Teknik Resim Toleranslar

BOumlLUumlM 15 TOLERANSLAR

A- TOLERANSIN TANIMI VE OumlNEMİ Makine imalacirctında parccedilaların resminde verilen oumllccediluumllerinde istenilen duumlzguumlnluumlkte

uumlretilmesi muumlmkuumln değildir Parccedilaların imalacirctı sonucu elde edilen değerler esas oumllccediluumllerden ya biraz kuumlccediluumlk yada biraz buumlyuumlk olur Aynı parccediladan ccedilok sayıda aynı tezgahta aynı işccedili tarafından yapıldığı halde hepsinin aynı oumllccediluuml aletleriyle oumllccediluumllduumlğuuml halde her birinin oumllccediluumlsuuml ve şekli arasında fark olduğu goumlruumlluumlr

Başka bir deyişle resim uumlzerindeki oumllccediluumllerin ve şekillerin parccedila uumlzerinde elde edilmesi muumlmkuumln değildir Parccedilanın tam olarak elde edilmesine ccedilalışmak ise gereksiz zaman kaybına ve maliyetin artmasına yol accedilar

Ancak iş parccedilasındaki bu farklılık birbiri ile temas eden veya birbirinin iccediline giren parccedilaların bir arada uyumlu olarak ccedilalışmasını aksatmayacak kadar olmalıdır Bunu toleranslar sağlar Parccedilaların bir arada istenilen oumlzelliklerde ccedilalışmasını kolayca montajını ve demontajını sağlamak iccedilin ilgili resimlerinde oumllccediluuml şekil ve konum tolerans değerleri verilir Bu değerler parccedilanın ccedilalışma oumlzelliği goumlz oumlnuumlnde bulundurularak seccedililir Oumlzellikle bozulan aşınan ve bu yuumlzden değiştirilmesi gereken parccedilaların yerine geccedilecek yedek parccedilaların uumlretiminde toleransların oumlnemi buumlyuumlktuumlr

Arıza sonucu değiştirilmesi gereken bir parccedilanın soumlkuumlluumlp yerine aynı oumllccediluumllerde uumlretilmiş yenisinin takılması makineyi kısa zamanda faaliyete geccedilireceğinden ekonomik accedilıdan oumlnem taşır Buumltuumln bu sebeplerden dolayı resimlerde toleransların goumlsterilmesi zorunlu hale gelmiştir B- BOYUT TOLERANSLARI

1) Tolerans terimleri İmal edilecek makine parccedilalarının amacına uygun imal edilebilmesi iccedilin kabul edilir iki sınır değeri arasında kalması yeterlidir Bu iki sınır değeri arasındaki farka tolerans denir Her yuumlzeye bir anma oumllccediluumlsuuml verilir (Şekil 151)

Şekil 151 Anma oumllccediluumlsuuml alt ve uumlst sınır oumllccediluumlleri

Şekil 152 Mil ve delikteki kavramlar

Şekil 152 lsquode bir milin ve deliğin (erkek ve dişi parccedilanın) uumlzerinde tolerans vesapmalar goumlsterilmektedir Şekilde milin her iki sapması negatif deliğin ise pozitiftir Yaniboşluklu alıştırmadır Şekil 152rsquo de konumları goumlsterilen kavramlar Deliğin uumlst sapması ES Deliğin alt sapması Eİ Milin uumlst sapması es Milin alt sapması ei işaretleri kullanılmaktadır Şekilde goumlsterilen ve tolerans konularında sık sık kullanılan terimler aşağıda accedilıklanmıştır

- Boyut Bir uzunluğun seccedililen birim cinsinden sayısal değerini goumlsteren sayıdırResmin uumlzerine yazıldığında oumllccediluuml adını alır - Gerccedilek boyut İmalat sonunda elde edilen ve oumllccediluumllerek bulunan boyutudur

- Sınır boyutu Bir parccedilanın kabul edilebilen iki uccedil boyutudur Gerccedilek boyut bu ikisınır boyutunu da kapsayan alanda bulunur

- En buumlyuumlk boyut (EBOuml) İki sınır boyutunun en buumlyuumlğuumlduumlr (Şekil 153) ve (Şekil154) EBOuml = AB+ Uumlst sapma

- En kuumlccediluumlk boyut (EKOuml) İki sınır boyutunun en kuumlccediluumlğuumlduumlr (Şekil 15 3) ve (Şekil 154) EKOuml= AB- Alt sapma

- Anma boyutu Sınır boyutlarının tanımlanmasında referans olarak alınan boyuttur - Sapma Bir boyut (gerccedilek boyut en buumlyuumlk boyut vb) ile ilgili anma boyutu arasındaki

cebirsel farktır - Gerccedilek sapma Gerccedilek boyut ile ilgili anma boyutu arasındaki cebirsel farktır - Uumlst sapma (Es es) En buumlyuumlk boyut ile ilgili anma boyutu arasındaki cebirsel

farktır (Şekil 153 ve Şekil 154) (ES (es)= EBOuml-AB - Alt sapma (EI ei ) En kuumlccediluumlk boyut ile ilgili anma boyutu arasındaki cebirsel farktır

(Şekil 153) ve (Şekil154) Eİ (ei)= EKOuml-AB - Sıfır ccedilizgisi Toleransların ve alıştırmaların grafik olarak goumlsterilmesinde sapmalar

iccedilin referans olarak alınan doğru ccedilizgidir Bu doğru sapması sıfır olan ve anma boyutuna denk duumlşen doğrudur Pozitif sapmalar bu doğrunun uumlst tarafında negatif sapmalar isedoğrunun alt tarafında bulunur (Şekil 153) ve (Şekil 154)

Tolerans En buumlyuumlk boyut ile en kuumlccediluumlk boyut arasındaki cebirsel farktır Yani uumlst sapma ile alt sapmanın cebirsel farkıdır Tolerans işareti olmayan mutlak bir değerdir (Şekil 153) ve (Şekil 154) T= EBOuml-EKOuml veya T=ES(es)-Eİ(ei) Delik toleransı TD ve mil toleransı TM ile goumlsterilir

Tolerans boumllgesi Toleransların grafik olarak goumlsterilmesinde tolerans sınırlarını goumlsteren iki ccedilizgi arasında kalan ve toleransın buumlyuumlkluumlğuuml ile konumu sıfır doğrusuna goumlre tanımlanan boumllgedir

Tolerans birimi Her anma boyutunun ana toleransının bulunmasında her kaliteye oumlzguuml bir katsayıyla ccedilarpılan katsayıdır

Esas tolerans Toleransları ve alıştırmaları standartlaştırılmış bir sistemde toleranslardan herhangi biridir

Temel sapma Sıfır ccedilizgisine goumlre tolerans boumllgesinin konumunu tanımlamak iccedilin iki sapmadan seccedililen birisidir

Nitelik Toleransları ve alıştırmaları standartlaştırılmış bir sistemde buumltuumln anma boyutları iccedilin aynı doğruluk derecesine denk duumlştuumlğuuml sayılan toleransların tuumlmuumlduumlr

Mil Silindirik veya silindirik olmayan bir parccedilanın her dış boyutunun belirtilmesi iccedilin kullanılan terimdir

Delik Silindirik veya silindirik olmayan bir parccedilanın her iccedil boyutunun belirtilmesi iccedilin kullanılan terimdir

Normal mil Bir alıştırma sistemindeuumlst sapması sıfır olan mildir Normal delik Bir alıştırma sisteminde alt sapması sıfır olan deliktir Geccediler sınır İki sınır boyuttan en ccedilok malzemeye denk duumlşen boyuttur Bu boyutmil

iccedilin uumlst sınır boyutu delik iccedilin ise alt sınır boyutudur Alıştırma Birbirine takılması gereken iki parccedilanın takılmadan oumlnce boyutları arasın-

daki farkın oluşturduğu bağıntıdır

Şekil 153 Millerde temel kavramlar

Şekil 154 Delikteki temel kavramlar

Alıştırma Toleransı (AT) Bir alıştırmanın iki elemanına (mil delik) ait toleransların aritmetik toplamıdır veya en buumlyuumlk boşluk ve sıkılık ile en kuumlccediluumlk boşluk ve sıkılık arasındaki farktır AT=TD +TM veya AT= EBB-EKB veya AT= EBS-EKS

Boşluk Birleştirilmeden oumlnce delik ve mil boyutları arasındaki pozitif (+) farktır (Şekil 155)

Boşluklu alıştırma Daima bir boşluk sağlayan alıştırmadır Yani deliğin tolerans boumllgesi milin tolerans boumllgesinin tamamen altında olan alıştırmadır

Belirsiz alıştırma Bazen boşluklu bazen sıkı olmaya elverişli olan alıştırmadır Delik ve milin tolerans boumllgeleri birbirini geccediler

En buumlyuumlk boşluk (EBB) Boşluklu veya belirsiz bir alıştırmada deliğin en buumlyuumlk boyutuyla milin en kuumlccediluumlk boyutu arasındaki pozitif (+) farktır (Şekil 155) EBB=Delik EBOuml - Mil EKOuml

En kuumlccediluumlk boşluk (EKB) Boşluklu bir alıştırmada deliğin en kuumlccediluumlk oumllccediluumlsuumlyle milin en buumlyuumlk boyutu arasındaki pozitif (+) farktır (Şekil 155) EKB= Delik EKOuml-Mil EBOuml

Sıkılık Birleştirilmeden oumlnce delik ve mil boyutları arasındaki negatif (-) farktır (Şekil 156)

En buumlyuumlk sıkılık (EBS) Sıkı veya belirsiz bir alıştırmada parccedilalar birbirine takılmadan oumlnce deliğin en kuumlccediluumlk boyutuyla milin en buumlyuumlk boyutu arasındaki negatif (-) farktır (Şekil 156)

En kuumlccediluumlk sıkılık (EKS) Bir sıkı alıştırmada parccedilalar birbirine takılmadan oumlnce deliğin en buumlyuumlk milin en kuumlccediluumlk boyutu arsındaki negatif (-) farktır (Şekil 156)

Toleranslar sistemi Standartlaştırılmış toleransların ve sapmaların sistemidir Alıştırmalar sistemi Bir toleranslar sisteminde bulunan miller ve delikler arasındaki

alıştırmalar sistemidir

Şekil 155 Boşluk kavramı Şekil 156 Sıkılık kavramı

- Normal mil alıştırmalar sistemi Farklı boşluklar ve sıkılıklar elde etmek uumlzereccedileşitli deliklerin tek bir mil ile birleştirilmesinden meydana gelen alıştırmalar sistemidir Bu sistemde normal mil uumlst sapması sıfır olan mildir

- Normal delik alıştırmalar sistemi Farklı boşluklar ve sıkılıklar elde etmek uumlzereccedileşitli millerin tek bir delik ile birleştirilmesinde meydana gelen alıştırmalar sistemidir Busistemde normal delik alt sapması sıfır olan deliktir

2) Tolerans boumllgeleri ve sembolleri ISO standartlarında ve TS 1845rsquo de mil ve delikler iccedilin aynı tolerans boumllgeleri kabul edilmiştir ve hepsi birer (bazen iki) harf ileadlandırılırlar Deliklere ait toleranslar Arsquo dan Zrsquo ye kadar buumlyuumlk harflerle millere ait toleranslarda arsquo dan zrsquo ye kuumlccediluumlk harflerle goumlsterilirler (Şekil 157 ab) a) Deliklerde

Şekil 157 Tolerans alanları

Sıfır ccedilizgisine denk gelen tolerans boumllgesi normal delik sistemine goumlre H normal milsistemine goumlre hrsquo dır Genellikle makinecilikte kullanılan tolerans cetvellerinde normal deliksistemine goumlre H6 ile H13 arasındaki değerler ve normal mil sistemine goumlre h5 ile h13 arasındaki değerler mil - delik ccedilapları 500 mmrsquo ye kadar gruplandırılarak verilmiştirNormal mil sistemindeki amaccedil mile verilecek olan toleransın uumlst sapmasının sıfır olmasınormal delik sisteminde ise deliğe verilecek toleransın alt sapmasının sıfır olmasıdır Şekil 157 abrsquo de goumlruumllduumlğuuml gibi deliklerde A harfinden Z harfine doğru gidildikccedile millerde ise aharfinden z harfine doğru gidildikccedile sıkılık artmaktadır b) Millerde

Şekil 157 Tolerans alanları (Devamı)

3) Tolerans sistemi a- Genel esaslar Tolerans sistemi olarak ISO (International Standardization

Organization) standart sistemi kullanılmaktadır Tuumlrk standartları da (TS 1845) olarakburadan almıştır Bu standartla oumllccediluumller buumlyuumlkluumlklerine goumlre iki gruba ayrılmıştır 1 Grup 500 mmrsquo ye kadar olan boyutlar iccedilin 2 Grup 500 mmrsquo den 3150 mmrsquo ye kadar olanboyutlar iccedilindir Tolerans değerleri gruplandırılmış bu oumllccediluumllere goumlre verilmiştirBasitleştirmek amacıyla ve daire kesitli silindirik parccedilaların oumlzel oumlnemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bu konudaki oumllccediluumller silindirik parccedilalara goumlre verilmiştir Herhangi birduumlzguumln yuumlzeyli parccedilaya da bu oumllccediluumller uygulanabilir Burada 500 mmrsquo ye kadar olan ccedilaplariccedilin toleranslar incelenecektir Ccedilap oumllccediluumlleri Tablo 151rsquo de goumlruumllduumlğuuml gibi gruplandırılmıştır

ISO standartlarında toleransların buumlyuumlme sırasına goumlre 20 tolerans niteliği- IT niteliği tespit edilmiştir Bu nitelikler Tablo 152rsquo de goumlruumllduumlğuuml gibi IT01 IT0 IT1IT18 olarakadlandırılmışlardır Bunlardan her biri esas tolerans olarak bilinen toleranslardan birine denk duumlşer Bu niteliklerden IT01 ile IT5 arsındakiler genellikle ccedilok hassas yapımlardaoumlzellikle mastar yapımındaki toleranslar iccedilin IT5 ile IT13 arasındakiler makinecilikte talaşlışekillendirme ve genel alıştırmalarda kullanılan toleranslar iccedilin IT13 ile IT18 arasındakilerise kaba yapımda kullanılan toleranslar iccedilindir IT niteliklerinin sayısal değerleri i harfi ilegoumlsterilen tolerans birimine goumlre hesaplanmaktadır IT5- IT18 nitelikleri arsında kalan ve 500 mmrsquo ye kadar olan ccedilaplar iccedilin tolerans birimi

İ= 045 D D+ 0 0013 formuumlluuml ile hesaplanır Buradaki D ccedilapı ccedilap grubunun alt ve uumlst

değerinin geometrik ortalamasıdır ve D= D D1 2 formuumlluuml ile hesaplanır

Tablo 151 Ccedilap Oumllccediluumlleri

Ana gruplar Ara gruplar den e kadar den e kadar

3 6 10

10 18 10 14

18 30 18 24

30 50 30 40

50 80 50 65

80 120 80 100

100 120

120 180 120 140 160

140 160 180

180 250 180 200 225

200 225 250

250 315 250 280

280 315

315 400 315 355

355 400

400 500 400 450

450 500

Tablo 152 IT Niteliği Değerleri

Nitelik IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16 IT17 IT18 Değerler 7i 10i 16i 25i 40i 64i 100i 160i 250i 400i 640i 1000i 1600i 2500i Nitelik IT01 IT0 IT1 D mm iccedilin

değerler 03+0008D 05+0012D 08+0020D

IT2-IT4rsquo e ait değerler IT1 ve IT5rsquo in değerleri arasına yaklaşık olarak geometrik dizi halinde yerleştirilmiştir (Tablo 153) IT6rsquo dan itibaren bir basamaktan beş oumltesine geccedilildikccedile tolerans 10 ile ccedilarpılır İstisna olarak 3 mmrsquo den 6 mmrsquo ye kadar olan ccedilap basamaklarında nitelik 6 iccedilin 75 değeri 8rsquo e yuvarlatılmıştır 500 mmrsquo ye kadar olan her ccedilap grubu iccedilin IT niteliklerinin sayısal değerleri ayrı ayrı hesaplanmış ve Tablo 153rsquo de verilmiştir ISO tolerans sisteminde bulunan buumltuumln değerler iccedilin normal referans sıcaklığı 20o olarak tespit edilmiştir Bu sıcaklık sanayideki oumllccedilmelerde de baz olarak kullanılmaktadır Tablo 152 IT Niteliği Sayısal Değerleri ( Esas Toleranslar )

Ccedilap Grupları

mm IT NİTELİKLERİ

01 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1-3 03 05 08 12 2 3 4 6 10 14 25 40 60 100 140 250 400 600 - -

3-6 04 06 1 15 25 4 5 8 12 18 30 48 75 120 180 300 480 750 - -

6-10 04 06 1 15 25 4 6 9 15 22 36 58 90 150 220 360 580 900 1500 -

10-18 05 08 12 2 3 5 8 11 18 27 43 70 110 180 270 430 700 1100 1800 2700

18-30 06 1 15 25 4 6 9 13 21 33 52 84 130 210 330 520 840 1300 2100 3300

30-50 06 1 15 25 4 7 11 16 25 39 62 100 160 250 390 620 1000 1600 2500 3900

50-80 08 12 2 3 5 8 13 19 30 46 74 120 190 300 460 740 1200 1900 3000 4600

80-120 1 15 25 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 350 540 870 1400 2200 3500 5400

