A Galicia Prerromana

Linea temporal

Problemática para o estudio da Prehistoria en Galicia

Debido a tipoloxía do chan ácido na meirande parte do territorio que fai

descompoñer rápidamente calquer tipo de materia orgánica, polo que solo se

conta con utensilios fabricados por mans humáns e restos de vivendas e

tumbas.

Polo que en Galicia non se pode estudiar a prehistoria a partir de restos fósiles

humanos.

Por outro lado en ocasión non hay un acordo entre os diferentes autores para

datar certas etapas da prehístoria en ocasión debido a poucos datos obtidos das

escabación e a o poucos xacementos de épocas como pode ser o Paleolítico en

Galicia.

Recollida de pezas líticas por persoas e sacadas do seu contexto deposicional.

Reutilizacion das pezas.

Paleolítico Idade da Pedra Lascada

Contexto Medioambiental

Os primeiros indicios de homínidos na Galicia datan do ano 300.000a.c. (Península Ibérica Atapuerca780.000a.c).

Os primeiros poboadores homínidos de Galicia viviron no Período do Cuaternario na época do Pleistoceno que caracterizouse por sucederse numerosos períodos glaciais e interglaciais en toda Europa.

Estes períodos tamén teñen repercusión como non no contexto medioambiental galego, máis aínda non existen os suficientes traballos específicos de cómo estes períodos afectaron a orografía do solo e a o medioambente da época. Estes períodos producíanse entre 40.000 en 100.000 anos

Durante este períodos déronse grandes cambios respecto a clima temperatura e humidade, o nivel do mar e dos ríos, a fauna e a flora.

Nos momentos mais cálidos Galicia estaría cuberta por grandes superficies arbóreas, e nos momentos máis frios aparecería cuberta por una superficie estépida.

Así foi ata a última glaciación (Würn) e o paso o Holoceno.

Contexto Socio-Cultura e Ecomonico.

Moita desta información esta recionada con xacementos da cordilleira cantabra.

Se cree que esistian pequenas ordas superiores a os grupos familiares de hoxe en día que probablemente chegaron a o noroeste da península polo litoral portugués asentándose pola costa e os vales fluviais, estos grupos eran basicamente monadas que realizaron algún sentamento estacional, a su supervivencia e economía basábase na caza,(cervos, corzos , cabalos, mamuts e outro animais que viviron o final do Pleistoceno ) ,a recollida de froitos e vexetais, que variou considerablemente debido os cambios climáticos ademais hai indicios de que poíderon obter tamén algún producto do mar (mariscos) e pesca nos ríos.

Durante este período no hai constancia de ritos funerarios ni presencia de restos de contruccions, ainda así se sábese que o homo neardentalis que habitou Galicia no paleolítico medio, enterraba a os mortos.

Escea dunha orda de homínidos

Paleolítico Inferior(1.5m/500.000a.c-125.000a.c/100.000a.c)

Paleolitico Inferior Arcaico (Cultura Abevilliense)Caracterizase pola presenza de cantos taillados basicamente e un trozo de

pedra manexable ferramenta.

Estes utensilios facianse mediante percusión de dous cantos, ou de un canto con otro material duro cuarzo, cuarzita ou silex

encontrados en zonas fluviais uo da costa.

Asi aparecen os “chopper”, cantos tallados monofaciais o cantos tallas bifaciais, xeneralmente aparecen con 2 ou 3 lascazos. Estes utensilios foron destinados a trocear a carne e cortar superficies duras como al peles dos animais da época.

O importante deste periodo e que estas ferramentas primitivas non tiñan un determinado uso, e dicir, non eran ferramentas para un labor concreta.

Existen evidencias deste tipo de tecnoloxía por todo o territorio galego e co paso do tempo fanse novos descubrimentos.

.

Canto Taiado

Monofaz e debujo de un bifaz pocedentes da cunca fluvial do rio Douro

Periodo Paleolítico Inferior (Cultura Achelense)

Caracterizase pola presencia de bifazes de maior calidade e con características

distinguidas para distintos usos.(comeza a especialización)

Existen moi distintos tipos de bifaces dende os máis elaborados producidos

primeiro cun percutor duro e logo cun máis pequeño e blando, pero

basicamente estan formados por una zona apuntada u ojival, fios cortantes

laterais e una base máis ou menos redondeada.

A morfoloxía de esta ferramenta permitiu darlle varios usos util.(punta, corte,

esnaquizar).

Aspecto de algunos de los últimos vestigios del Paleolítico hallados en la terraza fluvial del río Cobo

"Bifaz paleolítico de Louselas (Ribadeo)""Chopper paleolítico de Arealonga (Foz)"

Utiles atopados na terraza fluvial do Rio Cobo. (Marzo 2010)

Cuarcita encontrada recentemente no Concello de Cervo (2009)

Ferramenta atopada en Monforte

Un bifaz entontrado recentemente xunto outros 240 útiles. Baixo Miño

Paleolítico Inferior Chan do Cereixo (Portavedra, Donas, Gondomar)

Serra da Groba - Oia Pontevedra (A Guardia - Baiona)

No ano 2008 arqueólogos que se opoñian a construción dun parque eólico nesta serra, atoparon indicios de

útiles humáns pertencentes a o Paleolítico Inferior(300.000a.c)

Paleolítico Medio (100.000/90.000a.c-35.000a.c) Cultura Musteirense

Este época caracterizase pola convivencia de dous especies de homínidos o homo sapiens e o homo

nearthentalis.

