Temel Bilgisayar Teknolojileri - dislitas.comdislitas.com/files/TBT/sd _TBT_DersNotlari_2018.pdf · Uygarlığı Aydınlatan Bilgi Güneşi Temel Bilgisayar Sistemleri Dr. Serkan

Mühendislik Fakültesi

Elektrik-Elektronik Mühendisliği

Temel Bilgisayar Teknolojileri

Derleme Ders Notları

Dr. Öğr. Üyesi Serkan DİŞLİTAŞ

Eylül 2018

Çorum

Uygarlığı Aydınlatan Bilgi Güneşi

Temel Bilgisayar Sistemleri Dr. Serkan DİŞLİTAŞ

-9-

1. SAYI SİSTEMLERİ VE BİLGİSAYARLAR

1.1. Sayı Sistemleri

Sayı sistemleri; saymak, ölçmek gibi genel anlamda büyüklüklerin ifade edilmesi amacıyla kullanılan sistemler

olarak tanımlanmaktadır. Temel olarak 4 sayı sistemi mevcuttur:

Onlu (Decimal) Sayı Sistemi

İkili (Binary) Sayı Sistemi

Sekizli (Octal) Sayı Sistemi

Onaltılı (Hexadecimal) Sayı Sistemi

Genel olarak çoğu alanda onlu sayı sistemi kullanılmasına karşılık, sayısal elektronik ve dolayısıyla

mikroişlemcili/mikrodenetleyicili sistemlerde doğası gereği ikili ve onaltılı sayı sistemleri kullanılmaktadır.

Büyüklüklerin ifade edilmesinde; belirli bir sayı sistemi tabanına göre rakamlardan oluşan sayılar

kullanılmaktadır. Aşağıda aynı sayının 2, 8, 10 ve 16 sayı sistemine göre ifade ediliş görülmektedir:

(158)10 = (10011110)2 = (9E)16 = (236)8

Burada;

Rakam : Sayının basamaklarının gösterilmesi amacıyla kullanılan sembollerdir. (0, 1, 2 vb.).

Sayı : Rakamların bir araya gelerek oluşturduğu büyüklüktür. (128, 9E vb.).

Taban : Herhangi bir sayının, basamak değerlerini göstermek amacıyla kullanılan düzendir. (2, 8, 10 ve 16 ).

Sayı Sistemlerinde Rakamlar

Sayı Sistemi Rakamlar

2 0, 1

8 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

10 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

16 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F



-10-

0-15 arası sayıların sayı sistemlerinde ifade edilmesi:

10

(Decimal)

2

(Binary)

16

(Hexadecimal)

8

(Octal)

0 0000 0 00

1 0001 1 01

2 0010 2 02

3 0011 3 03

4 0100 4 04

5 0101 5 05

6 0110 6 06

7 0111 7 07

8 1000 8 10

9 1001 9 11

10 1010 A 12

11 1011 B 13

12 1100 C 14

13 1101 D 15

14 1110 E 16

15 1111 F 17



-11-

Onlu (Decimal) Sayı Sistemi

Onlu sayı sisteminde 0, 1, 2, .. 9 olmak üzere toplam 10 farklı rakam kullanılır.

İkili (Binary) Sayı Sistemi

Binary sayı sisteminde 0 ve 1 olmak üzere toplam 10 farklı rakam kullanılır.

Onaltılı (Hexadecimal) Sayı Sistemi

At the very beginning of computer development it was realized that people had many difficulties in handling binary numbers. For this reason, a new number system, using 16 different symbols was established. It is called hexadecimal number system and consists of the ten digits we are used to (0, 1, 2, 3,... 9) and six letters of alphabet A, B, C, D, E and F.



-12-

BCD Kodlama

BCD (Binary Coded Decimal – İkili Kodlanmış Onlu)

Onlu Sayı Sistemindeki her rakam için 4 bitten oluşan ikili sayılar kullanılmaktadır. Onlu Sayı Sistemindeki

sayıların İkili Sayı Sisteminde kodlanması Tablo x’te verilmiştir.

( ) BCD

Onlu Sayı

BCD Kod

BCD Kod

( ) 10 2 0 1 8

8

0010 0000 0001 10000



-13-

1.2. Sayı Sistemlerinde Taban Dönüşümleri

İkili – Onlu Sayı Sistemi Dönüşümü

Onaltılı – Onlu Sayı Sistemi Dönüşümü



-14-

Onaltılı – İkili Sayı Sistemi Dönüşümü

Kaynak : PIC Microcontrollers - Programming in C (www.mikroe.com)

http://www.mikroe.com/



-15-

1.3. İşaretli ve İşaretsiz Sayı Tipleri

İşaretsiz sayı tipinde, sayıyı oluşturan bit değerlerinin hepsi büyüklüğü göstermede kullanılır.

İşaretli sayı tipinde ise En Önemli Bit (MSB - Most Significant Bit) değeri İşaret biti (Sign

Bit) olarak kabul edilir. Bu bit değerine göre sayının işareti belirlenir. Sayıyı oluşturan diğer

bitler ise sayının büyüklüğünün hesaplanmasında kullanılır.

8 Bit Sayı

MSB Most Significant Bit

(En Önemli Bit)

Sign Bit

LSB

Least Significant Bit

(En Önemsiz Bit)

0 1 1 1 0 1 0 1

1 1 1 1 0 1 0 1

MSB (Sign Bit) İşaret Sayı Büyüklüğü

0 Pozitif Diğer bitler ile

1 Negatif Sayının ikili tümleyeni ile



-16-

Örnek 1 :

(Pascal/Delphi)

Var x : Byte; // 8 bit işaretsiz (0 .. 255) y : ShortInt; // 8 bit işaretli (-128 .. +127)

(C#)

byte x; // 8 bit işaretsiz (0 .. 255) sbyte y; // 8 bit işaretli (-128 .. +127)

Yukarıda görüldüğü gibi X değişkeni işaretsiz olarak Byte veri tipi ile, Y değişkeni ise işaretli olarak ShortInt (1 byte) veri tipi ile tanımlanmıştır.

Örneğin X ve Y değişkenlerinin adreslediği bellek gözlerinde (00001001)2 sayısı mevcut olsun.

X’in değeri ;

X

MSB LSB

128 64 32 16 8 4 2 1

27 26 25 24 23 22 21 20

7 6 5 4 3 2 1 0

0 0 0 0 1 0 0 1

X = 0 . 2 7 + 0 . 2 6 + 0 . 2 5 + 0 . 2 4 + 1 . 2 3 + 0 . 2 2 + 0 . 2 1 + 1 . 2 0

X = 0 + 0 + 0 + 0 + 8 + 0 + 0 + 1 X = 9 olur.

Y’in değerinin bulunması için işaret bitine (MSB) bakılır.

Y

MSB LSB

128 64 32 16 8 4 2 1

27 26 25 24 23 22 21 20

7 6 5 4 3 2 1 0

0 0 0 0 1 0 0 1

Sign Bit = 0 olduğundan sayı pozitiftir. Y’nin işareti ( + ) olur. Y’nin büyüklüğü ise diğer bitlerin değerleri ile elde edilir. (İşaretsiz sayı büyüklüğünün hesabıyla ayınıdır).

Y’nin büyüklüğü = 0 . 2 6 + 0 . 2 5 + 0 . 2 4 + 1 . 2 3 + 0 . 2 2 + 0 . 2 1 + 1 . 2 0

Y’nin büyüklüğü = 0 + 0 + 0 + 0 + 8 + 0 + 0 + 1 Y’nin büyüklüğü = 9 olur.

Y = (+) 9 Y = + 9 olarak bulunur.



