Temë diplome: Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri. Rasti i investimeve te Huaja Italiane

Universiteti i TiranësUniversiteti i Tiranës

Fakulteti i EkonomisëFakulteti i Ekonomisë

Departamenti i EkonomiksitDepartamenti i Ekonomiksit

Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri

Rasti i Investimeve Italiane

Udhëhoqi: Punoi:

Doc. Dr. Ditjona KULE Emanuela CANI

Tiranë, 2015


Rasti i investimeve Italiane

Emanuela Cani

Familjes sime, që ishte gjithmonë pranë meje duke më mbështetur në çdo hap të këtij rrugëtimi dhe në veçanti Babait tim, shpresoj që të jesh krenar

për mua kudo që të ndodhesh.

2



Emanuela Cani

Shkurtimet e përdorura:

AIDA – Agjensia Shqiptare e Zhvillimit të Investimeve

BB – Banka Botërore

BE – Bashkimi Europian

EBRD – European Bank for Reconstruction and Development

FMN – Fondi Monetar Ndërkombëtar

IHD – Investimet e Huaja Direkte

INSTAT – Instituti i Statistikave

OECD – Organisation for Economic Co-Operation and Development

UNCTAD – United Nations Conference on Trade and Development

3



Emanuela Cani

Përmbajtja:Hyrja.................................................................................................................................................................5

Kapitulli I...........................................................................................................................................................6

1. Përkufizim i IHD-ve...................................................................................................................................6

2. Klasifikimi i IHD-ve....................................................................................................................................7

3. Përse është e nevojshme matja e IHD-ve.................................................................................................8

Kapitulli II..........................................................................................................................................................9

1. Karakteristikat e përgjithshme të Shqipërisë dhe lidhja e tyre me IHD:..................................................9

1.1. Investimet dhe kilma e biznesit.......................................................................................................11

1.2. Treguesit kryesorë ekonomik...........................................................................................................15

1.3. Sektorët për investimet potenciale..................................................................................................16

2. Origjina e Investimeve të Huaja Direkte.................................................................................................23

Kapitulli III.......................................................................................................................................................24

1. Investimet Italiane në Shqipëri...............................................................................................................24

2. Përse investitorët Italianë zgjedhin Shqipërinë?.....................................................................................27

3. Struktura e invesimeve italiane në Shqipëri...........................................................................................28

Kapitulli IV......................................................................................................................................................31

1. Konkluzione............................................................................................................................................31

2. Rekomandime.........................................................................................................................................32

Bibliografia.....................................................................................................................................................33

4



Emanuela Cani

Hyrja

Fluksi i investimeve të huaja direkte (IHD) është një faktor shumë i rëndësishëm për rritjen

ekonomike, veçanërisht në ekonomitë e vogla dhe të pazhvilluara. Ato janë një burim shumë i

rëndësishëm i të ardhurave, punësimit, zhvillimit teknologjik dhe modenizimit. IHD-t në Shqipëri

janë rritur në mënyrë të ndjeshme në tëtë vitet e fundit me një ritëm më shumë se 3,5 herë dhe në

2013 arritën një nivel historik prej 923 milionë eurosh.

Qëllimi i këtij punimi është analiza teorike e Investimeve të Huaja Direkte si dhe pasqyrimi praktik

i rastit të Shqipërisë. Analiza e situatës aktuale të IHD-ve, karakteristikave të Shqipërisë që e bejnë

një vend të synueshëm për tu investuar dhe analizimi më specifik i marrdhënieve me Italinë si një

nga vendet më të rëndësishme investuese në Shqipëri.

Punimi është i ndarë në tre pjesë kryesore në të cilat trajtohet përkatësisht: në pjësën e parë një

vështrim teorik mbi IHD-t, klasifikimin dhe rëndësinë e matjes së tyre. Në pjësën e dytë jam

fokusuar në karakteristikat e Shqipërisë si një vend potencial për të investuar, klimën e biznesit,

ecurinë e treguesve kryesorë, sektorët ku mund të investohet dhe ecurinë e IHD-ve sipas vendeve të

origjinës. Në pjesën e tretë jam përqëndruar në rastin e investimeve Italiane, pse zgjedhin

Shqipërinë dhe si është struktura e këtyre investimeve.

Metodologjia e ndjekur është kryesisht kërkimi cilësor i materialeve dhe rishikimi i literaturës që

fokusohet në analizimin e IHD-ve dhe karakteristikave të tyre. Të dhënat mbi flukset dhe stoqet e

IHD-ve janë marrë nga botime të ndryshme të OECD-së dhe UNCTAD-it. Ndërsa të dhënat lidhur

me Shqipërinë janë marrë nga Banka e Shqipërisë, Ministria e Financave, INSTAT dhe AIDA. Të

dhënat për Italinë janë marrë nga Ambasada Italiane në Shqipëri dhe Ministria e Jashtme dhe e

Bashkëpunimit Ndërkombëtar.

5



Emanuela Cani

Kapitulli I

1. Përkufizim i IHD-ve

Investimet e Huaja Direkte (IHD) sipas OECD (2008) përkufizohet si një kategori e investimeve

ndërkufitar të bërë nga një banor i një ekonomie (investuesi direkt) me qëllim krijimin e një

ndërmarrje me interes të qëndrueshëm (ndërmarrje e investimit direkt) që është vendosur në një

ekonomi tjetër nga ajo e investitori direkt. Motivimi i investitorit direkt është një marrëdhënie

afatgjatë strategjike me ndërmarrjen investimit direkt për të siguruar një shkallë të

konsiderueshme të ndikimit nga investitori direkt në menaxhimin e ndërmarrjes investimit direkt.

"Interesi i qëndrueshme" vërtetohet kur investitori direkt zotëron të paktën 10% të fuqisë votuese të

ndërmarrjes investimit direkt. Investimet direkte mund të lejojë investitorin direkt të fitojë qasje në

ekonominë e ndërmarrjes investim direkt që përndryshe nuk do të ishte në gjendje të bënte.

Objektivat e investimeve direkte janë të ndryshme nga ato të investimeve të portofolit, ku

investitorët në përgjithësi nuk presin të kenë ndikim në menaxhimin e ndërmarrjes. (OECD, 2008)

IHD përcaktohen edhe si një zhvillim i tregjeve financiare në një kuadër më të integruar në nivel

global si rezultat i rritjes së liberalizimit të kontrolleve të këmbimit dhe hyrjes në treg. Ky integrim,

i përshpejtuar nga konkurrenca në rritje midis pjesëmarrësve të tregut, ka çuar në futjen e

instrumenteve të reja financiare me qasje të gjerë në treg dhe uljen e kostove të transaksioneve,

duke tërhequr investitorët e shumë kombësive dhe vendeve. Zgjerimi i flukseve ndërkufitare

financiare është përshpejtuar edhe më tej nga risitë teknologjike në fushën e komunikimit dhe

përpunimit të të dhënave.

Në legjislacionin shqiptar dhe në veçanti në “Ligjin për Investimet e Huaja” Nr. 7764 datë 02. 11.

1993, thuhet: “ Të huajt kanë të drejtë të angazhohen në aktivitetet ekonomike pa nevojën e një

autorizimi apo leje të mundshme. Investitorët e huaj trajtohen në mënyrë jo më pak të favorshme se

sa shtetasit shqiptar, përveç rasteve të përfshirjes në posedimin e tokës, rast i cili trajtohet nga një

ligj i veçantë. Legjislacioni shqiptar parashikon që në çdo kohë apo rast investimet e huaja do të

trajtohen në mënyrë të barabartë dhe të ndershme dhe do të gëzojnë mbrojtje dhe siguri të plotë.”

