr, 59 2. Bqr, 285 5. Sad, 69 8. Fussilt, 42 11. Bqr, 197 3. Rad, 33 6. nam, 128 9. raf, 43 12. Hucurat, 13

dam () Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn


damdr digr qaydas sukunlu nun v tnvinin,

Rast glrs altsna yrmlun-dak ( ) hrflrin.

dam iki qisim olur, birincisi gnnlidir. Buna aid ynmu () sz bu qaydann drd hrfidir.

Bu qaydada istisna var, bzn olmur idam, bilk.

Buna duny ( ) v sinvanu ( ) szlrini misal kk.

kincisi gnnsizdir, gls lm )( v ra )( hrflri. dd il oxuyarq bu zaman biz bu hrflri.

dam sznn lti mnas bir eyi digrin daxil etmk

demkdir. stilahi mnada is sukunlu nun v ya tnvinlrdn sonra v ya () vav ,() lm ,() mim ,() ra ,() hrflri, yni y nun () gldiyi zaman ba vern qaydadr. dam z iki qism ayrlr:

1. dam mal unn ( ), yni unnli idam. Sukunlu nun v ya tnvinlrdn sonra drd hrfdn biri, yni y (), mim (),

49

vav () v ya nun () glrs, bu zaman sukunlu nunda v ya tnvinlrd olan n ssi itrk vzind bu hrflr tlffz olunur. Bu zaman ss burundan xr v idam olunan hrf ddlnrk oxunur. Ssin burundan xaraq nn il oxunmas iki hrk miqdarnda davam edir. Bilmk lazmdr ki, idam qaydas yalnz Qurani-Krim aid olan qaydadr.

Misallara nzr salaq:


2 2

4 3

6 5

8 7

Qurani-Krimd 4 sz vardr ki, orada idam mal unn qaydas

ttbiq olunmur:

2. dam bil unn ( ), yni unnsiz idam. stilahi mnada sukunlu nun v ya tnvinlrdn sonra lm () v ya ra () hrflrindn biri glrs n ssinin bu hrflr idam olunmasdr. Yni n ssi tamamil itir, lm () v ra () hrflri is buruna salnmadan ddlnir.

Misallara nzr yetirk:


2 1

1. Bqr, 8 3. Leyl, 19 5. Nur, 33 7. Rad, 11 2. Bqr, 19 4. aiy, 8 6. nsan, 19 8. Bqr, 148

50

4 3 1. Khf, 2 2. Humaz, 1 3. nbiya, 2 4. Fussilt, 32

qlb () qlb () sznn lti mnas evirmk demkdir. stilahi

mnada is sukunlu nun v ya tnvinlrdn sonra b () hrfi gldiyi zaman sukunlu nunda v ya tnvinlrd olan n ssinin m ssin evrilmsin deyilir. Diqqt yetirsk, bu qayda Azrbaycan dilin d uyundur. Msln, anbar szn biz ambar kimi v ya snbl szn smbl kimi tlffz edirik. Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

B () hrfin rast glrs, sukunlu nun v ya tnvin,

Nun hrfi mim evrilir, budur qaydas iqlbin. Misallara nzr yetirk:

Tnvin Sukunlu nun Sukunlu nun (bir szd) Hrflr

3 2 1 1. Bqr, 33 2. Nml, 8 3. Hcc, 75

Qurani-Krimd iqlb qaydasn bildirmk n sukunlu nun v

ya tnvinlrin zrind kiik mim ( ) iarsi qoyulur.

51

xf () xf () sznn lti mnas gizltmk demkdir. stilahi

mnada is sukunlu nun v ya tnvinlrdn sonra izhar (), idam () v iqlb () hrflrini xdqda yerd qalan 15 hrflrdn biri glrs, sukunlu nunda v ya tnvinlrd olan n ssinin gizldilmsidir. Bu zaman n ssi gizldilrk unn il iki hrk miqdarnda uzadlaraq oxunur. Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

zhar, idam, iqlbin hrflrin etsk knar,

Qalan on be hrfimiz ixfy aid olar.

Bu on be ixf hrfimiz yax yadda qalsn dey, Cm edilib on be szn ba hrfind bu cmly:

Bu cmlnin trcmsi is: triflayiq insanlar vsf et, hrmtli

xs nec d gzldir, hr zaman yaxlq et, tqvan artr, zalmlar trk et.

xf qaydasna aid misallara nzr yetirk:


2 1

4 3

52

6 5

8 7

10 9

12 11

14 13

16 15

18 17

20 19

22 21

24 23

26 25

28 27

30 29

1. Maid, 2 6. Muzammil, 5 11.Yusif, 99 16. Zumr, 29 21. Ibrahim, 44 26. Bqr, 25

2. Qamr, 13 7. Hcc, 10 12. Fatir, 30 17. Hud, 6 22. Khf, 40 27. Zumr. 41

3. Fatir, 33 8. Nml, 29 13. Ibrahim, 26 18. Nb, 34 23. Hdid, 29 28. Furqan, 39

4. Mursalt, 30 9. Hucurat, 6 14. Sb, 40 19. Muminun, 12 24. Nis, 93 29. Sb, 22

5. Bqr, 25 10. Sb, 7 15. Muminun, 12 20. Maid, 6 25. Furqan, 71 30. Nisa, 57

53

Sukunlu mimin hkmlri Sukunlu mim dedikd mim hrfi zrind sukun ( ) nzrd

tutulur. Sukunlu mimin hkm vardr: izhar, idam v ixf. Mim hrfinin mxrci dodaqlarda (ftn) yerldiyi n bu qaydalar izhar-fvi ( ), idam-fvi ( ) v ixf-fvi ( ) d adlandrrlar.

