Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
FAKULTETI I MJEKSISË
PROGRAMI: MAMI
PUNIM DIPLOME
TEMA: ROLI I MAMISË TE ÇRREGULLIMET
BIPOLARE
Mentorja: Studentja:
Prof. Ass. Dr Ilirjana Raça-Bunjaku Brikenda Balaj
Gjakovë, 2020
2
DEKLARATA E KANDIDATËS
Unë Brikenda Balaj deklaroj se kjo temë e Diplomës: “Roli i mamisë te çrregullimet
bipolare”, e llojit të studimit: Rishikim i literaturës, është punimi im origjinal.
E gjithë literatura dhe burimet tjera që i kemi shfrytëzuar gjatë punimit janë të listuara
në referenca dhe plotësisht të cituara.
I gjithë punimi është punuar dhe përgatitur duke rrespektuar dhe mbështetur në
këshillat dhe rregulloren për përgatitjen e temës së diplomës të përcaktuara nga ana e
Universitetit “Fehmi Agani” Gjakovë.
3
FALENDERIMET
Falendëroj Zotin në radhë të parë për këtë rrugëtim të suksesshëm.
Një falëndërim i posaçem i shkon mentores sime Profesoreshes Ilirjana Raça -Bunjaku
për mbështetjen dhe udhëheqjen profesionale në hartimin dhe përfundimin e temës.
Falendëroj të gjithë profesorët e Universitetit “Fehmi Agani” Fakultetin e Mjekësisë
Drejtimi mami për kontributin e tyre gjatë studimeve.
Falendërimi i veçant shkon për familjen time për kujdesin dhe përkrahjen e vazhdueshme
që treguan gjithmonë ndaj meje. Pa ndihmën dhe përkrahjen e tyre, nuk mund të realizoja
synimet e mija, për të cilat jam mirënjohëse dhe falënderuese.
4
PËRMBAJTJA
DEKLARATA E KANDIDATËS ................................................................................. 2
FALENDERIMET ......................................................................................................... 3
ABSTRAKTI ................................................................................................................. 6
HYRJE ........................................................................................................................... 7
KAPITULLI I ................................................................................................................ 8
1.1. Çrregullimi bipolar ......................................................................................... 8
1.2. Llojet e çrregullimit bipolar ........................................................................... 9
1.3. Simptomat e çrregullimit bipolar .................................................................... 9
1.4. Trajtimi i çrregullimit bipolar ...................................................................... 10
KAPITULLI II ............................................................................................................ 12
2.1. Problemet mendore (çrregullimet bipolare) ..................................................... 12
2.2. Mamia dhe kujdesi mendor gjatë çrregullimeve ............................................... 12
2.3. Njoftimi spitalor ................................................................................................ 13
2.4. Përfshirja familjare në kujdes ........................................................................... 14
KAPITULLI III ............................................................................................................ 15
3.1. Vetëkujdesi ...................................................................................................... 15
3.2. Këshillimi gjenetik ............................................................................................ 15
3.3. Vlerësimet ......................................................................................................... 16
3.4. Ndergjegjësimi .................................................................................................. 17
3.5. Disa pika udhëzuese .......................................................................................... 17
3.6. Roli i mamisë ne promovimin e shëndetit ........................................................ 18
3.7. Përgjegjsitë ........................................................................................................ 19
3.8. Dimensionet e çrregullimit bipolar ................................................................... 20
KAPITULLI IV ........................................................................................................... 21
4.1. Përdorimi i ilaçeve dhe këshillimi i mamis....................................................... 21
4.2. Gjidhënia dhe trajtimi me ilaçe ........................................................................ 22
5
4.3. Përdorimi i ilaçeve në tre mujorin e parë .......................................................... 23
4.4. A është e pa planifikuar shtatzënia?................................................................. 23
4.5. Medikamentë antipsikotike ............................................................................... 24
4.6.Terapia elektrokonvulsive gjatë shtatëzanisë .................................................... 25
4.7. Kujdesi klinik ................................................................................................... 25
4.8. Psikoterapia ....................................................................................................... 27
4.9. Këshillimi i mamis ndaj pacientës .................................................................... 27
QËLLIMI I PUNIMIT DHE OBJEKTIVAT .............................................................. 29
METODOLOGJIA ...................................................................................................... 29
REZYME ..................................................................................................................... 30
REFERENCAT ............................................................................................................ 31
CV E KANDIDATES .................................................................................................. 32
Brikenda Balaj ............................................................................................................. 32
6
ABSTRAKTI
Çrregullimi bipolar quhet ndryshe sëmundje maniako-depresive është një sëmundje që
njihet prej shumë kohësh rreth 400 vjetë para Krishtit. Çrregullimi bipolar është një
çrregullim kronik me deversitet të gjërë manifestime klinike dhe prek afërsisht 1 % të
popullsisë në mbarë botën . Terma të tjera që përdoren për të janë : çrregullime afektive,
çrregullime të humorit etj .
Sëmundjet maniako-depresive përfaqësojnë një grup sëmundjesh mendore të rëndësishme,
të shpeshta dhe që zgjasin. Karakterizohen nga periudha depresioni serioz dhe të zgjatur,
që alterohen me periudha të humorit të lartë, ekspanziv ose iritues (të njohura si mani).
Përgjithësisht, ndryshimi nuk është pasojë e shkaqeve ambientale, ndryshimi i humorit
mund të jetë i menjëhershëm ,mbrenda orëve, ditëve ose graduale në një periudhë kohe prej
disa muajsh i cili shkakton anomalitë në aktivitetin, strukturën dhe biokimin e trurit.
Ndryshime të pazakonta të humorit, energjisë dhe aftësive të individit për të funksionuar në
jetën e përditshme. Çrregullimi bipolar prek pothuajse një lloj dy gjinit dhe të gjitha
moshat nga 13 deri 15 vjet ( ose më herët se 12 vjet ) deri në moshën 50 deri në 60 vjet.