-17-

Örnek 2 : (Pascal/Delphi)

Var x : Byte; // 8 bit işaretsiz (0 .. 255) y : ShortInt; // 8 bit işaretli (-128 .. +127)

(C#)

byte x; // 8 bit işaretsiz (0 .. 255) sbyte y; // 8 bit işaretli (-128 .. +127)

Yukarıda görüldüğü gibi X değişkeni işaretsiz olarak Byte veri tipi ile, Y değişkeni ise işaretli olarak ShortInt (1 byte) veri tipi ile tanımlanmıştır.

Örneğin X ve Y değişkenlerinin adreslediği bellek gözlerinde (10001001)2 sayısı mevcut olsun.

X’in değeri ;

X

MSB LSB

128 64 32 16 8 4 2 1

27 26 25 24 23 22 21 20

7 6 5 4 3 2 1 0

1 0 0 0 1 0 0 1

X = 1 . 2 7 + 0 . 2 6 + 0 . 2 5 + 0 . 2 4 + 1 . 2 3 + 0 . 2 2 + 0 . 2 1 + 1 . 2 0

X = 128 + 0 + 0 + 0 + 8 + 0 + 0 + 1 X = 137 olur.

Y’in değerinin bulunması için işaret bitine (MSB) bakılır.

Y

MSB LSB

128 64 32 16 8 4 2 1

27 26 25 24 23 22 21 20

7 6 5 4 3 2 1 0

1 0 0 0 1 0 0 1

Sign Bit = 1 olduğundan sayı negatiftir. Y’nin işareti ( - ) olur. Y’nin büyüklüğü ise 2’li tümleyen ile aşağıdaki gibi bulunur.

1 0 0 0 1 0 0 1

0 1 1 1 0 1 1 0 1’li tümleyen

+1

0 1 1 1 0 1 1 1 2’li tümleyen

Y büyüklüğü = 0 . 2 7 + 1 . 2 6 + 1 . 2 5 + 1 . 2 4 + 0 . 2 3 + 1 . 2 2 + 1 . 2 1 + 1 . 2 0

Y büyüklüğü = 0 + 64 + 32 + 16 + 0 + 4 + 2 + 1 Y büyüklüğü = 119

Y = (-) 119 Y = -119 olarak bulunur.



-18-

2. TEMEL BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ

2.1. Veri, Enformasyon ve Bilgi Kavramları

Veri

(Data)

Veri (data); rakamlar, sayılar, kelimeler, metinler, resimler, olaylar vb. biçiminde temsil edilen

birbiri ile ilişkilendirilmemiş ham gerçekliklerdir.

Enformasyon

Malumat

(Information)

Enformasyon (malûmat, information), işlenmiş veya anlam kazanmış verilerdir.

Bilgi

(Knowledge)

Bilgi (knowledge) ise, değer kazanmış enformasyondur ve enformasyonun amaca yönelik

olarak bir araya getirilmesidir. Bilgiye, bir çeşit işlenmiş enformasyon da diyebiliriz.

Şekil . Bilgi Yönetimi Piramidi



-19-

Bilgelik Nedenini bilme

Bilgi Nasılı bilme

Enformasyon Ne olduğunu bilme

Veri Gerçek

Şekil . Veri, enformasyon ve bilgi gösterimi

Sistem

Bir sınır içerisinde birbirleri ile etkileşim içinde bulunan ve ortak bir amaca yönelmiş olan öğeler topluluğudur.

Enformasyon Sistemi

Enformasyon Sistemi; bilgilerin toplanması, işlenmesi, saklanması, erişimi ve dağıtımı gibi çeşitli işlevlerin

yerine getirilmesi için gerekli olan;

Uzman işgücü,

Bilgisayar,

İletişim,

Bilgisayar Ağları,

Sistem Modelleri

Sistemde bulunan bilgilerin

tümüdür.

Örnek 1

Örnek

Veri Ankara nüfusu 2013′te şudur.

Enformasyon Ankara yıllara bağlı olarak nüfusunun artış hızı, kadın/erkek oranıdır

Bilgi veri (data) ve bilgilerden hareketle bir yorum yapmanız; mesela; Ankara’da

doğurganlık oranının düştüğü; bu durumun evliliklerin alması ve inşaat sektöründeki

etkilerini bir makalede tartışırsanız, bu bilgi (knowledge) olur.

Örnek 2 Veri : Yarıyıl Sonu Sınavı Notları (50, 90, 75 …)

Enformasyon : Yarıyıl Sonu Sınavı ortalaması (70)

Bilgi : Başarı Durumunun ‘İYİ’ kategorisinde değerlendirilmesi



-20-

2.2. Bilgisayar Sistemleri

Bilgisayar

Bilgisayar giriş birimleri ile dış dünyadan aldıkları veriler üzerinde, aritmetiksel ve mantıksal işlemler yaparak

saklayabilen, sakladığı bilgilere istenildiğinde ulaşılabilen ve çıkış birimleri ile dış dünyaya ileten yazılım ve

donanım tabanlı sayısal elektronik bir sistemdir.

Şekilde bilgisayar sistemin temelini oluşturan veri işlem modeli görülmektedir. Hesaplama, saklama gibi çeşitli

işlemler amacıyla bilgisayara verilen sayı, yazı, resim, ses, ölçüm vb. değerlerden oluşan her türlü sayısal,

alfasayısal bilgiler veri olarak adlandırılmaktadır. Verinin bilgisayar tarafından işlenmesiyle enformasyon/bilgi

elde edilmektedir. Ayrıca bir işlem sonucu elde edilen enformasyon başka bir işlem için veri olarak

kullanılabilmektedir.

Şekil . Veri – İşlem modeli

Bir bilgisayar sistemi temelde donanım (hardware) ve yazılım (software) olmak üzere iki ayrı kısımda

incelenmektedir.

Donanım (Hardware)

Bilgisayarı oluşturan gözle görülen ve elle tutulabilen anakart, mikroişlemci,

bellek, harddisk, CDROM sürücü, kablolar, elektronik aksam gibi tüm fiziksel

birimlere donanım denilmektedir.

Yazılım (Software)

Bilgisayar sisteminin çalışması ve işlevlerini yerine getirilebilmesi amacıyla

donanım dışında kalan tüm sanal sistem yazılım olarak adlandırılır. Yazılım,

bilgisayar programlarından oluşmaktadır. Bilgisayar programları ise belirli

kurallara göre komut ve verilerin düzenlenmesiyle geliştirilirler.

Program yazma işlemine Programlama, bu işle uğraşan kişilere de programcı adı verilmektedir.

Giriş

(Input)

İşlem

(Process)

Çıkış

(Output)

Depolama

(Storage)

Veri Bilgi

Veri / Bilgi



-21-

Yazılımlar 3 sınıfta incelenirler:

Programlama Dilleri

Uygulama Yazılımları

İşletim Sistemleri

Yazılım ve Donanım Karşılaştırması Tablo . Yazılım ve donanımın karşılaştırılması

Donanım Yazılım

Tanım Yazılımın depolanması ve çalıştırılması için

gerekli aygıtlardır.

Bilgisayar ile etkileşim kurulabilmesi için

kullanıcıya yetki veren komut ve verileri

kümesidir.

Türleri Giriş, Çıkış, Depolama, İşlem ve Kontrol

aygıtları

Sistem Yazılımı

Programlama Dilleri

Uygulama Yazılımları

Örnekler Klavye, Fare, İşlemci, Kablolar vb. Microsoft Office, AutoCad, PhotoShop vb.

Bağlılıkları Yazılımın yüklenmesiyle donanım

çalışmaya başlar. Yazılım donanıma kurulur.