120-180 12 2 35 5 8 12 18 25 40 63 100 160 250 400 630 1000 1600 2500 4000 6300

180-250 2 3 45 7 10 14 20 29 46 72 115 185 290 460 720 1150 1850 2900 4600 7200

250-315 25 4 6 8 12 16 23 32 52 81 130 210 320 520 810 1300 2100 3200 5200 8100

315-400 3 5 7 9 13 18 25 36 57 89 140 230 360 570 890 1400 2300 3600 5700 8900

400-500 4 6 8 10 15 20 27 40 63 97 155 250 400 630 970 1550 2500 4000 6300 9700 Not Ccedilap grupları hariccedil sayısal değerler mikron olarak verilmiştir IT niteliklerinin sayısal değerlerinin formuumlller yardımıyla bulunması oumlrnek olarak aşağıda verilmiştir empty 40 mmrsquo lik ccedilapa denk duumlşen IT7 niteliğinin sayısal değerini bulmak iccedilin 40 mmrsquo lik ccedilap 30-50 ccedilap grubunda olduğundan

= D D1 2 = 3050 = 3873

İ= 045 DD 0010+ = 045 3 387300107338 + İ= 156123 bulunur Tablo 142rsquo de IT7 karşılığı 16İrsquo dir O halde tolerans değeri 16x156123=

25 mikron olur Tablo 153rsquo e baktığımızda 30-50 ccedilap grubuna denk duumlşen IT7 niteliğinin sayısal değerinin 25

mikron olduğu goumlruumlluumlr Aslında bu hesap yapılmaz Tablo 153rsquo den alınır Oumlrnekte bulunan değer tolerans cetvellerindeki H7 toleransının bir değeridir

b- Deliklerde ve millerde sapmalar I- Miller iccedilin

a-h semboluuml miller iccedilin uumlst sapma es j-zc semboluuml miller iccedilin alt sapma eirsquo dir Diğer sapma istenilen nitelik iccedilin Tablo 153rsquo

de verilen IT esas tolerans değerine goumlre ei = es -IT veya es = ei +IT formuumllleri yardımıyla hesaplanır Js miller iccedilin esas sapma yoktur Jsrsquo nin iki sapması Tablo 154rsquo de goumlsterildiğigibi sadece IT fonksiyonu olarak hesaplanır Tablo 154rsquo de 500 mmrsquo ye kadar olan ccedilapgrupları iccedilin mil toleranslar sembollerinin uumlst ve alt sapma sayısal değerleri verilmiştir

II- Delikler iccedilin A-H semboluuml delikler iccedilin alt sapma EI

J-ZC semboluuml delikler iccedilin uumlst sapma ESrsquo dir Bu sapmalar doğrudan doğruya milsapmalarından elde edilir EI = -es ve ES = -eirsquo dir Diğer sapma nitelik iccedilin Tablo 153rsquo de verilmiş olan IT esas tolerans değerine goumlre EI = ES -IT veya ES=EI+IT formuumllleri yardımı ile hesaplanır Ancak JSrsquo nin iki sapması Tablo 155rsquo de goumlsterildiği gibi Itrsquo nin fonksiyonuolarak hesaplanır

Tablo 155rsquo de 500 mmrsquo ye kadar olan ccedilap grupları iccedilin delik tolerans sembollerinin uumlst ve alt sapma sayısal değerleri verilmiştir 8rsquo e kadar ince nitelikli K M N delikleri ile 7rsquo yekadar ince nitelikteki P-ZC deliklerinin esas sapma değerleri 3 mmrsquo den daha buumlyuumlkboyutlar iccedilin tabloda goumlsterildiği gibi elde edilmelidir Bu sebeple tablo 155rsquo de ilgilibasamakta sembol kolonunda verilen değerler ile ccedilizelgenin sağındaki kolonlarda verilenbir ∆ değeri cebirsel olarak toplanır (ES= -ei+∆) Bu ∆ değeri soumlz konusu niteliğin esas toleransı ile ondan bir sonraki daha duyarlı niteliğinin toleransı arasındaki farktır (∆ = IT n-1-Itn )

Tabloların kullanımı iccedilin oumlrnek Oumlrnek 1) empty 60 mm ccedilapında m6 toleransındaki bir mil aynı ccedilapta H7 toleransında bir

deliğe geccedilirilecektir (H7m6 ccedilakma geccedilmedir) Mile ve deliğe verilecek toleransların ( alt ve uumlst sapmaların) sayısal değerlerini bulunuz

Ccediloumlzuumlm Tablo 155 de delikler iccedilin H toleransının alt sapması her ccedilap iccedilin EI=0rsquo dırTablo 153rsquo de IT7 niteliğinin değeri 60 mmrsquo lik ccedilap iccedilin (50-80 ccedilap grubu iccedilin) 30 mikrondur Deliğin uumlst sapması ES=EI+IT olduğundan ES= 0+30 mikron olur O halde empty60 H7 deliğinin tolerans değerleri 0 ve +30 mikrondur Tablo 159rsquo a bakıldığında H7rsquo nintolerans değerleri 0 ve +30 mikrondur

Tablo 104rsquo de millere ait m toleransının alt sapması empty 60 mm iccedilin (50-80 ccedilap grubu iccedilin) ei = +11 mikrondur Tablo 153rsquo de IT6 niteliğinin değeri 60 mmrsquo lik ccedilap iccedilin (50-80 ccedilap grubu iccedilin) 19 mikrondur Milin uumlst sapması es = ei+IT olduğundan es= 11+19 = +30mikron olur empty 60 m6 milinin tolerans değerleri +11 ve +30 mikrondur Tablo 157rsquo yebakıldığında m6rsquo nın tolerans değerlerinin empty 60 mm iccedilin +11 ve +30 mikron olduğu goumlruumlluumlr

Oumlrnek 2) empty 25 mm ccedilapındaki bir mil iccedilin zc8 toleransının alt ve uumlst sapmalarınıbulunması ise

Ccediloumlzuumlm Tablo 154rsquo de millere ait zc toleransının alt sapması empty 25 iccedilin ei= +218 mikrondur Tablo 153rsquo de IT8 niteliğinin değeri empty 25 iccedilin +33 mikrondur Milin uumlst sapması es= ei+IT olduğundan es= +218+33 = +251 mikron olur O halde empty25 zc8 tolerans değerleri +218 ve +251 mikrondur Normal delik ve normal mil sistemine goumlre toleranslar(Tablo 1581519) makinecilikte en ccedilok kullanılan toleranslardır Bunların dışındatoleransları hesaplamak iccedilin Tablo 153 Tablo 154rsquo ve tablo 155rsquo de verilen değerlersapma formuumlllerinde kullanılır

Tablo 153 Miller İccedilin Esas Sapmaların Sayısal Değerleri Esas sapma Uumlst sapma (es) - mikron

Harf a1) b1) c cd d e ef f fg g h js2)

Nitelik Buumltuumln nitelikler

le 3 -270 -140 -60 -34 -20 -14 -10 -6 -4 -2 0

3- 6 -270 -140 -70 -46 -30 -20 -14 -10 -6 -4 0

6- 10 -280 -150 -80 -56 -40 -25 -18 -13 -8 -5 0 10 -

14- 14 18 -290 -150 -95 - -50 -32 - -16 - -6 0

18 - 24 -

24 30 -300 -160 -110 - -65 -40 - -20 - -7 0

30 - 40 -

-310 -320

-170 -180

-120 -130 - -80 --50 - -25 - -9 0

50- 65-

-340 -360

-190 -200

-140 -150 - -100 -60 - -30 - -10 0

80- 100-

100120

-380 -410

-220 -240

-170 -180 - -120 -72 - -36 - -12 0

120- 140- 160-

140160180

-460 -520 -580

-260 -280 -310

-200 -210 -230

- -145 -85 -- -43 - -14 0

180- 200- 225-

200 225 250

-660 -740 -820

-340 -380 -420

-240 -260 -280

- -170 -100 - -50 - -15 0

250- 280-

280 315

-920 -1050

-480 -540

-300 -330 - -190 -110 - -56 - -17 0

315- 355-

355 400

-1200 -1350

-600 -680

-360 -400 - -210 -125 - -62 - -18 0

400- 450-

450 500

-1500 -1650

-760 -840

-440 -480 - -230 -135

- -68 - -20 0

Tablo 153 Miller İccedilin Esas Sapmaların Sayısal Değerleri (devam) Esas sapma Alt sapma (ei ) - mikron

Harf j k m n p r s t u v x y z za zb zc

Nitelik 5ve 6 7 8 4-7

ge3 gt7 Buumltuumln Nitelikler

ge 3 -2 -4 -6 0 0 +2 +4 +6 +10 +14 - +18 - +20 - +26 +32 +40 +60 3 - 6 -2 -4 - +1 0 +4 +8 +12 +15 +19 - +23 - +28 - +35 +42 +50 +80 6 - 10 -2 -5 - +1 0 +6 +10 +15 +19 +23 - +28 - +34 - +42 +52 +67 +97 10 -

14 - 14 18 -3 -6 - +1 0 +7 +12 +18 +23 +28 - +33

+40 +45

+50 +60

+64 +77

+90 +108

+130 +150

18 - 24 -

24 30 -4 -8 - +2 0 +8 +15 +22 +28 +35

+41 +48

+47 +55

+54 +64

+63 +75

+73 +88

+98 +118

+136 +160

+188 +218

30 - 40 -

40 50 -5 -10 - +2 0 +9 +17 +26 +34 +43

+48 +54

+60 +70

+68 +81

+80 +97

+94 +114

+112 +136

+148 +180

+200 +242

+274 +325

50 - 65 -

65 80 -7 -12 - +2 0 +11 +20 +32

+41 +43

+53 +59

+66 +75

+87 +102

+102 +120

+122 +146

+144 +174

+172 +210

+226 +274

+300 +360

+405 +480

80 - 100 -

100 120 -9 -15 - +3 0 +13 +23 +37

+51 +54

+71 +79

+91 +104

+124 +144

+146 +172

+178 +210

+214 +254

+258 +310

+335 +400

+445 +525

+585 +690

120 - 140 - 160 -

140 160 180

-11 -18 - +3 0 +15 +27 +43 +63 +65 +68

+92 +100 +108

+122 +134 +146

+170 +190 +210

+202 +228 +252

+248 +280 +310

+300 +340 +380

+365 +415 +465

+470 +535 +600

+620 +700 +780

+800 +900 +1000

180 - 200 - 225 -

200 225 250

-13 -21 - +4 0 +17 +31 +50 +77 +80 +84

+122 +130 +140

+166 +180 +196

+236 +258 +284

+284 +310 +340

+350 +385 +425

+425 +470 +520

+520 +575 +640

+670 +740 +820

+880 +960 +1050

+1150 +1250 +1350

250 - 280 -

280 315 -16 -26 - +4 0 +20 +34 +56

+94 +98

+158 +170

+218 +240

+315 +350

+385 +425

+475 +525

+580 +650

+710 +790

+920 +1000

+1200 +1300

+1550 +1700

315 - 355 -

355 400 -18 -28 - +4 0 +21 +37 +62

+108 +114

+190 +208

+268 +294

+390 +435

+475 +530

+590 +660

+730 +820

+900 +1000

+1150 +1300

+1500 +1650

+1900 +2100

400 - 450 -

450 500 -20 -32 - +5 0 +23 +40 +68

+126 +132

+232 +252

+330 +360

+490 +540

+595 +660

+740 +820

+920 +1000

+1100 +1250

+1450 +1600

+1850 +2100

+2400 +2600

Not 1) 1 mm ccedilapa kadar a ve b sapmaları oumln goumlruumllmemiştir 2) 7- 11 kalitelerde jş iccedilin mikron cinsinden olan IT değeri iki ile boumlluumlnmezse bir aşağı sayı alınır ve sonra simetrik olan iki sapma plusmn IT2 elde edilir

Tablo 154 Delikler İccedilin Esas Sapmaların Sayısal Değerleri Esas sapma Alt sapma (Eİ) + mikron Uumlst sapma (ES)+mikron ∆ 3)

Harf A1) B1) C CD D E EF F FG G H JS2) J K (mikron olarak)

Nitelik Buumltuumln nitelikler 6 7 8 le 83) gt 8 3 4 5 6 7 8 le 3

+270 +140 +60 +34 +20 +14 +10 +6 +4 +2 0 +2 +4 +6 0 0 ∆=0 3 - 6 +270 +140 +70 +46 +30 +20 +14 +10 +6 +4 0 +5 +6 +10 -1+∆ - 1 15 1 3 4 6 6 - 10 +280 +150 +80 +56 +40 +25 +18 +13 +8 +5 0 +5 +8 +12 -1+∆ - 1 15 2 3 6 7 10 -

14 - 1418 +290 +150 +95 - +50 +32 - +16 - +6 0

+6 +10 +15 -1+∆ - 1 2 3 3 7 9

18 - 24 -

2430 +300 +160 +110 - +65 +40 - +20 - +7 0

+8 +12 +20 -2+∆ - 15 2 3 4 8 12

30 - 40 -

+310 +320

+170 +180

+120+130

- +80 ++50 - +25 - +9 0

+10 +14 +24 -2+∆ - 15 3 4 5 9 14

50 - 65 -

+340 +360

+190 +200

+140+150

- +100 +60 - +30 - +10 0

+13 +18 +28 -2+∆ - 2 3 5 6 11 16

80 -100 -

100120

+380 +410

+220 +240

+170+180 - +120 +72 - +36 - +12 0

+16 +22 +34 -3+∆ - 2 4 5 7 13 19

120 - 140 - 160 -

140160180

+460 +520 +580

+260 +280 +310

+200+210+230

- +145 +85 - +43 - +14 0

+18 +26 +41 -3+∆ - 3 4 6 7 15 23

180 - 200 - 225 -

200225250

+660 +740 +820

+340 +380 +420

+240+260+280

- +170 +100 - +50 - +15 0

+22 +30 +47 -4+∆ - 3 4 4 9 17 26

250 - 280 -

280315

+920 +1050

+480 +540

+300+330 - +190 +110 - +56 - +17 0

+25 +36 +55 -4+∆ - 4 4 7 9 20 29

315 - 355 -

355400

+1200 +1350

+600 +680

+360+400 - +210 +125 - +62 - +18 0

+29 +39 +60 -4+∆ - 4 5 7 11 21 32

400 - 450 -

450500

+1500 +1650

+760 +840

+440+480 - +230 +135

- +68 - +20 0

+33 +43 +66 -5+∆ - 5 5 7 13 23 34

NOT 1) 1 mm ccedilapa kadar A ve B sapmaları oumlngoumlruumllmemiştir 2) 11 kalitelerde Js iccedilin mikron cinsinden olan IT değeri iki ile boumlluumlnmezse bir aşağı sayı alınır ve sonra simetrik olan iki sapma plusmn IT2 elde edilir 3) 8 Niteliğine kadar Krsquo nın sapma değeri hesaplanırken sağ kolundaki ∆ değer alınarak toplanır

Oumlrnek 18+24 ccedilapta K7 iccedilin ∆ = 8 alınır o halde uumlst sapma ES= -2 + ∆ = -2 +8 = +6 bulunur

Tablo 154 Delikler İccedilin Esas Sapmaların Sayısal Değerleri (devam) Esas sapma

P ZC P R S T U V X Y Z ZA ZB ZC

∆ (Mikron olarak)

Nitelik

le 8 gt 8

3) 7 3 4 5 6 7 8

le 3 -2 -2 -4 -4 -6 -10 -14 - -18 - -20 - -26 -32 -40 -60 ∆=0 3- 6 -4 +∆ -4 -8 +∆ 0 -12 -15 -19 - -23 - -28 - -35 -42 -50 -80 1 15 1 3 4 6 6- 10 -6 +∆ -6 -10 +∆ 0 -15 -19 -23 - -28 - -34 - -42 -52 -67 -97 1 15 2 3 6 7 10- 14

14- 18 -7 +∆ -7 -12 +∆ 0

-18 -23 -28 - -33- -39

-40 -45

-50-60

-64-77

-90-108

-130-501

1 2 3 3 7 9

18- 24 24- 30 -8 +∆ -8 -15 +∆ 0

-22 -28 -35

-41-48

-47-55

-54 -64

-63-75

-70-88

-98-118

-136-160

-188-218

15 2 3 4 8 12

30- 40 40- 50 -9 +∆ -9 -17 +∆ 0

-26 -34 -43

-43-54

-60-70

-68-81

-80 -97

-94-114

-112-136

-148-180

-200-242

-274-325

15 3 4 5 9 14

50- 65 65- 80 -11 +∆ -11 -20 +∆ 0

-41-43

-53-59

-66-75

-87-102

-102-120

-146 -178

-144-174

-172-210

-226-274

-300-360

-405-480

2 3 5 6 11 16

80- 100100- 120 -13 +∆ -13 -23 +∆ 0

-71-79

-91-104

-124-144

-146-172

-210 -248

-214-254

-258-310

-355-400

-445-525

-535-690

2 4 5 7 13 19

120-140 140- 160160- 180

-15 +∆ -15 -27 +∆ 0

-63-65-68

-92-100-108

-122-134-146

-170-190-210

-202-228-252

-280 -310 -340

-300-340-380

-365-415-465

-470-535-600

-620-700-780

-800-900

-10003 4 6 7 15 23

180- 200200- 225225- 250

-17 +∆ -17 -31 +∆ 0

-50-77-80-84

-122-130-140

-166-188-169

-236-258-284

-284-310-340

-350 -385 -425

-425-470-520

-520-575-640

-670-740-820

-880-960

-1150-1250-1350

3 4 6 9 17 26

250- 280280- 315 -20 +∆ -20 -34 +∆ 0

-94-98

-158-170

-218-240

-315-350

-385-425

-475 -525

-580-650

-710-790

-920-1000

-1200-1300

-1550-1700

4 4 7 9 20 29

315- 355355- 400 -21 +∆ -21 -37 +∆ 0

-108-114

-190-208

-268-294

-390-435

-475-530

-590 -660

-730820

-900-1000

-1150-1300

-1500-1650

-1900-2100

4 5 7 11 21 32

400- 450450- 500 -23 +∆ -23 -40 +∆ 0

-126-132

-232-252

-330-360

-490-540

-595-660

-740 -820

-920-1000

-1100-1250

-1450-1600

-1850-2100

-2400-2600

5 5 7 13 23 34

Not 1) Niteliği 8rsquo den kuumlccediluumlk olan N sapmaları 1mm ccedilapa kadar oumlngoumlruumllmemiştir 2) Oumlzel durum 250-315 ccedilaplarında M6 iccedilin ES= -9 mikron olmalıdır (Tablodaki hesaba goumlre -20+∆= -20+9= -11 mikrondur) 3) 8 niteliğine kadar M ve Nrsquo nin sapma değeri hesaplanırken sağ kolondaki ∆ değeri alınarak toplanır 7 niteliğine kadar P- ZCrsquo nin sapma değeri hesaplanırken tablodaki P- ZCrsquo nin değerlerine eklenir Oumlrnek 18-30 ccedilapta P7 iccedilin ES= -22 mikrondur Buna ∆= 8rsquoi eklersek ES= -14 mikron bulunur