Mosha mesatare e fillimit të sëmundjes është 20-30 vjet me një kulëm të dytë në moshën 40
vjet, sidomos për femrat ndërsa mosha mesatare e diagnostifikimit të sëmundjes është rreth
24-26 vjet. Në 50 vjetët e fundit çrregullimet e humorit kanë pësuar një shpeshtim duke
shkuar deri në 3%.
7
HYRJE
Ky punim diplome i hartuar dhe i sistemuar në këtë mënyrë është rezultat i një pune të gjatë
të parreshtur kërkimore dhe shkenëcore në analizimin rreth çrregullimit bipolar . Ky punim
është kryer në kuader të metodologjisë hulumtuese mbi çrregullimin bipolar, dhe pacientët
që janë prekur nga kjo sëmundje, si dhe mënyra e mbrojtjes dhe shërimit. Gjithashtu nga ky
punim mund të mësojmë edhe më shumë rreth çrregullimit bipolar dhe rolin e mamisë, të
kemi kujdes më shumë ndaj pacientëve.
Çrregullimi bipolar është sëmundje kronike, psikiatrike që mund të ketë një efekt
katastrofik te gratë gjatë lindjes dhe para lindjes. Mamitë përfshihen në përfshirjen
ndërdisiplinore dhe familjare të cilat ofrojnë shërbime të maternitetit për gratë e prekura .
8
KAPITULLI I
1.1. Çrregullimi bipolar
Çrregullimi bipolar, i njohur gjithashtu si sëmundje maniako-depresive, është një çrregullim
i trurit që shkakton ndërrime të pazakonta në humor, enërgji, nivele aktiviteti dhe aftësi për
të kryer detyrat e përditshme.
Ekzistojnë katër lloje themelore të çrregullimit bipolar; të gjitha ato përfshijnë ndryshime të
qarta në nivelin e humorit, enërgjisë dhe aktivitetit. Këto disponime variojnë nga periudha e
sjelljes të shfaqur dhe të enërgjisë (të njohur si episodet maniake) deri në përiudha shumë të
trishtueshme, pa shpresë (të njohura si episode depresive). Periudhat më pak të rënda
maniake njihen si episode hipomanike. Çrregullimi bipolar i përcaktuar nga episodet
maniake që zgjasin të paktën 7 ditë ose nga simtoma maniake aq të rënda sa përsoni ka
nevojë për kujdes të menjëhershëm në spital. Zakonisht, episodet depresive zgjasin të
paktën 2 javë.
Figura 1. Ndryshimet emocionale
9
1.2. Llojet e çrregullimit bipolar
Egzistojnë 4 lloje të çrregullimit bipolar ato janë :
Bipolar I : Kjo formë klasike e çrregullimit bipolar quhet "depresion maniak". Në bipolar I,
fazat maniake janë të qarta. Sjellja dhe ndryshimet në humor të personit janë ekstreme, dhe
sjellja e tyre shpejtë përshkallëzohet derisa të mos dalë jashtë kontrollit. Personi mund të
përfundoj në dhomën e urgjencës nëse nuk trajtohet.
Disçrregullimi bipolar II: konsiderohet më i zakonshëm se bipolari I. Ai gjithashtu përfshin
simptoma depresive, por simptomat e tij maniake janë shumë më pak të rënda dhe quhen
simptoma hipomanike. Hipomania shpesh bëhet më e keqe pa trajtim, dhe personi mund të
bëhet maniak depresiv.
Disçrregullimi Ciklothymic ( I quajtur gjithashtu ciklothymia) përfshin ndryshime në
gjendjen shpirtërore dhe ndërrime të ngjajshme me bipolarin I dhe II, por ndërrimet shpesh
janë më pak dramatike në natyrë. Një person me çrregullim ciklotimik shpesh mund të
funksionojë normalisht pa ilaçe, megjithëse mund të jetë e vështirë. Me kalimin e kohës,
ndryshimet në gjendjen shpirtërore të një përsoni mund të shëndrrohen në një diagnozë të
bipolarit I ose II.
Çrregullime të tjera specifike dhe të paspecifikuara bipolare , të ndërlidhura e të përcaktuara
nga simptoma bipolare të çrregullimeve që nuk përputhen me të tre katëgoritë e listuara më
lart.
1.3. Simptomat e çrregullimit bipolar
Për tu përcaktuar nëse bëhet fjalë për çrregullimin bipolar , duhet të egzistojnë të
paktën pesë nga keto simptoma
• Disponim depresiv të shumtën e ditës, pothuajse çdo dit
• Ndjenja e piklëlimit, boshllëkut, dëshpërimit
10
• Interesi i ndjeshëm i reduktuar dhe kenaqësi e reduktuar në pothuajse të gjitha
aktivitetet
• Humbja e peshës ose shtimi i peshës
• Zvogëlimi ose rritja e oreksit
• Pagjumësia ose gjumi i tepërt i përditshëm
• Ndjenja e pavlefshmërisë dhe mungesës së vetbesimit
• Shqetësime psikomotorike dhe jo produktive pothuajse çdo ditë
• Lodhja dhe humbja e enërgjisë
• Aftësia e zvogëluar për të menduar dhe për tu përqëndruar
• Pavendosshmëri dhe ndjenjë e fajit
• Të menduarit e vazhdueshëm për vdekjen
• Mendime përsëritëse ,vetvrasëse dhe përpjekje për vetvrasje
1.4. Trajtimi i çrregullimit bipolar
Pasi të kenë një diagnozë, mjeku juaj do të vendosë për një program trajtimi që funksionon
më mirë për ju. Trajtimi për çrregullimin bipolar mund të përfshijë:
• Mjekim
• Terapi e sjelljes
• Trajtimi i abuzimit me substancat
• Terapi elektrokonvulsive
11
• Një psikiatër i licencuar zakonisht menaxhon trajtimin tuaj. Ju gjithashtu mund të
keni një punonjës social, psikolog ose një infermier psikiatrik të përfshirë në
kujdesin tuaj.