xf-fvi Qurani-Krimd hr hans bir yerd sukunlu mimdn ( ) sonra b

) glrs, bu zaman ixf -fvi () ) ba verck, mim hrfi b hrfind gizlnckdir v bu gizlnm iki hrk miqdarnda davam edckdir. Misallara nzr salaq:

2 1 1. afir, 16 2. Fil, 4

dam-fvi Qurani-Krimd hr hans bir yerd sukunlu mimdn ( ) sonra

mim () glrs, bu zaman idam -fvi ( ) ba verck, mim hrfi digr mim hrfin daxil olacaqdr v iki hrk miqdarnda uzadlacaqdr. Misallara nzr salaq:

1 Bqr, 134

zhar-fvi Qurani-Krimd hr hans bir yerd sukunlu mimdn ( ) sonra b

-baqa digr 26 hrf glrs, bu zaman izhar () v mimdn ()

54

fvi ( ) ba verck, yni mim aq-akar bir kild oxunacaq. Misallara nzr salaq:

1 2 1. Fil, 1 2. Fatih, 2

Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn


Hrflrdn vvl gr, olarsa mim hrfi sakin,

Mdd lifdn baqa, nki mdd lif z d sakin,

Bu hallarda sakin mimin tcvidd ehkam var. Bunlardan biri idamdr, biri ixf, biri izhar.

Gls b hrfindn vvl, bu olur ixf qaydas.

xf fvi kimi d dzgn olar adlanmas.

Ey oul, bu eiriml, blk sn faydam olar. Mim sakin rast gls mim, bu qaydamz idam olar.

Rast glrs sukunlu mim, baqa hr hans hrf,

Qaydasdr bu izharn, nzr sal bu trif.

55

Mim mxrci f-y yaxn, vav-la eyni olduundan, xf etm mim hrfini, bir az ehtiyatl davran.

Qeyd: Mim () hrfinin mxrci f () hrfinin mxrcin yaxn, vav () hrfinin mxrci il is eyni olduu n sukunlu mimdn sonra bu hrflrdn biri glrs, diqqt etmk lazmdr ki, mim hrfi bu hrflr qararaq ixf olunmasn, yni gizlnmsin.

dddli nun v ddli mim gr Qurani-Krimd hr hans bir yerd ddli nun ( ) v ya ddli mim ( ) glrs, bu zaman mtlq bir kild nun v mim hrflri iki hrk miqdarnda uzadlaraq gunn il oxunur. Msln, Nas sursind olan ddli nunlar kimi:

Zuxruf sursi 70-ci ayd olan klmsind olan ddli nun da buna misal ola bilr. ddli mim misal olaraq is Fcr sursinin

15-ci aysind ken klmsind olan ddli mimi gstrmk olar.

Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

56

Mim v nun hrflri gr, glrs dd il, Uzanar iki hrk, oxunar unn il.

dam misleyn

Misleyn () sznn lti mnas iki bir-birin oxar, iki eyni olan demkdir. stilahi mnada Qurani-Krimd iki eyni hrfin bir-birinin ard il glmsi zaman birinci hrfin oxunmamas v ikincinin ddlnrk oxunmasna deyilir. Qeyd edk ki, bu hrflrdn birincisi sukunlu, digri is hrkli olmaldr. Misallara nzr salaq:

1

2

1. Bqr. 134 2. Bqr, 60



dam misleyn qaydasnda eyni hrf ardcl glr.

Birinci hrf oxunmaz, ikincisi ddlnr.

dam mutcniseyn Mutcniseyn () sznn mnas iki eynicinsli demkdir.

stilahi mnada mxrclri eyni, siftlri is ayr olan iki hrfin bir-birinin ard il glmsi zaman birinci hrfin oxunmamas v ikincinin ddlnrk oxunmasna deyilir. Bel hrflr yeddi qrupda cmlib:

57

1. Sukunlu dl ( ) hrfinin t () hrfin rast glmsi. Bu hrflrin mxrclri eynidir, lakin dl () hrfi qalqal () siftin, t () hrfi is hms () siftin malikdir. Misala baxaq:

nkbut, 38

2. Sukunlu t ( ) hrfinin dl () hrfin rast glmsi.

raf, 189

3. Sukunlu t ( ) hrfinin ta () hrfin rast glmsi. Bu hrflrin

d mxrclri eynidir, lakin ta () hrfi qalqal () siftin, t () hrfi is hms () siftin malikdir.

Ali mran, 122

4. Sukunlu ta ( ) hrfinin t () hrfin rast glmsi.

Nml, 22

5. Sukunlu l ( ) hrfinin a () hrfin rast glmsi.

Zuxruf, 39

58

6. Sukunlu ( ) hrfinin l () hrfin rast glmsi.

raf, 176

7. Sukunlu b ( ) hrfinin mim () hrfin rast glmsi.

Hud, 42

dam mutqaribeyn Mutqaribeyn )( sznn lti mnas bir-birin yaxn

iki ey demkdir. stilahi mnada is mxrclri yaxn, siftlri is frqli olan hrflr demkdir. Bel hrflrimiz iki qrupda cmlib:

1. Lm () v ra () hrflri. Bu hrflrin siftlri frqli olsa da mxrclri bir-birin yaxndr v bu zaman idam mutqaribeyn qaydas ba verir. Yni sukunlu lm ( ) ra () hrfin rast glrs, lm () hrfi oxunmur, ra () hrfi is ddlnir. Misala baxaq:

2 1

1. Khf, 22 2. Nisa, 158

Qeyd: Mutaffifin sursinin 14-c aysind olan klmsi Hafs-an-Asim qiratin gr bu qaydaya tabe olmur v aq-akar bir kild oxunur. nki lm () hrfinin zrind skt () iarsi var.

