Teori Pembelajaran

120 OUM

TEORI PEMBELAJARAN TOPIK 6

TOPIK 6 TEORI PEMBELAJARAN

PENGENALAN

Pendekatan pengajaran guru dalam bilik darjah amat bergantung kepada bagaimana

pelajar mempelajari kandungan sesuatu mata pelajaran. Ahli-ahli psikologi telah

mengkaji bagaimana pembelajaran berlaku dan menghasilkan beberapa teori

pembelajaran. Teori-teori ini boleh dibahagikan kepada teori-teori pembelajaran

behaviorisme, sosial dan kognitif.

Teori pembelajaran behaviorisme berfokus kepada tingkah laku dan persekitaran, teori

pembelajaran sosial berfokus kepada tingkah laku dan pemikiran, sementara teori

pembelajaran kognitif berfokus kepada pemikiran. Bab ini menjelaskan tentang teori-

teori ini dan penggunaannya dalam pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah.

Diharapkan para guru dapat membuat refleksi tentang pendekatan pengajaran mereka

dan mengaitkannya dengan teori-teori pembelajaran yang berkenaan. Bab ini bukan

sahaja berguna untuk guru, tetapi juga untuk pelajar untuk mengetahui cara

pembelajaran sendiri yang efektif.

OBJEKTIF

Di akhir bab ini, anda seharusnya dapat:

1. menghuraikan teori-teori pembelajaran behaviorisme, sosial dan kognitif;

2. menjelaskan teori-teori pembelajaran Gagne, Ausubel, Bruner dan konstruktivisme;

dan

3. menerangkan pembelajaran langsung, koperatif dan masteri.

6.1 TEORI PEMBELAJARAN BEHAVIORISME

Adakah anda pernah memberi hadiah (seperti coklat atau buku) kepada diri

anda atau anak anda apabila anda atau dia mencapai sesuatu (seperti

mendapat A dalam peperiksaan)?

Menurut ahli-ahli psikologi behavioral, pembelajaran adalah perubahan tingkah laku yang

berlaku dalam diri seseorang individu yang disebabkan oleh pengalaman. Proses

pembelajaran ini dilalui oleh setiap insan sejak dia dilahirkan, sehingga sukar bagi kita untuk

membeza dan memisahkan antara pembelajaran dengan tumbesaran, kerana kedua-duanya

adalah saling berkaitan. Behaviorisme menumpukan perhatian ke atas aspek tingkah laku

manusia yang boleh diperhatikan dan boleh diukur.

Ahli-ahli psikologi behavioris berpendapat sesuatu benda yang wujud adalah benda yang

kita boleh diperhatikan. Kita tidak dapat melihat pemikiran, tetapi kita dapat membuat

OUM 121


pemerhatian terhadap perlakuan manusia. Dari tingkah laku ini kita dapat membuat kesimpulan

tentang apa yang sedang difikirkan. Antara tokoh-tokoh behaviorisme yang terkemuka ialah

ahli-ahli pelaziman klasik Pavlov dan Watson serta ahli-ahli pelaziman operan Thorndike

dan Skinner.

6.1.1 Teori Pelaziman Klasik Pavlov

Menurut Pavlov, setiap rangsangan akan menimbulkan gerak balas. Gerak balasbermaksud apa-apa sahaja tingkah laku yang timbul akibat sesuatu rangsangan.Rangsangan pula ialah apa-apa sahaja bentuk tenaga yang menimbulkan gerak balas.Contohnya, kebanyakan guru apabila mendengar loceng, akan keluar dari bilik guruatau kelas untuk mengawasi pelajar. Tingkah laku ini terbawa-bawa hingga ke rumah,iaitu apabila guru mendengar bunyi loceng di rumah, beliau akan keluar dari bilik danmemerhati ahli-ahli keluarganya. Daripada contoh ini, bunyi loceng tersebut adalahrangsangan, manakala tindakan guru tersebut adalah gerak balas.

Hasil daripada kajiannya, Pavlov berpendapat bahawa pembelajaran boleh berlakuakibat kaitan antara rangsangan dengan gerak balas. Pembelajaran yang berlakumelalui perkaitan tersebut dinamakan pelaziman dan pembelajaran yang berlaku akibatrangsangan ini dikenali sebagai pelaziman klasik. Melalui eksperimen Pavlovterhadap seekor anjing, 3 peringkat pelaziman telah dihasilkan iaitu (a) sebelumpelaziman, (b) semasa pelaziman dan (c) selepas pelaziman. Hasil eksperimen Pavlovdapat dirumuskan dalam Jadual 6.1.

Beberapa konsep penting dalam proses pengajaran dan pembelajaran dihasilkanmelalui prinsip pelaziman klasik yang dikemukan oleh Pavlov. Konsep tersebut ialah(a) generalisasi, (b)diskriminasi dan (c) penghapusan.

(a) Generalisasi

Generalisasi bermaksud rangsangan yang sama akan menghasilkan tindak balas yang

sama. Contohnya, Ali menjadi risau setiap kali ujian kimia akan diadakan. Ali juga menjadi

risau setiap kali ujian biologi akan diadakan, kerana kedua mata pelajaran tersebut

mempunyai perkaitan antara satu sama lain. Jadi kerisauan dalam satu mata pelajaran

(kimia) telah digeneralisasikan kepada satu mata pelajaran (biologi).

122 OUM


(b) Diskriminasi

Dikriminasi berlaku apabila individu bertindak balas terhadap sesuatu rangsangan yang

tertentu sahaja dan tidak pada rangsangan yang lain. Dalam kajian terhadap anjing,

didapati anjing tersebut hanya bertindak balas apabila mendengar bunyi loceng sahaja,

tetapi tidak pada bunyi selain daripada loceng. Dalam kes Ali, Ali tidak akan menjadi

risau jika mengambil ujian bahasa Inggeris atau ujian sejarah, kerana kedua-dua mata

pelajaran tersebut amat berbeza dari mata pelajaran sains.

(c) Penghapusan

Penghapusan berlaku apabila rangsangan terlazim yang tidak disertai dengan

rangsangan tidak terlazim. Dalam kajian Pavlov, bunyi loceng tidak disertakan

rangsangan tak terlazim (daging). Dalam hal ini, lama-kelamaan bunyi loceng tadi tidak

akan merangsang anjing tersebut untuk mengeluarkan air liur. Tindak balas akhir akan

terhapus dan prinsip ini dikenali sebagai penghapusan. Jadual 6.2 menunjukkan rumusan

dapatan kajian Pavlov.

Jadual 4.1: Eksperimen Pavlov

OUM 123


Jadual 6.2: Rumusan Dapatan Kajian Pavlov

6.1.2 Teori Pelaziman Klasik Watson

Selain Ivan Pavlov, John B. Watson merupakan seorang lagi ahli psikologi yang

menggunakan perkataan behaviorisme untuk menerangkan perubahan tingkah laku

dalam proses pembelajaran. Beliau telah menjalankan kajian untuk membuktikan

bahawa emosi manusia juga boleh dilazimkan secara klasik. Beliau telah menjalankan

kajian ke atas seekor tikus putih dan seorang kanak-kanak lelaki bernama Albert,

yang berumur 11bulan.

Dalam kajiannya, beliau telah menunjukkan kepada kanak-kanak tersebut seekor tikus

putih. Pada mulanya kanak-kanak tersebut tidak menunjukkan perasaan takut pada

tikus tersebut, tetapi apabila satu bunyi yang kuat dikeluarkan serentak dengan

kemunculan tikus tersebut, kanak-kanak tersebut menjadi takut dan menangis.

Keadaan ini diulang beberapa kali sehingga menimbulkan perasan takut kanak-kanak

tersebut pada tikus putih.

124 OUM


Berdasarkan penyelidikannya ini, Watson menyarankan bahawa guru boleh

mempengaruhi pengalaman pembelajaran pelajar dengan menentukan rangsangan

yang akan didedahkan kepadanya dan jenis gerak balas yang akan dihasilkan. Dengan

menggabungkan beberapa rangsangan, gerak balas tertentu dapat dikaitkan dengan

pelbagai situasi. Dalam proses pengajaran, guru haruslah sentiasa memilih

rangsangan yang menyeronokkan.

6.1.3 Teori Pelaziman Operan Thorndike

E. L. Thorndike merupakan ahli behavioris pertama yang mengemukakan konsep

“pelaziman operan”. Beliau menjalankan kajiannya ke atas haiwan seperti kucing,

ayam, anjing dan monyet. Melalui kajiannya ke atas seekor kucing, yang dimasukkan

ke dalam sebuah sangkar dengan makanan diletakkan di luar sangkar, beliau

mendapati kucing tersebut telah melakukan beberapa percubaan untuk keluar dari

sangkar. Pembelajaran ini dikenali sebagai pembelajaran “cuba jaya”. Melalui

pembelajaran cuba jaya ini, kucing tersebut melakukan pelbagai reaksi; dan apabila

terpijak selak pintu, sangkar itu terbuka. Kucing tersebut akan keluar untuk

mendapatkan makanan. Apabila dimasukkan ke dalam sangkar itu semula, sekali lagi

kucing tersebut akan melakukan beberapa percubaan untuk keluar dari sangkar

tersebut. Dengan kata lain kucing tersebut belajar membuka pintu sangkar secara cuba

jaya dan pengulangan.