Ilaçet që zakonisht përdoren për të trajtuar çrregullimin bipolar përfshijnë:
• Stabilizuesit e humorit
• Antipsikotikë atipike
• Ilaçet kundër depresionit
12
KAPITULLI II
2.1. Problemet mendore (çrregullimet bipolare)
• Problemet e shëndetit mendor mund të ndodhin në çdo kohë, sidomos në periudhen
e tyre më të rëndësishme siç është shtatzania .Ndër këto probleme është edhe
çrregullimi bipolar . Kjo sëmundje mendore mund të ketë ndikim shkatërrues për
gratë dhe familjarët e tyre .
• Në raste ekstreme kjo sëmundje mund të jetë kërcënuese për jetë dhe një ndër
shkaktarët kryesorë të vdekjes së nënës .
• Mamitë janë pjesë thelbësore për përkujdesjen e këtyre rrethanave . Mamitë në këto
raste kanë gjithnjë kontakt të rregullta me familjarët gjatë shtatzanisë dhe periudhen
pas lindjes. Kanë rolë shumë të rëndësishëm në identifikimin e nënave që janë në
rrezik të sëmundjes ose vuajnë nga ndonjë problem të shëndetit mendorë, duke
siguruar të marrin mbështetje ose kujdesin e nevojshëm .
• Mamitë janë kampione dhe avokatë për këto gra . Ato ndihmojn në zhvillimin e
shtigjeve lokale të kujdesit, ofrojnë trajnime , këshilla dhe mbështetje për to.
2.2. Mamia dhe kujdesi mendor gjatë çrregullimeve
Mamitë kanë një mundësi unike për të identifikuar gratë të cilat janë në rrezik ose vuajnë
nga çrregullimet mendore . Për të siguruar këto gra dhe familjet e tyre të marrin kujdesin që
u duhet. Mamitë luajnë një rolë vendimtar në përmirësimin e shëndetit mendor . Kujdesi
mendor është pjesë thelbësore e rolit të gjitha mamive ,që do të thot kujdes I mirë mendor I
nënës, kujdes i mirë për shëndetin fizik duke përmirësuar kështu rezultatet për gratë dhe
familjet e tyre . Shtatëzania, lindja dhe periudha pas lindjes janë përiudha të adoptimit,
psikologjikisht, fizikisht dhe socialisht, pasi gratë eksplorojnë rolet e tyre si nëna të reja.
Një rol kryesor i mamisë është të mbështesë dhe lehtësojë këtë tranzicion për nënat. Kur një
13
grua shtatëzënë së pari bën kontakt me shërbimet e maternitetit, pyetja e nivelit të mesëm
duhet të përgjigjet në mënyrë që të kuptojë historinë e shëndetit mendor të gruas.
Figura 2. Këshillimi me Mamitë
2.3. Njoftimi spitalor
Mamia bën njoftimin e stafit të maternitetit në lidhje me pranimin e mundshëm të ndonjë
paciente me çrregullim bipolar, të cilat kanë mar pak ose aspak kujdes nga materniteti ose
kanë pasur aftësi të dobta të vetëkujdesit.
Kur një grua e prekur nga çrregullimi bipolar është pranuar si paciente atëher mamia
informon psikiatrin përkatës për të siguruar qasje të shpejtë duke ofruar mbështetje
profesionale nga profesionistët e shëndetit mendor . Mamia ne konsultim me profesionistët
shëndetsor,monitorojn rrespektimin e ilaçeve dhe për vëzhgimin e efekteve anësore dhe
ndërveprimet e ilaçeve .
Bashkpunimi i ngushtë me profesionistët e shëndetit mendor bën që ti ndihmojnë mamive të
përshkruajn gjendjen emocionale të tyre . Me ndihmen e tyre monitorojnë rrespektimin e
ilaqeve dhe për vëzhgimin për efektët anësore dhe ndërveprimet e ilaçeve .
14
Para lindjes mamitë kryejnë pronotim,dokumentojnë diagnozen specifike, psikiatrike,
historinë e prezantimit të sëmundjes , ilaçet psikotrope të së kalueres dhe ato aktuale , doza
dhe përgjegjësitë e trajtimit . Historia familjare nëse ka sëmundje mendore . Çdo dëshmi
tjetër e vetdëmtimit sjelljëve shkatërruese ose impulsive gjithmonë bëhet regjistrimi i këtyre
fakteve .
2.4. Përfshirja familjare në kujdes
Mamitë mund të inkurajojnë përfshirjen familjare në mbështetjen e grave shtatëzëna. Për
shkak të familjes mund të ofrohet një mjedis mbështetës, për të marrë trajtimin dhe
shërbimet kur gratë janë në mënyrë akute të sëmura. Mbështesin përputhjen e ilaçeve,
ofrojnë siguri dhe inkurajim për gratë në lidhje me aftësinë e tyre për të menaxhuar
shtatëzaninë, dhe marrin pjesë në trajtime dhe aktivitete me stres të ulët. Për shkak të
sjelljeve me rrezik të lartë që shfaqën shpesh nga gratë me çrregullim bipolar, anëtarët e
familjes, përveç mirëmbajtjes së shtëpisë dhe kujdesin për individin e prekur, duhet të
bashkëveprojnë me sistemet ligjore dhe shëndetësore njëkohësisht.
Figura 3. Mbështetja e familjes
15
KAPITULLI III
3.1. Vetëkujdesi
Monitorimi dhe lehtësimi i ushqyerjes, hidratimit të grave është një praktikë thelbësore e
mamisë gjatë punës. Mamitë mund t’i sigurojnë atyre mbështetje intensive për të promovuar
vetëkujdesin e nënës. Komplikimet obstetrike tregojnë që gratë e prekura nga çrregullimi
bipolar mund të pësojnë një rritje në incidencën e komplikimeve obstetrike si
posthemorragjia dhe lindjet cezariane, megjithatë dëshmitë aktuale nuk janë përfundimtare.