Yapısı Fiziksel Mantıksal

Şekil . Kişisel Bilgisayar Mimarisi Basitleştirilmiş Katman görünümü



-22-

Temel Bilgisayar Mimarisi

Şekil . Bilgisayar sistemi organizasyonu temel blok diyagramı

Mikroişlemci (MP - Microprocessor)

CPU – Central Processing Unit – MİB -Merkezi İşlem Birimi

Bilgisayarın beyni olarak adlandırılan aritmetik, mantık ve karar işlemlerinin yürütüldüğü entegre olarak

paketlenmiş elektronik birimdir. Mikroişlemcili sistemlerde ayrıca I/O ve bellek ünitesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Mikroişlemci içi ve dışındaki birimler arasındaki haberleşme iletişim yolları ile sağlanır.

BUS – İletişim Yolları

Bilgisayarı oluşturan birimler arasında veri transferi, adresleme ve kontrol işlemleri amacıyla kullanılan 8 bit, 16

bit, 32 bit vb. olabileceği gibi 1 veya 2 bitlik hatlar şeklinde de olabilen yapıdaki elektriksel yollardır. Temelinde

1 ve 0 anlamına gelen enerji var veya enerji yok sinyallerinin iletilmesinde kullanılır. İletişim yolu 3 temel

sınıfta incelenir:

Veriyolu (Databus) - İki yölü

Adres Yolu (Addressbus) - Tek yönlü

Kontrol Yolu (Controlbus) - İki yönlü

Bellek (Memory)

Bellek mikroişlemci/mikrodenetleyicinin veri depolama amacıyla kullanılan birimidir. Her bir bellek hücresinin

ayrı bir adresi vardır. Mikroişlemci ve bellek arasındaki veri iletişiminde, bellekten okuma veya yazma amacıyla

ilgili bellek hücrelerinin adresleri kullanılır.

Yapı ve kullanım şekline göre bellekler çeşitli sınıflara ayrılmaktadır.

CPU

Central Processing Unit

MİB

Merkezi İşlem Birimi

Bellek Birimi

I/O Arabirimi

Adres Yolu (Address Bus)

Veri Yolu (Databus)

Kontrol Yolu (Control bus)

Çevre

Birimler



-23-

Kaynak : PIC Microcontrollers - Programming in C (www.mikroe.com)

Bellek Türleri

Tablo . Bellek Türleri

Tür Açıklama Örnekler

Geçici Bellek Birincil Bellek (Primary Memory)

İşlem Amaçlı

RAM, Önbellek (Cache Memory) …

Kalıcı Bellek İkincil Bellek (Secondary Memory )

Depolama Amaçlı

Sabit Disk, CDROM, Flash Disk …

RAM Random Access Memory (Rastgele Erişimli Bellek)

ROM Read Only Memory (Sadece Okunabilir Bellek)

MROM Masked ROM (Üretici tarafından programlı ROM)

OTP ROM One Time Programmable ROM (Sadece bir kez programlanabilir ROM)

PROM Programmable ROM (Sadece bir kez programlanabilir ROM)

UV EPROM UV Erasable Programmable ROM (Ultra-Viole Işıkla Silinebilir Programlanabilir ROM)

EEPROM Electrically Erasable Programmable ROM (Elektrikle Silinebilir Programlanabilir ROM)

http://www.mikroe.com/

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=dqfX0jH1DN6dXM&tbnid=lU5wTOxO-Kbw6M:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fcommons.wikimedia.org%2Fwiki%2FFile%3AIc-photo-Intel--B2708--(UV-EPROM).JPG&ei=7vA2UtyTGsfRtAb-6oHwBA&bvm=bv.52164340,d.bGE&psig=AFQjCNHBn6l42sn1S0P_dxUsjrOrPK-H5g&ust=1379418709818836



-24-

FLASH Memory Yazılımla silinip programlanabilen gelişmiş EEPROM.

Cache Memory - Önbellek : Ana belleğe yardımcı, daha küçük boyutlu olan; daha önceden kullanılan

veya tahmin edilen verilere erişim amacıyla kullanılan bellek türüdür.

L1 (Code - Kod ve Data-Veri olmak üzere 2 tane olabilir) İşlemci içerisinde çekirdeğe yakın

L2 İşlemci paketi içerisinde

L3 Anakart üzerinde

Önbellek statik RAM temeline dayanır. Hızlı olmasına karşılık fiziksel olarak daha büyük ve maliyeti

yüksektir. (Küçük kapasiteli olsun yine de olsun prensibi)

2.3. Bilgisayar Ölçüm Birimleri

Bilgisayar Sistemlerinde kullanılan ölçüm birimleri Tablo x’te verilmiştir.

Tablo. Bilgisayar ölçüm birimleri

Birim Sembol Açıklama

Kapasite Ölçüm Birimleri

(Bellek) Byte B

Bit, Nibble, Byte

B, MB, KB, GB, TB, PB, EB, ZB, YB

Hız Ölçüm Birimleri

(Frekans) Hertz Hz Hz, KHz, MHz, GHz

Uzunluk Ölçüm Birimleri İnç ” inch - ” , 1” = 2,54 cm

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=saGffEsp-C6c2M&tbnid=42o6uH6h_YJb8M:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.circuitspecialists.com%2Fsst28sf040.html&ei=W_E2UpSPCMrFtQa75YCgBg&bvm=bv.52164340,d.bGE&psig=AFQjCNH7SQzt7XvePt0_QSONmuCbfpYeYQ&ust=1379418778752776



-25-

2.4. Veri Büyüklükleri Veri büyüklükleri ve belleklerin temelinde 0 ve 1 olarak adlandırılan BIT yapıları vardır.

BIT : Binary DigIT (Binary Sayı Sistemindeki rakamlardır)

Tablo . Veri büyüklükleri

Veri Tanımı Birim Açıklama Örnek

0 veya 1 Bit Bit 0, 1

4 adet Bit (1010) Nibble Nibble Hex ve BCD ifadeler (1001, 1010, 1100)

8 adet Bit (01000001) Byte Byte 1 karakter (a, *, 5, ? vb.)

1024 x Byte KiloByte KB Küçük bir text tabanlı E-Posta yaklaşık 2KB’tır.

1024 x KByte MegaByte MB MP3 dosyaların boyutu 1MB/dakikadır.

1 MB küçük bir roman.

1024 x MByte GigaByte GB Bir DVD kapasitesi 4.7GB’tır. (Single Layer)

1080p FullHD film 10GB’tır.

1024 x GByte TeraByte TB

1024 x TByte PetaByte PB

1024 x PByte ExaByte EB

1024 x EByte ZettaByte ZB 200 milyar DVD, 300 trilyon MP3

1024 x ZByte YottaByte YB ???

Not: 210 = 1024 olduğundan birimlerarası dönüşümde 1024 kullanılır.

Kb: KiloBit KB: KiloByte (B: Byte ve b :Bit)

Şekil . Veri büyüklükleri



-26-

2.5. Bilgisayar Teknolojisi Gelişim Süreci

İlk elektrikli bilgisayar bir oda büyüklüğündeki ENIAC'tır. Elektronik teknolojisindeki gelişmelere paralel

olarak bilgisayar sistemleri de hızla gelişmektedir. Lambalı transistörler, transistörler, entegreler ve nano

teknoloji ile sistemler gün geçtikçe daha küçük, daha hızlı ve yüksek kapasite özelliklerine sahip olmaktadır.

Şekil. ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Calculator)

ENIAC, dünyanın ilk büyük ölçekli elektronik tabanlı genel amaçlı sayısal bilgisayarıdır.

ENIAC, ABD ordusu için II. Dünya Savaşı sırasında Pennsylvania Üniversitesi’nde 1943-1946 yılları

arasında 4 yıl gibi sürede gizli olarak geliştirilmiştir.

ENIAC, yaklaşık 30 ton ağırlığında, 167 m2 oda büyüklüğünde bir odada yer alan, yaklaşık 1800

vakumlu tüpe ve 150.000 röleye sahip 200 KW enerji harcayan, saniyede 5000 işlem yapabilen

bilgisayardır.



