Temel Elektrik Malzemeleri Baglantilari

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TEMEL ELEKTRİK MALZEMELERİ BAĞLANTILARI

ANKARAMAYIS 2005

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER.............................................................................................................IIAÇIKLAMALAR.......................................................................................................... iGİRİŞ...........................................................................................................................iiiÖĞRENME FAALİYETİ. 1.........................................................................................11. İLETKENLER VE YALITKANLAR...................................................................... 1

1.1. İletkenler............................................................................................................ 11.1. İletkenler................................................................................................................ 1

1.1.1. İletken Tanımı.............................................................................................11.1.1. İletken Tanımı.....................................................................................................1

1.1.2. İletken Gereçler:..........................................................................................11.1.2. İletken Gereçler:..................................................................................................11.1.2.1. Bakır.................................................................................................................11.1.2.2. Alüminyum...................................................................................................... 21.1.2.3. Gümüş.............................................................................................................. 21.1.2.4. Demir............................................................................................................... 21.1.2.5. Kurşun..............................................................................................................31.1.2.6. Platin................................................................................................................ 31.1.2.7. Kalay................................................................................................................ 31.1.2.8. Krom................................................................................................................ 31.1.2.9. Tungsten...........................................................................................................31.1.2.10. Volfram.......................................................................................................... 31.1.2.11. Konstantan .................................................................................................... 31.1.2.12. Krom. Nikel................................................................................................... 31.1.2.13. Çinko..............................................................................................................31.1.2.14. Kadmiyum......................................................................................................31.1.2.15. Pirinç.............................................................................................................. 41.1.2.16. Civa................................................................................................................ 41.1.2.17. Su................................................................................................................... 4

1.2. Yalıtkanlar..........................................................................................................41.2. Yalıtkanlar..............................................................................................................4

1.2.1. Yalıtkan Tanımı.......................................................................................... 41.2.1. Yalıtkan Tanımı.................................................................................................. 4

1.2.2. Yalıtkan Gereçler ....................................................................................... 41.2.2. Yalıtkan Gereçler ............................................................................................... 41.2.2.1. PVC(Polivinilclorür)........................................................................................41.2.22. Porselen.............................................................................................................51.2.2.3. Mermer ............................................................................................................51.2.2.4. Kauçuk............................................................................................................. 51.2.2.5. Mika................................................................................................................. 51.2.2 6. Bakalit.............................................................................................................. 51.2.2.7. Cam.................................................................................................................. 5

II

İÇİNDEKİLER

1.2.2.8. Vernik.............................................................................................................. 51.2.2.9. Yağ...................................................................................................................61.2.2.10. Parafin............................................................................................................ 61.2.2.11. Amyant...........................................................................................................61.2.2.12. Presbant..........................................................................................................61.2.2.13. Makaron......................................................................................................... 61.2.2.14. Kağıt...............................................................................................................61.2.2.15. Ağaç............................................................................................................... 61.2.2.16. Pamuk............................................................................................................ 61.2.2.17. Kuvars............................................................................................................ 71.2.2.18. İzolebant ........................................................................................................71.2.2.19. Ebonit.............................................................................................................7

1.3. İletken Sınıfları.................................................................................................. 71.3. İletken Sınıfları...................................................................................................... 7

1.3.1. Çıplak İletkenler..........................................................................................71.3.1. Çıplak İletkenler..................................................................................................71.3.1.1. Tek Telli Çıplak İletkenler...............................................................................71.3.1.2. Çok Telli Çıplak İletkenler.............................................................................. 7

1.3.2. Yalıtılmış İletkenler.................................................................................... 71.3.2. Yalıtılmış İletkenler............................................................................................ 71.3.2.1. Tel Sayısına Göre Yalıtılmış İletkenler........................................................... 71.3.2.2. Damar Sayısına Göre Yalıtılmış İletkenler......................................................7

1.3.3. Kablolar.......................................................................................................81.3.3. Kablolar...............................................................................................................81.3.3.1 N Kabloları(TS)................................................................................................ 8Sabit olarak sıva üstü ve sıva altında kullanılır. Normal ve hafif işletme şartlarında çalışan elektrik tesislerinde kullanılırlar. ..................................................................... 8

1.4. İletken Bağlantıları ..........................................................................................131.4. İletken Bağlantıları ..............................................................................................13

1.4.1. İletkenlerin Kesilmesi............................................................................... 131.4.1. İletkenlerin Kesilmesi....................................................................................... 131.4.1.1. Pense ile ........................................................................................................ 131.4.1.2. Yan Keski ile .................................................................................................131.4.1.3. Demir Testeresi ile ........................................................................................131.4.1.4. Kerpeten ........................................................................................................13

1.4.3. İletkenlerin Bükülmesi..............................................................................141.4.3. İletkenlerin Bükülmesi......................................................................................141. 4. 4. 1. Düz Ek........................................................................................................ 151.4.4.2. T Ek................................................................................................................161.4.4.3. Çift T Ek ....................................................................................................... 171.4.4.4. Özel Ekler...................................................................................................... 171.4.4.5. Klemensle Ek................................................................................................. 17

1.4.5. İletkenlerin Terminallere Bağlanması ......................................................18III

1.4.5. İletkenlerin Terminallere Bağlanması ..............................................................181.4.6. Kablo Pabucu Takılması .......................................................................... 19

1.4.6. Kablo Pabucu Takılması .................................................................................. 191.4.7. İletkenlerin Yalıtılması............................................................................. 20

1.4.7. İletkenlerin Yalıtılması..................................................................................... 20UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 21

UYGULAMA FAALİYETİ....................................................................................... 21PERFORMANS TESTİ.......................................................................................... 27

PERFORMANS TESTİ.............................................................................................. 27ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 28

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................................................................. 28ÖĞRENME FAALİYETİ. 2.......................................................................................312. KABLO DÖŞEME MALZEMELERİ....................................................................31

2.1. Borular ve Ek Parçaları....................................................................................312.1. Borular ve Ek Parçaları........................................................................................31

2.1.1. Tanımı....................................................................................................... 312.1.1. Tanımı............................................................................................................... 31

2.1.2. Çeşitleri ve Ek Parçaları............................................................................312.1.2. Çeşitleri ve Ek Parçaları....................................................................................312.1.2.1. Düz Borular ...................................................................................................312.1.2.2. Bükülgen borular........................................................................................... 32

2.2. Kanallar............................................................................................................322.2. Kanallar................................................................................................................32

2.2.1. Tanımı....................................................................................................... 322.2.1. Tanımı............................................................................................................... 32

2.2.2. Çeşitleri ve Ek Parçaları............................................................................322.2.2. Çeşitleri ve Ek Parçaları....................................................................................322.2.2.1. Kablo Kanalı.................................................................................................. 322.2.2.2. Tablo Tavaları................................................................................................332.2.2.3. Busbar Kanal Enerji Dağıtım Sistemi............................................................34

2.3. Ek Kutuları ......................................................................................................342.3. Ek Kutuları ..........................................................................................................34

2.3.1. Tanımı....................................................................................................... 342.3.1. Tanımı............................................................................................................... 34

2.3.2. Çeşitleri..................................................................................................... 342.3.2. Çeşitleri............................................................................................................. 34

2.4. Kasalar ............................................................................................................ 352.4. Kasalar ................................................................................................................ 35

2.4.1. Tanımı....................................................................................................... 352.4.1. Tanımı............................................................................................................... 35Anahtar ve prizlerin montajı için kullanılan gereçlerdir. PVC’den sıva altı ve sıva üstü olarak imal edilir. ............................................................................................... 35

2.4.2. Çeşitleri..................................................................................................... 35IV

2.4.2. Çeşitleri............................................................................................................. 352.5. Kroşeler............................................................................................................36

2.5. Kroşeler................................................................................................................362.5.1. Tanımı....................................................................................................... 36

2.5.1. Tanımı............................................................................................................... 362.5.2. Çeşitleri..................................................................................................... 36

2.5.2. Çeşitleri............................................................................................................. 362.6. Kablo Bağı ve Spiralleri...................................................................................37

2.6. Kablo Bağı ve Spiralleri.......................................................................................372.6.2. Çeşitleri..................................................................................................... 37

2.6.2. Çeşitleri............................................................................................................. 37UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 39

UYGULAMA FAALİYETİ....................................................................................... 39ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 40

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................................................................. 40CEVAP ANAHTARI..........................................................................................41

CEVAP ANAHTARI..................................................................................................41ÖĞRENME FAALİYETİ. 3.......................................................................................423. TOPRAKLAMA ve SIFIRLAMA......................................................................... 42

3.1. Topraklama...................................................................................................... 423.1. Topraklama.......................................................................................................... 42

3.1.1. Tanımı....................................................................................................... 423.1.1. Tanımı............................................................................................................... 42

3.1.2. Çeşitleri .................................................................................................... 433.1.2. Çeşitleri ............................................................................................................ 433.1.2.1. Koruma Topraklaması .................................................................................. 433.1.2.2. İşletme Topraklaması.....................................................................................433.1.2.3. Yıldırıma Karşı Topraklama.......................................................................... 43

3.1.3. Topraklama Elemanları.............................................................................433.1.3. Topraklama Elemanları.....................................................................................433.1.3.1. Özgül Toprak Direnci.................................................................................... 433.1.3.2. Topraklama İletkeni....................................................................................... 433.1.3.3. Topraklayıcı Çeşitleri ....................................................................................433.1.3.4. Bağlantı Elemanları....................................................................................... 44

3.2. Sıfırlama...........................................................................................................463.2. Sıfırlama...............................................................................................................46

3.2.1. Tanımı....................................................................................................... 463.2.1. Tanımı............................................................................................................... 46

3.2.2. Sakıncaları.................................................................................................463.2.2. Sakıncaları.........................................................................................................46

UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 47UYGULAMA FAALİYETİ....................................................................................... 47

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 48V

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................................................................. 48ÖĞRENME FAALİYETİ. 4.......................................................................................504. ZAYIF AKIM MALZEMELERİ........................................................................... 50

4.1. Transformatör.................................................................................................. 504.1. Transformatör...................................................................................................... 50

4.1.1. Tanımı....................................................................................................... 504.1.1. Tanımı............................................................................................................... 50

4.1.2. Çalışma Prensibi....................................................................................... 514.1.2. Çalışma Prensibi............................................................................................... 51

4.2. Butonlar............................................................................................................514.2. Butonlar................................................................................................................51

4.2.1. Tanımı....................................................................................................... 514.2.1. Tanımı............................................................................................................... 51

4.2.2. Çeşitleri..................................................................................................... 524.2.2. Çeşitleri............................................................................................................. 52

4.3. Ziller.................................................................................................................524.3. Ziller.....................................................................................................................52

4.3.1. Tanımı ve Çeşitleri....................................................................................524.3.1. Tanımı ve Çeşitleri............................................................................................52

4.3.2. Elektromekanik Zil Çalışma Prensibi....................................................... 534.3.2. Elektromekanik Zil Çalışma Prensibi............................................................... 53

4.4. Kapı Otomatiği.................................................................................................534.4. Kapı Otomatiği.....................................................................................................53

4.4.1. Tanımı....................................................................................................... 534.4.1. Tanımı............................................................................................................... 53


4.5. Numaratör........................................................................................................ 554.5. Numaratör............................................................................................................ 55

4.5.1. Tanımı....................................................................................................... 554.5.1. Tanımı............................................................................................................... 55


4.6. Refkontak.........................................................................................................564.6. Refkontak.............................................................................................................56

4.6.1. Tanımı....................................................................................................... 564.6.1. Tanımı............................................................................................................... 56


4.7. Diyafon............................................................................................................ 564.7. Diyafon................................................................................................................ 56

4.7.1. Tanımı....................................................................................................... 564.7.1. Tanımı............................................................................................................... 56

VI



ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 59ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................................................................. 59ÖĞRENME FAALİYETİ-5........................................................................................625. AYDINLATMA VE PRİZ DEVRE ELEMANLARI............................................ 62

5.1. Fişler................................................................................................................ 625.1. Fişler.................................................................................................................... 62

5.1.1. Tanımı....................................................................................................... 625.1.1. Tanımı............................................................................................................... 625.1.1.2. Yapıları Bakımından Fiş Çeşitleri................................................................. 625.1.1.3. Enerji Alış Şekillerine Göre Fiş Çeşitleri...................................................... 625.1.1.4. Jaklar Tanımı ve Çeşitleri.............................................................................. 62

5.2. Prizler...............................................................................................................635.2. Prizler...................................................................................................................63

5.2.1. Tanımı....................................................................................................... 635.2.1. Tanımı............................................................................................................... 63

5.2.2. Kullanım Yerlerine Göre Priz Çeşitleri.................................................... 645.2.2. Kullanım Yerlerine Göre Priz Çeşitleri............................................................ 64

5.2.3. Yapıları Bakımından Priz Çeşitleri...........................................................645.2.3. Yapıları Bakımından Priz Çeşitleri...................................................................64

5.3. Duylar.............................................................................................................. 645.3. Duylar.................................................................................................................. 64

5.3.1. Tanımı....................................................................................................... 645.3.1. Tanımı............................................................................................................... 64

5.3.2. Yapım Gereçlerine Göre Duy Çeşitleri.....................................................645.3.2. Yapım Gereçlerine Göre Duy Çeşitleri.............................................................64

5.3.3. Yapılışlarına Göre Duy Çeşitleri.............................................................. 645.3.3. Yapılışlarına Göre Duy Çeşitleri...................................................................... 64

5.3.4. Kullanım Yerlerine Göre Duy Çeşitleri....................................................655.3.4. Kullanım Yerlerine Göre Duy Çeşitleri............................................................65

5.3.5. Büyüklüklerine Göre Duy Çeşitleri.......................................................... 655.3.5. Büyüklüklerine Göre Duy Çeşitleri.................................................................. 65

5.3.6. Soketler..................................................................................................... 655.3.6. Soketler............................................................................................................. 65

5.4. Lambalar.......................................................................................................... 655.4. Lambalar.............................................................................................................. 65

5.4.1. Tanımı....................................................................................................... 655.4.1. Tanımı............................................................................................................... 65

5.4.2. Lamba Çeşitleri.........................................................................................655.4.2. Lamba Çeşitleri.................................................................................................65

VII

5.5. Armatürler........................................................................................................665.5. Armatürler............................................................................................................66

5.5.1. Tanımı....................................................................................................... 665.5.1. Tanımı............................................................................................................... 66

5.5.2. Armatür Çeşitleri...................................................................................... 665.5.2. Armatür Çeşitleri.............................................................................................. 66

5.6. Aydınlatma ve Kontrol Elemanları..................................................................695.6. Aydınlatma ve Kontrol Elemanları......................................................................69

5.6.1. Anahtarlar................................................................................................. 695.6.1. Anahtarlar......................................................................................................... 69

5.6.2. Merdiven Otomatiği..................................................................................705.6.2. Merdiven Otomatiği..........................................................................................70

5.6.3. Darbe Akımlı Role(İmpuls Role)..............................................................705.6.3. Darbe Akımlı Role(İmpuls Role)......................................................................70

5.6.4. Zaman Saati.............................................................................................. 705.6.4. Zaman Saati...................................................................................................... 70

5.6.5. Sensörler................................................................................................... 705.6.5. Sensörler........................................................................................................... 70


ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 71ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................................................................. 71ÖĞRENME FAALİYETİ-6........................................................................................746. DAĞITIM TABLOLARI VE MALZEMELERİ....................................................74

6.1. Dağıtım Tabloları.............................................................................................746.1. Dağıtım Tabloları.................................................................................................74

6.1.1. Tanımı....................................................................................................... 746.1.1. Tanımı............................................................................................................... 74

6.1.2. Yapıldıkları Malzemeye Göre Dağıtım Tabloları.....................................746.1.2. Yapıldıkları Malzemeye Göre Dağıtım Tabloları.............................................74