2. Qaf () v kf () hrflri. Yni sukunlu qaf ( ) kf () hrfin

rast glrs, qaf () hrfi oxunmur, kf () hrfi is ddlnir. Misala baxaq:

59

Murslat, 2


mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind idam mutqaribeyn v idam mutcniseyn qaydalar haqda bel yazr:

gr iki hrfimizin, yaxn olsa mxrclri, Eybi yox, olsa da frqli o hrflrin siftlri,

dam mutqaribeyn qaydasdr, verim xbr. Yox gr ki, iki hrfin olsa mxrci brabr,

Bir-birindn frqli olsa bu hrflrin, bil, sifti, dam mutcniseyn qaydasdr, bil, bu qti.

Lfztullah Lfztullah ) ( dedikd Qurani-Krimd olan Allah ()

sznn qaln v ya inc oxunmas nzrd tutulur. Bildiyimiz kim lm () hrfi inc hrflrdn saylr, lakin istisna olaraq Allah () sznd bu hrf bzn qaln oxuna bilir.

ndi is Allah () sznn qaln oxunma formalarna baxaq. gr Allah () szndn vvl fth ( ) v ya damm ( ) glrs, bu zaman Allah () sznd olan lm () hrfi qaln oxunar. Msln,

Bqr sursinin 20-ci aysind ken klmsind olduu kimi.

gr Allah () szndn vvl ksr ( ) glrs, bu zaman Allah :hrfi inc oxunar. Misallara baxaq () sznd olan lm ()

60

2 1

1. Fatih, 1 2. Ali mran, 83

Qeyd edk ki, Qurani-Krimd ken Allahumm ( ) sz d bu qaydalara tabe olur. gr Allahumm ( ) szndn vvl fth ( ) v ya damm ( ) glrs, bu zaman Allahum ( ) sznd olan lm () hrfi qaln oxunar. Msln, Yunus sursi 10-cu ayd ken .klmsind olduu kimi

gr Allahumm ( ) szndn vvl ksr ( ) glrs, bu zaman Allahumm ( ) sznd olan lm () hrfi inc oxunar. Msln, Ali mran sursinin 26-c aysind ken klmsind olduu kimi.

Qalqal Bildiyimiz kimi qalqal () sznn lvi mnas sxmaq v

ya tzyiq gstrmk kimidir. Bu hrflrimiz hrflridir. Yni qaf (), ta (), b (), im () v dl () hrflri. Bu hrflri sukunlu halda tlffz etdiyimiz zaman ks-sda, tzyiq yaranr. Qalqal :z d iki yer blnr ()

1. Byk qalqal ( ) Bu be hrflrimizdn biri, yni qaf (), ta (), b (), im () v dl () hrflrindn biri sukunlu olaraq frqi yoxdur bu sukun sli v ya sli olmayan sukun olsun szn sonunda glrs, bu hrflr tzyiq, ks-sda verilrk oxunur. Bu zaman daha byk ks-sda yarand n bu byk qalqal adlanr. Misal olaraq xlas sursinin aylrinin sonunda olan dl () hrflrinin oxunmasn gstrmk olar:

61

Hminin Flq sursinin aylrinin sonunda olan hrflri misal gstrmk olar.

Qeyd: sli sukun szn znd, hrfin zrind olan sukuna deyilir. Yni

bu zaman sukun hrfin zrind dayandqda da, oxumaa davam etdikd d mvcud olur. Msln, . sli olmayan skn is Qurani-Krimd son hrfi fth, ksr, damm, tnvin ksr v ya tnvin damm olan szn zrind dayandmz zaman tlffzd ml gln sukundur. Yni bu zaman szn slind sukun olmasa da, vqf etdiyimiz zaman skn yaranr. Fatih sursindki aylrin sonunda olan klimlr buna misaldr.

2. Kiik qalqal ( ) Bu be hrflrimizdn biri, yni

qaf (), ta (), b (), im () v dl () hrflrindn biri sukunlu olaraq szn ortasnda glrs, bu hrflr tzyiq, ks-sda verilrk oxunur. Bu zaman daha az ks-sda yarand n bu kiik qalqal

adlanr. Msln, Nsr sursinin ikinci aysind ken klmsind sukunlu dl hrfi ortada glib v bu zaman da kiik qalqal ba verir.

dam msiyy v izhar qmriyy Qurani-Krimd lif-lm () artiklind olan lm () hrfi

myyn hrflrdn vvl glrs oxunur v myyn hrflrdn vvl glrs oxunmur.

1. gr lif-lm () artiklindn sonra myyn olunmu 14 hrf glrs, bu zaman lif-lm () artiklnda olan lm () hrfi oxunmaz. Bu hrflr idam msiyy ) ( hrflri deyilir. Msln,

62

Fatih sursinin altnc aysind ken klmsind lif-lm hrfi msi () hrfi oxunmur, nki sad () artiklind olan lm ()hrflrindndir. Hminin Fatih sursinin nc aysind ken

klmsin nzr salsaq, burada da lm () hrfinin yazlmasna baxmayaraq oxunmadnn ahidi oluruq, nki ra () hrfi d msi hrflrdn saylr. msi hrflrimiz aadaklardr:

msi hrflri zbrlmk n tannm qirat alimlrindn olan

Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bu hrflri bir beyt cm etmidir v bu beytd olan 14 szn ba hrflri msi hrflrdir:

Bu beytin mnas beldir: Tmiz ol, qohumluq laqsini saxla ki,

uur qazanasan. Nemt verilmi ks qar qonaqprvr ol. Pis zndn uzaq dur. rfli insanlar ziyart et ki, hrmtli olasan.