Ndërhyrjet obstetrike të tilla si sipërmarrja e ofrimit të efektit dhe seksionet cezariane janë
të lidhura me episodet e rritura të sëmundjes mendore gjatë përiudhes pas lindjes, dhe
rekomandojn që nëse gratë po përballen mirë me punën, dhe atje nuk ka dëshmi e
shqetësimit të fetusit, mamitë duhet mbështesin gratë e prekura nga çrregullimi bipolar të
kenë një lindje vaginale me ndërhyrje minimale.
Disçrrregullimi bipolar është një sëmundje kronike psikiatrike kjo mund të ndikojë
seriozisht në aftësinë e një gruaje të kujdeset për vetën dhe fëmijën e saj të porsalindur.
Gjatë përiudhës pas lindjes, mamitë vazhdojnë të mbështesin dhe edukojnë anëtarët e
familjes,dhe miq të ngushtë që mund të ofrojnë mbështetje, në lidhje me atë se si të
kujdesemi më mirë për fëmijën e porsalindur dhe të mbështësin gruan gjatë tranzicionit të
saj të mëmësis.
3.2. Këshillimi gjenetik
Implikimet e nënës, fetusit dhe neonatalit gjatë terapisë standarde ,farmakologjike për
çrregullimin bipolar konsiderohet të jetë në një situatë emergjente. Ajo është thelbësore që
mamitë menjëherë t’i referohen të tilla grave , që tu bëhet vlerësimi dhe trajtimi i krizave.
Lajmërimi I ekipit shëndetësor mendor, kujdesi dhe këshillimi gjenetik me çrregullim
bipolar ku mund jetë 12 - 20% shkaktar per rrezikun e zhvillimit të çrregullimit dhe
16
rreziku mund të rritet nëse ekziston një histori atërore e çrregullimit bipolar. Fillimin e
hershëm të çrregullimit tek gratë gjithashtu mund të rrisë rrezikun për pasardhësit dhe
rekomandojnë qasje psikiatrike, dhe këshillim gjenetik në mënyrë që gratë të mos preken
dhe partnerët e tyre mund të informohen për këtë rrezik të trashëguar për fëmijët e tyre. Në
mënyrë ideale, këshillimi duhet të ndodhë para konceptimit. Sidoqoftë, pas konsultimeve
obstetrike dhe sipas kërkesës së grave shtatëzëna që preken nga çrregullimet bipolare.
3.3. Vlerësimet
Çrregullimi bipolar mund të ketë një efekt negativ mbi aftësitë e vetë-kujdesit të grave
posaçërisht higjenës,të ushqyerit,dhe modelet e gjumit si dhe mirëmbajtja e mjedisit
shtëpiak. Kontrollet e mamive vlerësojnë gjendjen fizike dhe shëndetin psikosocial përmes
vëzhgimit dhe diskutimit. Nëse dyshohet simptomatologjia bipolare ,mamitë me njohuri dhe
arsimim përkatës mund të administrojë pyetësorët e shqyrtimit fillestar për çrregullimet e
humorit.
Referimi për shëndetin mendor, ofruesit e kujdesit mund sigurojnë trajtimin farmakologjik,
rishikimin e serumit të nënave, nivelet e ilaçeve për të siguruar që nivelet të mbetën
adekuatë për këtë simptomatologji. Kontrolli mendor i nënës mund të ndihmojnë me
sigurim të specializuar të kujdesit për respektimin e anëtarëve të familjes. Sidoqoftë, për
shkak të kërkesës në rritje për shërbime të shëndetit mendor, vazhdimësia e mbështetjes për
gratë dhe familjen vazhdon të rritet. Shërbimet shëndetësore janë dhënë me përparësi në
disa raste nuk pranohet vlerësimi 15% e individëve të prekur nga çrregullimi bipolar . Disa
raste përfundojnë me vetëvrasje dhe afërsisht 30-56% e individëve të prekur tentojnë
vetëvrasje.Prandaj për shkak të rritjes së rrezikut të vetë-dëmtimit , një grua vuan nga
episodi akut i sëmundjes.
Çrregullimet e abuzimit të substancave zakonisht shoqërohen me çrregullime bipolare.
Propozojnë që mamitë të vëzhgojnë gratë për dëshmi të dehjes, halucinacioneve, dhe të
sjelljeve te ashpra. Mamitë mund të referohen që gratë shtatëzëna për amniocentezën e
fetusit për të vlerësuar teratogjenitetin e shkaktuar nga mjekimi.
17
3.4. Ndergjegjësimi
Mamitë sigurojnë që gratë shtatëzëna dhe partnerët e tyre të dijnë për mirëmbajtjen dhe
mirëqenien e tyre psikologjike. Shfaqjes së çrregullimeve të shëndetit mendor dhe qfarë të
bëni nëse shfaqën çrregullimet mendore. Referimi i grave për kujdes shtesë nëse është e
nevojshme kjo dhe mbështetja e grave për të hyrë në këtë kujdes. Mamitë duhet të jenë të
ndjeshme ndaj efektëve negative që mund të ketë shëndeti mendor i nënës mbi foshnjën
dhe partnerin . Gratë mund të kenë ndikim të vlefshëm duke nxitur mbështetje emocionale
dhe praktike nga partnerët dhe anëtarët e tjer të familjes. Mamitë duhet gjithashtu të
inkurajojn gratë të planifikojnë dhe egzekutojnë aktivitete të vetë-kujesit. Siç janë ushtrime
ditore, ushqim adekuat dhe përcaktimi I qëllimeve reale përsonale, përballimi i shtatzanisë
duke shmangur alkoolin dhe marrja e kohës për të pushuar
3.5. Disa pika udhëzuese
• Fillimi i çrregullimit bipolar mund të ndodhë para ose pas lindjes së fëmijes
• Mamia në bashkëpunim me specialistin duhet ta kenë pacientën nën vezhgim të
vazhdueshëm
• Këshillohet që të minimizohet rreziku i fetusit ndaj efektëve anësore të mjekimit
• Kujdesi afatgjatë i mamis për parandalimin e rikthimit të simptomave të çrregullimit
• Disponueshmëria gjatë punës me pacientin ndikon në shëndetin mendor të pacientës
18
3.6. Roli i mamisë ne promovimin e shëndetit
Mamitë padyshim që kanë një rolë gjithnjë e më të rëndësishëm për të përmirësuar
shëndetin e grave dhe foshnjave. Është një përiudhë emocionuese për të qënë një mami,
pamvarësisht ndërlikimeve dhe dilemave që na hasin në praktikë çdo ditë pune të jetës sonë.