6.1.3.Kullanım Yerlerine Göre Dağıtım Tabloları..............................................746.1.3.Kullanım Yerlerine Göre Dağıtım Tabloları......................................................74

6.2. Sigortalar..........................................................................................................756.2. Sigortalar..............................................................................................................75

6.2.1. Tanımı....................................................................................................... 756.2.1. Tanımı............................................................................................................... 75

6.2.2. Sigorta Çeşitleri........................................................................................ 756.2.2. Sigorta Çeşitleri................................................................................................ 75

6.3. Kaçak Akım Koruma Roleleri......................................................................... 766.3. Kaçak Akım Koruma Roleleri............................................................................. 76

6.3.1. Tanımı....................................................................................................... 766.3.1. Tanımı............................................................................................................... 76

6.3.2. Çalışma Prensibi ...................................................................................... 76VIII

6.3.2. Çalışma Prensibi .............................................................................................. 766.4. Roleler..............................................................................................................77

6.4. Roleler..................................................................................................................776.4.1. Tanımı ve Çalışma Prensibi...................................................................... 77

6.4.1. Tanımı ve Çalışma Prensibi.............................................................................. 776.4.2. Çeşitleri..................................................................................................... 77

6.4.2. Çeşitleri............................................................................................................. 776.5. Kontaktörler..................................................................................................... 77

6.5. Kontaktörler......................................................................................................... 776.5.1. Tanımı....................................................................................................... 77

6.5.1. Tanımı............................................................................................................... 776.5.2. Çalışma Prensibi ...................................................................................... 78

6.5.2. Çalışma Prensibi .............................................................................................. 786.6. Selenoidler....................................................................................................... 78

6.6. Selenoidler........................................................................................................... 786.7. Şalterler............................................................................................................ 78

6.7. Şalterler................................................................................................................ 786.7.1. Tanımı....................................................................................................... 78

6.7.1. Tanımı............................................................................................................... 786.7.2. Çeşitleri..................................................................................................... 78

6.7.2. Çeşitleri............................................................................................................. 78UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 80

UYGULAMA FAALİYETİ....................................................................................... 80ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 81

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME............................................................................. 81PERFORMANS TESTİ.......................................................................................... 83

PERFORMANS TESTİ.............................................................................................. 83MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................84KAYNAKLAR........................................................................................................... 85

IX

AÇIKLAMALAR

KOD 522ELK003

523ELT003

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Alan OrtakMODÜLÜN ADI Temel Elektrik Malzemeleri Bağlantıları

MODÜLÜN TANIMI

Elektrikte kullanılan tesisat malzemelerinin yapıları, çeşitleri, üretim standartları ve bağlantılarının anlatıldığı eğitim materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL

YETERLİK Temel elektrik malzemelerini seçerek bağlantılarını yapmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç: Bu modül ile, her türlü yerde TS ve uluslar arası standartlara, bayındırlık bakanlığı elektrik genel teknik şartnamesine, iç tesisat, topraklamalar yönetmeliğine uygun olarak elektrik malzemelerini seçebilecek ve bağlantılarını yapabileceksiniz.

Amaçlar: 1. Standart ve yönetmeliklere uygun, iletken ve yalıtkan

çeşitlerini seçebilecek, iletken eklerini yapabileceksiniz. 2. Standart ve yönetmeliklere uygun, kablo döşeme

malzemelerini seçebilecek ve kullanabileceksiniz. 3. Standart ve yönetmeliklere uygun, topraklama elemanlarını

seçebileceksiniz. 4. Standart ve yönetmeliklere uygun, zayıf akım tesisat

malzemelerini seçebilecek ve iletken bağlantılarını yapabileceksiniz.

5. Standart ve yönetmeliklere uygun, aydınlatma ve priz tesisat malzemelerini seçebilecek, iletken bağlantılarını yapabileceksiniz.

6. Standart ve yönetmeliklere uygun, dağıtım tabloları, temel elektrik kumanda ve koruma elemanlarını seçebileceksiniz.

AÇIKLAMALAR

i

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atölye, iletken ve yalıtkanlar, el aletleri, klemens, kablo pabucu, İzolebant, elektrik tesisat boruları, buat, kasalar, kroşeler, kablo kanalları, kablo bağı ve spirali, topraklama elemanları, trafo, buton, zil, kapı otomatiği, fiş, priz, duy, lambalar, dağıtım tabloları, sigortalar, kaçak akım rolesi, kontaktör, selenoidler, şalterler, malzeme katologları, projeksiyon, slayt, tepegöz

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb. ) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgileri ölçerek değerlendirecektir.

ii

GİRİŞ

Sevgili öğrenci;

Çağımızda teknolojik gelişmeler çok hızlı bir biçimde olmaktadır. Hızlı gelişmeler özellikle elektrik elektronik alanında daha çok görülmektedir. Sizde elektrik elektronik alanını seçtiğiniz için kendinizi şanslı görebilirsiniz. Çünkü hemen hemen bütün meslekler elektrikle ilişkilidir, dolayısıyla elektrik elektronik alanı her zaman geçerliliğini koruyacaktır. Elektrik elektronik alanından mezun olduğunuzda, çeşitli yerlerde iş bulma veya kendi işinizi kurma imkanına kavuşacaksınız. Bu yüzden elektrik elektronik alanının önemini kavrayıp, size verilen modüllerden başarılı olacağınıza inanmaktayız.

Bu modülümüzde elektrikte en çok kullanılan malzemelerin basit yapılarını tanıyacak, bu malzemelerin nerelerde kullanılacağını ve temel devrelerde kullanımını öğreneceksiniz. Öğrendiğiniz bu bilgilerden faydalanarak çevrenizde bulunan elektrik malzemelerini seçebileceksiniz, ayrıca basit devrelerde kullanıp, arızalı elektrik elemanlarını değiştirebilme becerisi kazanacaksınız. Elektrik malzemelerini iş güvenliği ve yönetmeliklere uygun olarak kullanmalısınız. Biliyoruz ki elektrikle şaka olmaz, nasıl çalıştığını bilmediğiniz elemanları çalıştırmayınız. Önce nasıl çalıştığını öğrenin, sonra devrelerde kullanın. Kainatın en değerli varlığı olan insan hayatı her şeyden önemlidir. Lütfen elektrikle çalışırken çok dikkat ediniz.

Kullanacağımız elektrik malzemeleri, Türk ve uluslar arası standartlara uygun olarak imal edilmiş olmalıdır. Ülkemizdeki bir çok firmanın çok kaliteli ve uluslar arası standartta üretim yaptığı bilinmektedir, fakat standartlara uygun olmayan üretimlerde olduğu görülmektedir. Eğer elektrik malzemeleri standart dışı ise lütfen kullanmayınız, çünkü standart dışı elektrik malzemeleri ev ve işyerlerinde kullanıldıkları zaman cana ve mala yönelik çok zararlı durumlar meydana çıkmaktadır. Sonuçta temel elektrik malzemeleri modülümüzde verilmektedir, diğer kullanılan elektrik malzemeleri ve uygulamalarını diğer modüllerde görebileceksiniz.

Elektriğin Işığı Herkesi Aydınlatır

GİRİŞ

iii

ÖĞRENME FAALİYETİ. 1

Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun atölye ortamında, standartlara ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak iletkenleri, yalıtkanları seçebilecek ve iletken eklerini yapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan iletken ve yalıtkan çeşitlerini, değişik firmaların kablo katologlarını, elektrik malzeme çeşitlerini; üretim veya satış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

1. İLETKENLER VE YALITKANLAR

1.1. İletkenler

1.1.1. İletken Tanımı

Elektrik akımını bulunduğu yerden başka biryere iletmek için kullanılan, bir veya birden fazla telden meydana gelen, çıplak(izolesiz) veya yalıtılmış(izoleli) tel veya tel demetine iletken denir. Diğer bir ifade ile akım kaynağı ile alıcıyı birleştiren ve elektrik akımının geçtiği yoldur.

1.1.2. İletken Gereçler:

1.1.2.1. BakırRahat işlenebilen, mekanik dayanıklılığı iyi, kırmızı renkte iletken gereçtir. Özdirenci

0, 0178 Ω mm²/m (1/56), özgül ağırlığı 8, 93 kg/dm³, ergime derecesi 1083 ºC’dir. Bu özellikleri ile birlikte, çok üretilmesi ve ekonomik olması iyi bir iletken olarak kullanım alanını arttırmıştır.

1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

İletken gereçlerin öz dirençleri ne kadar az ise ,o kadar iyi bir iletkendir.

Şekil 1. 1: Bakır(Cu) Gereç1.1.2.2. AlüminyumMekanik dayanıklılığı azdır, bakıra göre daha yumuşak yapıdadır. Gümüş beyazı,

mavimtrak renkte bir metaldir. Özdirenci 0, 028 Ω mm² /m (1/35), özgül ağırlığı 2, 7 kg/dm³, ergime derecesi 658 ºC’dir. Bakırdan sonra ençok kullanılan iletken gereç olan alüminyum daha çok dış tesisatta ve havai hatlarda çelik telle birlikte kullanılır.

1.1.2.3. GümüşBeyaz parlak renkte ve oldukça yumuşaktır. Özdirenci 0, 016 Ω mm²/m (63), özgül

ağırlığı 10, 5 kg/dm³, ergime derecesi 961 ºC’dir. Elektriği en iyi ileten gereç olmasına rağmen pahalı olduğundan, ölçü aleti yapımı ile, role kontaktör ve şalterlerin kontakları ile bazı sigortalarda kullanılmaktadır.

Şekil 1. 2: Gümüş(Ag) Gereç1.1.2.4. DemirParlak gri renkte yumuşak bir metaldir. Özdirenci 0, 1 Ω mm²/m, özgül ağırlığı 7, 86

kg/dm³, ergime dercesi 1526 ºC’dir. Bakır ve alüminyuma göre iyi bir iletken gereç değildir. Elektrik makinelarının gövdelerinin yapımında ve bazı tezgahlarda yapı malzemesi olarak kullanılır. İçerisinde bulunan karbonun miktarına göre dökme demir(font), yumuşak demir ve çelik isimlerini alır. Ayrıca mıknatıslanma özelliği bulunduğundan, saç levha haline getirilerek elektrik motorlarının stator nüveleri ile transformatörlerin manyetik nüvelerinin yapımında kullanılır.

2

1.1.2.5. KurşunGri, mavimtrak renkte, mekanik dayanımı azyumuşak bir metaldir. Pillerde ve

akümülatörlerde elektrot olarak, yer altı kablolarında ve lehim yapımında kullanılır.

1.1.2.6. PlatinParlak beyaz renkli yumuşak bir metaldir, havada oksitlenmez. Direnç, elektrot,

kontak, paratöner uçları yapımında kullanılır.

1.1.2.7. KalayBeyaz, sarımtrak renkli yumuşak ve işlenebilirliği kolay olan bir gereçtir. Buşonlu

sigortaların ergiyen tellerinde, akümülatör plakalarında, bir kısım iletken tellerinin kaplanmasında, kondansatör levhalarının yapımında, lehim yapımında kullanılır.

1.1.2.8. KromGümüş beyazı renginde sert bir metaldir. Oksitlenmediği ve mıknatıstan etkilenmediği

için direnç yapımında, maden kaplamacılığında kullanılır.

1.1.2.9. TungstenKorozyona dayanıklı sert bir metaldir. Yüksek ergime derecesi (3410 ºC) nedeniyle

lamba flamanı, direnç teli yapımında kullanılır.

1.1.2.10. VolframYüksek ergime derecesine(3500 ºC)sahip olduğundan lamba flamanlarının yapımında

kullanılır.

1.1.2.11. Konstantan % 40 nikel, % 60 bakır alaşımından oluşur. Dirençleri yüksek ve ısı ile direnç değişimi

az olduğundan, direnç teli yapımı, ölçü aletlerinde ve ısıtıcılarda kullanılır.

1.1.2.12. Krom. Nikel% 70 nikel, % 30 krom alaşımıdır. Direnç değeri yüksek ve ısı ile direnç değişimi az

olduğundan, direnç teli yapımı ve ısıtıcı rezistans yapımında kullanılır.

1.1.2.13. ÇinkoBeyaz, mavimtrak renkte mekanik dayanımı az ve yumuşak bir metaldir. Hava ve

sudan etkilenmez. Direnç yapımında, pillerde negatif elektrot olarak, ölçü aletlerinde kullanılır.

1.1.2.14. KadmiyumGümüşi mavimtrak renktedir. Kurşun ile birleştirilerek yumuşak lehim yapımında

kullanılır.

3

1.1.2.15. PirinçBakır çinko karışımıdır. Oksitlenmediği

için ölçü aletleri, anahtar, şalter, sürgülü reosta gibi aletlerin kontaklarının yapımında, tesisat malzemelerinde kullanılır.

1.1.2.16. CivaBeyaz parlak renkli, 18. 22 ºC’de

buharlaşma özelliğinde sıvımsı halde bir metaldir. Elektriği, ısıyı iletme özelliği vardır. Elektrik cihazlarında cam tüp içerisinde kontak malzemesi olarak kullanılır. Buharı zehirlidir.

Şekil 1.3 : Civa1.1.2.17. SuSaf su yalıtkandır, ancak kullanılmak üzere tabiattaki su saf olmayıp içerisinde değişik

mineraller bulunduğundan kötüde olsa iletkendir. Saf su içerisine asit veya metal tuzları katılarak iletken hale getirilir. Akümülatör, pil ve galvano banyolarında elektrolit olarak kullanılır.

Şebeke suyu ve deniz suyu iletkendir !

1.2. Yalıtkanlar

1.2.1. Yalıtkan TanımıElektriği geçirmeyen anlamındadır. Elektrik akımını taşıyan iletkenleri ve diğer

cihazları insanların güvenliği açısından yalıtan gereçlerdir. Yalıtkanlar, akım geçişine çok direnç göstermeli, ısı ile yalıtkanlık özelliğini kaybetmemeli, suya dayanıklı olmalı, nem almamalı, mekanik dayanıklılığı iyi olmalı, tutuşma sıcaklığı yüksek olmalıdır.

1.2.2. Yalıtkan Gereçler

1.2.2.1. PVC(Polivinilclorür)Ham petrolün damıtılmasından meydana gelen PVC saf halde iken kırılgandır.

İçerisine değişik oranlarda yağ içeren maddeler karıştırılarak yumuşak hale getirilir. PVC kendi rengi ile bırakılmayıp değişik renkler verilerek iletkenlerin ve elektrikli aletlerin yalıtımında kullanılır. PVC gelişen teknoloji kullanılarak şeffaflaşır, eğilir ve bükülür, nem ve rutubet almaz, iç atlamalara ve yıpranmaya dayanıklı, temiz ve pürüzsüz olarak imal edilebilmektedir. PVC üstün özelliklerinden dolayı en çok kullanılan gereçtir.

4

Şekil 1. 4 : PVC (Polivinil Clorid) Hammadde Resimleri

1.2.22. PorselenBeyaz renkte pişmiş topraktan yapılmaktadır. Suya, asite, ısı değişmelerine karşı

dayanıklıdır. Genellikle izolatör yapımında, anahtar, priz, şalter, sigorta, duy gibi elektrik malzemelerinde kullanılır.

1.2.2.3. Mermer Doğal yalıtkan bir taştır. Isı değişiminden etkilenmez fakat uzun süre neme maruz

kalırsa içerisine nem alır. Eskiden tablo yapımında kullanıldıkları halde günümüzde ağır, kırılgan ve nem almaları nedeniyle artık kullanılmamaktadır.