Manuali i Bilancit të pagesave të Fondi Monetar Ndërkombëtar (në botimin e tij te pestë) përcakton

si investitor direkt pronarin i cili zotëron të paktën 10% të kapitalit aksionar të një

ndërmarrjeje. Kjo përqindje sherben si kufi ndarjeje midis investimit direkt dhe investimit të

portofolit si pjesëmarrje në aksione. Kjo do të thotë që kur një jorezident, i cili nuk ka pjesëmarrje

6



Emanuela Cani

të mëparshme në kapitalin e një ndërmarrjeje rezidente, blen 10% ose më shumë aksione të kësaj

ndërmarrjeje, çmimi i aksioneve të siguruara duhet të regjistrohet si investim direkt. Që nga ky

moment transaksionet e mëvonshme të kapitalit midis investitorit dhe ndërmarrjes do të

konsiderohen si investim direkt.

Një përkufizim tjetër në lidhje me IHD-të i dhënë nga FMN është: “Investimet e huaja direkte janë

angazhimet e kapitalit na një person fizik ose juridik me qëllim përfitimin e një interesi të

qëndrueshëm ose marrjen e kontrollit të një kompanie osë ndërrmarjeje që vepron jashtë vendit.

Sipas këtij përkufizimi Investimet e huaja mund të marrin tre forma kryesore: blerja e të paktën

10% të aksioneve të një shoqërie që operon në një vend të huaj; krijimi i një kompanie jashtë

territorit kombëtar dhe riinvestimi i fitimeve të realizuara nga një kompani me bazë jashtë vendit.

(IMF, 2011)

2. Klasifikimi i IHD-ve

Një ndarje e rëndësishme e IHD-ve është ajo e IHD-ve hyrëse dhe dalëse.

Sipas Bankës Botërore (BB) IHD neto hyrëse janë vlera e investimeve të bëra nga investitorë jo

banues në ekonominë e raportuar. Ndërsa IHD neto dalëse janë vlera e investimeve të bëra nga

investitorët e ekonomisë së raportuar në vende të tjera.

Investimet direkte hyrëse quhen gjithashtu investime direkte në ekonominë e raportuar dhe përfshin

të gjithë detyrimet dhe aktivet e transferuara ndërmjet ndërmarrjeve investim direkt në ekonominë e

raportuar dhe investitorëve të tyre. Gjithashtu përfshin transferimin e të gjithë detyrimeve dhe

aktiveve ndërmjet ndërmarrjes residente dhe atyre jo residente, nëse ndërmarrja mëmë nuk ndodhet

në ekonominë e raportuar.

Investimet direkte dalëse që emërtohen ndryshe investimet direkte jashtë vendit përfshijnë të gjitha

detyrimet dhe aktivet e transferuar nga investitorët direkt në ekonominë e raportuar në ndërmarrjet e

tyre investim direkt. Gjithashtu mbulon transfertat e aktiveve dhe detyrimeve ndërmjet ndërmarrjes

vendase dhe filialeve të saj jashtë vendit, nëse ndërmarrja mëmë ndodhet në ekonominë e raportuar.

(BB, 2015)

Një tjetër klasifikimi i investimeve është ai nga vendi partner dhe sektori i industrisë që janë

dy dimensionet e mëdha të kërkuara për të dhënë më shumë detaje në lidhje me IHD-t.

7



Emanuela Cani

Vendi partner

Sipas statistikave standarte, IHD janë klasifikuar nga vendi partner, që tregon burimin e

menjëhershëm të fondeve, por nuk mund të tregojnë vendin e investitorit i cili kontrollon

investimet. Për të treguar këtë të fundit, vendet mund të përpilojnë një seri shtesë të pozicionit të

investimeve të brendshme nga vendi përfundimtar i investuar. Këto statistika tregojnë se vendi i

investitorit direkt i cili në fund të fundit kontrollon investimet dhe, në këtë mënyrë, mbart rrezikun

dhe korr shpërblimet e investimit.

Investitori i fundit është identifikuar nga procedimin deri në zinxhirin e pronësisë së investitorit

direkt, kur ndërmarrja ka arritur pikën që nuk kontrollohet nga një njësi ekonomike tjetër (që është

më shumë se 50 % e fuqisë votuese, pra, nuk është në pronësi të një njësie ekonomike tjetër). Në

qoftë se nuk ka asnjë ndërmarrje që kontrollon investitorin e drejtpërdrejtë, atëherë investitori i

drejtpërdrejtë është investitori i fundit.

Sektori i industrisë

Rekomandimi është që të sigurohen të dhënat e IHD-ve të brendshme dhe të jashtme në bazë të

aktivitetit ekonomik të si për filialin ashtu dhe për kompaninë mëmë. Megjithatë, nëse kjo nuk është

e realizueshme, është e rekomandueshme që të përpilojë të dhënat në bazë të veprimtarisë së degës,

për të dy investimet e jashtëm dhe të brendshëm. (OECD, Foreign direct investment statistics,

Explanatory notes, 2008)

3. Përse është e nevojshme matja e IHD-veIHD janë rritur me një normë jashtëzakonshme që nga fillimi i viteve 1980 dhe për këtë tregu

botëror është bërë më konkurrues. Vendet në zhvillim janë bërë destinacione tërheqëse për

investime pasi i ofrojnë investitorëve një shumëllojshmëri asetesh të krijuara. IHD janë një drejtues

i rëndësishëm i rritjes ekonomike dhe prosperitetit. Kjo ndihmon në krijimin e vende të rejat të

punës, lehtëson transferimin e teknologjisë, dhe është një burim i rëndësishëm kapitali për vendet në

zhvillim. Qeveritë në pjesën më të madhe të kohës i shohin IHD si pozitive, edhe pse ata janë të

vetëdijshme për disavantazhet e tyre. Shumica e vendeve kanë krijuar agjensi për të promovuar dhe

lehtësuar IHD. Duke pasur parasysh se IHD përfshijnë kompanit të huaja, ambasadat luajnë një rol

të rëndësishëm në detyrën e nxitjes së investimeve. (UNCTAD, 2011)

8



Emanuela Cani

IHD janë një burim i rëndësishëm i financimit të jashtëm privat për vendet në zhvillim. Ato janë të

ndryshme nga llojet e tjera të flukseve të kapitalit të jashtëm privat që janë motivuar kryesisht nga

perspektivat afatgjata të investitorëve për të bërë fitime në aktivitet prodhuese që ata kontrollojnë

drejtpërdrejt. Kreditimet e huaja bankare dhe investimet e portofolit, në të kundërt, nuk janë

investuar në aktivite të kontrolluara nga bankat apo investitorët e portofolit, të cilat janë të motivuar

shpesh nga konsideratat e fitimit afatshkurtër që mund të ndikohet nga një sërë faktorësh (për

shembull: normat e interesit). (Mallampally & Sauvant P., 1999)

Kapitulli II

1. Karakteristikat e përgjithshme të Shqipërisë dhe lidhja e tyre me IHD:

1. Qëndër tregtare potenciale botërore

E pozicionuar strategjikisht duke pasur hyrje në tregjet Evropiane dhe Ballkanike

E pozicionuar në qendër të udhëkryqeve natyrore të shumicës së korridoreve në

Evropë

Portat hyrëse përfaqësohen nga katër portet: Durrës, Vlorë, Shëngjin dhe Sarandë

2. E orientuar nga tregu

Ekonomia shqiptare është plotësisht e hapur dhe e karakterizuar nga liberalizimi i

plotë i tregut

Një ndër ekonomitë më elastike të Evropës jug-lindore

E vetmja ekonomi në rajon që nuk ra në një periudhë reçensioni

3. Miqësore me ambjentin me kosto të përshtatshme

Përfitimet tatimore dhe stimuj në investimet në sektorët strategjikë

Sistem online për paraqitjen dhe pagesat e taksave

Kuadri ligjor i biznesit shqiptar është në përputhje me legjislacionin e BE-së

4. Modeli ONE-STOP-SHOP

Licensimi të shpejtë dhe transparente të biznesit, nga Qendra Kombëtare të

Licencimit

Regjistrimi i biznesit të ri bëhet 24 orë pa kosto.

