Tema 9 A poboación mundial - alfaes3blog.files.wordpress.com file130 Tema9 Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións u O termo poboación fai referencia aos habitantes que viven

129

Tema

9 A poboación mundial

1. As fontes demográficas e os movementos naturais da poboación

2. Os modelos demográficos

3. A distribución e a estrutura da poboación

4. Formigueiros humanos e baleiros demográficos

5. A poboación europea, española e galega

* Autoavaliación

130

9Tema

Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións

u O termo poboación fai referencia aos habitantes que viven nun continente, país, rexión, cidade ou territorio. A poboación aumenta ou diminúe cada día de forma natural, cando nacen e morren as persoas.

u Para coñecer os datos da poboación mundial, tanto o seu número, como a súa distribución e estrutura, os demógrafos (os que estudan a poboación) empregan as fontes demográfi-cas. En España empréganse:

Os censosSon un reconto da poboación onde figuran datos como a idade, sexo, estado civil, profesión, estudos realizados …

Os padróns municipais Reflicten os datos da poboación dun municipio.

Os rexistros civísServen para ter datos precisos dos nacementos, matrimonios, divorcios e defun-cións da poboación.

u A natalidade indica o número de nacidos nunha poboación. A taxa de natalidade é o nú-mero de nacidos, nun ano, en relación coa poboación total. Calcúlase mediante a seguinte fórmula e exprésase en ‰ (tantos por mil):

Taxa de natalidade =nº de nacidos x 1.000

Poboación total

u As taxas de natalidade son altas (máis do 30 ‰) nos países menos desenvolvidos, porque non se empregan métodos de control de natalidade e onde, ademais, as crenzas relixiosas e os costumes son contrarios a dito control. Nos países máis ricos estas taxas son baixas ou moi baixas (inferiores ao 20 ‰ ou 10 ‰) porque as familias deciden cando e cantos fillos desexan ter.

u A mortalidade indica o número de persoas que morren nunha poboación. A taxa de mor-talidade é o número de mortos, nun ano, en relación coa poboación total. Calcúlase coa seguinte fórmula e exprésase en ‰ (tantos por mil):

Taxa de mortalidade =nº de mortos x 1.000

Poboación total

As taxas de mortalidade son máis altas (máis do 20 ‰) nos países pobres ou en vías de desenvolvemento que nos ricos. As causas da mortalidade nos países pobres son a fame, a mala alimentación ou desnutrición, a falta de vacinas e medicinas e, en xeral, as dificulta-des económicas e o baixo nivel de vida da poboación. Nos países ricos a mortalidade débe-se, sobre todo, aos accidentes, ás enfermidades cardiovasculares e ao cancro.

u O crecemento natural ou vexetativo é a diferenza entre o número de nacementos e de-funcións. É positivo, cando nacen máis dos que morren, e negativo, cando nacen menos dos que morren.

u A esperanza de vida é a duración media que unha persoa espera vivir. Nos países máis ricos é superior aos 75 anos, pero nos pobres é inferior aos 60 e incluso aos 45 anos.

1 As fontes demográficas e os movementos naturais da poboación

131

Actividades


1 Que son os censos de poboación? Para que serven?

2 Observa o mapa da natalida-de no mundo e responde:

• Enquecontinenteseatopanos países de altas taxas de

natalidade? .........................

..........

• Enquecontinenteseatopanos países de altas taxas de

natalidade? .........................

..........

3 Se a taxa de mortalidade en Francia é de 10,1 ‰ e a de natalidade é de 8,2 ‰, como é o seu crecemento natural ou vexetativo?

oPositivo oNegativo

4 Relaciona as causas da mortalidade co tipo de país.

Afame,amalaalimentaciónoudesnutrición

Osaccidentesdetráfico 1 Rico/desenvolvido

Afaltadevacinasemedicinas

Enfermidadescardiovasculares

Gravesdificultadeseconómicas

Baixoniveldevidadapoboación 2 Pobre/subdesenvolvido

Ocancro

5 Que é a esperanza de vida? Investiga para saber cal era a esperanza de vida en Galicia no ano 2015.

• ........................................................................................................................................................