2. gr lif-lm () artiklindn sonra myyn olunmu digr 14

hrf glrs, bu zaman lif-lm () artiklnda olan lm () hrfi oxunar. Bu hrflr is izhar qmriyy )( hrflri

deyilir. Msln, Ali mran sursinin 26-c aysind ken klmsind lif-lm () artiklnda olan lm () hrfi oxunur, nki xa () hrfi qmri hrflrdndir. Hminin Hr sursinin 23-c

aysind ken klmsind lif-lm () artiklnda olan lm () hrfi qmri hrflrdn olan mim () hrfindn vvl gldiyi n oxunur. Qmri hrflrimiz aadaklardr:

63

Qmri hrflri zbrlmk n tannm qirat alimlrindn

olan Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bu hrflri bir ne szdn ibart cmly yerldirmidir:

Trcmsi is beldir: hcc etmyi arzula v (hcc etdiyin

zaman) onun rkanlarn pozmaqdan qorx.

Ra () hrfinin hkmlri Bildiyimiz kimi Qurani-Krimd gln ra () hrfi bzn qaln

.oxunur ( ) v bzn d inc ( )a) Ra () hrfi aadak hallarda qaln ( ) oxunur: 1. gr ra () hrfinin hrksi fth ( ) olarsa. Msln, Bqr

sursinin 46-c aysind ken klmsind olduu kimi. 2. gr ra () hrfinin hrksi damm ( ) olarsa. Msln,

Mrym sursinin 17-ci aysind ken klmsind olduu kimi.

3. gr ra () hrfi sukunlu ( ) glrs v ondan vvl gln hrfin hrksi damm ( ) olarsa. Msln, raf sursinin 6-c aysind ken klmsind v ya Bqr sursinin 249-cu aysind

ken klmsind olduu kimi. 4. gr ra () hrfi sukunlu ( ) glrs v ondan vvl gln hrfin

hrksi fth ( ) olarsa. Msln, Bqr sursinin 15-ci aysind ken klmsind olduu kimi.

5. gr ra () hrfi sukunlu ( ) glrs v ondan vvl gln hrfin hrksi ksr ( ) olarsa v ra () hrfindn sonra gln hrf qaln hrflrdn biri olarsa. Msln, Nb sursinin 21-ci aysind ken klmsind olduu kimi.

64

6. gr ra () hrfi sukunlu ( ) glrs v ondan vvl vslli

hmz () glrs. Msln, nbiya sursinin 28-ci aysind ken

klmsind olduu kimi. 7. gr vqf etdiyimiz zaman szn sonunda ra () hrfi sukunlu

ondan vvlki hrf d sukunlu v ondan da vvlki hrf is ,( )fthli ( ) v ya dammli ( ) glrs. Msln, Fcr sursinin 1-ci

aysind ken klmsind olduu kimi. b) Ra () hrfi aadak hallarda inc ( ) oxunur: 1. gr ra () hrfinin hrksi ksr ( ) olarsa. Msln, Rad

sursinin 26-c aysind ken klmsind olduu kimi. 2. gr ra () hrfi sukunlu ( ) glrs v ondan vvl gln hrfin

hrksi ksr ( ) olarsa. Msln, Khf sursinin 107-ci aysind

ken klmsind olduu kimi. 3. Vqf etdiyimiz zaman gr ra () hrfi sukunlu ( ) olarsa v

ondan vvl mdd y () glrs. Msln, Bqr sursinin 234-c

aysind ken klmsind v ya Bqr sursinin 20-ci

aysind ken klmsind olduu kimi. 4. gr ra () hrfi sukunlu ( ), ondan vvlki hrf d sukunlu v

ondan da vlki hrf is ksrli ( ) glrs. Msln, Bqr

sursinin 102-ci aysind ken klmsind olduu kimi. Bzi hallarda is ra () hrfi hm qaln ( ), hm d inc ( )

oxuna bilr. Bu hallar nzrdn keirk: 1. gr ra () hrfi sukunlu ( ) olaraq glrs v ondan vvl

gln hrfin hrksi ksr ( ) olarsa v sukunlu ra hrfindn sonra istial () hrflrindn biri glrs v onun da hrksi ksr ( ) v ya tnvin ksr ( ) olarsa. ara sursinin 63-c aysind

65

ken klmsind olduu kimi. Qeyd edk ki, bu szd vqf etdiyimiz zaman ra () hrfi qaln formada oxunur.

2.Vqf etdiyimiz zaman ra () hrfi sukunlaarsa v ondan vvl istial () hrflrindn biri glrs v ondan da vvlki hrf ksrli ( ) olarsa. Msln, Zuxruf sursinin 51-ci aysind ken

klmsind olduu kimi.