4- Tolerans alanlarının seccedilimi ve alıştırmalar a- Tolerans alanlarının seccedilimi Tolerans alanları muumlmkuumln olduğunca Şekil 158 ve

Şekil 159rsquo da verilen mil ve delik sembollerine uyanlar oumlzellikle ccedilerccedileve iccediline alınmışsemboller arasından seccedililmelidir Normal mil sistemi ancak kullanılması belirli bir ekonomiksağladığında tercih edilmelidir Bundan sonra ccedilalışma koşullarına en iyi cevap verecekveya uyacak olan en kuumlccediluumlk ve en buumlyuumlk boşluk veya sıkılıkların tolerans sembolleri vebunların değerleri seccedililmelidir

Şekil 158 Mil sembolleri

Şekil 159 Delik sembolleri b- Alıştırmalar Birbiri ile ccedilalışacak olan makine parccedilalarının serbestccedile doumlnme tutuk

geccedilme sıkı geccedilme gibi istenilen ccedilalışma durumlarını sağlamak iccedilin belirli sınır oumllccediluumllerinin olması şarttır Bu sınırlar arasında işlenmiş iki parccedila birbirine takıldıklarında istenilensıkılık veya boşluk elde edilmelidir Bu ccedilalışma şartını elde etmek iccedilin yapılan her ikiparccedilaya aynı oumllccediluumller verilir fakat istenilen sıkılık ve boşluk değerleri sapmaların tespit edilip goumlsterilmesiyle elde edilir

Birbirine takılacak iki parccedilanın montajından oumlnceki oumllccediluumlleri arasındaki fark sonucumeydana gelen bağıntıya lsquolsquoAlıştırmardquo denir

Oumlrnek empty 50 H7p6 şeklinde verilen oumllccediluumlde delik ve milin oumllccediluumlleri Bu oumllccediluumllere goumlre Delik empty50H7= 500

0 025+ Mil empty50p6= 50 0 026

0 042++

mil oumllccediluumlsuumlne ait sapmalarla delik oumllccediluumlsuumlne ait sapmalar goumlz oumlnuumlne alındığında sıkı geccedilmenin meydana geleceği anlaşılır Şayet parccedilanın sadece anma boyutu verildiktensonra sadece alıştırmanın veya geccedilmenin adı verilmiş olsaydı işi yapan kişi alıştırmayıherhangi bir şekilde yapabilirdi Seri imalatta veya aynı işi ccedilok sayıda yapma tekniğinde bu youmlntem uygun değildir

Sanayide bozulan parccedilanın yedeklerini yerine taktığımızda ilk yapıldığındakiboşluğunda veya sıkılığında olmalıdır Bunun iccedilin oumllccediluuml sınırları oumlyle seccedililmeli ki istenilenboşluk veya sıkılık elde edilebilsin

I- Alıştırma ccedileşitleri a Boşluklu alıştırmalar Delik sabit tutularak arsquo dan hrsquo ye kadar millerle veya mil sabit

tutularak Arsquo dan Hrsquo ye kadar deliklerle elde edilir b Belirsiz alıştırmalar Delik sabit tutularak jrsquo den prsquo ye kadar millerle veya mil sabit

tutularak Jrsquo den Prsquo ye kadar deliklerle elde edilir c Sıkı alıştırmalar Delik sabit tutularak rrsquo den zcrsquo ye kadar millerle veya mil sabit

tutularak Rrsquo den ZCrsquo ye kadar deliklerle elde edilir Şekil 1510rsquo da H tolerans alanına sahipdeliğin durumuna goumlre mil oumllccediluumllerinin değiştirilmesiyle elde edilen alıştırmalar ve Şekil1511rsquo de h tolerans alanına sahip milin durumuna goumlre delik oumllccediluumllerinin değiştirilmesiyleelde edilen alıştırmalar goumlruumllmektedir

Şekil 1510 H tolerans alanına sahip deliğe goumlre alıştırmalar

Şekil 1511 h tolerans alanına sahip mile goumlre alıştırmalar

II- Alıştırma sistemleri a- Normal delik alıştırma sistemi Farklı boşluklar ve sıkılıklar elde etmek uumlzere

millerin tek bir delikle birleşmesinden meydana gelir Bu sistemde delik oumllccediluumlsuuml sabit kabul edilir İstenilen sıkılık veya boşluk mil oumllccediluumlsuumlnuumln azaltılıp ccediloğaltılmasıyla sağlanır

Sıfır ccedilizgisine goumlre tolerans alanlarını ifade ederken uumlst sapma değerinin ES deliğinin toleransına ES= TD ve alt sapma değerinin Eİ= 0 olduğu yerde H harfi bulunmaktadır Bu oumlzelliğe dayanarak normal delik alıştırmalar sisteminde bu tolerans alanına sahip delik esas alınmıştır Buna goumlre Şekil 1512rsquo de ccedileşitli alıştırmaları elde etmek uumlzere millerin durumları goumlruumllmektedir

Deliğin H tolerans alanına karşılık Milde arsquo dan hrsquo ye kadar boşluklu alıştırmalar jrsquo den nrsquo ye kadar belirsiz alıştırmalar prsquo den zcrsquo ye kadar sıkı alıştırmalar elde edilir

Delik tolerans alanı sabit kalmak şartıyla mile ait azc tolerans alanları ve tolerans kaliteleri belirtilecek olursa istenilen herhangi bir oumllccediluumlye ait alıştırmanın sapma değerleri ve tolerans sembolleri karşılıklı olarak bulunabilir

Oumlrneğin 7 Kalitedeki deliğe 6 Kalitedeki n mili H7n6 ile ve 7 kalitedeki deliğe 6 kalitedeki f mili H7f6 ile goumlsterilir

Normal delik sisteminin kullanılma alanları uccedilak yapımcılığı genel makine montajı iş makineleri motorlu araccedillar yapımcılığıdır

Şekil 1512 Normal delik sisteminde millerin durumu

b- Normal mil alıştırma sistemi Farklı boşluk ve sıkılık elde etmek uumlzere ccedileşitli deliklerin tek bir mile birleştirilmesinden meydana gelir Bu sistemde mil oumllccediluumlsuuml daima sabit kabul edilir İstenilen sıkılık veya boşluk delik oumllccediluumlsuumlnuumln azaltılıp ccediloğaltılmasıyla sağlanır Sıfır ccedilizgisine goumlre tolerans alanlarını ifade ederken uumlst sapma değerinin es sıfıra es =0 ve alt sapma değerinin ei milin toleransına ei= TM eşit olduğu yerde h harfi bulunmaktadır Bu oumlzelliğe dayanılarak normal mil alıştırma sistemilsquo nde bu tolerans alanına sahip mil esas alınmıştır

Buna goumlre Şekil 1513rsquo de ccedileşitli alıştırmaları elde etmek uumlzere deliklerin durumları verilmiştir Milin h tolerans alanına delikte Arsquo dan Hrsquo ye kadar boşluklu geccedilmeler Jrsquo den Nrsquo ye kadar belirsiz geccedilmeler Prsquo den ZCrsquo ye kadar sıkı geccedilmeler elde edilir

Milin tolerans alanı h sabit tutularak deliğe ait AZC tolerans alanları ve tolerans kaliteleri belirlenecek olursa istenilen herhangi bir oumllccediluumlye ait alıştırmaların sapma değerleri ve sembolleri karşılıklı olarak bulunur

Oumlrneğin 7 Kalitedeki mile 7 Kalitedeki S deliği S7h7 ve 6 Kalitedeki mile 7 kalitedeki G deliği G7h7 ile goumlstermek muumlmkuumlnduumlr

Normal mil sistemi kullanılma alanları Tekstil makineleri ziraat makineleri transmisyon imalatı aletler ve mastarların yapımlarıdır

III- Alıştırma toleransı (AT) Bir alıştırmada boşluk ve sıkılıkların cebirsel farkları alıştırma toleransını mil ve delik toleranslarının toplamı da alıştırma toleransını verir AT = EBB (EBS) - EKB (EKS) veya AT = TM +TD Oumlrnek alıştırmalar 1) 25H7n6 Delik 25H7= 250

Mil 25H7= 25 1528++

EBB = +21microm - (+15microm) =+6microm EBS =0microm -(+28microm) = -28microm AT = EBB-EBS =+6microm - (-28microm) =34microm 2) 25H7s6 Delik 25H7= 250

Mil 25H7= 25 3548++

EBS = 0microm - (+48microm) = -48microm EKS =+21microm -(+35microm) = -14microm AT = EBB-EKS = -48microm - (-14microm) =34microm (Toleransın değeri her zaman pozitifdir)

Şekil 1513 Normal mil sisteminde deliklerin durumu

IV- Alıştırmaların seccedililmesi Makine parccedilaları imal edilirken hangi tolerans sistemi kullanılmalıdır Parccedilaya verilecek

boşluk ve sıkılıkların ne kadar olacağı aşağıda yazılanlar dikkate alınarak seccedililmelidir Parccedilaların hareketi (doumlnme kayma) birbirine temas eden yerlerin uzunlukları ccedilalışma sistemleri ccedilalışma sıcaklıkları ve benzeri durumlar dikkate alınır Bunun yanı sıra deliklerin imalatı millere goumlre daha zor olduğundan alıştırmada milin delikten daha hassas yapılmasına dikkat edilmelidir

V- Tavsiye edilen alıştırmalar ISO tolerans sisteminde mil ve deliklerin tolerans alanlarıyla bunların meydana getirdiği ccedileşitli alıştırmalar Ccedilizelgeler halinde verilmiştir Standart olan makine parccedilalarının (cıvata kama pim perccedilin rulman vb) alıştırma kaliteleri ilgili standartlarında ayrıca belirtilmiştir Tablo 155rsquo ve Tablo 156rsquoda dikdoumlrtgen iccediline alınan değerler ISO tarafından da tavsiye edilen tolerans değerleridir Bunların dışında makine imalatında tavsiye edilen alıştırmalar Tablo 157rsquo de verilmiştir

Daha oumlnce de belirtildiği gibi ISO tarafından tavsiye edilen tolerans değerleri Tablo 15 81519rsquo da verilmiştir Tablo 155 Normal Delik Sistemi

Delik Miller H6 u5 t5 s5 r5 p5 n5 m5 k5 k6 j5 j6 h5 g5

H7 za6 z6 x6 u6 t6 s6 r6 p6 n6 m6 k6 j6 h6 g6 f6 f7

H8 zc8 zb8 za8 z8 x8 u8 t8 s8 h8 h9 f7 f8 e8 d9 c9 b9

H9 zc9 zb9 za9 z9 x9 u9 t9 h8 h9 h11 f8 e9 d10 c10 c11 b10

H10 zc10 zb10 za10 z10 x10 u10

H11 zc11 zb11 za11 z11 x11 h9 h11 d9 d11 c11 b11 b12 a11

H12 h12 d12 b12 a12

H13 h13 d13 b13 a13

Tablo 156 Normal Mil Sistemi

Miller Delikler h5 U6 T6 S6 R6 P6 N6 M6 K6 J6 H6 G6

h6 ZA7 Z7 X7 U7 T7 S7 R7 P7 N7 M7 K7 J7 H7 G7 F7 F8

h8 ZC8 ZB8 ZA8 Z8 X8 U8 T8 S8 H8 H9 F7 F8 E8 D9 C9 B9

h9 ZC9 ZB9 ZA9 Z9 X9 U9 T9 H8 H9 H11 F8 E9 D10 C10 C11 B10

h10 ZC10 ZB10 ZA10 Z10 X10 U10

h11 ZC11 ZB11 ZA11 Z11 X11 H9 H11 D9 D10 D11 C11 B11 B12 A11

h12 H12 D12 B12 A12

h13 H13 D13 B13 A13

Tablo 157 Makine Yapımında Kullanılan ISO Alıştırmaları

NORMAL DELİK NORMAL MİL ALIŞTIRMA CcedilEŞİDİ UYGULAMA YERLERİ

X8h8 Z8h9

Dişli ccedilark elemanları silindirik pimler buumlyuumlk doumlnduumlrme moment- lerinin iletilmesinde

H7r6 H7s6 H5r4

Sıkı alıştırmalar Buumlyuumlk tutukluluk kuvveti iccedilin dişli ccedilark volan ve teker goumlbekleri doumlkuumlm goumlbekler uumlzerine bronz yataklar(s6 buumlyuumlk r6 kuumlccediluumlk ccedilaplar iccedilin)

H7m6 H7n6

Buumlyuumlk bir kuvvetle soumlkuumllebilen sıkı birleştirilmiş parccedilalar (silindirik pimler yuumlksuumlkler)

H7j6 H5 j5

Hafif vurarak veya kuvvetli itişle birbirine geccedilen parccedilalar Dişli ccedilarklar merkezleme flenşları kasnaklar

H7h6 H6h6 H5h4

Belirsiz alıştırmalar

İtildiğinde kayabilen parccedilalar delme yuumlksuumlkleri yuumlksek hassasiyetli dişli ccedilark elemanları merkezleme flenşler

H8h8 H8h9

Kaygın birleştirilmiş elemanlar merkezleme fonksiyonlu perccedilin ve pimler

H10h9 H11h11 H10h9 H11h11 Az merkezleme fonksiyonlu perccedilin ve pimler

H4g3 H5g5 Dinamik hava yatakları sızdırmaz kaymalı yataklar

H6g5 G6h5 Sessiz ccedilalışan yuumlksek hassasiyetli ccedilok az boşluklu kaymalı yataklar

Az boşluklu ince tamlıkta hassas kaymalı yataklar ince kayıt kızak yatakları

G7h8 Az boşluklu kaymalı yataklar

H7f7 H6f5 Yuumlksek zorlamalı kaymalı

yataklar Kayabilen dişli ccedilarklar yatak burccedilları kaygan dişliler

H8f8 F8h8 Boşluklu alıştırmalar Orta zorlanmalı kaymalı yataklar kolay kayabilen birleştirmeler

H8e8 F8h9 F9h9 Duumlşuumlk zorlamalı kaymalı yataklar

E9h9 D10h9 Suumlrekli sıcaklık ortamında ccedilalışan

kaymalı yataklar kamalar ziraat makinelerinin aks burccedilları

H11a11 D10h11 D11h11D11h9 Merkezleme fonksiyonu olmayan perccedilin ve pimli birleştirmeler

CD10h91) C11h11 Kaba transmisyon milleri oumlnemsiz kaymalı yataklar

1) Yalnız 10 mm anma oumllccediluumlsuumlne kadar

Tablo 158 Birim Delik Sistemi H6rsquo ya Goumlre Geccedilme Toleransları Normal delik sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm)

Ccedilaplar Delik Miller Hariccedil Dahil H6 u5 t5 s5 r5 p5 n5 m6 k5 k6 j5 j6 h5 g5

1- 3 +6 0

+22 +18 -

+18 +14

+14 +10

+10 +6

3- 6 +8 0

+28 +23 -

+24 +19

+20 +15

+17 +12

+13 +8

6- 10 +9 0

+34 +28 -

+29 +23

+25 +19

+21 +15

+16 +10

+12 +6

+10 +1

-5 -11

10- 18 +11

0 +41 +33 -

+36 +28

+31 +23

+26 +18

+20 +12

+15 +7

+12 +1

-6 -14

+50 18-24 +41 - +44 +37 +31 +24 +17 +11 +15 +5 +9 0 -7 +50 +35 +28 +22 +15 +8 +2 +2 -4 -4 -9 -16 24-30

+13 0 - +41

+59 30- 40 +48 +54 +45 +37 +28 +20 +13 +18 +6 +11 0 -9 +65 +43 +34 +26 +17 +9 +2 +2 -5 -5 -11 -20 40- 50

+16 0 -

+54 +79 +66 +54 50- 65 +19 +66 +53 +41 +45 +33 +24 +15 +21 +6 +12 0 -10

+72 +56 +32 +20 +11 +2 +2 -7 -7 -13 -23 65- 80 +59 +43 +86 +66 80-100 +22 +71 +51 +52 +38 +28 +18 +25 +6 +13 0 -12

0 +69 +37 +23 +13 +3 +3 -9 -9 -15 -27 100-120

- - - +54

+81 120-140 +63 +83 +61 +45 +33 +21 +28 +7 +14 0 -14 140-160 +65 +43 +27 +15 +3 +3 -11 -11 -18 -32 +86 160-180

+25 0 - - -

+68 +97 180-200 +77

+100 +70 +51 +37 +24 +33 +7 +16 0 -15 200-225 +80 +50 +31 +17 +4 +4 -13 -13 -20 -35 +104 225-250