1.2.2.4. KauçukBitkisel maddelerin sıvılarından elde edilen ve doğal bir yalıtkan olan kauçuk saf iken

nem alır, 0 ºC’de kırılgandır. 50 ºC’de birbirine yapışır. Bu nedenle içerisine % 1. 4 oranında kükürt katılır. Daha çok iletkenlerin ve aletlerin yalıtımında kullanılır.

1.2.2.5. MikaDoğal bir yalıtkan olan mika, parlak, sert yapılı ve ısıya dayanıklıdır. Asit ve yağdan

etkilenmeyen mika levhalar halinde bulunur. Kollektör dilimlerinin birbirine karşı yalıtımında, kondansatörlerde, değişik elektrik gereçlerinin yapımında, elektrikli havya, ütü ve ısıtıcılarda kullanılır.

1.2.2 6. BakalitDoğal olmayıp, formik asit(karınca asiti) ile fenol(katran ruhu)bileşiminden elde edilir.

Isıya, suya karşı dayanıklı ve serttir. Elektrik malzemelerinin yapımında kullanılır.

1.2.2.7. CamSilis ve sodyum, potasyum karbonatları, kurşun ve kireç oksitleri gibi çeşitli

maddelerin eritilerek karışımından elde edilen saydam ve kırılgan bir yalıtkandır. Su, yağ, asit ve gerilime karşı dayanıklılık gösterirken ani ısı değişmelerine karşı kırılgandır. Değişik izolatörlerin yapımı ile elektrikli aydınlatma lamba ve armatürlerinde kullanılır.

1.2.2.8. VernikNormalde sıvı halde bulunmaktadır. Isıtılınca ve hava ile temas edince kuruyarak

sertleşen yalıtkan gereçtir. Motor ve transformatör sargılarının yalıtımı, bobin iletkenlerinin titreşimini önleme ve bobinleri bir arada tutmak amacıyla kullanılır.

5

1.2.2.9. YağSıvı halde bulunan yağlar, kullanıldıkları yere göre trafo ve şalter yağı şeklinde

isimlendirilir. Yalıtkan gereç olarak kullanılan yağların nem almama, iyi bir ısı transferi yapma, yüksek gerilime karşı dayanıklılık gibi özellikleri bulunmalıdır. Trafoların yalıtılması ve soğutulmasında, şalterlerde ark söndürücü olarak kullanılır.

1.2.2.10. ParafinBeyazımsı renkte iyi bir yalıtkan olan parafin, yalıtkan gereçlerin üzerine

sürülerek yalıtkanlıklarını arttırır ve neme karşı korur.

1.2.2.11. AmyantKalsiyum silikat ve magnezyum karışımından elde edilen lifli bir yalıtkandır. Çeşitli

kalınlıklarda levhalar halinde bulunur. Isıya ve yanmaya dayanıklı olduğu için elektrikli soba, ütü, havya gibi cihazlarda kullanılır.

1.2.2.12. PresbantDayanıklı ve çok iyi bir yalıtkan olan Presbant, kağıdın pres ile sıkıştırılmasından elde

edilir. Sargıların yalıtımında, transformatör sargıları için makara yapımında, endüvi ve stator oyuklarının yalıtımında kullanılır.

Şekil 14 : Presbant çeşitleri Şekil 1.5 : Makaron

1.2.2.13. MakaronPamuğun örülmesi, yağ veya vernik ile doyurulmasıyla elde edilen boru şeklindeki

yalıtkandır. Çeşitli renklerde ve kalınlıkta yapılan Makaron, sargıların ek yerleri ile sargı giriş ve çıkış uçlarının yalıtımında kullanılır.

1.2.2.14. KağıtKullanma yerlerine ve gördükleri işlemlere göre, mumlu, ziftli veya katranlı, yağlı,

parafinli kağıt şeklinde isimlendirilir. İyi bir yalıtkan olduklarından küçük transformatör bobinlerinin yalıtımında, kondansatörlerde, yer altı kablolarında kullanılır.

1.2.2.15. AğaçDoğal bir yalıtkandır. Yüksek ısıya, mekaniki etkilere dayanıklı değildir. Emprenye

edilerek ağaç direk, ölçü aleti altlıkları, trafo takozu ve motorlarda oyuk çıtası yapımında kullanılır.

1.2.2.16. PamukDoğal bir yalıtkan olan pamuk, kuru iken çok iyi bir yalıtkandır. 125 ºC’den yüksek

ısılarda yanarak kömürleşir. Pamuk, iplik ve şerit halinde(tiret) motor, trafo ile diğer sargıların bandaj ve yalıtımında kullanılır.

6

1.2.2.17. KuvarsNemden, yüksek ısıdan, asitlerden etkilenmeyen doğal bir yalıtkandır. Elektrikli

cihazların yalıtkan kısımlarının yapımında, ısıtma cihazlarında ve toz halinde sigorta buşonlarında kullanılır.

1.2.2.18. İzolebant Bir PVC ürünü olan izolebant, plastik üzerine yapıştırıcı

madde sürülerek yapılır. Ek yerlerinin ve iletken gereçlerin yalıtılmasında kullanılır. En çok kullanılanı 10 mm genişliğinde rulolar halinde bulunur

Şekil 1.6 :İzolebant1.2.2.19. EbonitKauçuk içerisine %20. 48 oranında kükürt katılması ile elde edilir. Sert kauçuk veya

sert lastik olarakta anılan ebonit, akümülatör kapları, ölçü aleti altlıkları yapımında ve aletlerin yalıtımında kullanılır.

1.3. İletken Sınıflarıletkenler çeşitli sınıflara ayrılmıştır.

1.3.1. Çıplak İletkenlerElektriki olarak yalıtılmamış iletkenlerdir. Çeşitleri;

1.3.1.1. Tek Telli Çıplak İletkenlerBütün iletken tek bir telden meydana gelir. Genelde 16 mm²’den büyük kesitte

yapılmamaktadır, topraklama ve havai hat tesislerinde kullanılır.

1.3.1.2. Çok Telli Çıplak İletkenlerİletken kesiti büyüdükçe işlemek zorlaştığından, birden çok küçük kesitli iletken bir

araya getirilip birbiri üzerine burularak(sarılarak), 35 mm²’den 150 mm²’ye kadar büyük kesitte çok telli, çıplak iletkenler yapılmaktadır.

1.3.2. Yalıtılmış İletkenlerElektrik akımına karşı izole etmek için üzerleri yalıtkan bir madde ile kaplanan

iletkenlerdir. Çoğunlukla elektrolitik bakır ve alüminyumdan yapılırlar. Günümüzde en çok kullanılan yalıtım maddesi PVC’dir.

1.3.2.1. Tel Sayısına Göre Yalıtılmış İletkenler Tek Telli Yalıtılmış İletkenler: İletken kısmın tamamı tek telden yapılan

iletkenlerdir. 16 mm² kesite kadar yapılırlar. Çok Telli Yalıtılmış İletkenler: Çok telli çıplak iletkenin üzeri bir izole ile

kaplanarak yapılır.

1.3.2.2. Damar Sayısına Göre Yalıtılmış İletkenler Tek Damarlı Yalıtılmış İletkenler: Bir veya daha çok çıplak telin üzerinin

yalıtkan ile kaplanmasından meydana gelir. Sabit ve hafif işletme şartlarında sıva

7

altı ve sıva üstü tesisatta kullanılır. Tek damarlı tek telli ve tek damarlı çok telli çeşitleri vardır.

Çok Damarlı Yalıtılmış İletkenler: Birden fazla, tek telli veya çok telli damar ayrı ayrı yalıtıldıktan sonra, tek bir yalıtıcı kılıf altında toplanarak yapılırlar. Çok damarlı tek telli ve çok damarlı çok telli çeşitleri vardır.

1.3.3. KablolarElektrik enerjisini ileten ve iki elektrik cihazını birbirine elektriki bakımdan bağlayan,

elektriğe karşı yalıtılmış, bir veya birden çok damardan oluşan yalıtılmış iletkendir. Ayrıca bir sinyali bir yerden başka bir yere iletmede kullanılır.

Şekil 1.7 : Değişik kablolar.

1.3.3.1 N Kabloları(TS)Sabit olarak sıva üstü ve sıva altında kullanılır. Normal ve hafif işletme şartlarında

çalışan elektrik tesislerinde kullanılırlar.

Örnek: NVV(TS) . VDE karşılığı NYM;(1. Bir veya çok telli bakır iletken, 2. Protodur yalıtkan, 3. Dolgu, 4. Protodur manto(kılıf))

Şekil 1. 8 :NVV Kablo

Bir veya çok telli, bakır iletkenli, bir veya çok damarlı protodur(PVC bazlı özel bir termoplastik ) yalıtkanlı, protodur dış kılıflı antigron alçak gerilim kablosudur. Toprak altına

8

Kablolar TS(Türk standartları), VDE(Alman standartları), IEC,BS sembollerine göre sınıflandırılmaktadır.

döşenmez. Çeşitli kesitte ve damarlı yapılmaktadır. (1, 5. 2, 5. 4. 6. 10. 16 mm²) 2, 3, 4 damarlı gibi.

1.3.3.2. Y Kabloları(TS): Enerji, şebeke ve aydınlatma, kumanda(enerji santrallarının vb. ) kablosu olarak hariçte, kablo kanallarında, toprak altında özel olarak imal edildiği takdirde tatlı ve tuzlu suda kullanılır. Sabit tesislerde kullanılan ve ağır işletme koşullarına dayanıklı kablodur.

Örnek 1 : YVV(TS) – VDE karşılığı NYY;(1. Bakır iletken, 2. Protodur yalıtkan, 3. Protodur dış kılıf)

Hata! Yer imi tanımlanmamış. Şekil 1. 9 : YVV Kablo

Bir veya çok telli, bakır iletkenli bir veya çok damarlı, Protodur yalıtkanlı, Protodur dış kılıflı alçak gerilim enerji kablosudur

Örnek 2 :YE3SV(TS) – VDE karşılığı 2XSY;(1. Bakır iletken, 2. Yarı iletken tabaka, 3. Protothen. x yalıtkan, 4. Yarı iletken krep

kağıdı, 5. Bakır tellerden ekran, 6. Koruma bantı, 7. Protodur dış kılıf)

Şekil 1. 10 :YE3SV Kablo

Çok telli, bakır iletkenli, dielektrik kayıpları çok küçük Protothen. x(Saf polietilenin çeşitli yöntemler uygulanarak, mekanik özellikleri geliştirilmiş termoset yalıtkan)yalıtkanlı, özel iç ve dış yarı iletken tabakalı, yüksek kısa devre akımlarına karşı uygun kesitte ve özel olarak takviye edilmiş bakır ekranlı, protodur dış kılıflı, bir damarlı orta gerilim enerji kablolarıdır. (E3. Çapraz bağlı polietilen, S. Siper, V. PVC termo plastik yalıtkan veya kılıf)

Örnek 3 :YSLTK. JZ(VDE);(1. Taşıyıcı eleman, 2. Lastik kılıf, 3. Protodur yalıtkanlı numaralı damarlar, 4.

Ayırıcı, 5. Tekstil örgü, 6. Soğuğa dayanıklı Protodur dış kılıf)

9

Şekil 1. 11 :YSLTK. JZ Kablo (Asansör Vinç Kablo)

İnce çok telli bakır iletkenli, protodur yalıtkanlı, damarları numaralı, üzeri lastik kılıflı taşıyıcı elemanlı, kuru, buharlı ve ıslak yerlerde asansör, vinç ve yürüyen bant tesislerinde kullanılan kablolardır. Standart kesitleri 1x(7, 12, 18, 24, 30 damarlı) olarak yapılmaktadır.

1.3.3.3. H Kabloları(TS): Kapalı ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz bağlantılarında, sıva altı ve sıva üstünde kullanılırlar.

Örnek 1 :HO5V. U(TS) –. Eski TS sembolü NV; (1. Bir telli bakır iletken, 2. Protodur yalıtkan)

Şekil 1. 12 :HO5V. U KabloKapalı ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, dağıtım tablolarındaki irtibatlarda, sıva altı ve

sıva üstünde boru içinde, kroşeler üzerinde kullanılan bir damarlı kablodur. Standart kesitleri 0, 5. 0, 75. 1 mm²’dir. Müsaade edilen işletme sıcaklığı 70 ºC’dir. (H. Harmonize tip, 05. 300 ile 500 Volt gerilim, V. PVC yalıtkan, U. Tek telli)

Örnek 2 :H03VV. F(TS) –Eski TS sembolü FVV; (1. İnce çok telli bakır iletken, 2. Protodur yalıtkan, 3. Protodur dış kılıf)

Şekil 1.13 :HO3VV. F Kablo

Mekanik zorlamaların az olduğu kapalı ve kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak kullanılır. İnce çok telli bakır iletkenli çok damarlı, Protodur yalıtkanlı, Protodur dış kılıflı, fleksibl kablolardır. Standart kesitleri 0, 50x(2, 3 veya, 4 damarlı). 0, 75x(2 , 3 veya, 4 damarlı) olarak yapılmaktadır. (H. Harmonize tip, 03. 300 volt gerilim, V. Pvc yalıtkan, F. Fleksibl ince çok telli)

10

Örnek 3 :H05RR. F(TS); (1. Kalaylı iletken, 2. Kauçuk izolasyon, 3. Kauçuk kılıf)

Şekil 1.14 :HO5RR. F Kablo

Kalaylı, ince çok telli, bakır iletkenli lastik yalıtkanlı, çok damarlı, lastik dış kılıflı endüstriyel tip kablolardır. Rutubetli yerlerde, su ısıtıcıları, elektrik ocakları, el matkapları ve elektrikli el lambaları gibi taşınabilir atölye cihazlarında, mekanik etkilerin az olduğu yerlerde kullanılır. Standart kesitleri 0, 75. 1. 1, 5. 2, 5. 4x(2, 3 veya 4 damarlı)olarak yapılırlar. (H. Harmonize tip, 05. 300/500 V gerilim, R. Çok telli, F. Fleksibl ince çok telli)

Örnek 4 : H05VV5. F(TS);

Şekil 1.15 :HO5VV5. F Kablo(Kumanda ve Kontrol Kablo)

İnce çok telli, bakır iletkenli, protodur yalıtkanlı, damarları numara baskılı, flexibl kontrol, ölçü ve kumanda kablolarıdır. Mekanik zorlamaların bulunmadığı yerlerde, kontrol cihazlarında, bilgisayar sistemlerinde kullanılır. Standart kesitleri 0, 75xçeşitli damar sayılarında yapılır.

1.3.3.4. Diğer Kablola

Alpek Kablolar: Alpek tipi hava hattı kablolarında, plastik yalıtkanlı alüminyum faz iletkenleri çıplak nötr iletkeni etrafında bükülerek sarılmıştır. Askı teli bütün yükü ve gerilmeleri taşır. Alçak gerilim hatlarında kullanılır.

Şekil 1. 16 :Alpek Kablo(Alüminyum)

11

Sıcaklığa dayanıklı kablolar: Yüksek ortam sıcaklığının bulunduğu kuru yerlerde kullanılır.

Örnek:SİA(E);

Şekil 1. 17 :SİA Kablo(Silikon, Yanmaz Kablo)

Bir telli , bakır iletkenli, silikon kauçuk yalıtkanlı, yüksek ısıya dayanıklı kablolardır. Aydınlatma elemanlarının ve cihazlarının bağlantılarında, şalt cihazlarının bağlantılarında, panoların iç bağlantılarında, 180. 250 ºC sıcaklıkta kullanılabilir. Standart kesitleri 1, 5. 2, 5. 4. 6. 10 mm²’dir. (S. Silikon kauçuk)

Haberleşme kabloları: Plastik izoleli ve kılıflı, yer altı-kanal askı telli havai, dış ve iç tesisatta kullanılır. Dielektrik kayıpları çok azdır.