6 Observa o mapa da esperanza de vida no mundo e responde:

• En que continente están ospaísesconmenoresperanzade vida? Indica algunha ra-zóndestasituación. .........................................................................................................

• Enquecontinentesestánospaíses con maior esperanzade vida? Indica algunha ra-zóndestasituación. .........................................................................................................

Altas: > 30‰

Medias: 30‰-20‰

Baixas: < 20‰

Taxas de natalidade

A natalidade no mundo

48,94 85,6

A esperanza de vida no mundo. 2015

132

9Tema


2 Os modelos demográficos

u O modelo demográfico é o comportamento homoxéneo dunha poboación en relación coa natalidade, a mortalidade e o crecemento natural. Diferéncianse tres modelos demográficos:

Tradicional ou antigo De transición Moderno

É o característico de ...

Todas as sociedades e paí-ses anteriores ao século XIX.

Hoxe é o modelo demográ-fico de moitos países sub-desenvolvidos.

Os países máis desen-volvidos nos séculos XIX e XX.

Hoxe é o réxime demográ-fico dos países en vías de desenvolvemento.

Os países máis ricos e desenvolvidos.

Taxa de natalidade Alta, próxima ou superior ao 30 ‰.

Alta, aínda que con ten-dencia ao descenso, en-tre o 20 ‰ e o 30 ‰.

Baixa, inferior ao 15 ‰, e en moitos países infe-riores ao 9 ‰.

Taxa de mortalidade

Alta, superior ao 25 ‰. Baixa ou en descenso, polos avances técnicos e sanitarios procedentes dos países desenvolvidos.

Baixa ou moi baixa, arre-dor do 10 ‰.

Mortalidade infantil Moi alta, máis do 100 ‰. Alta, entre o 50 ‰ e o 100 ‰.

Moi baixa, sempre infe-rior ao 9 ‰.

Crecemento natural ou vexetativo

Medio, entre o 2% e o 3% anual.

Elevado, superior ao 3% anual.

Baixo ou moi baixo e in-cluso negativo.

Esperanza de vida Baixa, inferior a 60 anos, pero que en moitos países non supera os 45 anos.

Aumenta, está entre os 60 e 70 anos.

Alta, superior aos 70 anos; en algúns países supera os 80

Destaca a poboación ...

Nova, a comprendida entre os 0 e 14 anos, con máis do 40%, e a vella con me-nos do 5%.

Adulta, a comprendida entre os 15 e 65 anos.

Vella, de máis de 65 anos, supera o 12%, mentres que a poboación nova é menor ao 25%.

Países desenvolvidos

Países en transiciónao desenvolvemento

Países subdesenvolvidos

Réximes demográficos

Os modelos demográficos no mundo

133

Actividades


7 Completa estas frases:

• Omodelo ............................... éocomportamentohomoxéneodunha ............................... en

relacióncoanatalidade,a...............................eocrecemento...............................

• Diferéncianse...............................modelosdemográficos:otradicionalou...............................,

odetransicióneo...............................

8 Observa o mapa dos modelos demográficos da páxina anterior e responde:

* En que fase da gráfica situarías os seguintes países?:• España oAntigo oDetransición oModerno• México oAntigo oDetransición oModerno• Mozambique oAntigo oDetransición oModerno• Australia oAntigo oDetransición oModerno

• China oAntigo oDetransición oModerno

* En que continente predominan os países subdesenvolvidos cun modelo demográfi-co antigo?

• .................................................................................................................................................

* En que continente predominan os países en vías de desenvolvemento cun modelo demográfico de transición?

• .................................................................................................................................................

* En que continente predominan os países desenvolvidos cun modelo demográfico moderno?

• .................................................................................................................................................