Aparecen xa distintos tipos de ferramentas, puntas musteirenses, coitelos, fendedores, perforadores,raedeiras.

Empézase a dominar o lume.

Técnica da obtención dunha punta de lasca a partir dun núcleo levalloisiense.

Raedeira, lasca para curtir peles. Fendedores

Perforadores Núcleo lavalloisiense denticulado

Cova de Eiros (Tricastela-Lugo)(2008)

Antigamente utilizados polos veciños do lugar para gardar o gando, no verán do 2008 un grupo de

Arqueólogos encontraron osos a entrada desta cova. O atopado en Tricastela revelan a presencia dos humáns

modernos en Galicia e ofrecen datos sobre o modo de vida dos últimos neardentais e do homo sapiens.

Xacemento de gran importancia correspondente a o Paleolítico Medio.Punta de cuarcita

Lasca de tipo LevalloisColgante de oso Dentes

Covas de Val-davara (Becerreá-Lugo) (2007)

Importante zona para o estudo deste tipo de investigación, debido a tipoloxía de solo de roca caliza no se poderia conservar restos orgánicos da época, hay avondosas grutas sen explorar (xa se estan comezando a estudar pola Universidade de Santiago).

As existencia destas covas foi descubertas no seu dia por un veciño do lugar aficionado a arqueoloxía nos anos 50, Carmelo Alonso. Actualemente a directora das excabacións e a sua filla.

Actualmente este xacemento e uns dos máis ricos da Galicia, nel atoparonse materiais pertencentes o Paleolítico, Mesolítico, Neolítico e a Idade de Bronce, ademais de ser unha zona rica en fosiles do Pleistoceno.

Fendedor

Núcleo levallois

Paleolítico Superior (35.000a.c

10.000a.c) Cultura Solutrense e

Madalienense

Experimenta unha notable meiora debido a aparición da técnica da extracción laminar.

A - Percutor

B – Punzón de oso ou corno.

C – Núcleo

D – Iunque de pedra.

E – Laminas

Apartir da obtención destas láminas aparecen ferramentas máis complexas, follas de sílex, puntas de frecha, raspadores e perforadores máis elaborados, arpóns. Ademáis tamén se fan útiles a partir dos osos dos animais cazados.

.

Diversos útiles do paleolítico superior.

Microlito denticulado, Arpón

Folla de laurel, sílex, punta de lanza

Agulla e anzó de oso

Diferentes útiles Paleolítico Superior - Epipaleolitico

Museo Arqueolóxico da Coruña

Epipaleolítico e Mesolítico (10.000/8.000a.c-5.000a.c)

Contexto Ambiental

E unha etapa de transición entre o paleólitico e o neolítico. Dátese no periodo no que termina a última glaciación do Würn (Periodo tardiglaciar, retorceso glaciar), neste periodo se experimenta un aumento das temperaturas e diversas transformacións climaticas que nos levan ata o clima Atlántico actual.

Paisaxe, Fauna, Flora.

As estepas glaciais deixan paso a unha paixase verde, desaparecen as neves e aparecen os vales fluviais.

Nesta época o bosque será predominante na paixase extendendose por casi todo o territorio de Galicia excepto mas cumbres mas elevadas. Aparecen as fragas (carballeiras 9.500ª.c, abelleiros),

Desaparecen a meirande parte dos animais de caza maior(renos, mamuts, bisontes, uros) para dar paso animais maís adaptados as novas condicions (cervos, xabarís, coellos e lebres)

Sociedades

Debido a estes cambios ambientais supusoxe que parte da poboación como a sociedades paleolíticas emigraron

cara o Norte en busca dos grandes animais do paleolítico.

Por outro lado as poboación que se quedaron no noroeste da peninsula tiveron que adaptarse as novas

condicións:

Principais cambios con respecto o Paleolítico.

Mudaron as técnicas de caza adaptando os seus utensilios para os novos tipos de animais

A recoleccíon de froitos e verduras foi mais variada.

Desenvolveron meiores prácticas para a obtención de mariscos y meiores técnicas de pesca nos ríos.

Aparecen os primeiros restos dun intento de agricultura primitiva(5.500ª.c)

Aparecen indicios de domesticación de animais

Tecnoloxía lítica (Os Microlitos) Casas materiais vexetais

Camboa, obtención de peixes e crustaceos coas mareas. Restos nas rías de Pontevedra e Vigo

Pezas do Mesolítico Camposancos - A Garda e Áncora (Portugal)

Encontráronse numerosos picos (pedras para despegar lapas) e poutadas(pesos de redes) e cerámica.