-27-

2.6. Bilgisayar Sistemi Katmanları Bilgisayar donanım ve yazılımdan oluşan komple bir sistemdir. Yazılım, donanımı tamamlayan sanal bir sistem

olup katmanlar halinde incelenmesi tasarım ve anlaşılmayı kolaylaştırmaktadır. Katmanlı sistem sayesinde,

yazılımcıların tüm donanımsal yapıyı bilmeden ilgili katmanlara yönelik çalışmalar yapmasına olanak

sağlanmaktadır.

Şekil 2. Bilgisayar sistemi katmanları

Programlama Dilleri Program, bir problemin çözülmesi amacıyla komut kodu ve verilerin belirli düzen ve kural içerisinde bir araya

getirilmesidir.

Programlama Dili, bir programın yazılması amacıyla daha önceden oluşturulmuş kurallar bütünüdür.

Yazılan bir programın bilgisayarın anlayacağı makina diline dönüştürülmesinde derleyici, yorumlayıcı ve

çeviricilerden yararlanılmaktadır.

Programlama dilleri temel olarak 3 sınıfta incelenebilir :

Makina Dili (Hexadecimal - Onaltılı Kodlar)

Alt Düzey Programlama Dilleri (Assembly Dili)

Üst Düzey Programlama Dilleri (Pascal, Delphi, VBasic …)



-28-

Şekil 3.Alt ve Üst Düzey Programlama dilleri

Üst Düzey Programlama Dilleri

Text Tabanlı Programlama Dilleri (Pascal, GW Basic vb.)

Görsel Programlama Dilleri (Delphi, Visual Basic vb.)

Grafik Programlama Dilleri (Labview, WorkBench, Parsic vb.)

Uygulama Programları Belirli bir amaca yönelik olarak geliştirilen yazılımlardır. Uygulama programlarına örnek olarak öğrenci işleri

bilgi sistemi, stok takip sistemi, otomasyon sistemi, ofis programları, kelime işlemciler, grafik tasarım

programları, ağ izleme programları, oyun programları verilebilir.

İşletim Sistemi (Operating Sistem) İşletimi sistem temelde bilgisayar donanımı ile kullanıcı ve uygulama yazılımları arasında bir arabirim

(interface) olarak yer alarak sistemin çalışmasını sağlayan sistem yazılımıdır.

Örnekler :

Text Tabanlı Arayüzlü İşletim Sistemi: DOS (Disk Operating System – Disk İşletim Sistemi)

Grafik Arayüzlü İşletim Sistemi: Windows(2000, XP, 7, 8), Mac OS, Linux, iOS, Android vb.

Ağ Tabanlı İşletim Sistemi:Windows NT

Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemi: UNIX, LINUX, Pardus vb.

İşletim Sistemin hem donanım hem de yazılım tabanlı görevleri vardır. Sisteme yönelik yazılımsal (Sanal Disk,

dosya yönetimi, güvenlik, oturumlar, kullanıcılar, kullanıcı arayüzü vb.) ve donanımsal (bellek, disk, Giriş-Çıkış

birimi vb.) kaynakların yönetimi işletim sistemi tarafından yapılmaktadır.

Kullanıcılara Göre İşletim Sistemleri;

Tek kullanıcılı işletim sistemleri (Single User Operating Systems)

Çok Kullanıcılı işletim sistemleri (Multi User Operating Systems)

Kullanıldığı Sisteme Göre İşletim Sistemleri;

Mainframe İşletim Sistemleri

Sunucu (Server) İşletim Sistemleri

Çok İşlemcili İşletim Sistemleri

Kişisel Bilgisayar İşletim Sistemleri

Gerçek Zamanlı (real-time) İşletim Sistemleri

Gömülü (Embedded) İşletim Sistemleri

Akıllı-Kart (Smart Card) İşletim Sistemleri

Alt Düzey Programlama

Dilleri

Üst Düzey

Programlama Dilleri

Kolaylaşır

Program Yazma Hızlanır

Kod Azalırken dosya boyutu artar

Programın Çalışması Yavaşlar

Etkinlik azalır



-29-

Aygıt Sürücüsü (Device Driver)

Aygıt sürücüleri (donanım sürücüleri), donanımın bilgisayarda kullanılabilmesi amacıyla üreticileri tarafından

işletim sistemine destek amacıyla geliştirilirler. Aygıt sürücüsünün bilgisayarda kurulu olan işletim sistemi ve

sürümü ile uyumlu olması gereklidir.

Donanım Yazılımı (Firmware)

Donanım yazılımı (Firmware), mikroişlemci ve bellek birimine sahip sayısal veri işleme yeteneği bulunan her

türlü donanımın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilmesi için kullandığı yazılımlara verilen addır.

Elektronik sistemin çalışması ve görevlerini yerine getirmesi amacıyla geliştirilmiş ve sisteme yüklü

yazılımlardır. Donanım yazılımları bir defa yüklenir gerekmedikçe silinip değiştirilmez. Genellikle de ilgili

donanımın temelini oluşturan mikroişlemcinin komut seti ile yazılırlar. Sistemde görülen eksiklik ve hataların

giderilmesi amacıyla yeniden yüklemeler yapılabilmektedir.

Bilgisayar BIOS(Basic Input/Output System – Temel Giriş/Çıkış Sistemi) yazılımı, donanımın istenen şekilde

çalışması için gerekli temel fonksiyonları içeren bir donanım yazılımıdır. BIOS, donanımın işletim sistemine

tanıtılması ve bilgisayarda gerekli başlangıç işlemlerinin yerine getirilmesi amacıyla kullanılmaktadır.

Çözücüler (CODECS)

CODEC – COmpression/DECompression (Sıkıştırma/Çözme)

CODECS, büyük çoklu ortam (MultiMedia) dosyalarının sıkıştırılması ve bilgisayarda oynatılabilmesi için

tekrar çözen bilgisayar programıdır.



-30-

2.7. Yazılım Geliştirme Süreci Modeli

(Waterfall-Şelale Modeli)

Yazılım geliştirmede kullanılan klasik süreçlerden biri Şelale Modelidir. Bu modelde yazılım geliştirme süreci;

Analiz, Tasarım, Kodlama, Test ve Bakım olmak üzere 5 aşamadan oluşmaktadır.

Şekil 4. Şelale Modeli yazılım geliştirme süreci

Yazılım Kurulumunda Dikkat Edilecek Hususlar

Kurulum için gerekli ekipmanlar:

Yazılım Kurulum Dosyaları (Disk, CD, DVD vb. ikincil bellekte veya internet, ağ ortamında )

Diğer Dosyalar (Eğer gerekiyorsa Sürücü Dosyaları)

Bilgisayar Donanımı (Kuruluma müsait kapasite, hız vb. donanımsal özelliklerde)

Platform Desteği (Yazılımın desteklediği işletim sistemi uyumu)

Kurulum Yönergesi

Kullanıcı Arayüzü İnsan-Bilgisayar arasında yer alarak etkileşim sağlayan ve veri giriş-çıkış işlemlerinin yönetildiği yazılım

arabirimidir.

Yazılımlar için temelde 2 tür kullanıcı arayüzü vardır. Bunlar:

Text Tabanlı Kullanıcı Arayüzü (TUI - Text-Based User Interface)

Grafik Kullanıcı Arayüzü (GUI – Graphics User Interface)

İnsan –Yazılım- Bilgisayar

Kullanıcı Dostu (User Friendly) Göze hitap eden, daha anlaşılır, daha hızlı sonuca ulaşan, işlemleri kolaylaştıran ve kullanım kolaylığı sağlayan

yazılımlar için kullanıcı dostu tabiri kullanılır. Kullanıcı Dostu tabiri bir bakıma yazılımın kalitesini ve

kullanışlılığını göstermektedir.