+29 0 - - -

+84 +117 250-280 +94 +79 +57 +43 +27 +36 +7 +16 0 -17 +121 +56 +34 +20 +4 +4 -16 -16 -23 -40 280-315

+32 0 - - -

+98 +133 315-355 +108 +87 +62 +46 +29 +40 +7 +18 0 -18 +139 +62 +37 +21 +4 +4 -18 -18 -25 -43 355-400

+36 0 - - -

+114 +153 400-450 +126 +95 +67 +50 +32 +45 +7 +20 0 -20 +159 +68 +40 +23 +5 +5 -20 -20 -27 -47 450-500

+40 0 - - -

Tablo 159 Birim Delik Sistemi H7rsquo ye Goumlre Geccedilme Toleransları Normal delik sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm)

Ccedilaplar Delik Miller hariccedil dahil H7 t6 s6 r6 p6 n6 m6 k6 j6 h6 g6 f6 f7 e8 d9

1- 3 +10

0 - +20

+14 +16 +10

+12 +6

-6 -12

-6 -16

-14 -28

-20 -45

3- 6 +12

+27 +19

+23 +15

+20 +12

-4 -12

+10 -18

-10 -22

-20 -38

-30 -60

6- 10 +15

0 - +32 +23

+28 +19

+24 +15

+19+10

-5 -14

+13 -22

-13 -28

-25 -47

-40 -76

10- 18 +18

0 - +39 +28

+34 +23

+29 +18

+23+12

-6 -17

-16 -27

-16 -34

-32 -59

-50 -93

18- 24

24- 30

+48 +35

+41 +28

+35 +22

+28+15

-7 -20

-20 -33

-20 -41

-40 -73

-65 -117

30- 40

40- 50

+64 +48 +70 +54

+59 +43

+50 +34

+42 +26

+33+17

-25 -41

-25 -60

-50 -89

-30 -142

50- 65

65- 80

+85 +66 +94 +75

+72 +53 +78 +59

+60 +41 +62 +43

+51 +32

+39+20

+30+11

-10 -29

-30 -49

-30 -20

-60 -106

-100-174

80-100

100-120

+113+91

+126+104

+93 +71

+101 +79

+73 +51 +76 +54

+59 +37

+45+23

+35+13

-12 -34

-36 -58

-36 -71

-72 -126

-120-207

120-140

140-160

160-180

+147+122+159+134+171+146

+117 +92

+125 +100 +133 +108

+88 +63 +90 +65 +93 +68

+68 +43

+52+27

+40+15

+14-11

+14-39

-43 -68

-43 -83

-85 -148

-145-245

180-200

200-225

225-250

+195+166

+151 +122 +159 +130 +169 +140

+106 +77

+109 +80

+113 +84

+79 +50

+60+31

+46+17

+16-13

+15-44

-50 -79

-50 -96

-100-172

-170-285

250-280

280-315

+190 +158 +202 +170

+126 +94

+130 +98

+88 +56

+66+34

+52+20

+16-16

+17-49

-56 -88

-56 -108

-110-191

-190-320

315-355

355-400

+226 +190 +244 +208

+144 +108 +150 +114

+98 +62

+73+37

+57+21

+18-18

+18-54

-62 -98

-62 -119

-125-214

-210-350

400-450

450-500

+272 +232 +292 +252

+166 +126 +172 +132

+108+68

+80+40

+63+23

+20-20

+20-60

-68 -56

-68 -131

-135-232

-230-385

Tablo 1510 Birim Delik Sistemi H8rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal delik sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Delik Miller Ccedilaplar H8 z8 x8 u8 t8 s8 h8 h9 f7 f8 e8 d9 d10 c9 b9

1- 3 +14

0 +40 +26

+34 +20

- - +28+14

-14-28

-20 -45

-20 -60

-60-85

-140-165

3- 6 +18

0 +53 +35

+46 +28

- - +37+19

-10-22

-10-28

-20-38

-30 -60

+30 -78

-70-100

-140-170

6- 10 +22

0 +64 +42

+56 +34

- - +45+23

-13-28

-13-35

-25-47

-40 -76

-40 -98

-80-116

-150-136

10- 14

14- 18

+77 +50 +87 +60

+67 +40 +72 +45

- - +55+28

-16-34

-16-43

-32-59

-50 -93

-95-138

-150-193

18- 24

24- 30

+106 +73

+121 +88

+87 +54 +97 +64

+81 +48

+68 +35

-20 -41

-20 -53

-40 -73

-65 -117

-65 -149

-110-162

-160-212

30- 40

40- 50

+151 +112 +175 +136

+119 +80

+136 +97

+99 +60

+109 +70

+82 +43

-25 -50

-25 -64

-50 -89

-80 -142

-80 -180

-120-182-130-192

-170-232-180-242

50- 65

65- 80

+218 +172 +256 +210

+168 +122 +192 +146

+133 +87 +148 +102

+99+53

+105+59

-30-60

-30-76

-60-106

-100 -174

-100 -220

-140-214-150-224

-190-264-200-274

80-100

100-120

+312 +258 +364 +310

+232 +178 +264 +210

+178 +124 +198 +144

+158+104

+125+71

+133+79

-36-71

-36-90

-72-126

-120 -207

-120 -260

-170-257-180-267

-220-307-240-327

120-140

140-160

160-180

+428 +365 +478 +415

+311 +248 +343 +280 +373 +310

+233 +170 +253 +190 +273 +210

+185+122+197+134+209+146

+155+92

+163+100+171+108

-43-83

-43-106

-85-148

-145 -245

-145 -305

-200-300-210-310-320-330

-260-360-280-380-310-410

180-200

200-225

225-250

+422 +350 +457 +385 +497 +425

+308 +236 +330 +258 +356 +284

+238+166+252+180+268+196

+194+122+202+130+212+140

-50-96

-50-122

-100-172

-170 -285

-170 -335

-240-355-260-375-280-395

-340-455-380-495-420-535

250-280

280-315

+556 +475 +606 +525

+396 +315 +431 +350

+299+218+321+240

+239+158+251+170

-55-108

-55-137

-110-191

-190 -320

-190 -400

-300-430-330-460

-480-610-540-670

315-355

355-400

+679 +590

+479 +390 +524 +435

+357+268+383+294

+279+190+297+208

-62-119

-62-151

-125-214

-210 -350

-210 -440

-369-500-400-540

-600-740-680-820

400-450

450-500

+587 +490 +637 +540

+427+330+457

+329+232+349+252

-68-131

-68-165

-135-232

-230 -385

-230 -480

-440-595-480-635

-760-915-840-995

Tablo 1511 Birim Delik Sistemi H9rsquo a Goumlre Geccedilme Toleransları Normal delik sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Delik Miller

Ccedilaplar H9 Za9 z9 x9 u9 t9 h8 h9 h11 f8 e9 d10 c10 c11 b10

1- 3 +25

0 - +51

+26 +45 +20

-14-39

-20 -60

-60 -100

-60 -120

-140-180

3- 6 +30

+65 +35

+58 +28

-10-28

-20-50

-30 -78

-70 -118

-70 -145

-140-188

6- 10 +36

+78 +42

+70 +34

-13-35

-25-61

-40 -98

-80 -138

-80 -170

-150-208

10- 14

14- 18

+93 +50 +103 +60

+83 +40 +106 +54

-16-43

-32-75

-150 -220

18- 24

24- 30

+150 +98

+170 +118

+125 +73

+140 +88

+125 +73

+116 +64

+100+48

-20 -53

-40 -92

-65 -149

-110 -194

-110 -240

-160 -244

30- 40

40- 50

+210 +148 +242 +180

+74 +112 +198 +136

+142 +80

+159 +97

+132+70

-25 -64

-50 -112

-80 -180

-120 -220 -130 -230

-120 -280 -130 -290

-170 -270 -180 -280

50- 65

65- 80

+300 +226 +348 +274

+168 +122 +192 +146

+133 +87 +148 +102

+99+53

+105+59

-30-60

-30-76

-60-106

-100 -174

-100 -220

-140 -214 -150 -224

-190-264-200-274

80- 100

100-120

+422 +335 +487 +400

+345 +258 +397 +310

+265 +178 +297 +210

+211+124+231+144

-36-90

-72-159

-120 -260

-170 -310 -180 -320

-170 -390 -180 -400

-220-360-240-380

120-140

140-160

160-180

+100 0

+570 +470 +635 +535

+465 +365 +515 +415 +565 +465

+348 +248 +380 +280 +410 +310

+270+170+290+190+310+210

-43-106

-85-185

-145 -305

-200 -360 -210 -370 -230 -390

-200 -450 -210 -460 -230 -480

-260 -420 -280 -440 -310 -470

180-200

200-225

225-250

+115 0

+635 +520 +690 +575

+465 +350 +500 +385 +540 +425

+351+236+373+258+399+284

+295+180+311+196

-50-122

-100-215

-170 -355

-240 -425 -260 -445 -280 -465

-240 -530 -260 -550 -280 -570

-340-525-380-565-420-605

50-280

280-315

+605 +475 +655 +525

+445 +315 +480 +350

+348+218+370+240

+239+158+251+170

-56-137

-110-240

-190 -400

-300 -510 -330 -540

-300 -620 -330 -650

-480-690-540-750

315-355

355-400

+730 +590 +800 +660

+530+390+575+435

+408+268+434+294

-62-151

-125-265

-210 -440

-360 -590 -400 -630

-360 -720 -400 -760

-600-830-680-910

400-450

450-500

+895 +740 +975 +820

+645+490+695-540

+485+330+515+360

-68-165

-135-290

-230 -480

-440 -690 -480 -730

-440 -840 -480 -880

-760-1010-840

Tablo 1512 Birim Delik Sistemi H10 Ve h11rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal delik sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Delik Miller

Ccedilaplar H10 Zb10 za10 z10 x10 u10 H11 h11 d9 d11 c11 b11 b12 a11

1- 3 +40

+66 +26

-20-45

-20-80

-80 -120

-140 -200

-140-240

-270-330

3 - 6 +48

+83 +35

-30-60

-30-105

-70 -145

-140 -215

-140-260

-270-345

6- 10 +58

0 +125 +67 -

+100 +42

-40-76

-40-130

-80 -170

-150 -240

-150-300

-280-370

10- 14

14- 18

+160 +90

+178 +108

+120 +50

+130 +60

+115 +45

-50-93

-50-160

-150 -260

-150-330

-290-400

18- 24

24- 30

+220 +136 +244 +160

+157 +73

+172 +88

+138+54

+148+64

-110 -240

-160 -290

-160 -370

-300 -470

30- 40

40- 50

+300 +200 +342 +242

+280 +180

+212 +112 +236 +136

+180+80

+197+97

+170+70

-80-142

-80-240

-120 -280 -130 -290

-170 -330 -180 -340

-170-420-180-430

-310-420-320-480

50- 65

65- 80

+420 +300 +480 +360

+346 +226 +394 +274

+292 +172 +330 +210

+242+122+266+146

+207+87

+222+102

-100-174

-100-290

-140 -330 -150 -340

-190 -380 -200 -390

-190-490-200-500

-340-530-360-550

80-100

100-120

+585 +445 +665 +525

+475 +335 +540 +400

+398 +258 +450 +310

+318 +178 +350 +210

-264 -124 -284 -144

-120-207

-120-340

-170 -390 -180 -400

-220 -440 -240 -460

-220-570-240-590

-380-600-410-630

120-140

140-160

160-180

+160 0

+780 +620 +860 +700 +940 +780

+630 +470 +695 +535 +760 +600

+525 +365 +575 +415 +625 +465

+408+248+440+280+470+310

+284 +144 +330 +170 +350 +190

-145-245

-145-395

-200 -450 -210 -460 -230 -480

-260 -510 -280 -530 -310 -560

-260-660-280-680-310-710

-460-710-520-770-580-630

180-200

200-225

225-250

+185 0

+1065 +880

+855 +670 +925 +740

+1005 +820

+705 +520 +760 +575 +825 +640

+535+350+570+385+610+425

-421-236+443+258+469+284

-170-285

-170-460

-240 -530 -260 -550 -280 -570

-340 -630 -380 -670 -420 -710

-340-800-380-840-420-880

-660-950-740

-1030-820

250-280

280-315

+605 +475 +655 +525

+445 +315 +480 +350

+348+218+370+240

+239+158+251+170

-190-320

-190-510

-300 -620 -330 -650

-480 -800 -540 -860

-480-1000

-540-1060

-920-1240-1050-1370

315-355

355-400

+1380 +1150

+1130 +900

+1230 +1000

+820+590+890+660

+620+390+665+435

-210-350

-210-570

-360 -720 -400 -760

-600 -960 -680

-600-1170

-680-1250

-1200-1560-1350-1710

400-450

450-500

+1350 +1100 +1500 +1250

+990+740

+1070-820

+740+490+790+540

-230-385

-230-630

-440 -640 -480 -880

-760 -1160

-840 -1240

-760-1390

-840-1470

-1500-1900-1650-2050

Tablo 1513 Birim Delik Sistemi H12 Ve H13rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal delik sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Delik Miller Delik Miller Ccedilaplar H12 h12 d12 b12 a12 H13 h13 d13 b13 a13

1- 3 +100

-100 -20 -120

-140+240

-270-370

-20 -160

-140 -280

-270-410

3- 6 +120

-120 -30

-150 -140-260

-270-300

-30 -210

-140 -320

-270-450

6- 10 +150

-150 -40

-190 -150-300

-280-430

-40 -260

-150 -370

-280-500

10- 18 +180 0

0 -180

-50 -230

-150-300

-290-470

-50 -320

-150 -420

-290-560

18- 30 +210 0

0 -210

-65 -275

-100-370

-300-510

-65 -395

-160 -490

-300-630

30- 40

40- 50

-170-420-180-430

-310-560-320-570

-170 -560 -180 -570

-310-700-320-720

50- 65

65- 80

-100 -400

-190-490-200-500

-340-640-360-660

-100 -560

-190 -650 -200 -660

-340-800-360-820

80-100

100-120

-120 -470

-220-570-240-590

-380-730-410-760

-120 -660

-220 -760 -240 -780

-380-920-410-950

120-140

140-160

160-180

+400 0

0 -400

-145 -545

-260-660-280-680-310-710

-460-860-520-920-580-980

-145 -775

-260 -890 -280 -910 -310 -940

-4601090-520

-1150-580

180-200

200-225

225-250

+560 0

0 -560

-170 -630

-340-800-380-840-420-880

-660-1120-740

-1200-820

-170 -890

-340 -1060 -380

-1100 -420

-660-1380-740

-1460-820

250-280

280-315

-190 -710

-480-1000-540

-920-1440-1050-1570

-480 -1290 -540

-920-1730-1050-1860

315-355

355-400

-210 -780

-600-1170-680

-1200-1770-1350-1920

-60 -1490 -680

-1200-2090-1350-2240

400-450

450-500

-230 -860

-760-1390-840

-1500-2130-1650-2280

-760 -1730 -840

-1500-2470-1650-2620

Tablo 1514 Birim Mil Sistemi h5rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal mil sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Ccedilaplar Mil Delikler hariccedil dahil h5 U6 T6 S6 R6 P6 N6 M6 K6 J6 H6 G6

1- 3 0

-4 -18-24 -

-14-20

-10-16

3- 6 0

-5 -20-28 -

-16-24

-12-20

6- 10 0

-6 -25-34 -

-20-29

-16-25

-12-21

10- 18 0

-8 -30-41 -

-25-36

-20-31

-15-26

18- 24

24- 30

-37-50

- -37 -50

-31-41

-24-37

-18-31

-11-24

30- 40

40- 50

-43 -59 -49 -65

-38-54

-29-45

-21-37

-12-28

50- 65

65- 80

-60 -79

-47-66-53-72

-35-54-37-56

-26-45

-14-33

+29+10

80-100

100-120

-64-86

-44-66-47-69

-30-52

-16-38

+34+12

120-140

140-160

160-180

-56-81-58-83-61-86

-36-61

-20-45

+4 -21

+18 -7

+39+14

180-200

200-225

225-250

-68-97-71

-100-75

-41-70

-22-51

+5 -24

+22 -7

+44+15

250-280

280-315

-85 -117 -89

-47-79

-25-57

+49+17

315-355

355-400

-97 -133 -103 -139

-51-87

-26-62

-10-46

+54+18

400-450

450-500

-113 -153 -119 -159

-65-95

-27-67

-10-50

+60+20

Tablo 1515 Birim Mil Sistemi h6rsquo ya Goumlre Geccedilme Toleransları Normal mil sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Mil Delikler

Ccedilaplar h6 T7 S7 R7 P7 N7 M7 K7 J7 H7 G7 F7 F8 E8 D9

1- 3 0

-6 - -14 -24

-10 -20

+6 +16

+20 +6

+28+14

+45+20

3- 6 0

-8 - -15 -27

-11 -23

+22 +10

+28 +10

+38+20

+60+30

6- 10 0

-9 - -17 -32

-13 -28

+28 +13

+35 +13

+17+25

+76+40

10- 18 0

-11 - -21 -39

-16 -34

-11-29

+34 +16

+43 +16

+59+32

+93+50

18- 24

24- 30

-33 -54

-27 -48

-20 -41

-14-35

+41 +20

+53 +20

+73+40

+117+65

30- 40

40- 50

-39 -64 -45 -70

-34 -59

-25 -50

-17-42

+14-11

+50 +25

+64 +25

+89+50

+142+80

50- 65

65- 80

-55 -85 -64 -94

-42 -72 -48 -78

-30 -60 -32 -62

-21-51

+18-12

+40+10

+60 +30

+76 +30

+106+60

+174+100

80-100

100-120

-78 -113 -91

-58 -93 -66 101

-38 -73 -41 -76

-24-59

-10-45

+10-25

+22-13

+47+12

+71 +36

+90 +36

+126+72

+207+120

120-140

140-160

160-180

-107 -147 -119 -159 -131 -171

-77 -117 -85

-125 -93

-48 -88 -50 -90 -53 -93

-28-68

-12-52

+12-28

+26-14

+54+14

+83 +43

+106 +43

+148+85

+245+145

180-200

200-225

225-250

-149 -195

-105 -151 -113 -159 -123 -169

-60 -106 -63

-109 -67

-33-79

-14-60

+13-33

+30-16

+61+15

+96 +50

+122 +50

+172+100

+285+170

250-280

280-315

-138 -190 -150 -202

-74 -126 -78

-36 -88

-14-66

+16-36

+36-16

+69+17

+108 +56

+137 +56

+191+110

+320+190

315-355

355-400

-169 -226 -187 -244

-87 -144 -93

-41-98

-16-73

-17-40

+39-18

+75+18

+119 +62

+151 +62

+214+125

+350+215

400-450

450-500

-209 -272 -229 -292

-103 -166 -109

-17-80

+18-45

-43-20

+83-20

+165 +68

+232+135

+385+230

Tablo 1516 Birim Mil Sistemi h8rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal mil sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Mil Delikler Ccedilaplar h8 ZA8 Z8 X8 U8 T8 S8 H8 H9 F7 F8 E8 D9 D10 C9