Museo Quiñones de León

Museo de Vilalba

Outras pezas datadas do mesolítico

Neolítico(6000/5000ª.c-2000ª.c) Idade da Pedra Pulida

Contexto Medioambiental

A xeografía era prácticamente a mesma de hoxe solo pequenos cambios como a oscilacion do

nivel do mar entre uns 5 e 10 metros respecto a hoxe.

O neolítico en Galicia coincide xa ven metido na etapa do Holoceno ata o cambio a o clima

atlántico actual, unha subida das temperaturas maior que no mesolítico e unha maior humidade

propiciou un crecemento notable da vexetación, carballeiras, sobreiras, ulmos, freixos, abeleiras e

outras especies como árbores frutais, arbustos e numerosas plantas estaban estendidos por todo

o territorio excepto nas zonas de montaña altas onde a vexetación era menos frondosa.

Moitas zonas situadas nas caras dos vales deron paso co agricultura a unha paixase agraria.

Por outro lado animais adaptados a este novo medio estenderonse por todo o territorio (

cabras,cervos, porcos bravos , coellos e lebres, lobos, raposos, aves), tamén animais domesticados

como o porco, antecesor do porco bravo a vaca antecesor do uro, unha gran cantidade de

ovinos e aves domésticas tamén aparecen os primerios canidos domésticos.

Contexto Socio-Cultural Económico.

Vivían en sociedades moito maiores en número que do paleolítico, de feito no mesolítico danse un gran aumento

da poboación.

O desenrolo da agricultura (Galicia agricultura itinerante de roza) dase paso a un aumento da poboación e a un

estilo de vida máis sedentario, pásase dunha economía depredadora a unha economía constructiva.

Ademais veñen acompañada innovacións como a aparición dunha industria téxtil máis complexa e a aparición

da cerámica.

Estes cambios producen nestas poboacións un base xerárquica, e unha especialización nos diferentes oficios

traballos, gandeiros, cazadores, agricultores, recolectores, mariscadores, alfareiros, tecedores e outros diferentes

oficios.

Aparecen os primeiros indicios de arte como a Arte Rupestre.

O final deste período e a principios da primeira idade de bronce xurde en xeral na Península Ibérica un fenómeno

cultural chamado Megalitismo.

O Reiro – Arteixo (A Coruña)

Restos líticos evolucionados, restos de osos de animais, e restos de polen de cereais cultivados.

Útiles atopados en Riazor e Os Castros

O Reiro , Museo Arqueolóxico da Coruña

Reconstrucións

Península do Morrazo (Pontevedra)

Atopáronse numerosos útiles neolíticos, ferramentas de labranza, cerámicas, puntas de frechas

Foz neolítica

Azada

Moa de pedra para moer cereais

O Arte Rupestre Galaico

Petroglifos:

Son representacións gráficas grabadas sobre rochas o pedras mediante un percutor lítico. Soen aparecen en

pedras o aire libre pero en ocasión aparecen en esteos dalgúns dolmens.

Na Galicia estas expresión artísticas pertencen a un grupo denominado “Grupo Galaico do Arte Rupestre”, se

poden clasificar en dous grupos pola súa representación temática, modalidade naturalista e carácter

simbólico ou abstracto.

Temática Naturalista:

Represéntanse cérvidos, cabalos, figuras antropomorfas simples e armas.

Temática abstracta ou xeométrica:

Represéntante círculos concéntricos e espirais, nunha menor proporción aparecen labirintos,esvásticas e

cadrados.

Moitas veces estes tipos de petroglifos aparecen xuntos.

Debuxos Petroglifos abstractos e naturalistas

Formas dos Petroglifos Galegos (Rias Baixas)

Petroglifos de Belao – Boiro

Formas Cruciformes, formas en phi, alteciformes .

Casota do Páramo – Boiro

Petroglifo antropomorfo nun ortoestato.

Petroglifos de Lousende

Motivos circulares, cruciformes, escaliformes

Muros - Laxe das Rodas

Motivos circulares e espirais

Porto de son

Motivo circular con radio

Baroña Pordo do Son

Pedra das Cabras – Robeira

Formas zoomorfas posiblemente cérvidos.

Castriño do Conxo

Formas de puñais e espadas

Monte Correxíns

Motivo Circular

Monte Pedrouso

Motivo Circular

Monte Silvouta

Tres aneis concentricos con radio

Teo – Monte da angeira

Motivo circular , serpentiforme e cervidos

Outeiro dos lameiros – Baiona

Esceas de Monta

Laxe dos Cabalos – Campo Lameiro

Cérvido ferido

Laxe dos Cervos – Fentáns

Motivos circulares e zoofórmicos

Lombo da costaMotivos - circulares

Gondomar - Auga da Laxe

Labirinto de Mogor

Meis – Labirinto do Outeiro do Cribo

Ponte Candelas – Coto da Sirivela – Laxe das Cruces

Motivos circulares con diaclasa natural.

