Tesev raporu: Milletin Bölünmez Bütünlüğü

8/14/2019 Tesev raporu: Milletin Blnmez Btnl

1/316

MLLETN BLNMEZ BTNL

DEMOKRATKLEME SRECNDE

PARALAYAN MLLYETLK(LER)

YAYINLARI


2/316

MLLETN BLNMEZ BTNL


PARALAYAN MLLYETLK(LER)TESEV Yaynlar

ISBN: 978-975-8112-88-3

Yayma HazrlayanDerya Demirler, Frat Bozal

Kitap TasarmRauf Ksemen, Myra

Kapak TasarmBora Tekoul

Basma HazrlayanMYRA

Basmevi:Sena Ofset

0212 613 38 46

Bu kitabn haklar sakldr. Kitabn hibir blm Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakfnn(TESEV) izni olmadan, hibir elektronik ve mekanik formatta ve arala

(fotokopi, kayt, bilgi depolama vd.) oaltlamaz.

Copyright Haziran 2007

1. Bask, 2000 adet

TESEVBankalar Cad. No: 2 Kat: 3

Minerva Han, Karaky 34425 stanbulTel: +90-212-292 89 03 PBX

Faks: +90-212-292 90 [email protected]

Bu kitapta yer alan grler yazarlara aittir ve bir kurum olarak TESEVin grleriyle bire birrtmeyebilir.

Bu kitabn yaymlanmas ve tantlmasndaki katklarndan tr Ak Toplum Enstits Trkiyeye, Heinrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilciliine ve TESEV Yksek Danma

Kuruluna teekkr bor biliriz.


3/316

DEMOKRATKLEME PROGRAMI

ALGILAR VE ZHN YET YAPILARI:MLLYETLK EKSEN

MLLETN BLNMEZ BTNL


PARALAYAN MLLYETLK(LER)

FERHAT KENTEL MELTEM AHISKA FIRAT GENHaziran 2007


4/316


5/316

Hrant Dinkin ansna...

i


6/316

ii


7/316

Niye Alglar ve Zihniyet Yaplar?, 2

Alglar ve Zihniyet Yaplar Milliyetilik Ekseni, 3

Summary, 5

GR, 9

1. Aratrmann Konusu ve Amac, 92. Kuramsal ereve, 11 3. Yntem, 12 4. Modern Bir Strateji Olarak Milliyetilik, 16

I. MODERN ULUS, POSTMODERN KRESELE KARI, 211. Sert ve Yumuak Kreselleme Karsnda Bir Dil Olarak Milliyetilik, 23 2. Byk Birader Trkiye, 26

II. TRK OLMANIN BNBR EKL, 371. Trk Olmann En Sradan Hali, 37 2. Modern Sekler-ulusal Strateji; Sekinlik ve Yalnzlk, 40 3. Rasyonel Milliyetilik; retim ve Kalknma, 41 4. Saf Trklk, 43 5. Bykken Kk Olmu Toplum: Utan, 45 6. Potansiyel ve Gurur, 50 7. Greli Kimlikler, 54 8. Ortalamann Tahakkm: e Geen Mslmanlk ve Trklk, 55 9. Konuan Farkllklar ve Yeni Bir Strateji: e Geen Etnik / Dinsel Kkenler, 57 10. Dile Gelen Farkllklara Kar Tepkisel Milliyetilik, 64

III. DRENEN ve UYUM SALAYAN ESK BR STRATEJ OLARAK DN, 70 1. Ulusal Birlik Arac Olarak Din, 72 2. Ulusalln inde Eriyen Sekler slam, 743. Geleneksel/radikal Dine(den) Duyulan Tepki (Korku) ve Trkln ne kmas, 78 4. Dinimizi ve Trklmz Blen Bir Yabanclk: Misyonerlik, 82 5. Demekten Korkulan Alevilik, 84 6. Yeniden Yorumlanan Din ve Uyum, 86 7. Gerilim ve Ait Olma Yollar, 90

indekiler


8/316

IV. KRT MESELES ve K STRATEJ: TRK VE KRT MLLYETL, 1. Bir ze Sahip teki Olarak Krtler, 94 2. Krtleri Anlamak, 103

Yasinin Hikyesi: Ortalamann Gc ya daBir Arya Kamama Hikyesi, 111

3. Batda Krt Olmak, 114 4. Dardan Baknca Krtler ve PKK, 119 5. eriden Baknca Krtler ya da PKK ve Devlet Arasnda Skmak, 122 6. Diyarbakrda Krt Olmak, 125