Disa mund të argumentojnë pothuajse gjithçka që bën mamia ka një ndikim ose lidhje me
promovimin e shëndetit të gruas, fetusit , foshnjës dhe familjes së saj. Zbulimi për efektin e
mjedisit (në mitër dhe në përgjithësi), aftësia për të ndikuar shëndetin në afat të shkurtër dhe
të gjatë bëhet më e dukshme. Kjo përfshin faktorë mjedisorë dhe socialë dhe si profesion,
mamia përpiqët të përballojë këto çështje dhe të sigurojë një kujdes të individualizuar
bazuar në nevojat e gruas. Parimet e promovimit të shëndetit të përgjithshëm, të tilla si
modelet e kujdesit, komunikimi i mirë dhe dhënia e informacionit. Si dhe bazat e të
kuptuarit të psikologjisë, çështjetë sociale dhe kulturore, etika dhe arsimi, janë të
rëndësishme për të mbështëtur praktikën e mirë të mamisë.
Figura 3. Bashkëbisedimi
Kujdesi i mamisë ka për qëllim sigurimin e pacienteve i cili në vete përfshin :
• Parandalimin e sëmundjes
• Synon uljen e predisponimit për sëmundje
• Ndërlidhet me mbrojtjen e shëndetit
19
• Synon parandalimin e sëmundjes dhe ngritjen e mirëqënies
• Synon të bëj zgjedhjet e shëndosha dhe të sakta ndaj çrregullimeve
• Eleminimi i stresit
• Edukimi shëndetësor: ngrit vetëdijesimin mbi çështjet shëndetësore dhe faktorëve që
ndikojnë në shëndet
• Motivon njerëzit për ndryshime në mënyrën e jetës së tyre drejt shëndetit
Figura 4. Këshillimi pacientës
3.7. Përgjegjsitë
• Mamitë duhet të sigurojnë këshilla , mbështetje dhe informacion të bazuar në prova
në lidhje me menagjimin e duhur dhe referimi i grave me probleme të shëndetit
mendor dhe familjet e tyre .
• Zhvillimi dhe kordinimi i programeve trajnuese.
• Marrja pjesë në takimet para lindjes , pamvarësisht nëse ato janë të shoqërura me
obstetër
20
• Mbështetja, këshillimi ,ndihma e dhënë nga mamia për gratë me ose pa rrezik të
sëmundjeve mendore .
• Zhvillimi dhe mbajtja e mardhënies me gratë të ndjehen të sigurtë për të zbuluar
ndonjë shqetësim të shëndetit.
• Ofrimi i informacioneve dhe mbështetja dhe inkurajim të vazhdueshëm për gratë
dhe partnerët e tyre
3.8. Dimensionet e çrregullimit bipolar
Shumë variabla janë përdorur për të vlerësuar rezultatet simptomatike ,psikiatrike në
pacienët me çrregullim bipolar. Në përgjithësi, këto ndryshore mund të grupohen në 3
dimensione themelore: cilësi të përgjithshme subjektive (cilësia e jetës dhe depresioni i
vlerësuar nga pacienti), funksionimi pa aftësia dhe simptomat maniake psikotike.Tri
dimensione përbënin 69% të variancës totale në rezultatet e trajtimit të çrregullimit bipolar.
Dimensioni i funksionimit , aftësisë së kufizuar lidhet me numrin e episodeve të mëparshme
bipolare, të ardhura të ulëta dhe pa aftësi. Dimensioni i simptomave maniake psikotike
lidhet me mosrrespektimin e trajtimit dhe pajtueshmërisë . Për të ndihmuar në optimizimin e
rezultateve për pacientët me çrregullim bipolar, secila nga këto dimensione duhet të
vlerësohet dhe monitorohet.Trajtimet janë të pranueshme për pacientin, të dyja ndikojnë në
aderimin. Kur pacientët me çrregullim bipolar janë simptomatikë, simptomat depresive janë
tipike më të përhapura sesa simptomat e ngritjes së humorit. Monitorimi i pacientëve me
çrregullim bipolar, si në monitorimin e atyre me çrregullim depresiv të madh unipolar
përqëndrohet në përcjelljen e simptomave depresive të pacientëve.Një rol i kujdesit parësor
është të njohë se çfarë mund të jetë çrregullimi bipolar dhe t'i referohet shërbimeve lokale të
shëndetit mendor. Si pjesë e induksionit të roleve, një mami mund të kaloj një ditë në këto
shërbime dhe të marrin informacione që mund të ndihmojnë në të ardhmen. Në situata
urgjente është e dobishme që informacionet e tilla të jenë lehtësisht të arritshme ,ky proces
të kujdesit të përbashkët midis shërbimeve të kujdesit sekondar dhe parësor.