1- 3 0

-14 - -26 -40

-20 -34

-14-28

+28 +14

+45 +20

+60+20

+85+60

3- 6 0

-18 - -35 -53

-28 -46

-19-37

+22+10

+28+10

+38 +20

+60 +30

+78+30

+100+70

6- 10 0

-22 -52 -74

-42 -64

-34 -56

-23-45

+28+13

+35+13

+47 +25

+76 +40

+98+40

+116+80

10- 14

14- 18

-64 -91 -77

-50 -77 -60 -87

-40 -67 -45 -72

-28-55

+34+16

+43+16

+59 +32

+93 +50

+120+50

+138+95

18- 24

24- 30

-98 -131 -118 -151

-73 -106 -88

-54 -87 -64 -97

- -48-81

-35-68

+41+20

+53+20

+73 +40

+117 +65

+149+65

+162+110

30- 40

40- 50

-148 -187 -180 -219

-112 -151 -136 -175

-80 -119 -97

-17-42

+14-11

+50 +25

+64 +25

+89+50

+142+80

50- 65

65- 80

-55 -85 -64 -94

-42 -72 -48 -78

-30 -60 -32 -62

-21-51

+18-12

+40+10

+60 +30

+76 +30

+106+60

+174+100

80-100

100-120

-78 -113 -91

-58 -93 -66 101

-38 -73 -41 -76

-24-59

-10-45

+10-25

+22-13

+47+12

+71 +36

+90 +36

+126+72

+207+120

120-140

140-160

160-180

-107 -147 -119 -159 -131 -171

-77 -117 -85

-125 -93

-48 -88 -50 -90 -53 -93

-28-68

-12-52

+12-28

+26-14

+54+14

+83 +43

+106 +43

+148+85

+245+145

180-200

200-225

225-250

-149 -195

-105 -151 -113 -159 -123 -169

-60 -106 -63

-109 -67

-33-79

-14-60

+13-33

+30-16

+61+15

+96 +50

+122 +50

+172+100

+285+170

250-280

280-315

-138 -190 -150 -202

-74 -126 -78

-36 -88

-14-66

+16-36

+36-16

+69+17

+108 +56

+137 +56

+191+110

+320+190

315-355

355-400

-169 -226 -187 -244

-87 -144 -93

-41-98

-16-73

-17-40

+39-18

+75+18

+119 +62

+151 +62

+214+125

+350+215

400-450

450-500

-209 -272 -229 -292

-103 -166 -109

-17-80

+18-45

-43-20

+83-20

+165 +68

+232+135

+385+230

Tablo 1517 Birim Mil Sistemi h9rsquo a Goumlre Geccedilme Toleransları Normal mil sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Mil Delikler Ccedilaplar h9 ZB9 ZA8 Z9 X9 U9 T9 H8 H9 H11 F8 E9 D10 C10 C11

1- 3 0

-25 -40 -65

-26 -51

-20 -45

+39 +14

+60 +20

+100+60

+120+60

3- 6 0

-30 -50 -80

-35 -65

-28 -58

+28+10

+50 +20

+78 +30

+118+70

+145+70

6- 10 0

-36 -67

-103 -

-42 -78

-34 -70

+35+13

+61 +25

+98 +40

+138+80

+170+80

10- 14

14- 18

-90 -133 -108 -151

-50 -93 -60

-40 -83 -45 -88

+110+16

+43+16

+75 +32

-120 -50

+165+95

+205+95

18- 24

24- 30

-136 -188 -160 -212

-98 -150 -118 -170

-73 -125 -88

-54 -106 -64

-48-100

+130+0

+53+20

+92 +40

+149 +65

+194+110

+240+110

30- 40

40- 50

-148 -187 -180 -219

-112 -151 -136 -175

-80 -119 -97

-80 -142 -97

-60-122-70

0+64+25

+112 +50

+180 +80

+220+120+230+130

+280+120+290+130

50- 65

65- 80

-300 -374 -360 -434

-226 -300 -274 -348

-172 -246 -210 -284

-122 -196 -146 220

-87-161-102-176

+90+36

+159 +72

+260 +120

+310+170+320+180

+330+140+340+150

80-100

100-120

-445 -532

-335 -422 -400 -487

-258 -345 -310 -397

-178 -265 -210 -297

-124-211-144-231

+90+36

+159 +72

+260 +120

+310+170+320+180

+390+170+400+180

120-140

140-160

160-180

0 -100

-470 -570 -535 -635

-365 -465 -415 -515 -465 -565

-248 -348 -280 -380 -310 -410

-170-270-190-290-210-310

0+106+13

+185 +85

+305 +145

-360-200-370-210-390-230

-450-200-460-210-480-230

180-200

200-225

225-250

0 -115

-520 -635 -575 -690

-350 -465 -385 -500 -425 -540

-236-351-258-373-284-399

-180-295-196-311

+122+50

+215 +100

+355 +170

-425-240-445-260-465-280

-530-240-550-260-570-280

250-280

280-315

-475 -605 -525 -655

-315-445-350-480

-218-348-240-370

+137+56

+240 +110

+400 +190

+510+300+540+330

+620+300+650+330

315-355

355-400

-590 -730 -660 -800

-390-530-435-575

-268-408-294-434

+151+62

+265 +125

+440 +210

+590+360+630+400

+720+360+760+400

400-450

450-500

-740 -895 -820 -975

-490-645-540-695

-330-485-360-515

+163+68

+290 +135

+480 +230

+690+440+730+480

+840+440+880+480

Tablo 1518 Birim Mil Sistemi h10 Ve h11rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal mil sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm) Mil Delikler Mil Delikler Ccedilaplar h10 ZC10 ZB10 ZA10 Z10 X10 U10 h11 H11 D10 D11 C11 B11 A11

1- 3 0

-40 -60

-100 - - -26

-66- -

-60+60

0+60+20

+80 +20

+120 +60

+200+140

+330+270

3- 6 0

-48 -80

-128 -

-35-83

+78+30

+105 +30

+145 +70

+215+140

+345+270

6- 10 0

-58 -97

-155 -67

-125 - -42

-100- -

-90+90

0+98+40

+130 +40

+170 +80

+240+150

+370+280

10- 14

14- 18

-130 -200 -150 -220

-90 -160 -108 -178

-50-120-60

- 0-110

+120+50

+160 +50

+205 +95

+260+150

+400+290

18- 24

24- 30

-188 -272 -218 -302

-136 -220 -160 -244

-73-157-88

-54-138-64

+149+65

+195 +65

+240 +110

+290+160

+400+300

30- 40

40- 50

-274 -374 -325 -425

-300 -200 -242 -342

-180 --280

-112-122-136-236

-80-180-97

-197-70

+180+80

+240 +80

+280 +120 +290 +130

+330+170+340+180

50- 65

65- 80

-405 -525 -480 -600

-300 -420 -360 -480

-226 -346 -274 -394

-172-292-210-330

-122-242-146-266

-87-207-102-222

+220+100

+290 +100

+330 +140 +340 +150

+380+190+390+200

80-100

100-120

-585 -725 -690 -830

-445 -585 -525 -665

-335 -475 -400 -540

-258-398-310-450

-178-315-210-350

-124-264-144-284

+960+120

+340 +120

+390 +170 +400 +180

+440+220+460+240

120-140

140-160

160-180

0 -160

-800 -960

-620 -780 -700 -860 -780 -940

-470 -630 -535 -695 -600 -760

-365-525-415-575-465-625

-248-408-280-440-310-470

-170-330-190-350-210-370

+305+145

+395 +145

+450 +200 +460 +210 +230 +480

+510+260+530+280+310+560

180-200

200-225

225-250

0 -185

-880 -1065

-670 -855 -740 -925 -820

-520-705-575-760-640-825

-350-535-385-570-425-610

-236-421-258-443-284-469

+355+170

+460 +170

+530 +240 +550 +260 +570 +280

+630+340+670+380+710+420

250-280

280-315

-920 -1130 -1000 -1210

-710-920-790

-475-685-525-735

-315-525-350-560

+400+190

+510 +190

+620 +300 +650 +330

+800+480+860+540

315-355

355-400

-1150 -1380

-900-1130-1000-1230

-590-820-660-890

-390-620-435-265

+440+210

+570 +210

+720 +360 +760 +400

+960+600

+1040+680

+960+660

+1040+680

400-450

450-500

-1100-1350-1250-1500

-740-990-823

-490-740-540-790

+480+230

+630 +230

+840 +440 +880 +480

+1160+760

+1240+840

+1160+760

+1240+840

Tablo 1419 Birim Mil Sistemi h12 Ve h13rsquo e Goumlre Geccedilme Toleransları Normal mil sistemi Oumllccediluumller microm cinsinden (1micro = 0001 mm ) Mil Delikler Mil Delikler Ccedilaplar h12 H12 D12 B12 A12 h13 H13 D13 B13 A13

1- 3 0

-100 +100

0 +120 +20

+240+140

+370+270

+160 +20

+280 +140

+410+270

3- 6 0

-120 +120

0 +150 +30

+260+140

+390+270

+210 +30

+320 +140

+450+270

6- 10 0

-150 +150

0 +190 +40

+300+150

+430+280

+260 +40

+370 +150

+500+280

10- 18 0

-180 +180

0 +230 +50

+330+150

+470+290

+320 +50

+420 +150

+560+290

18- 30 0

-210 +210

0 +275 +65

+370+160

+510+300

+395 +65

+490 +160

+630+1300

30- 40

40- 50

+230 +80

+370+160+420+170

+560-310-570-320

+470 +80

+560 +170 +570 +180

+700+310+710+320

50- 65

65- 80

+400 +100

+430+180+490+190

+640+340+660+360

+560 +100

+650 +190 +660 +200

+800+340+820+360

80-100

100-120

+470 +120

+500+200+570+220

+730+380+760+410

+660 +120

+760 +220 +780 +240

+920+380+950+410

120-140

140-160

160-180

0 -400

+400 0

+545 +145

+590+240+680+280+710+310

+860+460+920+520+980+580

+775 +145

+890 +260 +910 +280 +940 +310

+1090+460

+1150+520

+1210+580

180-200

200-225

225-250

0 -460

+460 0

+630 +170

+800+340+840+380+880+420

+1120+660

+1200+740

+1280+820

+890 +170

+1060 +340

+1100 +380

+1140 +420

+1380+660

+1460+740

+1540+820

250-280

280-315

+710 +190

+1000+480

+1060+540

+1440+920

+1570+1050

+1000 +190

+1290 +480

+1350 +540

+1730+920

+1860+1050

315-355

355-400

+780 +210

+1170+600

+1250+680

+1770+1200+1920+1350

+1100 +210

+1490 +600

+1570 +680

+2090+1200+2240

400-450

450-500

+860 +230

+1390+760

+1470+840

+2130+1500+2280+1650

+1200 +230

+1730 +760

+1810 +840

+2470+1500+2620+1650

Tablo 1520 Alıştırmalar Alıştırma Derecesi Geccedilme Cinsleri

Normal delik sistemi

Normal mil sistemi Geccedilme Oumlzelliği

DelikMil DelikMil

Hassas Alıştırma

Hareketsiz Geccedilmeler Sıkı Geccedilme Ccedilakma Geccedilme Tutuk Geccedilme Kakma Geccedilme Kaygan Geccedilme

H6 p5 H6 n5 H6 k6 H6 j6

P6 h5 N6 h5 K6 h5 J6 h5

Presle yapılır Ccedilekiccedille zor yapılır Ccedilekiccedille kolay yapılır Tokmak veya elle yapılır Yağlanırsa elle yapılır

İnce Alıştırma

Hareketsiz Geccedilmeler Preste Geccedilme Sıkı Geccedilme Ccedilakma Geccedilme Tutuk Geccedilme Kakma Geccedilme Hareketli Geccedilmeler Kaygan Geccedilme Tutuk Doumlner geccedilmeDoumlner geccedilme Serbest Doumlner Geccedilme Serbest Geccedilme

H7 s6r6 H7 n6 H7 m6 H7 k6 H7 j6

H7 h6 H7 g6 H7 f7 H7 e8 H7 d9

S7 h6 N7 h6 M7 h6 K7 h6 J7 h6

H7 h6 G7 h6 F7 h6 E8 h6 D9 h6

Presle yapılır 1) Presle yapılır Ccedilekiccedille zor yapılır Ccedilekiccedille kolay yapılır Tokmak veya elle yapılır Yağlanırsa elle yapılır Elle yapılır Elle yapılır Elle yapılır Elle yapılır

Orta Alıştırma

Hareketli Geccedilmeler Kaygan Geccedilme Doumlner Geccedilme Serbest Geccedilme

H8 h9 H8 f8

H8 d10

H8 h8h9 F8 h8h9

D10 h8h9

Elle yapılır Elle yapılır Elle yapılır

Kaba Alıştırma

Hareketli Geccedilmeler Kaba Geccedilme 1 Kaba Geccedilme 2 Kaba Geccedilme 3 Kaba Geccedilme 4

H11 h11 H11 d11 H11 c11 H11 a11

H11 h11 D11 h11 C11 h11 A11 h11

Elle yapılır Elle yapılır Elle yapılır Elle yapılır

Not 1) s6 toleransı 160 mmrsquoye kadar r6 toleransı ise 160 mmrsquoden yukarı ccedilaplar iccedilin kullanılmalıdır

5) Tolerans oumllccediluumllerinin art arda toplanması Resim uumlzerinde verilmiş zincirleme tolerans oumllccediluumllerinin hesaplanmasında en buumlyuumlkoumllccediluumlnuumln bulunması iccedilin pozitif oumllccediluumllerin en buumlyuumlk değerleri ile negatif oumllccediluumllerin en kuumlccediluumlkdeğerleri toplanır en kuumlccediluumlk oumllccediluumlnuumln bulunması iccedilin pozitif değerlerin en kuumlccediluumlk oumllccediluumlleri ilenegatif değerlerin en buumlyuumlkleri toplanır

Şekil 1514 arsquo da Şekil 1514 brsquo de

Toplam uzunluk L 75 600 50

minus++ Toplam uzunluk L 60 400 5

minus++

En buumlyuumlk uzunluk LB 75 +61 = 136 mm En buumlyuumlk uzunluk LB 60 -40 = 50 mm En kuumlccediluumlk uzunluk LK 745 +60= 1345 mm En kuumlccediluumlk uzunluk LK 595 -405+49 =68 mm Toplam tolerans LB-LK =136-1345 =15 mm Toplam tolerans LB-LK =70-68 =2 mm

Parccedilanın toplam tolerans uzunluğu LT=70 20minus Toleransların toplamı TT 05+1 =15 mm

Parccedilanın toplam tolerans uzunluğu LT=70 20minus

Şekil 1514 Parccedilanın toplam tolerans uzunluğunun bulunması

Her iki oumlrnekte olduğu gibi toleransların toplam değeri iki yolla bulunmuştur 1 si en

buumlyuumlk uzunluk ile en kuumlccediluumlk uzunluğun farkını almak 2 si ise ana oumllccediluumllerin uumlzerinde verilentolerans değerlerinin toplamını almaktır Parccedilanın toplam tolerans uzunluğunu bulmak iccedilinana oumllccediluumller toplanır esas oumllccediluuml olarak yazılır Yanına da tolerans değerleri yazılır Şekil 1514crsquo de goumlruumllen parccedilanın toplam tolerans uzunluğunun bulunması

LB= 201+222+162+13+13 = 845 mm LK= 20+22+159+128+129 = 836 mm TT= LB-LK = 09 mm

6- Oumllccediluuml toleranslarının resimlerde goumlsterilmesi a- Ccedilizgisel boyutlara ait toleransların goumlsterilmesi I- Sembollerle goumlsterme Tolerans verilecek kısma ait oumllccediluuml ccedilizgisi uumlzerinde bulunanesas oumllccediluumlnuumln yanına Şekil 1515 arsquo da goumlsterildiği gibi ya tolerans semboluuml konur ya da Şekil 1515 brsquo de goumlruumllduumlğuuml gibi sembolden sonra parantez iccedilinde sapma değerleri mmolarak yazılır Sapma değeri rakamları esas oumllccediluuml rakamlarıyla aynı boyutta olmalısapmanın uumlst değeri uumlste alt değeri ise alta gelecek şekilde yazılmalıdır II- Rakamlarla goumlsterme Toleransın sapma değerleri direkt olarak esas oumllccediluumlnuumlnyanına daha kuumlccediluumlk boyutlarda uumlst değeri uumlste gelecek şekilde ve mm olarak yazılır (Şekil1516 a) Sapma değerlerinden biri sıfır ise Şekil 1516 brsquo de goumlruumllduumlğuuml gibi sıfır rakamı ile goumlsterilmelidir a) b) a) b) Şekil 1515 Sembollerle goumlsterme Şekil 1516 Rakamlarla goumlsterme III- Simetrik toleransların goumlsterilmesi Toleransa ait sapmaların mutlak değerleri birbirine eşit ise sapmanın değeri esas oumllccediluumlnuumln yanına plusmn işaretinden sonra yazılan tek bir rakamla belirtilmelidir (Şekil 1517) IV- Oumllccediluuml sınırlarının goumlsterilmesi Toleransa ait sapma değerlerinden +değerdeolan esas oumllccediluuml ile toplanıp en buumlyuumlk oumllccediluuml olarak uumlst kısma (-) değerde olanı da esas oumllccediluumlden ccedilıkarılarak en kuumlccediluumlk oumllccediluuml olarak alt kısma yazılmalıdır (Şekil 1518) Şekil 1517 Simetrik olan değerler Şekil1518 Oumllccediluuml sınırlarının goumlsterilmesi