Mdd Mdd )( sznn lti mnas uzatmaq v ya dartmaq

demkdir. stilahi mnada is Qurani-Krimd olan myyn hrflrin iki, drd, be v bzn d alt hrk miqdarnda uzadlmasna deyilir. Qurani-Krimd mdd iki qism blnr, sli v fri mdd. Tannm qirat alimlrindn olan Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

Mdd blnr iki yer, var sli mdd, var fri mdd.

sli mddin birincisi, bil, adlanr tbii mdd.

sli mdd sli mdd ) ( dedikd szn kkndn saylan v

uzadlmas vacib olan v uzadlmadqda szn mnasn dyi

bilck mdd nzrd tutulur. Msln, v szlrind olduu kimi. sli mdd aadak qismlr blnr:

1) Mddut Tabii 2) Mddul vad 3) Mddul Bdl 4) Mddus Sltus Sura

66

Tbii Mdd Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal

(Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

Tbii mddin sbbi, tkc mdd hrfdn olmal. Bu hrflr kk daxil, szn slindn olmal.

gr mdd hrfindn sonra, hmz v sukunu xsaq,

Digr hrflr glrs, bil, bu tbii mdd olacaq. rb dilind mdd hrfi var. Bunlar lif (), vav () v y ()

hrflridir. Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal :Uaqlara hdiyy) srind bel yazr)

Mdd hrfinin say dr, birlib vain szn. ( )

Hr mdd gstririk, nuhih szn nmun. ()

Dammdn sonra gls vav, fthdn d sonra lif, Ksrdn sonra gls y, uzadlar hmin hrf.

ndi is tbii mddin hans hallarda ba vermsin baxaq: - gr lif () sakin halda, yni he bir hrksiz v simvolsuz

glrs v hmin bu lifdn vvl hr hans bir hrfin hrksi fth ( ) olarsa, bu fth iki hrk miqdarnda, yni tqribn iki saniy mddtind uzadlr. Msln, Bqr sursinin 30-cu aysind

ken sznd olduu kimi.

67

- gr y () sakin halda, yni he bir hrksiz v simvolsuz glrs v hmin bu ydn vvl hr hans bir hrfin hrksi ksr ( ) olarsa, bu ksr iki hrk miqdarnda, yni tqribn iki saniy mddtind uzadlr. Msln, Bqr sursinin 11-ci aysind

ken sznd olduu kimi. - gr vav () sakin halda, yni he bir hrksiz v simvolsuz

glrs v hmin bu vavdan vvl hr hans bir hrfin hrksi damm ( ) olarsa, bu damm iki hrk miqdarnda, yni tqribn iki saniy mddtind uzadlr. Msln, Flq sursinin

1-ci aysind ken sznd olduu kimi.

Mddul ivad vad () sznn lti mnas vz etmk demkdir. Qeyd

etdiyimiz kimi, szn son hrfi fth, ksr, damm, tnvin ksr v ya tnvin damm olarsa v biz bu szlrd vqf edriks, son hrfdki bu be hrknin hams sukunla vz olunacaq. gr szn sonunda tnvin fth olarsa v hmin szn sonunda dayanarqsa, istr bu dayanma aynin sonu v ya hr hans bir klmnin sonu olsun, hmin tnvin fth mdd hrfi il vz olunur v iki hrk miqdarnda uzadlaraq oxunur. Bu qayda mddul ivad qaydasdr. Misallara nzr yetirk:

3 2 1 1. Nis, 58 2. Nis, 58 3. Nis, 16

Mddul bdl Bdl )( sznn lti mnas dyidirmk demkdir. gr

hmzdn () sonra mdd hrflrindn biri glrs, uzatma ba verir v Hafs-an-Asim qiratin gr iki hrk miqdarnda uzadlr.

68

3 2 1 1. Bqr. 13 2. Ali mran, 173 3. Bqr, 101

Fri mdd Fri mdd dedikd mdd hrflrindn sonra sukun v ya hmz

glmsi sbbil yaranan mdd nzrd tutulur. Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

kinci mdd fri mddir, beldir sbbi onun -

Glrs mdd hrfdn sonra hmz v yaxud da sukun. Bu uzatma drd, be v bzn d alt hrk miqdarnda uzadlr.

Fri mdd ( ) bir ne yer blnr:

1) Mddul muttsl ( ) 2) Mddul munfsl ( ) 3) Mddul aridu lissukun ( ) 4) Mddul lzim ( ) 5) Mddul lin ( ) 6) Mddus sltil kubra ( )

Mddul muttsl Muttsl () sznn mnas bitiik demkdir. gr mdd

hrflrindn sonra hmz () glrs v hmin bu hmz mdd hrfi il eyni szd glrs, hmin uzatma drd, be v bzn d alt hrk miqdarnda uzadlr. Msln:

69

3 2 1 1. Bqr, 20 2. Ali mran, 174 3. Nsr, 1

Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal


Tcvidin ehkamlarnda fri mddin hkm var.

O ya caiz v ya lazm v yaxud da vacib olar.

Mddn sonra gln hmz, daxils szn kkn, Adlanr mddul muttasl, drk vacib hkmn.

Mddul munfsl Munfsl () sznn mnas ayr-ayr, bitimyn

demkdir. gr mdd hrflrindn sonra hmz () glrs v hmin bu hmz mdd hrfi il ayr-ayr szlrd olarsa, hmin uzatma drd, be v bzn d alt hrk miqdarnda uzadlr. Mddul munfsln hkm caizdir, yni iki hrk miqdarnda da uzadla bilr.

2 1 1. nfitar, 6 2. Nur, 31

Qeyd: Mddul munfsl qaydasnda hmz () ksr hallarda lifl, yni

dayaqla glir. Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal


70

Mddn sonra gls hmz, frqli olarsa klmlr, Munfasldr; iki, hm drd hrk uzana bilr.