Analiz

Tasarım

Kodlama

Test

Bakım



-31-

3. YAZILIM VE LİSANS BİLGİLERİ

Yazılım Lisansı

Üreticisi tarafından telif hakkı bulunan yazılımın kullanılabilmesine yönelik hususları belirleyen belgeye yazılım

lisansı adı verilmektedir.

Alfa Sürüm

Kullanım amacıyla değil de test amacıyla oluşturulan yazılım sürümüdür. Bu sayede kısıtlı kullanıcılar özellikle

de programcı ekibi tarafından görülen eksikliklerin ve yazılım hatalarının giderilmesi sağlanır.

Beta Sürüm

Beta ya da Beta Sürüm, Alfa sürümünden geçmiş bir yazılımın daha geniş bir kullanıcı kitlesi tarafından gerçek

verilerle test edilerek ona son halinin verilmesi amacıyla geliştirilir.

Demo

Bazı bölümleri kısıtlanmış programlara Demo adı verilmektedir. Bu kısıtlama programda pasif bölümlerin

bulunması, kullanım süresinin olması, veritabanı kayıt sayısının sınırlı olması, yazdırma seçeneklerinin

kullanılamaması gibi çeşitli şekillerde olabilmektedir. Demo kullanım amacı yazılım tanıtımı ve kullanım

alışkanlığının kazandırılmasının sağlanmasıdır.

Shareware

Shareware (kısıtlı yazılım), reklam amaçlı olarak kullanıcının programı tanımasını sağlayan, zaman ve özellik

bakımından kısıtlı sürüme verilen addır. Genellikle program için 30 gün gibi belirle bir süre kullanım izni vardır.

Kullanım süresinin sonunda üreticiye bağlı olarak ya program kullanım dışı kalmakta ya da belirli özellikleri

pasif duruma düşmektedir.

Freeware

Freeware, ücretsiz ve sınırsız kullanım hakkı tanıyan yazılım lisansıdır. Ancak bu yazılımlar için de üreticisinin

ileriye dönük gelişmeler adına Telif Hakkı bulunabilmektedir.

Abandonware

Eski versiyonlu, daha önceden üretilmiş, yeni model ve versiyonları üretilmesi sebebiyle artık gözden düşmüş,

üretici desteği olmayan yazılımların üreticisi tarafından ücretsiz olarak sunulmasıdır. Ancak genel olarak ücretsiz

yazılımlar için Shareware ifadesi kullanılmaktadır.

OEM

Original Equipment Manufacturer (OEM) - Orijinal Ürün Üreticisi

Kutusuz ancak orijinal ürünlere OEM adı verilmektedir. Kutulu ürünlerin ekstra masrafları (sevkiyat vb.)

nedeniyle toplu alımlarda OEM ürünler tercih edilmektedir.



-32-

Yazılım Yaması (Patch)

Yama (Patch), bilgisayar programındaki hatalı kodların düzeltilmesi amacıyla üretici tarafından sağlanan

programcıklardır.

BSA Nedir?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca üretici izni olmadan yazılımların çoğaltılması, dağıtılması ve

lisanslanmadan kullanılması suç sayılmaktadır.

Business Software Alliance (BSA), uluslararası yazılım denetleme şirketidir. BSA uyarı, eğitim, reklam vb.

faaliyetlerle lisanslı yazılım kullanımını sağlamak ve lisanssız yazılım kullanımı önlemektedir.

Korsan Ürünler (Warez)

Warez (korsan ürünler), telif yasaları çiğnenerek ticareti yapılan telif hakkı saklı materyaller olarak

tanımlanabilir. Telif hakkı bulunan ürünlerin izin alınmadan çoğaltılıp dağıtılmasına korsan üretim, bu işle

uğraşan kişilere de korsan adı verilmektedir.

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Bsa_logo.JPG&filetimestamp=20080719224650&



-33-

4. KÖTÜ NİYETLİ YAZILIMLAR (MALWARE) Malware yazılımlar bilgisayar sistemlerine çeşitli şekillerde ve etkilerde zarar vermek amacı ile yazılmış

bilgisayar programlarıdır. Malware yazılımlar 4 grupta incelenir:

Bilgisayar Virüsü

Trojan

Solucan

Spyware (Casus Yazılım)

Bilgisayar Virüsü

Virüs, kullanıcının izni ya da bilgisi olmadan bilgisayarın çalışma şeklini değiştiren ve kendini diğer dosyaların

içerisinde gizlemeye çalışan küçük boyutlu kötü amaçlı programlardır.

Gerçek bir virüs genel anlamda aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

Bulaşma - Çoğalma,

Pusuda kalma,

Etkisini göstererek zarar verme

Truva Atı (Trojan)

Truva atı (Trojan), zararlı programlar içeren veya yükleyen ayrı bir programdır. Truva atları kullanışlı veya

ilginç bir program gibi gözükerek kullanıcıları yanıltmakta ve çalıştırıldıklarında zararlı olmaktadırlar. Truva

atları kendi başlarına işlem yapamazlar. Truva atı çalıştırılmadıkça herhangi bir zarar vermez.

Solucan

Solucan genel anlamda bir virüs çeşididir. Solucan virüsleri; e-posta, kaynağı belirsiz programlar, forum siteleri,

korsan oyunların çoğaltılması gibi farklı yollarla bilgisayarlara bulaşabilmektedirler. Solucanlar kendilerini bir

bilgisayardan diğerine otomatik olarak kopyalarlar ve öncelikle dosya veya bilgi ileten özelliklerin denetimini

ele geçirir. Solucan bir kez sisteme girdikten sonra kendi başına ilerleyebilmektedir. Solucanlar yayılmak-

bulaşmak için ayrı bir taşıyıcı program ya da dosyaya ihtiyaç duymazlar ve tünel açarak başka birinin uzaktan

bilgisayarınızın denetimini eline geçirmesini sağlayabilir. Örnek: Sasser solucanı, Blaster solucanı vb.

Bir solucan bellek, ağ bant genişliği vb. sistem fiziksel kaynaklarını tüketebilir ve böylelikle de sistemin ve ağ

trafiğinin yavaşlamasına (Örneğin Web sayfalarının geç açılması gibi), kilitlenmesine ve açılış sorunlarına yol

açabilmektedir.

Casus Yazılım (Spyware)

Casus Yazılım, kullanıcı bilgisi ve izni olmadan bilgilerin ve yapılan işlemlerin toplanarak başka kişilere

gönderilmesini sağlayan kötücül (Spyware) bir yazılımdır. Casus yazılımdaki temel amaç kendini kopyalaması

değil, bulaştırıldığı sistem bilgi sızdırması özelliğine sahip olmasıdır.

Hacker Nedir? (Kaynak: http://www.wikipedia.org)

Hacker ya da bilgisayar korsanı, şahsî bilgisayarlara veya çeşitli kurum ve kuruluşlara ait

bilgisayarlara ve ağlara izinsiz olarak giriş yapan kişi olarak tanımlanmaktadır.

http://www.wikipedia.org/



-34-

Türk Dil Kurumu sözlüğünde ise "Bilgisayar ve haberleşme teknolojileri konusunda bilgi sahibi olan,

bilgisayar programlama alanında standardın üzerinde beceriye sahip bulunan ve böylece ileri düzeyde

yazılımlar geliştiren ve onları kullanabilen kişi" olarak tanımlanmaktadır.

Hacker Türleri

1. Hacktivist: Hacktivist'ler kendilerine göre kötü veya yanlış olan toplumsal veya politik

sorunları dile getirmek amacıyla belirli siteleri hack'leyerek mesajlarını yerleştirirler.

2. Siyah şapkalı: Her türlü programı, siteyi veya bilgisayarı güvenlik açıklarından yararlanarak

kırabilen bu en bilindik hacker'lar, sistemleri kullanılmaz hale getirir veya gizli bilgileri çalar.

En zararlı hacker'lar siyah şapkalılardır.

