View
250
Download
9
Embed Size (px)
DESCRIPTION
İSMEK müzik usta öğreticilerinden İbrahim Kararoğlu ve Ersin Ersavaş’ın çalışması olan “Temel Ud Eğitimi” kitabı, Ud hakkında genel bilgi ve tutuş ve parmak egzersizleri gibi uygulama bilgileri içeriyor. Müzik eğitimine ciddiyetle yaklaşan İSMEK’in müzik dalındaki bu ilk yayınında ayrıca belli bestelerin notalı yazım şekli de bulunuyor. Böylece kitap üzerinden pratik yapılması amaçlanıyor.
Citation preview
����������� ������������������������� ������� ������
����� �������������� ���� ��!�"��#�
����$$%%&'((&)$&*
�+��,�-�./�00"��������
��1!����2!� !3-���� ��1!��+��,� 454��2����6- �/��0������&�" �/���7�
���3-�" �/���7� ��#/�/-�� "38��9����:"7;<���8�
��#3!-�! +!2 �����=��:! !3
��.3�����#���=. �4143�"/���" "+�1"#������>"�"# "3�5���0� .�# ��!����� �?�!�=��34 �4�/�20"��@ .�4:�"�#�2+��A ���=!�0"���9B,�#" 0� 2"0">A=A/"��4� 41�#� #@�.0 . .5.1�2�� ��!��������A�
����������� ������������������������� ������� ������
����� �������������� ���� ��!�"��#�
����$$%%&'((&)$&*
�+��,�-�./�00"��������
��1!����2!� !3-���� ��1!��+��,� 454��2����6- �/��0������&�" �/���7�
���3-�" �/���7� ��#/�/-�� "38��9����:"7;<���8�
��#3!-�! +!2 �����=��:! !3
��.3�����#���=. �4143�"/���" "+�1"#������>"�"# "3�5���0� .�# ��!����� �?�!�=��34 �4�/�20"��@ .�4:�"�#�2+��A ���=!�0"���9B,�#" 0� 2"0">A=A/"��4� 41�#� #@�.0 . .5.1�2�� ��!��������A�
�������������
��#���������&�=��/�0 ����C��
�������������
��#���������&�=��/�0 ����C��
������������
�
��� �� ��������������������� ����������������� ���� ��
�� �����!���"������������������������#���"���� ������������$
%��! ! ����&' �!������ ��(��)�� ����������������!�� �
������#�����* ��* �� ���� � ��������������!� ���$
+�����!���� ����������!�����������������* � ���� �,"�� �
�����!�� � � � �$�-������!�������#���������"�!! ��� � �* �� ����
� ��������������"�����!���������#��! ������ �� � !������
���!� ������$
����� ��� ! � ��*� ���� �����*����� ���������������������
� * ����� �������!�� � ���������!� � .��.������#��*����������
��� � �! �!��* ��* �� �" �� �$�'�����!� ����* ��*�����/���
���� � ����!���* � !� � ��������#�� ��� � �$���� " ��* ��������� �
*��!���� ���� ���"�����!���!�� � ! � ������!���#������.��
�� ������� !�� ���� ������ *�� "� � ���/��� �����!�����$
����*���0���� �" ��0���� ��� ��������1��+�#����������
����*����������.���� ����������������!���������#��!�����
�� � !��� � ��� � ����!�� ���� � !��� ����!� ��������!�������$
2���������� � !�#�������� ��"� ������������� 3� ������������,��
���������!����� ! ����������������������!������!*�������� �
��!������ , ������ � ����� ��#���� *����!�� � * � *��� ���
*����!�������$���� ���� � !��� ! ������*������������(�����
������ �� ����!����� �$
1�������������� ����������� ��������������*� ����������
��� ����1��+��*��� �� ��,�������* ����� � � ���"������������
&��!�������� � ! )�� ��*�������� ������ ��#�� �� � ��� ��*���� � ��
����!� ���$���3������ "��� ���������� ������� ���� ����!���!
* �� � ���������������� ������������ �* �����,���� � �������
�������� ��,������� � ��* ������ !����������������������� ! ���
���!�������$
0�������� ���,�����* ��������� !����������������� ��,��
�!�� �������"����� ������� ����������� ����!�#��*��*� �����
���� !���������� ������� ���� ��� � � ��*� �� �� ����!4
0���������*���������!�� � � ��� � �������� ���� ��"��� ��
*������* ���� �!�� ������ !��$
0-5+-63�-6$$$
������������
�
��� �� ��������������������� ����������������� ���� ��
�� �����!���"������������������������#���"���� ������������$
%��! ! ����&' �!������ ��(��)�� ����������������!�� �
������#�����* ��* �� ���� � ��������������!� ���$
+�����!���� ����������!�����������������* � ���� �,"�� �
�����!�� � � � �$�-������!�������#���������"�!! ��� � �* �� ����
� ��������������"�����!���������#��! ������ �� � !������
���!� ������$
����� ��� ! � ��*� ���� �����*����� ���������������������
� * ����� �������!�� � ���������!� � .��.������#��*����������
��� � �! �!��* ��* �� �" �� �$�'�����!� ����* ��*�����/���
���� � ����!���* � !� � ��������#�� ��� � �$���� " ��* ��������� �
*��!���� ���� ���"�����!���!�� � ! � ������!���#������.��
�� ������� !�� ���� ������ *�� "� � ���/��� �����!�����$
����*���0���� �" ��0���� ��� ��������1��+�#����������
����*����������.���� ����������������!���������#��!�����
�� � !��� � ��� � ����!�� ���� � !��� ����!� ��������!�������$
2���������� � !�#�������� ��"� ������������� 3� ������������,��
���������!����� ! ����������������������!������!*�������� �
��!������ , ������ � ����� ��#���� *����!�� � * � *��� ���
*����!�������$���� ���� � !��� ! ������*������������(�����
������ �� ����!����� �$
1�������������� ����������� ��������������*� ����������
��� ����1��+��*��� �� ��,�������* ����� � � ���"������������
&��!�������� � ! )�� ��*�������� ������ ��#�� �� � ��� ��*���� � ��
����!� ���$���3������ "��� ���������� ������� ���� ����!���!
* �� � ���������������� ������������ �* �����,���� � �������
�������� ��,������� � ��* ������ !����������������������� ! ���
���!�������$
0�������� ���,�����* ��������� !����������������� ��,��
�!�� �������"����� ������� ����������� ����!�#��*��*� �����
���� !���������� ������� ���� ��� � � ��*� �� �� ����!4
0���������*���������!�� � � ��� � �������� ���� ��"��� ��
*������* ���� �!�� ������ !��$
0-5+-63�-6$$$
������������
�
������������ �������������� ���������������������������� ��� ����� ������������� �������������� ���������������������������� ��� ����� �
������������������������������
������������
�
������������ �������������� ���������������������������� ��� ����� ������������� �������������� ���������������������������� ��� ����� �
������������������������������
76��+��8
������������ �������
���1����'������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$99
��:������� ��;�,����#��<���� ���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9=
��:���-�����7� ���� �$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>
�����,� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>
������������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$9?
�� ��� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?
1���!����0����������� ������� "����� ��� ! �� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$9@
;� ������� "���0������ ��� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�22
������������������������������������
���� �#��A��!��������� ���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�2=
���� �A�� ������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�2B
-�������������7��� !���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�2C
-�����������������!����D6������E�6����7��� !������ $$$$$$$$$$$$$$$$$$$�2>
-�������������F���!��D�� ���E�7��� !������ $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�2?
-����������������D���!�E�7��� !����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�2@
+��������#��1�����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�=G
A��!���+�!* �������7��� !�����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�=9
����!�7��� !�����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�==
0���� ������!��$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�==
0���� ��A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�=@
0���� ��;�����1�!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�BG
0���� ��5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�B9
8��������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�B2
8����A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�B>
8����1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�B?
8����;�����1�!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�CG
8����5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�C9
� �������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�C2
� ���A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�CC
� ���5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�CH
'����� �����!��$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�C?
'����� �1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�H9
'����� �;�����1�!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�H=
'����� �5����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�HC
��"�������!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�H>
��"���A� ��#� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�>G
��"���1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�>2
��"���5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�>B
1��/"�����!��$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�>C
1��/"�A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�>?
1��/"�;�����1�!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�?G
1��/"�5����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�?2
-.�!� ��������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�?B
-.�!� ����A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�?>
-.�!� ����1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�?@
-.�!� ����5����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@9
' .���- ��� �����!���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@2
' .���'�!/��������!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@2
' .�������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@2
' .������/������!�$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@=
I ������ �' .�������!�$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@=
' .���'�!�����A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�@>
' .���;�����1�!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9GG
' .���5����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9G2
6 "�#��������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9G=
� � �� � �0 ��6 "�#����A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9G?
6 "�#����1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9G@
6 "�#����;�����1�!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�99=
6 "�#����5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�99H
������������
�
76��+��8
������������
�
������������
�
+��� � J' .���/������!��$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�99>
+��� � J' .���/��A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�929
+��� � J' .���/��1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�92B
+��� � J' .���/��A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�92H
+��� � J' .���/��5����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$92?
' .���/������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�92@
' .���/��A� ��#$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9==
' .���/��1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9=B
' .���/��6��� �0���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9=H
' .���/��5����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$9=?
'����!�����!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9=@
'����!�A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9B2
'����!�1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$9BC
'����!�5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9B?
+��.���������!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9B@
+��.���������!��A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9C2
+��.�����1�������!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9C=
+��.�����+������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9CC
+��.�����5���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9CH
��"����������!� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9C>
��"������A� ��# $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9H9
��"������1���1�!� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9H=
��"������5����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9HC
��������������������������
1����!������ ���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9HH
9�7��,!�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$9H>
9$-$�����6���$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9H>
����$������ � �+��� �����<�.��%�����6�������-�!��5��� $�9H>
������-����1���-��������7��,!�������� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9H?
������� . �#��7���.��� �1���-��������7��,!�������� � $$$$$$$$$$$$$�9H?
���*$������ � �+��� �����1�����%�����6�������-�!��5��� �9H@
9$0$�� �6����D7 (��7��,!�E $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9H@
����$������ � �+��� �����<�.��%�����6�������-�!��5��� $�9H@
���*$������ � �+��� �����1�����%�����6�������-�!��5��� �9H@
2$�%��,�����DF��6���E$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>G
=$��� � $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>G
B$�������7��� !����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>9
���-$�7���.��������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>9
������$����6����-����������K����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>9
�����*$����6����+�,����������K����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>9
��0$�� . �������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>2
C$�-L�� ��������� ���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>=
���-$�'�����!������ ���� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>=
���0$�A�� ����������'�����%�� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>B
H$�A�� �������� ! �7��� !������ $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>C
���-$�7��,!�����A�� �������� ! $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>C
���0$�7�,!����A�� �������� !��� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>H
���M$�� �������=:����H:���#��9G:���A�� �������� !��� $$$$$$$$$$$$$�9>>
����������� �������
'����� �K����'�#��� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9>@
5�"���������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?G
6 "�#���������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?2
7����"�1 ��� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?B
1����� J;��/"�1 ���$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?C
8����1������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?>
6 �� �������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9?@
' .�����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9@G
;��������'�������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9@2
+�������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�9@2
������������
�
������������
�
�����
�����!�� � � �������� �������������* � ���������������
"����!�� � ���������������� �������!�� � �����������* �
�� ������������!�������$���3������� � *�� �����������"� ������
* ��������������!����#�������!�� � �,������ ���! � ����� �.�
��������������#���* ���� ���� ����,����*����������������� �
��!� ���$
K�!�����!,���������������! ����* �"���������*��3��
���������� �� � *������!�� ��������#����������#����� �.�
" !������ �!�� �� �����������!���� * ���������"������ � �����
��#� !�����������!� ���$�9@$��������������� ����"���!������ ��
������� � �*������2G$����������A����!*���������������5�� (
��" �� ��������� ���������������!� ���$�%���!���������
�� ��� �� .����� ��� ��� � ��# ��� ��� ��� !� �� �������� �����
������������������������������!�������������,��.�����!� ���$
����*���0���� �" ��0���� ��� �1�����#����������� � !
+��������D1��+E�������!�� � ��� � ! ���. �� ����������� !����
#��������������������!������������ �����.��*�� !���!��
� ��*�����(����/��������������!����� �$�1������������������
��� �� "� ������������� 3����#��* ����������!����� ���
������.�� �����. � ��� ������� �� � ������!����� �$
0 ����� ��� �� � ! ���� "�.�����!������ ������!��
�����! ��* � � ! ������. ��� ! ��������������* �� ! � �* �
� � ,� �� ��� � ����#��!�� �������� � ��� � ���� �$��� � ����
���� !�� *����� ����� !�������� ���� ������ !�(�������
�������!����#��� ���!���������� !� � ��* �������������"�� ��
���! � $
7��� !�!�������������!���� � ��* ��� !�/���������
#����������������� ! �����" ,�������*� ���0���� �" ��0���� ��
0� ����!��� 1�$� +�� �� ��,*� � ��!��� ������ ��!� 1��+
����� . ��� ��� ���������!������������ �$
����������� ����������������
�������������������������
������������
�
�����
�����!�� � � �������� �������������* � ���������������
"����!�� � ���������������� �������!�� � �����������* �
�� ������������!�������$���3������� � *�� �����������"� ������
* ��������������!����#�������!�� � �,������ ���! � ����� �.�
��������������#���* ���� ���� ����,����*����������������� �
��!� ���$
K�!�����!,���������������! ����* �"���������*��3��
���������� �� � *������!�� ��������#����������#����� �.�
" !������ �!�� �� �����������!���� * ���������"������ � �����
��#� !�����������!� ���$�9@$��������������� ����"���!������ ��
������� � �*������2G$����������A����!*���������������5�� (
��" �� ��������� ���������������!� ���$�%���!���������
�� ��� �� .����� ��� ��� � ��# ��� ��� ��� !� �� �������� �����
������������������������������!�������������,��.�����!� ���$
����*���0���� �" ��0���� ��� �1�����#����������� � !