Mddul aridu lissukun Aridu lissukun ) ( sli olmayan sukuna gr ortaya

xan kimi trcm olunur. Bildiyimiz kimi szn son hrfi fth, ksr, damm, tnvin ksr v ya tnvin damm olarsa v biz bu szlrd vqf edriks, son hrfdki bu be hrknin hams sukunla vz olunacaq. Bu cr sukuna sli olmayan, mvqqti olan sukun deyilir. nki sukun yalnz vqf zaman meydana xr v szn zrind vqf edilmzs, son hrf hrk il oxunacaq. gr hr hans bir szn sonunda vqf etsk v hmin szn sonundak hrfdn vvl hr hans bir mdd hrfi glrs, bu zaman mddul aridu lissukun qaydas ba verr. Bu qaydaya gr szn sonu iki, drd v ya alt hrk miqdarnda uzadlar. Misallara nzr salaq:

2 1 1. Fatih, 1 2. Bqr, 5

Qeyd etmk lazmdr ki, hr hans bir surni oxuyan zaman bu

surd mddul aridu lissukun qaydas ba verrs, bu zaman hr aynin sonunu mxtlif uzatmalarla (yni birini drd, birini alt v s.) oxumaq bynilmir. gr sur vvldn alt hrk uzatma il oxunubsa, sona qdr bu alt hrk uzatma il oxunmaldr.

Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bel yazr:

Mddn sonrak hrk, vqfd dnb olsa sukun, Qayda arid lissukundur, misal nstin, talmun.

71

Mddul lzim Lzim () sznn lti mnas lazm olan, vacib olan,

ayrlmaz anlamna glir. stilahi mnada is mdd hrfindn sonra sukun ( ) v ya dd ( ) glrs, bu zaman mdd hrfinin alt hrk miqdarnda uzadlmasna deyilir. Mddul lzimin n bariz

nmunlrindn biri fatih sursinin 7-ci aysind ken klmsidir. Mddul lzim iki yer blnr: mddul lzim klimiyyun v mddul lzim hrfiyyun. Mddul lzim klimiyyun v mddul lzim hrfiyyun hr biri d z nvbsind iki yer blnr: mddul lzim klimiyyun musqqal v mddul lzim klimiyyun muxafff, mddul lzim hrfiyyun musqqal v mddul lzim hrfiyyun muxafff. Drd qaydann hr birini daha geni nzrdn keirk:

1. Mddul lzim klimiyyun musqqal ( )

mdd hrfindn sonra hr hans bir klmd dd ( ) gldiyi zaman ba vern v alt hrk miqdarnda olan uzatmadr. Misallara nzr yetirk:

3 2 1 1. Fatih, 7 2. Duha, 7 3. Haqqa, 1-2

2. Mddul lzim klimiyyun muxfff ( )

mdd hrfindn sonra hr hans bir klmd sukun ( ) gldiyi zaman ba vern v alt hrk miqdarnda olan uzatmadr. Qurani-Krimd mddul lzim klimiyyun muxfffin misal yalnz Yunis sursinin

51 v 91-ci aylrind ken klmsidir. 3. Mddul lzim hrfiyyun musqqal ( ) - Bu

qaydamz Qurani-Krimd ken huruful muqatta ksilmi hrflr adlanan hrflr aiddir. gr bu hrflr ddlnrs v bir-birin idam olunarsa, burada mddul lzim hrfiyyun musqqal qaydas ba verir. Msln:

72

2 1 1. Bqr, 1 2 . Qasas, 1

Muqatta hrflrinin say 14-dr v 29 surnin vvlind keir. Bu

hrflrimiz aadaklardr:

Bu hrflr zlri d qism blnr: 1. He uzadlmayan hrflr - lif (). 2. ki hrk miqdarnda uzadlan hrflr [h] (), ra (), ta (),

h (), y (). Tannm qirat alimi Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal (Uaqlara hdiyy) srind bu hrflri sznd birldirib.

3. Alt hrk miqdarnda uzadlan hrflr sin (), sad (), [ayn] (), qaf (), kf (), lm (), mim (), nun (). Bu hrflri yadda saxlamaq n klmsini yadda saxlamaq lazmdr.

Qeyd edk ki, muqatta hrflrinin yalnz ad oxunur. 29 surnin

vvlind glmsin baxmayaraq bu birlmlrin say 14-dr. Huruful muqqatta il balayan surlrimiz aadaklardr:

1. - Bqr, Ali mran, nkbut, Rum, Loman, Scd.

2. - raf. 3. - Yunus, Hud, Yusuf, brahim, Hicr.

4. - Rad.

5. - Mrym. 6. - Ta-h.

73

7. - ra, Qasas.

8. - Nml.

9. - Ya-sin.

10. - Sad.

11. - afir, Fussilt, Zuxruf, Duxan, Xaiy, hqaf, ura 1.

12. - ura 2.

13. - Qaf.

14. - Qalm. 4. Mddul lzim hrfiyyun muxfff ( )

he bir dd olmadan, idam olunmadan muqatta hrflrind ba vern uzatmadr. Msln:

4 3 2 1

1. Ya-sin, 1 2. Hud, 1 3. Qaf, 1 4. Qalm, 1 Sleyman l-Cmzuri znn mhur Tuhftul tfal


Blm alimlrimiz mddul lzimi drd yer. Qayda aid ola bilr hm hrf, hm szlr.

Mddul lzim hm muxfff, hm musqqal ola bilir.

Biraz sbr et, aada hr biri izah edilir.

74

Klmlr v ya hrflr musqqaldr, olsa idam.

gr idam olunmazsa, muxfffdir, bil, bu mqam.