V- Bir youmlnden sınırlana oumllccediluumlnuumln goumlsterilmesi Boyutun sadece bir youmlnde sınırlandı-

rılması yeterse bu boyut (min) veya (max) işaretlerinden biri ile goumlsterilmelidir (Şekil 1519ab) a) b)

Şekil 1519 Bir youmlnden sınırlanan oumllccediluuml

VI- Birleşik parccedilalara ait toleransların goumlsterilmesi Birbirine geccedilen dişi ve erkek parccedilaların birlikte toleranslarını goumlstermek Şekil 1520 abcdersquo de goumlruumllduumlğuuml gibigoumlsterilmelidir a) b) c) d) e)

Şekil 1520 Birleşik parccedilalara ait toleransların goumlsterilmesi

VII- Toleransların tabloda goumlsterilmesi Resim uumlzerinde tolerans değerlerini yazmak

iccedilin yeterli yer yok ise veya ccedilok fazla tolerans goumlsterilmek istendiğinde Şekil 1521rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi bir tablo yardımıyla verilir

Şekil 1521Toleransların tabloda goumlsterilmesi

b- Accedilısal boyutlara ait toleransların goumlsterilmesi Ccedilizgisel boyutlara ait toleransların belirtilmesi iccedilin yazılan kurallar accedilısal boyutlar iccedilin de geccedilerlidir Şekil 1522rsquo de ccedileşitli accedilı toleranslarının goumlsterilmesi goumlruumllmektedir

Şekil 1522 Accedilısal boyutlara ait toleransların goumlsterilmesi

c- Toleransı belirtilmemiş boyutlar

Makine resimlerindeki buumltuumln boyutlarda prensip olarak toleranslar belirtilmelidir Ancak alıştırmalarla ilgisi bulunmayan ve oumlzel bir doğruluk derecesine ihtiyaccedil goumlstermeyen boyutlar iccedilin tolerans ldquoToleransı belirtilmemiş boyutlarrdquo uygulanacak toleranslar adı altında yalnız bir yerde basit bir not halinde belirtilir Tablo 1521rsquo de doğrusal boyutlarda işleme niteliklerine goumlre izin verilen sapmalar Tablo 1522rsquo de ise accedilısal oumllccediluumllerde izin verilen sapmalar verilmiştir Bu sapmalar toleransı belirtilmemiş boyutlarda uygulanacak toleransları vermektedir Tablo 1521 Doğrusal Boyutlarda Muumlsaade Edilen Sapmalar TS 1980-1 EN 22768

Tolerans

sınıfı

Anma boyutları (mm) ve sapma değerleri (mm)

05rsquo den 3rsquo den 6rsquo dan 30rsquo dan 120rsquo den 400rsquo den 1000rsquo den

2000rsquo den

3 dahil 6 dahil 30 dahil 120 dahil 400 dahil 1000 dahil

2000 dahil

4000 dahil

İnce plusmn 005 plusmn 005 plusmn 01 plusmn 015 plusmn 02 plusmn 03 plusmn 05 - Orta plusmn 01 plusmn 01 plusmn 02 plusmn 03 plusmn 05 plusmn 08 plusmn 12 plusmn 2 Kaba plusmn 02 plusmn 03 plusmn 05 plusmn 08 plusmn 12 plusmn 2 plusmn 3 plusmn 4

Ccedilok kaba - plusmn 05 plusmn 1 plusmn 15 plusmn 25 plusmn 4 plusmn 6 plusmn 8 Tablo 1522 Accedilısal Oumllccediluumllerde Muumlsaade Edilen Sapmalar

Yay oumllccediluumllerinde ve pah oumllccediluumllerinde Accedilı oumllccediluumllerinde Tolerans

sınıfı Anma boyutları (mm) ve sapma Kısa kenar uzunluğu mm

değerleri (mm) Sapmalar Derece ve dakika 05rsquo den 3rsquo den 6rsquo dan 10 10rsquo dan 50rsquo den 120rsquo den 400rsquo den 3 dahil 6 dahil buumlyuumlk 50 120 400 sonra

İnce plusmn 02 plusmn 05 plusmn 1 plusmn 1deg plusmn 0deg 30prime plusmn 0deg 20prime plusmn 0deg 10prime plusmn 0deg 5prime Orta Kaba plusmn 04 plusmn 1 plusmn 2 plusmn 1deg 30prime plusmn 1deg plusmn 0deg 30prime plusmn 0deg 15prime plusmn 0deg 10prime

Ccedilok kaba plusmn 3deg plusmn 2deg plusmn 1deg plusmn 0deg 30prime plusmn 0deg 20prime

C- ŞEKİL VE KONUM TOLERANSLARI 1) Tanımı Makine parccedilalarının uumlretiminde uygunluk sağlamak iccedilin boyut toleransları

ile birlikte ayrıca şekil ve konum toleransları kullanılır Buna ait standartlar TS 1304rsquo de verilmiş olup teknik resimler uumlzerinde şekil ve konum toleranslarının (Şekil youmln konum ve yalpalama) sembollerle goumlsterme ilkelerini kapsar Bu toleranslama youmlnteminin esas amacı işlemenin ve birbirleri arasındaki değişebilmenin kusursuz koşullarını sağlamaktır

2) Şekil ve konum toleranslarında tarifler a- Tolerans boumllgesi tanımı Bir geometrik elemanın (nokta ccedilizgi yuumlzey veya orta

duumlzlem) bir şekil veya konum toleransı bu elemanı iccediline alan boumllgeyi tanımlar Toleranslanmış oumlzelliğe ve bunun oumllccediluumllendirme tarzına goumlre Bir daire iccedilindeki boşluğun Yuvarlak bir halka alanın Paralel iki ccedilizgi veya paralel iki doğru arsındaki alanın Bir kuumlrenin iccedilindeki boşluğun Bir silindirin iccedilindeki veya ortak eksenli iki silindir arasındaki boşluğun Paralel iki yuumlzey veya paralel iki duumlzlem arasındaki boşluğun Bir dikdoumlrtgen prizmanın iccedilindeki boşluğun her biri tolerans boumllgesini tanımlar

b- Referans elemanı Kendisine goumlre youmln konum ve yalpalama toleransları verilen elemana referans elemanı denir Bir referans elemanının şekli amacına uygun olarak kullanılabilmesi bakımından yeterli derecede doğru olmalıdır

c- Tolerans sembolleri Şekil youmln konum ve yalpalama toleranslarının her biri Tablo 1523rsquo de verildiği gibi bir sembolle goumlsterilmektedir Tablo 1523 Şekil Ve Konum Toleransları Sembolleri

3) Sembollerin resimler uumlzerinde goumlsterilmesi a- Tolerans ccedilerccedilevesi Gerekli goumlstermeler iki veya bazen uumlccedil goumlze ayrılmış bir

dikdoumlrtgen ccedilerccedileve iccediline yazılır (Şekil 1523) Bu goumlzler iccediline soldan sağa doğru sırasıyla - Tolerans uygulanması gerekli oumlzelliğin semboluuml (semboller Tablo 1523rsquo de

verilmiştir) - Ccedilizgisel oumllccediluumllendirme iccedilin kullanılan birimdeki (Tuumlrkiye ve Avruparsquo da mm) toleransın

değeri toplam değer bu değer tolerans boumllgesi daire veya silindir olursa empty veya kuumlre olursa ldquoS empty rsquorsquo işaretlerinden sonra gelir

- Gerektiğinde referans eleman veya elemanlarını belirtmeye yarayan harf veya harfler yazılır

⎯ 01 01 A

a) b) Şekil 1523Tolerans ccedilerccedilevesi

b- Tolerans ccedilerccedilevelerinin toleranslı elemana birleştirilmesi Tolerans ccedilerccedilevesi

ucunda bir ok bulunan işaret ccedilizgisi ile bu okun ucu - Tolerans ccedilizgiye veya yuumlzuumln kendisine uygulanıyorsa elemanın ccedilevresi uumlzerine

veya ccedilevrenin uzantısı uumlzerine (fakat bir oumllccediluuml ccedilizgisine değil) gelmek suretiyle toleranslı elemana birleştirilir (Şekil 1524)

Şekil 1524 Tolerans ccedilerccedilevelerinin toleranslı elemana birleştirilmesi - Tolerans eksene veya oumllccediluumllendirilmiş kısmın orta duumlzlemine uygulandığında oumllccediluuml ccedilizgisinin uzantısında bağlantı ccedilizgisi uumlzerine gelmek suretiyle toleranslı elemana birleştirilir (Şekil 1525) a) b) Şekil 1525Toleransın eksene veya oumllccediluumllendirilmiş kısmın orta duumlzlemine uygulanması

- Tolerans eksene veya buumltuumln elemanlar iccedilin aynı olduğu kabul edilen bu eksenin ortaduumlzlemine veya sadece bu orta duumlzleme uygulanıyorsa eksen uumlzerine gelmek suretiyletoleranslı elmana birleştirilir (Şekil 1526) a) b) c)

Şekil 1526 Toleransın eksene veya orta duumlzleme uygulanması

c- Referans elemanlarının belirtilmesi Referans elemanı veya elemanları iccedili dolu

bir uumlccedilgenle son bulan bir işaret ccedilizgisi ile belirtilir ve soumlz konusu uumlccedilgenin tabanı - Referans elemanı ccedilizgi veya yuumlzeyin kendisi ise elemanın ccedilevresi veya ccedilevreninuzantısı uumlzerine konur (Şekil 1527)

Şekil 1527Toleransın elemanın ccedilevresi veya uzantısı uumlzerine konulması

- Referans elemanı eksen veya orta duumlzlemin oumllccediluumllendirilmiş kısmı olduğunda

bağlantı ccedilizgisi ve oumllccediluuml ccedilizgisi ve oumllccediluuml ccedilizgisi uzantısı uumlzerine konur (Şekil 1528) Şekil 1528 crsquo de goumlsterildiği gibi eğer iki ok iccedilin yeteri kadar yer bulunmuyorsa uumlccedilgeniki oktan birinin yerine konabilir a) b) c)

Şekil 1528Toleransın bağlantı ve oumllccediluuml ccedilizgisi uumlzerine konulması

-Tolerans bir eksen yeterli doğrulukta tanımlanmış ise eksen uumlzerine veya buumltuumlnelemanlar iccedilin aynı olduğu kabul edilen bu eksenin orta duumlzlemi uumlzerine veya sadece buorta duumlzlem uumlzerine konur (Şekil 1529) a) b) c)

Şekil 1529 Toleransın yeterli doğrulukta tanımlanmış eksene konulması

- Tolerans ccedilerccedilevesi referans elemanına sade ve accedilık bir şekilde bağlanamıyorsa herreferans elemanı iccedilin değişik olmak uumlzere buumlyuumlk harf referans elemanına bağlı olanccedilerccedileve iccediline yazılır (Şekil 1530)

Şekil 1530 Buumlyuumlk harf kullanılması

d- Diğer belirtmeler Birleşmiş iki eleman aynı ise veya ikisinden birinin referans

olarak seccedililmesine bir neden yoksa tolerans Şekil 1531rsquo de goumlsterildiği gibi belirtilmelidir

Şekil 1531 Birleşmiş iki elemanda goumlsterilmesi

Tolerans herhangi bir yerde bulunan belirtilmiş bir uzunluğa uygulanıyorsa bu uzunluğun değeri toleransın değerinin sonuna eğik bir ccedilizgi ile ayrılmış olarak eklenmelidir Bir yuumlzey olması halinde ise aynı goumlsterme kullanılır Bu toleransın her konum ve her youmlnde uzunlukları belirtilmiş buumltuumln ccedilizgilere uygulanacağı anlamına gelir (Şekil 1532) -Tam bir elemanın toleranslanmasında aynı cinsten fakat daha kuumlccediluumlk bir tolerans belirli bir uzunluğa ait ise bu ikinci tolerans birincinin altına yazılır (Şekil 1533)

- Toleransı elemanın yalnız bir

kısmına uygulamak gerekiyorsa bu kısım Şekil 1534rsquo de goumlsterildiği gibi oumllccediluumllendiri-lir

001100 B

Şekil 1532 Belirtilmiş uzunluğa uygulanması

005100 Şekil 1533 Aynı cinsten uzunluğun toleranslandırılması Şekil 1534 Yalnız bir kısmına

uygulanan tolerans

- Toleranslı elmana referans elemanına veya her ikisine uygulanan en ccedilok malzeme koşuluna goumlre ya tolerans değerinin sonuna ya referans değerinin sonuna ya da her ikisinin sonuna yerleştirilmiş M semboluuml ile goumlsterilir (Şekil 1535)

empty 004 M A empty 004 A M empty 004 M A M a) b) c)

Şekil 1535 En ccedilok malzeme koşuluna goumlre uygulama

Bir referans bir tek şekil elemanı ise tolerans ccedilerccedilevesinin uumlccediluumlncuuml boumllmesinde bir referans harfi ile (Şekil 1536a) iki şekil elemanından teşkil ettiğinde tolerans ccedilerccedilevesinin uumlccediluumlncuuml boumllmesinde yatay bir kısa ccedilizgi ile ayrılmış iki harfle alfabetik sıraya goumlre (Şekil 1536b) iki veya daha fazla referanstan teşkil ettiğinde ve referansların sırası oumlnemli ise oumlnem sırasına goumlre uumlccediluumlncuuml ve onu izleyen boumllmelerde (Şekil 1536c) goumlsterilmelidir

Şekil 1536 Tolerans ccedilerccedilevelerine referans harflerinin yazılması e- Referans ve referans sistemlerinin goumlsterilmesi a) Referans sembolleri

- Referans uumlccedilgeni Referanslar iccedili dolu veya boş bir uumlccedilgenle bağlantılı bir ccedilizgi ile goumlsteril-melidir (Şekil 1537a) - Referans harfi Referans verisi olan bir referansın semboluuml referans uumlccedilgeni ile bağlantılı bir ccedilerccedileve iccedilinde buumlyuumlk bir harfle goumlsterilmelidir (Şekil 1537b) - Referans yeri ccedilerccedilevesi Bir ccedilizgi ile boumlluumlnmuumlş uumlst kısmına referans yeri boyutu alt kısmına referans harfi yazılan daire ile goumlsterilmelidir (Şekil 1537c)

Şekil 1537 Referans sembolleri

b) Referans yerleri - Bir nokta olduğunda kesişen iki kalın ccedilizgi (bir ccedilarpı işareti) (Şekil 1538a) - Bir ccedilizgi olduğunda bir ince suumlrekli ccedilizgi ile bağlantılı iki ccedilarpı işareti (Şekil 1538b) - Bir yuumlzey olduğunda ince iki noktalı kesik ccedilizgi ile ccedilevrelenmiş taralı alan ile goumlsterilmeli-dir (Şekil 1538c)

Şekil 1538 Referans yerlerinin goumlsterilmelerine ait oumlrnekler

e) Referansların uygulanması Referanslar ve referans sistemleri makine parccedilala-rının geometrik ilişkilerini duumlzenleyen esaslardır Referans elemanlarının ve yardımcı referans elemanlarının kalitesi fonksiyonel kurallara uygun olmalıdır f) Referansların goumlsterilişi (Şekil 1539rsquo daki oumlrnekler teknik resimlerde referans verilerini referans elemanlarını yar-dımcı referans elemanları ile teşkil edilen referansları goumlstermektedir (Şekil 1539 abc) Referans ndashmerkez noktasını (Şekil 1539 de) Referans doğrusunu (Şekil 1539 fg) Referans duumlzlemini goumlstermektedir Şekil 1539 Referans verileri referans elemanları ve yardımcı referans elemanları ile teşkil edilen referansların goumlsterilmesi 4) Şekil ve konum toleranslarının teknik resimler uumlzerinde goumlsterilmeleri Şekil ve konum toleranslarının teknik resimlerde goumlsterilmesi sayfa 272 Tablo 1524rsquodeayrıntılı olarak verilmiştir 5) Şekil ve konum toleranslarının ayrıntılı goumlsterilmeleri Ccedileşitli youmln konum ve yalpalama toleransları Tablo 1525rsquode goumlsterildiği gibi tanımlanırTablonun sağ tarafında parccedilalar uumlzerinde goumlstermeler ve bu goumlstermelerin accedilıklamalarıayrıca verilmiştir

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Doğruluk Toleransı

Bir duumlzlemde tasarlanan tolerans boumllgesi t aralıklı iki paralel doğru ccedilizgi ile sınırlıdır (Şekil 1) Tolerans birbirine dik iki doğrultuda verildiğinde tolerans boumllgesi t1t2 kesitli bir dikdoumlrtgen prizma ile sınırlıdır (Şekil 4) Tolerans değeri oumlnuumlnde Oslash semboluuml bulunduğunda tolerans boumllgesi t ccedilaplı bir silindir ile sınırlıdır (Şekil 6)