+��������D1��+E�������!�� � ��� � ! ���. �� ����������� !����
#��������������������!������������ �����.��*�� !���!��
� ��*�����(����/��������������!����� �$�1������������������
��� �� "� ������������� 3����#��* ����������!����� ���
������.�� �����. � ��� ������� �� � ������!����� �$
0 ����� ��� �� � ! ���� "�.�����!������ ������!��
�����! ��* � � ! ������. ��� ! ��������������* �� ! � �* �
� � ,� �� ��� � ����#��!�� �������� � ��� � ���� �$��� � ����
���� !�� *����� ����� !�������� ���� ������ !�(�������
�������!����#��� ���!���������� !� � ��* �������������"�� ��
���! � $
7��� !�!�������������!���� � ��* ��� !�/���������
#����������������� ! �����" ,�������*� ���0���� �" ��0���� ��
0� ����!��� 1�$� +�� �� ��,*� � ��!��� ������ ��!� 1��+
����� . ��� ��� ���������!������������ �$
����������� ����������������
�������������������������
0��� ��,��� �����������#�������� ���� ����"�� �
��������,�������������������������� ��* �!�� � � ��* ����
���������*�"���!�! ������� �$
<�.�� ���� ����*�� ��!��� ���� ��� �*��� ��,�* ����
!������� ��*����� �� �$�1���.����!�������� � ! �� �
� ��*����$� +��������� ���� *� ����������� #�� ������ ���� �
�������������! � !�!�����������!���������*�* �*����$
'�.��������� � ! �#��* �� ��� ����������������*��� ��*�
��� ,���!�� � ����� � �$
������ ���� � � � !�!���� ������� ����.�
��*�������������� ����$���!��������� ���� � � �"�����!��
���� !��������$�1���#�������� � � ������!����������������
���������� �#��#��� ������ ������� � �$
.������� ���� � ������������#���#������,��� �!�
����������� ��*�!����������������� ��� �����������������
� ���� �$�6����������!� ����� !��������� � � �.���� �$
+ ��*����������������������� !�������������
��� � ��.�� � � �� !� �������(�L�#������� ������ � ! � � �
�����!���!����*� ��!���������!����� �$�0����� � �����(�L
������� � � � � ���� ,��� �$
0����������� ���� �!������!� �����,!��������#� ��
���� �$�'�.�������*�� ���� � ��������,�� �� ������ !�����
��#�!���#�������� �* �� �� �������������������������!����
������ � �$
������ ���� � � ����� ��������*�������!������������� �$
-.������ ,�* �������.�����!�������� !����$�;������ � �
��.��� ������ � * �� ���� !�� ��� ,�� � ��.�� � � � ����
����!����$
���������"�����!�������������������!��������!���$
������ � � �=� ���H������* ����� � � ������ � �!�� � � �$
������ � � ��������������������!����� � ���"������� �������
������!�"�����������* ��*��������#��� ������ ������ � � �$
1����������� ��.�� ! �������������� � �* �� �� ���
!�"�(������!�� �� �$�6�!� �#�������������������� �"�#�
��� !��� ����������� (���#����*����������������������
��������!��������$
��!��"����
������������
�
0��� ��,��� �����������#�������� ���� ����"�� �
��������,�������������������������� ��* �!�� � � ��* ����
���������*�"���!�! ������� �$
<�.�� ���� ����*�� ��!��� ���� ��� �*��� ��,�* ����
!������� ��*����� �� �$�1���.����!�������� � ! �� �
� ��*����$� +��������� ���� *� ����������� #�� ������ ���� �
�������������! � !�!�����������!���������*�* �*����$
'�.��������� � ! �#��* �� ��� ����������������*��� ��*�
��� ,���!�� � ����� � �$
������ ���� � � � !�!���� ������� ����.�
��*�������������� ����$���!��������� ���� � � �"�����!��
���� !��������$�1���#�������� � � ������!����������������
���������� �#��#��� ������ ������� � �$
.������� ���� � ������������#���#������,��� �!�
����������� ��*�!����������������� ��� �����������������
� ���� �$�6����������!� ����� !��������� � � �.���� �$
+ ��*����������������������� !�������������
��� � ��.�� � � �� !� �������(�L�#������� ������ � ! � � �
�����!���!����*� ��!���������!����� �$�0����� � �����(�L
������� � � � � ���� ,��� �$
0����������� ���� �!������!� �����,!��������#� ��
���� �$�'�.�������*�� ���� � ��������,�� �� ������ !�����
��#�!���#�������� �* �� �� �������������������������!����
������ � �$
������ ���� � � ����� ��������*�������!������������� �$
-.������ ,�* �������.�����!�������� !����$�;������ � �
��.��� ������ � * �� ���� !�� ��� ,�� � ��.�� � � � ����
����!����$
���������"�����!�������������������!��������!���$
������ � � �=� ���H������* ����� � � ������ � �!�� � � �$
������ � � ��������������������!����� � ���"������� �������
������!�"�����������* ��*��������#��� ������ ������ � � �$
1����������� ��.�� ! �������������� � �* �� �� ���
!�"�(������!�� �� �$�6�!� �#�������������������� �"�#�
��� !��� ����������� (���#����*����������������������
��������!��������$
��!��"����
������������
�
������������
�
9$�0<�F���� �������
������������
�
9$�0<�F���� �������
Duygu ve düþüncelerin seslerle ifade edilmesi
sanatý olan musiki; insanoðluna diðer sanatlara nazaran
daha kolay ve çabuk tesir etmesi sebebiyle önemlidir.
Malzemesi baþta insan sesi olmak üzere çeþitli çalgýlar
olan bu sanat, geçmiþten bugüne toplumlarýn hafýzalarýn-
da yaþattýklarý kültürel zenginliðin de aktarým aracý
olmuþtur.
Müzik, henüz anne karnýndayken dýþ dünyadan
algýladýðýmýz seslerle bize hayat boyu eþlik eder. Öyleki
dilimizdeki “doðumdan ölüme musiki” ifadesi müziðin
ehemmiyetini ifade eder. Kültürümüzde doðduðumuz
anda güzel bir kýraatla okunan Ezan-ý þerif ‘ten vefatýmýz-
da okunan Mevlid-i þerif’e kadar insan hayatý musiki ile
geçer. Anne kucaðýnda bizleri uyutan ninniler, düðünlerde
neþe verip eðlendiren oyun havalarý, kýna gecelerinde
gelinleri aðlatan aðýtlar milli hissiyatýn müzikle ifadesidir.
Hayatýmýzýn her safhasýnda karþýmýza çýkan
musikiyi anlamak ve tarif etmek için ilk çaðlardan beri
filozoflar bu kavram hakkýnda düþünmüþ ve yazmýþlardýr.
Dünyada müziðin geliþimi medeniyet seviyesiyle doðru
orantýlý olmuþtur. Milletler medeniyetler kurdukça sanat
anlayýþlarýnda da tekâmül olmuþtur.
Tarih sahnesine Orta Asya’da giren Türkler, dönem
dönem Gök Tanrý, Þamanizm ve Maniheizm inançlarýný
benimsediler. Dini ayinlerinde kopuz eþliðinde þiirlerin
belirli bir ritmle ve makamla okunduðuna kaynaklarda
rastlamaktayýz. Türklerin milli ölçüsü olan hece ölçüsü de
ritmin ve ahengin saðlanmasýnda en önemli unsur olmuþ-
tur. Çin kaynaklarýndan Hun Türklerinin savaþa giderken
dahi ellerinde davul ve kopuz gibi aletler taþýdýklarýný
öðrenmekteyiz.
Eski Türklerde dini törenleri, “Þaman”, “Kam” ya da
“Baksý” adý verilen ve þair-hekim-büyücü vasýflarý olan
ruhâni kimseler yönetirdi. Bunlar “yada” denilen bir taþla
yaðmur yaðdýrýrlar ve ölüleri anma, Gök Tanrý’ya kurban
verme törenlerini idare ederlerdi. Okuyacaklarý þiir ve
manzumeleri ise “pipa” ve “kopuz” gibi aletlerle makamlý
bir þekilde ve irticâlen terennüm ederlerdi.
Yukarýda bahsettiðimiz ve birçok destanda da yer
alan Kopuz, Türklerin bilinen en eski ve yaygýn sazýdýr. Bu
sazýn parmakla, yayla ve mýzrapla çalýnan çeþitleri vardýr.
Dede Korkut Hikâyelerinde hemen her kahramanýn elin-
den düþmeyen “kolça kopuz”, sapý kol boyunca uzayan
kopuz demektir. Türk kopuzunun daha sonra, Türklerle
ayný coðrafyada yaþayan baþka milletlerin musikisinde de
kullanýldýðý görülmüþtür1.
Yine bazý araþtýrmalarda bugünkü Doðu
Türkistan’a baðlý Turfan bölgesinde yapýlan kazýlarda ele
geçen Uygur minyatürlerinde bir orkestra teþkilatýna rast-
landýðý; bunlarýn içinde de harp-çeng biçiminde bir saz,
ud’a benzeyen bir kopuz ve aðýzla çalýnan sazlarýn
görüldüðü2 anlatýlmaktadýr.
Geçmiþten beri Türk dünyasýnýn her köþesinde
karþýmýza çýkan ve sýrtýnda sazýyla diyar diyar dolaþan
bahþý-ozan-aþýk tipinin, nereden geldiðini görmek
bakýmýndan tarihi veriler bize ýþýk tutmaktadýr. Dede
Korkut’dan Köroðlu’na, Karacoðlan’dan Veysel’e kadar bu
silsile saz ve sözün sihrine, tesir gücüne, arifane bir hik-
meti de katarak milli musikimizi vücuda getirmiþlerdir.
Türkler Osmanlý döneminde henüz Balkanlara
geçmeden kopuz bu coðrafyaya gitmiþti. Macarlar 5.
yy’da Hun Ýmparatoru Atilla’nýn ordusuyla gelen kopuzla
tanýþtý ve kobza adýný verdi 3. Ýranlýlar “barbat” adýný
verirken Araplar “el-‘oud” ve “mizher” dediler. “avvad” ve
“barbat-zen” ise kaynaklarda kopuz çalan kiþi anlamýnda
kullanýlmýþtýr4. Anadolu’ya gelen kopuz ise zamanla ses
taksimatýný yitirmeden bugünkü perdeli baðlama halini
aldý. 18. asra kadar kopuzun Anadolu’da yaygýn olduðunu
öðrenmekteyiz.
Farklý coðrafyalarda farklý isimler alan bu saz
medeniyetin ilerlemesi ile elbette deðiþikliklere uðraya-
cak ve kendini yenileyecekti. Kopuz ailesinden ortaya
çýkan ud 7. y üzyýlda Horasan’dan Baðdat’a çalýþmaya
11
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
UD SAZI HAKKINDA
1. Ahmet Caferoðlu, Türk Kopuzu, Ülkü Mecmuasý, s.45, s.48, Ankara 1936
2. Þinasi Tekin, Uygurlarda Musiki, Hayat Tarih Mecmuasý, s.8, s.75, Ýstanbul1965
3. Cinuçen Tanrýkorur, Biraz da Müzik, s.178, Ýstanbul
4. Ayhan Sarý, Geleneksel Türk Sanat Müziði Çalgýlarý, s.9, 1985
gelen Türklerden Araplara
geçmiþtir5. “Sarýsabýr veya öd
aðacý” (aloexyion agallocum)
manasýna gelen “el-‘oud” ismini
veren Araplar bu sazý benimsedil-
er. Batýlýlar ise 11 ve 13. yüzyýllar-
da Haçlý seferleri sýrasýnda udla
tanýþtýlar. Arapça el (harf-i tarif)
ifadesi Türklerce kullanýlmamýþ
ve ud denilmiþtir. Batý dillerine ise
kýsmen deðiþerek geçmiþtir.
Fransýzlar “luth”, Almanlar “laute”,
Ýtalyanlar “liuto”, Ýspanyollar ise
“alaud” demiþlerdir. Türkçede de
kullanýlan ve saz yapýmcýsý
anlamýndaki “lütiye” kelimesi de
yine ayný kelimeden türemiþtir.
Oryantalist kaynaklarda
ud sazýnýn en eski þeklinin Arap
kaynaklý6 olduðu belirtilse de,
udun kopuz ailesinden geldiði
kanaati birçok araþtýrmacýnýn ortak görüþüdür. Bu yanýl-
gýnýn sebebi muhtemelen sazýn Arapça bir kelimeyle
adlandýrýlmýþ olmasýdýr.
Eski toplumlarda aðacýn iþlenmesi ve baþka tabiat
ürünleriyle birleþtirilmesiyle ilk ilkel sazlar ortaya çýkmýþtý.
Medeniyet ilerledikçe ise sanatta ve sanat araç gereç-
lerinde de incelik ve hassasiyet artmýþtýr. Kopuz ailesi de
geniþleyerek farklý ihtiyaçlarý karþýlayacak enstrümanlar
ortaya koymuþtur. Mýzraplý (tezeneli) sazlar, þekil itibariyle
iki kýsma ayrýlmýþtýr:
Küçük gövdeli ve uzun saplý sazlar: Tanbur vb.
Büyük gövdeli ve kýsa saplý sazlar: Ud vb.
Tanbur ve ud, kopuzun geniþletilmiþ halidir.
Zamanla gerek teknede gerekse diðer parçalarýnda ince-
lik ve zerafet artmýþ, ses kalitesi önem kazanmýþtýr.