Cervido realizado por medio do vaciado do corpo.

Antropomorfo, idolo chaman.

Cazador Naval do Martiño Figura antropomorfa con arma.

Valga – Pedra da Serpe

Figura serpentiforme

Moaña – Petroglifo de Borna

Controversia pola forma dunha embarcación

O Megalitismo

Este fenómeno cultural caracterízase polas construción arquitectónicas con grandes bloques de pedra, aínda que este tipo de construción con as súas variantes locais pódense encontrar por todo o mundo, este movemento cultural e predominante en diversas zonas da Europa Atlántica.

En Galicia este fenómeno deixou varios tipos de construcións:

Túmulos (Mámoas, Medorras)

Pódense definir como aglomeracións artificiais de terra e pedras normalmente con forma esférica ou elíptica

soen se encontrar en lugares visibles a longa distancia, normalmente no se interior atópase a cámara pétrea chamada “dolmen” ou “anta” formada por diferente número de esteos (laminas de pedra de gran tamaño ), este tipo de túmulos erguíanse para enterrar a un ou varios individuos dos grupos humanos do neolítico, ocasionalmente poden conter gravados ou pinturas ademais nestes túmulos tamén aparecen restos dos habitantes da época coma puntas de frecha, cerámica ….

En Galicia existen varios tipos de formación tumular a súa vez tamén existen varios tipos de dolmen ou

antas os máis estendidos son os de cámara con corredor.

Tipos de Mámoas pola disposición dos esteos que se poden atopar en Galicia.

Dolmens ou Antas Simples (4000a.c):

Caracterizase por ter so unha cámara pechada ou cunha entrada soen ter una base circular , en Galicia

ademais a maioría non posúen una esteo ou losa de cuberta (podería ser debido reuso).

Nas escabacións deste tipo de dolmens sóense encontrar, puntas de frechas, follas de sílex, diversos tipos de

microlitos e pequenos restos de cerámica.

Debuxo da planta de Marco do Cambanllón Perfil dun dolmen simple

Dolmens de corredor (3.500 – 2.700)a.c :

Caracterízanse por ter unha cámara funeraria de planta circular ou poligonal, precedida dun pasillo ou galería

de entrada ademais posuían a meirande parte das veces lousas de cuberta.(o máis habitual)

Neste tipo de dolmens os útiles de pedra pulimentada son mais complexos, e os restos de cerámica son máis

abundantes. Aparecen ademais os Ídolos (primeiras formas de escultura).

Debuxo de planta de corredor do Dolmen de Dombate Planta do dolmen da Matarrubilla, Valencina de la Concepción, Sevilla.

Planta dun dolmen de corredor

Cistas Megalíticas(2700-2000a.c):

Caracterizase por ter unha forma cuadrangular, son de planta rectangular e tener só unha losa de cuberta.

Representan a fase final do megalitismo galego. Outra característica de importancia é que estes túmulos son

individuais.

Neste tipo de dolmens encontrase so un enterramento acompañados de ajuares funerarios.

Planta de Fornela dos Mouros Laxe – A CoruñaPlanta dunha cista megalítica

Necrópole do Marco de Cambanllón – Vilacruces (simple)

Nesta necrópole encóntranse quince mámoas que non amosanrestos de corredor.

Anta nº5 Cámara poligonal con sete esteos

Anta nº2 Cámara poligonal con cinco esteos

Dolmen da Pedra da Arca – Dumbría A Coruña.

Conserva tres esteos e corredor de dous tramos

parcialmente tapado polo túmulo.

Pódense apreciar restos de gravados similares aos de Dombate, liñas onduladas e manchas vermellas.

Dolmen de Axeitos – Oliveira - Ribeira

Pequenas dimensións, orientación leste, planta poligonal con corredor formada por sete esteos.

Arca da piosa – Zas - A Coruña

A cámara é poligonal con catro esteos e unha tampa.

O corredor está orientado cara ao leste, é curto (1 m) e

consiste en tres esteos cubertos por unha laxe partida en tres, gran tamaño dos esteos.

Mamoa do rei – O Morrazo – Redondela

Cámara formada por nove esteos con corredor na súa excabación encontráronse numerosos útiles

Dolmen de DombateA anta consiste nunha cámara poligonal ancha formada por sete esteos, e un corredor de tres tramos, ben

diferenciado en planta e en sección.

A entrada estaba pechada cunha lousa vertical recoberta de pedras. Entre algúns esteos colocáronse lousas alongadas polo exterior para contribuir a fechar o oco.

Foi usado en varias épocas, baixo este túmulo existe outro anterior de cámara simple e formado por nove esteos.

O dolmen contén graburas e na sua excabación apareceron 20 ídolos.

Dolmen de Pedra Cuberta -Vimianzo

Dolmen con corredor, no seu interior apareceron debuxos, en branco e negro, que amosan formas complexas, con liñas en zigzag, triangulares, verticais e con motivos ondulados hoxe desparecidos.