Melalui eksperimen ini, Thorndike berpendapat bahawa pembelajaran berlaku hasil

daripada gabungan antara S-R, iaitu stimulus (rangsangan) dan response (gerak

balas). Thorndike menyarankan bahawa pembelajaran manusia dikawal oleh hukum

tertentu, yang disebut sebagai hukum pembelajaran. Hukum-hukum pembelajaran ini

dapat dibahagikan kepada tiga, iaitu (a) Hukum Kesediaan, (b) Hukum Latihan dan

(c) Hukum Kesan.

(a) Hukum Kesediaan

Menurut Thorndike (1913), apabila seseorang itu bersedia untuk melakukan sesuatu

tindakan, maka tindakan itu dapat memberi kepuasan kepadanya. Sekiranya dia tidak

melakukannya, akan menimbulkan perasaan dukacita dan kalau dia dipaksa

melakukannya, akan menghasilkan pembelajaran yang tidak sempurna. Rumusannya,

hukum kesediaan merujuk kepada kesediaan dan persiapan-persiapan yang perlu ada,

sebelum individu itu bertindak, iaitu belajar. Kesediaan dapat dilihat dari tiga aspek

yang utama, iaitu kesediaan psikomotor, kesediaan afektif dan kesediaan kognitif.

(b) Hukum Latihan

Menurut Thorndike, perkaitan antara rangsangan dan gerak balas (R-G) akan bertambah

kukuh melalui latihan yang diulang-ulang. Seseorang individu akan menguasai kemahiran

jika latihan diadakan. Contohnya, jika pelajar selalu mengulangkaji rumus matematiknya,

dia akan dapat mengingatinya dengan lebih mudah. Hukum latihan menyatakan bahawa

sesuatu tingkah laku akan diteguhkan melalui aplikasi dan akan dilemahkan tanpa

pengukuhan. Hukum latihan ini sangat sesuai digunakan bagi latihan hafalan.

OUM 125


Rajah 6.1: Hukum pembelajaran Thorndike

(c) Hukum Kesan

Hukum kesan menyatakan bahawa jika sesuatu tindakan diikuti oleh sesuatu perubahan

persekitaran yang menyeronokkan, kebarangkalian tindakan itu berlaku akan meningkat

dan sebaliknya. Selepas gerak balas terhasil, pertalian antara rangsangan dan gerak

balas akan bertambah kukuh, jika terdapat kesan yang menyeronokkan. Kesan yang

meyakitkan akan melemahkan pertalian antara R-G. Contohnya, jika dalam eksperimen

Thorndike, kucing tersebut mendapat kejutan elektrik apabila keluar dari sangkar,

kesannya tentulah menyakitkan dan ia tidak akan mempunyai motivasi untuk keluar

dari sangkar. Rumusannya, jika tingkah laku diikuti dengan kepuasan, ia akan diulang,

tetapi jika ia diikuti dengan kesakitan ia akan lenyap.

Berdasarkan kepada tiga hukum yang telah dikemukan oleh Thorndike, maka guru

bolehlah menggunakannya sebagai salah satu pendekatan yang berkesan untuk

merangka strategi pengajaran-pembelajaran dalam bilik darjah. Antara strategi yang

boleh digunakan oleh guru ialah:

• Mengadakan pelbagai rangsangan untuk mewujudkan kesan pembelajaran yang

menyeronokkan.

• Memberi ganjaran atau peneguhan untuk respons yang betul.

• Menentukan persekitaran yang sesuai untuk pembelajaran.

• Sentiasa menilai aspek kesediaan pelajar.

• Guru memulakan pengajaran setelah beliau mendapati pelajar bersedia dari aspek

kognitif, fizikal dan afektif.

126 OUM


6.1.4 Teori Pelaziman Operan Skinner

B.F. Skinner bersependapat dengan Pavlov, tetapi menyatakan bahawa perlakuan harus

diperhatikan dalam jangka masa yang panjang dan membentuk perlakuan yang kompleks

daripada perlakuan yang mudah. Skinner banyak menjalankan kajian dengan menggunakan

binatang seperti tikus dan burung merpati. Beliau telah menghasilkan “Skinner Box” di mana

tingkah laku binatang dalam kotak tersebut boleh dikawal dan gerakbalasnya boleh diperhatikan

dan direkod/diukur. Kajian ini membawa beliau kepada penggunaan teori pelaziman operan

dalam aktiviti pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah. Menurut Skinner (1953), dalam

teori pelaziman operan gerak balas boleh diperkuatkan (diulangi) atau dihapuskan (tidak

diulangi), jika diberikan peneguhan sebaik sahaja gerak balas itu ditunjukkan.

Anda perlu mengajar kepada pelajar anda teori behaviorisme. Bagaimanakah

akan anda gunakan tiga hukum Thorndike untuk mengajar teori ini?

(i) Hukum kesediaan

(ii) Hukum latihan

(iii) Hukum kesan

Peneguhan ialah perkara yang dilakukan untuk mengalakkan sesuatu perlakuan itu diulangi.

Menurut Rachlin (1991), peneguhan diberikan, pertamanya untuk memuaskan kehendak

individu; keduanya, untuk mengurangkan tekanan dan merangsang otak. Skinner

membahagikan peneguhan kepada dua jenis, iaitu peneguhan positif dan peneguhan

negatif.

Rajah 6.2: B. F. Skinner

OUM 127


Terdapat lima jenis proses dalam teori pelaziman operan Skinner, iaitu: peneguhan positif,

peneguhan negatif, dendaan, prinsip Premack dan pelupusan.

(a) Peneguhan Positif

Peneguhan positif ialah memberikan sesuatu ganjaran setelah perlakuan itu ditunjukkan,

yang menyebabkan perlakuan itu diulangi atau diperkuatkan lagi. Dalam bilik darjah,

peneguhan positif ini diberikan sebagai salah satu bentuk motivasi dalam aktiviti

pengajaran dan pembelajaran. Contoh-contoh peneguhan positif yang boleh diberikan

dalam bilik darjah ialah seperti memberikan kata-kata pujian selepas pelajar melakukan

sesuatu kerja atau menjawab soalan, memberikan senyuman, menepuk bahu pelajar,

memberi hadiah dan sebagainya. Jadual 6.3 menunjukkan satu lagi contoh peneguhan

positif.

Tingkah Laku Kesan/Akibat Tingkah laku

Masa HadapanPelajar kemukakan

soalan dengan baikGuru memuji

pelajar

Pelajar kemukakan lebih banyak

soalan yang baik.

Peneguhan positif yang diberikan oleh guru dapat mendorong pelajar menghasilkan kerja

yang bermutu tinggi. Peneguhan yang diberi juga mestilah jelas dan bersistematik. Hanya

tingkah laku yang spesifik sahaja yang perlu diberi peneguhan. Guru juga mestilah ikhlas

ketika memberi peneguhan. Menurut Brophy (1981), ciri-ciri pujian (peneguhan positif)

yang memberi kesan ialah (a) memuji secara ikhlas, (b) memuji dengan cepat, (c)

memuji tanpa pilih kasih, (d) memuji usaha dan cuba jaya, (e) memuji tingkah laku yang

spesifik dan (f) memuji jawapan atau respons yang spontan.

(b) Peneguhan Negatif

Peneguhan negatif ialah rangsangan serta merta yang tidak selesa atau menyakitkan

yang diberikan selepas sesuatu tingkah laku ditunjukkan. Contohnya, seorang bapa

memarahi anaknya kerana tidak membuat kerja rumah yang diberikan oleh guru. Oleh

kerana jemu dengan leteran bapanya, maka si anak tadi pun menyiapkan kerja

sekolahnya. Tindakan anak (membuat kerja rumah) dapat mengelak daripada rangsangan

yang tidak diingini (leteran bapa). Jadual 6.4 menunjukkan satu lagi contoh peneguhan

negatif.

Jadual 6.4: Peneguhan Negatif


Masa Hadapan

Pelajar tidak

menyiapkan tugasan

tepat pada waktunya

Guru menegur pelajar Pelajar akan

menyiapkan tugasan

yang seterusnya tepat

pada waktunya

Jadual 6.3: Peneguhan Positif

Peneguhan boleh dilaksanakan secara berterusan atau berkala. Rajah 6.5 menunjukkan jadual

peneguhan yang boleh digunakan untuk membentuk tingkah laku yang diingini. Jadual

peneguhan ini meliputi peneguhan berterusan, peneguhan berkala tetap, peneguhan berkala

berubah, peneguhan berkala nisbah tetap dan peneguhan berkala nisbah berubah.