3. Beyaz şapkalı: Beyaz şapkalılar da her türlü programı, siteyi veya bilgisayarı güvenlik

açıklarından yararlanarak kırabiliyor ancak kırdığı sistemin açıklarını sistem yöneticisine

bildirerek, o açıkların kapatılması ve zararlı kişilerden korunmasını sağlıyorlar.

4. Gri şapkalı: Yasallık sınırında saldırı yapan, iyi veya kötü olabilen hacker'lardır.

5. Yazılım korsanı: Yazılım korsanları bilgisayar programlarının kopya korumalarını kırarak, bu

programları izinsiz olarak dağıtımına olanak sağlayıp para kazanırlar. Piyasaya korsan oyun

ve program CD'lerini yazılım korsanları sağlar.

6. Phreaker: Telefon ağları üzerinde çalışan, telefon sistemlerini hackleyerek bedava görüşme

yapmaya çalışan kişilerdir.

7. Script Kiddie: Script kiddie'ler hacker'lığa özenen kişilerdir. Tam anlamıyla hacker değillerdir.

Script kiddieler genellikle kişilerin e-posta veya anında mesajlaşma şifrelerini çalarlar.

8. Lamer: Ne yaptığının tam olarak farkında olmayan, bilgisayar korsanlığı yapabilmek için

yeterince bilgisi olmayan kişi. Script Kiddie benzeri kişilerdir.

Firewall (Güvenlik Duvarı) (Kaynak: http://tr.wikipedia.org)

Güvenlik Duvarı (Firewall - Ateş Duvarı) yazılımı, bir kural kümesi temelinde ağa gelen giden paket trafiğini

kontrol eden donanım tabanlı ağ güvenliği sistemidir. Ayrıca birçok kişisel bilgisayar işletim sistemi, internetten

gelen tehditlerine karşı korunmak için yazılım tabanlı güvenlik duvarları içermektedir.

Şekil . Firewall sembolik gösterimi

http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_Dil_Kurumu

http://tr.wikipedia.org/wiki/Bilgisayar

http://tr.wikipedia.org/wiki/Programlama

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hacktivist&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Siyah_%C5%9Fapkal%C4%B1&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Beyaz_%C5%9Fapkal%C4%B1&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gri_%C5%9Fapkal%C4%B1&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yaz%C4%B1l%C4%B1m_korsan%C4%B1&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Phreaker&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Script_Kiddie&action=edit&redlink=1

http://tr.wikipedia.org/wiki/Lamer

http://tr.wikipedia.org/

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Firewall.png



-35-

5. DOSYA VE KLASÖR YÖNETİMİ

Sürücü (Driver)

Dosya ve klasörlerin içerisinde tutulduğu fiziksel ortamlara sürücü adı verilir. (Sabit Disk

Sürücüsü, DVD ROM Sürücüsü, USB Bellek sürücüsü vb.)

Sürücü Özellikleri:

Sürücüler işletim sistemi tarafından A-Z arası bir harf ile adlandırılmaktadır.

Sürücü harfinden sonra iki nokta üst üste (:) karakteri kullanılır.

A: ve B: disket sürücü için kullanılır.

Sürücülere Etiket İsimleri verilebilir. Arsiv (C:), Depo (D:) vb.

Sürücülere Bilgisayarım simgesi üzerinden erişilebilmektedir.

Dosya (File)

Dosyalar, bilgisayar ortamında ikincil (depolama) bellekte birbirleriyle ilişkili bilgilerin tutulduğu yapılardır. Bir

dosya içerisinde yazı, resim, ses, grafik, program vb. sayısal ve alfasayısal veriler yer alabilmektedir.

Klasör (Directory – Folder - Dizin)

Bilgisayar dosyalarının kategorilere ayrılarak disk ortamında tutulması amacıyla klasör yapıları kullanılmaktadır.

Dosyaların organize edilerek yönetimin ve erişimin kolaylaşması sağlanır. Tüm dosyaların aynı yerde olması

durumunda, istenen dosyaya ulaşmak hem kullanım hem de teknik açıdan oldukça zorlaşacaktır. Temelde

klasörlerde birer dosyadır ancak, yapısal olarak içerisinde veri tutmak yerine diskte adresleme amaçlı

kullanılırlar. Klasör içerisinde klasör (Sub-directory) oluşturmak mümkündür.

Klasör ve Dosya Özellikleri:

Bir klasör içerisinde aynı ad ve uzantıya sahip tek bir dosya olabilir.

Bir klasör içerisinde aynı ada sahip tek bir klasör (Alt-Klasör yani Sub-Directory)

olabilir.

Dosya/Klasör adlandırma Küçük/Büyük harf duyarlılığı yoktur. Hitit.jpg ile

HİTİT.JPG aynıdır.

Dosya Yapısı

Dosyalar temelde 3 parçadan oluşmaktadır:

<Dosya Adı> . <Dosya Uzantısı>

Dosya Adı : Dosya içeriğiyle ilgili olarak isteğe bağlı olarak verilen isimdir.

Nokta Ayracı : Dosya Adı ve Uzantısını ayırır.

Dosya Uzantısı : Dosyanın türünü ve hangi programlama ilgili olduğunu anlatır.



-36-

Windows İşletim Sisteminde belge merkezli erişim mevcuttur. Böylelikle herhangi bir dosyaya çift

tıklandığında; ilgili dosya uzantısına bağlı olarak öncelikle ilgili program çağrılır ve sonrasında mevcut dosya

açılır. İstenildiği takdirde dosyanın ilişkilendirildiği program ayarı yapılabilmektedir. Bu amaçla ilgili dosya

üzerinde Shift+Mouse sağ klik ile elde edilen menüden Birlikte Aç seçimi yapılarak program seçimi yapılabilir.

PATH

Dosya / Klasör Yolu



-37-

Windows İşletim sisteminde normalde dosya uzantıları gizli-görünmez durumdadır. Ancak istenildiği taktirde

uzantıların görünmesi sağlanabilir. Bu amaçla Düzenle - Klasör Seçenekleri – Görünüm’den “Bilinen dosya

türleri için uzantıları gizle” seçeneği kullanılır.



-38-

Klasör İşlemleri

Klasör oluşturma

Klasör silme

Klasörün adını değiştirme

Window (Pencere) İşlemleri İşletim Sistemine bağlı olmakla birlikte, gruplama özellikli sanal çerçevelere Pencere adı

verilmektedir.

Pencere Taşıma (Yer Değiştirme)

Pencere Boyutlandırma (Size, Simge, Normal, Tam Ekran)



-39-

6. DOSYA TÜRLERİ

Dosyalar temelde iki türde incelenir:

Program Dosyaları: Doğrudan Çalıştırılabilir dosyalardır. (Paint.Exe)

Belge Dosyaları: Bir programa bağlı olarak bilgi içerikli dosyalardır. (Liste.Doc)

Dosyalama Sistemleri

Dosyalama sistemi dosya ve klasörlerin disk üzerinde ne şekilde tutulacağı ve adresleneceği ile ilgili bilgilerin

tutulduğu sistemdir. Dosyalama sistemlerine FAT, FAT16, FAT32, NTFS vb. örnek gösterilebilir. Burada

FAT16 ile 216 adet cluster adreslenebilmektedir.

Dosyalama sistemi işletim sistemine bağlı olarak değişik yapı ve özelliklerde olabilmektedir.