Pedra da Arca – Malpica

Dolmen de corredor orientación sueste (amaner do solticio de verán), gran magnitud dos ortoestatos e a tapa conten petroglifos.

Anta de Moruxosa ou Forno dos Mouros – Melide

Corredor con cámara, pinturas no interior

Mina da Parxubeira

Corredor pequeno orientado o leste cámara poligonal 13 esteos, 6 na cámara e 7 no corredor a mámoa contaba cunha coiraza de pedras, o escabar atopáronse un enxoval, laminas de sílex puntas de frecha , 4 estelas antropomórficas e belitos.

Cista de Taraio – Malpica

Tres esteos con lousa, nel apareceron unha de

cerámica e un puñal de bronce posiblemente

ajuares.

Cistas Megalíticas

Casota de Feans - Vimianzo

Tres grandes esteos que soportan un lousa cuberta, planta rectangular, algúns autores aseguran que non posuía mámoa, pouco espesor e uniformidades dos esteos que lle aportan unha maior calidade na construción.

Estelas antropomorfas - Ídolos

Un ídolo e a representación dunha deidade nun obxeto, na Galicia atopáronse enterrados dentro das antas das

mámoas polo que fai pensar que tiñan un especie de función protectora para a persoa enterrada.

Estelas de Parxubeira, algúns deles feito a partir de cantos rodados de diversa indole (belitos).

Idolo de Dombate, feito de granito forma antropomorfa.

Cruz do Pau da Vella

Posible esteo reusado como cruz para cristianizar o lugar.

Cristo da Faladora

Sábese que é anterior a cristianización polo contexto no que se atopou enterrada.

Ajuares funerarios

Son obxetos colocados xunto os mortos nas súas tumbas neste caso nas antas das mámoas como ofrenda no enterramento, nas escabacións encontráronse obxetos de diversa índole, puntas de frecha (representación dun home cazador), cerámica, ídolos, e numerosos utensilios líticos pulimentados.

Debuxos do vaso de cerámica e material de pedra pulimentada na mámoa 87 Serra da Faladoira.

Algúns ajuares atopados nas antas, Museo da Coruña

Pinturas Rupestres

Consideranse como pinturas rupestres todo tipo de debuxos ou bocetos manifestados sobre pedras ou dentro

de cabernas.

Ata o momento pinturas rupestres encontradas en Galicia están totalmente ligadas os dolmens polo que non

se pode consideras que fosen mafistación dalgun tipo de relixión primitiva para por exemplo fomentar a caza

coma sucede en outros lugares da Península Ibérica.

Pinturas no dolmen de Donbate

Debuxo das pinturas rupestres do desaparecido dolmen pedra cuberta Vimianzo – A Coruña

Forno dos Mouros Toques - A Coruña

Couto dos mouros Rodeiro - Pontevedra

Menhires ou Pedrafitas

Un menhir ou pedrafita consiste unha pedra polo xeral alargada, en bruto ou mínimamente taiada, disposta de modo vertical

e coa súa parte inferior enterrada no chan para evitar a súa caída.

Non se coñece ven a función precisa destes tipos de construcións pero pódese deducir unha serie de ideas coas que os

expertos especulan, monumentos conmemorativos, de culto, sinaladores de necrópoles megalíticas, astronómicos ou

delimitadores do territorio

Ata non hai moi pouco so se consideraban autenticas pedrafitas cando posuian algun tipo de grabura visible

sen embargo existen munerosas pedras que se poden atribuir a esta clase de construcción.

Circulos Líticos e Alineación

Un circulo lítico e un circulo formado por pedras ou pedrafitas enclavadas no solo e dispostas en formacións circular ou

elípticas.

Créese que estas formacións foron solo monumentos funerarios que rodeaban as mámoas, e que máis tarde poderían ser

algún tipo de lugar sacro, outros autores tamén os relacionan co a astronomía.

Consérvanse moi poucos monumentos deste tipo en Galicia, algúns xa desaparecidos son nomeados por literarios e

historiadores galegos.

Esquema de Stongenhe Inglaterra Planta Círculo de piedras de Igaratza Guipuzcua

Representación Circulo de Pedrea Amoureira hoxe desaparecido

Idade dos Metais (2.700 - 2400a.c – 900/450a.c ou o comezo da romanización.)

E o período no que se inicia a fabricación de instrumentos metálicos e dicir comeza a aparecer una tecnoloxía

metalúrxica introducida polas influencias con pobos do Mediterráneos.

O contexto medio ambiental e practicamente o mesmo que do Neolítico.

Contexto Socio - Cultura Económico (Calcolítico e comezos da Idade de Bronce 2400a.c 1200a.c)

Asentamentos en grupos familiares ou varias familias. Agricultura totalmente especializada no cultivo de

cereais e leguminosas, tamén ganderia e caza, zonas costeiras moi especializadas no marisqueo aparecen

enterramentos individuais (con ou sen cámara) con gran presencia de ajuares síntoma dunha sociedade cunha

maior xerarquización social. Sociedade avanzada que desenrola técnicas mineiras, e ten contactos comercias

con pobos veciños.Evolución ata a cultura castrexa.