Örnek: KPD. V ;

Şekil 1. 18 : KPD. V kabloBina içi tesisatlarda santral ile abone dağıtımlarında kullanılır. Elektrolitik(tavlı) bakır

iletken(TS ve IEC’ye göre), PE(polietilen) izolasyon, nem içermeyen ve dielektrik özelliği olan polyester bant, gri renkli PVC dış kılıf. iletken çapları 0, 4 . 0, 5 mm çeşitli damar sayılarında yapılır.

Koaksiyel Kablo: Anten kablosu olarak kullanılmaktadır. Empedansı 75 Ω, kablonun ortasında üzeri yalıtılmış ve canlı uç olarak anılan bir iletken bulunur. Yalıtkanın üzerinde ise hasır şeklinde örülmüş metal siper vardır.

12

Şekil 1.19 : Koaksiyel kablo Fiber optik kablo: Cam fiberden yapılmıştır, ışık aktarımı yapılmaktadır, aktarılan

ışık dönüştürücü vasıtasıyla tekrar elektrik sinyaline çevrilir, elektromanyetik alanlardan etkilenmezler.

Şekil 1.20 : Fiber Optik Kablo

1.4. İletken Bağlantıları

İletkenlerin bağlantıları için kesilmesi, soyulması, bükülmesi gerekir.

1.4.1. İletkenlerin Kesilmesi

İletkenler genellikle 100 metrelik toplar halinde üretilir, dolayısıyla iletkenleri kullanacağımız zaman kesmek gerekirse, kesme işlemini çeşitli aletlerle iş güvenliği kurallarına uygun yapmamız gerekir. Kesmede kullanılan aletler;

1.4.1.1. Pense ile İnce, örgülü, bükülü iletken ve kabloların kesilmesinde kullanılır.

1.4.1.2. Yan Keski ile İnce, örgülü, bükülü iletken ve kabloların kesilmesinde kullanılır.

1.4.1.3. Demir Testeresi ile Kalın kesitli iletken ve kabloların kesilmesinde kullanılır.

1.4.1.4. Kerpeten Örgülü, bükülü ve çıplak tel, kabloların kesilmesinde kullanılır.

13

Şekiller 1.21 : İletkenlerin Kesilmesi

1.4.2. İletken Üzerindeki Yalıtkanın SoyulmasıElektrik tesisatlarında kullanılan iletkenlerin üzeri yalıtkan kaplıdır. İletkenler ekleneceği veya bir yere bağlanacağı zaman, üzerindeki yalıtkanın soyulması gerekir. İletken ve kabloların üzerindeki yalıtkanın çıkartımı ve eğer iletkende oksit tabakası oluşmuşsa temizlenmesine iletkenlerin soyulması denir. İletkenlerin üzerindeki yalıtkanın çıkartımı sırasında, iletkenin zedelenmemesine ve gereğinden fazla soyulmamasına çok dikkat edilmelidir. İletkenlerin soyulmasının yapılmasında;

Yan keski, kablo soyma pensi, çakı kullanılmaktadır.

Şekil 1.22 : İletkenlerin Yalıtkanının Soyulması

1.4.3. İletkenlerin Bükülmesiİletkenlerin tablo, pano montajında ve uç kısımlarının, soyulduktan sonra kullanım

yerlerine bağlanması için bükülmeleri gerekebilir. Bükülme işlemlerinde genellikle ince iletkenler için kargaburun, kalın iletkenler için pense kullanılır. Bükülecek iletken büküm noktasından(iletken üzerindeki yalıtkanın zedelenmemesine dikkat edilmeli) sıkıca tutulduktan sonra istenilen açıda bükme gerçekleştirilmelidir.

Şekiller 1.23 : İletkenlerin Bükülmesi

14

1.4.4. İletkenlerin Eklenmesi ve Eklenme MetodlarıElektrik tesisatlarında iletkenlerin kısa gelmesi veya düz giden bir hattan enerji almak

gerektiğinde ekleme işlemi yapılır. Ekleme işlemi yapılırken iletkenler değişik metodlarla birbirleri üzerine sarılır. Genellikle ince kesitli iletkenler el, pense veya kargaburun ile sarılarak, kalın kesitli iletkenlerin eklenmesi ise klemenslerle yapılır. Boru içerisinde kesinlikle ek yapılmamalıdır. Ekleme işleminden sonra temasın iyi olması için lehimlenebilir, ek yerleri izolebant ile yalıtılmalıdır.

1. 4. 4. 1. Düz EkGenellikle ince kesitli iletkenlerde el, pense ve kargaburun kullanılarak yapılır.

İletkenin tek damarlı veya iki damarlı olması ekin yapım şeklini değiştirmez. Ancak iki damarlı iletkenle yapılan ekte damarlardaki ek yerleri çakışmamalı ve ekleme işleminden sonra üzerleri izolebantla sarılmalıdır. Düz ekte dikkat edilecek husus, ek yerinin sağlam ve sıkı olmasıdır. Gevşek olarak yapılan eklerde hem ek yeri açılır, hemde iletkenlerde temas zayıf olur ve ark oluşur.

Şekil 1.24 :Ek Yapılmış ve Yalıtılmış Kablo

Şekil 1.25 :Kabloların Çeşitli Ek Yöntemleri

15

Şekil 1.26 :Düz Ek

Şekil 1.27 :Çift Düz Ek

1.4.4.2. T EkAlçak gerilim havai hatlarında ve iç tesisatta çekme kuvveti az olan yerlerde

kullanılır. Havai hatlarda klemens ile ekleme yapılırken iç tesisatta buat içerisinde klemens ile veya sarılarak yapılır. Eğer çekme kuvveti fazla ise düğümlü T ek yapılır. T ek yapılırken iletken izolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izolebant ile yalıtılması gerekir.

Şekil 1.28 :T Ek Çeşitleri

16

1.4.4.3. Çift T Ek Düz giden hatlardan iki farklı yöne ek almak için kullanılan bir yöntemdir. Ek alınan

iletkenlerin soyulmuş kısımları, ek alınacak iletken üzerinde farklı yada aynı yönlere sarılabilir. Çift T ek yapıldıktan sonra ek yerinin iletkenliğini ve dayanımını arttırmak için lehimlenebilir, ek yerinin izolebantla yalıtılması gerekir.

Şekil 1.29 : Çift T Ek(Tek Damarlı) Şekil 1.30 : Çift T Ek (Kordon)

1.4.4.4. Özel EklerGenellikle dış tesisatta kalın kesitli iletkenler Klemens ve boru ile eklenir. Alçak

gerilimli iç tesisatlarda ise Klemens bulunmadığı yerlerde veya iki iletkenin aynı yere bağlanması gerektiğinde fare kuyruğu ve geçmeli tip ekler yapılır.

Şekil 1.31 : Fare Kuyruğu Ek Şekil 1.32 : Geçmeli Tip Ek

1.4.4.5. Klemensle EkKlemens kabloların bağlantı ve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yapılan

çeşitleri vardır. Çeşitli boyutlarda yapılmaktadır, iletkenlerin kalınlığına göre büyüklüğü

17

seçilmelidir. İnce kesitli iletkenler daha iyi elektriki temas sağlanması için, kalın kesitli iletkenler sarılarak eklenmesi zor olduğundan klemenslerle eklenir. Aynı kesitte olmayan iletkenlerin eklenmesi uyumsuzluğa neden olur. Aynı veya farklı kesitteki iletkenler klemens kullanılarak eklendiğinde iletkenler arasında daha sıkı bir irtibat sağlanır. Klemensle ekleme yapılırken iletkenlerin klemens boyuna göre yeterli miktarda açılmasına ve uygun büyüklükte klemens kullanılmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca ince iletkenlerin dayanımını arttırmak için birkaç kez katlanmalı ve klemens vidasının tam altına gelmesi sağlanmalıdır. Klemensin sıkıştırma vidaları yeterince sıkıştırıldıktan sonra, klemens dışına taşan açık uçlar varsa kesilerek kaldırılmalıdır.

Şekil 1.33 : Klemens Çeşitleri(Plastik, Sigortalı, Porselen, Ray)1.4.5. İletkenlerin Terminallere Bağlanması

Yalıtkanı soyulmuş olan iletken uçları, bağlantı yerinin(terminalin)özelliğine göre şekillendirilir. Vidalara bağlanacak tek telli ve çok telli iletkenler, vida çapına göre Kargaburun ile bükülür. İletken ucu vida çapına uygun olarak kıvrıldıktan sonra meydana gelen halka ucu kapatılır ve iltkene dokundurulur. Daha sonra içerisine, alt ve üst kısımlarına pul veya rondela konularak vida geçirilir. Bu sırada iletkenin vidaya saat ibresi yönünde sarılmasına dikkat edilmelidir. Çok telli iletkenler vida içerisine geçirildikten sonra uç kısımları lehimlenmeli veya tel ile sarılmalıdır.

18

Şekil 1.34 : İletkenlerin Terminallere Bağlantısı

1.4.6. Kablo Pabucu Takılması Kalın kesitli ve çok telli iletkenlerin cihazlara bağlantısı, çoğu kez mümkün olmaz.

Kablo pabuçları değişik tipte ve değişik boyda yapılmaktadır. Çok telli ve kalın kesitli iletkenlerin uçlarına, bağlamadan önce kablo pabucu takılır. Kablo pabucu, mekaniki ve elektriki bakımdan iyi bir bağlantı sağlar. Bağlantı sırasında iletkenlerin çıplak kısımlarının pabuç dışında kalmamasına dikkat edilmelidir. Gerekirse üzerine takılan iletkenle birlikte lehimlenerek bağlantı mukavemeti arttırılabilir.

Şekil 1.35 :Kablo Pabucu Penseleri

Şekil 1.36 :Kablo Pabuçları

19

Şekil 1.37 : Kablo Uçları ve Yüksükleri1.4.7. İletkenlerin Yalıtılması

İletkenler eklendikten sonra çıplak olan ek yerlerinin birbirine dokunarak kısa devre olmaması için ve herhangi bir harici dokunmaya karşı mutlaka yalıtılması gerekir. İç tesisatta ek yerlerinin yalıtılmasında İzolebant, sargıların ek yerlerinin yalıtılmasında ise makaron kullanılır. İzolebant ile yapılan yalıtma işleminde sarma işine, yalıtkan kısmın üzerinden başlanır ve izolebantın üst üste gelmesi sağlanarak ek yerinin üzeri tamamen sarılır. Ek üzerindeki izolebant kalınlığı, kullanılan gerilime göre değişir.

Şekil 1.38 : İletkenlerin Yalıtılması

20

UYGULAMA FAALİYETİ

21


İLETKEN BAĞLANTILARI

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

İletkenleri kes ve yalıtkanını soyma işlemini yap.

İş güvenliği tedbirlerine uyunuz!!!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. İletkenlerin kesilmesia. İletkeni keseceğiniz aletlerden(yankeski, pense, çakı vb. )birisini seçiniz. Bknz:El ve güç aletleri modülüb. Gerekli olan iletkeni seçiniz ve uzunluğunu tespit ediniz. c. Kesici aletin ağız kısmını, iletkende işaretlenen yere 90 º dik olacak şekilde koyunuz. d. Kesici aleti normal bir kuvvetle sıkarak iletkeni kesiniz.

KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİNİZ. EMNİYET ve GÜVENLİK TEDBİRLERİNE UYUNUZ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. İletkenlerin yalıtkanının soyulması(yankeski ile)a. Kesilen iletkenin çakı ile soyulması çok pratik olmadığından bu yöntemi denememeniz önerilir. b. İletkeni yankeski ile soymak için , uygun bir yankeski alarak, yankeskinin kesici ağzını seçtiğiniz iletken üzerinde işaretlenen yere yerleştiriniz. c. Hafifçe bastırıp döndürmek süreti ile(iletken kısmı zedelemeden)yalıtkan kısmı kesiniz ve iletkenin ucuna doğru çekerek çıkartınız. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. İletkenlerin yalıtkanının soyulması(kablo soyma pensi ile)a. İletkeni kablo soyma pensi ile soymak için, soyulmak istenen kısmın başlangıcını , kablo soyma pensinin ağzına ve uygun olan yere yerleştirip pensenizi, seçtiğiniz iletkeni tutacak kadar sıkıştırınız. b. Soyulmak istenen kısım yeterli ve iletkende uygun yerde bulunuyorsa, kablo soyma pensenizi biraz daha sıkıştırarak yalıtkan kısmın kesilmesini ve soyulmasını sağlayınız.

22

İletkenlerin bükülme işlemini yap.

4. İletkenlerin bükülmesia. Her hangi yöntemle açtığınız iletkeni veya önceden açılmış bir iletkeni kargaburun yada pense kullanarak(30º . 60º . 90º vb. )bükebilirsiniz. Bunun için elinize kargaburunu alarak (iletkeni yaralamadan) bükülmek istenen yerden tutunuz. b. Bir elinizle iletkeni tutarken diğer elinizdeki kargaburunu hafifçe sıkarak istediğiniz açıda döndürüp bükünüz.

İletkenlerin(bir damarlı) düz ekini yap.

1. Düz ek yapımı

a. Eklenmek üzere seçtiğiniz iletkenin uç kısımlarından 30 mm’lik kısmı soyarak açınız. b. İletkenleri açık kısımlarını üst üste getirerek çapraz şekilde tutunuz. (şekil 1)c. İletkenler çapraz durumda iken 1/3 oranında tutulmasına dikkat ediniz. d. İletkenleri kesişme noktalarından birini diğerinin üzerine 90º’lik bir açı ile bükünüz. (şekil 2)e. Bükme işlemine, bir iletkenin tamamı diğer iletkenin üzerine sarılana kadar devam ediniz. (şekil 3)f. Diğer iletkeni, birinci iletkenin üzerine bu kez ters yönde ve aynı şekilde sarınız. (şekil 4)g. Bükme işlemini yaparken, üzerine iletken sarılan bölümün eğilme ve burulma yapmamasına ve sıkı sarılmasına dikkat ediniz. h. Uç kısımlarında fazlalık varsa, sarılan iletkene zarar vermeden fazlalık kısmı dikkatlice kesiniz. İşinizin düzgünlüğünde emin olduktan sonra yalıtınız.

2. T ek yapımı23

İletkenlerde T ek yöntemini uygula.

a. Seçtiğiniz iki tekli iletkenden birinin ucunu istenilen ölçüde soyarak açınız. (şekil 1)b. İkinci iletkenin ek alınacak yerinden 30 mm’lik bir bölümünü soyarak açınız. (şekil 2)c. Birinci iletkeni, T ek alınacak iletkenin üzerine dik olarak ve izoleli kısmını iyice yaklaştırarak tutunuz. (şekil 3)d. İletkeni şekildeki gibi bükerek sarınız. (şekil 4)e. Sarma işlemi tamamlandıktan sonra, bükülen iletkende fazlalık kalırsa, fazlalığı keserek kaldırınız. f. Ek yerinin üzerini izolebantla yalıtarak teslim ediniz.

24

İletkenleri klemensle ekle.

1) 2)a. Eklemek üzere seçtiğiniz uygun klemens ve iletkenleri inceleyerek, iletkenlerin ucunu klemensin boyunu geçmeyecek şekilde soyarak açınız ve bükünüz. (şekil1)b. İletkeni klemense takmak için, klemensin vidalarını gevşeterek iletkenin geçeceği kadar boşluk açınız. c. Uçları açılmış(aynı kesitte) iletkenlerin tamamı klemensin içinde olacak şekilde karşılıklı yerleştiriniz. d. Gevşetilen klemens vidalarını iyice sıkınız. e. Çeşitli kesitlerdeki tek ve çok telli iletkenleri değişik klemenslerle aynı şekilde ekleyiniz. f. Elinize üçüncü bir iletken alarak ucunu soyunuz ve daha önce yaptığınız düz klemens ekinden, T ek alınız.