Toleranslı goumlsterilen işaretli yuumlzeye goumlre her biri paralel bulunan uumlst yuumlzey ccedilizgileri 01 aralığındaki iki paralel doğru arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 2) Okla goumlsterilen silindirik yuumlzeyin herhangi bir oumlrtuuml ccedilizgisinin 200 uzunluğundaki her kısmı 01 aralığında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 3) Ccedilubuğun ekseni dik doğrultuda 01 genişlikte ve yatay doğrultuda 02 genişlikteki bir dikdoumlrtgen prizması iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 5) Tolerans ccedilerccedilevesiyle bağlantılı silindirin ekseni 008 ccedilaplı bir tolerans boumllgesi iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 7)

Duumlzlemlik Toleransı

Tolerans boumllgesi t aralıklı iki paralel duumlzlemle sınırlıdır (Şekil 8)

Yuumlzey 008 aralıklı iki paralel duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 9)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Dairelik Toleransı

Bir duumlzlem uumlzerinde duumlşuumlnuumllen tolerans boumllgesi t aralıklı eş merkezli iki daire ile sınırlıdır (Şekil 10)

Dış ccedilapın her enine kesitindeki ccedilevre ccedilizgileri aynı duumlzlemde bulunan 003 aralıklı ortak merkezli iki daire arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 11) Her enine kesitin ccedilevre ccedilizgisi aynı duumlzlemde bulunan 01 aralıklı eş merkezli iki daire arsında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 12)

Silindir Şekil Toleransı

Tolerans boumllgesi t aralıklı iki eş eksenli silindir ile sınırlıdır (Şekil 13)

Goumlz oumlnuumlne alınan silindir yanal yuumlzeyi 01 aralıklı iki eş eksenli silindir arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 14)

Herhangi bir Ccedilizginin Şekil Tole- ransı

Tolerans boumllgesi ekseni geometrik ideal şekildeki bir ccedilizgide bulunan t ccedilaplı dairevi zarf iccedilindeki iki ccedilizgiyle sınırlıdır (Şekil 15)

Resim duumlzlemine paralel her kesit ekseni geometrik ideal şekildeki bir ccedilizgide bulunan 004 ccedilaplı dairevi zarfı iccedilindeki iki ccedilizgi arasındaki toleranslı profilde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 16)

Tablo 15 25 Toleransların accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Herhangi bi r Yuumlzeyin Profil Şekil Toleransı

Tolerans boumllgesi orta yuumlzeyi geometrik ideal şekildeki bir yuumlzeyde bulunan t ccedilaplı kuumlre zarfı iccedilindeki iki yuumlzeyle sınırlıdır (Şekil 17)

Goumlz oumlnuumlne alınan yuumlzey orta yuumlzeyi geometrik ideal şekildeki bir yuumlzeyde bulunan 002 ccedilaplı kuumlre zarfı iccedilindeki iki yuumlzey arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 18)

Paralellik Toleransı Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir Ccedilizginin Paralellik Toleransı

Tolerans boumllgesi sadece bir doğrultuda goumlsterildiğinde bir duumlzlemde uzanan tolerans boumllgesi referans ccedilizgisine goumlre t aralığındaki paralel iki ccedilizgiyle sınırlıdır (Şekil 19)

Toleranslı eksen A referans eksenine paralel 01 aralıklı iki doğru ccedilizgi arasında bulunmak mecburiyetindedir Tolerans boumllgesi duumlşey doğrultu iccedilinde uzanır (Şekil 20 ve Şekil 21) Toleranslı eksen A referans eksenine paralel 01 aralıklı iki doğru ccedilizgi arasında bulunmak mecburiyetindedir Tolerans boumllgesi yatay doğrultuda uzanır (Şekil 23)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir Ccedilizginin Paralellik Toleransı

Tolerans duumlşey konumlu birbirine paralel iki duumlzlem arasında belirtildiğinde tolerans boumllgesi referans eksenine paralel t1t2 kesitli bir prizma ile sınırlıdır (Şekil 24)

Tolerans değeri Oslash işaretiyle goumlsterildiğinde tolerans boumllgesi referans eksenine paralel t ccedilaplı bir silindirle sınırlıdır (Şekil 27)

Toleranslı eksen A referans eksenine paralel 01rsquolik duumlşey doğrultu ile 02rsquo lik yatay doğrultulardaki genişlikte bir prizma iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir ( Şekil 25 ve Şekil 26) Toleranslı eksen A referans eksenine paralel 003 ccedilaplı bir silindir iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 28)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Bir Referans Duumlzlemine Goumlre Bir Ccedilizginin Paralellik Toleransı

Tolerans boumllgesi referans duumlzlemine paralel t aralıklı iki duumlzlemle sınırlıdır (Şekil 29)

Deliğin toleranslı ekseni B referans duumlzlemine paralel 001 aralıklı iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 30)

Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir yuumlzeyin Paralellik Toleransı

Toleranslı yuumlzey deliğin C referans eksenine paralel 01 aralığında iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 32)

Bir Referans Duumlzlemine Goumlre Bir yuumlzeyin Paralellik Toleransı Tolerans boumllgesi referans

duumlzlemine paralel t aralıklı iki duumlzlemle sınırlıdır (Şekil 33)

Toleranslı yuumlzey D referans duumlzlemine paralel 01 aralığında iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 34) Toleranslı yuumlzey uumlzerindeki herhangi bir doğrultuda ve yerdeki 100rsquoluumlk kısmicirc uzunluktaki buumltuumln noktalar A referans duumlzlemine paralel 001 aralıklı iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 35)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Diklik Toleransı Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir Ccedilizginin Diklik Toleransı

Bir duumlzlemde yayılmış tolerans boumllgesi referans duumlzlemine dik t aralıklı iki doğru ccedilizgi ile sınırlıdır (Şekil 36)

Eğik deliğin toleranslı ekseni A referans eksenine dik 006 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 37)

Bir Referans Duumlzlemine Goumlre Bir Ccedilizginin Diklik Toleransı

Tolerans sadece bir doğrultuda belirtildiğinde bir duumlzlemde yayılmış tolerans boumllgesi referans duumlzlemine dik t aralıklı iki paralel ccedilizgi ile sınırlıdır (Şekil 38) Tolerans birbirine dik iki doğrultuda belirtildiğinde tolerans boumllgesi referans yuumlzeyine dik t1t2 kesitli bir prizma ile sınırlıdır (Şekil 40) Tolerans değerinin oumlnuumlnde Oslash semboluuml bulunduğunda tolerans boumllgesi referans yuumlzeyine dik t ccedilaplı bir silindir ile sınırlıdır (Şekil 42)

Silindirin toleranslı ekseni referans yuumlzeyine dik 01 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 39) Silindirin toleranslı ekseni referans yuumlzeyine dik 01 02 kesitli bir prizma iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 41) Silindirin toleranslı ekseni A referans yuumlzeyine dik 001 ccedilaplı bir silindir iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 43)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Diklik Toleransı Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir Duumlzlemin Diklik Toleransı

Tolerans boumllgesi referans duumlzlemine dik ve t aralıklı iki paralel duumlzlem ile sınırlıdır (Şekil 44)

İş parccedilasının toleranslı alın yuumlzeyi A referans eksenine dik 008 aralıklı iki paralel duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 45)

Bir Referans Duumlzlemine Goumlre Bir Duumlzlemin Diklik Toleransı Tolerans boumllgesi referans duumlzlemine

dik ve t aralıklı iki paralel duumlzlem ile sınırlıdır (Şekil 46)

Toleranslı A referans duumlzlemine dik ve 008 aralıklı iki paralel duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 47)

Eğiklik Toleransı Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir Ccedilizginin Eğiklik Toleransı

a) Ccedilizgi ve referans ccedilizgisi aynı duumlzlemde bulunur Bir duumlzlem iccediline yayılmış tolerans boumllgesi referans ccedilizgisine goumlre belirtilen accedilıda eğik ve t aralıklı iki paralel doğru ile sınırlıdır (Şekil 48) b) Ccedilizgi ve referans ccedilizgisi ccedileşitli duumlzlemlerde bulunuyor Goumlz oumlnuumlne alınan ccedilizgi ve referans ccedilizgisi aynı duumlzlemde bulunmadığında goumlz oumlnuumlne alınan ccedilizgiye paralel ve referans ccedilizgisini kapsayan duumlzlemdeki goumlz oumlnuumlne alınan ccedilizginin iz duumlşuumlmuumlne ait tolerans boumllgesi geccedilerlidir (Şekil 50)

Deliğin toleranslı ekseni A-B referans eksenlerine goumlre 60ordm accedilıda eğik 008 aralıklı iki paralel ccedilizgi arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 49) Deliğin ekseni referans eksenini kapsayan bir duumlzleme yayılmış olduğunda A-B yatay referans eksenine goumlre 60ordm eğimde 008 aralığında paralel iki doğru ccedilizgi arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 51)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Bir Referans Duumlzlemine Goumlre Bir Ccedilizginin Eğiklik Toleransı

Bir duumlzleme yayılmış tolerans boumllgesi referans duumlzlemine goumlre belirtilen accedilı eğiminde t aralıklı paralel iki ccedilizgi ile sınırlıdır (Şekil 52)

Deliğin toleranslı ekseni A referans eksenine goumlre 60ordm eğiminde 008 aralıklı iki paralel duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 53)

Bir Referans Ccedilizgisine Goumlre Bir Yuumlzeyin Eğiklik Toleransı Tolerans boumllgesi referans ccedilizgisine goumlre

belirtilen accedilı eğiminde t aralıklı iki paralel duumlzlem ile sınırlıdır (Şekil 54)

Toleranslı duumlzlem A referans eksenine goumlre 75ordm eğiminde 01 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 55)

Bir Referans Yuumlzeyine Goumlre Bir Duumlzlemin Eğiklik Toleransı Tolerans boumllgesi referans duumlzlemine

goumlre belirtilen accedilı eğiminde t aralıklı iki duumlzlemle sınırlıdır (Şekil 56)

Toleranslı yuumlzey A referans duumlzlemine goumlre 40ordm eğiminde 008 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 57)

Konum Toleransı Bir Noktanın Konum Toleransı

Tolerans boumllgesi goumlz oumlnuumlne alınan noktanın merkezinin teorik tamlıktaki yeri t ccedilaplı bir daire ile sınırlıdır (Şekil 58)

Gerccedilek kesişme noktası goumlz oumlnuumlne alınan nokta merkezinin teorik tamlıktaki yeri 03 ccedilaplı bir daire iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 59)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Bir Ccedilizginin Konum Toleransı Tolerans yalnız bir doğrultuda belirtildi-

ğinde bir duumlzleme yayılmış tolerans boumllgesi ccedilizginin teorik tamlıktaki yerine goumlre simetrik bulunan ve t aralıklı iki paralel doğru ccedilizgi ile sınırlıdır (Şekil 60) Tolerans birbirine dik iki doğrultuda veril- diğinde tolerans boumllgesi ekseni tolerans- lı ccedilizginin teorik tamlıktaki yerinde bulunan ve t1t2 kesitli bir prizma ile sınırlıdır (Şekil 63) Tolerans değerinin oumlnuumlnde Oslash semboluuml bulunduğuna tolerans boumllgesi ekseni teorik tamlıktaki yerinde bulunan t ccedilaplı bir silindir ile sınırlıdır (Şekil 65)

Toleranslı ccedilizgilerin her biri A referans yuumlzeyinde teorik tamlıktaki yerine goumlre simetrik bulunan 005 aralıklı iki paralel ccedilizgi arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 61) Sekiz adet deliğin eksenlerinin her biri 005rsquolik yatay 02rsquolik dik doğrultudaki bir prizma iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir Prizma ekseni goumlz oumlnuumlne alınan deliğin teorik tamlıktaki yerinde bulunur (Şekil 63) Delik ekseni A ve B referans duumlzlemlerinden teorik tamlıktaki yerinde bulunan 008 ccedilaplı bir silindir iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 64) Sekiz adet deliğin eksenlerinin her biri ekseni goumlz oumlnuumlne alınan deliğin teorik tamlıktaki yerinde bulunan 01 ccedilaplı bir silindir iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 66)

Bir Duumlzlem Yuumlzeyin veya Simetri (orta) Duumlzlemin Konum Toleransı

Tolerans boumllgesi goumlz oumlnuumlne alınan duumlzlemin teorik tamlıktaki yerine goumlre simetrik olan t aralıklı iki paralel duumlzlem ile sınırlıdır (Şekil 67)

Eğik duumlzlem A referans yuumlzeyi ile B referans silindiri eksenine bağlı olarak toleranslı yuumlzeyin teorik tamlıktaki yerine goumlre simetrik olan 005 aralıklı iki paralel duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 68)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Eş Merkezlilik ve Eş Eksenlilik Toleransı Bir Noktanın Eş Merkezlilik Toleransı

Tolerans boumllgesi merkezi referans noktasıyla uumlst uumlste ccedilakışan t ccedilaplı bir daire ile sınırlıdır (Şekil 69)

Tolerans ccedilerccedilevesi ile bağlantılı dairenin merkezi A referans dairesinin merkeziyle ortak 001 ccedilaplı bir daire iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 70)

Bir Eksenin Eş Eksenlilik Toleransı

Tolerans değerinin oumlnuumlnde Oslash semboluuml bulunduğunda tolerans boumllgesi merkezi referans ekseniyle aynı t ccedilaplı bir silindir ile sınırlıdır (Şekil 71)

Tolerans ccedilerccedilevesi ile bağlantılı silindirin ekseni A-B referans eksenlerine goumlre 008 ccedilaplı eş eksenli bir silindir iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 72)

Simetriklik Bir Simetrik Duumlzleminin Simetriklik Toleransı Tolerans boumllgesi referans eksenine

veya referans duumlzlemine goumlre simetrik olan t aralıklı iki duumlzlemle sınırlıdır (Şekil 73)

Kanalın simetri duumlzlemi A referans elemanının simetri duumlzlemine goumlre simetrik olan 008 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 74)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Bir Ccedilizginin veya bir eksenin Simetriklik Toleransı

Tolerans yalnız bir doğrultuda belirtildiğinde bir duumlzleme yayılmış tolerans boumllgesi referans eksenine (veya referans duumlzlemine) goumlre simetrik olan t aralığındaki iki paralel doğru ccedilizgi ile sınırlıdır (Şekil 75) Tolerans birbirine dik iki doğrultuda belirtildiğinde tolerans boumllgesi ekseni referans ekseniyle aynı olan t1t2 kesitli bir prizma ile sınırlıdır (Şekil 77)

Deliğin ekseni A ve B referans kanlarlının ortak simetri duumlzlemine goumlre simetrik olan 008 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 76) Deliğin ekseni A-B C-D referans kanallarının her iki referans simetri duumlzlemlerinin kesişme ccedilizgisi olan ekseni 01rsquolik yatay ve 05rsquolik duumlşey doğrultuda bulunan bir prizmanın iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 78)

Doumlnme Toleransı Salgı Toleransı

Tolerans boumllgesi ekseni referans ekseni ile aynı olan iki eş merkezli dairenin eksenine dik herhangi bir oumllccedilme duumlzleminde t aralıklı eş merkezli iki daire ile sınırlıdır (Şekil 79) Genellikle salgı toleransı eksen etrafındaki tam doumlnuumlş iccedilin geccedilerlidir Yalnız ccedilevrenin bir boumlluumlmuuml iccedilin geccedilerli olduğunda bu salgı toleransı sınırlandırılabilir

A-B referans ekseni etrafında bir tur doumlnme ile her oumllccedilme duumlzlemindeki salgı sapması 01rsquoi aşmamalıdır (Şekil 80) A deliğinin referans ekseni etrafında doumlnduumlruumllmesi durumunda ccedilevrenin toleranslı kısmı etrafındaki her eksene dik duumlzlemde salgı sapması 02rsquoden buumlyuumlk olmamalıdır (Şekil 81 ve Şekil 82)

Tablo 15 25 Toleransların accedilıklamalı tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Bir Ccedilizginin veya bir eksenin Simetriklik Toleransı

Deliğin ekseni A ve B referans kanallarının ortak simetri duumlzlemine goumlre simetrik olan 008 aralıklı paralel iki duumlzlem arasında bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 76) Deliğin ekseni A-B C-B referans kanlarlının her iki referans simetri duumlzleminin kesişme ccedilizgisi olan ekseni 01rsquolik yatay ve 05rsquolik duumlşey doğrultuda bulunan bir prizmanın iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 78)

A-B referans ekseni etrafında bir tur doumlnme ile her oumllccedilme duumlzlemindeki salgı sapması 01rsquoi aşmamalıdır (Şekil 80) A deliğinin referans ekseni etrafında doumlnduumlruumllmesi durumunda ccedilevrenin toleranslı kısmı etrafındaki her eksene dik duumlzlemde salgı sapması 02rsquoden buumlyuumlk olmamalıdır (Şekil 81 ve Şekil 82)

Tablo 15 25 Toleransların Accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Yalpa Toleransı

Tolerans boumllgesi ekseni referans ekseniyle ccedilakışık olan bir oumllccedilme silindiri iccedilinde bulunan t aralıklı iki dairenin herhangi bir radyal aralığıdır (Şekil 83)

D referans ekseni etrafında bir doumlnmede herhangi bir oumllccedilme konu- mundan alın yalpa toleransı 01rsquoden buumlyuumlk olmamalıdır (Şekil 84)