9 Relaciona as características dunha poboación co modelo demográfico correspondente:

Altastaxasdenatalidade

Crecementonaturalouvexetativosuperiorao3% 1 Tradicional

Taxademortalidadeinfantilmoibaixa

Baixaesperanzadevida 2 Detransición

Altaesperanzadevida

Esperanzadevidaentreos60e70anos 3 Moderno

Crecementonaturalouvexetativonegativo

10 Responde brevemente:

• Comoéocrecementonaturalouvexetativonospaísessubdesenvolvidos?................................

........................................................................................................................................................

• Quegrupodepoboaciónpredominanospaísessubdesenvolvidos?............................................

........................................................................................................................................................

• Comosonastaxasdemortalidadeinfantilnospaísesdesenvolvidos?.........................................

........................................................................................................................................................

134

9Tema


3 A distribución e a estrutura da poboación

u A poboación mundial non está repartida de forma homoxé-nea por todo o planeta. A densidade de poboación indica a relación entre a poboación (número de habitantes) e o terri-torio que ocupa (km2).

Densidade de poboación en 2015O mundo 49,0 hab./km2 España 79,9 hab./km2

Europa 32,0 hab./km2 Galicia 93,7 hab./km2

u A composición da poboación por idade:

Poboación nova 0 a 14 anos Poboación adulta 15 a 64 anos Poboación vella máis de 65 anos

u As pirámides de idades representan, de forma gráfica, a composición da poboación se-gundo a idade e o sexo. Hai tres tipos básicos:

Expansiva Base moi ampla e cumio estreito. Característica dos países subdesenvolvidos.

Estacionaria Base máis ampla que o corpo central e o cumio non se reduce tanto como na anterior. Corresponde aos países en vías de desenvolvemento.

Decrecente Base estreita e o corpo central e cumio amplos.Corresponde aos países desenvolvidos.

0 1 2 3 4 5

>8580-8475-7970-7465-6960-6455-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2930-3425-2920-2415-1910-14

5-80-4

5 4 3 2 1 0

Pirámide expansiva

>8580-8475-7970-7465-6960-6455-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2930-3425-2920-2415-1910-14

5-80-4

5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5

Pirámide estacionaria

0 1 2 3 4 5

>8580-8475-7970-7465-6960-6455-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2930-3425-2920-2415-1910-14

5-80-4

5 4 3 2 1 0

Pirámide decrecente

u A ocupación da poboación:

Poboación activa

A que está en idade e condicións de traballar.

Poboación activa ocupada: se está traballando.

Poboación activa desocupada ou no desemprego: se está buscando traballo.

Poboación inactiva

A que non realiza actividades económi-cas remuneradas ou que non recibe un salario pola súa actividade.

Por exemplo: estudantes, amas de casa, xubila-dos, incapacitados...

u A actividade económica da poboación: a poboación activa pode traballar no:

Sector primario

O que explota os recursos da natureza: agricultura, gandaría, explotación forestal, pesca e minaría.

S. secundario O que transforma os recursos naturais en produtos elaborados: a industria e a construción.

S. terciario ou de servizos

No que se inclúen todas as actividades que proporcionan servizos: transporte, comer-cio, educación, sanidade, administración...

Densidade de poboación

Densidade pob.=Nº habitantes

extensión en km2

135

Actividades


11 Que densidade de poboación terá un terri-torio de 29.575 km2 no que vivan 2.772.533 persoas?

• ............................................................................................................................................

12 A densidade de poboación en Galicia, pre-senta importantes diferenzas. Observa o mapa e responde:

* Onde se sitúan os municipios máis den-samente poboados?

oNacosta oNointerior

* E os menos densamente poboados?

oNacosta oNointerior

* Que provincias teñen menor densidade?

oACoruña oLugo oOurense oPontevedra

* E cales son as de maior densidade?

oACoruña oLugo oOurense oPontevedra

13 Observa os tipos de pirámides de idades da páxina da páxina anterior e indica a que tipo de pirámide de idades corresponden as seguintes situacións.