25

Kablo pabucunu tak. a. Elinizdeki iletkene uygun kablo pabucunu seçiniz. b. İletkenin ucunu kablo pabucuna geçecek kadar uygun boyutta soyunuz. c. İletkenin soyulmuş ucunu kablo pabucundaki yerne geçiriniz. d. Kargaburun veya pense kullanarak(büyük kesitli iletkenlerde pabuç sıkma aleti kullanarak)kablo pabucunun kanatçıklarını iletken üzerine yatırıp sıkıştırınız. e. Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice keserek kaldırınız, sıkıştırılmış iletkeni lehimleyiniz.

26

Lehimleme modülüne bakınız!

PERFORMANS TESTİDeğerlendirme Konuları Evet Hayır Hayırsa neden ?

Iletkenleri seçebildin mi?

Yalıtkanları seçebildinmi?

İletkenleri kesip, yalıtkanını soyabildinmi?

İletkenleri bükebildinmi?

Düz ek yapabildinmi?

T ek yapabildinmi?

Klemensle ek yapabildinmi?

Kablo pabucu takabildinmi?

Yukarıdaki işlemleri verilen sürede ve işgüvenliği tedbirlerine uygun yapabildinmi?

Öğrencinin Kendi kendini Değerlendirme Kriterleri

İletk

enle

rin k

esilm

esi v

e ya

lıtka

nını

n so

yulm

ası

İlet

kenl

erin

bük

ülm

esi

Düz

ek

yapı

mı

T e

k ya

pım

ı

Kle

men

sle

ek y

apım

ı

Kab

lo p

abuc

u ta

kılm

ası

El v

e gü

ç al

etle

rin

yeri

nde

kulla

nım

ı

İş g

üven

liği t

edbi

rler

i

Süre

nin

kulla

nım

ı

TO

PLA

M

10 10 15 15 10 10 10 10 10 100

27

PERFORMANS TESTİ


ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEÖLÇME SORULARI

1- Boşluğu doldurunuz.

Elektriği geçirmeyen gereçlere …………………. denir.


Elektriği geçiren gereçlere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . denir.

Aşağıdaki sorular çoktan seçmelidir, doğru seçeneği işaretleyiniz.

3- Aşağıdakilerden hangisi iletken değildir ?

A. Bakır

B. Alüminyum

C. Mika

D. Gümüş

E. Çinko

4- Aşağıdakilerden hangisi yalıtkandır ?

A. Demir

B. Porselen

C. Civa

D. Kalay

E. Krom. nikel

5- Kuvars kumu aşağıdakilerden hangisinde kullanılır?

A. Harç yapımında

B. Tuğla yapımında

C. Kiremit yapımında

D. Buşonlu sigortada

E. Hiçbiri

6- Aşağıdakilerden hangisi kabloların ek yapımında kullanılır ?

A. Kablo B. Yan keski C. Kargaburun D. Pense E. Hepsi

7- Aşağıdakilerden hangisi Türk standartlarını göstermektedir?

28

A. VDE

B. IEC

C. BS

D. TS

E. YDE

8- Klemensin görevi nedir ?

A. Kablo kesme

B. Kablo soyma

C. Kablo bükme

D. Kablo ekleme

E. Hiçbiri

9- İletken yalıtımında aşağıdakilerden hangileri kullanılır.

1. İzolebant 2. Tugsten 3. Makaron 4. Platin 5. Konstantan 6. Volfram

A. 2. 5 B. 1. 3 C. 2 . 6 D. 2. 4 E. 4. 5

10- İletkenin üzerinde oluşan oksit tabakası nasıl giderilir ?

A. Kazınarak

B. Bükülerek

C. Yalıtılarak

D. Kesilerek

E. Hepsi

29

CEVAP ANAHTARI

1- Yalıtkan

2- İletken

3- C

4- B

5- D

6- E

7- D

8- D

9- B

10- A

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini

tekrarlayınız.

30


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun atölye ortamında, standartlara ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak, kablo döşeme malzemelerini seçebilecek ve döşemesini yapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan, kablo döşeme yöntemlerini inceleyiniz, değişik firmaların elektrik tesisat boru, kanal, kroşe, buat ve kasalarının katologlarını; üretim veya satış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

2. KABLO DÖŞEME MALZEMELERİ2.1. Borular ve Ek Parçaları

2.1.1. TanımıElektrik tesislerinde alıcılar ile enerji kaynağı ve kumanda araçları arasındaki bağlantı,

iletkenlerle sağlanmaktadır. Devrenin çalıştığı sürede kablolarda, çevreye tehlikeli olabilecek enerji geçişi vardır. Bu tehlikeli durumun ortadan kaldırılması için, kablolar boru ve parçaları içine alınır. Boru ve parçaları da tesisin yapılacağı ortama uygun özellik ve şekillerde çeşitli gereçlerden yapılır.

2.1.2. Çeşitleri ve Ek ParçalarıDüz borular ve bükülgen borular olmak üzere ikiye ayrılır.

2.1.2.1. Düz Borular Sert termoplastikten (PVC) veya saçtan yapılmıştır. Günümüzde PVC (plastik) alev

almayan borular tesisatlarda kullanılmaktadır. PVC borular aşınmaya ve korozyona dayanıklıdır. PVC borular, çeşitli boyda ve çaplarda üretilir. PVC boruların yön değiştirdiği yerlerde dirsekler, boruların kısa geldiği yerlerde ek parçası(muf) kullanılır. Eskiden sıva üstü tesisatlarda bergman(yumuşak çelik saçtan, içi ziftli kartonla yalıtılmış boru), sıva altı tesisatlarda peşel(çelik saçtan, içi yalıtkansız boru) borular kullanılıyordu.

31


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Şekil 2. 1 : PVC Boru, Dirsek ve Muf

2.1.2.2. Bükülgen borularBükülgen(spiral) borular metal ve yalıtkan (PVC)gereçlerden yapılırlar. Hareketli,

bükülgen, çarpma ve vurma tehlikesi olan yerlerde kullanılırlar. Çeşitli çaplarda ve boyda üretilirler.

Şekil 2.2 : Pvc Bükülgen(Spiral) Boru2.2. Kanallar

2.2.1. TanımıBina içerisinde sıva altı tesisat döşenip tamamlandıktan sonra telefon, bilgisayar,

asansör, televizyon, seslendirme ve bildirim tesisatları, kuvvet tesisatları yapılmaktadır. Bu tesisatlar sıvanın üzerine ve değişik şekillerde döşendiğinden özellikle iç dekorasyonun düzenli görünümünü bozar. Bunun için sonradan döşenen elektrik tesisatları özel taşıyıcılar kullanılarak, dekoratif görünümle uyumlu hale getirilmiştir.

2.2.2. Çeşitleri ve Ek ParçalarıKablo kanalları(PVC), kablo tavaları(saç), busbar kanal enerji dağıtım sistemi olmak

üzere genelde üç kanal çeşiti vardır.

2.2.2.1. Kablo KanalıGenellikle seyyar tesisatların, dekoratif döşemelere uyumlu bir şekilde çekilmesini

sağlarlar. Çeşitli boyut ve renklerde genelde 2 m uzunluğunda yapılırlar. Pano tipi ve duvar tipi kanallar mevcuttur. Ara bölme, iç köşe, dış köşe, T köşe, sonlama, priz montaj seti gibi ek parçaları bulunur.

32

Şekil 2.3 : Kablo Kanalları(Pvc. Alüminyum Normal ve Pano Tipi)

2.2.2.2. Tablo TavalarıKablo tavaları, özellikle havadan veya duvardan geçmesi gereken bir veya birden çok

sayıdaki kabloların emniyetli bir şekilde ve bir arada taşınması için kullanılırlar. Bunlar çeşitli genişlikte ve uzunlukta, delikli saçlardan U profil şeklinde yapılırlar. Tavana özel aparatları ile asılarak, duvara ise ayak bağlanarak monte edilirler.

Şekil 2.4 : Kablo Tavaları

33

2.2.2.3. Busbar Kanal Enerji Dağıtım SistemiTavana monte edilen kanallar ile baralı dağıtım sistemi olan busbar sistemi

günümüzde yeni geliştirilen enerji dağıtım sistemidir. Bu dağıtım sistemi aydınlatma, kuvvet ve hem aydınlatma, hemde kuvvet tesisatı birlikte yapılabilmektedir. Busbar sisteminde, atölye içerisinde bulunan makine ve tezgahların tamamına ulaşacak şekilde, içinde enerji taşıyan alüminyum veya bakır baraların bulunduğu kanallar döşenir. Ayrıca hareketli makineler için troley sistemi ile hareket halinde kesintisiz enerji sağlanmaktadır. busbar kanallı sistemin değişik uygulama şekilleri ve bunları uygulamaya yönelik, çeşitli yan gereçleri mevcuttur.

Şekil 2.5 : Busbar ile Aydınlatma Sistemi Yapılması

2.3. Ek Kutuları

2.3.1. TanımıElektrik tesisatlarında içerisinde iletkenlerin eklendiği ve dağıtımlarının yapıldığı ek

kutularıdır(buatlar).

2.3.2. ÇeşitleriGünümüzde sıva altı ve sıva üstü tesisatta kullanılan buatlar PVC’den veya metalden

yapılmaktadır. 5. 7 cm çapında ve değişik derinliklerde yuvarlak buatlar dışında, değişik boyutlarda kare buatlar ve nemli yer buatları bulunmaktadır.

34

Şekil 2.6 : Sıva Altı ve Sıva Üstü Buatlar(Pvc)

Şekil 2.7 : Nemli Yer Antigron Buatlar2.4. Kasalar 2.4.1. Tanımı

Anahtar ve prizlerin montajı için kullanılan gereçlerdir. PVC’den sıva altı ve sıva üstü olarak imal edilir.

2.4.2. ÇeşitleriNormal, norm(derin kasa), geçmeli ve alçıpan kasaları olarak çeşitleri vardır.

Şekil 2. 8 : Normal Kasa, Norm Kasa, Beton Kasa, Geçmeli Kasa, Alçıpan Kasa ve Takoz

35

2.5. Kroşeler

2.5.1. TanımıKabloların, boruların duvar veya tavana tutturulmasına yarayan gereçlerdir. PVC veya

saçtan yapılırlar.

2.5.2. Çeşitleri

Kroşeler boru veya kabloların özelliğine ve çapına göre, değişik büyüklüklerde üretilirler. Plastik veya saç kroşe, çivili kroşe, antigron kroşe, ray kroşe olarak bulunurlar. Antigron kroşeler dübellerle tutturulur. Dübeller plastikten(çelik dübellerde vardır) çeşitli boyutlarda yapılan duvara vida tutturma gerecidir.

Şekil 2.9 : Çivili Kroşe ve Ray Kroşe

Şekil 2.10 : Antigron Kroşeler

36

Şekil 2.11 : Dübeller

2.6. Kablo Bağı ve Spiralleri2.6.1. Tanımı

Plastik malzemeden yapılan, kilitli bağlar yada spiral şeklindeki şeritler, kabloların bir arada durmasını sağlar. Pano gövdesine yapışmaları için altlıkları da vardır.

2.6.2. Çeşitleri

Çeşitli boyda ve kalınlıkta çeşitleri vardır.

37

Şekil 2.12 : Kablo Bağları ve Spirali

38


IŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

KABLO KANALI DÖŞEMESINI YAP

İş güvenliği tedbirlerine uyunuz!!!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Uygun boyutlarda PVC kablo kanalını seçiniz. b. Plançete veya duvara kanal geçiş yerini işaretleyiniz. c. Kablo kanalını ve kapağını istenen uygun boyda kesiniz. (demir testeresi veya çakı ile)Eğer kanal uçlarında çapaklar oluşmuşsa temizleyiniz. Bknz:El ve güç aletleri modülü

d. Kanal, plançete veya duvara montaj deliklerini açınız. e. Kanalı duvar veya plançeteye uygun ve düzgün bir şekilde tutturunuz. f. Kanal kapaklarını takınız

. KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİNİZ. EMNİYET ve GÜVENLİK TEDBİRLERİNE UYUNUZ. .

ANTIGRON KROŞE DÖŞEMESINI YAP

a. 3x1, 5 antigron kablosunu seçiniz. b. Uygun boyda ve kesme aleti ile kabloyu kesiniz. c. Kabloya uygun antigron kroşeyi seçiniz. d. Plançete veya duvara uygun aralıklarla kroşe montaj deliklerini işaretleyip, deliniz. e. Kroşeleri montaj deliklerine tutturunuz. f. Kabloyu kroşelere yerleştiriniz ve kroşe kapaklarını takınız.

İŞLERİNİZİ VERİLEN SÜREDE YAPINIZ. . .

39



ÖLÇME SORULARI


İletkenlerin sıva altına döşenmesini sağlayan gereçlere…………. denir.


İletkenlerin sıva üstüne döşenmelerini sağlayan gereçlere…………. ve…………. . .

denir.


İletkenlerin içinde ek yapılmasını sağlayan gereçlere ……………denir.


Anahtar ve prizlerin sıva altına tutturulmasını sağlayan gereçlere ……………denir.


Kabloların bir arada durmasını sağlayan gereçlere ………………….. . ve …….…

……denir.

40


CEVAP ANAHTARI

1- Boru

2- Kanal ve kroşe

3- Buat

4- Kasa

5- Kablo bağı ve spirali

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız

41


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun atölye ortamında, standartlara ve iç tesisat ve topraklamalar yönetmeliğine uygun olarak, topraklama elemanlarını seçebileceksiniz.

Çevrenizde bulunan, topraklama yöntemlerini inceleyiniz, değişik firmaların topraklama eleman katologlarını; üretim veya satış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

3. TOPRAKLAMA ve SIFIRLAMA3.1. Topraklama

3.1.1. TanımıGerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi

içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme(elektrot) bağlanmasıdır. Topraklamanın amacı, elektrikli alıcıları kullananların can güvenliğini sağlamak ve cihazların zarar görmesini önlemektir. Bütün elektrik makinelerinin gövdeleri, boruların madeni kısımları, kurşunlu kabloların kurşun kılıfları, tablo ve benzerlerinin metal kısımları topraklanmalıdır.

Şekil 3.1 :Topraklama ve Sıfırlama

42


AMAÇ

ARAŞTIRMA

3.1.2. Çeşitleri Koruma, işletme ve yıldırıma karşı topraklama olmak üzere üç çeşittir.

3.1.2.1. Koruma Topraklaması İnsanları ve canlıları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için cihazların

gerilim altında olmayan metal kısımlarının topraklanmasıdır.

3.1.2.2. İşletme TopraklamasıBir işyeri veya fabrikanın enerjisini sağlamak için çalışan trafonun veya alternatörün

yıldız noktalarının topraklanmasıdır.

3.1.2.3. Yıldırıma Karşı TopraklamaYıldırım düşmesi sonucunda işletme gereği gerilim altında bulunan iletkenlere

atlamaları(geri atlamalar)geniş ölçüde önlemek için işletme akım devresine ilişkin olmayan iletken bölümlerin topraklanmasıdır. Yıldırım topraklaması sistemine paratöner de denilmektedir. Paratöner sisteminde yakalama çubuğu vardır ve bu çubuk binaların en üst noktasına monte edilir, bu çubuğa toprak iletkeni bağlanır ve bağlanan iletken toprak içindeki elektrota tutturulur.

3.1.3. Topraklama ElemanlarıTopraklama iletkeni, topraklayıcılar, topraklama klemensi ve zemindir.

3.1.3.1. Özgül Toprak DirenciToprağın özgül elektrik direncidir. Bu direnç kenar uzunluğu 1 metre olan toprak bir

küpün karşılıklı iki yüzeyi arasındaki dirençtir. Bataklık 5. 40 ohm. m, killi ve humuslu toprak 20. 200 ohm. m, kum 200. 2500 ohm. m, çakıl 2000. 3000 ohm. m olarak dirençleri tespit edilmiştir.