Ud’un kim tarafýndan icad edildiði daima kafalarda
soru iþareti býrakmýþtýr. Ud’la ilgili eski bir efsaneyi
Maragalý Abdülkadir (1360-1435) bize naklediyor:
“Allah Hz. Adem’i yarattýktan
sonra ruha onun vücuduna girmeyi
emreder, böylece Adem’in nabzý
harekete geçer. Yaratýlan ilk insanýn
nabzýnýn atýþlarý eþit olduðu için, vücu
dunda ritm ve ses vardýr, yani Adem sese
sahiptir ve bu Allah’ý ululamak için kul-
lanýlýr. Adem’in oðlu Þit’in de sesi
güzeldir. Diðer oðlu Kabil’in oðlu Lâmeþ
de musikiyle ilgilenir ve udu icad eder.
Ancak bu icad, çok acý bir olayýn sonu-
cudur: Lâmeþ çok uzun yýllar yaþar. 50
karýsý ve 100 cariyesi vardýr, fakat
gençliðinde hiç çocuðu olmaz. Ölümüne
yakýn, Sala ve Bem adlý iki kýzýyla bir oðlu
olur, ancak oðlu beþ yaþýna gelince ölür.
Lameþ, oðlunu kaybettiðinden dolayý çok
üzülür ve Adem’in cennetten kovulduðu
sýradaki aðlamasýna yakýn biçimde
gözyaþý döker. Daha sonra, çok sevdiði
oðlunun cesedini her zaman görebilmek
için bir aðaca asar ve bazen karþýsýna
geçerek acýsýný belli eder, tekrar tekrar aðlar. Aðaçta çok
uzun süre kalan cesedin çürümesi üzerine Lameþ, cesedin
asýlý olduðu dalý keser, ondan oðlunun þeklini andýran bir
çalgý yapar, yani ilk udu meydana getirir, üzerine at kýllarý
gerer ve çaldýðý zamanlarda sürekli aðlar. Bir gün, uddan
çýkan seslere dayanamayarak ölür. Lameþ’ten sonra udun
þekli de deðiþir ve son biçimini alýr 7.”
Kimi kaynaklarda udu Farabi’nin8 icad ettiði belir-
tilmiþtir, ancak Farabi’nin yaþadýðý dönemin çok
öncesinde minyatür ve kabartmalarda ud ve benzeri çal-
gýlarýn bulunmasý bu iddiayý çürütmektedir. Farabi’nin
mucid olarak algýlanmasýnýn esas sebebi uda hakim bir
müzisyen olmasý ve uda getirdiði akord sistemidir9.
Döneminde ud hakkýnda en kapsamlý bilgiyi verenlerden
biri olan Farabi, o döneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5.
teli eklemiþtir.
12
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
5. Cinuçen Tanrýkorur, age, s.178
6. Daniel Franke - Eckhard Neubauer, Beschreibung Der Exponate, Frankfurt 2000
7. Murat Bardakçý, Maragalý Abdülkadir, s.116-117, Ýstanbul 1986
8. Süheyl Ünver, Farabi’nin Udu, Musiki Ansiklopedisi, s.10 sy.3 Ýstanbul 1947
9. Ethem Ruhi Ungör, Farabi’nin Musiki Yönü (Uluslararasý Ýbn Türk, Harezmi,
Farabi, Beyruni, Ýbn Sina Sempozyum Bildirileri), s.61-105, Ankara 1990
Farabi’nin Udu
Ud hakkýnda Farabi’den sonra teferruatlý bilgiyi
büyük Ýslam filozofu Ýbn Sînâ (980/1037) da bulmaktayýz.
Ýbn Sînâ, Kitabu'þ-Þifa adlý meþhur eserinin10 bir kýsmýnda
dönemin sazlarýndan bahsederken “Çoðunlukla öteden
beri kullanýlan en meþhur enstrüman uddur.” diyerek
udun akordu ve ses aralýklarý gibi teknik bilgileri þekiller
çizerek izah etmektedir.
10. yüzyýlda Ýhvan-ý Safa risalelerinde musiki alet-
lerinden bahsedilirken bunlarýn en güzel olanýnýn ud
olduðu belirtilir. Ud’un nasýl yapýldýðý, telleri, akordu
hakkýnda bilgi verir. Ud’un 4 telli olduðundan bahsedil-
erek bu tellerin kalýndan inceye (bam, misles, mesna, zir)
adlarý da zikredilir11.
Osmanlý sahasýnda 17. yüzyýla kadar birçok kay-
nakta ve minyatürlerde uda raslanýrken bu asýrdan
itibaren yerini tanbura býraktýðý görülür12. Hatta “18. yüzyýl
Türk Müziði” adlý denemesinde dönemin sazlarýndan da
bahseden Charles Fonton, tanbur, ney, miskal ve rebab
gibi sazlardan bahsederken uddan hiç bahsetmemiþtir13.
Ancak 19. yüzyýlýn ortalarýnda udun Ýstanbul’da tekrar
yaygýnlaþtýðýný biliyoruz14.
Ud'un Teknik Yapýsý ve Özellikleri :
Udun teknik özellikleri ve yapýlýþý hakkýnda
günümüze kadar en kapsamlý bilgiyi rahmetli hocamýz
Cinuçen Tanrýkorur vermektedir:
“Ud'un teknesi; gemi karinasýný andýran, enine ve
boyuna yapýþtýrýlmýþ 4-5 cm kalýnlýðýndaki parçalardan
oluþan bir kalýp üzerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm
kalýnlýktaki dilim (yaprak veya çember)lerin, çoðunlukla
aralarýna -hem estetik, hem saðlamlýk amaçlý- kontrast
renkli tek veya çift filetolar konularak iþlenmesiyle mey-
dana getirilir. Günümüzde bazý yapýmcýlarýn, parçalarý
tekne kavisine uygun boþluksuz olarak yapýþtýrýlmýþ veya
yine ayný formda yekpare alüminyum olarak kullandýklarý
kalýplar üzerine, ortada geniþ, uçlarda sivri ve iþlem orta
eksenden baþladýðý için hep tek sayýda çevirdikleri dilim-
ler, genellikle maun, ceviz, paduk, vengi, nadiren de kele-
bek, erik veya zeytin aðacýndandýr. Önceden ýsýtýlarak
kalýbýn eðimli profili kabaca verilen dilimler ütü ve ince
kaðýt yardýmýyla kalýba çekildikten sonra, belirli yerlerde-
ki küçük monte çivileri çýkarýlarak kalýptan alýnýr ve bu
defa dilimlerin içbükey yüzeyi, çember ve filetolarýn uzun
birleþme hattý boyunca kalýn kaðýt veya extrafor
yapýþtýrýlarak kuvvetlendirilir.
Tekne bitip kalýptan çýktýktan sonra, sivri uçtaki
dip takozunun aksi ucunda, teknenin geniþ baþ tarafýna
içten yapýþýk, 12-14 cm geniþlik, 7-9 cm yükseklik ve 8-10
cm kalýnlýðýndaki bir 'baþ takozu' görülür ki, amacý tek-
nenin geniþ alt ucunu, sivrilerek gelen dilim ve filetolarýy-
la birlikte daha iyi koruyabilmektir. Teknenin kalýptan
çýkarýlmasýndan sonraki ilk iþ; baþ taraftaki simetri
ekseninin üzerine 'ayna' adý verilen, tekneye yakýn renk
ve malzemeden 10-15 x 5-6 cm x 3-4 mm ölçüsünde (düz
veya týrtýllý uçlarý 0.5 mm’ye düþürülmüþ) yarým daire bir
parçanýn yapýþtýrýlmasýdýr. Kapak takýldýktan çok sonra
tekne ile birlikte cilalanacak olan bu parçanýn görevi, git-
gide incelerek uçta birleþen az-çok farklý boylardaki dilim
ve filetolarýn birleþme pisliðini kapatmaktýr. Kalýptan çýk-
týðýnda henüz kapaksýz, sapsýz ve burguluksuz olan ud'un
teknesi, eline hiç ud almamýþ insanlarý þaþýrtacak þekilde,
300 ila 600 gram arasýndadýr (dilim aðacýnýn özgül aðýrlýðý
ve dilimlerin sayýsýna göre). Bu arada belirtelim ki udun
dilimleri ne kadar çoksa (23-27), tekne yuvarlaðý o kadar
iyi saðlanýr, dolayýsýyla sazýn kalitesi o nispette artar. Sesin
yansýmasý ýþýk gibi olduðu için, ses dalgalarýnýn çarpýp geri
(kafeslerden dýþarý) döndüðü iç yüzeyin kýrýksýz ve
pürüzsüz olmasý çok önemlidir.
Yaklaþýk 36x47 cm ölçüsündeki armudî formlu
tekneden sonra, sýra sapýn takýlmasýna gelir. 19 veya 19.5
cm boy, ince tarafý 36 ilâ 40, geniþ tarafý 56 ilâ 58 mm
geniþlik, yine ince ucunda 13, geniþ ucunda 26 mm kalýn-
lýkta bir kesik silindirik koni formunda olan gürgen sap,
tekneye, bunun sivri ucuna konmuþ 'dip takozu' denilen
eliptik koni aracýlýðýyla ve dip takozundaki diþi, sapýn
geniþ ucundaki erkek olan bir kýrlangýç kuyruðu detayý ile
tesbît edilir. Bu tür birleþmenin amacý, gerili tellerin çekim
gücüyle sapýn 'öne gelip' telleri yükseltmesinin (dolayýsýyla
icrâyý zorlaþtýrmasýnýn) önlenmesidir. Ud almak niyetinde
olan okuyucularýmýza ikinci önemli tavsiyemiz, sapýn
13
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
10. Ýbn Sina, Musiki, (Çev. Ahmet H. Turabi), s.108-134, Ýstanbul 2004
11. Yalçýn Çetinkaya, Ýhvan-ý Safa’da Müzik Düþüncesi, s.109, Ýstanbul 1995
12. Ayhan Sarý, age, s.20
13. Charles Fonton, 18. Yüzyýlda Türk Müziði (Çev. Cem Behar), Ýstanbul 1987
14. Ayhan Sarý, age, s.23
gövdeyle birleþtiði (teknik adýyla 'tiz nevâ') noktasýnda
telle sap arasýndaki mesafeyi 3 mm’den fazla olan udlara
yaklaþmamalarýdýr. Bu mesafenin 4 ilâ 5 mm arasýnda
olduðu udlara 'sapý atmýþ' denir ve tamiri güç ve mas-
raflýdýr. Yapýcý ve icrâcýlarýn sapa yakýn telden kaçýn-
malarýnýn sebebi, çalýnýrken cýzlama (veya çýrpma)
gerekçesidir ki, aslýnda bu konu yapým deðil, çalma
tekniði ile ilgilidir.
Ud'un sapýnýn parmaklarýn gezineceði üstteki düz
kýsmý, geniþ ön kýsmýndaki kalýnlýðý 2, dar arka ucundaki
kalýnlýðý 4-5 mm olan, abanoz aðacýndan süssüz-desensiz
bir klavye ile (tuþ veya perdelik); avuç içine oturacak
arkadaki basýk yuvarlak kýsmý ise, tekne aðacýndan kapla-
ma ve filetolarla kaplanýr. Sapýn tekneyle birleþtiði yuvar-
lak alt kýsmýna, tekne kuyruðuna doðru incelerek gelen
dilim ve filetolarýn, birleþme yerindeki pisliðini kapatmak
için de, sap yuvarlaðýný sardýðý için 'bilezik' adý verilen,
tekne aðacýndan 3 mm geniþlik - 0.5 mm kalýnlýkta bir
kaplama yapýþtýrýlýr. Bazý yapýcýlarýn at nalý gibi kalýn ve
kaba yaptýðý, oysa ne kadar ince olursa o kadar zarif olan
bileziðin cilâsý en sonda tekne ile birlikte yapýlacaktýr.
Sapýn takýlmasýndan sonra sýra, göðüs (veya
kapaðýn) tekneye kapatýlmasýna gelir. Ud'un en önemli
parçasý olan kapak; kabaca 20 x 50 cm x 3 mm ölçüsün-
deki budaksýz akçam (ladin) aðacýndan kesilip uzunla-
masýna simetrik olarak ve 1-3 mm geniþliðindeki çok
düzgün elyafýnýn geniþ olanlarý ortaya, ince olanlarý
kenarlara gelecek þekilde yapýþtýrýlmýþ bir elemandýr.
Tesviye sonunda 36 x 48 cm'lik armudî formuna ve 1.7-
2.2 mm kalýnlýða getirilen kapaðýn üzerinde, biri büyük
(8.5-9 cm çapýnda), ikisi küçük (4.2-4.4 cm çapýnda), tek-
nenin iç cidarýna çarpan seslerin geldikleri açýyla dýþarýya
çýkmasýný kolaylaþtýracak 'kafes' adlý üç delik bulunur. Bu
deliklerde etrafýndaki 2-3 þeritli sade fileto oyuklarý
çizildikten sonra, önce fileto oyuklarý 0.5 mm olarak kesi-
ci pergelle açýlýr, sonra da kafes delikleri delinir. Kapaðýn
altýnda ise, ustadan ustaya az farkla deðiþen mesafe ve
kalýnlýklarda 7 adet balkon vardýr. Ladin aðacýndan (sularý
uzunlamasýna kesilmiþ) 5-7 mm taban ve 3 ilâ 13 mm
yüksekliðindeki (kare veya dikdörtgen kesitli uçlarýndan
tekneye yapýþacak) yatýk veya gibi, tellerin göðse verdiði
(geriliyken 85 kg/cm’lik) yükü teknenin yan duvarlarýna
aktarmaktýr. Göðüsle teknenin yatýk L profilli birleþmesi
fileto denen süs-fonksiyon elemanýyla kapatýlýr.