Diyarbakrda tanmlayc bir strateji, 126 Stratejiyi besleyen pratikler, 127 Stratejinin kuatt pratikler, 129

7. Diyarbakrda Trk Olmak, 130 8. Cemaat ve Bireysellik Arasnda Kalmak, 132

V. BUGN N YENDEN YAZILAN TARH, 135 1. Nostalji ve rnek Gemi, 138 2. Tarihteki Aclar ve Ermenilik, 142 3. Yeniden Yazlan Karde Kavgalar, 147 4. Huzur in Gemii Unutmak, 152

Btn bu meseleler neden imdi ortaya karlyor?, 154

VI. KMLKLER ve CEMAATLEME, 1571. Kimlik alt: En Sradan Halden Cemaatlemeye, 157

Cemaat ve karlar, 161 2. Bir Strateji Olarak Dil: Gven ve Anlama Platformu, 163 3. ok Ynl Deiim: Kaybolan Kltr, Kazanlan Kimlik, 166 4. zlen Cemaatler, 168 5. Sorunsuz, Makbul Kken ve Tehlikeli Kimlik, 171 6. Ulus Altnda Milletler, Milliyetilikler, 172 7. Yakn ve Uzak Kimlikler, 175 8. Kimliklere Balanma, Radikalleme ve Tepkicilik, 177 9. Ara Yerler, Snrda Duranlar, 181

VII. PARALANAN TRKYE, 186 1. Biz Birlikte Yayoruz, 186 2. Sradan Hayatlarda Paralanma, 189 3. Belirsizlik, Mphemlik ve Gvensizlik, 194

Cemaatlerin korkusu, 1974. Sosyal Dzen, Sosyal Adalet l, 199 5. Trkiye zerine Oynanan Byk Oyunlar, 206 6. Komplonun Tahriki hanet, 213

iv


9/316

7. erideki Paralayanlar: Okumular M, Cahiller Mi?, 217 Sona gelmeden nce ara, 219

8. Paralanmann D ya da ncesine Dn, 220

VIII. BR ALT STRATEJ OLARAK KENTLER: BRLK YAHUT BLNME1. Byk ehir: Kaos ve Direni, 223 Byyen ya da deien kentler, 226

2. Kent: vnme, Bozulma, Dars, erisi ya da Bir Arada Yaama ve Blnme, 227 vnme ve gven, 228 Bozulma, gvensizlik, korku, 231

3. Dars: teki Kentler, 237 Dardan gelen tehlike, 240

4. Bir Arada Yaayamama ve Blnme, 242 5. Yeniden Bir Arada Yaama ve Btnleme Arzusu, 249IX. KARMAIKLIKLA BAETMENN KESTRME YOLU: DDET, 2531. Popler Kltr; Varolan Tketmek, 255

Adam yerine konmak iin ila: Kurtlar Vadisi, 258 2. Erkeklik Onuru - Ulusal Onur, 262 3. iddete Giden Yolda Semboller ya da Basitletirme, 268

Sembollerin tketimi, 270 4. reten Sert Otorite ya da Kurtarc, 273

Basitletiren zm: iddet, 276 5. Hrant Dinki ldren Kurtarc Sentez, 279

SONU, 287 1. Aranan Scak Yuva, 287 2. Bulunan Beton Binalar, 288 3. Adam Yerine Konmak, 289 4. Blnmenin Ad Olarak Milliyetilikler, 291 5. Kar Retorik; Milliyetiliklerden k?, 291 6. Anti-milliyetilii ya da Demokratik Entelekteli Sorunsallatrmak, 292KAYNAKA, 299

Yazarlar Hakknda, 303

v


10/316

vi


11/316


12/316

Deiimin rasyonellii ima eden tek ynl bir sre olduunu syleyen modernalg artk iyice eskimi durumda. Kresel dnyada entegrasyonun ille de Batyabenzemeyi deil, karlkl adaptasyonu ifade ettiini idrak etmeye baladk. Butespit bugn toplumlarn sahip olduu ayak balarnn ierden anlalmasnaynelik abalar daha da anlaml hale getiriyor.

Trkiye neredeyse yz yldr modernleen, sz konusu adaptasyonugerekletirerek evresine entegre olmaya alan bir lke. Nitekim bu sre iindeekonomik dzenden yargya, eitimden sosyal haklara byk deiimler yaand.Ancak din zgrlnn eksikliinden Krt meselesine, latent iddet yatknlndanfaydac siyasi analiz alkanlna uzanan farkl bir yelpaze, toplumun baz alanlarabak tarznn sanki hibir deiime uramazcasna kendini tekrarladn ortayakoymakta.