Mddul lzimu hrfiyyun glr surnin nnd. Bunlar hrfu muqttadr, onlarn da skkizind,

Mdd olar alt hrk; yadda saxlamaqn sas,

Bu cmlni sn zbrl, cmlmiz km asl nqas. ( )

[Ayn] hrfind ixtilaf var, uzanmr lif he zaman. ki hrk uzanr, hrflrdn yerd qalan.

Hmin hrflr d glir, surlrin vvlind.

Bu hrflr d birlibdir, hyyun tahirin sznd. ( )

Alimlr zbrlmkn, bu hrflrin on drdn d Cm edib, silhu suhyran, mn qatk cmlsind.

( )

Mddul lin Lin )( sznn hrfi mnas dartmaq demkdir. stilahi

mnada Qurani-Krimd hr hans bir klmnin sonuncu hrfindn vvl sukunlu vav ( ) v ya sukunlu y ( ) hrflri gldikd v onlardan da vvl fth ( ) gldiyi zaman vav () v y () hrflrinin iki, drd v ya alt hrk miqdarnda uzadlmasna deyilir. Qeyd edk ki, bu qayda yalnz hmin klmd vqf edildiyi zaman ttbiq olunur. Msln:

75

2 1 1. Qurey, 1 2. Qurey, 4

Mddus sl Sl () sznn lti mnas balant, laq qurmaq

mnasna glir. Qurani-Krimd sl, rb dilind hud-damir adlanan, klmnin sonunda gln, III xsin tkind olub kii cinsini

bildirn vzliy deyilir. Msln, klmsind olduu kimi. Bilmk lazmdr ki, mddus sl qaydas klmnin zrind vqf edilmdiyi halda ba verir. Mddus sl iki yer blnr:

1. Sltus sura ( ) gr hud-damirdn vvl

hrkli hrf glrs v hud-damirdn sonra gln szn vvli d hrkli olarsa, bu zaman hud-damir iki hrk miqdarnda uzadlr. Misallara nzr salaq:

3 2 1 1. Bqr, 97 2. Adiyat, 6 3. Bqr, 255

Qurani-Krimd gr bu uzatma dammni uzadarsa, kiik vav

iarsi (), ksrni uzadarsa, bu zaman ox iarsin bnzr iar () qoyulur.

gr hud-damirdn sonra lif-lm () artikl glrs, bu zaman hud-damir uzadlmr. Msln:

1. Bqr, 247 2. afir, 3

2 1

76

gr hud-damirdn vvl sakin glrs v hud-damirdn sonra hr hans bir hrfin hrksi olarsa, bu zaman hud-damir uzadlmr. Msln:

Bqr, 2

Qeyd: Hafs-an-Asim qiratind istisna olaraq Furqan sursinin 69-cu

aysind hud-damir iki hrk uzadlr.

Qurani-Krimd drd yer var ki, mddus sl qaydasna ml

olunmur:

4 3 2 1 1. Zumr, 7 2. Furqan, 69 3. raf, 111 4. Nml, 28

1. Zumr sursinin 7-ci aysind hud-damirdn vvl v sonra

da hrk glmsin baxmayaraq, Hafs-an-Asim qiratin gr istisna olaraq uzadlmr.

2. Furqan sursinin 69-cu aysind hud-damirdn vv sakin v sonra is hrkli hrf glmsin baxmayaraq, Hafs-an-Asim qiratin gr istisna olaraq iki hrk miqdarnda uzadlr.

3. raf sursinin 111-ci aysind hud-damir sukunlu gldiyi n uzadlmr.

4. Nml sursinin 28-ci aysind hud-damir sukunlu gldiyi n uzadlmr.

2. Sltul kubra ( ) gr hud-damirdn sonra hmz glrs, bu zaman hmin sl mddul munfsln hkmn ()gtrck. Yni iki, drd v ya be hrk miqdarnda uzada bilrik. Qurani-Krimd bu qaydan bildirmk n kiik vav zrind mdd

iarsi ( ) istifad olunur. Msln:

77

2 1 1. Vaqi, 79 2. Humz, 3

Vslli hmz Vsl () sznn lti mnas birldirmk demkdir. gr

Qurani-Krimd lif hrfi zrind vsl iarsi () il glrs, bu vsl iki szn arasn birldirir. Bu zaman lif hrfi oxunmur. Msln:

Maid, 21

Bzn Qurani-Krimd vslli hmz feillrd glir v szn

birinci hrksi olmur. Bel feillr mr formasn bildirrk ya ksr, ya da damm il oxunur. Bu zaman feildki vslli hmznin ksr v ya damm il oxunmasn bilmk n hmin szn ikinci hrfinin (vslli hmzni saymasaq) hrksin baxrq. gr fth v ya ksrdirs, vslli hmz ksr il, dammdirs, o zaman damm il oxunur. Msln:

3 2 1 1. Bqr, 250 2. raf, 89 3. Bqr, 60

gr tnvinlrdn sonra vslli hmz v ya lif-lm artikl

glrs, bu zaman Hafs-an-Asim qiratin gr zmzdn ksr artrrq. Msln:

78

Qiyam, 30

Skt Skt sznn lti mnas sakit olmaq, nfsi tutmaq kimidir.

stilahi mnada Qurani-Krim oxuyan zaman myyn olunmu yerlrd, szn sonunda nfsi saxlayaraq dayanmaa deyilir. Sktnin vqfdn frqi odur ki, hr hans bir aynin sonunda vqf etdiyimiz zaman nfs alb vermliyik, skt qaydasnda is mtlq nfsi tutmaq lazmdr. Skt qiratlr gr frqlnir. Hafs-an-Asim qiratin gr skt drd yerddir:

