Temat që do trajtojmë

• Kristalet

• Mineralet

• Shkëmbinjtë

• Hartat gjeologjike

• Mineralizimi i ujit

• Qëndrueshmëria e pjerrësive

• Vetitë fizike

• Ujërat me/pa presion

• Rezistenca në prerje

Kolokium

Detyra

Provim

x2

Kristalet dhe simetria e tyre

Në perceptimin gjuhësor të përditshëm, një

mineral mund të konceptohet vetëm si një

mineral i dobishëm ndërkohe që pjesa tjetër e

shkëmbit nga del minerali mund të

konsiderohet si 'mbetje', apo thjesht

'shkëmb'. Në fakt çdo shkëmb përbehet nga

një bashkësi mineralesh të caktuara, jo

detyrimisht të shfrytëzueshme nga

pikëpamja ekonomike/industriale.

Kristalet dhe simetria e tyre

Lëndët në gjendje të ngurtë në natyrë takohen në trajtë:

• Kristalore (lidhja e atomeve bëhet sipas një strukture të caktuar)

• Amorfe (lidhja e atomeve në mënyrë të rastësishme)

Lëndët amorfe, nën efektin transformues të presionit dhe temperaturave të larta në brendësi të kores së Tokës, gradualisht kthehen në lëndë kristalore dhe e ruajnë këtë gjendje pasi ajo është më e qëndrueshme.

Kristalet dhe simetria e tyre Një kampion minerali mund të përbëjë një objekt estetikisht tërheqës në ato raste të rralla kur formon një kristal të vetëm apo bashkësi kristalesh. Kriteri i nevojshëm është që minerali të mund të rritet në kushte të lira në solucionin përkatës, i pakufizuar nga materie solide përreth, apo i kushtëzuar nga mungesa e lëndës së nevojshme për rritjen e tij. Në një ambient të tillë mund të formohet një strukturë gjeometrike faqesh dhe këndesh ndërmjet tyre, e cila pasqyron strukturën atomike në nivel makroskopik.

Kristalet dhe simetria e tyre

Kristalet : janë trupa të ngurtë homogjenë, të formuar në kushte natyrore ose artificiale, të kufizuar nga faqe të sheshta, njësia bazë e të cilave përfaqësohet nga një rrjetë hapësinore.

Kristalet dhe simetria e tyre Në pjesën më të madhe të mineraleve, kushtet lokale i kanë kufizuar apo penguar disa nga faqet për t’u zhvilluar në mënyrë të lirë. Në këto raste struktura gjeometrike mikroskopike e vendosjes së atomeve është gjithsesi e njëjta (pra nuk janë amorfe), por kjo rregullsi nuk pasqyrohet në nivel makroskopik. Në këto raste minerali është kristalin, edhe pse jo kristal.

Kristalet dhe simetria e tyre

Kristal Haliti (NaCl) Mineral kristalin Haliti (NaCl)

Rrjeta hapësinore Njësia më e vogël e kristalit e cila përsëritet nga lidhja ndëratomike për të formuar kristalin.

Rrjeta Hapësinore

Dy mënyra paraqitjeje të rrjetës hapësinore

Elementët e simetrisë

• Qendra e simetrisë (c)

Një pikë e përfytyruar në brendësi të kristalit, e tillë që çdo drejtëz që kalon nëpër të pret nga të dyja anët dhe në distanca të barabarta pikat simetrike të figurës.

• Qendra e simetrisë shfaqet vetëm një herë ose mungon.

• Ajo përputhet me qendrën e gravitetit

Elementët e simetrisë

• Boshtet e simetrisë (L)

Një drejtëz e përfytyruar që kalon në brendësi të kristalit, e tillë që nga rrotullimi rreth saj me të njëjtin kënd, kristali merr pozicionin e mëparshëm.

• Për një rrotullim me 360˚, e njëjta pamje mund të përsëritet 2, 3, 4 ose 6 herë.

• Numri që tregon sa herë përsëritet i njëjti pozicion pas rrotullimit me 360˚ quhet rendi i boshtit të simetrisë

Elementët e simetrisë

• Planet e simetrisë (P)

Një plan i përfytyruar që e ndan kristalin në dy pjesë të barabarta të cilat janë pasqyrim i njëra-tjetrës

Klasifikimi i kristaleve

• Nga kombinimi i elementëve të simetrisë krijohen 32 lloje simetrish.

• Llojet e simetrisë që kanë një ose disa elementë simetrie të njëjta dhe një numër të barabartë drejtimesh unike, bashkohen në grupe që quhen singoni.

• Drejtim unik quhet ai bosht simetrie i cili shfaqet vetëm një herë (nuk përsëritet) tek kristali.