* Unha poboación con alta natalidade, alta mortalidade e baixa esperanza de vida. oExpansiva oEstacionaria oDecrecente

* Unha poboación con reducida taxa de natalidade e alta esperanza de vida. oExpansiva oEstacionaria oDecrecente

* Unha poboación con alta natalidade, pero en descenso; baixa mortalidade e espe-ranza de vida en aumento.oExpansiva oEstacionaria oDecrecente

14 Nunha poboación pódense diferenciar, en función da idade, tres grupos. Completa os datos deste cadro:

Poboación nova Poboación adulta 15 a 64 anos Poboación vella

15 Relaciona as seguintes profesións co sector económico a que pertencen.

Profesión Sectoreconómico Profesión

Camareiro Perruqueiro

Pintora 1 Primario Médica

Gandeira Profesor

Mineiro2 Secundario

Agricultora

Taxista 3 Terciario Albanel

Obreirodaconstrución Mariscadora

3,5-18,418,4-30,530,5-59,659,6-165,9> 165,9

Densidade de poboación en Galicia. 2015

136

9Tema


u A poboación mundial era, no ano 2015, de 7.378.591.900 habitantes. Pero non está repar-tida de forma homoxénea por todo o planeta. Mentres que nalgúns territorios a poboación está moi concentrada en pouco espazo –os formigueiros humanos–, outros están pouco po-boados ou case baleiros –os baleiros demográficos–.

u O desigual reparto da poboación é debido a:u Factores físicos: o clima, o relevo, a vexetación, a auga, o solo... son factores que

favorecen ou dificultan o asentamento da poboación. • Asrexiónsdeclimatemperado,orelevosuavedaschairasevalesfluviais,aabun-

dancia de auga e a fertilidade dos solos son factores que atraen á poboación.• Polacontra,osclimasextremos,moifríosoumoiáridos,osaltoscumios,afalta

de auga, o exceso de vexetación, .... son factores que dificultan os asentamentos de moita poboación.

u Factores humanos: estes factores poden ser de carácter histórico, económico ou político. • Odesenvolvementoeconómicodunharexiónoupaísatraeapoboacióndoutros

países e rexións, que se despraza buscando mellorar as súas condicións de vida.• Polocontrario,asguerraseconflitossonfactoresqueprovocanodespoboamento

ou fuxida da poboación.

Formigueiros humanos Baleiros demográficos

Asia oriental e meridional Rexións polares do hemisferio norte e sur

Europa occidental As altas montañas

Outras rexións: as costas de América do norte e do sur, América central, costas do golfo de Guinea

Os desertos áridos de Australia e o Sahara. As sel-vas ecuatoriais de América do sur e de África

4 Formigueiros humanos e baleiros demográficos

< 1 hab/km2

1-10

11-50

50-100 Bos Aires

Río de XaneiroSão Paulo

Nova York

LondresParís

Moscova

Istambul

O CairoKarachi

Nova DeliTeherán

Manila

Iacarta

Osaka

Toquio

Shanghai

Seúl

CalcutaDaca

Lagos

Cidade deMéxico

Los Ángeles

> 100

Aglomeración demáis de 10 millónsde habitantes Densidade de poboación no mundo (hab/km2)

137

Actividades


16 A distribución da poboación mundial:

* Como está repartida polo planeta?

oDeformahomoxénea oDeformasimilar

oDeformaheteroxénea oRegular

* Onde se sitúan as rexións do planeta máis escasamente poboadas?

oRexiónspolares oOsdesertosáridos oAsselvasecuatoriais

oEuropaoccidental oAsiaorientalemeridional oCostasdogolfodeGuinea

* E as máis densamente poboadas?

oRexiónspolares oOsdesertosáridos oAsselvasecuatoriais


17 Indica dúas razóns para explicar a baixa densidade de Alasca.

• ........................................................................................................................................................

• ........................................................................................................................................................

18 Observa este gráfico circular e responde:

• Queporcentaxedoplanetaestádeshabitado?.........................

• Enqueporcentaxedoterritoriodoplanetaviveo70%dapo-boaciónmundial?......................................................................

19 Cita dous países do mundo que teñan unha densidade de poboación superior a 100 hab./km2.

• ........................................................................................................................................................