21
KAPITULLI IV
4.1. Përdorimi i ilaçeve dhe këshillimi i mamis
Disa ilaçe të përdorura për të trajtuar çrregullimin bipolar mbajnë rreziqe për fëmijën.Për
shembull, antikonvulsantët ,natriumi valproatë dhe karbamazepina mund të rrisin rrezikun e
defektëve të lindjes, përfshirë defektet e tubit nervor, siç janë spina bifida dhe problemet me
zhvillimin mendor të fëmijës(vështirësi në të nxënë). Litiumi mund të rrisë rrezikun e
defektëve të zemrës dhe anomalive të tjera kongjenitale tek fëmija, megjithëse këto
komplikime janë të rralla. Për disa gra, marrja e këtyre ilaçeve do të jetë mënyra e vetme
për të menaxhuar gjendjen e tyre. Në këto rrethana, mamia duhet të flasë në lidhje me
rreziqet nga marrja e ilaçeve përkundrejt rreziqeve që ju dhe fëmija juaj sëmuret nëse nuk e
merni atë. Ju mund të merni një vendim të informuar në lidhje me atë që është më e mirë
për ju. Qëndroni në trajtimin tuaj aktual përgjatë konceptimit, shtatëzanisë dhe lindjes.
Kaloni në një trajtim tjetër, ndaloni ose zvogëloni dozën e mjekimit tuaj. Mamia duhet të
shpjegojë qartë rreziqet dhe përfitimet e të gjitha opsioneve tuaja .
Figura 5. Ndërpreja e ilaçeve gjatë shtatëzanisë
22
4.2. Gjidhënia dhe trajtimi me ilaçe
Shumica e grave me një episodë pas lindjes së çrregullimit bipolar kanë nevojë për trajtimin
me ilaçe. Është e mundur të ushqeheni fëmijen me gji ndërsa jeni duke marrë disa ilaçe.
Mamia ka për detyrë të diskutojë mbi rreziqet dhe përfitimet e ilaçeve gjatë ushqyerjes me
gji. Është e mundur që ju nuk do të jeni në gjendje të ushqeheni me gji. Atëher janë disa
arsye për këtë: Ju mund të pranoheni në spital pa foshnjën tuaj. Ju mund të keni nevojë për
një ilaç i cili nuk është i sigurt në ushqyerjen me gji.
Disa gra ndihen fajtore për pamundësinë e ushqyerjes me gji, por nuk duhet të ndjeheni në
këtë mënyrë. Nëse keni një episod pas lindjes, atë nuk është faji yt. Është e rëndësishme për
fëmijën tuaj që keni trajtim që ju nevojitët në mënyrë që të merrni më të mirë.
Figura 6. Këshillimi i mamisë për gjidhënie
23
4.3. Përdorimi i ilaçeve në tre mujorin e parë
Disa gra vazhdojnë të marrin ilaçe për çrregullim bipolar dhe kanë fëmijë të shëndetshëm.
Por disa ilaçe kanë një rrezik në rritje të defektëve të lindjes në tremujorin e parë. Kjo
përfshin defekte të tilla si:
• Defektet e tubit nervor
• Defektet e zemrës
• Vonesa në zhvillim
Sidoqoftë duhet t’i peshoni këto rreziqe kundër rreziqeve të çrregullimit bipolar të
patrajtuar.
Çrregullimet e patrajtuara, për shembull është lidhur në disa studime me peshë të ulët të
lindjes, ose defekte të mundshme negative në zhvillimin e strukturave të trurit tek fëmija.
Ndryshimet e simptomave të humorit gjithashtu mund të çojnë në sjellje si këto, të cilat
mund të dëmtojnë një fëmijë.
Mjeku juaj mund të sugjerojë ndalimin e disa ilaçeve por vazhdimin e disa të tjerëve , për
disa gra rreziqet e shëndetit mendor gjatë ndalimit të një ilaçi janë më të mëdha se sa
rreziqet e mundshme (ose të panjohura). Psikiatrit me ekspërtizë në shëndetin e grave
shpesh këshillojnë vazhdimin e ilaçeve të caktuara gjatë shtatëzanisë së bashku me teste të
rregullta për të kontrolluar shëndetin e foshnjës tuaj. Por çfarëdo që të bësh mos ndalo së
marrë medikamente pa folur më parë me mjekun.
4.4. A është e pa planifikuar shtatzënia?
Nëse po dijeni që ndalimi i ilaçeve papritmas mund të bëjë më shumë dëm sesa mirë.
Marrja e shumë ilaçeve për stabilizimin e humorit mund të mbart më shumë rrezikë sesa të
merrni vetem një. Për shkak të rrezikut të rrallë për një lloj të veçantë të defektit të zemrës,
24
litiumi nuk rekomandohet ndonjëherë gjatë tre muajve të parë të shtatëzanisë, përveç nëse
përfitimet e tij tejkalojnë qartë rreziqet. Litiumi, mund të jetë një zgjedhje më e sigurt se
disa antikonvulsantë. Dhe kur litiumi vazhdon pas lindjes së fëmijës mund të ulë shkallen e
relapsit nga 50% në 10%.
Figura 7. Shtatëzania e pa planifikuar
4.5. Medikamentë antipsikotike
Ilaçet antipsikotike mund të përdoren gjatë trajtimit akut të manisë, veçanërisht për të
menaxhuar mashtrimet ose halucinacionet. Gjithashtu janë bërë trajtime standarde të linjës
së parë për depresion akut bipolar. Shembuj të antipsikotikave të reja përfshijnë:
Aripiprazole (Abilify)
Olanzapine (Zyprexa)
25
Quetiapine (Seroquel)
Rispëridone (Rispërdal)
Ziprasidone (Geodon)
Lurasidone (Latuda)
Cariprazine (Vraylar)
4.6.Terapia elektrokonvulsive gjatë shtatëzanisë
E njohur edhe si elektroshok , kjo terapi është ndër opsionet më të sigurta të trajtimit gjatë
shtatëzanisë dhe mund të ketë një efekt terapik për çrregullimet e humorit.Gjatë shtatëzanisë
kjo lloj terapie shkakton pak komplikime. Por për të zvogëluar rreziqet, mjeku juaj mund:
1. Të kontrolloj rrahjet e zemrës dhe nivelin e oksigjenit të fëmijës .
2. Sugjeroni antacidë ose vendosjen e një tubi ajror (intubacioni) për të zvogëluar
rrezikun e rregullimit të stomakut ose inflamacionit të mushkërive gjatë terapis.