Þimdi sýra, lütyelerin (klavye), sertliðiyle ünlü
abanoz aðacýndan yapýlan 36-37 cm boy (iki parçalý) ve 2-
5 mm kalýnlýðýndaki 'tuþ'un (Fran. touche) takýlmasýndadýr.
Ud perdeliði gelenekte sapla göðsün birleþtiði yere kadar
yapýlýr, geniþ olan alt ucu, göðüs oyularak yerleþtirilen
abanoz aðacýndan kalp motifli (ve tabiî filetolu) bir
parçayla bitirilirdi (bugün dahi ucuz olmasý bakýmýndan
udlarýn büyük kýsmý böyle yapýlýyor). Unutulmamalý ki
tek, ikili veya üçlü açýk-koyu renkli filetolar, zarif ve asîl
Türk udunun yegâne süs unsurudur. Teknesi-sapý-burgu-
luðu sedef ve fildiþi kaba kakmalarla doldurulmuþ, aðaç
oyma kafesine yazýlar yazýlmýþ bol süslü udlar Þam ve
Kahire iþi olup bizim ud'larýmýzdan 2-3 misli daha aðýrdýr.
Sazýn sade (bu yüzden de hafif) olmasýný tercîh eden Türk
lütiyelerin yaptýðý ud'larda tekne-sap-mýzraplýk bu sebeple
süssüzdür. Çaðdaþ udlarýn bir de 'uzun klavyeli' olaný
vardýr ki ud virtüozu Þerif Muhiddin Targan'ýn (1892-1967),
piyanodan sonra üçüncü sazý olan viyolonselin tuþundan
mülhem olarak baþlattýðý bir uygulamadýr ve bugün
pahalý ud'larda oldukça yaygýndýr. Kalp motifli bitirme
parçasý yerine paralel geniþlemeyle büyük kafese kadar
uzatýlan klavyenin amacý, kafese kadarki 'ileri' pozisyon-
larda göðsü parmak temasýyla saðýrlaþtýrmadan, daha net
ses almaktýr.
Ud'un ‘burguluk’ denen elemaný, 4 cm’den, 1.7
cm’e çok estetik bir sinüsoidle inen, 36-38 mm’den 22-24
mm’ye daralan iki yanaðý 5 mm kalýnlýðýnda ýhlamur
aðacýndan yapýlýp, yanaklarý ve arkasý teknenin aðacýyla
kaplanan (böylece yanak kalýnlýðý 7 mm’ye çýkan) U kesitli
bir parçadýr. Yanaklarýnda ‘burgu’ adý verilen kulaklar için
özel havya ile üstte 6, altta beþ hafifçe konik delik açýlmýþ,
yanak profilleri alt ve üstten ayný veya kontrast renkte
filetolarla süslenmiþtir. Yanaklarýn üst kenarýna konan
filetolar, üstten bakýlýnca yanaðý ince göstersin diye yarým
parabolik pahlý yapýlýr. Burguluðun tepe ucu, kalitesiz
udlarda olduðu gibi küt ve güdük deðil, keman sapýndaki
‘salyangoz’a muâdil ‘gaga’ adý verilen yuvarlak ve oyuklu
(tekne aðacýndan) ufak bir parçayla nihayetlendirilir.
Burguluk ve filetolarý gibi, gaganýn form ve iþçiliðindeki
estetik dahi udun kalitesi hakkýnda fikir veren unsurlardýr.
Burguluk sapa, bir tür kýrlangýç kuyruðu detayý ve
yaklaþ ýk 40-42 derecel ik bir aç ýy la tesbît edilir.
14
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
15
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
Bu iþler yapýlýrken, ince zýmparasý yapýlmýþ olan göðüs,
kirlenmemesi için kâðýtla kaplanmýþtýr. Artýk sýra cilâdadýr.
Önceki safhalarda sistreyle temizlenip muntazam
hâle getirilmiþ olan tekne, sap ve burguluk, son olarak
çeþitli kalýnlýklarda zýmparalarla defalarca iþlem görerek
iyice pürüzsüz hâle getirilir. Çok aþamalý gomalak (veya
selülozik) cilâ-zýmpara-tekrar cilâ iþlemlerinden sonra
tekne kurumaya býrakýlýr. Abanoz klavye üzerine de mat
ve uçucu bir cilâ çekildikten sonra, bir yün kumaþ
parçasýyla ovularak parlatýlýr (prensip olarak klavyeye cila
sürülmez, aðacýn kendi mat parlaklýðýyla yetinilir). Ud'un
göðsü de, en son tel takýlmasýndan önce zýmparalanýp
temizlenir, ancak cilâlanmayýp tabiî renk ve elyâfýyla
býrakýlýr.
Tekne cilâsý kuruduktan sonra sýra, en önemli
parçalardan biri olan, gürgen aðacýndan 2.5 cm en, 14 cm
boy ve 1 cm yükseklikte, uzun siperlikli þapka kesitinde-
ki 11 delikli ‘büyük eþik’in, kapak dibinden 8.5 ilâ 11 cm
içeriye, üzerine aðýrlýklar konarak yapýþtýrýlmasýna gelir.
Pest tellerin kalýnlýðý sebebiyle, kapak üzerinde tel yük-
sekliklerinin farklý olmamasý için, delikler -inceden kalýna
doðru çýktýkça- kapaða biraz daha yakýn þekilde delinir;
yine ayný sebeple, atýlan düðümler tel boylarýný farklý hâle
getirmemesi için, eþik kapak dibine tam paralel deðil, üst
ucu kapak dibine 1 mm daha yakýn olarak yapýþtýrýlýr.
Masif büyük bir eleman olan eþiðin (boncuk tutkalla)
yapýþtýrýlmasýndan doðan tutkal akýntýlarý önce sýcak sulu
temiz bezle, sonra da göðse zarar vermeyecek þekilde
çok ince (mes. 400 no.) zýmparayla temizlenir. ‘Küçük eþik’
(veya kemik) adý verilen, 36-40 mm boy, 3 mm kalýnlýk ve
5-6 mm yükseklikteki, üstü geriye doðru hafifçe yuvar-
latýlmýþ fildiþi parça ise, kýrlangýç uçlu burgulukla
klavyenin birleþtiði L profilli açýklýða oturtulur (tellerin
basýp geçeceði bir köprü niteliðinde olduðu -gerektiðinde
sökülmesi de gerekebileceði- için fazla kuvvetli yapýþtýrýl-
maz). Çok muntazam hazýrlanmýþ bir þablonla tel yerleri
kemiðin üzerinde belirlendikten sonra, beþi çift, biri tek
11 tel için minik oluklar açýlýr. Ýlk takýlmada ve sonraki
akortlamalarda tellerin kopmamasý için, hem ileri-geri
sürtülen kullanýlmýþ tellerle oluklar belirginleþtirilir, hem
de kuru sabun tatbikiyle iyice kaygan hâle getirilir.
Gövde - Tekne
Kapak - Göðüs
Klavye - Sap
Burguluk
Teller
16
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
Ud'un sayýsý 11 olan ‘burgu’larý abanoz, pelesenk,
vengi, paduk veya gürgenden, üstte 7, altta 5 mm çapýn-
da, akort için tutulup döndürülecek yuvarlak baþ kýsýmlarý
parmaklarýn rahatça oturacaðý kulak memesi profilinde
içbükey (2 x 2,4 cm), burguluðun yanaklarýndaki hafifçe
konik yuvalarýna giren konik gövde kýsýmlarý ise -baþtaki
en büyükten uçtaki en küçüðe- 4,5 ilâ 2,5 cm boydadýr 15.”
Ud yapýmý týpký diðer enstrümanlarýn imalatý gibi
gizemli bir meslek olarak kabul edilmiþtir. Eski ustalar bil-
gilerini kolay kolay anlatmaz, sýrlarýný ölünceye dek sak-
larlarmýþ. Genç ustalar ise eski udlarýn kapaklarýný açarak
ölçülerini ve kullanýlan malzemeleri taklit ederek iyi
netice almaya çalýþýrlarmýþ. Günümüzdeyse ud imalatý
mükemmel bir ses kalitesine ulaþmýþtýr. Ülkemizde son
dönemde yetiþmiþ baþarýlý lütyeler, Orta Doðu,
Yunanistan ve ABD gibi ülkelere ihracat yapmaktadýrlar.
Þüphesiz bunda teknik olanaklarýn geliþmesinin etkisi
vardýr. Artýk Türk saz yapýmcýlarý eski kalýplarý taklit
etmek yerine fizik ve matematik kaidelerini kullanarak
ses kalitesini tesadüfe býrakmak istememektedirler.
Baþarýlý lütyelerimizden Faruk Türünz16 “Balkon Akortlama
Yöntemi” sayesinde ud yapýmýný þöyle anlatmakta:
“Ünlü Kemençe yapýmcýsý Baron (1834–1900) müþ-
terilerine ‘nasýl ses istorsun bakalim?’ diye sorarmýþ. Ünlü
Manol (1845–1915) beðenmediði bir ud çýkarsa onu
kýrarmýþ. Onnik Usta – Onnik Garifyan - Küçüküner
(1900–1965) sýrlarýný kimse anlamasýn diye atölyesinde
birileri varken çalýþmazmýþ.
Bir kiþisel aným bu tanýmlamacý yaklaþýmýn ve
rivayetlerle daralan ufkumuzun hiç deðilse bizzat lutiyeler
tarafýndan biraz aþýlmýþ olduðunu anlamama yardýmcý
olmuþtur. 1977 yýlýnda Hadi usta’ya bir ud sipariþi
verdiðim günlerde Cerrahpaþa’daki dükkânýna sýk sýk
gider olmuþtum. Bir gün o zamana kadar kafamý hep kur-
calamýþ olan bir konunun geçtiði bir sohbete tanýk oldum.
Bir amatör ud yapýmcýsý Hadi Usta’nýn aðzýndan laf
almaya çalýþýyordu. Konu, nasýl oluyordu da yapýlan her
udun sesi farklý oluyordu sorusunun etrafýnda dolaþýyor-
du. Hadi Usta, ‘Bu iþ hesap iþidir. Öyle görüldüðü kadar
basit deðil bu. Benim ustamýn ustasý Manol bunlarý ta
ölünceye kadar kimseye öðretmemiþ. Ölüm döþeðinde
çaðýrmýþ kalfalarýný yanýna, balkonlarýn yerini göstermiþ.’
diye muhatabýnýn sorularýný pek bir þey açýklamadan
geçiþtirdiydi. Bu sahne, udun ses özellikleri ile ilgili sayýsýz
denemelerimin sürdüðü yýllar boyunca hiç zihnimden
silinmedi, hâlâ da taptaze ve canlý duruyor. Rahmetli Hadi
Usta’nýn ‘Hesap iþi bu hesap!’ derken ne demek istediðini
sonralarý anladým. Acaba neyi hesaplamak gerekiyordu?
Geçmiþimizin musiki aleti yapýmýnýn incelikleri ile ilgili,
tarihleþememiþ bir katmanýndan iþin özüne dair çok
önemli bir ipucu; belki de pek çok mütecessis
ziyaretçisinin Hadi Usta’dan iþittiði bu birkaç cümlede
gizliydi.
Sesin mahiyetinin ve müzik seslerinin frekans
hesaplamalarýnýn çok eski tarihlerden beri bilinmekte
olduðu kimsenin meçhulü deðildir. ÝÖ 569–475 yýllarý
arasýnda yaþamýþ olan Pythagoras’ýn tam beþli zincirleri,
Pythagoras dizilerini ve kendi adýyla anýlan koma aralýðýný
tespit etmiþ olduðu hepimizce malumdur. Ses fiziði ile
tanýþmam, 1984 yýlýnda ud yapmaya baþladýktan sonra
oldu. Ýlk yaptýðým udlarýn seslerinin istediðim gibi olma-
masý bende düþ kýrýklýðýndan çok, büyük bir merak ve
öðrenme isteði doðmasýna yol açtý. Bir sene boyunca hiç
yeni ud yapmadým. O yýllarda, Türkiye’de konu ile ilgili
kitap bulmak mümkün deðildi. Bugün artýk internet
sayesinde, Batý dillerinde yazýlmýþ ve lütyelerin iþine
yarayacak bilgilerin bulunabileceði yüzlerce kitap ve
makaleye ulaþmak çok kolay.
1985 kýþýnda konu ile iliþkilendirebileceðim bilgiler
içeren, edinebildiðim tek eser olan, ÝTÜ’de okutulan
‘Mekanik Titreþimler’ ders kitabýnda, kiriþlerle ilgili den-
klemlere ve kiriþ zati frekansýný veren formüllere rast-
ladým. Böylece, balkon frekanslarýnýn hangi parametreler-
le iliþkili olduðunu anlamamla baþlayan uzun bir
serüvene daldým. Önümde yepyeni bir ufuk belirmiþti.
Sayýsýz denemeler yaptým. Yaklaþýk on yýl kadar süren
teorik ve deneysel çalýþmalarýmýn beni getirdiði noktada
artýk, denemelerimde deðiþtirdiðim parametreleri hem
sonuçlarý bakýmýndan istatistikî olarak deðerlendirme
imkâný bulacak kadar çok veriye sahip olmuþtum; hem
de artýk kullandýðým yöntemi, onu formüle edebilecek
kadar geliþtirmiþtim. ‘Balkon Akortlama Yöntemi’ olarak
adlandýrdýðým tekniði, özel olarak yazýlmýþ bir program,
15. Cinuçen Tanrýkorur, age, s.179-187
16. http://www.oudmaster.com/php/index.php??newlang=turkish
17
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
bir sonometre, bir elektronik akort cihazý ve birkaç iþleme
aletini gerekli kýldýðý için, yurtdýþýnda verdiðim konfer-
anslarda bir sistem olarak tanýtmak üzere ‘The Brace
Tuning System’ olarak adlandýrdým.