• ........................................................................................................................................................

20 Cita dúas rexións do mundo que teñan unha densidade de poboación inferior a 1 hab./km2.

• ........................................................................................................................................................

• ........................................................................................................................................................

21 Que é un baleiro demográfico?

• ........................................................................................................................................................

22 %

10 %68 %

30 %

70 %0 %

% territorio

% poboación

Distribución da poboación no planeta

138

9Tema


5 A poboación europea, española e galega

u Unha poboación de escasa vitalidade. Desde 1950, a poboación europea rexistra taxas de crecemento moi baixas, debido á redución da natalidade. En España e Galicia esa diminu-ción produciuse a partir de 1975, pero na actualidade as características da súas poboacións son moi similares, e responden ao modelo demográfico moderno, caracterizado por:

Reducida taxa de natalidade Taxa de mortalidade baixa Taxa de mortalidade infantilTurquía 17,0 ‰ Ucraína 16,0 ‰ Bulgaria 15,0 ‰Irlanda 15,0 ‰ Alemaña 10,7 ‰ Irlanda 4,0 ‰

España 10,0 ‰ Galicia 10,7 ‰ España 2,9 ‰

Alemaña 8,0 ‰ España 8,6 ‰ Galicia 2,1 ‰

Galicia 7,2 ‰ Irlanda 6,0 ‰ Noruega 2,0 ‰

u Débil crecemento natural ou vexetativo. En Europa o descenso da natalidade e da mor-talidade orixina un débil crecemento natural ou vexetativo da poboación. En moitos casos a natalidade é tan baixa que, aínda que a mortalidade é baixa tamén, supera á natalidade e o resultado é o descenso da poboación (crecemento natural ou vexetativo negativo).

Evolución da taxa de crecemento natural da poboación. 2000-2014

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-0,5

-0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

Unión EuropeaEspañaGalicia

u Elevada esperanza de vida e progresiva tendencia ao envellecemento. A esperanza de vida aumentou moito durante o século XX nos países europeos e as causas son moi diver-sas, pero destacan as condicións de vida e sanitarias. A poboación española e a galega están entre as que presentan maior esperanza de vida no mundo.

Países con maior esperanza de vida no mundo

Países con menor esperanza de vida no mundoHong Kong 84 anos Mozambique 50 anosXapón 83 anos R. Centroafricana 50 anosIslandia 83 anos R. D. do Congo 50 anosSuíza 83 anos Lesotho 49 anos

España 82 anos Swazilandia 49 anos

Liechtenstein 82 anos Bostwana 47 anosSingapur 82 anos Serra Leoa 46 anos

139

Actividades


22 Observa as táboas de datos das taxas de natalidade, mortalidade e mortalidade infan-til da páxina anterior e responde:

• Caléopaísconmenortaxadenatalidade?CaléadeGalicia?.....................................................

.........................................................................................................................................................

• Caléopaísconmenortaxademortalidade?ComoéadeGalicia?..............................................

.........................................................................................................................................................

• Calessonospaíseseuropeosqueteñenastaxasdemortalidadeinfantilmáisbaixas?ComoéadeGalicia?.......................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

23 Observa a gráfica da evolución da taxa de crecemento natural da poboación e responde:

• Queécrecementonaturalouvexetativo?.....................................................................................

.........................................................................................................................................................

• ComofoiataxadecrecementodeGaliciadesdeoano2000ataoano2014?.............................

.........................................................................................................................................................

• ComofoiataxadecrecementodeEspañadesdeoano2000ataoano2014?.............................

.........................................................................................................................................................

• QueteñenencomúnastaxasdecrecementovexetativodeGalicia,EspañaeaUniónEuropea?

.........................................................................................................................................................