Molde para Machado de Bronce, Fraga dos Corvos Punta de frecha e resto de cerámica campaniforme

Ajuares Funerarios, Museo da Caruña

Hachas Vaqueiros del Tineo, Asturias

Cultura Castrexa (1000a.c- S.II d.c)

A cultura castrexa foi un conxunto de manifestacións culturais do noroeste da Península Ibérica.

A súa característica máis notable son os poboados amurados coñecidos como castros (do latín castrum, campamento), esta cultura estendeuse por toda a Galicia actual ata os límites do río Navia en Asturias e do río Douro en Portugal tamén atópanse castros na meseta, dende a sua aparición ata finais do S. V d.c a cultura castrexa vai sufrir influencias de outras culturas colindantes centroeuropeas, celtas, atlánticas e mediterráneas ata comezos da romanización.

Esta cultura vai a experimentar deferentes fases.

Idade do Bronce Final e Idade do Ferro (1200a.c-500a.c)

En Galicia deuse unha homoxenización en todos os aspectos das vidas dos seus habitantes que se pode considerar como unha cultura propia.(explicaremos este período mediante esta cultura).

Fases da cultura castrexa

Fase de Formación (S.X a.c – S.V a.c):

En Galicia empezanse a encontrar restos dunha gran sedenterización dos habitantes a partir desta época, causado sobre todos polos novos avances agrícolas.

Isto produce que esta comunidades asentense en poblados en lugares de fácil defensa como colinas, ou penínsulas mariñas cunha gran visivilidad do terreo colindante ademáis de construir entorno seu unha murralla defensiva, asi xurden os primeiros Castros.

Fase de Desenrolo (S.V a.c – S.II a.c ):

Precisanse os limites territoriais que definen a esta cultura, e distíngense dous tipos de asentamentos castros de interior, mais aillados e mais dependentes das explotación labregas as veiras dos vales ou nos antecastros e castros da costa que se aproveitaban mais dos recursos mariños ademais de ter un relación con os comercios mariños mediterráneos.

Fase de Castrexo – Romana (S.IIa.c – S.I d.c):

Neste período as comunidades castrexas experimentan grandes cambios estructurais e socio económicos consecuencia do contacto ca cultura romana que ao principio esporadicos e que remata coa total integración na época das Guerras Cántabras (Historia do monte Medulio) Lucio, Orosio.

Fase Galaico – Romana (S.I d.c – S.III d.c):

Dase un abandono da inmensa mayoría dos poblados castrexos, polo novo sistema romano de esplotación do terreo as Villae. Nalgúns castros contruense edificacions románicas, e aínda que algún destes seguen a ser ocupados a romanización acabou con esta etapa cultural en Galicia.

Sociedade Castrexa

Era unha sociedade carente de estado, non existe una autoridade superior que coordene as accións dos distintos grupos sociais coa finalidade de manter a unidade do grupo.

Existe un certo equilibrio social entre os homes e as mulleres, pois estas posuían as terras, pero os homes poderían ter outro tipo de riquezas, como o gando.

Non así no mundo político, xa que nel toda a autoridade está nas mans dos homes. En Galiza a situación social debeu ser a seguinte: por unha parte, habería unha aristocracia ¿guerreira?, con xefes pero sen reis. A súa orixe sería claramente ¿céltica?. Dentro dela, as mulleres posuirían as terras, das que se desinteresarían os homes, consagrados á actividade militar. Por baixo desta aristocracia teríamos unha poboación moi numerosa de orixe precéltica, que podería traballar as terras desta aristocracia (aínda que esta afirmación non pode manterse con seguridade).

Representación dun guerreiro castrexoRepresentación dunha vivenda castrexa

A Economía Castrexa

A economía castrexa tiña unha base agrícola (cereais como o trigo, o millo miúdo ou paínzo, a cebada, leguminosas como as fabas e os chícharos, verzas, nabos, etc.) e gandeira-pastoril (vacas, cabalos, ovellas, cabras, porcos e aves de corral),entre os animais domesticados destacan o gando vacún, utilizado tanto para o tiro como para a obtención de leite.

As terras explotadas foron as próximas ao castro, que eran as máis doadas de traballar. posiblemente, moitos dos antecastros fosen leiras ou hortas dedicadas ás leguminosas, tamén sabemos que recollían froitos, destacando as landras do carballo.

A práctica da caza foi escasa, estando documentada a caza de porcos bravos e de cervos.

Nos castros costeiros practicaron o marisqueo (actividade característica dos castros costeiros, tendo unha grande importancia) e a pesca, tanto á beira como desde embarcacións con redes ou ganchos.

Piraugas de pesca castrexas atopadas no río Limia

Relixión ou Creenzas

O panteón relixioso era numeroso, como revelan as inscricións de época galaico-romana, e completábase con cultos ou ritos relacionados con forzas, elementos ou manifestacións da Natureza.