128 OUM


(c) Dendaan

Dendaan adalah satu proses atau tatacara untuk melemahkan atau mengurangkan

berulangnya tingkah laku yang tidak diingini. Tegasnya, dendaan adalah kesan negatif

yang membawa kepada pengurangan dalam kekerapan berlakunya tingkah laku tersebut.

Jadual 6.6 menunjukkan satu lagi contoh dendaan.


Masa Hadapan

Pelajar membuat bising

dalam kelas

Gurumemberi amaran

kepada pelajar

Pelajar berhenti membuat

bising dalam kelas

Jadual 6.5: Jadual Peneguhan

Jadual 6.6: Dendaan

Peneguhan

Peneguhan

berterusan.

Peneguhan

berkala tetap

(fixed-interval)

Peneguhan

berkala

berubah

(variable-

interval)

Peneguhan

berkala

nisbah tetap

(fixed-ratio)

Peneguhan

berkala

nisbah

berubah

(variable

ratio)

Peneguhan diberi

selepas setiap

gerak balas.

Peneguhan diberi

selepas satu

jangka masa

yang ditetapkan.

Peneguhan

selepas jangka

masa berubah-

ubah.

Peneguhan

selepas bilangan

set gerak balas

yang telah

ditetapkan.

Peneguhan

selepas

beberapa

bilangan gerak-

balas yang

berubah-ubah.

Menonton

televisyen

Kuiz

mingguan

Pop kuiz

Kerja yang

dibayar

mengikut

kadar.

Mesin yang

mengeluarkan

tiket dengan

memasukkan

wang ke

dalamnya.

Cepat memberi

kesan.

Tahap gerak balas

meningkat apabila

diberi peneguhan

tetapi menurun

selepas peneguhan

diberikan.

Pelajar akan lambat

memberi gerak balas;

berhenti seketika

selepas peneguhan.

Cepat memberi gerak

balas; berhenti

seketika selepas

peneguhan.

Gerak balas yang

sangat tinggi dan

masih menunjukkan

gerak balas walaupun

peneguhan tidak

diberikan.

Kurang ketekunan dan

kehilangan tindak balas

dengan cepat.

Menunjukkan sedikit

ketekunan dan penurunan

pada kadar yang pantas

dalam gerak balas

apabila masa peneguhan

berlalu.

Ketekunan masih tinggi

dan kadar penurunan

gerak balas yang

perlahan.

Tiada nilai peneguhan

dimana peneguhan hilang

nilainya bila kerap

diberikan peneguhan

yang sama.

Kekal tinggi.

Maksud Tindakan apabila

peneguhan

diberhentikan

Bentuk Gerak

Balas

Contoh

OUM 129


Dendaan boleh dibahagikan kepada dua bentuk, iaitu pertama dendaan persembahan

(jenis I) dan kedua dendaan penyingkiran (Jenis II).

• Dendaan Persembahan

Dendaan persembahan (presentation punishment) berlaku apabila sesuatu

rangsangan menyebabkan berlakunya perubahan dalam tingkah laku diri pelajar

tersebut. Dendaan bentuk ini tidak melibatkan fizikal, tetapi dapat menakutkan

pelajar. Contohnya, larian padang, sistem demerit, guru memberi kerja tambahan.

• Dendaan Penyingkiran

Dendaan penyingkiran (removal punishment) berkaitan dengan penyingkiran

rangsangan. Contohnya, ibu bapa atau guru-guru tidak memberi kemudahan apabila

seseorang pelajar tidak berkelakuan betul. Contoh mengenakan dendaan

penyingkiran ialah seperti tidak membenarkan mereka menonton televisyen dalam

tempoh seminggu, sebab mereka tidak membuat kerja rumah Matematik.

Untuk menjadikan dendaan lebih efektif, beberapa peringkatan perlu diambil kira.

Antaranya ialah:

• Dendaan dilakukan segera, sebaik sahaja perlakuan tidak diingini dipamerkan.

• Orang yang menerima dendaan mesti tahu mengapa dia dihukum.

• Dendaan hendaklah diberi atas dasar untuk mengubah kelakuan dan bukan sebagai

balasan perlakuannya.

• Dendaan dikenakan hendaklah tekal. Kalau si A dikenakan 3 rotan untuk kesalahan

yang dilakukan, maka si B juga mesti dikenakan 3 rotan untuk kesalahan yang

sama.

Ada pendapat yang mengatakan bahawa dendaan boleh menghasilkan gangguan emosi

yang berpanjangan dan ia juga boleh membawa kepada persoalan etika. Dendaan yang

keterlaluan boleh dianggap sebagai suatu deraan dan dendaan yang dikenakan secara

berterusan boleh membentuk tingkah laku yang negatif, seperti pengasingan diri, rasa

rendah diri dan menggangu perkembangan emosi dalam jangka masa yang panjang.

(d) Prinsip Premack

Konsep utama prinsip Premack ialah mengaitkan aktiviti yang kurang diminati dengan

aktiviti yang lebih diminati untuk mengukuhkan tingkah laku terhadap aktiviti yang kurang

diminati. Prinsip Premack juga dikenali sebagai “Grandma’s Rule” yang berasaskan

kenyataan “kamu boleh keluar bermain selepas kamu habis memakan sayur-sayuran

ini”. Sebagai guru, kita boleh menyelang selikan aktiviti yang menarik dengan aktiviti

yang kurang menarik dalam bilik darjah untuk meningkatkan kadar pembelajaran murid.

Contohnya, selepas mengakhiri mata pelajaran matematik, satu aktiviti bermain komputer

akan diadakan.

(e) Pelupusan

Pelupusan bermaksud perlakuan yang tidak diberi peneguhan akan lupus dengan

sendirinya. Keadaan ini dapat di atasi jika:

• Peneguhan untuk sesuatu perlakuan itu dapat dikenal pasti.

• Peneguhan itu tidak lagi digunakan.

• Guru sanggup bersabar dalam menghadapi proses pelupusan, kerana hasilnya tidak

datang dengan serta merta.

130 OUM


Aplikasi Teori Skinner dalam Bilik Darjah

Teori pembelajaran Skinner boleh diaplikasikan dalam proses pengajaran-pembelajaran dalam

bilik darjah berasaskan kepada prinsip-prinsip berikut:

• Pemberian peneguhan positif apabila pelajar melakukan sesuatu tingkah laku yang

diingini hendaklah secara bersistematik.

• Ganjaran yang diberi haruslah bersesuaian dengan umur pelajar. Wujudkan ganjaran

mengikut kadar kepayahan tingkah laku yang diingini.

• Guru perlu herhati-hati apabila memberi peneguhan negatif kepada pelajar kerana dia

mungkin akan dianggap sebagai hukuman.

• Gerak balas yang diperoleh hasil dari rangsangan haruslah dikukuhkan untuk membentuk

pelaziman.

• Guru perlu memberikan keutamaan kepada latihan dan gerak balas yang berulang-

ulang.

Sediakan maklumat berikut untuk 4 jenis teori behaviorisme.

Latihan 6.1

Huraikan beserta contoh cara guru melaksanakan peneguhan positif

dan negatif dalam kelas.

Ciri-ciri

Contoh

Persamaan

Perbezaan

Pavlov Watson Thorndike Skinner

OUM 131


6.2 TEORI PEMBELAJARAN SOSIAL

Teori pembelajaran sosial (social learning theory) telah diasaskan oleh Albert Bandura (1986,

1977, 1998, 2000). Teori pembelajaran sosial ini telah dinamakan semula sebagai “Teori kognitif

sosial” oleh Bandura sendiri (Moore, 2002). Teori pembelajaran sosial menyatakan bahawa

faktor-faktor sosial, kognitif dan tingkah laku memainkan peranan penting dalam pembelajaran

(Santrock, 2001). Faktor kognitif akan mempengaruhi jangkaan pelajar tentang kejayaannya;

sementara faktor sosial, termasuk pemerhatian pelajar tentang tingkah laku dan pencapaian

ibu bapanya, akan mempengaruhi tingkah laku pelajar tersebut.

Teori pembelajaran sosial menganggap manusia sebagai makhluk yang aktif, berupaya

membuat pilihan dan menggunakan proses-proses perkembangan untuk memperihalkan

peristiwa serta berkomunikasi dengan orang lain. Perilaku manusia tidak ditentukan oleh kuasa

dalaman dan sejarah perkembangan seseorang atau bertindak pasif terhadap pengaruh

persekitaran. Dalam banyak hal, manusia adalah selektif dan bukan entiti yang pasif, yang

boleh dipengaruhi oleh keadaan persekitaran mereka. Manusia saling memerlukan, pengaruh-

mempengaruhi antara satu sama lain. Ahli-ahli psikologi sosial termasuklah Albert Bandura,

Walter Mischel, Julian Rotter, Martin Seligman dan lain-lain.