1997 yýlýnda tamir için bana getirilen 1901 yapýmý
bir Manol udunun tamamen harap vaziyetteki ses
tablasýnýn üzerinde bazý denemeler yaptým. Özel bir lastik
çekiççik ile belli noktalarýna ve ‘balkon’ tabir edilen direnç
çýtalarýna vurarak çýkan sesleri (frekans) tespit edip, bun-
larý ‘Balkon Akortlama Yöntemi’nin formüllerine uygu-
layýp tablanýn ve balkonlarýn frekans daðýlým þemasýný
çýkarttým. Gördüm ki, Manol Usta balkonlarý geliþigüzel
biçimde yapmamýþ. Size daha ilginç bir saptamamý da
açýklamak istiyorum: Balkon çýtalarýnýn hiç birinde onlarýn
ses tablasýna yapýþtýrýldýktan sonra iþlenmiþ olduðunu
gösteren bir ize rastlayamadým. Manol Usta, balkonlarýn
ölçülendirilmesini ve onlara belli bir þekil verme iþlemini,
bu çýtalarý daha ses tablasýndaki yerlerine yapýþtýrmadan
önce yapmýþ. Bunu anlayýnca, Manol Usta’nýn frekanslar
ile ilgili bilgilere sahip olduðu ve ses tablasýný yaparken
balkon çýtalarýný belli frekanslara ‘akortladýðý’ sonucuna
vardým. Hâlbuki bugün ud yapan hemen herkes, eþ yük-
seklikte ve ende dikdörtgen kesitli çýtalar hazýrlayýp
tutkallayarak bir baský tablasý yardýmýyla bunlarý ses tah-
tasýna hep birlikte yapýþtýrmaktadýrlar. Bu teknik zaman
kazandýrmakta, ama balkonlarý gereken frekanslara
getirmemize olanak vermemektedir. Manol Usta her-
halde ‘maddenin zaman boyutu’ ile çýtalarýn birim
zamandaki titreþim sayýsý baðlamýnda ilgilenmiþ; çaðdaþ
meslektaþlarý kadar zamandan tasarrufu düþünmemiþ!
Yýllardýr üzerinde çalýþtýðým, sazýn muhtelif
parçalarýnýn zati frekanslarýnýn, sazýn sesindeki gürlük, týný
gibi özellikleri belirleyen temel parametreler olduðuna
dair tespitlerimin, Manol Usta’nýn yönteminin bu yaþlý
tanýðý ile teyit edildiðini görmek beni çok heyecan-
landýrdý.”
Ud’un en önemli tamamlayýcýsý ise tellerdir.
Sazýmýza uygun tel takmamýz halinde iyi ses neticesi
almamýz mümkündür. Günümüzde yaygýn olarak ithal
edilen lavta telleri yaygýndýr. Tel kalýnlýklarýnda tercih
edilen ise en alt tel 0.55-0.70, ikinci tel (re) 0.65-0.80 mm
çapýnda naylondur. Diðer teller ise bakýr-nikel-gümüþ
alaþýmlý çok ince sargý ile kaplanmýþ ipekten imal
edilmektedir. Cinuçen Tanrýkorur sýrasýyla 0.55, 0.65, 1008,
1014, 1023 ve 1441 numaralý telleri kullanmýþtýr.
Ud'un Akort çeþitleri :
Ud’un farklý akort sistemleri vardýr.:
1) Geleneksel 5 telli udda (inceden kalýna); sol-re-
la-mi-re;
2) Çaðdaþ 6 telli udda (ayný sýrayla): sol-re-la-mi-re-
la (Targan bu kalýn La’yý çalacaðý parçaya göre bazen kalýn
Sol olarak da kullanmýþtýr);
3) Bacanos’un yaptýðý deðiþiklik; sol-re-la-mi-si-fa
diyez;
4) Cinuçen Tanrýkorur'un kendi akort sisteminde
sol-re-la-mi-si-en kalýn mi.
Bu akort çeþitlerini Cinuçen Tanrýkorur yazmýþtýr.
Günümüzde yaygýn olan sistem ise Bacanos’un akor-
dudur. Ancak birçok icracý çalacaðý esere göre bam
telinin akordunda deðiþiklik yapmaktadýr.
Mýzrap:
Eskiden genç ve erkek kartal kanadýndan yapýlan
mýzrap mekanik bir ses verdiði için yerini bugün esnek ve
dayanýklý plastik malzemeler almýþtýr. Geçmiþte baðlama
tezenesi olan kiraz kabuðunun da ud mýzrabý olarak kul-
lanýldýðý bilinmektedir.
Plastikten imal edilen, hafifçe incelen uçlarý
parabolik olarak yuvarlatýlýp keçe ile parlatýlan mýzraplara
maðazalarda ulaþmak mümkündür. Bunun yaný sýra çanta
saplarýndan uygun þekil verilerek sýfýr zýmpara ile kendi-
niz de imal edebilirsiniz. Ýcracýnýn zevkine göre sert ya da
yumuþak mýzrap tercih edilebilir. Þerif Muhiddin Targan’ýn
orta sertlikte esnek mýzrap kullandýðý, Bacanos’un ise sert
mýzrap kullandýðý bilinmektedir. Cinuçen Tanrýkorur ise
mýzrabýn sertliðinden ziyade tutuþ þekli üzerinde durur,
doðru tutuþun sazýn icrasýnda çok önemli olduðunu belir-
tir 17.
17. bkz. s.24 Kitabýmýzda doðru mýzrap ve ud tutuþ þekilleri fotoðraflarla
gösterilmiþtir.
Ud Metodlarý:
Türk musikisi eðitiminde sistemli metodlarýn ve
notanýn kullanýmý çok eski deðildir. Asýrlardan beri
sanatkar, hocasýndan meþk ettiði eseri daha sonra kendi
talebesine aktarýr. Bunun Türk müziðinin kendine özgü
yapýsýndan kaynaklandýðý bir gerçektir. Özellikle
günümüzde kullandýðýmýz bat nota sistemine uymayan
Türk müziðinin bu sýkýntýsý baþlý baþýna bir tartýþma
konusu olmuþtur.
Ancak bilinen ilk matbu saz metodu Ali Salâhi
Bey’in (1878?-1945) “Ud Metodu”dur. 1910 yýlýnda
neþredilen kitap “Hocasýz Ud Öðrenmek Usulü” baþlýðýný
taþýr18.
Ülkemizde Kadri Þençalar, Mutlu Torun, Onur
Akdoðu, Þerif Muhiddin Targan, Cinuçen Tanrýkorur ve
Gülçin Yahya gibi isimler kýymetli birikimlerini metod
halinde neþretmiþlerdir.
Udîler:
Türkçede ud çalan kiþi anlamýna gelen udî
kelimesinin yaný sýra nadir de olsa avvad dendiðine rasla-
maktayýz. Araþtýrmacý Ayhan Sarý birçok kaynak tara-
yarak 15. yüzyýldan 20. yüzyýla kadar bilinen udilerin isim-
lerini tespit etmiþtir. Konuya meraký olanlar bu çalýþmayý
inceleyebilirler.19
Biz burada belli baþlý isimleri zikredeceðiz. Ayrýca
günümüzün çok deðerli icracýlarýndan bahsedeceðiz. Ýyi
bir icracý olmanýn ilk þartý bu virtüözleri dinlemekten
geçer. Fýrsat buldukça eski kayýtlarý dinlemekte fayda
vardýr.
Nevres Bey, Þekerci Cemil bey, Mýsýrlý Ýbrahim
Efendi, Udi Afet, Fahri Kopuz, Udi Neþet Bey, Sedat Özto-
prak, Þerif Muhittin Targan, Cahit Gözkan, Cevdet
Kozanoðlu, Þerif Ýçli, Yorgo Bacanos, Zeki Duygulu, Kadri
Þençalar, Selahaddin Erköse, Þekip Ayhan Özýþýk, Hüsnü
Coþar, Cinuçen Tanrýkorur, Rüþdü Eriç gibi isimler baþlýca
udilerimizdir 20.
Farklý icra teknikleri sebebiyle udiler arasýnda
ekoller oluþmuþtur. Þerif Muhiddin Targan iyi bir Batý
müziði eðitimi almasý sebebiyle mýzrap tekniði bakýmýn-
dan geleneksel icradan farklýlýk göstermektedir. Son
derece hýzlý ve çevik bir mýzrap tekniðine sahip olan
Targan ne yazýk ki ülkemizde öðrenci yetiþtirmemiþtir.
Elimize ulaþan metodu ve cd kayýtlarý ise kaçýrýlmayacak
bir fýrsattýr.
Cinuçen Tanrýkorur, Targan’ýn çalýþ tekniðini ben-
imsememiþtir. Ona göre udun virtiözü Yorgo Bacanos’tur.
Bize göre Bacanos’un bilhassa taksimleri, Türk müziðinin
ve udun zenginliðini göstermesi bakýmýndan çok fay-
dalýdýr. Mýzrap vuruþlarýný eþiðe yakýn atan Bacanos çok
süratli mýzrap kullanýrken falsosuz çalmayý baþara-
bilmiþtir. Bacanos’un taksimlerinin notalarý ve analizi
Gülçin Yahya 21 tarafýndan neþredilmiþtir.
Ud icrasýnda Cinuçen Tanrýkorur üslubu ise hiç
þüphesiz çok önemlidir. Tanbur tekniðini udda uygu-
lamýþtýr. Onun icrasýnda sað elden çok sol elle yaptýðý
vibratolar dikkati çeker. Sürat ve mýzrap çevikliði yerine
sol eliyle klavye üzerinde verdiði nüanslarla birçok udiyi
etkilemiþtir. Ayrýca sazýna öylesine hakimdir ki taksim ve
doðaçlamalarý sazýn farklý perdelerine yaptýðý göçürmeler-
le icra edebilmiþtir. Klasik formlarýn (kâr-ý nâtýk, aðýr
semâi,yürük semâi, þarký, peþrev, saz semâi) hepsinde
besteleri de bulunan Cinuçen Tanrýkorur22 (1938-2000)
ayný zamanda tarih, edebiyat ve dile hakim bir müzik
adamýydý.
Günümüz ud icrasý ise son derece ilerlemiþtir.
Mutlu Torun, Bayram Coþkuner, Osman Nuri Özpekel,
Sedat Oytun, Samim Karaca, Serhan Aytan, Münir Nurettin
Beken, Mehmet Bitmez, Yurdal Tokcan, Necati Çelik gibi
udilerin kayýtlarýnýn mutlaka dinlenmesi gerekir.
Günümüz saz icracýlýðýnda Tanburi Cemil Bey’in
tesirini görmekteyiz. Ýcraya getirdiði mükemmeliyet
hemen bütün sazlarý etkilediði gibi udileri de etkilemiþtir.
Bilhassa taksim ve saz eserlerindeki icra zenginliði asla
göz ardý edilmemeli sýk sýk dinlenmelidir.
Mehmet Yalçýn YILMAZ
Ý. Ü. Dil Merkezi Türkçe Birim Yöneticisi
18
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
18. Cem Behar, Zaman-Mekân-Müzik, s.104, Ýstanbul 1993
19. Ayhan Sarý, age, s.34-35
20. Resimlerini temin edebildiðimiz udilerimiz için bkz. s.19-22
21. Yorgo Bacanos’un Ud Taksimleri, Kültür Bakanlýðý Yay., Ankara 2002
22. bkz. Meraklýsý için Cinuçen Tanrýkorur’un kitaplarý: Biraz da Müzik (2001),
Müzik Kimliðimiz Üzerine Düþünceler (1998), Osmanlý Dönemi Türk Musikisi (2003)
19
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
Nevres Bey (1873 - 1937) Udi Hafýz Þekerci Cemil Bey (1867 - 1928)
Mýsýrlý Ýbrahim (1872 - 1933) Udi Afet (1850 - 1922)
Fahri KOPUZ (1882 - 1968) Udi Neþet Bey (? - 1930)
SAZIMIZI BUGÜNLERE TAÞIYAN MEÞHUR UDÝLERÝMÝZ*
*Fotoðraflar: Mehmet Güntekin arþivi
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
20
Sedat ÖZTOPRAK (1890 - 1947) Þerif Muhiddin TARGAN (1892 - 1962)
Cevdet KOZANOÐLU (1896 - 1986) Þerif ÝÇLÝ (1899 - 1956)
Yogos BACANOS (1900 - 1977) Zeki DUYGULU (1907 - 1973)
21
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
Cahit GÖZKAN (1911 - 1999) Kadir ÞENÇALAR (1912 - 1989)
Selahattin ERKÖSE (1929 - ......) Þekip Ayhan ÖZIÞIK (1932 - 1981)
Hüsnü COÞAR Cinuçen TANRIKORUR (1938 - 2000)
22
TEMEL UD EÐÝTÝMÝ
Serhan AYTAN (1962 - ....... )
Yurdal TOKCAN (1966 - ....... )
YAÞAYAN BAZI MEÞHUR UDÝLER
������������
�
2$�0<�F���������������
������������
������������
�
2$�0<�F���������������
������������
������������
�
�#$#%��&'()*&+,-./
��3������������� ����� ���� � ��(������(�������� ������� �.��������
���� ���� � �$�1������������� � ����������� � !��*� ��������� ��� ��
����( � � !�!���� ��!����� ����������� ��� ��� �* � �� � �$
������������
�
�#$#%��&'()*&+,-./
��3������������� ����� ���� � ��(������(�������� ������� �.��������
���� ���� � �$�1������������� � ����������� � !��*� ��������� ��� ��
����( � � !�!���� ��!����� ����������� ��� ��� �* � �� � �$
������������
�
�
�
�
�
0
1
2
�3/4���,,�.5�� -,/%6-,-.