5. Një shumëllojshmëri zgjedhjesh për investimet

Mundësi të dobishme të investimeve në partneritetin publik - privat

9



Emanuela Cani

Mundësitë të dobishme të investimeve në zonat me stabilitet dhe qëndrueshmëri në

sektorët në rritje:

Energji e ripërtëritshme

Industria e minierave

Turizëm

Agrobiznes

Transport dhe Logjistikë

Manifakturë

Shërbimet në Teknologjinë e Informacionit dhe të Komunikimit

6. Korniza ligjore e IHD-ve

Nuk është i nevojshëm një autorizim paraprak nga ana e qeverisë dhe të gjithë

sektorët janë të hapura për investitorët e huaj

Nuk ka kufizime ose shtrëngime për kompanitë e huaja

Nuk ka kufizim në pjesën e përqindjes së pjesëmarrjes së huaj në kompanitë - 100%

pronësi e huaj është e mundur

Mbrojtje e veçantë për investitorët e huaj nga shteti shqiptar në konfliktin juridiko-

civil me privatë palë e tretë

Investitorët e huaj kanë të drejtë të dërgojnë në vendin amë të gjitha fondet dhe

kontributet e investimeve të tyre. Ka mungesë të kontrolleve të këmbimit valutor.

7. Forcë punëtore e kualifikuar dhe shumë kreative

Aftësi në gjuhë të huaja. (Anglishtja, italishtja dhe greqishtja fliten gjerësisht.

Frëngjishtja dhe gjermanishtja janë përfshirë në sistemin arsimor.)

57% e popullatës është nën moshën 35 vjeç

Mbi 1.071.948 të rinj, profesionistë të mirë-arsimuar dhe të motivuar

Përafërsisht 116,292 studentë regjistrohen në vit në të gjitha universitetet

8. Kosto pune tërheqëse

Një prej pagave më të ulta minimale në rajon 157 Euro

9. Sistemi tatimor i favorshëm

Norma e taksës së korporatave- 15%

Norma e taksës personale nga 0-23%

Sistem i favorshëm tatimi për biznesin e vogël

Traktatet për shmangien e tatimit të dyfishtë me mbi 30 vende

10



Emanuela Cani

Sistemi tatimor shqiptar nuk diskriminon kundër investitorëve të huaj dhe nuk bën

asnjë dallim mes investitorëve të huaj dhe vendas

10. Infrastrukturë me shpejtësi në rritje

Infrastrukturë e re dhe në përmirësim të shpejtë në transport, telekomunikacion dhe

energji

Transport detar i mire zhvilluar dhe me kosto të ulët

Rrugë transporti të mirë vendosura dhe mekanizëm i shpërnarjes së drejtpërdrejtë në

shumicën e vendeve të BE-së

11. Destinacion turistik i rekomanduar

Shqipëria është listuar në vend të katërt në "52 vende për të shkuar në vitin 2014"

nga New York Times

Destinacionet kryesore 2012-'Travel Guide Frommer'

I pari nga 10 vendet më të mira për të vizituar 2011- Lonely Planet

1.1. Investimet dhe kilma e biznesit

Economic freedom score

Rezultati i lirisë ekonomike në Shqipëri është 66,9 nga 100 (më e lirë) duke e bërë ekonominë e saj

të 54 ekonomi më të lirë në Indeksin 2014. Rezultati i saj i përgjithshëm ka rritje prej 1.7 pikë, me

përmirësime të dukshme në lirinë e investimit dhe lirinë e tregtisë. Shqipëria renditet e 25 në mesin

e 43 vendeve të rajonit të Evropës, dhe rezultati i saj i përgjithshëm është mbi mesataren botërore.

Doing Business 2014 deklaron se Shqipëria ne rang global ka një performancë të mirë dhe

pozicionohet në vendin e 14 nga 189 vende në lidhje me mbrojtjen e invesitorëve.

11



Emanuela Cani

Klima e investimeve

Shqipëria ofron një treg që lulëzon në rajon me strukturë të qëndrueshme ekonomike, politike,

ligjore, si dhe kuadër të liberalizuar ekonomik dhe të kushteve për të bërë biznes. Sektorët më të

rëndësishme që kanë kontribuar në vlerën e investimeve të huaja janë: ai energjitik, financiar, i

telekomunikacionit dhe industria e prodhimit

Figura 1. Rrjedha e IHD-ve (në milionë EURO) dhe IHD/PBB në përqindje për çdo vit

Figura 2. Investimet e Huaja Direkte në Republikën e Shqipërisë 2007- 2013 (në milion EURO)

12



Emanuela Cani

Kuadri ligjor për investimet e huaja

Shqipëria ka një kuadër ligjor të liberalizuar që nxit investimet. Ligji me numër 7764, datë

02.11.1993 “Mbi Investimet e Huaja”, u planifikua të krijonte një klimë të favorshme investimesh

për investitorët e huaj. Ligji ofron garanci për të gjithë investitorët e huaj që kanë dëshirë për të

investuar në Shqipëri. Kjo dispozitë ofron:

Asnjë autorizim nga qeveria nuk është i nevojshëm dhe asnjë sektor nuk është i kufizuar për

investitorët e huaj

Nuk ka kufizim në përqindjen e pjesëmarrjes së huaj në kompanitë- 100%pronësi e huaj

është e mundur

Investimet e huaja nuk mund të shpronësohen apo të kalojnë në pronësi të shtetit direkt apo

indirekt, përveç rasteve kur është në interest ë publikut siç përcaktohet nga ligji

Investitorët e huaj kanë të drejtën të kthejnë në shtetin e tyre amë të gjithë fondet dhe

kontributet e investimeve të tyre

Në të gjithë kohën dhe në të gjitha rastet investitorët e huaj do të kenë një trajtim të

barabartë dhe të paanshëm dhe do të kenë një mbrojtje të plotë

Mbrojtje e veçantë e shtetit përgjatë zevëndësimit me të drejta të plota të investitorit nga

shteti shqiptar në konfliktet ligjore dhe civile më një palë të tretë private.

Klima e biznesit

Qeveria është e angazhuar në gjetjen e burimeve të reja që do të sigurojnë një rritje të gjatë

ekonomike. Reformat e ndërmarra kanë për qëllim të rrisin efiçencën e administrimit të taksave dhe

të luftojnë korrupsionin. Një dialog i vazhdueshëm zhvillohet ndërmjet komunitetit të biznesit dhe

Këshillit Kombëtar të Biznesit, që vepron nën mbikqyrjen e kryeministrit.