Albert Bandura (1925-) adalah seorang profesor psikologi di Universiti Stanford dan beliau

telah mengemukakan “Model Determinisme Timbal Balik” (reciprocal determinism model)

dan “Teori Pembelajaran Peniruan”.

(a) Model Determinisme Timbal Balik

Bandura mengemukakan model determinisme timbal balik yang mengandungi tiga faktor

utama, iaitu perlakuan, individu (kognisi) dan persekitaran (lihat Rajah 6.4). Faktor-faktor

tersebut saling berinteraksi dan mempengaruhi pembelajaran. Bandura berpendapat

bahawa perlakuan seseorang adalah hasil interaksi antara faktor dalam diri (kognisi)

dan persekitaran.

Rajah 6.3: Albert Bandura

132 OUM


(b) Teori Pembelajaran Peniruan

Bandura telah menjalankan kajian bersama Walter (1963) ke atas kesan perlakuan kanak-

kanak apabila mereka menonton video tentang orang dewasa memukul, mengetuk

dengan tukul besi, menendang dan duduk atas patung Bobo, menumbuk sambil menjerit-

jerit ‘sockeroo’. Bandura telah menayangkan video tersebut kepada kanak-kanak tadika.

Kemudian mereka diarahkan pergi ke bilik permainan yang terdapat patung seperti Bobo

di situ. Apabila kanak-kanak tersebut nampak patung itu, mereka pun melakukan aksi-

aksi yang dilakukan oleh orang yang mereka tonton dalam tayangan tadi. Mengikut

Bandura, apabila tingkah laku seseorang itu ditiru. Orang yang ditiru itu secara spontan

menjadi model kepada si peniru.

Menurut teori ini, terdapat beberapa cara peniruan boleh dilakukan:

• Proses tiruan mudah, iaitu meniru secara langsung.

Contohnya, guru mendemonstrasi cara membuat kapal terbang menggunakan kertas

dan pelajar meniru secara langsung.

• Proses tiruan melalui sekatlakuan dan taksekatlakuan.

Contohnya, kanak-kanak meniru perlakuan bersorak di padang, jadi perlakuan

bersorak adalah taksekatlakuan di padang. Tetapi jika kanak-kanak tersebut

bersorak dalam kelas semasa guru sedang mengajar, tentulah guru akan

memarahinya dan diberi tahu perlakuan yang ditirunya tidak dibenarkan dalam

keadaan tersebut. Jadi perlakuan tersebut menjadi sekatlakuan dalam situasi

tersebut.

• Proses tiruan melalui elisitasi timbul apabila kita melihat perlakuan orang lain.

Contohnya, kita melihat jiran kita masak mee untuk berbuka puasa, lalu timbul

keinginan dalam diri kita untuk membuat perlakuan yang sama. Maka keinginan

kita untuk meniru timbul setelah melihat jiran melakukan perlakuan tersebut.

Proses peniruan melalui empat langkah tertentu, iaitu pemerhatian, penyimpanan,

pengeluaran dan motivasi.

Rajah 4.4: Model Determinisme Timbal Balik

Sumber: Santrock, 2001 Educational Psychology, ms 256

OUM 133


Latihan 6.2

Huraikan beserta contoh langkah-langkah dalam proses peniruan.

• Pemerhatian, iaitu apabila seseorang ingin meniru perlakuan model, mula-mula

dia akan perhatikan model tersebut dan cuba mengingat langkah-langkah yang

dilaksanakan oleh model tersebut.

• Penyimpanan, iaitu langkah-langkah perlakuan model akan disimpan dalam ingatan

oleh pelajar.

• Pengeluaran, iaitu tingkah laku yang ditiru diperlihatkan dalam situasi yang sesuai.

• Motivasi, iaitu sekiranya tingkah laku yang diperlihatkan menerima peneguhan

(motivasi) daripada orang lain, peniruan akan diulangi.

(Rujukan: http://www.ship.edu/~cgboeree/bandura.html)

6.3 TEORI PEMBELAJARAN KOGNITIF

Ahli psikologi kognitif berpendapat bahawa pembelajaran adalah proses mental yang aktif

untuk mendapatkan, menyimpan, mengingat dan menggunakan ilmu. Fokus kajian ahli

psikologi kognitif ialah terhadap proses aktif minda individu untuk memahami persekitarannya.

Cara individu berfikir tentang situasi, termasuk kepercayaannya, jangkaannya dan

perasaannya, mempengaruhi fakta yang individu pelajari dan cara dia belajar. Ahli psikologi

kognitif berpendapat bahawa ilmu pengetahuan yang diperoleh adalah hasil pembelajaran

dan kuasa ilmu yang mendorong seseorang belajar (Woolfolk,1998).

Anderson et al. (dalam Woolfolk, 1998) menyatakan bahawa:

“Instead of being passively influenced by environment events, people actively choose,

practice, pay attention, ignore, reflect and make many other decisions as they pursue

goals. Older cognitive views emphasized the acquisition of knowledge, but newer ap-

proaches stress its construction”.

Ini bermakna manusia secara aktif memilih, mengamal, memberi perhatian, menghindar,

merenung kembali dan membuat banyak keputusan tentang peristiwa-peristiwa yang berlaku

dalam persekitaran bagi mencapai matlamat mereka. Begitu juga, Slavin (1997) menyatakan

pembelajaran adalah proses aktif minda yang berfokus kepada maklumat penting, menapis

maklumat tidak penting dan menggunakan maklumat sedia ada untuk membuat pemilihan.

Untuk memahami pembelajaran dari perspektif kognitif dengan lebih mendalam, bahagian

berikut menjelaskan tentang psikologi gestalt, eksperimen Kohler dan model pemprosesan

maklumat.

Ahli-ahli psikologi kognitif yang terdahulu termasuklah Max Wertheimer, Kurt Koffka dan

Wolfgang Kohler (dikenali juga sebagai ahli psikologi Gestalt). Kohler, dalam kajiannya ke

atas cimpanzi yang bernama Sultan, telah menemui pembelajaran melalui “celik akal” (insight).

134 OUM


Rajah 6.5: Celik akal – tercetusnya idea atau penyelesaian

Oleh itu, pandangan ahli psikologi kognitif terhadap pembelajaran juga dikenali sebagai Teori

Pembelajaran Gestalt (Banks & Thompson, 1995). Ahli psikologi kognitif yang lain, seperti

Edward Tolman, memajukan konsep pembelajaran latent, iaitu pembelajaran berlaku tanpa

peneguhan, yang digunakan juga oleh Jean Piaget, Jerome Bruner, David Ausubel dan Robert

Gagne.

Ahli psikologi kognitif kini berpendapat bahawa pembelajaran melibatkan dua proses mental

penting, iaitu persepsi (pengamatan) dan pembentukan konsep (penanggapan). Gagne

melihat proses pembelajaran sebagai langkah-langkah individu memproses maklumat.

Ausubel pula telah mengemukakan pembelajaran resepsi dan bermakna. Seterusnya, Bruner

mengemukakan pembentukan konsep dan pembelajaran penemuan.

6.3.1 Teori Pembelajaran Gestalt

Fahaman psikologi gestalt telah menjadi asas kepada perkembangan psikologi kognitif.

Psikologi gestalt telah diasaskan di Jerman. Perkataan “gestalt” adalah perkataan dalam

bahasa Jerman yang bermaksud “pola” (pattern atau configuration). Tetapi, fahaman gestalt

lebih mendalam daripada kata-kata tersebut. Ahli-ahli gestalt berpendapat, dalam mengkaji

subjek dari aspek psikologikal daripada proses pemerhatian yang mudah kepada

personalitinya, kita perlu melihat polanya sebagai satu keseluruhan (as a whole). Teori gestalt

dirumuskan sebagai “the whole is greater than the sum of its parts”.

Kohler, salah seorang pengasas psikologi gestalt, melalui kajiannya ke atas seekor cimpanzi

(Sultan) telah mengemukakan konsep ‘celik akal’ (insight). Celik akal bermaksud

penyelesaian masalah berlaku secara mendadak atau tiba-tiba dan lengkap. Bagaimanapun,

individu memerlukan masa untuk berfikir kerana dia perlu melihat unsur-unsur berkaitan

yang ada dalam persekitarannya dan mengaitkannya dengan pengalaman lepas.