Descoñécense os ritos funerarios, xa que non se teñen atopado nin enterramentos nin incineracións. Coñecemos preto dun cento de nomes de deuses castrexos, pero non sabemos se son todos distintos, ou se algúns corresponden á mesma deidade.

Do que si existe certeza é de que as prácticas relixiosas eran moi frecuentes.

Tipos de Deuses (Lug, Cohvetena, Navia, Coso, Bandua, Reve, as Matres)

Posuidores da soberanía e do poder nun dobre aspecto máxico e xurídico (o creador, atribucion a Xupiter)

Guerreiros pertencentes ao culto da xerarquia militar coma o deus Coso

Deuses da fecundidade animal e humana e da riqueza, divindades acuáticas, divindades da vexetación, deus protector do gando, e unha serie de deidades de tipo funerario.

Dentro do Panteón castrexo existían unha serie de divindades que permiten establecer un paralelo entre a relixión castrexa e o folclore galego actual: son os deuses do camiño, coñecidos co nome latino de lares viales.

Son deuses de carácter funerario e están encargados de conducir as almas dos mortos ao Alén, curiosamente anse atopado en Ourense chairas (posiblemente artificiais) que poderían ser construidas polos celtas.

Altar a Bandua e Matres Ourense

A Arquitectura Castrexa

O Castro (distribucion e sistema de defensa)Estos asentamenos aparecen sempre nun lugar estratéxico cara unha situación defensiva e un control das

terras limítrofes, cumes de montañas nos interiores e penínsulas nos costeiros son os lugares onde aparecen este tipo de construcións, basicamente e un recinto amurallado con barrios de vivendas e graneiros no seu interior, na fase de desenrrolo comezanse a aparecer sistemas defensivos (murrala, foso) nestas contrucions ademais as entradas soen ser estreitas e enrevesadas(cuello de botella) con torreons a ambos lados.

Maqueta dunha vivenda castrexa

Interior dunha vivenda castrexaReconstrucion dunha vivenda Santa Tegra

Casas CastrexasPensase que no primeiro período estas casas poderían ser de palla ou outros materias vexetais perecedoiros, as construcións das que podemos ver os restos a dia de hoxe pertencen o final da fase de desenrrolo e comezos de fase Castrexo-Romana

Castro de Borneiro - Comarca de Bergantiños (interior)

Estivo habitado entre os séculos VI a.c. e o I d.c. Nel non se observaron sinais de romanización.

A súa ubicación é un tanto atípica, nunha ladeira orientada ao leste que baixa cara aun regato, a unha altura de 200 metros

Entrada o recinto e pedra formosa

Vista xeral

Castro galaico, posteriormente romanizado, tivo varias fases de ocupación

entre o S.III a.c e o S.II d.c, construcción máis notables Casa de Edrexa

(Forno), Templo do Ídolo Fálico (atopouse unha pedra grande coa fronte

traballada representando a figura dun falo personificado) , Casa do

Tesouro.

Castro de Elviña (interior)

Alxibe, aceso a croa, vista xeral

Castros de Punta de Neixón (Costa)

Os coñecidos como Castros de Punta Neixón son dous poboados contiguos (Castro Pequeno e Castro Grande) cuio período de ocupación foi desde finais da Idade do Bronce ata época tardorromana. Atópanse no concello de Boiro, nun promontorio que sobresae á ría: Punta Neixón.

Vista xeral

Castro de Baroña – Porto do Son (costa)

Asentamento está construído nunha península, situándose a súa ocupación nos séculos I a.C. e I d.C. Posuía dúas murallas, ao seu redor e consérvanse 20 vivendas circulares ou alongadas.

No istmo que une o poboado ao castro escavouse un foxo de catro metros de ancho e tres de fondo, posiblemente, a muralla arrodeaba o castro case completamente.

Nunha das casas atáronse unha lareira, un furado para un poste e varios tixolos de barro (forxa).

Castro de Viladonga - Lugo

castro galaico-romano na provincia de Lugo a unha elevación a 535 metros sobre o nivel do mar muralla principal é de perpiaños de pìzarra, que chega a unha altura de 12 a 14 metros cara ao foxo.

Posue un museo.

Vista xeral panorámica, aérea, casa con lareira e borcados atopados

O Castro de San Cibrao de Las – Ourense

Tamén coñecido como "A Ciudá” castros galaicos período de ocupación continuada desde o século II a.C. ata o século II d.C., e con posibles ocupacións esporádicas máis tardias, castro de grandes dimensións con doble muralla e foso.

Ara de Eiras dedicada a Bandua

Castro de Santa Tegra – A Garda

Situase nun lugar privilexiado do monte de Santa Tegra dende o que se divisa toda a desembocadura do río Miño e o mar. Ocupación continuada entre os S.I a.c., ata o S.I d.c.

É o máis emblemático e visitado dos castros galegos. Foi declarado Monumento Histórico Artístico Nacional no ano1931.

A Arte Castrexa

Os habitantes dos castros traballaron a pedra, a cerámica e os metais.