Ndërveprimi i afërt me institucione ndërkombëtare si: Banka Botërore, Fondi Monetar

Ndërkombëtar dhe Bashkimi Evropian, EBRD etj., janë një sigurim për një zhvillim të

qëndrueshëm ekonomik dhe mbarimin e fazës së tranzicionit. Implementimi i reformave ekonomike

përbën angazhimin kryesor të qeverisë për zhvillimin social- ekonomik të vendit me synim kryesor

integrimin në Bashkimin Evropian.

13



Emanuela Cani

Thjeshtësimi administrativ “One stop shop”

Aplikimi për regjistrimet fillestaretë bizneseve të reja mund të bëhet në 24 orë më koston e

ulët të 100 lekëve në zyrat e Qëndrave Kombëtare të Regjistrimit në Tiranë apo në ndonjë

nga 32 qëndrat e tjera të regjistrimit në të gjithë Shqipërinë.

Kërkesat për licensa/leje apo nënkategoritë reciproke mund të bëhet në zyrat e Qëndrave

Kombëtare të Licensimit në Tiranë apo në çdo zyrë në bashkitë e çdo qyteti në koston e 100

lekëve.

Sistemi i favorshëm taksimi dhe doganor

Me adaptimin e paketës së re fiskale të 2014 Ligji numër 179/2013 më 28.12.2013 qeveria ka

ndërmarrë një sër iniciativash si

Jo TVSH për makinaritë me vlerë mbi 500.000 $ (dollarë) që do të përdoret për të rritur

produktivitetin.

Jo taksa për biznesin e vogël

me një xhiro vjetore më të

vogël se 2 milion lekë.

Bizneset e vogla do të

paguajnë një taksë prej 25

mijë lekësh për vit.

Bizneset me xhiro vjetore nga

2-8 milion lekë do të taksohen me normën 7,5%.

Jo TVSH për barnat dhe shërbimet mjeksore që prej 1 prillit 2014.

Jo akcizë për karburantet e përdorura në kompanitë prodhuese të naftës.

Kostot e forcës së punës dhe disponueshmëria

Shqipëria ofron jo vetëm një forcë pune shumë të kualifikuar, por gjithashtu me koston më të ulët

në të gjithë rajonin. Marrdhëniet e punës ndërmjet punëtorit dhe punonjësit janë të rregulluara me

anë të kontratave individuale të punës, sipas Kodit të Punës së Republikës së Shqipërisë.

14



Emanuela Cani

Norma e punësimit / papunësisë për tremestrin e dytë të 2013:

Për tremujorin e dytë të 2013:

Forca e punës: 1 106 480

Norma e papunësisë: 12.8 %

1.2. Treguesit kryesorë ekonomik

Shqipëria është një ndër ekonomitë më dinamike dhe me shpejtësi rritje në Evropë. Shqipëria ka

arritur një rritje ekonomike positive pavarësisht krizës globale ekonomike dhe financiare me një

rritje ekonomike gjatë viteve 2000-2009 me 6% dhe pak më shumë se 3% për vitet 2010 dhe 2011.

Grafiku 1. Import-Eksportet për vitin 2013 (në milion EURO)

Janar

Shku

rtMars Prill Maj

Qershor

Korrik

Gusht

Shtat

orTe

tor

Nëntor

Dhjetor

0

100

200

300

400

500

600

244.5 237.9 276 296.4 324 297.9 348.7 303.1 300.9 334.5 315.7395.1

129.6 113.3137.4 147.4

159.7154.2

172.9

129.9 152.4159.1 148.9

154.2

EksporteImporte

15



Emanuela Cani

1.3. Sektorët për investimet potenciale

Energjia e rinovueshme

Shqipëria është vendi më dinamik me energji të rinovueshme në Evropë. Një angazhim i madh

politik dhe një strategji ambicioze kombëtare kanë vendosur energjinë e rinovueshme në krye të

objektivave zhvilluese të vendit. Vizioni i qeverisë shqiptare është të pozicionojë Shqipërinë si një

ekonomi prirëse të energjisë së rinovueshme.

Burimet kryesore të energjisë së rinovueshme:

-Hidroenergjia

-Energjia e erës

-Energjia e diellit

Qeveria shqiptare ofron:

-Ligje të reja në tregun e energjisë elektrike

-Hidrocentrale të vegjël (HEC) me tarifa të arsyeshme

Shqipëria ka një potencial shumë të madh hidroenergjitik

-Kapaciteti total i instaluar është 1726 MW

-Prodhimi mesatar i energjisë 4,2 TWh

-Prodhimi potencial vjetor i energjisë është 16-18 TWh

-Sot vetëm 35% e potencialit hidroenergjitik është shfrytëzuar

-Resurset totale hidroenergjitike janë rreth 4500 MW

Prodhimi

Gjatë viteve 2000-2012, ka pasur diferenca të dukshme në prodhimin e energjisë elektrike.

16



Emanuela Cani

Burimet ujore të Shqipërisë janë një ndër burimet më të rëndësishme natyrore të Shqipërisë. Tetë

lumenj të mëdhej të furnizuar me qindra lumenj të vegjël përshkruanjë vendin nga malet e lindjes në

detin Adriatik dhe Jon në perëndim. Lartësia mesatare e rrjetit hidrografik të Shqipërisë është mbi

700 metra mbi nivelin e detit.

Energjia diellore

Shqipëria bën pjesë në brezin sub-tropikal dhe në zonën klimatike mesdhetarë, me një verë të

nxehët dhe të thatë dhe me një dimër të shkurtër dhe të butë.

Ka kushte të favorshme për të zhvilluar energjinë djellore. (Për shkak të klimës, intensiteti i lartë

dhe kohëzgjatjes së lartë të ditëve me diell) Rrezatimi mesatar diellor 4.1kWh / m2 (duke arritur më

shumë se 4.6kWh / m2 në pjesën jug-perëndimore të vendit.) Orët mesatare diell në vit: 2,400

(2,500 orë në pjesën perëndimore dhe një rekord prej rreth 2,850 orë në vende të caktuara.) Energjia

diellore është përdorur kryesisht për qëllime të ngrohjes, ndërsa energjia fotovoltaike është ende e

papërdorur.

Energjia e erës

17



Emanuela Cani

Shqipëria është një potencial i pashfrytëzuar energjisë së erës, veçanërisht përgjatë bregdetit

Adriatik. Ajo ka një numër zonash me potencial të lartë të energjisë së erës. Shpejtësia mesatare

vjetore e erës prej 6-8 m/s dhe dendësia e energjisë në 250¬600 W/m2, - janë tashmë të verifikuara.

Të paktën, 20 centralet potencial oleik të energjisë elektrike mund të ndërtohet në këto fusha.

Shqipëria nuk ende ka ndonjë strukturë të prodhimit të energjisë së erës. Disa investitorë vendas dhe

të huaj tashmë janë licencuar për të eksploruar mundësitë e prodhimit të energjisë së erës; Një

investim i madh për një fermë ere 150 MegaWatt është në fazën e planifikimit. Objektivi i Qeverisë

për vitin 2020 është të gjenerojë 5 për qind të totalit të energjisë nga burime të erës.

Sektori i naftës dhe gazit natyror

Shqipëria ka rezerva të rëndësishme të naftës duke prodhuar rreth 1.205.538 ton (2013). Eksportet e

saj të naftës në tregjet e huaja në fund të vitit 2012 arriti në 56.7 miliardë euro, duke dominuar

totalin e eksporteve vendase.