Dalam kajiannya, Kohler telah meletakkan seekor cimpanzi bernama Sultan yang lapar dalam

sebuah sangkar. Di luar sangkar terdapat sebiji pisang dan beberapa batang buluh yang

panjangnya berbeza-beza. Sultan cuba mendapatkan pisang beberapa kali dengan

menggunakan buluh tersebut, tetapi gagal. Sultan duduk berdiam diri seketika, mengamati

buluh-buluh dan memikirkan alternatif-alternatif untuk menyelesaikan masalahnya.Tiba-tiba

dia mendapat idea. Di saat tercetusnya idea itulah yang dikenali sebagai celik akal. Dia

mengambil buluh pendek dan menggunakannya untuk mendapat buluh panjang dan

seterusnya menggunakannya untuk mengambil pisang.

OUM 135


Pernahkah anda berfikir bagaimana maklumat yang anda terima

umpamanya dari membaca bab ini diproses oleh otak anda?

Kohler, Koffka dan Wertheimer telah menubuhkan psikologi gestalt. Ahli-ahli psikologi gestalt,

seperti Kohler, Koffka dan Wertheimer, banyak memperkatakan tentang persepsi dan

pembentukan konsep. Mereka telah mengemukakan prinsip yang berkaitan dengan organisasi

persepsi dan penanggapan manusia. Walaupun fahaman gestalt ini telah berkubur, tetapi

kebanyakan idea yang telah dikemukakannya telah diguna pakai dan dikembangkan oleh

aliran psikologi kognitif dan aliran psikologi humanistik.

6.3.2 Model Pemprosesan Maklumat

Pemprosesan maklumat bermaksud aktiviti mental manusia yang berkaitan dengan menerima

maklumat, menyimpan dan mengeluarkannya semula untuk digunakan (Woolfolk, 1998). Model

memproses maklumat sama seperti model komputer (Lihat Rajah 6.6), iaitu terdiri daripada

ingatan deria (sensory memory), ingatan jangka pendek atau ingatan kerja (short-term/

working memory) dan ingatan jangka panjang (long-term memory).

(a) Ingatan Deria

Ingatan deria merupakan ingatan jangka pendek yang wujud pada deria manusia. Masa

simpanan maklumat ialah antara 1 hingga 3 saat. Jika maklumat ini tidak diproses, ia

akan hilang serta merta.

(b) Ingatan Jangka Pendek

Kapasiti ingatan jangka pendek adalah kecil. Tempoh simpanan maklumat adalah antara

5 hingga 20 saat. Maklumat diproses, ditapis, disusun atau disintesis untuk dihantar ke

stor ingatan jangka panjang untuk disimpan. Salah satu cara untuk menyimpan maklumat

baru ialah secara ulang sebut berkali-kali (rehearsal). Contohnya, dalam pengajaran-

pembelajaran, guru berhenti sebentar, tanya soalan tentang fakta yang telah diterangkan;

selepas pelajar respon, ulang semula penerangan.

(c) Ingatan Jangka Panjang

Ingatan jangka panjang mempunyai kapasiti besar. Ia menyimpan maklumat lebih lama,

iaitu lebih daripada beberapa minit hingga ke beberapa tahun. Ingatan jangka panjang,

dari segi kandungan boleh dibahagikan kepada 3, iaitu ingatan episodik, semantik dan

prosedural:

• Ingatan episodik

Ingatan episodic adalah ingatan tentang peristiwa yang dialami seseorang sepanjang

hayatnya, lengkap dengan masa dan tempat. Contohnya, mengingat peristiwa “jatuh

basikal”.

• Ingatan semantik

Ingatan semantik adalah ingatan tentang “makna”, iaitu menyimpan konsep, fakta,

hukum, skema atau imej. Contohnya, mengingat makna “semantik”.

136 OUM


Perbezaan antara ingatan deria, ingatan jangka pendek dan ingatan jangka panjang ditunjukkan

dalam Jadual 6.7.

Jadual 6.7: Perbezaan antara Tiga Tahap Ingatan

• Ingatan prosedural

Ingatan prosedural adalah ingatan tentang bagaimana melakukan sesuatu,

terutamanya yang melibatkan aktiviti fizikal yang berurutan. Contohnya, mengingat

bagaimana menaiki basikal, sekiranya anda telah lama tidak menaiki basikal.

Rajah 6.6: Model memproses maklumat

Sumber: Atkinson & Shiffrin, 1968; Gagne, 1985

Ciri

Kemasukan

maklumat

Pengekalan

maklumat

Kapasiti

Kehilangan

maklumat

Lama ingatan

Mengingat

semula

Ingatan Deria

Pra-perhatian

Tidak boleh

Besar

Tidak digunakan

1 hingga 3 saat

Ingatan Jangkaan

Pendek

Perlukan perhatian

Perhatian berterusan/

ulangan

Kecil

- Gangguan

- Terlalu banyak

- Usang

5 hingga 20 saat

Automatik

Ingatan Jangka

Panjang

Perlukan pengulangan

Ulangan/ Latih-tubi/

Penyusunan

Tiada had

- Mungkin tiada

- Gangguan

- Usang

Beberapa minit hingga

beberapa tahun

Perlu proses mencari

OUM 137


Latihan 6.3

1. Terangkan pendapat ahli psikologi kognitif tentang pembelajaran.

2. Bincangkan apa yang dimaksudkan dengan ingatan episodik dan

ingatan semantik.

6.3.3 Teori Pembelajaran Gagne

Robert M. Gagne telah dilahirkan pada tahun 1916 dan merupakan seorang ahli psikologi

eksperimental yang berpengalaman dalam bidang penyelidikan pembelajaran serta telah

terlibat dalam latihan dan masalah-masalah pendidikan yang lain. Gagne telah banyak menulis

kertas kerja dan buku tentang psikologi gunaan. Kebanyakan idea Gagne tentang analisis

tugas menunjukkan pembelajaran berlaku secara berperingkat (hierarchy), iaitu bergerak

daripada peringkat paling mudah kepada peringkat paling kompleks.

Gagne telah mengenal pasti lapan peringkat pembelajaran. Setiap pembelajaran hanya akan

dicapai sekiranya pelajar telah menguasai pembelajaran di peringkat yang lebih awal.

Peringkat-peringkat ini ditunjukkan dalam Rajah 6.7.

Rajah 6.7: Peringkat pembelajaran Gagne

Peringkat-peringkat Gagne adalah seperti berikut:

(a) Pembelajaran Isyarat

Seseorang individu mempelajari gerak balas terhadap sesuatu isyarat. Contohnya, apabila

seseorang menguap, kita dapat isyarat dia mengantuk. Apabila ayah pulang ke rumah

dengan wajah masam atau muram, anak-anaknya dapat isyarat ayah mereka tidak suka

diganggu. Pembelajaran berlaku melalui pelaziman tingkah laku. Contohnya, bila guru

138 OUM


masuk ke bilik darjah, semua murid akan berdiri dan memberi ucapan, “Selamat

sejahtera, cikgu!”. Dalam hal ini, murid-murid telah dilazimkan dengan tingkah laku

tersebut.

(b) Pembelajaran Gerak Balas

Proses peneguhan penting untuk memperkuatkan pertalian antara rangsangan dengan

gerak balas. Peneguhan mesti diberi secara konsisten dan tekal supaya gerak balas

yang positif dapat dikekalkan. Contohnya, Ali menunjukkan kerja sekolah yang dia dapat

80%. Ibunya memberi pujian, “Bagus, Ali pandai !”. Ali akan mengulang tingkah laku itu

lagi (membuat kerja sekolah dengan baik) untuk mendapat pujian daripada ibunya.

(c) Pembelajaran Rangkaian Motor

Pembelajaran rangkaian motor digunakan dalam pembelajaran kemahiran seperti

permainan, muzik, elektronik, mekanikal dan lain-lain. Rangkaian merupakan satu siri

tingkah laku yang berkaitan untuk melengkapi tugasan yang dijalankan.

(d) Pembelajaran Pertalian Bahasa

Untuk menyatakan sesuatu prinsip, pelajar memerlukan kemahiran bahasa untuk

mengaitkan fakta, data dan konsep. Pertalian bahasa merupakan satu rangkaian

berbahasa. Ia memerlukan kemahiran berbahasa yang telah dipelajari dahulu.

(e) Pembelajaran Diskriminasi

Belajar membezakan benda-benda yang dipelajari mengikut ciri-ciri tertentu, untuk

memudahkan proses mengkategori dan menyimpannya dalam ingatan. Pada masa yang

sama, pelajar dapat membezakan rangsangan atau maklumat penting berbanding

maklumat tidak penting dan memberi gerak balas berlainan untuk rangsangan yang

berlainan. Pembelajaran diskriminasi adalah sangat penting dalam proses pembelajaran.

Pelajar dapat menapis maklumat penting daripada maklumat tidak penting dan ini

memudahkan proses pengkodan maklumat untuk disimpan dalam ingatan jangka

panjang.