3.1.3.2. Topraklama İletkeniTopraklanacak bir aygıtı veya tesis bölümünün bir topraklayıcıya bağlayan toprağın

dışında yada yalıtılmış olarak toprağın içinde çekilmiş bir iletkendir. Çeşitli kalınlıkta yuvarlak, örgülü veya yassı lama şeklinde bakır veya galvanizli iletkenden yapılmaktadır.

Şekil 3.2 :Bakır Tel ve Galvaniz Lamadan Toprak İletkeni

3.1.3.3. Topraklayıcı Çeşitleri Şerit, çubuk ve levha topraklayıcılar vardır.

Şerit Topraklayıcılar: Şerit, yuvarlak iletken yada örgülü iletkenden yapılan ve genellikle az derine gömülen topraklayıcılardır. Bunlar uzunlamasına

43

döşenebileceği gibi, yıldız, halka, gözlü topraklayıcı yada bunların bazılarının bir arada kullanıldığı biçimde düzenlenebilir.

Çubuk Topraklayıcılar: Boru yada profil çelikten yapılan ve toprağa çakılarak kullanılan topraklayıcılardır.

Şekil 3.3 :Galvaniz Ve Bakır Çubuk Topraklayıcılar Levha Topraklayıcılar: Dolu yada delikli levhalardan yapılan topraklayıcılardır.

Bunlar genel olarak öteki topraklayıcılara göre daha derine gömülürler.

Şekil 3.4 :Bakır Levha Topraklayıcı( Elektrotu)

3.1.3.4. Bağlantı ElemanlarıKlemens, pabuç ve diğer yardımcı bağlantı elemanlarından oluşmaktadır. bakır ve

galvanizden yapılmaktadırlar.

Şekil 3.5 :Topraklama Eleman Bağlantı Parçaları

44

Şekil 3.6 :Yapılmış Topraklama Örnekleri

Şekil 3.7 :Toprak İletkeni Çekilmiş Örnekler

45

Şekil 3.8 :Paratöner Tesisi Yapılması

3.2. Sıfırlama

3.2.1. TanımıGerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının şebekenin sıfırlama hattına

(topraklanmış nötr hattına) veya ayrı çekilmiş koruma iletkenine bağlanmasıdır. Alternatör, trafo gibi cihazların topraklanmış sıfır (nötr) noktalarından çıkan hatlara sıfır veya nötr hattı denir. Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan bu korunma şeklinde, elektrikli cihazda herhangi bir kaçak olduğunda kısa devre meydana gelir ve sigorta atarak cihazın enerjisini keser. Yani sıfırlama yapılmakla, gövdeye kaçak arızası kısa devreye dönüştürülerek sigortayı attırmak suretiyle devrenin enerjisi kesilmiş olur. Masrafsız ve kolay uygulanmasının yanında, sıfırlamanın birtakım sakıncalarıda vardır.

3.2.2. SakıncalarıGiriş faz nötr iletkenleri eğer yer değiştirilirse alıcılar üzerinde faz verilmiş olur,

normalde nötr hattında enerji bulunmamalı ancak şebeke hatlarının dengesiz yüklenmesi sonucu olarak nötr hattında da enerji olabilir, küçük değerdeki kaçaklar sigorta tarafından algılanmayacağı için, cihaza dokunan kişiler içinde her zaman potansiyel tehlike oluşturur.

46


IŞLEM BASAMAKLARI ÖNERILER

PRIZ TOPRAKLAMA. SINI YAP

İş güvenliği tedbirlerine uyunuz!!!

a. Uygun topraklı prizi seçiniz. b. Uygun toprak iletkenini seçiniz. c. Toprak iletkenini priz toprak ucuna bağlayınız. d. Toprak iletkenini topraklama sistemine bağlayınız. .

KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİNİZ. EMNİYET ve GÜVENLİK TEDBİRLERİNE

UYUNUZ. . . İŞLERİNİZİ VERİLEN SÜREDE YAPINIZ. . .

47



ÖLÇME SORULARI

1- Boşluğu doldurunuz. İnsanları ve canlıları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için cihazların gerilim altında olmayan metal kısımlarının topraklanmasına, …………………. . denir.

2- Boşluğu doldurunuz. Bir işyeri veya fabrikanın enerjisini sağlamak için çalışan trafonun veya alternatörün yıldız noktalarının topraklanmasına, ………………………………………. denir.

3- Boşluğu doldurunuz. Yıldırım topraklamasının diğer bir adıda ……………………sistemidir.

4- Boşluğu doldurunuz. Boru yada profil çelikten yapılan ve toprağa çakılarak kullanılan topraklayıcılara, …………………………. . denir.

5- Boşluğu doldurunuz. Genel olarak öteki topraklayıcılara göre daha derine gömülen ……………. . topraklayıcıdır.

48


CEVAP ANAHTARI

1- Koruma topraklaması

2- İşletme topraklaması

3- Paratöner

4- Çubuk topraklayıcı

5- Levha

DEĞERLENDİRME


49


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun atölye ortamında, standartlara ve iç tesisat yönetmeliğine, bayındırlık bakanlığı elektrik genel teknik şartnamesine uygun olarak , zayıf akım malzemelerini seçebilecek ve bağlantılarını yapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan, zayıf akım malzemelerini inceleyiniz, değişik firmaların zayıf akım eleman katologlarını; üretim veya satış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

4. ZAYIF AKIM MALZEMELERİ4.1. Transformatör

4.1.1. TanımıTransformatör, sargılarından herhangi birisine uygulanan alternatif gerilimi,

elektromanyetik endüksiyon yolu ile diğer sargılarında aynı frekansta fakat farklı akım ve gerilime dönüştüren ve hareket eden parçası olmayan elektrik makinesidir. Küçük güçlü transformatörlere zil transformatörü denilmekte ve 220/3. 5. 8 volt, 220/4. 8. 12 volt ve 220/24 voltluk standart gerilimlerde üretilmektedir. Güçleri ise 10. 20. 50 watt olarak değişmektedir. Zayıf akım trafosu, demir nüve ve sargılar olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir. Demir nüve, 0, 35. 0, 5 mm. Kalınlığındaki birer yüzeyleri yalıtılmış ince silisli saçların paketlenmesi ile yapılmıştır. Sargılar Primer ve sekonder sargı olmak üzere iki adettir. Alçaltıcı trafolarda birbiriyle elektriki bağlantısı olmayan bu iki sargıdan ince kesitli iletkenle çok sipirli olarak sarılan birinci sargıya Primer sargı, kalın kesitli iletkenle az sipirli olarak sarılan ikinci sargıya ise sekonder sargı denir. Zil, kapı otomatiği, refkontak, numaratör, kapı otomatiği zayıf akım trafo çıkışına bağlanır. (4. 8. 12 volt)

50


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Şekil 4.1 :Transformatör4.1.2. Çalışma Prensibi

Transformatör prensip şemasında, Primer sargıya alternatif gerilim uygulandığında, bobinden alternatif akım geçer. Bu akım, demir nüve üzerinde zamana göre yönü ve şiddeti değişen bir manyetik alan meydana getirir. Devresini sekonder sargının bulunduğu ayak üzerinden tamamlayan değişken manyetik alan kuvvet çizgileri, sekonder sargı iletkenlerini keserek bir emk(elektro motor kuvvet) endükler. Bu şekilde aralarında hiçbir elektriki bağ olmadığı halde, Primer sargıya uygulanan alternatif gerilimin etkisi ile sekonder sargıdan aynı frekanslı, düşük gerilim elde edilir. Transformatörün, sekonder sargısından düşük değerli alternatif gerilim uygularsak bu defa diğer sargısında aynı frekanslı yüksek gerilim alırız. Fakat fazla akım çekilemez.

4.2. Butonlar4.2.1. Tanımı

Çağırma ve bildirim tesisatlarında devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara buton denir. Buton, iletkenlerin bağlandığı iki vida ve yayın hareket ettirdiği bir kontaktan

51

Transformatörün bir sargısına doğru gerilim uygulandığında çıkışından gerilim alabilirmiyiz,araştırınız.

meydana gelmiştir. Buton normalde yay tarafından açık tutulur ve üzerinden akım geçmez. Butona basıldığında yay kuvveti yenilerek hareketli kontağın vidalar üzerine basması, yani devreyi kapatması sağlanır. Bu durumda devreden akım geçer. Zil butonu üzerinden elimizi çektiğimizde yay, tekrar kontağı iterek devreyi açar.

Şekil 4. 2 :Butoniyer(Çoklu Buton) ve Yangın İhbar Butonu4.2.2. Çeşitleri

Zil butonları, sıva altı veya sıva üstü, yuvarlak, köşeli, etiketli, çoklu (butoniyer) şeklinde üretilirler. Son yıllarda butoniyerler sesli ve görüntülü haberleşmeye olanak sağlamaktadırlar.

4.3. Ziller

4.3.1. Tanımı ve ÇeşitleriZil, zayıf akım tesisatının bildirim kısmını oluşturmaktadır. Çeşitleri çoktur,

elektromekanik zil, elektronik zil, melodili ziller ençok kullanım alanı bulmaktadır.

52

Şekil 4.3 :Elektromekanik (Çanlı) Zil ve Elektronik Zil

4.3.2. Elektromekanik Zil Çalışma PrensibiElektromekanik zil, elektromıknatıs, tokmak, çan ve bunların monte edidiği kaideden

meydana gelir. Bobin uçlarına 8 voltluk alternatif gerilim uygulandığında, bobin etrafında bir manyetik alan meydana gelerek bobinin göbeğini oluşturan saç nüveyi mıknatıslar. Mıknatıslanan nüve, karşısındaki paleti çeker ve ucundaki tokmak çana vurur. Palet çekildiği anda A kontağı açıldığından bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda nüve mıknatıslığını kaybederek paleti bırakır. Palet normal konumuna döndüğünde ise kontak kapanarak tekrar bobine gerilim gelmesi oluşur. Zilin çalışması, bobine gerilim uyguladığımız müddetçe devam eder.

4.4. Kapı Otomatiği4.4.1. Tanımı

Apartman veya diğer binaların ana giriş(cümle kapı) kapıları, ısı kaybı ve güvenlik açısından kapalı tutulması gerekir. Bu amaçla kapı, genelde hidrolik bir kol düzeneği ile sürekli kapalı tutulur. Dışarıdan gelen kişiye kapının otomatik olarak açılmasını sağlayan elektrikli elemana kapı otomatiği denir. Kapı otomatiği üzerinde gergi zincirleri vardır, bu gergi zincirini ayarlayarak iyi bir açılma sağlanmaktadır. Yeni yapılan kapı otomatiklerinde bu zincir düzeneği kaldırılmıştır, kapı otomatiğine enerji geldiğinde direk kapı açılmaktadır.

53

Zil ayar vidası ile zilin çalma sesini ayarlayınız.

Şekil 4.4 :Kapı Otomatiği(Zincirsiz Yeni Nesil ve Zincirli Tip İç Yapısı)

4.4.2. Çalışma PrensibiKapı otomatiği üzerinde (zincirli tip), elektromıknatıs, kurma kolu, sürgü kolu, yerine

getirme yayı mandalı, palet gibi elemanlar bulunmaktadır. Mekanik parçaların oluşturduğu kilit sistemi elektromıknatısın enerjilenmesi ile harekete geçerek kapı üzerindeki kilidi açar. Kapı otomatiği daima, sürgülü kilitle birlikte kullanılır ve açılır, kapanır ve bina kapısının iç tarafına monte edilir. Sürgü kolu, küçük bir zincir yardımıyla kilit sürgüsüne, kurma kolu ise, kapı mesnedindeki duvara bağlanır. Bina kapısı kapatılınca, kurma yayı gergin duruma gelir ve kurma yayına bağlı sürgü kolu çekilmek ister, fakat sürgü kolu pimi ve palet üzerindeki tırnağa takılı bulunan mandal nedeni ile çekilemediği için sürgü kolu hareket edmez ve kapı açılmaz. Kapının açılması için, paletin çekilmesi ve mandalın tırnaktan kurtulması gerekir. Kapı otomatiği bobini enerjilenince(butona basıldığında) bobin mıknatıslanarak paletini çeker çekmez mandal tırnaktan kurtulur ve gergin durumdaki kurma yayı, sürgü kolu piminin mandal üzerindeki yerinden kurtulmasını sağlar, sürgü kolu çekilerek kilidi ve dolayısıyla kapıyı açar. Kapı açıldıktan sonra yerine getirme yayı yardımıyla sürgü kolu pimi, mandal üzerindeki oyuğa girer ve kapı otomatiği tekrar kurularak yeniden çalışmaya hazır hale gelir.

Şekil 4.5 :Zil ve Kapı Otomatiği Prensip Şekli

54

4.5. Numaratör4.5.1. Tanımı

Günümüzde kullanım yeri çok azalmış olan numaratör tesisatı apartmanlarda kapıcıyı, işyerlerinde hizmetliyi çağırmak amacıyla kullanılmaktadır. Günümüzde eskiden kalma tesisatlar haricinde kullanımı azdır. Yalnız, kullanılan yerler tam olarak bitmedikçe üretimi ve tesisatıda yapılacaktır.

4.5.2. Çalışma PrensibiNumaratörler üç ve beş aboneli olarak yapılmaktadır. Daha fazla aboneye ihtiyaç

olduğunda üçlü veya beşli gruplar oluşturularak sayı arttırılabilinir. Numaratörlerde her abone için bir elektromıknatıs, elektromıknatısın önünde bir palet ve bu paletin üzerinde düşmeye hazır bekleyen bir numara bulunur. Elektromıknatıslara ayrı ayrı butonlar kumanda eder ve her elektromıknatıs tek bir zile seri bağlıdır. Numaratör tesisatında numaratör, kapıcı veya hizmetli odasında, butonlar ise binalarda daire içinde, resmi dairelerde ise yönetici odasında bulunur. Kapıcı yada hizmetliyi çağırmak isteyen kişi, numaratör butonuna basarak kapıcı odasındaki zili çalarken kendisine ait olan numaranında, numaratör ekranına düşmesini sağlar. Zilin çalması ile çağırıldığını anlayan hizmetli, numaratöre bakarak kim tarafından çağrıldığını anlamış olur. Numaratör kurma kolu yardımı ile düşen numarayı yerine kaldırdıktan sonra hizmeti yerine getirmek üzere gider, bu arada kendisi başkaları tarafından aranmışsa döndüğünde numaratöre bakarak bunu anlayabilir.

Şekil 4.6 :Numaratör

55

4.6. Refkontak

4.6.1. TanımıÇocuk bakım evleri, kütüphane, hastane, okul gibi sessizliğin önemli olduğu yerlerde

çağırma ve bildirim amaçlı olarak, ışıklı çağırma (refkontak) tesisatları kullanılır.

4.6.2. Çalışma PrensibiRefkontak tesisatı, role, çağırma butonu, söndürme butonu ve iki adet sinyal

lambasından meydana gelmektedir. Role ve söndürme butonu çağrıyı yapan kişinin odasında, çağırma butonu kişinin hemen yanında bulunur. Sinyal lambalarından biri, çağrıyı yapan kişinin odasının koridora bakan kısmının üstüne, diğeri ise çağrılan görevlinin beklediği yere konulur. Görevliyi çağırmak istendiği zaman, çağırma butonuna basılır. Bu durumda role bobinine enerji uygulanır ve akım geçerek karşısındaki paleti çeker. Palete bağlı kontak kapandığından refkontak lambaları yanar. Butondan basınç kaldırıldığında bobin enerjisi kesilerek paleti bırakır, fakat palet tırnağa takılı bulunduğundan kontak açılmaz ve dolayısıyla lambalar yanmaya devam eder. Görevli kişi bulunduğu yerdeki lambanın yandığını görünce koridora çıkar. Hangi kapının üzerindeki lamba yanıyorsa o odadan çağrıldığını anlar ve odaya gider. Oda içerisine girerek görevini yaptıktan sonra, yine oda içerisinde bulunan söndürme butonuna basar, tırnaktan kurtulur. Böylece sinyal lambaları söner ve role tekrar ilk çalışma durumuna döner.