Industria e minierave

Industria minerare ka qenë tradicionalisht shtylla kurrizore e ekonomisë së Shqipërisë. Me historinë

e pasur minerare, rezerva të konsiderueshme minerale, potencial të pashfrytëzuar dhe mjedis të

favorshëm investimi, Shqipëria po shfaqet si një lider rajonal dhe evropian në prodhimin e

mineraleve.

Numri i kompanive: 764 kompanitë vendase dhe të huaja të pajisura me licenca, 154 kompani

vendase dhe të huaja të pajisura me licencë minerare për kërkim, kërkim-zbulim dhe zbulim.

Operatorët më të madhenj në sektor janë investitorë të huaj, kryesisht nga Kanadaja, Turqia,

Australia, Austria, Britania e Madhe, Kina, dhe ShBA.

Kromi: rezervat aktualisht vlerësohen të jetë rreth 36.9 milion ton, nga të cilat rreth 12.8 milion ton

me 30-42% CR2O3. Potenciali eksplorim për krom është i lartë për rezerva e vogla dhe të mesme,

duke përdorur teknologjitë moderne eksplorimi për kërkimin e rezervave më të thella në zonat është

një prespektivë e ardhshme.

Bakri: nënsektori i bakrit është i pazhvilluar dhe ofron mundësi të rëndësishme për investime.

Eksplorimi potencial për bakër është konsideruar shumë i lartë, në veçanti për rezervat e vogla dhe

të mesme. Disa zona me perspektiva të rëndësishm eksplorimit janë identifikuar tashmë. Ekziston

18



Emanuela Cani

edhe një potencial i lartë për operacione të mëdha minerare të bakrit. Investimet në përpunimin e

mineraleve dhe shkrirjes janë një prioritet i lartë pasi aktualisht ka vetëm një fabrikë metaluergjike

që vepron në vend.

Nikel: Rezervat janë vlerësuar në rreth 322 milion ton, nga të cilat hekur-nikel 220 milion ton dhe

nikel 102 milion ton. Potenciali rezervë përfundimtar është i panjohur, por besohet të jenë të

krahasueshme me të Turqisë.

Industria përpunuese

Shqipëria ka një sektor të fortë dhe të gjallë prodhimi, e përbëre nga industria e veshjeve dhe e

këpucëve, që kanë krijuar marrëdhënie shumë të ngushta me partnerët italianë, ekspertë dhe

blerësve gjatë 20 viteve të fundit.

Sektori i prodhimit:

-Eksportit mesatare vjetore është rreth 428.000.000 €.

-Furnizime të markave të mëdha dhe shitësit në të gjithë Evropën

-Tregjet kryesore janë Italia, Gjermania, Franca, Holanda, Danimarka dhe Greqia

Tiparet kryesore të industrisë së veshjeve dhe këpucëve- MADE IN ALBANIA:

-Fuqi punëtore e kualifikuar dhe me kosto konkurruese

-Produkte të kualitetit të lartë, dorëzim i besueshëm

-Gamë e gjerë e produkteve për burra, gra, dhe fëmijë.

-Prodhimi me cikël të plotë - dizajn, materiale, model, prerja, përfundim

-Forcë pune me përvojë për të përfunduar me duar këpucët, lyerje me dorë dhe qepje me dorë të

këpucëve Realizohet Prerja-Bërja dhe Prerje-Bërje-Ngjitje nga nënkontraktuesit

-Pajisje të reja dhe proceset teknologjike

-Përgjigja shpejtë ndaj kërkesave të konsumatorëve

Kuadri ligjor i konsoliduar në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe të BE-së:

-prodhim fleksibil në aspektin e madhësisë së porosisë

-dorëzim brenda natës në vendet e BE

-transport me kosto të ulët dhe mundësi të shkëlqyera logjistike

-përvojë dhe traditë të përziera me ndikim dizajnit italian

19



Emanuela Cani

- regjim i favorshëm i taksave me normë të sheshtë për të ardhurat personale dhe mbi taksën e

koorporatës

-stimujt e qeverisë në dispozicion për prodhuesit e këpucëve

Bujqësi

Arsyet për të investuar:-Toka pjellore, klimë e përshtatshme dhe furnizim i bollshme me ujë dhe

potencial i madh prodhues

-Fruta dhe perime, vajra për gatim, arra, barëra dhe erëza, peshk, produkte qumështi

-Pagat e ulëta

-Potencial të madh për të përmirësuar risitë teknologjike dhe produktivitetin e tanishëm

-Zhvillimi i bujqësisë organike

-Rritja e shpejtë e tregjeve kombëtare dhe qasja në tregjet rajonale për eksport

-Avantazhet që rrjedhin nga marrëveshjet preferenciale të tregtisë me BE-në në rritjen e eksporteve

-20 mijë hektarë tokë bujqësore në dispozicion në pronësi të qeverisë nga ish-ndërmarrjet bujqësore.

Transporti & Logjistika

Vendndodhja e Shqipërisë në qendër të një udhëkryqi natyror të korridoreve kryesore të transportit

në të gjithë Evropën, e vendos vendin në një pozicion gjeografik strategjik. Investimet e bëra në

infrastrukturë kanë rritur zhvillimin e sektorit të infrastrukturës, duke luajtur një rol të rëndësishëm

në nxitjen ekonomike zhvillimin dhe intensifikimin e lidhjeve ekonomike ndërmjet zonave të

ndryshme të Shqipërisë.

Rrjeti Shqiptare Kombëtare Rrugor: Rreth 3719 km i gjatë(1198 km rrjeti rrugor primar dhe 2083

km rrugë dytësore). I gjithë rrjeti i rrugëve kryesore dhe 67% e gjatësi totale të rrugëve dytësore

janë rrugë të asfaltuara. Rreth 48% e rrugëve kryesore përshkohen në terren të sheshtë, 56% e

rrugëve dytësore janë vendosur në terren malor.

Dy projekte të rëndësishme në të cilat është përfshirë Shqipëria:

1. Gazsjellësi TAP Trans Adriatik (Projekti TAP).

2. Gazsjellësi Adriatiko-Jonian (Projekti IAP)

Mundësitë e invesimit në sektorin e transportit:

20



Emanuela Cani

1. Mirëmbajtja e aksit “ Milot-Rrëshen-Morinë”

2. Shtimi i autostradës “ Tiranë- Durrës”

3. Projekti i “ Rrugës së Arbrit”

4. Projekti i “Rrugës Veri- Jug të Shqipërisë”

Transporti detar

Portet detare në qytetet kryesore: Durrës, Vlorë, Sarandë dhe Shëngjinit.

Mundësi investimi në porte:

1. Porti i Sarandës

2. Porti i Shëngjinit

Transporti ajror

Aeroporti Ndërkombëtar i Tiranës “Nënë Tereza”, është aeroporti i vetëm në funksion në

territorin shqiptar. Aeroporti është i vendosur 18 km në verilindje të Tiranës.

21

Porti i Durrësit

• Më e madhe dhe më e rëndësishme në Shqipëri

• Porta kryesore e Korridorit VIII.

• Mbulon 81.8% të të gjithë transportit detar të vendit

• Kapaciteti Përpunimi prej 4 milion ton në vit.

Porto Romano

I vendosur 6,5 km larg nga qyteti i Durrësit.

Infrastruktura e tij mbështet depozitat bregdetare të naftës, gazit dhe nënprodukteve të tyre.

Porti i Vlorës

Porti i dytë më i madh Përdoret për transport pasagjerësh

Porti Petrolifera

Port për transportin e naftës dhe nënpordukteve të saj

Akses në korridorin e VIII Pozicionuar pranë rafinerive greke

dhe italiane.