(f) Pembelajaran Konsep

Pembentukan konsep bermula dengan pertalian berbahasa dan diskriminasi, iaitu

mengenali ciri-ciri sesuatu konsep secara tepat. Pelajar dapat membentuk konsep

yang baik setelah membuat persepsi dan pengamatan terhadap objek, orang dan

peristiwa. Pelajar perlu didedahkan dengan banyak contoh-contoh yang jelas supaya

dia dapat membentuk konsep yang betul dan tepat.

(g) Pembelajaran Hukum

Pembelajaran ini melibatkan gabungan dua atau lebih konsep yang berkaitan dalam

sesuatu urutan atau rangkaian. Pembelajaran ini melibatkan penggunaan rumus, prinsip

dan generalisasi.

(h) Pembelajaran Penyelesaian Masalah

Pembelajaran ini melibatkan penggunaan prinsip, rumus, generalisasi, konsep dan

hukum untuk menyelesaikan masalah dalam sesuatu situasi baru. Terdapat beberapa

langkah dalam penyelesaian masalah, iaitu mengenal masalah, mencari maklumat,

membuat hipotesis, membuat pilihan, membuat rumusan.

Gagne (1974, 1977) dan Gagne dan Briggs (1979) telah mengemukakan satu model

pembelajaran langsung yang berasaskan model teori pemprosesan maklumat, di mana lapan

fasa pengajaran disesuaikan dengan lapan fasa pembelajaran (Slavin,1997). Fasa-fasa

pembelajaran dan pengajaran tersebut ditunjukkan dalam Rajah 6.8.

OUM 139


Rajah 6.8: Fasa pembelajaran dan pengajaran Gagne

Penggunaan Prinsip Pembelajaran dan Pengajaran Gagne

Prinsip pembelajaran dan pengajaran Gagne boleh digunakan dalam pengajaran

dengan memberikan perhatian kepada dua perkara berikut:

• Teori pembelajaran Gagne menekankan sistem pembelajaran harus bermula daripada

yang mudah (peringkat asas) kepada yang rumit. Sebelum guru mengajar sesuatu

kemahiran yang lebih tinggi, guru mesti memastikan pelajar telah menguasai kemahiran

asas yang perlu untuk pelajaran baru.

• Supaya pembelajaran menjadi berkesan, Gagne mencadangkan agar guru merancang

pengajaran yang meliputi langkah-langkah yang dicadangkannya, iaitu meliputi 8 fasa

pengajaran yang berinteraksi dengan 8 fasa pembelajaran.

140 OUM


6.3.4 Teori Pembelajaran Ausubel

David Ausubel (1963, 1977) mengemukakan teori pembelajaran yang mengatakan manusia

memperoleh ilmu kebanyakannya dalam bentuk pembelajaran resepsi dan bukan daripada

pembelajaran penemuan atau dikenali sebagai Model Pembelajaran Ekspositori. Ausubel

juga mengemukakan pembelajaran lisan bermakna (meaningful verbal learning), termasuk

pentingnya maklumat lisan, idea dan hubungan antara idea yang dikenali sebagai Konsep

Penyusunan Awal. Bagaimanapun, hafalan (rote memorization) tidak dianggap sebagai

pembelajaran bermakna.

(a) Model Pembelajaran Ekspositori

Model pembelajaran ekspositori yang dikemukakan oleh Ausubel menekankan

penerangan bahan pembelajaran oleh guru dalam bentuk fakta yang tersusun dan

dijelaskan menurut urutan serta fakta yang lengkap. Ausubel menegaskan pembelajaran

sepatutnya berkembang dalam bentuk deduktif daripada am kepada spesifik atau

daripada prinsip kepada contoh (Woolfolk, 1998).

(b) Penyusunan Awal

Penyusunan awal (advance organizer) telah diperkenalkan oleh Ausubel untuk

menyesuaikan skema pelajar dengan bahan pembelajaran, supaya pembelajaran optimal

berlaku. Salah satu strategi untuk memastikan wujudnya kesesuaian tersebut ialah

memulakan pembelajaran berpandukan kepada “penyusunan awal”. Ia merupakan

struktur yang menerangkan hubungan antara konsep-konsep yang hendak disampaikan

pada hari tersebut.

Fungsi penyusunan awal ialah untuk menjelaskan kepada guru dan pelajar tentang

perkara-perkara yang perlu difahami bagi sesuatu tajuk pelajaran. Penyusunan awal

juga boleh menghubungkan konsep baru dengan konsep yang telah dipelajari. Jadi

terdapat tiga tujuan penggunaan penyusunan awal, iaitu memberi gambaran tentang

apa yang penting dalam pelajaran, menjelaskan hubungan antara konsep yang akan

dihuraikan dan menggerakkan minda pelajar untuk mengingat semula konsep berkaitan

yang telah dipelajari.

Penggunaan Prinsip Pembelajaran dan Pengajaran Ausubel

Prinsip pembelajaran dan pengajaran Ausubel boleh digunakan dalam pengajaran dengan

memberikan perhatian kepada dua perkara berikut:

• Ausubel mencadangkan supaya guru menggunakan pembelajaran resepsi (penerimaan)

atau model pengajaran ekspositori kerana guru dapat menyampaikan maklumat yang

lengkap dalam susunan yang teratur seperti dalam kaedah kuliah.

Latihan 6.4

Jelaskan bagaimana anda mengajar satu tajuk pelajaran tertentu

dengan menggunakan prinsip pembelajaran dan pengajaran Gagne.

OUM 141


• Menggunakan penyusunan awal dalam pengajaran untuk menggalakkan pelajar

mengingat semula konsep yang telah dipelajari dan mengaitkannya dengan konsep

baru yang akan dipelajari serta mengingatkan mereka tentang perkara-perkara penting

dalam sesuatu tajuk pelajaran.

Latihan 6.5


dengan menggunakan prinsip pembelajaran dan pengajaran Ausubel.

6.3.5 Teori Pembelajaran Bruner

Jerome S. Bruner telah dilahirkan pada tahun 1915 dan merupakan seorang ahli psikologi

yang berpengaruh di Amerika Syarikat. Bruner telah mengemukakan perkembangan mental

manusia terbahagi kepada 3 tahap:

• Peringkat enaktif (0-2 tahun)

• Peringkat ikonik (2-4 tahun)

• Peringkat simbolik (5-7 tahun)

Rajah 4.9: Jerome S. Bruner

(a) Peringkat Enaktif

Pada peringkat ini (0-2 tahun), kanak-kanak akan bergerak ke arah sesuatu yang menarik

perhatiannya. Oleh itu, kanak-kanak banyak menggunakan anggotanya untuk

menyelesaikan masalah, kerana kanak-kanak pada masa ini masih belum pandai

berkomunikasi dengan baik menggunakan bahasa. Sesuatu objek itu akan dipegang

untuk memperoleh makna atau tafsiran bagi dirinya. Contohnya, kanak-kanak cuba

meletakkan sebatang kayu pada suatu sangga untuk melihat keseimbangannya.

(b) Peringkat Ikonik

Pada peringkat ini (2-4 tahun), kanak-kanak telah berupaya menggambarkan sesuatu

dalam fikirannya. Dia mampu menyimpan imej-imej tertentu. Kanak-kanak juga berupaya

142 OUM


menyebut objek yang tiada di hadapan matanya, iaitu telah terbentuk “imej mental”.

Contohnya, kanak-kanak tersebut boleh melukiskan kayu yang seimbang di atas

sangganya, walaupun objek tersebut tiada di hadapan matanya.

(c) Peringkat Simbolik

Pada peringkat ini (4-7 tahun) kanak-kanak telah boleh menggunakan simbol, seperti

perkataan dan bahasa untuk menghuraikan pengalamannya, iaitu bermulanya

penaakulan simbolik. Contohnya, kanak-kanak boleh menerangkan bagaimana kayu

yang diletakkan di atas sangga menjadi seimbang.

Adakah tahap perkembangan Bruner sama atau berlainan dari

peringkat perkembangan Piaget? Apakah persamaan dan

perbezaannya?

Pembelajaran Penemuan Bruner

Bruner telah mengemukakan pembelajaran penemuan. Dalam pembelajaran ini, pelajar

diperkenalkan dengan satu fenomena. Contohnya, mengapa air terkumpul pada bahagian

luar gelas yang mengandungi ais di dalamnya. Selepas fenomena ini diperkenalkan, pelajar

dikehendaki menyiasat bagaimana fenomena ini boleh terjadi.

Pelajar akan menyiasat daripada beberapa sumber maklumat, seperti buku-buku di

perpustakaan, perbincangan dengan kawan, perbincangan dengan guru, membuat

pemerhatian atau membuat uji kaji sendiri. Setelah jawapan diperoleh, jawapan tersebut

dibincangkan bersama guru dan pelajar lain di dalam kelas.