Şekil 4.7 :Refkontak

4.7. Diyafon4.7.1. Tanımı

Diyafon tesisatları günümüzde numaratör ve refkontak tesisatının kullanıldığı yerlerde alternatif olarak kullanılmaktadır. Diyafonda çağıran ve çağrılan kişiler birbirlerinin sesini duyduklarından, daha kolay iletişim kurulmakta ve zamandan tasarruf sağlanmaktadır.

4.7.2. Çalışma PrensibiDiyafon tesisatlarında bir merkez ünitesi ve ona bağlı şube üniteleri bulunmaktadır.

Merkez ünitesinin üzerinde her üniteye ait bir buton bulunur. Konuşulmak istenen şube ünitesinin anahtarı kapatıldıktan sonra, konuşma butonuna basılarak gerekli ses mesajı şubeye ulaştırılır. Merkeze bağlı şubelerin tamamı merkezle ayrı ayrı görüşebilirler. Diyafonlar en çok çay ocakları, bürolarda, okullarda, imalathanelerde kullanılmaktadır. Diyafonlar geliştirilerek apartman zil tesisatları ile birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca görüntülü sistemde yaygınlaşmaktadır.

56

Şekil 4.8 :Görüntülü ve Normal Diyafon Şubesi

Şekil 4.9 :Apartman Diyafon Sistemi Prensip Şekli

57



NUMARATÖRÜ ÇALIŞTIRIN.


a. Uygun numaratör ve zili seçiniz. b. Uygun trafoyu seçiniz. c. Uygun iletkeni seçiniz. d. Uygun butonu seçiniz. e. Zayıf akım transformator primerine enerji kablosunu takınız. f. Trafo çıkışına (sekonder)zayıf akım kablosunu takınız. g. Butona, trafo çıkış kablosunun birini takınız. h. Buton çıkışından numaratör bobinine kabloyu bağlayınız. ı. Numaratör bobininin diğer ucunu zil bobinine seri bağlayarak trafonun boşta kalan diğer ucuna takınız. k. Devrenizi son defa kontrol ediniz. l. Emniyet ve güvenlik tedbirlerine uyarak, enerji veriniz. (trafo primerine 220 volt)m. Butona basınız. n. Numaratör ve zil enerjileniyorsa devreniz doğrudur. o. Devrenizi sökünüz.

KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİNİZ. EMNİYET ve GÜVENLİK TEDBİRLERİNE UYUNUZ. . .

İŞLERİNİZİ VERİLEN SÜREDE YAPINIZ. . .

58


ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEÖLÇME SORULARI

1- Aşağıdakilerden hangisi doğrudur, işaretleyiniz.

A.Trafo frekansı değiştirerek, gerilimi düşürür veya yükseltir.

B. Trafonun iki sargısı vardır, Primer ve sekonder sargı.

C. Trafo sargıları arasında elektriki bağlantı vardır.

D. Trafo nüvesi plastiktendir.

E. Hepsi

2- Butonların görevi nedir, işaretleyiniz.

A. Enerji üretmek

B. Enerji yükseltmek ve düşürmek

C. Alıcılara enerjiyi verip kesmek

D. Alıcıları korumak

E. Hepsi

3- Aşağıdakilerden hangisi refkontak elemanlarından değildir, işaretleyiniz.

A. Sinyal lambası

B. Çağırma butonu

C. Söndürme butonu

D. Role

E. Gergi kolu


Çoklu butonlara…………………denir.

59


5- Diyafonun görevi nedir, işaretleyiniz

A. Kapıyı açma

B. Sesli veya görüntülü haberleşme

C. Enerjiyi kesme

D. Enerjiyi düşürme

E. Hiçbiri

60

CEVAP ANAHTARI

1- B

2- C

3- E

4- Butoniyer

5- B

DEĞERLENDİRME


61


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun atölye ortamında, standartlara ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak, aydınlatma ve priz devre elemanlarını seçebilecek ve bağlantılarını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA;

Çevrenizde bulunan, aydınlatma yöntemlerini ve priz devrelerini inceleyiniz, değişik firmaların aydınlatma ve priz devre eleman katologlarını; üretim veya satış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

5. AYDINLATMA VE PRİZ DEVRE ELEMANLARI

5.1. Fişler

5.1.1. TanımıFiş, bir aygıt veya uzatma kablosundaki iletkenleri, prizdeki kontaklar aracılığı ile

elektrik tesisi iletkenlerine birleştirmeyi veya bunlardan ayırmayı sağlayan bir araçtır.

5.1.1.2. Yapıları Bakımından Fiş ÇeşitleriNormal fiş, topraklı fiş, üç fazlı fiş, telefon fişi, yeni sistemde amerikan ve avrupa

fişleri(bu fişler adaptör ile bizim prizlere dönüştürülmektedir) olmak üzere çeşitleri kullanılmaktadır.

5.1.1.3. Enerji Alış Şekillerine Göre Fiş ÇeşitleriErkek fiş, dişi fiş olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır.

5.1.1.4. Jaklar Tanımı ve ÇeşitleriAntenden gelen(TV) yüksek frekanslı sinyali yabancı dış sinyallerden korumak için,

koaksiyel kablo kullanma mecburiyeti vardır. Televizyonların anten tesisatları ile TV cihazı, koaksiyel kablo ve anten jakı aracılığı ile irtibatlandırılır. Kablonun orta ucu(canlı uç) anten jakının ortasındaki canlı uçla irtibatlandıktan sonra, kablonun hasır örgülü kısmıda anten jakının şasesi ile irtibatlandırılarak bağlanır. Elektronik cihazların bir birine bağlanmasında ve osilaskop gibi cihazların sinyal girişlerinde kullanılan BNJ jakını bağlarken de benzer yöntem kullanılır.

62


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Şekil 5.1 :Topraklı ve Normal Erkek Fişler

Şekil 5.2 :Topraklı ve Normal, Panotip, Fırın Fişleri

Şekil 5.3 : Üç Fazlı Pano Tipi ve Yassı Fişler

Şekil 5.4 :Telefon ve Çoğaltıcı Fişler5.2. Prizler5.2.1. Tanımı

Elektrik cihazlarına, bir elektrik devresinden fiş aracılığı ile doğrudan veya uzatma kablosu ile enerji alınması için kullanılan araçtır.

63

5.2.2. Kullanım Yerlerine Göre Priz ÇeşitleriSıva altı, sıva üstü, etanş (Antigron), seyyar grup prizi olmak üzere çeşitleri vardır.

5.2.3. Yapıları Bakımından Priz ÇeşitleriNormal, ups, topraklı, üç fazlı, telefon, data, müzik yayın, uydu tv prizi olmak üzere

çeşitleri vardır.

Şekil 5.5 :Telefon, Tv, Topraklı Prizler(Sıva Altı)

Şekil 5.6 :Antigron ve Sıva Üstü Prizler

Şekil 5.7 :Grup(Seyyar) ve 3 Fazlı Yassı Prizler

5.3. Duylar5.3.1. Tanımı

Duy, elektrik lambasının, vidalanmak veya takmak suretiyle elektrik tesisine bağlanmasını sağlayan araçtır. İletken kısımları genellikle pirinçten yapılır ve anahtardan gelen iletken, duyun dip kontak kısmına bağlanır.

5.3.2. Yapım Gereçlerine Göre Duy ÇeşitleriPorselen ve bakalitten yapılmış çeşitleri bulunmaktadır. Ayrıca bronz ve kauçuktanda

yapılmaktadır.

5.3.3. Yapılışlarına Göre Duy ÇeşitleriSüngülü ve vidalı duy olmak üzere çeşitleri vardır.

64

5.3.4. Kullanım Yerlerine Göre Duy ÇeşitleriAsma duy, tavan duy, bahçe duy, donanma duy, braçol duy olmak üzere çeşitleri

vardır.

Şekil 5.8 :Çeşitli Duy Çeşitleri

5.3.5. Büyüklüklerine Göre Duy ÇeşitleriMinyonet duy, minyon duy, normal duy, golyat duy olmak üzere çeşitleri vardır.

5.3.6. SoketlerÖzellikle fluresant armatürlerde kullanılır. Uzun(düz) fluoresant ve simit fluoresant

lamba soketleri bulunmaktadır.

Şekil 5.9 : Fluoresant Soketi

5.4. Lambalar5.4.1. Tanımı

Elektrik enerjisini ışık enerjisine çeviren gereçlere kısaca, lamba denilmektedir.

5.4.2. Lamba ÇeşitleriAkkor flamanlı, fluoresant lamba, civa buharlı, sodyum buharlı, metal buharlı,

halojen, neon lambalar, led lambalar olmak üzere çeşitleri vardır. Bunlardan ençok kullanılan akkor Flamanlı ampülü incelersek; elektrik akımı bir

iletken üzerinden geçince, iletkenin cinsine bağlı olarak değişen bir ısı ve daha fazla akım geçirilirse, iletken akkor hale geleceğinden ısı ile birlikte ışıkta saçmaya başlar. Ancak bu işlem açık havada yapıldığında, kısa zamanda iletkenin kopmasıyla neticelenir. Bu işlem, ışık elde etmek için, kapalı bir ortamda ve özel seçilmiş gazların içinde yapılmalıdır. Akkor Flamanlı lambaların kızaran teli tungsten(volfram)metalinden yapılmıştır. Flamanın yapılışı çok basit olmayıp, önemli teknolojik aşamalardan geçmektedir. Tungsten metalinin ergime derecesi yüksektir, bu derecede eritelemediğinden sıkıştırılarak ve ezilerek işlenmektedir. Bu işlemler sonucunda boyu 2 metreye, çapı 1 mm’ye getirilen tungsten metali yapılan çok ince işçilik ve teknoloji ile boyu uzatılmış çapı da inceltilmiştir. 220 volt 15 wattlık lambanın flaman kalınlığı 15 mikron uzunluğu ise 30 cm dir.

65

Şekil 5.10 :Lamba Çeşitleri

Şekil 5.11 : Değişik Lamba Çeşitleri

5.5. Armatürler

5.5.1. TanımıArmatürler, lambaların bir veya birden çoğunu bünyesinde taşıyan onlara dekoratif bir

görünüm veren ve bazen de olumsuz dış etkilerden koruyan aydınlatma araçlarıdır.

5.5.2. Armatür ÇeşitleriGünümüzde çok çeşitli ve güzel görünümlü armatürler yapılmaktadır. Bunlarla

lambanın ürettiği ışık istenilen yere odaklanabildiği gibi, kamuflaj yapılmakta, ışığın göze vereceği zarar ortadan kaldırılmaktadır. Armatürler değişik harflerle isimlendirilerek standartlaştırılmıştır. Çeşitleri olarak ençok kullanılanları, fluoresant armatür, etanş armatürler, bahçe aydınlatma armatürleri, dış aydınlatma armatürleri(yol vb. ), atölye aydınlatma armatürleri, dekoratif iç aydınlatma armatürleri, bina acil çıkış gösteren armatürler bulunmaktadır.

66

Şekil 5.12 :Dekoratif İç Aydınlatma Armatürleri

Şekil 5.13 :İç Aydınlatma Armatür Çeşitleri

67

Şekil 5.14 :Dış Aydınlatma Armatürleri

Şekil 5. 15 :Bahçe Aydınlatma Armatürleri

Şekil 5.16 :Bina Acil Çıkış ve Atölye Armatürleri

Şekil 5.17 :Fiber Optikle Aydınlatma Sistemi

68

5.6. Aydınlatma ve Kontrol Elemanları5.6.1. Anahtarlar

5.6.1.1. Tanımı Elektrik devrelerinde el ile kumanda edilmek suretiyle enerjiyi ani olarak açma ve

kapama görevi yapan devre elemanıdır. Yalıtkan kısımları bakalit,sert plastik ve porselenden,metal kısımları ise nikel kaplı pirinçten yapılmıştır.

5.6.1.2. Anahtar Çeşitleri Elektrik tesisatının şekline göre; sıva üstü,sıva altı, etanş (Antigron) anahtar olarak

yapılırlar. Kullanıldıkları devreye göre ise çeşitleri; adi(tek kutuplu), komitatör,vaviyen,dimmer(ayarlı)anahtarlar bulunmaktadır.

Şekil 5.18 : Sıva Altı, Dimmer,Komitatör Anahtar ve Lihtbuton

Şekil 5.19 :Sıva Üstü(Antigron) Anahtarlar

Şekil 5.20 :Arapuar Anahtar ve Pano Tipi Anahtar

Şekil 5.21 :Komitatör, Vaviyen Anahtar Arka Görünüşü69

5.6.2. Merdiven OtomatiğiÇok katlı binalarda merdiven boşluğunun aydınlatılmasında kullanılan ve zaman

ayarlı elektronik bir cihazdır. Çeşitli firmaların ürettikleri merdiven otomatiklerinin bağlantısı değişiklik göstermekle birlikte bağlantı şemaları klemens kapağı içerisinde verilmiştir.

Şekil 5.22 :Merdiven otomatiği5.6.3. Darbe Akımlı Role(İmpuls Role)

Darbe akımlı role tesisatı bir veya birden çok lamba veya lamba grubunu ikiden çok yerden yakıp söndürmeye yararlar. Darbe akımlı role,buton(liht) aracılığı ile kendisine ulaşan akımın her gelişinde(darbesinde)bulunduğu konumu değiştirme özelliğine sahiptir

5.6.4. Zaman Saatiİstenen zaman aralığında lambaların yakılıp söndürülmesi işlemini yapar. Mekanik ve dijital olarak yapılmaktadırlar.

Şekil 5.23 : Zaman saati

5.6.5. SensörlerBir yere girildiğinde üzerlerindeki algılayıcılar vasıtasıyla lambaların yakılması ve söndürülmesinde kullanılır. Yeni binalarda merdiven otomatiğine alternatif olarak kullanılabilmektedir.

70



Toprakli Fiş ve Prizli Uzatma Kablosu Yap


a-3x1,5 kabloyu seçiniz.b-Kabloyu 3 metre kesiniz.c-Uygun topraklı fiş ve prizi(3’lü grup priz seçiniz.d-Kablonun iki ucunu açınız.e-Fişi açınız.f-Kabloyu fişe takınız.g-Fişin kapağını kapatınız.h-Seyyar grup priz kapağını açınızı-Kabloyu grup priz klemenslerine takınız.k-Grup priz kapağını kapatınız.l-Yaptığınız işi sonkez kontrol ediniz.

KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİNİZ. EMNİYET ve GÜVENLİK TEDBİRLERİNE

UYUNUZ...

Tv Anten Uzatma Kablosu Yap

a-Uygun anten jakını seçiniz.(dişi ve erkek)b-Uygun tv anten kablosunu seçiniz.c-Anten kablosunu 3 metre kesiniz.d-Anten kablo iki ucunuda uygun bir şekilde açınız.e-Anten kablosunun bir ucunu dişi jaka takınız.f-Anten kablosunun diğer ucunu erkek jaka takınız.g-Yaptığınız işi son kez control ediniz.

Asma Duy Kablosunu Tak

a-Uygun asma duy ve kabloyu seçiniz.b-Kabloyu 30 cm. kesip, ucunu açınız.c-Duy arka kapağını çıkartınız.d-Duy klemensine uygun bir şekilde kabloyu takınız.e-Duy kapağını kapatınız.