Emanuela Cani

Aeroporti i Kukësit (për ulje emergjence) i pozicionuar në jug të qytetit, 3 km larg, 45 km larg nga

qyteti i Prizrenit dhe 120 km larg nga kryeqyteti i Kosovës, Prishtinë.

Aeroporti i Sarandës (për ulje emergjence) i pozicionuar 3 km në lindje të qytetit dhe rreth 6 km

larg nga rruga kryesore.

Mundësi investimi: Aeroporti turistik i Jugut Sarandë-Gjirokastër.

Transporti hekurudhor

Rrjeti hekurudhor shqiptar përbëhet nga 441 km të shina në një drejtim. Rrjeti është ndërtuar në

vitet 1946-1986 për të shërbyer industrinë shqiptare dhe lidh disa qytete të rëndësishme, lidhje më e

rëndësishme e udhëtarëve është në linjën Durrës-Tiranë. Për më tepër, ai lidh portin e Durrësit me

zonat industriale dhe të minierave. (AIDA)

Sektori i turizmit

22

Avantazhet:

Pozitë e favorshme gjeografike, klimë sezonale

Pika arkeologjike, historike dhe fetare

Pika trashëgimie botërore të UNESCO-s

Vijë bregdetare e mrekullueshme prej 316 km

Liqene të mrekullueshme Male të larta Laguna dhe plazhe rëre.

Mundësi:

Turizëm detar Ture kulturore Natyrë dhe aventura Sporte dimërore, sporte ajrore,

peshkim, ecje, ngjitje mali, rafting Turizëm shëndeti Kurse golfi



Emanuela Cani

2. Origjina e Investimeve të Huaja DirekteInvestimet e huaja direkte janë një burim shumë i rëndësishëm i flukseve të kapitalit dhe zhvillimit

të ekonomisë. Vendet më të favorizuara që të kenë Investime Direkte në Shqipëri janë padyshim

vendet fqinje dhe mbi te gjitha ato të zhvilluara. Gjatë vitit 2013 shteti nga ku e kanë origjinën pjesa

më e madhe e Investimeve të Huaja Direkte në Republikën e Shqipërisë është Greqia me 1.1 miliard

euro ose 31% të totalit. Shtete të tjera me peshë sa i takon Investimeve të Huaja Direkte janë

Austria (11%), Hollanda (10%) dhe Turqia (8%). Interesante paraqitet Italia ku vlera e Investimeve

të Huaja Direkte për vitin 2013 paraqitet negative, çfarë tregon që në vitin 2013 ka investitor që më

parë kanë pasur investime në Shqipëri e që i kanë transferuar investime drejt vendit origjinë apo

vendeve të tjera.

Investimet e Huaja Direkte ndër vite janë sërish në favor të shtetit grek. Në harkun kohor 2007-

2013 IHD në Shqipëri e kanë më së shumti origjinën nga Greqia, investime të cilat kanë ardhur në

rritje nga viti në vit. (Rruci, 2014)

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-600

-300

0

300

600

900

1200

1500

1800

Grafiku 2. Investimet e Huaja Direkte sipas origjinës në Republikën e Shqipërisë 2007 - 2013 (në milionë

EURO)

Austri Gjermania Greqi Italia SHBALiban Turqi Hollandë Ҫeki Të tjera

Burimi: Banka e Shqipërisë

23



Emanuela Cani

Kapitulli III

1. Investimet Italiane në Shqipëri Marrëdhëniet në mes të Italisë dhe Shqipërisë ka qenë prej kohësh të forta, intensive dhe të

mbështetura në themele të forta historike, kulturore dhe ekonomike, e ndihmuar kjo edhe nga

afërsia gjeografike. Për Shqipërinë, Italia mbetet një bashkëbisedues i privilegjuar pasi ajo ka qenë

gjithmonë në pararojë të mbështetjes së tranzicionit të Shqipërisë dhe rrugëtimin tonë evropian, ka

qenë donatori i parë dypalësh në njëzet vitet e fundit, është partneri më i madh tregtar, një investitor

i rëndësishëm dhe një vend mikpritës për komunitetin shqiptar jashtë vendit.

Si dëshmi e kësaj lidhje, për të mbështetur gati dy dekada të bashkëpunimit bilateral më 12 shkurt

2010 u nënshkrua në Romë ''Deklarata për Themelimin e një Partneriteti Strategjik'' midis dy

vendeve. Marrëveshja midis dy qeverive qendrën e vëmendjes e ka në shtatë aspekte të rëndësishme

të bashkëpunimit mes Italisë dhe Shqipërisë, pikat të cilat përditësohen rregullisht.

Të dhënat e fundit për shkëmbimin tregtar dhe investimet në vitin 2013 paraqesin një tablo mjaft të

sigurt mbi situatën ekonomike. Sipas të dhënave të fundit për 2013 nga Instituti i Statistikave

(INSTAT), vëllimi i përgjithshëm i shkëmbimit tregtar për Shqipërinë arriti në 5.4 miliardë euro,

2.7% më shumë krahasuar me vitin 2012. Deficiti tregtar është ulur deri në 1,9 miliardë euro (-14%

në krahasim me vitin 2012), në sajë të rënies së të lehtë të importeve (-2%) dhe rritjen e eksporteve

(+ 16%). Furnizuesit kryesorë janë: Italia (33.2%), Greqia (8.9%) dhe Kina (6.8%). Klientët

kryesorë janë: Italia (46.3%), Spanja (9.8%) dhe Kosova (6.6%). Vendet e Bashkimit Evropian

(BE) zënë 68% të tregut. Pas Italisë, partneri më i madh tregtar me 37,47% të tregut total, janë

Greqia (7.05%), Kina (6.11%), Turqia (5.53%) , Gjermania (5.20%) dhe Spanja (4.22%). Të dhënat

për gjysmën e parë të vitit 2014 konfirmojnë këto trende, me një rritje të përgjithshme të vëllimit të

tregtisë prej 10.3% krahasuar me gjysmën e parë të vitit 2013. (Ambasciata d'Italia a Tirana, 2015)

Grafiku 3. Eksport – Importet ndërmjet Shqipërisë dhe Italisë nga viti 2007-2014 (në milionë

EURO)

24



Emanuela Cani

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20140

500

1000

1500

2000

2500

815.076 948.389 849.166 976.9051183.5 1211.31 1215.3 1175.021

535.167556.719

409.358

596.111

748.382 783.202813.924999999999950.872

EksportetImportet

Burimi: Banka e Shqipërisë dhe INSTAT

Në periudhën 2000-2013 stoku i IHD në Shqipëri ka tejkaluar 4.4 miliardë euro. Në vitin 2013

fluksi i IHD-ve në vend ka arritur në një total prej 897.8 milionë euro, një rritje prej 36.4%

krahasuar me vitin 2012, duke shënuar një ndryshim të tendencës në krahasim me dy vitet e fundit,

kur kjo rrjedhë kishte pësuar një rënie. Mbi 50% e vëllimit të IHD-ve në Shqipëri përfaqësohet nga

investimet në shërbime, transport, komunikacionit dhe sistemit bankar.