������������
�
�
�
�
�
0
1
2
�3/4���,,�.5�� -,/%6-,-.
������������
�
7
8
�9
��
��
��
��
�0
������������
�
������������
�
�3/4���,,�.5���'-$6-,/�:�&4$-,/;��&$-� -,/%6-,-./
D$E� ���� ������������������������������ �������������$�.�������������!����,��������������������� ����� �������������
��������������� �������������#������$
�1
�2
�
�
������������
�
������������
�
�3/4���,,�.5���3,�6��:�.(&,�;� -,/%6-,-./
������� ������� �����!������ !������������J���J�����#�����J���J������!���������2�(������#��� ����� � �#�����$�<���� ���� � �.
����#��� ����� ������ ������� �������������.�� �������(����������������� ����*����������������� .������������������$
�
�
�
�
������������
�
������������
�
�3/4���,,�.5���)�:�#.6-;� -,/%6-,-./
���������� ����� ������� ��������������� ���.����������������.��������� �*�� �� . � �������� �$� ���� ����������������������
����� ��������������$���� ���� ���������������������������!����,�#����� ������� ��� � ���� �#��� �������!������*��!����
��#�!�����$
�
�
�
�
0
������������
�
�3/4���,,�.5���)�:�#.6-;� -,/%6-,-./
���������� ����� ������� ��������������� ���.����������������.��������� �*�� �� . � �������� �$� ���� ����������������������
����� ��������������$���� ���� ���������������������������!����,�#����� ������� ��� � ���� �#��� �������!������*��!����
��#�!�����$
������������
�
�&,&+,-.������),�.
- ������ � �!������������� ������!���������� ��� � �,�� �������*���* ��.�� �������������� �! � �$�+��� �����!�!���� � ��
������.����������D*�!���#��� ��������� � � �!�! E������� ������#�� �! ��� ������ � ������.����� � ������� �! � �$
�4(��.-,/4,-.������<(%$(.6���%-.�$,�.(
+��� ��0����!�� � ������ ��������* ����!���� ����������D��� ���J��������E� � �����!��*����!� ���$�+��� �������!�� � � ���
���@�� ��,�������*����!� ���� �$�'���* ��,��������������!������#�� �! � �$
��� � �!�� ������� � ���0�!���#��� ����� ���������������$�<��������������������������# �������0�!���������� ������
� ���� �.��� � �$�0����� ���� ���� � � �! ����������� �"�� ������� �����$
�5/ �&6-���<�.( ��6=&,> �(*�'( ��6&,>
+K�- 9 N
0-+O;;� B 0
+$�FM�66�A C 1
0$�FM�66�A ? +
�-66 @ �
-8�O+�+� 92J9= - JJJJJJJJJJJ JJJJJJJJJJJJJJ
� � � � �
�� ��� �� �-���+�������
���� ������
9$����
2$����
=$����
B$����
C$����
H$����
���� ������
+������ �
;�����������
�?�
��
��
�
��
@�
�?
�?�
��
�
��
�� �?
�?�
��
��
�
��
@�
�?
�?�
�
��
��@�A
������������
�
������������
��
�-.6-4��&6=(+-)*&+� -,/%6-,-./
�
�
�
�
0
1
������������
��
������������
�
2
7
8
�9
��
��
��
�&$B�99�92�9=���3��������� �������#/���� ����� ����������.�����$
� ������������� �*���������������������� ����,���* � �$
-4-6� -,/%6-,-./
�#)�,(4�-4-6/
������� P�����"�A�����
%������� P�'����� �A�����
1��� � P�� . �����.����
;���� � P�6 !�I ������A�����
������!�� P�' �* ����� � �!�� ���� ���������!��
� � � � P�����"���0���� ��C:� � ���'����� ���+��� �B:�������� ��#�� ����!���������� �$
������������
��
%�� ��!�P�0���� ��!���!��� !��� ������������ ���$�;�� ��������� �����"���*���� ��� !��� ���������!�"��������*���� �
���������� �!���������$
1��� �P�%����� ����8����,����� ����� ����7���/"���*� �����$����/"�,����� ���������� �����������������������*�� �� � �$�%����
�����'�����Q�,����� ����� ���� �+���Q�' .���#��� ���B:����� ������� ����������!���������,����$�6�#/���' .���#��7���/"��
6 �� ���� � ��� ������!������ ���������� � �$�0���� ��!���!��� � � �����������#�������� ���!���������,����$
������������
��
�
�
�
�
0
1
2
������������
��
7
8
�9
��
��
������������
��
��
��
�0
�1
������������
��
�2
�7
�8
�9
������������
��
��
��
������������
��
9$'���
�#)�,(4���%.��(�)C,>B���"�!!�� ��)$�B�6 ����� �&+�!����. )
������������
�
�#)�,(4�">.>4���6-(�)C,>B�;�����1�!/ ��)$�B�'�!!/! J������!� ��������(���
������������
��
�#)�,(4��-.4/�)C,>B������-����� ��)$��B�5�� ��-��
�-)$�-4-6/
������� P�8����A�����
%������� P�6�#��A�����
1��� � P�7���.����
;���� � P�O����A�����
������!�� P�1���"�#���# ��N��,�������
� � � � P�8����,����� ����8����C:� � ���6�#��,����� ����8����B:�������������!�� ����������$
%�� ��!�� P�8����!���!��� !��� ������������ ��!����� �$�+�������� �;�� ���������C3� � �� !��� ��������������� �����
�����C3� � ������������������$
1��� �P�8����,����� ����*� �������$�8����C:� � � ��#��;��/"��� �8����B:�������������� �������� �������������6�#��,����� ���
����!���������,����$�6�#���� �8����B:�����#����"������������%����� ������� ���� �8����C:� � � �� � . ����!��������# �
,����� ���� ���-.�!�,����� �����������$�0������!���6�#������ ���� �8�������� � �0���� ������ � ������� ��$�8����C:� � ��
6�#����0���� ��B:����������!�� ������� ���� � �-.�!� �8��������������$�1�� ������������8���:���8�����1���"3���1���"������"3��
� ��� ���!������ ������,����$�;�������������������������� � � �$
������������
�
������������
��
= G 2 = G 2 B G = 2 G = 2 G = 2
�
�
�
�
0
������������
��
1
2
7
8
�9
��
��
��
������������
��
��
�0
�1
�2
������������
��
������������
��
�-)$���%.��(�)C,>B������ ��)$�B�+�!�� �������
������������
��
�-)$��-'���6-()(�)C,>B�-�����1�!/ ��)$�B�0��� �'�����-��
������������
��
������������
�
�-)$�">.>4���6-()(�)C,>B�;�����1�!/ ��)$�B�'/(���A���%�����K�5R"���.� ���6/�������/(���������
; ���* ������� "/�������*�������!�1 !J����"��.��(�!�* �*�������������-�� ����"��� �������*�������!�A�����/�,���.�(/�,���������,��������
%��!�� !�� !�����*�����* ��� ��R*/0������� �*���������*��������*��������- �����*���������!�����������������!���,�����!���"�����!�����������
������������
��
�-)$��-.4/�)C,>B�1�!/ ��)$�B�������(��� ; ���0 ��%���6 "/��-����0��%����!�
�%%-4�-4-6/
������� P�����"�A�����
%������� P�6�#��A�����
1��� � P�7���.�
;���� � P�8����A�����
������!�� P�1���"�,����� �D1 �E
� � � � P�����"�,����� ����� ���� �� ���B:������
6�#��,����� ����0���� ��C:� � � �������!�� � ������ ��$
%�� ��!�� P�� ���!���!��� � � ������� ����,����������
����"��������C3� � ����������� ���$
1��� � P�7���.��* ��!���!�����������������
,����� �#����. #��������������*� �������$�%���������� ��!�
*����� ���������;���":���8����C:� � � ������� �$�+�����B:����
������ ������� � �� ������������6�#��,����� ��������!
��������,����$���"��������6�#��,����� ����� ���� �0���� �
�� � � ������� � �$�7����"��������"����1���"���1���"����;�� ���
� ���#��8������8��������!������ ���������� � �$-���� � � �
���� �������;�� ����� ����� � � ����������#�� � �$
�
�
�
�
0
1
������������
�
= G 9 = G 2 = G 2
�7
�8
������������
��
�9
������������
��
��
��
������������
��
�%%-4���%.��(�)C,>B���#� �+�* � >'(4B�+�!/� ���������(���
������������
��
�%%-4��-.4/�)C,>B�M��.��� ��)$�B�%� (�����-��!�0��M/�/�8�� * �'���/������� �
M/�/���� * �"���/������� �
0���* J��#/���� ���������� �
0 �/����������� �������!�
0����. "/���� ��/������� �
������������
��
������������
��
����� >)�*+(�-4-6/
������� P�����"�A����� $
%������ P�'����� �A����� $
1��� P�� . �����.����
;���� � P�8����A����� $
������!� P�1���"�#���# ��A������� $
� � � � P�����"���'����� �C:� � ���'����� :���� ���B:�������������!�� ������� ��$
%�� ��!�� P�'����� �!���!��� ������(���2�(������ �� ������� ���$�%�������� �'����� �,����� ���� �� ���B3��������� �
��� ���!�������� �������!�"��������*���� ��C3� � ����������������� ���� �'����� �B3�������� !��� ���������!�"�������
"����� �B3����� ��� ������� ���$
1��� � P�%�����#����. #�������������*� ���$�� � � ���� ������B:���#��C:� ���������� �������'����� :�������!������
��,����$����"��J'����� ��7����"��JM����"����"�������J'����� �#��0���� ���'����� ��J+��� ���,���������������������
� � ���������,���!���������,����$�7������!������������������������������������������������� � *�� �������.�����!���!���
��� ���� � ��,����$� <���� ���� ��� ����"� '����� � #�� '����� � ��"������ ,����� ����!������ ���.�� ����������$
� �
������������
��
G 9 = G 2 B G 2
�
�
�
�
0
1
������������
�
������������
��
>)�*+(��-'���6-()(�)C,>B�-�����1�!� ��)$�B���#��.��-����
������������
�
������������
��
>)�*+(�">.>4���6-(�)C,>B�;�����1�!� ��)$�B����*R� �-� ��(���
�>D$�B������6�#���J �M�� �1������0 � � !�;���0����0 ��N/ ������%��
1������* � � !�����*����* ��(/ ���������
%��������������������������������*��*��
����!�����*��� ��� ��!J �"/�����"�!!��
%��������������������������������*��*��
������������#����� �*������ ����������!
7��� !���������.�#�J��.�(/����� !�������!
������� ���*�����!��� � !� !� � �����!