FAT (File Allocation Table – Dosya Yerleşim Tablosu)

NTFS (New Technology File System -Yeni Teknoloji Dosya Sistemi)

Şekil . Dosya Sistemleri

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiow6TbsejWAhWBEVAKHav3BfgQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.flexhex.com%2Fdocs%2Farticles%2Falternate-streams.phtml&psig=AOvVaw2JVnovELLvy5A63howAf_e&ust=1507804963045933



-40-

Şekil . Disk Yapısı

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiI28mcsOjWAhVBZlAKHaL1Aw8QjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.mondotecno.com%2Fsoftware-2%2Fi-sei-migliori-programmi-per-partizionare-hard-disk-11336.html&psig=AOvVaw02d-3Vc-XhQQrln1lv-02q&ust=1507804659675923

https://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiI28mcsOjWAhVBZlAKHaL1Aw8QjRwIBw&url=https%3A%2F%2Fwww.taringa.net%2Fposts%2Fapuntes-y-monografias%2F15001273%2FLa-importancia-de-clonar-el-disco-antes-de-recuperar-datos.html&psig=AOvVaw02d-3Vc-XhQQrln1lv-02q&ust=1507804659675923

https://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiI28mcsOjWAhVBZlAKHaL1Aw8QjRwIBw&url=https%3A%2F%2Fwww.taringa.net%2Fposts%2Fapuntes-y-monografias%2F15001273%2FLa-importancia-de-clonar-el-disco-antes-de-recuperar-datos.html&psig=AOvVaw02d-3Vc-XhQQrln1lv-02q&ust=1507804659675923

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwixx9WtsejWAhVJL1AKHTbIBvgQjRwIBw&url=http%3A%2F%2Fwww.pinsdaddy.com%2Fdisk-sector_iIvpjzUc0mxDhowZLpaspbjXj6vUisBR4gsLPJpkKLE%2F&psig=AOvVaw2JVnovELLvy5A63howAf_e&ust=1507804963045933



-41-

Temel Dosya Uzantıları

Metin Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.txt Metin Editörü Basit Text – Metin Dosyası

*.rtf WordPad Zengin İçerikli Metin Belgesi Rich Text

Format

*.doc Microsoft Office Word 2003-2005 Microsoft Word

*.docx Microsoft Office Word 2007 ve üzeri Microsoft Word

*.xls Microsoft Office Excel 2003-2005 Microsoft Excel - Excel Spreadsheet File

*.xlsx Microsoft Office Excel 2007 ve üzeri Microsoft Excel - Excel Spreadsheet File

*.ppt Microsoft Office PowerPoint 2003-

2005

Microsoft PowerPoint

*.pptx Microsoft Office PowerPoint 2007 ve

üzeri

Microsoft PowerPoint

*.pub Microsoft Office Publisher Microsoft Publisher

*.pdf Adobe Acrobat, Adobe Reader Portable Document Format; Taşınabilir Belge

Biçimi

Resim Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.bmp Paint Bitmap açık resim dosyası

*.jpg Paint, Acdsee Sıkıştırılmış Resim Dosyası (*.jpeg)

*.gif Paint Acdsee Animasyonlu- hareketli-hareketsiz Resim Dosyası

*.png Resim dosyası

*.psd Adobe Photoshop PhotoShop ile üretilmiş Resim Dosyası

*.ico Icon Dosyası

*.cdr Corel Draw Corel Draw Grafik Dosyası

*.tif Paint, Adobe Photoshop Resim Dosyası

*.swf macromedia Flash Animasyon Dosyası

Ses Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.wav Windows Media Player Açık Ses Dosyası - Wave Audio File

*.mid Windows Media Player, Winamp Midi Müzik Dosyası (Nota temelli)

*.mp3 Windows Media Player, Winamp Sıkıştırılmış Müzik dosyası

*.wma Windows Media Audio File

Video Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.avi Media player, Real player, Divx,

Quicktime

Açık video dosyası (Audio Video Interleave

File)

*.mpg Media Player, Real Player,Quick Time Sıkıştırılmış eski tip video dosyası (*.mpeg)

*.mpeg-2 Mpg sisteminin geliştirilmişi

*.mp4 MPEG-4 Video File

*.divX Yüksek Sıkıştırmalı AVİ dosyası

*.mov Media Player,Real Player Quicktime Video Dosyası (Video Clip)

*.dat CD DAT video

*.flv Flash Video Dosyası



-42-

Sıkıştırılmış Dosyalar

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.zip WinZip ZIP Sıkıştırma dosyası

*.rar WinRAR RAR Sıkıştırma Dosyası

*.iso Win İmage sıkıştırılmış Cd Dosyası

*.cab Sıkıştırılmış Cabinet Dosyası

*.tar Consolidated Unix File Archive

*.gz GZip GNU Zipped Archive File

*.7z Compressed File

*.lzh Sıkıştırılmış Dosya

Uygulama Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.exe --- Executable – Çalıştırılabilir Dosya

*.com

*.msi Windows Installer File

*.bat Batch File- Toplu İşlem Dosyası

Sistem Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.sys

*.ini Ayar Dosyası

*.scr Windows Ekran Koruyucu Dosyası

*.cur Mouse İmleç Görüntü Dosyası

*.inf Windows Donanım Bilgisi Dosyası

*.cfg Konfigürasyon - Ayar Dosyası

*.reg

*.chk scandisk ve chkdsk Disk Tarama ve Kontrol sonucu rapor dosyası

*.hlp Yardım Dosyası

*.err Hata Kayıt Dosyası

*.fon WindowsFonts Klasöründe Yazı tipi Dosyası

*.tff Yazı Tipi Dosyası

*.tmp Geçici Dosya

*.dll Data Link Library – Kütüphane Dosyası

*.drv Sürücü Dosyası

*.lnk Kısayol Dosyası



-43-

Programlama Dili Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama *.c C Dili Program Kaynak dosyası

*.cpp C++ Program Kaynak Dosyası

*.bas Basic Program Kaynak dosyası

*.pas Pascal, Delphi Program Kaynak dosyası

*.dpr Delphi Project Dosyası

*.cproj C# Proje Dosyası

*.

*.html Hypertext Markup Language File

*.php PHP – Personal Home Page program kaynak

dosyası

*.asp ASP - Active Server Pages program kaynak

dosyası

*.xml Extensible Markup Language (Genişletilebilir

İşaretleme Dili)

*.css Zengin HTML Stil Tanım dosyası -

Cascading style sheets

*.h C Dili Header Dosyası

*.bak Backup – Yedek Dosya

*.bin Program Binary Dosyası

*.obj Program Object-Amaç Dosyası

*.ocx ActiveX Kontrol Dosyası

Veritabanı Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama

*.mdf MS SQL Server MSSQL - Microsoft Data File

*.ldf MS SQL Server MSSQL - Log Data File

*.mdb Microsoft Access Microsoft Access Database Dosyası

*.dbf dBase Database Dosyası

*.db Paradox Database Dosyası

*.ndx Index Dosyası

C# Programlama Dili Dosyaları

Icon Uzantı Program/Belge Aciklama

*.sln Microsoft Visual Studio C# Microsoft Visual Studio Solution

*.csproj Microsoft Visual Studio C# Visual C# Project File

*.cs Microsoft Visual Studio C#

.\Proje_Adi

Visual C# Source File

*.exe Microsoft Visual Studio C#

.\Proje_Adi\Bin\Debug

Visual C# Derlenmiş Çalıştırılabilir Dosya



-44-

7. KISAYOL TUŞ BİLEŞİMLERİ

Standart Tuş Bileşimleri

Kısayol Açıklama

CTRL + A Tümünü Seç

CTRL + S Kaydet

CTRL + C Kopyala

CTRL + X Kes

CTRL + V Yapıştır

CTRL + P Yazdır

CTRL + Z Geri Al

CTRL + Y İleri

CTRL + K Kalın

CTRL + T İtalik

CTRL + L Sola Yasla

CTRL + R Ortalama

CTRL + G Sağa Yasla

Windows Doğal Tuş Bileşimleri

Kısayol Açıklama

Windows Logo Tuşu Başlat Menüsü

Windows Logo Tuşu + L Bilgisayar Kilitlenir

Windows Logo Tuşu + R Çalıştır iletişim kutusu

Windows Logo Tuşu + M Tümünü Simge durumuna küçült

SHIFT + Windows Logo Tuşu + M Geri Al – (Tümünü Simge durumuna küçült)