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-200

-100

0

100

200

300

400

500

220.1

321.46 347.86

386.789999999999

427.36

124.77

-132.82

Grafiku 4. Fluksi i IHD-ve italiane në Shqipëri (në milionë EURO)

Burimi: Banka e Shqipërisë

25



Emanuela Cani

Ekonomia shqiptare ofron perspektiva të rëndësishme për kompanitë italiane, veçanërisht në

sektorin e energjisë, ku investimet potenciale italiane arritën rreth 3 miliard euro. Shqipëria është

një vend i pajisur me një potencial të madh hidroenergjetik, vlerësuar në 2000-2500 MW e dyta në

Evropë vetëm pas Norvegjisë dhe Zvicrës. Megjithatë, ka paqartësi në sektorin e energjisë, e nxitur

kryesisht nga paqëndrueshmëria ekstreme në çmimet e energjisë dhe situatën e rëndë financiare e

entit të prodhimit të energjisë elektrike KESH-it, i cili ka mbledhur kohët e fundit borxhe të mëdha

për prodhuesit vendas (duke përfshirë edhe kompanitë italiane). Vendimtare në këtë drejtim duhet të

jetë angazhimi i qeverisë shqiptare për të siguruar industrisë kushtet e sigurisë dhe stabilitetit,

elemente thelbësore për zhvillimi të njëjtë dhe prani të investitorëve të huaj. (Info Mercati Esteri,

2015)

2. Përse investitorët Italianë zgjedhin Shqipërinë?1. Vendndodhja strategjike në qendër të Mesdheut dhe afërsia me tregjet e vendeve të

Ballkanit.

E vendosur në juglindje të kontinentit evropian dhe në jugperëndim të Gadishullit Ballkanik,

Shqipëria ka pozicionimin strategjik në afërsi me tregjet e Bashkimit Evropian dhe Ballkanit, që e

bën atë më tërheqëse nga pikëpamja e ekonomike dhe tregtare. Portet e Durrësit dhe Vlorës janë

ndër më të rëndësishmit në Ballkan, dhe pikat e hyrjes në Korridorin VIII. Afërsia me Italinë është

një pikë e fortë për zhvillimin e tregtisë dhe marrëdhënieve ekonomike ndërmjet vendeve, Italia

është ndër partnerët kryesor tregtar dhe investitor kryesor për numrin e firmave.

2. Elasticiteti i ekonomisë dhe pajtueshmërinë e sistemit shqiptar me atë italian të prodhimit

Ekonomia shqiptare ka vuajtur nga kriza ekonomike globale, por ka arritur të ruajë ritme pozitive

rritjeje edhe në vitet e fundit (+ 1.4% në 2012 dhe + 0.48% në vitin 2013). Përveç kësaj, Shqipëria

ka një sistem të prodhimit të ngjashme me atë italian, bazuar kryesisht në ndërmarrjet e vogla dhe të

mesme. Pajtueshmërinë e dy sistemeve është një element që tërheq flukset e investimeve nga Italia

në një kontekst të rritjes pozitive.

3. Shpërndarja e punës me kosto të ulët

26



Emanuela Cani

Në funksion të rritjes së përdorimit të burimeve të jashtme nga shumë kompani, si një strategji për

reduktimin e kostove Shqipëria vjen si një destinacion shumë konkurues për shkak të pranisë dhe

shpërndarjes së punës së kualifikuar, me kosto të ulët (të ardhurat mesatare mujore në të gjitha

kategoritë e profesioneve është në fakt e barabartë me 425 euro dhe kostoja e punës është vlerësuar

në rreth një e treta më e ulët se ajo në fuqi në shumicën e vendeve të Evropës Lindore dhe

Ballkanit).

4. Përhapja e gjuhës italiane në mes të popullsisë vendase

Shqipëria është ndër vendet e rajonit të Ballkanit që është më e hapur ndaj kulturës italiane, siç

dëshmohet nga përhapja e njohurive të italisht në mesin e popullsisë. Përhapja e gjuhës, por edhe

modele të kulturës dhe konsumit italian janë një vlerë e shtuar e fortë dhe që e bëjnë Shqipërinë

tërheqëse për investitorët italianë.

5. Tatimi i përgjithshëm i favorshëm

Deri në vitin 2013 ka pasur një taksë të sheshtë prej 10% mbi të gjitha të ardhurat. Nga 01.01.2014

Qeveria është rikthyer taksimin progresiv, me 3 grupe për të ardhurat personale: asnjë taksë për të

ardhurat deri në 30.000 lekë në muaj; nga 30,001 në 130,000 lekë norma e taksimit është 13% për

pjesën që kalon 30,000 lekë; nga 130,001 norma e tatimit është 23% për pjesën që tejkalon 130,000

lekë. Mbi aktivitetet e biznesit, nga 01.01.2014 norma e tatimit është 15% për ndërmarrjet e mëdha

dhe 7.5% për biznesin e vogël. (Info Mercati Esteri, 2015)

3. Struktura e invesimeve italiane në Shqipëri Ka rreth 400 kompani italiane në Shqipëri ndërmjet tyre dy banka të mëdha Intesa-San Paolo dhe

Banka Veneto, disa grupe të mesme dhe të mëdha në sektorin e çimetos, ushqimor dhe të energjisë,

si Italcementi, Colacem, Coca-Cola (e kontrolluar 72% nga italianët), Conad, Grupi Sol dhe Pir.

Ambasadori italian në Shqipëri përmend pesë pika kryesore pse italianët duhet të investojnë në

Shqipëri për Shqiptari.net ndër të cilat:

27



Emanuela Cani

Kosto e krahut të punës që është rreth 250 euro në muaj për punëtor

Taksimi i ulët, aplikohet një taksë e sheshtë prej 15%

Është afër më Italinë

Italishtja është e folur gjërësisht

Kosto e transportit në drejtim të Italisë janë të reduktuara (Balduzzi, 2015)

Industria e prodhimit paraqitet si një industri lider në Shqipëri nga ku Italia është destinacion për

rreth 90% të prodhimit të kësaj industrie. Prodhimi i tekstileve dhe veshjeve është burimi kryesor i

punësimit në sektorin e prodhimit. Shumë kompani italiane që veprojnë në Shqipëri për më shumë

se një dekadë vazhdojnë të shohin rritjen e punës me një rritje pasuese në numrin e punëtorëve të

punësuar. Shqipëria është një nga prodhuesit kryesorë të këpucëve dhe lëkurës. Eksportet shqiptare

të këpucëve janë dyfishuar vitet e fundit. Këpucët shqiptare dhe eksportet e lëkurës janë në rritje

çdo vit. Shqipëria është eksportuesi i dytë më i madh i këpucëve në Itali dhe është gjithashtu vendi

ideal për eksport në tregjet e italiane, evropiane dhe të Ballkanit. (Business Guide Albania 2014,

2014)

Figura 3. Investimet Italiane në Shqipëri sipas sektorit në vitet e fundit

Sipas Revistës Monitor në artikullin e saj “100 punëdhënësit më të mëdhenj në vend: ekonomia e

fasonit dhe call center” janë pikërisht këta dy sektorë që mbulojnë punësimin e një pjese të madhe

të popullsisë shqiptare. Sipas INSTAT tekstilet dhe këpucët punësojnë në total 31 mijë persona apo

rreth 9% të totalit të të punësuarve. Ky sektor ka shënuar ecuri pozitive edhe në 2014 pasi kishim

28



Emanuela Cani

edhe një zgjerim të eksporteve çka pasqyronte interesin e investitorëve. Nga lista e 100

punëdhënësve më të mëdhenj 24 janë kompani që veprojnë në fushën e tekstileve dhe këpucëve.

12 sipërmarrje nga 100 më të mëdhatë janë të

përqëndruar në sektorin Call Center dhe punësojnë

9500 persona. Të dhënat e bilanceve për dy kompanitë

më të mëdha Income Data Service (IDS) dhe AlbaCall

flasim për zgjerim të qarkullimit vjetor me ritme

dyshifrore, mbi 50%.