ÖLÇME SORULARI

1- Aşağıdakilerden hangisi fiş çeşitlerinden değildir,işaretleyiniz.A-Topraklı fiş B-3 fazlı fiş C-Normal fiş D-Vaviyen fiş E-Erkek fiş

Şekil 5.24 :Sensörlerle Aydınlatmanın Kontrolü

71



2- Aşağıdakilerden hangisi priz çeşitlerinden değildir,işaretleyiniz.A-Sıva altı priz B-Sıva üstü priz C-Topraklı priz D-Komitatör priz E-3 fazlı priz

3- Aşağıdakilerden hangisi büyüklüklerine göre duy çeşitlerinden değildir.A-Minyonet B-Golyat C-Minyon D-Normal E-Jak

4- Boşluğu doldurunuz. Çok katlı binalarda merdiven boşluğunun aydınlatılmasında kullanılan cihaza……………..denir.

5- Aşağıdakilerden hangisi aydınlatma kontrol elemanı değildir,işaretleyiniz.A-Vaviyen anahtar B-Komitatör anahtar C-Adi anahtar D-Darbe akımlı role E-Priz

72

CEVAP ANAHTARI

1- D

2- D

3- E

4- Merdiven Otomatiği

5- E

DEĞERLENDİRME


73


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun atölye ortamında, standartlara ve iç tesisat, topraklamalar yönetmeliğine uygun olarak ,dağıtım tabloları ve malzemelerini seçebilecek ve bağlantılarını yapabileceksiniz.

Çevrenizde bulunan, dağıtım tablolarını ve içindeki montajlı malzemeleri inceleyiniz, değişik firmaların tablo ve montaj malzemelerinin katologlarını; üretim veya satış yapan firmalardan, internetten araştırarak rapor hazırlayınız. Arkadaşlarınızla tartışarak raporunuzu sununuz.

6. DAĞITIM TABLOLARI VE MALZEMELERİ

6.1. Dağıtım Tabloları6.1.1. Tanımı

Bina içindeki tesisatın enerjisi kolay, güvenli ve kesintisiz bir şekilde dağıtım tablosu aracılığı ile sağlanmaktadır. Dağıtım tabloları, bağlı oldukları tesisata enerji dağıtırken, tesisatın ve tesisatı kullanan kişilerin güvenliklerini sağlayıcı koruma elemanlarını da üzerinde bulundururlar.

6.1.2. Yapıldıkları Malzemeye Göre Dağıtım TablolarıSaç tablolar, yalıtkan malzemeli tablolar(sert plastik,pertinaks,fiber ve polyester

vb.),etanş tablolar olmak üzere çeşitleri vardır.

Şekil 6.1 :Polyester ve Saç Tablolar6.1.3.Kullanım Yerlerine Göre Dağıtım Tabloları

Aydınlatma tabloları, kuvvet dağıtım tabloları, kumanda devreleri tabloları, kontrol devreleri(Plc, pnomatik kontrol vb.)tabloları, şantiye tabloları olmak üzere çeşitleri vardır.

74

AMAÇ

ARAŞTIRMA


Şekil 6.2 :Sigorta, Döşeme Üstü Priz ve Kombinasyon Priz Tabloları(Kutuları)

Şekil 6.3 :Örnek Montaj Yapılmış Bir Dağıtım Tablosu

6.2. Sigortalar6.2.1. Tanımı

Besleme hatlarını ve bağlı bulunduğu alıcıları aşırı yüklere, kısa devre akımlarına, bunları kullanan insanları, kullanıldıkları işletmeleri de olabilecek kazalara karşı korumak amacıyla kullanılan koruyucu devre elemanıdır. Korudukları alıcıların akımlarına uygun olarak seçilmelidir.

6.2.2. Sigorta ÇeşitleriBuşonlu sigortalar, otomatik sigortalar, NH (bıçaklı) sigortalar, yüksek gerilim

sigortaları, cam sigortalar, direnç sigortalar, fişli sigortalar, sofit(oto sigortası)sigortalar olmak üzere çeşitleri vardır.

75

Şekil 6.4 :Cam ve Fişli Sigorta

Şekil 6.5 :Buşonlu Sigortaİç Yapısı ve NH Sigortalar6.3. Kaçak Akım Koruma Roleleri6.3.1. Tanımı

Elektrik tesisatında küçük görülen, ancak zararları bakımından hiçde küçümsenmeyecek kaçak akımları fark edrek devreyi açan anahtarlara kaçak akım koruma anahtarları(diferansiyel koruma cihazı) denilmektedir.

Şekil 6.6 :İnsanın elektriğe çarpılması

6.3.2. Çalışma Prensibi Kaçak akım koruma anahtarları, herhangi bir tesisatın hattından gelen ve dönen

akımların toplamının sıfır olması esasına göre çalışırlar. Normal bir tesisatta gelen akımların meydana getirdiği manyetik alanla giden akımların meydana getirdiği manyetik alan birbirine eşit ve zıttır. Burada tesisatın bir veya üç fazlı olması sonucu değiştirmez. Kaçak akım koruma anahtarının akım bobini,bir fazlı devreler için faz ile nötr,içinden geçecek şekilde bağlandığından,tesisata gelen ve giden akımların bileşkesinden etkilenmektedir.Belirttiğimiz gibi gelen ve giden akımlar birbirine eşit ise bileşke alan sıfır olacağından,cihazın akım bobinine etki eden alan bulunmayacaktır.Ancak tesisatın herhangi

76

bir yerinden küçük bir kaçak(hata akımı)akım varsa,gelen akım giden akıma eşit olmayacağından cihazın akım bobini üzerinde fark alanı(bileşke alan)meydana gelerek bir emk indükler.Bu emk,kaçak akım koruma anahtarının açma sınırına(30 mA) ulaştığında devreyi otomatik olarak kesmektedir(Faz ve nötrü beraber)300 mA’de devreyi açanlar yangın koruma anahtarı olarak isimlendirilir.Kaçak akım koruma anahtarı evde ve işyerinde tesisatın girişine, yangın koruma anahtarları ise ana kolon hattına bağlanmalıdır.

Şekil 6.7 :Kaçak akım rolesi çalışma prensibi6.4. Roleler6.4.1. Tanımı ve Çalışma PrensibiElektrik devrelerini açıp kapamaya yarayan ve bir tahrik sistemi ile uzaktan kumanda edilebilen küçük güçlü elektromanyetik anahtarlara role denir. Elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Bobinine enerji verildiğinde bobin nüvesi elektromıknatıs özelliği kazanır ve nüve paleti çeker, palete bağlı kontaklarda konum değiştirir, yani açık kontaklar açılır kapalı kontaklar açılır. Role bobinleri hem doğru hemde alternatif akımda çalışırlar.Bobin doğru akıma bağlanacaksa demir nüve bir parçadan yapılır.Demir nüvenin ön yüzüne plastikten yapılmış bir pul konur,bu pul bobin akımı kesildikten sonra artık mıknatısiyet nedeniyle paletin demir nüveye yapışık kalmasını önler.Bobini alternatif akıma bağlanacak rolelerin demir nüveleri saç paketinden yapılır.Demir nüvenin ön yüzünde açılan oyuğa bakırdan yapılmış bir halka geçirilir.Bu bakır halka konmazsa alaternatif alan nedeniyle palet titreşim yapar.Kontaklar açılıp kapanır ve role gürültülü çalışır.6.4.2. Çeşitleri

Elektromanyetik, reed(dil),solid state roleler olmak üzere çeşitleri vardır.

Şekil 6.8 :Role çeşitleri ve montaj soketi6.5. Kontaktörler6.5.1. Tanımı

77

Büyük güçteki elektromanyetik anahtarlara kontaktör adı verilir. Rolelerde olduğu gibi Kontaktörler de elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç kısımdan oluşur.6.5.2. Çalışma Prensibi

Kontaktör bobinleride doğru veya alternatif akımla çalışırlar. Her iki akımla çalışacak kontaktörlerin demir nüveleri genellikle E şeklinde yapılırlar. Eğer bobin doğru akımla çalışacaksa E şeklindeki demir nüve yumuşak demirden ve bir parça olarak yapılır. Demir nüvenin dış bacaklarına plastikten yapılmış iki pul konur,bu pullar bobin akımı kesildikten sonra kalan artık mıknatısiyet nedeniyle paletin demir nüveye yapışık kalmasını önlerler.Bobini alternatif akıma bağlanacak olan kontaktörlerin E şeklindeki demir nüveleri,silisli saçların paketlenmesiyle yapılır.Böylece manyetik devrenin demir kayıpları en küçük değere indirilmiş olur.Bir kontaktör bobini alternatif gerilime bağlanırsa bu bobin alternatif manyetik alan oluşturur.Frekansı 50 olan bir şebeke de bu manyetik alan saniyede 100 kere sıfır olur,100 kerede maksimum değere ulaşır.Manyetik alan maksimum olduğunda palet çekilir,sıfır olduğunda da palet bırakılır.Bu nedenle palet titreşir,kontaklar açılır ve kapanır,kontaktör çok gürültülü olarak çalışır.Bu sakıncayı gidermek için demir nüvenin dış bacaklarının ön yüzlerinde açılan oyuklara kalın bakır halkalar takılır.Bir trafonun sekonder sargısı gibi çalışan bu bakır halkaların her birinde gerilim indüklenir.Halkalar kısa devre edilmiş olduklarından,indüksiyon gerilimi halkalardan akım dolaştırır ve halkalar ek bir manyetik alan oluşturur. Oluşan bu manyetik alanla palet sürekli çekili kalır.

6.6. SelenoidlerÜzerindeki bobine enerji verilince kullanıldığı yere göre sıvı ve hava geçişini kontrol

etmeye yarayan elektromekanik vanadır.

Şekil 6.9 :Çeşitli selenoidler6.7. Şalterler6.7.1. Tanımı

Enerjinin açılıp kapatılması için kullanıldığı devrenin başına konur. Tek hareketle devre akımını ani olarak keserler. Genellikle elle kumandalı olmakla birlikte otomatik olarak ta devreyi açabilirler. Alıcıların rahatça çalışabilecekleri akım sınırları içinde seçilmelidirler.6.7.2. Çeşitleri

Kullanıldıkları yerlere göre, kollu (üzengili), pako(paket), buton tipi, otomatik manyetik, termik manyetik, nihayet(sınır) şalteri olmak üzere çeşitleri vardır.

78

Şekil 6.10 :Paket Şalterler(Pako)

79


IŞLEM BASAMAKLARI ÖNERILER

Kaçak Akim Rolesini Devreye Bagla.

İş güvenliği tedbirlerine uyunuz!!!Elektrikle şaka olmaz

a-Uygun akım değerinde kaçak akım rolesini seçiniz.b-Uygun montaj için dağıtım kutusunu seçiniz.c-Kaçak akım rolesini kutuya montajını yapınız.d-Kaçak akım rolesi giriş kablo bağlantılarını yapınız.e-Kaçak akım rolesinden alıcıya olan kablo bağlantısını yapınız.f-Devreye enerji vererek test ediniz.

KESİCİ ALETLERLERİ KULLANIRKEN DİKKAT EDİNİZ.EMNİYET ve GÜVENLİK TEDBİRLERİNE

UYUNUZ.

Kontaktörü Enerji Vererek Çaliştir.

a-Uygun kontaktörü seçiniz.b-Kontaktör bobin uçlarını tespit ediniz.c-Uygun kabloyu bobin uçlarına bağlayınız.d-Bobin çalışma gerilimine uygun enerji vererek,kontaktörü çalıştırınız. İŞLERİNİZİ VERİLEN SÜREDE YAPINIZ.

80



ÖLÇME SORULARI

1- Aşağıdakilerden hangisi sigorta çeşitlerinden değildir,işaretleyiniz.A-Buşonlu B-NH(bıçaklı) C-Cam D-Role E-Fişli

2- Aşağıdaki boşluğu doldurunuz.Herhangi bir tesisatın hattından gelen ve dönen akımların toplamının sıfır olması esasına gore çalışan cihaza……………….denir.

3- Aşağıdakilerden hangisi kontaktör bölümlerinden değildir, işaretleyiniz.A-Elektromıknatıs B-Buşon C-Palet D-Kontaklar E-Bakır halka.

4- Aşağıdakilerden hangisi yapıldıkları malzemeye göre tablo çeşitinden değildir,işaretleyiniz. A-Saç B-Presbant C-Polyester D-Fiber E-Sert plastik

5- Boşluğu doldurunuz.Küçük güçlü elektromanyetik anahtarlara …………. denir.

81


CEVAP ANAHTARI

1- D

2- Kaçak Akim Rolesi

3- B

4- B

5- Role

DEĞERLENDİRME


82

PERFORMANS TESTİTALİ DAĞITIM(KAT TABLOSU)MONTAJI YAPMA

Kullanılacak malzemeler1-Sıva üstü kat tablosu2-Anahtarlı otomatik sigorta (3 adet)3-Kapı zili4-Zil trafosu5-Kaçak akım rolesi6-Klemens7-Elektrik sayacı8-Kablo

YAPILACAK FAALİYETTabloya, sayaç, anahtarlı otomatik sigorta,zil ve trafosu,kaçak akım rolesini standart

ve yönetmeliklere uygun montajını yapacak ve sayaç giriş çıkış kablo bağlantılarını yaparak alıcıyı çalıştıracaksınız.Gerekli devre bağlantısını araştırıp çizerek işinizi yapınız.

ÖĞRENCİNİN

İŞE BAŞLAMA İŞİ BİTİRME DEĞERLENDİRME

Sınıfı…………..

Tarih: …/.../……

Tarih:…../…/….. 20 25 15 15 10 15 NOT

Numarası…….. ……………….. ………………..Adı: Saati

………….Saati………….

Soyadı: Verilen zamanKullanılan zaman

Emni

yet v

e gü

venl

ik te

dbirl

eri

Mal

zem

e se

çim

i

Mon

taj y

apm

a

Bağ

lant

ıları

yapm

a

Zam

an

Tem

izlik

ve

Düz

en

Rak. Yaz.

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız uygulamayı değerlendirme kriterlerine uygun olarak değerlendiriniz. Başarı kriterinin altında olduğunuz faaliyeti tekrarlayınız.

NOT: Bu uygulama ile yeterliğinizi pekiştiriniz

83

PERFORMANS TESTİ

MODÜL DEĞERLENDİRME

Temel elektrik malzemeleri bağlantıları modülü, faaliyetleri ve araştırma çalışmaları

sonunda kazandığınız bilgilerin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için öğretmeniniz size ölçme

aracı uygulayacaktır. Bu değerlendirme sonucuna göre bir sonraki faaliyeti uygulamaya

geçebilirsiniz.

84

MODÜL DEĞERLENDİRME

KAYNAKLAR1- www.federal.com.tr

2- www.vikoelektrik.com.tr

3- www.yavaselektrik.com.tr

4- www.serelelektrik.com

5- www.serelelektrik.com

6- www.else.com.tr

7- www.kaleporselen.com.tr

8- www.unal kardes.com.tr

9- YILMAZ Ünsal, Hayati DURMUŞ,Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi, ANKARA,

2002

10- GÖRKEM Abdullah, Atelye 1, ANKARA, 2000

11- NAYMAN Muhsin, Atölye 1, ANKARA, 2002

12- HÜRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi, G.Ü.Teknik Eğitim Fakültesi Matbaasi.

ANKARA

13- Tuzla teknik lise JICA(japon uluslararası işbirliği kuruluşu), Deşarj Lambalar Ve

Tesisatlari, İSTANBUL

85

KAYNAKLAR

http://www.kaleporselen.com.tr/

http://www.serelelektrik.com/

Documents

Temel Elektrik Malzemeleri Baglantilari