3. Ju duhet të ushqeheni mirë dhe të pini shumë ujë për të parandaluar kontraktimet e
parakohëshme.
4.7. Kujdesi klinik
• Monitoroni pacientët me çrregullim bipolar, duke i kushtuar vëmendje të madhe
funksionimit dhe aftësisë së kufizuar të pacientëve, simptomave maniake ose
psikotike dhe raportimit subjektiv të simptomave depresive dhe cilësisë së jetës.
• Përdorni strategji të tilla si edukimi i pacientëve dhe diskutimet e sinqerta me
pacientë dhe familjet e tyre për të përmirësuar trajtimin.Monitoroni në mënyrë
rutinore
26
• Pacientët për sëmundshmëri mjekësore (d.m.th., gjendje kardiovaskulare,
cerebrovaskulare dhe gastrointestinale)
• Pacientët janë asimptomatikë rreth gjysma e kohës, gjatë së cilës monitorimi
zakonisht përqendrohet në efektet anësore të shfaqura nga mjekimi dhe siguron që
trajtimet janë të pranueshme për pacientin, të dyja ndikojnë në aderimin . Kur
pacientët me çrregullim bipolar janë simptomatikë dhe janë tipike më të përhapura
sesa simptomat e ngritjes së humorit. Monitorimi i pacientëve çrregullim bipolar si
në monitorimin e atyre me çrregullim depresiv të madh unipolar , përqëndrohet në
përcjelljen e simptomave depresive të pacientëve
• Pacientët maniak mund të jenë të brishtë dhe mund t'i përgjigjen me zemërim
përpjekjeve për të frenuar sjelljen e tyre të pamatur.
• Pacientët mund të acarohen dhe nuk janë në gjendje të kryejnë funksionet e tyre
normale shoqërore. Anëtarët e familjes mund të jenë ekspert të vërtetë kur bëhet
fjalë për njohjen e shenjave dhe simptomave .Kjo ekspertizë duhet të vlerësohet me
rrespekt.
• Të gjitha shqetësimet duhet të merren seriozisht. Një pjesë e planit të kujdesit të
pacientit mund të përfshijë psiko-edukimin dhe parandalimin e relapsit. Kujdesi
sekondar mund të supozojë dhe të kërkojë që kujdesi parësor të kujdeset për
shëndetin fizik të pacientit.
• Psiko-edukimi adresohet më së miri kur pacienti është i qëndrueshëm dhe njohës
dhe emocionalisht i aftë të bashkëpunojë. Pacientët mund të jenë shumë të turpëruar
për disa nga gjërat që kanë bërë gjatë manipulimit, si gjithmonë duhet të merret një
qasje e ndjeshme. Një edukim i tillë duhet të përfshijë promovim të përgjithshëm
shëndetësor dhe këshilla për të shmangur rrethanat sfiduese dhe stresuese kur është e
mundur.
• Shëndeti fizik i përsonave me sëmundje të rëndë mendore është jashtëzakonisht i
dobët.Njërëzit me çrregullim bipolar duhet të monitorohen në mënyrë proaktive.
Rishikimi vjetor duke përfshirë presionin e gjakut, nivelin e glukozës në plazmë dhe
peshën.Mbajtja e një regjistri të çështjeve për të gjithë pacientët mbrenda një
praktike do të mundësojë që kjo të jetë e mirëorganizuar.
27
4.8. Psikoterapia
Terapia mund të jetë një komponent i vlefshëm i trajtimit të çrregullimit bipolar. Ekzistojnë
disa lloje të terapisë së dobishme përfshirë psikoterapinë. Psikoterapia mund të mbahet
individualisht ose në një grup. Trajtimi psikoterapik i çrregullimit bipolar përqëndrohet në
disa aspekte të sëmundjes:
• Mbështetje
• Rritja e aftësive të jetës dhe përballimit të stresit
• Identifikimi dhe puna përmes çështjeve psikologjike që mund të kontribojnë në
simptomat bipolare
• Rritja e aftësive të jetës dhe përballimit të stresit
• Identifikimi dhe puna përmes çështjeve psikologjike që mund të kontribojnë në
simptomat bipolare
• Ndjekja e vazhdueshme me një profesionisti mjekësor është thelbësore për suksesin
e trajtimit bipolar. Kontakti i vazhdueshëm me pacientin dhe t'i mbajë ata në rrugën
e duhur dhe duke ndjekur planin e tyre të trajtimit.
4.9. Këshillimi i mamis ndaj pacientës
1. Qëndroni aktiv dhe hani mirë
2. Ushqimi i mirë dhe mbajtja e duhur mund të ndihmojë në uljen e simptomave të
çrregullimit bipolar, veçanërisht simptomave depresive.
3. Mund të përqëndroheni dhe të siguroni një rutinë e cila është e rëndësishme.
28
4. Një dietë e shëndetshme e kombinuar me stërvitje mund të ndihmojë gjithashtu në
kufizimin e shtimit të peshës, që është një efekt anësor i zakonshëm i trajtimeve
mjekësore për çrregullimin bipolar.
5. Disa trajtime gjithashtu rrisin rrezikun e zhvillimit të diabetit, ose përkeqësojnë
sëmundjen tek njerëzit që e kanë atë tashmë.
6. Mbajtja e një peshe të shëndetshme është një mënyrë e rëndësishme për të kufizuar
atë rrezik.