%��������������������������������*��*��
������������
��
������������
��
>)�*+(��-.4/�)C,>B�-���� ��)$�B�5�� (���
�>D$�B���"!���-� (��������������- �/��!�0�����������'�!JI�*/��!���
��������/ ����!�*�����������"�!���*/��!���
0��/*����"���*����������������!��/�J �./��!���
6�������������� !����* !���"/������,������/���
%������./�����������./�����!�����(���/���� �/���
������������
��
������������
��
-E#.�-4-6/
������ P�8����,�����
%���� P��/"���!���!�� � . �* ��!���!���!������*�* ����9$�����.��������,����� ������� ���,����� ��2$�����.�
������,����� ���#��,����� � �$
1��� P�� . � �$
;���� P�%�#� ��,����� � �$
������! P�C���!��� ���� �(����� �!/"���,����� �����������$
� � � P�-������� �� ���! ��������7/��/"�!���!����� ��� ����������*����� �� � �����8�����������"�B3����������#���
�����"�C3� � � �������!�� ������� ��$
%�� ��!�� P�� . �!���!��������������������/"���!���!��� ������������������� ���$�;�� ������� ������� ���
�����"������������� ��!����,��$
1�� � P�� ��������%����� �����#��� �����*� �������$�0��,�����������!����� ���,���������#��,����� ��� � � ��#�
*����������!����� ���,����$���"��������'����� �,����� ����*���� �� �#�������"�,����� ���������"�������������� ����������
��� �������������"��� � � ������������* � � � �$
������������
��
G B 2 G = 2 G =
�
�
�
�
0
1
������������
��
������������
�
-E#.���%.���)C,>B������ ��)$�B�%�� �% ���"��
������������
��
������������
�
-E#.��-'���6-()(�)C,>B�-�����1�!/ 8�( ��������-�,!��
������������
��
0
5���������* ��*���!�*��� �����������������,�����,�*��������"��� * ��������1����������"�#������ ��� � �����������,�����,�*��������"��� * ��������
��#���������� ���*������� �����* ��,�� 1��������������.�����(��������!� ��� �������������� ������!�������������� 1��������������.�����(��������!� ���
������������
��
-E#.��-.4/�)C,>B�;�����-���� ��)$�B�5�!���� ��I ���0��5��%������0 ��0����
��FGE�-4-6/
������P�1��/"�,����� � �$
%����P�6�#/�,����� � �$
1��� P�7���.����$
;����P� B� ��!�� � ���� � ��� ��� � ���� � ,����� � �$
������!P�+�!��*�!���� � � D���/"E� #��! � D� ��" ���E
,������� ��������$
� � � P���� ���* �������1��/"�!���!��� � � ���� �������/"
C3� � �����# �����" .���B3�������������!�� ������� �!�������$
0���������������� �����/"�C3� � ������������!�������$�'��
*���������.����#/����� ����� �� ����� � � �� � � ��� ���
����������������� ������� ����* ��*���� ��C3� � � ��#���� � �$
1���������������/"�!���!��� � � �;�� �������/"�C3� � ��
�# ����" .���B3�����������#/���� ���!���!��� � � �#�
��������������� ������� �����/"�C3� � � ��* ��� !���� ���
��� !�������$
%�� ��!� P�1��/"�!���!������.��* ��!���!��������������������,��������(����� ����� �����#����� ����������� �� ���
��� ���$
1�� � P�������,����� �#����. #��������*� �������$�� � ������� ������� � �� �����������6�#/�,����� ��������!������
��,��$�%����� ���!������ ������,��������������������� ��������������,����� ���� �����"�,����� ����* � � � �$
������������
��
������������
��
2 = G 2 B G B 2 G = 2 9
�
�
������������
��
�
�
������������
��
��FGE���%.��(�)C,>B���#�J �+�* � ��)$�B�6������;���(�A� �
������������
��
������������
�
��FGE�">.>4���6G(�)C,>B�;�����1�!/ ��)$�B��*�J0�� ��-����� �K�%�����-"���S�(/���L������K����
������������
��
������������
�
��FGE��-.4/�)C,>B�M��.��� ��)$�B�'�.��-� (�0��
�>D$�B�6�!���+�!��K�!�������1 ��J �1��JA/��!�
K�!��� ����� ��J �����,/��!�
7/���*����!���* � � !��/��!�
0�������*Q*/�J��. "����/��!�
7����*����!���* � � !��/��!�
+������ �����Q�J �!�L���./��!�
%����� ��������� ��.�������!�
5��"����!�!�"/� ! �./�/��!�
7/���*����!���* � � !��/��!�
������������
��
������H�6-%(.G+�-4-6/
������ P�-.�!�� �/��,����� � �$
%������ P�� . �* ��!���!������������9$�����.���������.�!�,����� � ���2$�����.�������� �������/"�,����� � �$
1��� P�� . � �$
;���� P�'����� �� �/��,����� � �$
������! P�+��� �,����� ��������$
� � � P�7����"�������/"�B3��������.�!�� �/����* ������/"�C3� � � �� ��#���� �!�� ������� ��$
%�� ��!� P�� ������(���� !��� ���������� ���������.�!�������/"�C3� � ��,��������(��� ���� ���� !��� �����������*������/"��
�����"�C3� � �����������$
1�� � P�-.�!�,����� �#����. #��������������� � � �$�� ���������.�!�������!����� ���,����$���"�������� � �. �����.�
����������������"�,����� �����������!����� ���,����$���"����������#/�,����� ����*���� ��� � � ���!������ ���,����$�%���������
���������*������������!�"��������*/�!���!������������ ������,������������!����� �$
������������
��
=2 G = 9
G = 9 G
������������
��
�
�
�
�
������������
��
0
������������
��
�H�6-%(.-+���%.���)C,>B���#�J �+�* � ��)$�B�6������1�� "�����
������������
��
������������
��
�H�6-%(.-+��-'���6-()(�)C,>B�-�����1�!� ��)$�B���������*��" !��(���
������������
�
�
0 ��'�*���S������1�*/�63�����%�� ��/��!�0�� !
0 ��"�*���#��������*/��3�������� �����!�*�� !+ !���� ��������������#J �"��/!/��!�*�� !0��*��J �!� �/�����������������/�� � ,'/����� ���! ��������#���J �"���/��!�*�� !
������������
��
�H�6-%(.-+��-.4/�)C,>B�-����-���� ��)$�B�0 !���5��
(H-'��(,�)(�-4-6,-./
(H-'�-4-6/
������� P�����"�A�����
%������� P�6�#��A�����
1��� � P�� . �����.����$
;���� � P�8����A�����
������!�� P�� ��+��� ��6 !�' .���#���# ��,������� ��������$
� � � � P�����"���' .���B:��������6�#����8����C:� � � �������!�� ����K�� ��$
%�� ��!�� � P���������������,��������������/"��������C3 � � ������ ��!����� �$�0����� �������/"���* �������!���!��� � �
����������!�������$
1�� �� P�������#����������. #�������������*� ���$�6�#/���8���:�������!���������,��$�� ����' .���� ��� �!���!������
��!������ ���������� ���,����$
8������6 �� ��#��;���"���8������ � ��� ����,���������������������#�� � �$
(H-'� >6-*C+�-4-6/
������� P�����"�A�����
%������ P�6�#��A�����
1��� � P�7���.�JO� . �0�����7���.�
;���� � P�8����A�����
������!�� P�� ��+��� �#��6 !�' .���,������� ��������$
� � � � P�����"�,����� ����� ���� �' .���B:�������6�#��,����� ����0���� ��C:� � � �������!�� � ������ ��$
������������
�
= G 9 B G B2 G 2
= G 9 B G 2 = G 2
%�� ��!�� � P� � 1 !��� �� ������� � �� ������!�"�����
,����� ���� " .��� B3����� ��� ��� ���$� -���.�� ��#/
,����� ���� �*���� ���� � � ���#/���� "�#����!���!�
� � � � ��� ���������������!�"������������ �B3����� ��� ���
������ ��!�������� � �$
1�� �� P� ������ #���� ������ . #�������� �����
*� �������$�6�#����0���� �� �����!���������,����$�8����,�����
���� ����6 �� �� ���!������ ���,����$�6 !�' .���#��� ��+���
, � � � � � � � � � � � ! � � � � � � � � � , � � � � $
6�#����8�����'����� ���� ��������������' .���� ���
!���!������� ���� � ��� ��,���* � �$� ' .��� '�!����
����!�����6 �*�����+��� �� � ����' .���������������
����� �� �$�%�� ��!��*����� ������� �� ���������������"
,����� � ���� ���� ' .��� B:����� ��� ������� � � � �$
(H-'��''G,�-4-6/
������� P�����"�A�����
%����� P�'����� �A�����
1��� � P�� . J����.����$
;���� � P�8����A����� � �$
������!� P�� ��+��� ��6 !�' .���#���# ��,������� ��������$
� � � � P�����"���' .���C:� � ����'����� ���� ���B:����������� ��$
%�� ��!�� P�1 !��� ���������� ��������!�"�����
,����� ����" .���C3� � � ������ ���$�-������!�����*�
��� ��!�� ���'����� �,����� ����* �����.�����!���!�
� � � �������������$
1��� � P�1�����'����� �. #�������*� ���$�� � �
��� ��������!��� � ��������� �� �����������'����� ��
����!���������,��$�8������6 �� �� ��6 !�' .���#��� ��+���
�����!������ ������,���� ����' .����������� ���,��$�6�#���
8������#��0���� �� ����� ���,��������"���' .�����������#�� �$
�(.F>,�,(� (H-'�-4-6/�B
������ P�����"�A�����
%����� P�'����� �,�����
1��� � P�� . J�����.����$
;���� � P�6 !�I ������A����� � �$
������!� P�� ��+��� ��6 !�' .����6 !�1�"����#��� �
-.�!�,������� ��������$
� � � � P�����"���' .���C:� � ���'����� ���' .��
B:���������� ��!�� ������� ��$
������������
��
= G9 B G 2 B G 2
= G 9 B G 2 B G 2
������������
��
%�� ��!�� � P� 1 !��� �� ������� � �� ������ !�"�����
,����� ����" .���C3� � � ������ ����-���.��'����� ����� ����
" .���B3�������" .���"�!/����� � � � ��� ������������$
0����.��!�"��������*���� �� �* ����� ��!���������������
����$
1��� � P� %����� #���� . #������� ������ *�������$
'����� 3���� ������6�#����8������#��0���� �� ��#��-.�!
- ������' .��������� �$�� ��+��� �#��6 !�' .������� � � �
���� ���������� �$�8������6 �� �� ����� ���,����$�� � � ����!����
���� �����#������"���' .�����������#�� � �$
�
�
�
B GB9 2 = 9 2 =G
������������
��
�
0
1
2
������������
��
7
8
�9
������������
��
(H-'� >6-*C+���%.��(�)C,>B�7��*�� ��)$�B�S�� �����
������������
��
������������
��
������������
�
(H-'�">.>4���6G(�)C,>B�;�����1�!/ ��)$�B�'�.��1������"�-��6 ��� !�1�"�J��7�!���1��� � �M�����!�;��
-"�� ��� !���"�J����!������� � �./�/��!����
-"�* ������!.�������������#J �"��/!/��!����
;/�����*��������!��/�������"���/�������!�����
;�������� ��������/��/��/��/
<!��!��������/�� ��������� ���
����/��/��/��/��!��!�����/���
-"�* ������!.�������������#J �"��/!/��!����
������������
��
������������
�
(H-'��-.4/�)C,>B�1�!/
��)$��B��������(��� �>D$��B�������� �S���(
���0R�J �6�#J����K�!� �!���,����
������������
��
�(E-��+5�-4-6/
������ P�8����,����� � �$
%������ P�6�#/�,����� � �$
1��� P�� . �����.����$
;���� P�O����,����� � �$
������! P�+��� �#��6 !�" ����,������� ��������$
� � � P�0���� ��!���!����������,����� ����� ���� � ��� � �$
;�� ��������*���� ��C3 � ������#�������� �B3��������������!�� ������� ��$
%�� ��!� P�� ����������#������������������� ��!�����������!����� �$�� ���� ���� ��!����#/��� ����� �B3����
!���!�� � � � ��� ����������!��� ���� ���������� �����*���� �� �* ����� ��!���� "� ����#�����$�5������������������� ��
��#/����� ���� �" .����� � � �" .���"�!/����!���!��� � � � ��� ����� ��������������������$�0����.�����/"���� !��� �
* ����� ��!����!� �����$�<������� � ���� ��!�� ������������������!����� �$
1�� � P��%�����#������#��� ������������ � � �$�%��������� ��������!����� ���,����$�7����"���*���� �� �#��" .�����#�
���* �������� ����� ����� �� �� ����� ������,����$�� � � ����� ��! ��������������������� ,����������������*���� �� ����� ��
��!��������� � � �$
�� 9
� � 9 � � 9
������������
��
�
�
�
�
0
1
2
7
������������
��
������������
��
8
�9
��
������������
��
��
��
��
�0
������������
��
(+(�(+(��(.��(EG��+5���%.��(�)C,>B�'�( ( ��)$�B�'���� ��1������ ��-���
������������
��
�(EG��+5��-'���6G()(�)C,>B�-�����1�!/ ��)$�B�������M�! ��0��
������������
��
�
������������
���
������������
��
������������
���
�
�(EG��+5�">.>4���6G(�)C,>B�;�����1�!/ ��)$�B���� ��6����� ��1�����
�>D$�B�N����
������������
���
8�"�/�������"��!��� �/"���� � !
%����� ������,��/���#���"���� � !
���A�� �"J �"���������""�!��������
-((������ �* �! �!�����"���� � !
;�������� ���������� ���������� ��������/
����������� ���������� ���������� ����������
������������������� ���
������������
���
S�.R�� �� ! � ������/������� �
�(��� !����� ! �����!/������� �
0��. �!J ��/J�R#/����./������� �
�(��� !����� ! �����!/������� �
������������
���
�(EG��+5��-.4/�)C,>B�;�����1�!/ ��)$�B�'�.��-� (�0��S�.����� ! � ��1�������1��� �
������������
���
;���� P�-.�!�� �/��,����� � �$
������! P�+��� ��6 !�" ����#��5�"����,������� ��������$
%�� ��!�� P�+$" .������!���!�� � . �!���!���������� ������(������ ������� �����" .�����#����*���� �� �������
��� ��!����� �$
1�� � P�� �������������� ���#����#��� ������������ � � �$�� � � ����*������� �������� ����� ������������������� ��
���� ��������!����� ���,����$���"��������2$�����.����#/����� �����������!����� ���,����$���"��������� ���������������� � �����
��������������� � � ��#������������� � �* � � � �$
�������I �J���K������
����� P�8����,����� � �$
%���� P�9$�����.�������������� ���,����� ��2$�����.����������#/�,����� � �$
1��� P�� . � �$
� � � P�+��� �!���!����������,����� ����� ���� � ��� � �$�;�� �8����,����� ������������� �C3� � ������#/��
���� �B3�������� ��#�� ������� ��$
9 � � 9 � �� ��
������������
���
�
�
�
�
0
9
B 9
1
2
7
������������
���
������������
�
������������
��
�>.5L,(�E(H-'4G.���%.��(�)C,>B���"�!!�� ��)$�B����*R� �M�! ��0��
������������
�
������������
��
������������
��
�>.5L,(�E(H-'4G.��-'���6G()(�)C,>B�-�����1�!/ ��)$�B�+�!�� ���������(���
������������
��
�
������������
��
�>.5L,(�E(H-'4G.���%.��(�)C,>B�-���� ��)$��B���#��.��'� ���
�>D$��B�;�"���+�!���0������% ��� !�%�������0 ��-��!J �-*�������� !
% ��� !�%����3���* ��/��!J �/*�������� !
K������"�/������� ��/���������,������� !
0 ���*���/� ! ����!�����/���������� !
K������"�/������� �#/���������,������� !