Windows Logo Tuşu + F1 Windows Yardım

Windows Logo Tuşu + E Windows Gezgini

Windows Logo Tuşu + D Masaüstü Göster/Gösterme

Windows Logo Tuşu + F Dosya/Klasör Arama

CTRL + Windows Logo Tuşu + F Bilgisayar Bul

Windows Logo Tuşu + TAB Pencereler arasında geçiş ve seçiş

CTRL + Windows Logo Tuşu + TAB Pencereler arasında geçiş ve seçiş (Kalıcı ekranda)

Uygulama Tuşu Seçili öğe kısayol (pop-up) menüsü



-45-

Klavye Kontrol Tuşları

Kısayol Açıklama

TAB (SEKME) İleri Sekme

SHIFT + TAB Geri Sekme

SPACE BAR (ARA ÇUBUĞU) Boşluk

ENTER Onay, Alt Satır

ESC İptal, Kaçış

F1 Yardım (İlgili Program)

F2 Dosya/ Klasör Yeniden adlandırılır

F10 Menü Çubuğu seçenekleri

SHIFT+F10 Seçili öğe kısayol menüsü

CTRL+ESC Başlat Menüsü

CTRL+SHIFT+ESC Windows Görev Yöneticisi gelir

ALT + AŞAĞI OK Açılır Liste Kutusu açılır

ALT + SEKME Açık Programlar arası geçiş

ALT + ARA ÇUBUĞU Ana Pencere sistem menüsü gelir

ALT + F4 Aktif Program Penceresi kapatılır

CTRL + F4 Program Aktif Belgesi kapatılır

ALT + F6 Program Belgeleri arasında geçiş yapılır

ALT + ENTER Seçili öğe özellikleri

SHIFT + DELETE Seçilen Öğeleri kalıcı olarak siler (Geri Dönüşüm Kutusuna

gitmez)

CTRL + Dosya/Klasör Sürükleme Sürüklenen Dosya/Klasörler için Kopyalama yapılır

CTRL + SHIFT + Dosya Sürükleme Sürüklenen Dosya için Kısayol Oluşturma

Erişilebilirlik Kısayol Tuş Bileşimleri

Kısayol Açıklama

5 defa SHIFT tuşuna basma Yapışkan Tuşları Aç-Kapat

8 sn Sağ SHIFT tuşuna basma Filtre Tuşlarını Aç-Kapat

5 sn NUM LOCK tuşuna basma Geçiş Tuşlarını Aç-Kapat

Sol ALT + Sol SHIFT + NUM LOCK Fare Tuşlarını Aç-Kapat

Sol ALT + Sol SHIFT + PRINT SCREEN Yüksek Karşıtlığı Aç-Kapat



-46-

8. TEMEL BİLGİSAYAR DONANIMI

Şekil . Anakart (Mainboard)

Şekil . Bilgisayar Yonga Setleri

https://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjPxpuotOjWAhUPY1AKHYeqDRUQjRwIBw&url=https%3A%2F%2Fwww.computerhope.com%2Fjargon%2Fn%2Fnorthbri.htm&psig=AOvVaw2Fg_jkmPOnaYTxiXewZQNO&ust=1507805611907714



-47-

Şekil . Mikroişlemci (Intel core i7)

Şekil . Güç Kaynağı (Power Supply)



-48-

Şekil . Konnektörler



-49-

9. AĞ VE İNTERNET SİSTEMLERİ

INTERNET – International Network

URL (Uniform Resorce Locator)

(Ağ Adresi) Bir WEB sayfasının internet üzerindeki adresidir.

IPv4 (Internet Protocol version 4)

192.168.1.2

A, B, C, D, E sınıfı IP adresleri mevcuttur.

Protokol

World Wide Web

Sub-Domain

Domain

Top Level Domain (TLD)

Country Code TLD

Folder

File Name

File Extension

http://www.oidb.hitit.edu.tr/Dokumanlar/akademiktakvim.pdf



-50-

10. DEPOLAMA BİRİMLERİ

COMPACT DISC (CD)



-51-

DİSK HIZLARI



-52-

Medya Özellik X

CD CD Writer 52x/32x/52x

Write / ReWrite / Read

150 Kbps

DVD DVD RW 24x 1.35 Mbps

Blu-Ray 4.39 Mbps

CD – Compact Disk Terimleri

Burning (Yakma) : Medya üzerine veri yazmak amacıyla, disk üzerindeki deliklerin yakılması işlemidir.

Session (Oturum): Yazma işleminin gerçekleştirilme işlemi.

Single Session

Multi Session

ROM - Read Only Memory – Sadece Okunabilir Bellek

RW - Rewritable – Tekrar Yazılabilir

R - Recordable - Medaya yazılabilme özelliği var

- R - Single Session Recordable

+R - Multi Session Recordable (Önceki oturum verileri silinebilir, ancak yer açılmaz)

CD-R (Recordable)

CD-RW (ReWritable)



-53-



-54-

11. EKRAN ÇÖZÜNÜRLÜKLERİ

Dijital bir ortamda oluşturulan görüntünün en küçük birimine Piksel adı verilir.

Görüntünün oluştuğu cihazda bulunan yatayda ve dikey olmak üzere toplam

piksel sayısına çözünürlük denir.

Örneğin 800x600 çözünürlüklü bir bilgisayar monitöründe yatay ve dikey olmak üzere toplam

480000 adet piksel bulunmaktadır.

DPI (dots per inch)

Sayısal görüntüleme sistemlerinde çözünürlük olarak kullanılan terimdir.

Çözünürlük yükseldikçe görüntü kalitesi doğru orantılı olarak yükselmektedir.



-55-



-56-



-57-



-58-

12. USB BELLEK SÜRÜMLERİ VE HIZLARI

Sürüm Hız Açıklama

USB 1.0 ve USB 1.1 12 Mbit/sn (1.5 MByte/sn) fullspeed

USB 2.0 480 Mbit/sn (60 MByte/sn) highspeed

USB 3.0 4,80 Gbit/sn (600 MByte/sn) superspeed

USB 3.1 10 Gbit/sn (1,22 GByte/sn) superspeed+

USB 3.2 (yeni tasarım) 20 Gbit/sn

eSATA Up to 6 Gbit/s (750 MB/s) right now as it depend on the

internal SATA chip.



-59-



-60-

eSATA (External SATA) External Serial ATA – External Serial Advanced Technology Attachment

eSATA veri transferini USB yolu ile yapan harici disklerdeki yavaşlığı ortadan kaldırmak için

geliştirilmiştir.

E-Sata, USB 3.0 çıkmadan önce piyasaya çıkan ve USB 2.0'ın yavaşlığının önüne geçmeyi

amaçlayan bir arabirimdir.



-61-

Bant Genişliği (Bandwidth)

Bant genişliği haberleşme kanalının kapasitesini ifade etmek için kullanılmaktadır. Haberleşme kanalının

kapasitesi, analog sinyal kullanılıyorsa Hertz(Hz), sayısal sinyal kullanılıyorsa bps (bit per second) ile ifade

edilir.

Baud Rate

Veri transfer hızı ölçü birimidir. 1 Bitin ne kadar sürede gönderileceğini veya alınacağını bps birimi ile

belirleyen ölçüm birimidir. (9600, 115200 bps)

bit per second (bps)

Byte per second (Bps)

Kaynaklar

MEGEP Modülleri Eskişehir Üniversitesi AÖF Yayınları Atatürk Üniversitesi AÖF Yayınları

Documents

Temel Bilgisayar Teknolojileri - dislitas.comdislitas.com/files/TBT/sd _TBT_DersNotlari_2018.pdf · Uygarlığı Aydınlatan Bilgi Güneşi Temel Bilgisayar Sistemleri Dr. Serkan