Latihan 6.6


dengan menggunakan teori pembelajaran Bruner.

6.3.6 Teori Pembelajaran Konstruktivisme

Menurut Borich dan Tombari (1997), dalam bukunya Educational Psychology. A Contemporary

Approach (ms. 177), pendekatan pembelajaran konstruktivisme (constructivism) ialah

“Constructivism is an approach to learning in which learners are provided the

opportunity to construct their own sense of what is being learned by building

internal connections or relationships among the ideas and facts being taught.”

Dalam definisi ini, mereka menjelaskan bahawa konstruktivisme adalah pendekatan

pembelajaran yang menyediakan peluang kepada pelajar untuk membina kefahaman

terhadap perkara yang dipelajari dengan mewujudkan jaringan atau hubungan (dalam

minda) antara idea dan fakta yang sedang dipelajari. Oleh itu, konstuktivisme juga

dikenali sebagai fahaman “binaan”.

OUM 143


Seterusnya, menurut Woolfolk (1998), dalam bukunya Educational Psychology,

“Constructivist perspectives – View that emphasizes the active role of the learner in

building understanding and making sense of information.” Dari kenyataan-kenyataan

ini jelaslah bahawa mengikut teori pembelajaran konsruktivisme, pelajar perlu

memainkan peranan aktif dalam memahami dan memberi makna kepada maklumat atau

pengetahuan yang dipelajari.

Sejarah Pendekatan Konstruktivisme

Konstruktivisme bukanlah satu konsep baru. Ia berasal daripada bidang falsafah dan telah

digunakan dalam bidang sosiologi dan antropologi dan juga dalam bidang psikologi kognitif

dan pendidikan. Pada tahun 1710, ahli falsafah konstruktivis yang pertama, iaitu Giambatista

Vico, mengatakan … “one only knows something if one can explain it” (Yager, 1999).

Immanuel Kant menyokong pendapat ini dan mengatakan bahawa manusia bukanlah penerima

maklumat yang pasif. Misalnya, pelajar menerima maklumat dengan aktif, menghubungkannya

dengan maklumat terdahulu yang telah diasimilasinya, dan menjadikan maklumat itu miliknya

dengan membina kefahaman atau membuat interpretasi ke atas maklumat tersebut (Cheek,

1992). Seterusnya, perspektif konstruktivisme ini terhasil daripada kajian Piaget, Vygotsky,

ahli psikologi gestalt, Bartlett, Bruner, Von Glaserfeld, Anderson, Dewey, Papert dan Confrey.

Pembelajaran bermakna (meaningful learning), mengikut John Dewey (1966), melibatkan

“belajar dengan membuat” (learning by doing), yang kemudiannya dapat membantu pelajar

berfikir dan membentuk kefahaman tentang masalah yang cuba dihuraikan. Dewey

mempelopori gerakan “progresivisme” dalam pendidikan. Dalam keadaan yang sama, kita

menyaksikan Jean Piaget (1951) lebih awal mengutarakan tentang perkembangan kognitif

dalam karya terjemahan, “Play, Dreams and Imitation in Childhood” dan Vygotsky (1978)

dalam “Mind in Society” yang dikaitkan dengan perspektif konstruktivisme dalam

perkembangan minda kanak-kanak.

Sejak satu setengah dekad yang lampau, di Amerika Syarikat pengajaran dan buku teks

telah diolah agar lebih menjurus kepada penggalakan proses berfikir, menyelesaikan masalah

dan membina keupayaan untuk belajar. Inilah gerakan konstruktivisme yang sudah

dilaksanakan di Amerika Syarikat, yang juga mengambil kira pemikiran Dewey dan Bruner.

Dalam konteks tempatan, kita menyaksikan gerakan ini sudah bermula dalam pembelajaran

sains dan matematik yang cuba menyemarakkan perspektif konstruktivisme.

Pembelajaran dan Pengajaran Konstruktivisme

Pembelajaran dan pengajaran menggunakan pendekatan konstruktivisme boleh dilaksana

dengan memberikan perhatian kepada perkara-perkara berikut:

• Memberi peluang kepada pelajar mengemukakan pandangan tentang sesuatu konsep.

• Memberi peluang kepada pelajar berkongsi persepsi antara satu sama lain.

• Menggalakkan pelajar menghormati pandangan alternatif rakan mereka.

• Menghormati semua pandangan pelajar dan tidak memandang rendah terhadap

pandangan mereka.

• Melaksanakan pengajaran berpusatkan pelajar.

144 OUM


• Menyediakan aktiviti-akativiti berbentuk “hands on” dan “minds on”.

• Mementingkan kemahiran saintifik dan kemahiran berfikir di kalangan pelajar.

• Menggalakkan pelajar merenung kembali proses pembelajaran yang dilaluinya.

• Meminta pelajar menghubungkait idea asal dengan idea yang baru dibina.

• Menggalakkan pelajar mengemukakan hipotesis.

• Tidak menyampaikan maklumat secara terus kepada pelajar.

• Memberi peluang pelajar berinteraksi dengan guru dan peljar-pelajar lain.

• Memberi perhatian kepada keperluan, kebolehan dan minat pelajar.

• Menggalakkan pelajar bekerja dalam kumpulan.

(Ramlah & Mahani, 2002)

Kesimpulannya, terdapat pelbagai teori pengajaran-pembelajaran yang telah dikaji oleh ahli-

ahli psikologi dan teori-teori ini boleh digunakan oleh guru-guru dalam membantu proses

pengajaran-pembelajaran yang berkesan. Di samping itu, guru-guru perlulah memahami

pendekatan-pendekatan yang boleh digunakan berdasarkan teori-teori pengajaran-

pembelajaran yang ada.

Latihan 6.7

Dalam pendekatan pengajaran konstruktivisme, guru perlu

menggalakkan pelajar supaya aktif. Terangkan ciri-ciri guru yang

mengamalkan konstruktivisme.

Sila lawat laman web berikut untuk mengetahui dengan lebih lanjut

mengenai teori-teori pembelajaran:

www.funderstanding.com/about_learning.htm

http://tip.psychology.org/theories.html

Lakarkan sebuah peta minda untuk semua teori pembelajaran. Carikan

kelebihan dan kelemahan setiap teori.

OUM 145


6.4 PENDEKATAN PENGAJARAN-PEMBELAJARAN

Bahagian ini menjelaskan tiga pendekatan pengajaran-pembelajaran yang biasa digunakan

dalam bilik darjah. Pendekatan-pendekatan tersebut ialah:

Rajah 6.10: Pendekatan pengajaran-pembelajaran

6.4.1 Pengajaran Langsung

Pengajaran langsung (direct instruction) ialah pendekatan pengajaran yang

berorientasikan matlamat (goal-oriented) dan distrukturkan oleh guru (Slavin, 1997).

Ada masanya cara yang paling efektif dan efisien dalam menyampaikan maklumat,

konsep dan kemahiran ialah melalui cara langsung. Pendekatan ini sesuai sekiranya

setiap pelajar perlu menguasai maklumat dan kemahiran tertentu. Ia tidak sesuai

sekiranya pembelajaran memerlukan aktiviti penyiasatan dan penemuan. Langkah-

langkah dalam pengajaran langsung ialah seperti berikut:

• Guru memberitahu objektif pembelajaran dan orientasikan pelajar ke arah pembelajaran

dengan memberitahu apa yang akan mereka pelajari, nyatakan hasil pembelajaran yang

dikehendaki dan timbulkan minat mereka dengan menyatakan faedah pembelajaran

tersebut kepada pelajar.

• Guru meninjau prasyarat (preview prerequisites) yang diperlukan untuk memahami tajuk

yang hendak diajar. Guru perlu membuat ulang kaji sekiranya konsep dan kemahiran

asas prasyarat belum dikuasai pelajar.

• Guru membentangkan bahan baru, yang merupakan pengajaran sebenar di mana guru

mengajar, membentang maklumat, memberi contoh, membuat demonstrasi dan

sebagainya.

• Guru melaksana penyoalan penyiasatan (learning probes), iaitu menyoal pelajar untuk

mendapat maklum balas tentang tahap kefahaman, dan membetulkan kesalahfahaman

konsep (misconceptions), jika ada.

Anda perlu mengajar sebuah kelas darjah lima mengenai proses

fotosintesis di mana pokok menggunakan klorofil untuk membuat

makanannya. Bagaimanakah akan anda mengajar topik ini? Apakah

pelan pengajaran anda?

146 OUM


• Guru memberi peluang kepada pelajar mempraktis sendiri kemahiran dan konsep yang

baru diperoleh. Guru perlu membantu pelajar, sekiranya mereka menghadapi masalah.