Për Intercom Data Service (IDS), kompania më e

madhe call center në vend, 2013-a ka qenë një vit i

mbarë. Qarkullimi vjetor i kompanisë, sipas bilanceve

të dorëzuara, ishte 2.56 miliardë lekë (rreth 18 milionë

euro), me një zgjerim vjetor prej 71%. Fitimi u

dyfishua, nga 322 milionë lekë në vitin 2012, në 690

milionë lekë (para tatimit). Norma e fitimit të

kompanisë është rritur në 27% në 2013, nga 21.5% një

vit më parë (para taksave). Kosto e punës

(paga+sigurime shoqërore) zinin 70% të totalit të shpenzimeve në 2013-n.

Edhe Albacall realizoi një xhiro prej 2.25 miliardë lekësh (rreth 16 milionë euro) në 2013-n, me një

rritje prej 60% në raport me një vit më parë. Fitimi u dyfishua nga 318 milionë lekë në 2012-n, në

605 milionë lekë në 2013-n, sipas bilancit të dorëzuar. Kosto e forcës punëtore përbënte 76% të

totalit të shpenzimevetë Albacall. Edhe kjo sipërmarrje call center pa një rritje të normës së fitimit

(para taksave) në rreth 27% në 2013-n, nga 22.6% një vit më parë. (Liperi, 2015)

29



Emanuela Cani

Kapitulli IV

1. Konkluzione Investimet e Huaja Direkte sjellin impakte të ndryshme për ekonominë e një vendi, në rastin

e Shqipërisë ka pasur avantazhe pozitive sidomos në aspektin e rritjes së punësimit.

Të rëndësishme janë edhe liritë ekonomike ndër të cilat më e veçanta në rastin e Shqipërisë

është Liria e Biznesit dhe lehtësirat që i janë krijuar kompanive me kapital të huaj dhe

vendas njëkohësisht.

Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri kanë origjinë të ndryshme, por jo shumë të

luhatshme nga ku pjesa kryesore e fluksit të tyre vjen nga vendet e BE-së dhe vendet fqinje

Greqi dhe Itali.

Pjesa kryesore e IHD-ve janë orjentuar në tregti, industri përpunuese, ndërtim dhe transport.

IHD-t që orjentohen në tregti janë përgjithësisht për Import – Eksport.

Niveli i IHD-ve në dy dekadat e fundit ka pasur luhatjet e veta, por në tërësi shihet një

tendencë në rritje për këto lloj aktivitetesh, kjo për shkak të klimës së biznesit që ofron

Shqipëria dhe politikave që kanë favorizuar investitorët e huaj.

Italia paraqitet si një partner i besuar i Shqipërisë si në fushën e investimeve poashtu edhe në

atë të shkëmbimit tregtar. Me 400 kompanitë e saj në territorin shqiptar ajo përpiqet që të

shfrytëzojë avantazhet e shumta që Shqipëria ofron.

Dy fushat kryesore në të cilat paraqitet e fortë prania italiane në Shqipëri është industria

fasone dhe call center që mbajnë peshën e punësimit të një përqindjeje të lartë të punonjësve

shqiptar.

30



Emanuela Cani

2. RekomandimeLira e të drejtës së pronësisë që rrjedh nga problemet e tregut të pronës që ka pasur dhe

vazhdon të këtë Shqipëria është një çështje që kërkon zgjidhje.

Sektori i bujqësisë paraqitet si një sektor që ka një shpërndarje të ulët të IHD-ve dhe kjo për

shkak të problemeve që ka ky sektor si ato të pronësisë, tokave të shkretëtuara dhe

rehabilitimit e transformimit të tokave bujqësore.

Ka nevojë për reforma në zbatimin e legjislacionit, mbledhjes së taksave, rimbursimit të

TVSH dhe uljen e burokracisë.

Problemet e natyrës doganore procedurat janë ende të ngadalt dhe të rënda. Aplikimi i

tarifave uniformë ende nuk është zbatuar bazuar në kritere të objektivitetit.

Pamjaftueshmëri në në administrimin publik. Pavarësisht reformave të ndërmarra në nivelin

lokal, administrimi publik mbetet e pamjaftueshme dhe e paplotë. Sinjalizohen vonesat e

shpeshta në procedurat administrative, përfshire edhe dhënia e licensave operatorëve

ekonomikë, dhe një korrupsion i përhapur në të gjithë hallkat e strukturës administrative

lokale.

Siguria ligjore dhe zbatimi i vendimeve detyruese, mosrespektimi i ligjit ose mungesa e

aplikimit të tij nuk e favorizojnë klimën e investimeve.

Ndotja, mungesa e vetëdijes për çështjet e industrisë dhe mungesa pothuajse totale e

standardeve mjedisore në të gjithë sektorët.

31



Emanuela Cani

BibliografiaAIDA, A. I. Albania Calls, Invest in Albania.

Balduzzi, G. (2015, 06 22). Termometro politico. Tratto il giorno 09 15, 2015 da L’economia albanese nuovo eldorado per l’Italia che fugge dalla crisi: http://www.termometropolitico.it/1178787_leconomia-albanese-nuovo-eldorado-per-litalia-che-fugge-dalla-crisi.html

BB, B. B. (2015). World Bank. Tratto il giorno 09 19, 2015 da What is the difference between Foreign Direct Investment (FDI) net inflows and net outflows?: https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/114954-what-is-the-difference-between-foreign-direct-inve

IMF, I. M. (2011). Balance of Payment Manual.

INSTAT, I. i. (2015). Instituti i Statistikave . Tratto da www.instat.gov.al

Internazionale, M. d. (2015). Info Mercati Esteri. Tratto il giorno 06 10, 2015 da Info Mercati Esteri, Albania: http://www.infomercatiesteri.it/paese.php?id_paesi=57#slider-5

Liperi, O. (2015). 100 punëdhënësit më të mëdhenj në vend; ekonomia e fasonit dhe call center. Monitor .

Mallampally, P., & Sauvant P., K. (1999, 03). International Moneaty Fund. Tratto il giorno 09 19, 2015 da Foreign Direct Investment in Developing Countries: http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/1999/03/mallampa.htm

OECD. (2008). Foreign direct investment statistics, Explanatory notes.

OECD. (2008). OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment FOURTH EDITION 2008. In OECD, OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment FOURTH EDITION 2008 (p. 14-17, ). OECD publications.

Partners, T. &. (2014). Business Guide Albania 2014.

Rruci, G. (2014, 07 17). Open.data.al. Tratto il giorno 08 19, 2015 da Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri Sipas Shtetit të Origjinës 2013: http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/sq/id/1259/Investimet-e-Huaja-Direkte-ne-Shqiperi-Sipas-Shtetit-te-Origjines-2013

Shqipëris, B. e. (2015). BSH, Banka e Shqipërisë. Tratto da www.bankofalbania.org

Tirana, A. d. (2015). Ambasciata d'Italia a Tirana. Tratto il giorno 09 12, 2015 da Italia-Albania: cooperazione politica: http://www.ambtirana.esteri.it/Ambasciata_Tirana/Menu/I_rapporti_bilaterali/Cooperazione_politica/

UNCTAD. (2011). Investment promotion handbook for diplomats. New York, Geneva: United nations Publications .

32

Documents

Temë diplome: Investimet e Huaja Direkte në Shqipëri. Rasti i investimeve te Huaja Italiane