24 Que é esperanza de vida?

• .........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

25 Indica se son verdadeiras –V– ou falsas –F– as seguintes afirmacións. Corrixe as fal-sas.

• AesperanzadevidaaumentoumoitoenEuropaduranteoséculoXX——

• Apoboacióneuropearexistrataxasdecrecementomoialtas——

• Apoboacióngalegaestáentreasquepresentamenoresperanzadevida——

• EnEspañaeGaliciaadiminucióndastaxasdenatalidadeproduciuseapartirde1990——

140

Responde a estas cuestións. Para comprobar a túa aprendizaxe, consulta a información do tema e anota o número de: Acertos Erros

9Tema

Autoavaliación A poboación mundial


1. Que son os censos de poboación? Para que serven? • .........................................................................................................................................................

2. Onde se sitúan as rexións do planeta máis escasamente poboadas? oRexiónspolares oOsdesertosáridos oAsselvasecuatoriais


3. Indica dúas razóns para explicar a baixa densidade de Alasca.• .........................................................................................................................................................

• .........................................................................................................................................................

4. Cales son provincias de Galicia con menor densidade de poboación?oACoruña oOurense oPontevedra oLugo

5. Se a taxa de mortalidade en Italia é de 10,1 ‰ e a de natalidade é de 8,2 ‰, como é o seu crecemento natural ou vexetativo?oPositivo oNegativo

6. Completa este cadro coas características do réxime demográfico tradicio-nal ou antigo.

Réxime demográfico tradicional ou antigo

Característico de... Crecemento natural ou vexetativo

Taxa de natalidade Esperanza de vida

Taxa de mortalidade Predomina a poboación...Mortalidade infantil

7. Indica a que tipo de pirámide de idades corresponden as seguintes situa-cións: • Poboaciónconaltanatalidade,altamortalidadeebaixaesperanzadevida.

oExpansiva oEstacionaria oDecrecente

• Poboaciónconreducidataxadenatalidadeealtaesperanzadevida.


• Poboaciónconaltanatalidade,peroendescenso;baixamortalidadeeesperanzadevidaenaumento.


8. Como é a taxa de natalidade de Galicia?oAlta oMedia oBaixa oMoibaixa

141

Responde a estas cuestións. Para comprobar a túa aprendizaxe, consulta a información do tema e anota o número de: Acertos Erros

9Tema

Autoavaliación A poboación mundial


1. En que continente é menor a esperanza de vida dos seus habitantes? Indica algunha razón desta situación. • .........................................................................................................................................................

2. Que densidade de poboación terá un territorio de 543 km2 no que vivan 2.987.653 persoas? Está: omoipoboado opoucopoboado

3. Se a taxa de mortalidade dun país é de 11,1 ‰ e a de natalidade é de 15,3 ‰, como é o seu crecemento natural ou vexetativo?oAlto oMedio oBaixo

4. Completa este cadro coas características do réxime demográfico moderno.Réxime demográfico moderno

Característico de... Crecemento natural ou vexetativo

Taxa de natalidade Esperanza de vida

Taxa de mortalidade Predomina a poboación...Mortalidade infantil

5. Relaciona o tipo de país co tipo de pirámide que terá a súa poboación:1 Envíasdedesenvolvemento Expansiva

2 Desenvolvido Estacionaria

3 Subdesenvolvido Decrecente

6. A que sector económico pertencen as seguintes persoas traballadoras?: •Mineira oPrimario oSecundario oTerciario•Profesor oPrimario oSecundario oTerciario•Agricultora oPrimario oSecundario oTerciario•Albanel oPrimario oSecundario oTerciario

7. Que porcentaxe do planeta está deshabitado? • .........................................................................................................................................................

8. Relaciona as causas da mortalidade co tipo de país rico ou pobre.Afame,amalaalimentaciónoudesnutrición

Osaccidentesdetráfico 1 Rico/desenvolvido

Afaltadevacinasemedicinas

Enfermidadescardiovasculares

Gravesdificultadeseconómicas

Baixoniveldevidadapoboación 2 Pobre/subdesenvolvido

Ocancro

Documents

Tema 9 A poboación mundial - alfaes3blog.files.wordpress.com file130 Tema9 Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións u O termo poboación fai referencia aos habitantes que viven