4 3 2 1 1. Khf, 1 2. Ya-sin, 52 3. Qiyam, 27 4. Mutaffifin, 14

Qurani-Krimd skt kiik sin () iarsi il gstrilir. Qeyd: Haqqa sursinin 28-29-cu aylrind d skt iarsi vardr. Lakin

bu iard 28-ci aynin sonu il 29-cu aynin vvlini idam etmk d olar, hminin skty ml edrk v ya ml etmdn d oxumaq olar:

Vqflr Qurani-Krimd bir sra iar v simvollar var ki, bunlara rast

glindiyind bzi yerlrd dayanmaq vacibdir, bzi yerlrd kemk vacibdir v bzilrind is kemk v ya dayanmaq htta haram sviyysind olur. Bu lamt v simvollarla tan olaq:

1. gr aydki klmnin zrind kiik mim ( ) iarsi glrs, burada mtlq bir kild dayanmaq lazmdr. nki dayanmasaq,

79

mnalar bir-birin qarar. Lakin diqqt etmk lazmdr ki, bu mim iqlb qaydasn bildirn kiik miml () qardrlmasn.

Ya-sin, 76

2. gr aydki klmnin zrind kiik lm-lif ( ) glrs,

burada dayanmaq olmaz, mtlq kemk lazmdr.

Zumr, 33

3. gr aydki klmnin zrind kiik cim ( ) glrs, bu halda

dayanmaq da olar, kemk d, lakin dayanmaq daha fzldir.

Cm, 3

4. gr aydki klmnin zrind sl ( ) iarsi glrs, bu halda dayanmaq da olar, kemk d, lakin kemk daha fzldir.

Zuxruf, 43

5. gr aydki klmnin zrind ql ( ) iarsi glrs, bu

halda dayanmaq daha fzldir.

Ta-h, 54

80

6. gr aydki klmnin zrind iki nqt iarlri glrs, bu halda birincid dayanb ikincid kemk v ya birincid keib ikincid dayanmaq v ya bu iarlr ml etmmk d olar:

Bqr, 2

stisnalar Qurani-Krimd Hafs-an-Asim qiratin gr olan bzi istisna v

qeydlr nzr salaq: 1. gr Qurani-Krimd hr hans bir aynin v ya szn sonu

hrksindn asl olmayaraq t mrbut () il bitrs, hmin t mrbutnin zrind vqf etdiyimiz zaman oxunuda hmin t mrbut () h () hrfi il vz olunur.

2 1 1. Qiyam, 2 2. Qari, 1-2

2. gr aynin sonu t mbsut () il bitrs, istr zrind vqf

edilsin, istrs d vqf edilmsin, eyni cr oxunur.

2 1 1. Tkvir, 5 2. Tkvir, 7

3. Hrfu mtruk gr Qurani-Krimd sad () hrfinin zrind kiik sin )( hrfi glrs, bu zaman sad () hrfinin sin hrfi Sad () hrfi kimi oxunmas daha yaxdr. gr kiik sin () hrfinin altnda glrs, bu zaman sad hrfi kimi oxunmas daha ()yaxdr. Qurani-Krimd bel sin hrflri yerd glir:

81

3 2 1 1. Bqr, 245 2. raf, 69 3. Tur, 37

4. ml lti mnas meyl etmk demdir. Hafs-an-Asim

qiratin gr iml yalnz bir yerd, Hud sursinin 41-ci aysind ra ssinin re ssi il vz olunmasna deyilir. V bunu bildirmk

n ra hrfinin altnda romba bnzr iar ( ) qoyulur.

Hud, 41

5. mam Yusif sursinin 11-ci aysind klmsinin zrind romba bnzr iar var. Bu zaman mim () hrfinin tlffz zaman dodaqlar n trf getmlidir.

6. Hmztul mushhl v ya tshil Fussilt sursinin 44-c

aysind klmsind iki hmz ard-arda gldiyindn burada asanladrma qaydas ttbiq olunur. Yni hmzlrdn birinin zrindn yumaqcasna keilrk oxunur.

7. Qurani-Krimd lif hrfi zrind sukun iarsi il gldiyi zaman lif mumiyytl oxunmur. Bel liflr Qurani-Krimd 7 klmd glir v bzn onlara liftu-sb ( ), yeddi lif d deyilir. Bu klmlr aadaklardr:

1) szlri - Kafirun sursinin 4-c aysind d olan sz kimi.

- Khf sursinin 38-ci aysind ken sz.

3) - hzab sursinin 10-cu aysind ken sz.

82

4) - hzab sursinin 66-c aysind ken sz.

5) - hzab sursinin 67-ci aysind ken sz.

6) - nsan sursinin 15-ci aysind ken sz.

7) - nsan sursinin 4-ci aysind ken sz.

Qurani-Krimd olan bzi terminlr Cz 20 shifdn ibart olan shif toplumu. Qurani-Krim 30

czdn ibartdir.

Hizb 10 shifdn bir qoyulan iar . Qurani-Krimd txminn 60-a yaxn hizb vardr.

Qeyd: Bu layih Qurani-Krimin on nv qiratindn (oxunuundan) biri olan v n mhurlarndan saylan Hafs-an-Asim qirati sasnda hazrlanmdr.

83

Onu da qeyd edk ki, linizdki kitab daima Uca Allaha mhtac

olan insan myinin bhrsidir v buna gr d xtalarn olmas labddr. Hr hans bir xta il zldikd v ya mvzu il bal daha maraql tklif irli srmk istdikd, [email protected] elektron nvanna yazmanz xahi edirik.

84

Qeydlr n _________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Documents

Tecvid Son