7. Ju duhet të bëni një kontroll të paktën një herë në vit për të monitoruar rrezikun tuaj
ndaj sëmundjeve si kardiovaskulare dhe diabet
8. Kjo do të përfshijë regjistrimin e peshës , kontrollimin e tensionit tuaj të gjakut dhe
kryerjen e ndonjë testi të duhur të gjakut.
29
QËLLIMI I PUNIMIT DHE OBJEKTIVAT
Qëllimi i punimit të kësaj teme është arsyeja se rastet me çrregullime hasen shum shpesh
dhe është pothuajse shkaktari më i shpeshtë i vetëvrasjeve tek gratë .
Ky punim ka për qëllim që pacientët me çrregullime bipolare duhet të trajtohen me kohë
dhe të aplikojnë terapin e duhur, kujdesi i mamis të jetë sa më adekuat, dhe të mundohemi
të japim sa më shumë këshilla të parandalojmë rritjen e vetëvrasjeve.
METODOLOGJIA
Për realizimin e ksaj teme është përdorur lituratur, punime shkencore , rekomandime nga
organizata botrore.
Duke përfshirë libra nga universiteti në lidhje me temen .
30
REZYME
Punimi i diplomes me titullin “Roli i mamisë te çrregullimet bipolare ” është hartuar
Në kapitullin e pare : të këtij punimi sqarojmë se qfarë është çrregullimi bipolar ,
tipet e çrregullimit bipolar, simtomat dhe trajtimi I saj.
Në kapitullin e dytë : flasim për pranimin e pacientës , hospitalizimin dhe edukimin për
vetëkujdesje.
Në kapitullin e tretë : flasim për kujdesin , përgjegjësit , keshillat dhe rolin e mamisë gjatë
trajtimit të pacientës me çrregullime bipolare .
Në kapitullin e katërt : flasim për trajtimin me ilaçe dhe format e tjera të mjekimit të
pacientëve, grave me qrregullim bipolar gjat 3 mujorit të parë dhe gjatë ushqyerjes me gji.
31
REFERENCAT
1. https://www.matërnalmentalhealth.org.uk/wp-contënt/uploads/2015/09/SMHM-
What-they-do-and-why-they-mattër.pdf
2. https://www.hse.ie/eng/services/list/4/mental-health-services/specialist-përinatal-
mental-health/mental-health-midwife-presentation.pdf
3. https://www.midwife.org.nz/wp-contënt/uploads/2019/01/JNL-35-Oct-06.pdf
4. https://www.tommys.org/pregnancy-information/planning-pregnancy/are-you-ready-
conceive/bipolar-disorder-and-planning-pregnancy
5. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/pnp.89
6. https://www.ncmh.info/wp-contënt/uploads/2016/12/Bipolar-Pregnancy-English-
2017-WEB.pdf
7. https://www.nursinginpractice.com/mental-health/caring-përson-bipolar-disorder
8. https://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-disorder-women#1
9. https://epdf.pub/health-promotion-in-midwifery-principles-and-practice-hodder-
arnold-publication.html
10. https://www.healthyplace.com/bipolar-disorder/bipolar-treatment/bipolar-treatment-
treatment-of-bipolar-disorder
11. https://www.nhs.uk/conditions/bipolar-disorder/living-with/
12. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml
https://www.maternalmentalhealth.org.uk/wp-content/uploads/2015/09/SMHM-What-they-do-and-why-they-matter.pdfhttps://www.maternalmentalhealth.org.uk/wp-content/uploads/2015/09/SMHM-What-they-do-and-why-they-matter.pdfhttps://www.hse.ie/eng/services/list/4/mental-health-services/specialist-perinatal-mental-health/mental-health-midwife-presentation.pdfhttps://www.hse.ie/eng/services/list/4/mental-health-services/specialist-perinatal-mental-health/mental-health-midwife-presentation.pdfhttps://www.midwife.org.nz/wp-content/uploads/2019/01/JNL-35-Oct-06.pdfhttps://www.tommys.org/pregnancy-information/planning-pregnancy/are-you-ready-conceive/bipolar-disorder-and-planning-pregnancyhttps://www.tommys.org/pregnancy-information/planning-pregnancy/are-you-ready-conceive/bipolar-disorder-and-planning-pregnancyhttps://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/pnp.89https://www.ncmh.info/wp-content/uploads/2016/12/Bipolar-Pregnancy-English-2017-WEB.pdfhttps://www.ncmh.info/wp-content/uploads/2016/12/Bipolar-Pregnancy-English-2017-WEB.pdfhttps://www.nursinginpractice.com/mental-health/caring-person-bipolar-disorderhttps://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/bipolar-disorder-women#1https://epdf.pub/health-promotion-in-midwifery-principles-and-practice-hodder-arnold-publication.htmlhttps://epdf.pub/health-promotion-in-midwifery-principles-and-practice-hodder-arnold-publication.htmlhttps://www.healthyplace.com/bipolar-disorder/bipolar-treatment/bipolar-treatment-treatment-of-bipolar-disorderhttps://www.healthyplace.com/bipolar-disorder/bipolar-treatment/bipolar-treatment-treatment-of-bipolar-disorderhttps://www.nhs.uk/conditions/bipolar-disorder/living-with/https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder/index.shtml
32
CV E KANDIDATES
Brikenda Balaj
E lindur me 20/06/1997 në Gjakovë ndërsa jeton në Jahoc në komunën e Gjakovës.
Shkollën fillore dhe të mesme të ultë e kreu në Gjakovë në Sh.F.M.U. “Mazllum
Këpuska ” në vitin 2012. , kurse shkollën e mesme të lartë e kreu nëSh.M.L.M.”Hysni
Zajmi” në Gjakovë në vitin 2015 ku edhe u diplomua si ''Asistente e Infermierisë së
përgjithshme''. Studimet universitare i filloi në vitin 2016 ku u regjistrua në
Universitetin e Gjakovës “Fehmi Agani” gjegjësisht në Fakultetin e Mjekësisë
drejtimi Mami .