Utinsilios de Pedra

A pedra non a utilizaron só para construír, senón tamén para a realización de moitos obxectos de uso cotián: muíños naviformes e circulares, bebedeiros, moldes para a fundición, amarradoiros, machados, etc., ademais de usala para a plástica.

Partes duns muiños de man castrexos reusadosPedra bebedeiro Castro de Troña

Escultura CastrexaDestacan as esculturas de guerreiros que poderan ser probas dunha sociedade en continuas loitas e as cabezas que poderian servir de marcaras funerarias ou representación de divinidades. Tamén encontraronse algunhas esculturas de animais, esculturas decorativas en forma de estelas e gravados decorativos en pedra.

Escultura de guerreiros castrexos, Museo Martín Sarmiento

Algunhas esculturas decorativas encontradas en castros galegosCabeza Castro de Barán LugoTerresa de Hospitalis Montecido O CourelPes dun posible ídolo castrexo O Corgo LugoAra o deus indíxena de Navia, Castro do Picato Lugo.

Estelas Castrexas, Trisquel calado en pedra Castromao

Reconstrución dunha casa castrexa con decoración de influencia micénica según Sarmiento

Estela castrexa, Santa Tegra

Aras Funerarias con estelas castrexas

A Cerámica Castrexa

Se prestamos atención á súa cerámica, veremos que a producían en diferentes formas e tamaños, con variadas técnicas decorativas e diversos motivos que falan de pequenas producións zonais. As decoracións, a base de triangulacións, "SS" concentrados, círculos concéntricos, cordados,... Están feitas a base de incisións, estampacións e excisións ou pseudoexcisións. Ademais nos castros encontranse numerosas pezas de cerámica que proveñen de contactos comercias con outros pobos atlanticos e mediterraneos.

Reconstrucións cerámica castrexa

Cerámicas lisas. Formas "en cinco", "en ese" e "en uve".

Tipos de Cerámica

(1) ánfora grecoitálilca(2) cerámica campaniense; (3) ánfora púnica africana(4) posible askós(5) ánfora Dressel1 (6) cerámica ibérica

Decoración (exemplos encontrados no Castro de Elviña)

Cerámicas con decoración incisa Cerámicas con decoración de lúas e peiteada

Cerámicas con decoración impresa estampillada Cerámicas con decoración cepillada e con brunidos irregulares

Orfebreria castrexa

A orfebreria castreña e a mostra máis rica e chamativa de cultura castrexa, sen dúvida o ouro e o material por escelencia, diversos tipos de xoias aparecen por todos os castros galegos, torques, diademas, arracadas, brazaletes y otros obxetos de diversa índole.

Cinturón e diadema, Ribadeo

Cangas de Onis Asturias

Diademas, Tesouro de Beldoia, Galaico Romano

Castro de Elviña

Colgante tesouro de Elviña

Tesouro de Trabanca

Tesouro Castro de Recouso Marzoa Oroso Tesouro de Agolada

Tesouro Caldas de Reis

Arracada de Vilar de Santos

Torques

E a representación máis importante de orfebrería castrexa, e un coíar ríxido e redondo que esta aberto na parte inferior coma una herradura circular que nas puntas soe presentar formas ornamentos esculpidos en forma circular, estan feitos de ouro principalmente, pensase que podería ter un uso para a diferenciación social ou un uso de carácter relixioso.

Museo de Lugo

Torques tesouro de Caldas

Torque Museo da Coruña

Toque de Burela e o máis grande atopado en Galicia, pertencente o grupo astur-galaico, as súas características son varilla de sección circular, alambres enrolados nos dous tercios extremos e remates troncocónicos. O tercio central ten un bo traballo de filigrana

Torque atopado no castro de Viladonga Torque de Castro da Croa - RiotortoTorque Castro Burela

Torques encontrados nunha finca agrícola en Sarria

Toque castro de S. Lorenzo Pastor O Pino

Toque de Mondoñedo foráneo de influencia celtíbera,9 torques de prata en Galicia.

Temas actuais referentes a los castrexos

¿Era este pobo guerreiro? e dicir ¿posuían un compoñente militar?

Os castro sen dúbida posuían sistemas de defensa, pero non hai constancia de tensión bélicas entre entre

distintas poboacións castrexas, non hai constancia dunha expansión, o seu territorio esta ben definido, non se

han detectado destrucións violentas dos castros, ausencia de armas encontradas nos castros.

Por outro lados existen relatos de historiadores romanos que din que os galaicos foron somentidos Astur

Galaicas, sen embargo outros din que loitaron con os astures e o cantabros (Guerras Cantabras).

¿Teñen os castrexos influencias celta? Tema de gran polémica (a toponimia o confirma)

03/11/10 Un estudio revela que los celtas son descendientes de una tribu de pescadores españoles

http://www.20minutos.es/noticia/154284/7/

Traballo realizado por Alfonso Rios Couto

Bibliografía adxunta nun arquivo html

Fin