������������
��
������������
��
�>.5L,(IE(H-'4G.��-.4/�)C,>B�-���� ��)$��B�'�.��-� (�0�������������� � ( ���'�����+����
������������
��
(H-'4-.�-4-6/
������ P�8����,����� � �$
%������ P�9$�����.�������������� ���,����� � �$�2$�����.�������� �����#/�,����� � �$
1��� P�� . � �$
;���� P�O����,����� � �$
� � � P�I ������ �" .���!���!����������,����� ����� ���� � ��� � �$�;�� �8������" .���C3� � �����#/���* ��" .��
B3�������� ��#�� ������� !�������$
������! P�+��� ��" .����" ����#�� �"����,������� ��������$
%�� ��!�� P� 1 !��� �� ������� ������ ��� ,����� � ���� ���� � " .��� C3� � � ��� *���� �� ��� ��!����� �$
1�� � P�� ������������������ � � �$�1����� ����� ������������������� ���������!����� ���,����$���"�����������������#/��
����!� ���� � ��,���� $� 0 ��!�!� ��������� ���� ������� ��� � "���� ���� ������� ������ ��� ���� *�������$
9 � � 9 � �� � �
G B G9 9 B G 9 G 9 9 2 9 9 G B
9 G = 2 B = 2 =
�
�
�
�
������������
��
������������
���
0
1
2
7
������������
��
8
�9
������������
���
(H-'4G.���%.���)C,>B���"�!!�� ��)$�B����*�� �M�! ��0��
������������
���
(H-'4G.��-'���6G()(�)C,>B�-�����1�!/ ��)$�B����*�� �M�! ��0��
�
�
������������
���
������������
���
(H-'4G.��-4/%���)$��)C,>B������N�"�� ��)$�B�I��� �����
�>D$�B�;�"���6���!��(��� ' .�J ���* ����;/� ��0 ��� ��K����� �K����6/J"�
' .�J �*�" �����/� ��* ��� ��� �������/J"�
M�!����������������!���./!J��. "/�J��!/�"�
'���������� �*����������./�/��!���"��/�
% �!��� ����(��� !�*�����������"�#��"�
������������
���
������������
���
(H-'4G.��-.4/�)C,>B������ ��)$�B�6�#�����+���� %�����������<����0��*�����K���!
���������
������ P�1��/"�,����� � �$
%������ P�6�#��,����� � �$
1��� P�� . �����.����$
;���� P�+��� �,����� � �$
� � � P�� ������! � � �(������� � ���!���#��� ��������* ��� � �����" ,� �T���� ��������"�C3� � ����# ����" .��
B3�������������!�� ������� ���-����� ���! ��������"����!�!���!��� � � � ���6�#/����������" .���"�!/����� � ��� � �
* ��� !�� ���" � �����������������* ��� � �����" ,� ��"����!�!���!�$
������! P�1��/"��' ����#���# ��,������� ��������$
%�� ��!�� P�'����!�!���!����,��������� �� ������(��������� ��!���� "� �������!�!� ���$�A��������(���������/"�
���������.�����!���!��������������� ���0$��� ����!���!�� ��� ������� ��!��������! � �$
1�� � P�'����!�C3� � ������������ � � �$�� � ������� ����� ���������#/�,����� ����� ����" .���������!����� ���,����$
��"��������� ������������# ����������"��������"�����!������ ������,�����������"�,����� ���������� ��������"����!��
������#�� � �$
������������
���
� � 9 � � 9 � �
� � 9 � � 9 � � :�;:�;
:�;:�;
������������
��
�
�
�
�
������������
���
�
������������
��
>''G6���%.��(�)C,>B���#�J �+�* � ��)$�B����*�� �K�!���0��
������������
���
������������
���
������������
���
>''G6��-'���6-()(�)C,>B�-�����1�!� ��)$�B��� �6�#����0��
������������
���
�
������������
���
������������
���
>''-6��-.4/�)C,>B�-���� ��)$�B�0 !���5��0 � � !���"��1���A���+���.��� �
���J�M�������
������ P����/"�,����� � �$
%������ P�6�#/�,����� � �$
1��� P�� . �����.����$
;���� P�8����,����� � �$
� � � P�;�� ����� ���B3���������#/���" .���C3� � � �������!�� ������� ��$
������!� P�1��/"��' ����#���# ��,������� ��������$
%�� ��!�� P�6�#/������ ���� �" .����� � � ��" .���������!���!�� ��� ������������$�<���� �������� �����/"� � . ����!������
(�������������������#/����� ����������!��* ��" .���� ��� �!���!�� � ��� ����!�������$
1�� � P�6�#/�,����� �#����. #��������������� � � �$�0��,�����������!����� ���,����$�7� �� �,������������!������ ���
������ �� �����������������,����� ������������ � � �$
������������
���
9� � 9 � � 9 �
�
�
�
�
������������
��
������������
���
0
1
������������
��
�-.H/<-.���%.��(�)C,>B�7 (�������� ��)$�B���������(���
������������
���
�-.H/<-.��-'���6G()(�)C,>B�-�����1�!/ >'(4B�+�!����. �6 �����
������������
���
�
������������
���
�-.H/<-.��N3�43��)C,>B�-���� ��)$�B��!� ��������(��� 0��� � �-���!�+�������
0���� �"���!�����*��3���� �����
������� !���#������ !����,��������*� ����
%��������#������������������� ����
������� !���#������ !����,��������*� ����
0��*�"����������������� ������
7�!��.�3���+������3���������� !���������
+���" ! ���/"�*� �����/"�����
������� !���#������ !����,��������*� ����
������������
���
�-.H/<-.��-.4/�)C,>B�;�����-���� ��)$�B��!���-��0��+� �'���!�����*��3���� ����
� �""�������
������ P�������"�,����� � �$
%������� P���9$�����.������"������2$����.����'����� �,����� � �
1��� � P����� . � �$
;���� � P���8����,����� � �$
������!�� P���1���"�#���# ��,������� ��������$
� � � � P������/"���'����� �C3� � ���'����� ���� ���B3�������������!�� ������� ��$
%�� ��!�� P�1 !��� ��* ����� ��!������" ,� �$�� ��������!�"��������'����� � ���� ���$�0�������'����� ����� ����
� ��� B3����� � � � ��� ���� ����������� � ��� !�"�������� *�� ��(��� *���� �� � * �� ��� ��!�� ���� ������� ����$
1�� �� P�� . �* ��!���!�������� � ��� ��������!�"���������#����. #�������������*� �������$���"��������*���� ��
#��'����� � ����� ������,����$�%�����'����� �,����� ��������!������������� ���,���������������#������������'����� ��
� ��������� �������/"������� ������,��������/"�����!���������,��$
������������
���
� 9 � � 9 � 9 ��
2 G B 2 G = 9 G = 2 = G
�
�
�
�
������������
���
������������
���
0
1
������������
��
2
7
������������
���
#E-**�.���%.��(�)C,>B���#�J �+�* � >'(4B���!*�� �M�! ��0��
������������
��
������������
���
#E-**�.��-'���6G()(�)C,>B�-�����1�!/ >'(4B���!*�� �M�! ��0��
������������
���
�� !�����!�����/���#������
+������������!��!�������������
��� ��/�/��*�� ��/�����#������
+������������!��!�������������
������������
���
#E-**�.��-.4/�)C,>B�-���� ��)$��B�'�.��-� (�0���� !�����!����;����S������
������������
���
=$�0<�F�
�����������������
������������
���
�
�
�
�����������������
�� ����
��� �������!���� � �����*� ����������� ����� �$�<���
���� � ������������������������ ��� �����������$�I�!�����
����������� ��*����!�� � �������������!�� � � �������,!�
�������������� � �������.������������������!����������� �
�������,�����(���!������������ ����$�0����!�� � ����*����
���� ��������������$�+��� � ������������������������
��!����������������� � ����##��� ���!������������ �$
0����.��-AKU;-�F8���� ����* ������!�������������$
���;������?��B�+���������������������������$
7������������ !� �� �� � �#��?3� ������.�������������� ���
�������$
-;��<�.(+(�4�+5(+5�+�N+H��F�,�+�+&$-5-+�-,6-�%�4,(
0�����,!���������!����,���#������$�S��!�!���������������.����*���"�������,��!���������!����� �$
�
�
�"���������������� ��������������
0�������� ������,� ���� ��������,��!������#����! ��������������!������� ������� �!�� ������!����� �$
���J��!�� ���J������������������� �����������������
0�������� ���� �3�������� �� �������� ��!���������!����� �$
������������
���
0
���J������������������
���J������������������
=;���<�.(+(�4�+5(+5�+�)&+.-�F�,�+�+&$-5-+�-,6-�%�4,(
'�����#����! ����,!��������!����� �$�0�����,!�������������##��� ���!������������� � � � ������!����,���#������$
���;������?���: �@�� ����;
+����������!� �� (������������� *����� �$������,������J���� ��� ����#������$
-;���<�.,�.(+(�4�+5(,�.(+5�+�N+H��F�,�+�+&$-5-+�-,6-�%�4,(
=;���<�.,�.(+(�4�+5(,�.(+5�+�)&+.-�F�,�+�+&$-5-+�-,6-�%�4,(
������������
���
������������
��
����������?�:� ��?��;
F���������������������������������$�+��� �������.������������������!������������$���� � ! �����/#���#�����*��
!����*�� ��� ����* � � �$������,�#����� �����J���J���� ��� ��� �$�0��������J���J����������. "��� ��* � �$
�������
F��� ������������������* �������� �����������������"�����#��� ���������������������!�����!��� �$� ���� � ��!� ��� ���� �$
�����,�#����� � ��� ����J���� ��� ����*��������������#�������#���� ����������#�����,���� �����������!����,����*����
�� ���� .����� � �$
������������
���
��������?� ���������
0�����������������!�������!����� �$�0 ����.�� ���������������,���.��������!����,��������.��,��!���*������� �����,����$
7���.��#�� � . ������������� .��� �� ���� �* ����(��������������� �$
�;� ���J�������?
-;������?���� ���������?�����B�-���������� � ��������!����,���#��������������������������������,��!����
�������*�����������������$����������,�.���,��!�������#������(����������� !�!���������!����� �$
=;������?����������������?�����B������,�#����� � ��� �* ����.�� ������ ����������$
�
� �
� 0
�2 9 2 9 2 9 2 9 2 9 2 9
��
� � � �
= 9 9= = 99
= ==
99
�� � � � �
B B B B BB 9
99999
= 2 22
2�
��
��
�
= ==
��
��
==
22
� �
B 2 B 22
22
2B
BB
B
��
��
� �
B = B = = = = =B B
BB
��
�
�
�
0
1
������������
��
�;����J�������?
��������!����,�#�������������������������������,��!�������� �� ������������������������$
���
�
������������
���
0���O������������������
0������ ��������!��������� �����!�������������������������! ��#������ ����� �� ���������!������$
�;� �����������������
�
�
�
� 0
������������
���
�;��?���"?������� ������� ��
9 B 2 9 B 2 9 2 B 9 2 B 9 2 2 B 2 2 9 B 2 9 B 2
= 9 B 9
= 9 = 9 2 9 = G
�
�
�
������������
���
1��?���"?����M����� ���������
�;� ���������?���"?����M����
�
�
�
������������
���
�;� ��������?���"?����M�������
�
�
�
�
�
�
J;��4(�$�,5���P,>Q�1P,/�����9P,#�R&'()*&+�5�<(%(6,�.(�
� ���������?���"?����M����
�
�
�
�
�������������?���"?����M����
?����������?���"?����M����
������������
���
������������
���
B$�0<�F�
�� �������
������������
���
>)�*+(�?*#+� -�-)/�)C,>B�6 !�1�(��� ��)$��B����*�� �M�! ��0��7�����+���
������������
��
��E+-'��&+F-�)C,>B�1�(��� ��)$�B�1����� ���"�!��(���
������������
���
������������
��
�(E-��+5��&+F-�)C,>B�6 !�1�(��� >'(4B�+�#����'���!
������������
���
������������
���
-.F-E��(.$&�)C,>B�����!!��
������������
���
�#,$-+(I"�FGE��(.$&�)C,>B�6 !�1�(��� ��)$��B�8�( ��N�����
������������
���
������������
���
�-)$��-'��)�.(�)C,>B�;�����1�!/ ��)$��B�8�( ��N�����DK�������E
������������
���
������������
���
�(4.('��&+F-�)C,>B�6 !�1�(��� ��)$��B����*�� �M�! ��0��
������������
��
(H-'�-+5/.-�)C,>B���#� J ������ ��)$��B����*�� �M�! ��0��
������������
���
�.)(+�����!��
9@>?������ ��������*��:��������$����������"� � �����������9@@G3����F��������� � � ���#����+�����#������3���� �� $
K���������� ���#���� #��� ����� � ! � �*��������!�!��������2GG2������ ����!���������$�<���� ! �����������*� �����
1��"���-�������!��������������1������-�/��� ��;�#� ����7�� ��+�������#��5�"������������ * �* ����������� �"�.�������
�� (������� $�2GG2���������� � *�����1��+����������������������������� . � ������������#�����$��2GGC���������&8���V�� ������ .
W �"� ���� �"� O�����!����)� ��� � ���� ���� ����� ��� ����� ��*�!�� � ��� � ���� � &1�*�")� ��*�!�� �����$
�=.-E(6������?M��
9@?9�������������*��3��������$����,���� � �M�! ��� 3����!�� ���� � ! ���*� ����$�1��+3���9@@>�X�9@@?�����������������
;���������.��3��������. � �����$�1��"���-�����#����"!����! ��0 �!��3�������������$��F��������� � ���#����+�����#������
��!��� * � !���� *���!������ !����� ����$� 1��+3��� � � ������� ��� ����� ����� . � � ������� ����#� ��,����$
������������
��
��"��� �
9$�������������$��9@@=�����������J%���������%���.���J�7������;����������1�-60��
2$�<�������!� ��'����$��2GGH��<�������;��!��$��9@@G��0������������� � � �-�� ���,�� � ��+������0����������-6+-8-
B$���������5�� (���" �� �$��9@@C�����!�������%��"������*������1�-60��
C$�-������1��"��$��+$0���#����+������1�������������������� �6������$
H$�%�� ! "������"!���8���,$��9@HG���R� � �1��������1�-60��
"�������� �������