• Guru meninjau perlakuan pelajar dalam praktis kemahiran baru dengan memberi latihan

atau kuiz. Guru memberi maklum balas dan jawapan yang betul serta mengajar semula

konsep dan kemahiran jika perlu.

• Guru memberi peluang pelajar praktis konsep dan kemahiran baru dengan memberi

latihan di rumah atau latihan tambahan.

(Slavin, 1997;ms 23)

Latihan 6.7

Dalam pendekatan pengajaran langsung, guru merancang dan

berperanan penting dalam pengajaran. Berikan beberapa kebaikan dan

kelemahan pendekatan pengajaran ini.

6.4.2 Pembelajaran Koperatif

Vygotsky (1896-1943) menjelaskan pembelajaran koperatif sebagai “… group learning

activity organized on the socially structured exchange of information between learners

in group and in which each learner is held accountable for his or her own learning and

is motivated to increase the learning of others.”

Koperatif bererti bekerja bersama untuk mencapai matlamat bersama. Pembelajaran

koperatif pula ialah penggunaan kumpulan-kumpulan kecil dalam pengajaran supaya

pelajar bekerja bersama-sama bagi memaksimumkan pembelajaran sendiri dan juga

rakan-rakan lain.

Dalam kumpulan pembelajaran koperatif, pelajar diberikan dua tanggung jawab, iaitu

mempelajari bahan yang diberikan dan memastikan ahli-ahli kumpulan juga mempelajari

bahan tersebut. Oleh yang demikian, seseorang pelajar itu berusaha mencapai faedah

bagi dirinya dan juga ahli kumpulannya. Persepsi pelajar dalam pembelajaran koperatif

ialah mereka hanya akan dapat mencapai matlamat pembelajarannya, sekiranya ahli-

ahli kumpulan belajar bersama. Mereka berbincang dan saling membantu antara satu

sama lain untuk memahami dan saling menggalak supaya bekerja bersungguh-

sungguh.

OUM 147


Rajah 6.11: Pembelajaran Kooperatif: Pelajar dibahagikan

dalam kumpulan kecil untuk mencapai sesuatu objektif

Sumber: www.edb.utexas.edu/mmresearch/Students96/Doolittle

Aktiviti pembelajaran berlaku dalam kumpulan heterogenus, iaitu tidak sama dari segi kebolehan,

minat, bangsa dan agama (Slavin, 1991). Pembelajaran koperatif biasanya berlaku dalam

kumpulan di mana terdapat pelajar cerdas dan lambat. Dalam aktiviti pembelajaran, pelajar

cerdas dikehendaki membantu pelajar lambat secara bersungguh-sungguh, kerana markah

yang diperoleh oleh setiap individu dalam kumpulan akan menjadi markah kumpulan.

Semangat bekerjasama menjadi semakin tinggi apabila kumpulan ini dikehendaki bertanding

dengan kumpulan lain. Kaedah pembelajaran ini menggunakan idea “scaffolding” dalam teori

perkembangan kognitif Vygotsky, di mana pelajar yang cerdas akan membimbing pelajar

lambat dalam zon perkembangan proksimal.

Dalam pembelajaran kooperatif, pelajar dibahagi-bahagikan kepada kumpulan kecil, di mana

setiap kumpulan ditetapkan objektif pencapaiannya. Pembelajaran distrukturkan di mana objektif

kumpulan hanya boleh tercapai jika semua ahli kumpulan dapat menyempurnakan tugas yang

telah diarahkan guru. Gred akhir pelajar diperoleh dengan mengambil kira skor individu-individu

dalam kumpulan. Unsur-unsur kumpulan pembelajaran koperatif adalah seperti berikut:

• Interaksi bersemuka (face-to- face interaction).

• Saling pergantungan positif.

• Bertanggungjawab kepada pembelajaran sendiri.

• Kemahiran koloboratif perlu supaya ahli-ahli kumpulan dapat berfungsi dengan baik.

• Memastikan setiap ahli memahami proses kumpulan dan mempelajari dinamika

kumpulan.

(Woolfolk, 1998; 349)

148 OUM


6.4.3 Pengajaran Masteri

Pengajaran masteri adalah pendekatan pengajaran yang berasaskan andaian bahawa pelajar

boleh menguasai objektif pembelajaran yang ditetapkan, sekiranya mereka diajar jelas dalam

masa yang mencukupi (Bloom et al. dalam Woolfolk, 1998: 334). Pendekatan pengajaran

yang mempunyai ciri-ciri masteri telah lama dilaksanakan, yang boleh dikesan pada zaman

Comenius, Pestalozzi dan Herbert (Bloom 1974). Bagaimanapun, penggunaannya pada

zaman moden ini banyak terhasil dari kajian dan penulisan Bloom.

Aplikasi pengajaran masteri adalah berasaskan model pembelajaran yang dikemukakan oleh

Benjamin Bloom (1968) dan diubahsuai oleh Block. Pendekatan pengajaran masteri, pada

asalnya adalah berasaskan pengajaran berpusat pelajar dan berlaku dalam kumpulan.

Bagaimanapun, terdapat juga strategi pengajaran masteri yang berbentuk individu atau pelajar

belajar sendiri.

Untuk menggunakan pendekatan masteri, guru mesti memecahkan sesuatu unit pembelajaran

kepada tajuk-tajuk kecil. Setiap tajuk kecil ini mengandungi beberapa objektif khusus.

“Masteri” bermaksud mencapai kemahiran seperti dalam objektif pembelajaran dengan

memperoleh skor 80% ke atas dalam ujian. Guru perlu memberitahu pelajar mengenai objektif-

objektif dan kriteria untuk mencapai objektif-objektif tersebut. Pelajar yang tidak mencapai

tahap minimum dalam ujian atau pelajar yang dapat mencapai skor minimum, tetapi masih

tidak puas hati dengan pencapaian, mereka boleh mengulang semula tajuk kecil tersebut,

sebelum beralih kepada tajuk kecil yang lain.

Dalam pengajaran masteri, peranan guru adalah menyediakan bimbingan atau pelajaran

tambahan kepada pelajar yang belum menguasai sesuatu tajuk kecil. Terdapat beberapa

cara untuk melaksanakannya. Guru boleh mengaturkan supaya pelajar mendapat bantuan

daripada rakan sebaya sesama kelas atau berlainan kelas, atau ahli-ahli lain dalam kumpulan

pembelajaran kooperatif.

Sekiranya tidak terdapat masa atau tenaga (guru atau pelajar), guru boleh mengadaptasi

pengajaran masteri ini dalam bilik darjah biasa, iaitu guru memulakan pelajaran dengan

menegaskan objektif yang perlu dicapai. Selepas pembelajaran, guru memberi ujian untuk

menguji kefahaman pelajar mengenai tajuk kecil tertentu. Pelajar yang telah mencapai tahap

masteri yang ditetapkan, boleh diberi aktiviti pengayaan, seperti memberi tugasan simulasi

komputer, projek kajian atau menyelesaikan masalah kreatif.

Latihan 6.8

Dalam pembelajaran koperatif, pelajar dikehendaki bekerjasama dalam

kumpulan heterogenus. Terangkan unsur-unsur dalam pembelajaran

koperatif.

OUM 149


RUMUSAN

Bab ini telah menghuraikan beberapa teori pembelajaran dan penggunaan teori-teori ini dalam

pengajaran-pembelajaran di bilik darjah. Teori-teori pembelajaran yang dibincangkan

termasuklah teori pelaziman klasik Pavlov dan Watson, teori pembelajaran Thorndike, teori

pelaziman operan Skinner, teori pembelajaran sosial Bandura, teori pembelajaran kognitif,

teori pembelajaran Gagne, teori pembelajaran Ausubel, teori pembelajaran Bruner dan teori

pembelajaran konstruktivisme. Penggunaan teori-teori ini dalam pengajaran-pembelajaran

dibincangkan melalui pendekatan pengajaran-pembelajaran langsung, koperatif dan masteri.

Terdapat beberapa pendekatan lain yang tidak dibincangkan dalam bab ini.

GLOSARI

Diskriminasi – Dalam psikologi istilah ini merupakan tidak balas individu

terhadap sesuatu rangangan yang tertentu sahaja dan tidak

pada rangsangan yang lain.

Prinsip premack – Prinsiup ini mengaitkan aktiviti yang kurang diminati dengan

aktiviti yang lebih diminati untuk mengukuhkan tingkahlaku

terhadap aktiviti yang kurang diminati.

Teori pembelajaran sosial – Teori ini menyatakan bahawa faktor faktor sosial, kognitif dan

tingkah laku memainkan peranan penting dalam

pembelajaran.

UJIAN 1

Huraikan beserta contoh contoh tertentu langkah langkah dalam proses peniruan.

UJIAN 2

Terangkan pendapat ahli psikologi kognitif tentang pembelajaran.

Documents

Teori Pembelajaran