Herhangi bir doğrultudaki SalgıToleransı Tolerans boumllgesi ekseni referans

ekseniyle ccedilakışık olan t aralıklı iki dairenin sınırlandırdığı herhangi oumllccedilme konisidir Başkaca belirtilme- dikccedile oumllccedilme doğrultusu yuumlzeye diktir (Şekil 85)

C referans ekseni etrafındaki bir doumlnmede herhangi bir oumllccedilme konisindeki salgı toleransı 01rsquoden buumlyuumlk olmamalıdır (Şekil 86) C referans ekseni etrafındaki bir doumlnmede eğri yuumlzeyin teğetine dik doğrultulardaki oumllccedilmelerde her oumllccedilme konisi salgı toleransı 01rsquoden daha buumlyuumlk olmamalıdır (Şekil 87)

Belirtilen Doğrultudaki Salgı Toleransı

Tolerans boumllgesi ekseni referans ekseniyle ccedilakışık olan ve belirtilen koniklik accedilısı ile t aralığındaki iki dairenin sınırladığı oumllccedilme konisidir

C referans ekseni etrafındaki bir doumlnmede belirtilen doğrultudaki her oumllccedilme konisinin salgı toleransı 01rsquoden daha buumlyuumlk olmamalıdır (Şekil 88)

Tablo 15 25 Toleransların accedilıklamalı Tarifleri Sembol Tolerans Boumllgesinin Tarifi Teknik Resimlerde Oumllccediluumllendirme ve Accedilıklamalar Toplam Doumlnme Toleransı Toplam Salgı Toleransı

Tolerans boumllgesi ekseni referans ekseniyle ccedilakışık olan t aralığındaki eş eksenli iki silindir ile sınırlıdır

A-B referans eksenleri etrafında bir ccedilok doumlnmede ve iş parccedilasının veya oumllccedilme cihazının eksenel kaydırılma- sında toleranslı elemanın yuumlzeyindeki buumltuumln noktaları t= 01rsquolik toplam salgı toleransı iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (Şekil 89) Oumllccedilme cihazı veya iş parccedilasının kaydırılmasında referans eksenine goumlre doğru konumda ve teorik tamlıktaki şekle sahip bir ccedilizgi boyunca hareket ettirilme mecburiyeti vardır (Şekil 89)

Toplam Yalpa Toleransı Tolerans boumllgesi referans eksenine

dik t aralığındaki iki paralel duumlzlemle sınırlıdır

D referans ekseni etrafında bir ccedilok doumlnmede ve oumllccedilme cihazı veya iş parccedilasının radyal kaydırılmasında toleranslı elemanın yuumlzeyindeki buumltuumln noktaları t=01rsquolik toplam yalpa toleransı iccedilinde bulunmak mecburiyetindedir (şekil 90) Oumllccedilme cihazı veya iş parccedilasının kaydırılmasında referans eksenine goumlre doğru konumu iccedilinde ve teorik tamlıktaki şekle sahip bir ccedilizgi boyunca hareket ettirilme mecburiyeti vardır (Şekil 90)

D- GEOMETRİK TOLERANSLANDIRMA ndash EN CcedilOK MALZEME PRENSİBİ 1) Anlamı İş parccedilalarının birleştirilmesi iki flanşın bağlanması iccedilin cıvata (saplama

pim vb) ile cıvata delikleri gibi birleşen şekil elemanlarının gerccedilek şekilleri ile gerccedilekleşen şekil ve konum sapmaları arasındaki ilişkiye bağlıdır En kuumlccediluumlk birleşme boşluğu (mesela en buumlyuumlk cıvata ve en kuumlccediluumlk delik gibi) birleşen şekil elemanlarının her biri en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda ve (mesela konum sapması gibi) şekil ve konum sapmaları sıfır olduğunda meydana gelir En buumlyuumlk birleşme boşluğu (mesela en kuumlccediluumlk mil ve en buumlyuumlk delik gibi) birleşen şekil elemanlarının gerccedilek şekilleri kendi en ccedilok malzeme oumllccediluumllerinden en fazla uzaklaştığında ve (mesela konum sapmaları) şekil ve konum sapmaları sıfır olduğunda meydana gelir Burada (birleşen parccedilalardan birinin gerccedilek şekli kendi en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne ulaşmadığında) verilen şekil ve konum toleransının karşı parccedila ile parccedilanın birleşmesini tehlikeye sokmayacak uygun miktarda buumlyuumltuumllebileceği gerccedileği ortaya ccedilıkmaktadır Bu kural ldquoEn ccedilok malzeme prensibirdquo olarak adlandırılır Ve teknik resimlerde M ile belirtilir En ccedilok malzeme prensibi toleranslandırılmış şekil eleman(lar)ı iccedilin etkili durum isteyen ve belirtilmemişse referans şekil eleman(lar)ının ideal geometrik şeklini ihlal etmeyen bir tolerans verme prensibidir 2) Terimler (Şekil 1540) En ccedilok malzeme oumllccediluumlsuuml empty 150En ccedilok malzeme durumuna sahip bir şekil elemanının oumllccediluuml-suumlduumlr En az malzeme oumllccediluumlsuuml empty 14996 En az malzeme durumuna sahip bir şekil elemanının oumll-ccediluumlsuumlduumlr Etkili oumllccediluumlempty 15005 Bir şekil elemanının etkili durumunu goumlsteren oumllccediluumlduumlr Diklik toleransı boumllgesi empty 005

Şekil 1540 Bir silindirin oumllccediluumllendirilmesi 3) En ccedilok malzeme prensibi iccedilin uygulama oumlrnekleri

Tasarımcı her durumda ilgili toleranslar iccedilin en ccedilok malzeme prensibinin uygulanıp uygulanmayacağına karar vermelidir NOT- En ccedilok malzeme prensibi bir tolerans buumlyuumltmesiyle fonksiyonların tehlikeye duumlşebile- ceği kinematik zincirler dişli merkezleri iccedil vida delikleri sıkı alıştırmalı delikler vbrsquo ne uygu- lanmamalıdır

I) Deliklerin bir grubu iccedilin konum toleransları 4 delikli bir grup iccedilin konum toleransının teknik resimde verilmesi şekil 15 41rsquo de

goumlsterilmiştir Şekil 1541rsquo de delik grubuna uygun 4 adet sabit bir pimin oumllccediluumllendirilmesigoumlsterilmektedir Delikler iccedilin en kuumlccediluumlk oumllccediluuml en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuuml olan empty 81rsquo dir Pimler iccedilin en buumlyuumlk oumllccediluuml en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuuml olan empty 79rsquo dur Delik ve pimlerin en ccedilok malzeme oumllccediluumlleri arasındaki fark 81-79=02rsquo değerindedir Delik ve pimler iccedilin konum toleranslarının toplamı bu farkı (02) aşmamalıdır Bu oumlrnekte pimlerinkonum toleransları eşit oumllccediluumldedir başka bir deyişle delikler iccedilin konum toleransı empty 01 (Şekil 1541a) ve pimler iccedilin konum toleransı aynı değerde empty 01rsquo dir (Şekil 1541b) a) b)

Şekil 1541 Deliklerin bir grubu iccedilin konum toleransı

II) Bir referans duumlzlemine goumlre milin diklik toleransı Şekil 1542 arsquo daki toleranslı şekil elemanı şu şartları taşımalıdır Başka bir deyişle

empty 202(20+02)rsquo yi ihlal etmemelidir Gerccedilek oumllccediluuml empty 199 ile empty20 arasında bulunmalıdır Yanal yuumlzey ccedilizgisinin veya ekseninin diklik toleransı 0203rsquo den daha buumlyuumlk olmamalı-dır mesela gerccedilek oumllccediluuml empty20 olduğunda tolerans 02rsquo dir Mesela gerccedilek oumllccediluuml empty199 olduğunda tolerans 03rsquo tuumlr

Şekil 1542 Bir referans duumlzlemine goumlre milin diklik toleransı Şekil 1542 brsquo deki empty20 en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlnde M ile ideal geometrik oumlrtuuml yuumlzeyi ilave bir E semboluumlyle sınırlandırma yapılmıştır (TS ISO 8015) Bu oumlrnekte gerccedilek oumllccediluumller empty199 ile empty20 arasında bulunmalı doğruluk ve dairelik toleransları şekil elemanının oumlrtuuml şartınıaşarak muumlşterek etki yapamaz başka bir deyişle yanal yuumlzeyin veya eksenin doğruluktoleransı yerel gerccedilek oumllccediluumlye bağlı olarak 001rsquo i aşamaz Diklik toleransı M lsquo ninverilmesinden dolayı 03 (etkili oumllccediluuml=empty202)rsquo ye kadar ancak şekil elemanının gerccedilekoumllccediluumlleri 199 olduğunda buumlyuumltuumllebilir (Şekil 1542b)

III) Bir eksenin doğruluk toleransı Toleranslı şekil elemanı aşağıdaki şartları yerine getirmelidir

Şekil elemanının her bir yerel gerccedilek oumllccediluumlsuuml empty118 ile empty12 arasında 02 oumllccediluuml toleransı iccedilinde bulunmalıdır Toleranslı şekil elemanı etkili durumunu muhafaza etmelidir başka bir ifade ile empty124 (=empty12+04) oumllccediluumlluuml ve ideal geometrik şekildeki oumlrtuuml silindirini muhafaza etmelidir

Bu millerin buumltuumln ccedilapları empty12rsquo lik en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda ekseni empty04rsquo luumlk doğruluk toleransı boumllgesi iccedilinde bulunmak zorunda ve buumltuumln ccedilaplar empty118rsquo lik en az malzeme oumllccediluumlsuumlnde olduğunda eksenin tolerans boumllgesi empty06rsquo ya kadar arttırılabileceği anlamındadır (Şekil 1543)

Şekil 1543 Bir eksenin doğruluk toleransı

IV) Bir referans duumlzlemine goumlre milin paralellik toleransı Toleranslı şekil elemanı aşağıdaki şartları yerine getirmelidir

Şekil elemanının gerccedilek oumllccediluumlsuuml empty 64 ila empty 65 arasında 01 oumllccediluuml toleransı iccedilinde bulunmalı-dır Genel şekil elemanı empty 65rsquo luk ideal geometrik şekildeki oumlrtuuml silindiri sınırları iccedilinde bulun-malıdır Toleranslı şekil elemanı A referans duumlzlemine paralel ve 656 (=65+006) aralık iccedilindeki iki paralel duumlzlem iccedilinde bulunan etkili durumunu muhafaza etmelidir (Şekil 1544b ve c) Bu eğer şekil elemanının buumltuumln ccedilapları empty 65rsquo luk en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlnde bulunuyorsa eksen A referans duumlzlemine paralel 006 aralığındaki iki paralel duumlzlem arasında bulunduğu (Şekil 1544b) ve şekil elemanının buumltuumln ccedilapları empty 64rsquo luumlk en az malzeme oumllccediluumlsuumlnde ise 016rsquo ya kadar artabilen bir tolerans boumllgesi iccedilinde (iki paralel duumlzlem arasında kalan) bulunduğu anlamındadır (Şekil 1544c) NOT 1- Bir referans duumlzlemine goumlre bir eksenin paralellik toleransı durumunda iki paralel duumlzlem arasındaki bir boumllge tolerans boumllgesi olmalıdır Bu hiccedilbir şekilde silindirik tolerans boumllgesi olamaz NOT 2- İki paralel duumlzlem arasındaki bir boumllge olan buradaki paralellik toleransı iccedilin tolerans boumllgesi iki paralel duumlzlem arasındaki bir etkili durumdaki boumllgedir Bunlar arasındaki aralık en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuuml 65 + paralellik toleransı 006 = 656rsquo dır

Şekil 1544 Bir referans duumlzlemine goumlre bir milin paralellik toleransı

Şekil 1544 Bir referans duumlzlemine goumlre bir milin paralellik toleransı (Devam)

V) Bir referans duumlzlemine goumlre deliğin diklik toleransı Toleranslı şekil elemanı aşağıdaki şartları yerine getirmelidir Şekil elemanının gerccedilek oumllccediluumlsuuml empty 50 ile empty 5013 arasında 013 toleransı iccedilinde bu-

lunmalıdır Toleranslı şekil elemanı etkili durumdaki oumlrtuuml yuumlzeyine uymalıdır başka bir deyişle iccedile ccedilizilen empty 4992 (=empty50-008)rsquo lik şekile ve A referans duumlzlemine dik silindire uymalıdır(Şekil 1545 b ve 1545 c) Bu şekil elemanının ccedilapı empty 50rsquo lik en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda (şekil1545b) eksenin A- referans duumlzlemine dik empty 008rsquo lik tolerans boumllgesi iccedilinde bulunmak zorunda olduğunda ve şekil elemanının buumltuumln ccedilapları empty 5013rsquo luumlk en az malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda eksenin tolerans boumllgesi empty 021rsquo e kadar artırılabilir demektir (Şekil 1545c)

Şekil 1545 Bir referans duumlzlemine goumlre bir deliğin diklik toleransı

VI) Bir referans duumlzlemine goumlre bir kanalın eğiklik toleransı Toleranslı şekil elemanı aşağıdaki şartları yerine getirmelidir

Şekil elemanının her yerel gerccedilek oumllccediluumlsuuml 632 ile 648 arasında 016rsquo lık oumllccediluuml toleransıiccedilinde bulunmalıdır

Toleranslı şekil elemanı A- referans elemanına goumlre 45deg accedilıdaki619 (=632-013) aralık iccedilindeki iki paralel duumlzlem arasında etkili durumdaki oumlrtuuml yuumlzeyine uymalıdır (Şekil1546) Bu eğer şekil elemanının buumltuumln genişlikleri 632rsquo lik en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne sahipolduğunda şekil elemanının simetri duumlzlemi 013 aralığında 45degrsquo lik accedilı iccedilinde A referans duumlzlemine goumlre eğik iki paralel duumlzlem arasında bulunmak zorunda olduğu anlamındadır şekil elemanının buumltuumln genişlikleri 648rsquo lik en az malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda şekilelemanının simetri duumlzlemi 029rsquo a kadar artan bir tolerans boumllgesi iccedilinde bulunabilir

Şekil 1546 Bir referans eksenine goumlre kanalın eğiklik toleransı

VII) Eş eksenlilik toleransı Toleranslı bitmiş şekil elemanı aşağıdaki şartları yerine getirmelidir

Silindirin her yerel gerccedilek oumllccediluumlsuuml empty 1195 ile empty 12 arasında 005 oumllccediluuml toleransı iccedilinde bulunmalıdır(Şekil 1547b ve Şekil 1547c)

A referans elemanının birleşme oumllccediluumlsuuml en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda Areferans elemanına goumlre empty 1204rsquo luumlk (= 12+004) ideal geometrik şeklinde oumlrtuuml silindirindeve eş ekseninde bulunmak zorundadır (Şekil 1547b ve Şekil 1547c)

Bu silindirin ccedilapı empty 12rsquo lik en ccedilok malzeme ilkesine sahip olduğunda şekil elemanınınekseni empty 004rsquo luumlk eş eksenlilik tolerans boumllgesi iccedilinde kalmalıdır (Şekil 1547b)toleranslısilindirin ccedilapı empty 1195rsquo lik en az malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip ve referans elemanının oumllccediluumlsuuml empty25 mmrsquo lik en ccedilok malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda eksen empty 009 kadar bir tolerans boumllgesi iccedilinde oynayabilir (Şekil 1547c) A referans elemanın birleşme oumllccediluumlsuuml empty 2495rsquo lik en az malzeme oumllccediluumlsuumlne sahip olduğunda A referans elemanının gerccedilek ekseni empty 005rsquo lik bir tolerans boumllgesi iccedilinde kayabilir

Şekil 1547 Bir referans eksenine goumlre eş eksenlilik toleransı

Şekil 1547 Bir referans eksenine goumlre eş eksenlilik toleransı (devamı) E- OumlLCcedilUuml TOLERANSLARI OumlRNEKLERİ Şekil 1548 Şekil 1549 oumllccediluuml toleranslarının resimler uumlzerinde goumlsterilmelerine ait oumlrneklerdir

Şekil 1548 Oumlrnek toleranslar

Şekil 1549 Şekil 1548rsquo deki montajın tek parccedila resimlerinde toleransların goumlsterilmesi

Şekil 1549Tek parccedila resimlerde toleransın goumlsterilmesi (Devam)

F - ŞEKİL VE KONUM TOLERANSLARINA AİT OumlRNEKLER (Şekil 1550 abcdefg)

Teorik tamlıktaki oumllccediluumller toleranssız olarak verilmelidir Bu oumllccediluumller ccedilerccedileve iccediline alınmalıdır mesela 30 Boumlluumlmlerin ilgili gerccedilek oumllccediluumlleri sadece tolerans ccedilerccedilevesi iccedilindeverilen konum profil veya eğiklik toleransları ccedilerccedilevesinde kalmalıdır (Şekil 1550ef) Bazı durumlarda doğrultu yer ve toleransları elemanın kendisine değil oumlzellikle onun iz duumlşuumlmuumlnuumln dışına uygulanmalı ve P semboluuml ile goumlsterilmelidir (Şekil 1550g)

a) Eş eksenlilik

b) En ccedilok malzeme prensibi ve referansların oumlnem sırası

Şekil 1550 Şekil ve konum toleranslarına ait oumlrnekler

c) Referansların oumlnem sırasına goumlre yazılması

d) Referans yerlerinin belirtilmesi

Şekil 1550 Şekil ve konum toleransı ile ilgili uygulamalar (Devam)

e) Teorik tamlıktaki konum toleransı f) Teorik tamlıktaki eğiklik toleransı

g) İzduumlşuumlruumllmuumlş (oumlnuumlne uzatılmış) tolerans boumllgesi

Combo Box5 [Avi bulunan sayfalarda kırmızı renkli ccedilizgi ile sınırlanan alanın uumlzerine tıklayınız]

Button3