Klasifikimi i kristaleve

Gjithsej 7 singoni

Singonia Kategoria Drejtime unike

Trikline e ulët Të gjitha drejtimet janë unike

Monokline e ulët Disa drejtime janë unike

Rombike e ulët Tre drejtime unike

Trigonale e mesme 1 drejtim unik ≡ L3

Tetragonale e mesme 1 drejtim unik ≡ L4

Hekzagonale e mesme 1 drejtim unik ≡ L6

Kubike e lartë S’ka drejtime unike

Format e thjeshta

• Ekzistojnë gjithsej 47 forma të thjeshta gjeometrike (rrjeta hapësinore të vendosjes së atomeve të kristalit) të cilat ndahen sipas 7 llojeve të singonive të sipërpërmendura.

• Kombinimi i llojeve të simetrive nëpër singoni nuk mjafton për klasifikimin e plotë të kristaleve. Format e tyre gjeometrike duhet të konsiderohen gjithashtu.

Kategoria e Ulët

a) Monoedri

b) Pinakoida

c) Diedri

ç) Prizmi rombik

d) Tetraedri rombik

e) Piramida Rombike

f) Bi-piramida

Kategoria e Mesme

Prizmat

Tri gonal - ditrigonal

Tetra gonal - ditetragonal

Hekza gonal - dihekzagonal

Kategoria e Mesme

Piramidat

Tri gonale - ditrigonale

Tetra gonale - ditetragonale

Hekza gonale - dihekzagonale

Kategoria e Mesme

Bi-Piramidat

Tri gonale - ditrigonale

Tetra gonale - ditetragonale

Hekza gonale - dihekzagonale

Kategoria e Mesme

Romboedri

Tetraedri tetragonal

Kategoria e Mesme

Trapezoedrat

Tri gonal

Tetra gonal

Hekza gonal

Kategoria e Mesme

Skalenoedrat Tri gonal

Tetra gonal

Kategoria e Lartë

Hekzaedri

Tetra hekzaedri

Tetraedri kubik

Kategoria e Lartë

Trigon – tri tetraeder

Tetragon – tri tetraeder

Pentagon – tri tetraeder

Kategoria e Lartë

Hekza tetraedri

Oktaedri

Kategoria e Lartë

Trigon – tri oktaeder

Tetragon – tri oktaeder

Pentagon – tri oktaeder

Kategoria e Lartë

Hekza oktaeder

Kategoria e Lartë

Rombo dodekaeder

Pentagon dodekaeder

Di dodekaeder

Kategoria Singonia Format e thjeshta Elementët e simetrisë

E u

lët

Trikline 1.Monoedër

2.Pinakoidë

(-)

C

Monokline

3.Diedër

4. Prizëm rombik

L2 ose 3L23PC

Rombike

5. Tetraedër rombik

6. Piramidë rombike

7.Bipiramidë rombike

3L2

L22P

3L23PC

E m

esm

e

Tri

gonal

e

8.Prizëm trigonal

9.Prizëm ditrigonal

10.Piramidë trigonale

11.Piramidë ditrigonale

l2.Bipiramidë trigonale

13.Bipiramidë ditrigonale

14 Romboeder

15.Trapezoedër trigonal

16.Skalenoedër trigonal

L33L24P

L33L24P

L33P

L33P

L33L2 4P

L33L2 4P

L33L23PC

L3 3L2

L33L23PC

Tet

ragonal

e

17. Prizëm tetragonal

18. Prizëm ditregonal

19. Piramidë tetragonale

20. Piramidë ditetragonale

21 Bipiramidë teragonale

22.Bipiramidë ditetragonale

23.Tetraedër tetragonal

24.Trapezoedër tetragonal

25.Skalenoedër tetragonal

L44L25PC

L44L25PC

L44P

L44P

L44L25PC

L44L25PC

Li42L22P

L44L2

Li42L22P

Heg

zagonal

e 26. Prizëm hegzagonal

27.Prizëm dihekzagonal

28.Prizëm egzagonal

29.Piramide diliegzagonale

30.Bipiramidë hekzagonale

31.Bipiramidë dihekzagonale

32.Trapezoedër hegzagonale

L66L27PC

L66L27PC

L66P

L66P

L66L27PC

L66L27PC

L66L2

E l

artë

K

ubik

e

33.Tetraedër kubik

34.Trigontritetraedër

35.Tetragontritetraedër

36.Pentagontritetraedër

37.Hekzatetraedër

38.Oktaedër

39.Trigontrioktaedër

40.Tetragontrioktaedër

41.Pentagontrioktaedër

42.Hekzaoktaedër

43.Pentagondodekaedër

44.Rombododekaedër

45.Didodekaedër

46. Hekzaedër (kub)

47.Tetrahekzaedër

4L33L26P

4L33L26P

4L33L26P

4L33L2

4L33L26P

3L44L36L29PC

3L44L36L29PC

3L44L36L29PC

3L44L36L2

3L44L36L29PC

3L44L36L2

3L44L36L29PC

3L43L23PC

3L44L36L29PC

3L44L36L29PC

Flluskat e sapunit

Kristalet e Halitit (NaCl)

Kristalet e Halitit (NaCl)

Jackson Pollock

Natyra

• Strukturë karboni, takohet në dy forma:

POLIMORFIZMI

Grafiti (C)

( Singoni Hekzagonale)

Diamanti (C)

(Singoni Kubike)

Grafini

Grafini