Dolaysyla nmzde kanamayacamz bir soru var: Acaba nasl oluyor dabtn bu adalama gayretine ve deiim dinamiine ramen, baz sorunlarmzzmemeyi becerebiliyor ve zlmemi sorunlarmzla birlikte yaamaya devamediyoruz? Sorunlarn zmsz kalmas balamnda devleti eletirmek hakl birperspektife dayansa da, salt devlet iradesi bu sreci aklamakta yeterli olabilir mi?Yoksa toplum bilinli olarak ya da zmnen devletin zmszlk iradesinin paras vedestekleyicisi olarak m ilev gryor?

Bu sorular TESEVde bir dizi almann tetikleyicisi oldu... Laiklik, dindarlk,milliyetilik, aile, devlet, hak gibi kavramlar etrafnda yrtlen bu almalardaTrkiye toplumunun zihniyet yaps, kendisini ve evresini alglama biimi, dayandreferanslar ve bu referanslarn ima ettii deer sistemi ortaya karlmaya alld.Zihniyet deiiminin nasl alt, ne tr krlmalar yaratt, bu krlmalarn rettiielikilerin nasl rasyonalize edildiini anlamak istedik...

Umarz ortaya kan tespit ve deerlendirmeler gnmz Trkiyesinin kaotikdeiim dinamiini tanmlama ve kavrama yolunda etkili bir referans oluturmaklakalmaz, daha kapsaml ve derinlemesine yeni almalarn yaplmas asndan datevik edici olur...

Etyen MahupyanDemokratikleme ProgramTESEV

Niye Alglar ve Zihniyet Yaplar?

2


13/316

3

Ferhat Kentel, Meltem Ahska ve Frat GeninMilletin blnmez btnl:Demokratikleme Srecinde Paralayan Milliyetilik(ler)almas TESEVin Alglar veZihniyet Yaplar dizisinin drdnc ve son kitab. Trkiyede demokratiklemeninnnde, karlan ve karlacak uyum yasalaryla, ya da ayak direyen brokrasininreformlar uygulamak durumunda braklmasyla halledilemeyecek kadar karmak,toplumsal olarak yaygn alg ve zihniyetlere dair engeller bulunduu fikrinden yola

karak biimlendirdiimiz bu proje bei, ayr ama ilikili, birbirinden renen vedrt balk altnda yrtlen almalardan oluuyor. Bu erevede daha nce AksuBora ve lknur stnnScak Aile Ortam: Demokratikleme Srecinde Kadn veErkekler,Suavi AydnnAmacmz Devletin Bekas: Demokratikleme Srecinde Devletve Yurttalar ve Ali Bayramolununadalk Hurafe Kaldrmaz: Demokratikleme Srecinde Dindar ve Laikler almalar Alglar ve Zihniyet Yaplar st bal altndasizlere ulamt.

Trkiye toplumunu bilindii ve aklayc olduu varsaylan basitletirilmi kalplarn

tesinde anlama abasn ifade eden bu dizinin son kitabnda Ferhat Kentel, MeltemAhska ve Frat Gen milliyetilik eksenine bakyor. Genelde soyut ve mesafeliakademik almalar ya da medyadaki milliyetilik/ulusalclk ykseliyor iddialareliinde tartlan bu karmak olguyu, yaayan insanlarn anlam evrenleri ve pratik-leri iinde kavramaya alan bu kitap, ayn zamanda da Trkiyenin demokratikle-mesi nndeki zihinsel engeller hakknda ok nemli ipular sunuyor. Gndelikhayatn dinamik bir sosyolojisini seferber eden yazarlar, yarglayc olmayan amaeletirel bir bak asndan gnmz Trkiyesinde milliyetiliin farkl tezahrlerini,eitlilii ve ilikisellii iinde gzler nne seriyor.

Gnmz Trkiyesinde kreselleme, hzl toplumsal dnmler ve gittikefarkllaan taleplerle kar karya kalnma hali, ayn zamanda derin bir paralanma,anlam kaymas ya da yitimi, yoksunlama ve gszleme hissiyatn da beraberindegetiriyor. Bu hissiyatla ba etmenin yollarndan biri olarak da, artk var olmayan (yada aslnda zaten ok da var olmam olan) bir eski hale, bir birlik ve btnlkmitolojisine dn talebi, tepkisel bir dille kurgulanyor. Daha nce bastrlm olaneitliliin giderek kendisini daha ok ifade ettii gnmzde (kartn da ezamanlolarak kuran) bu tepkisel dil de aslnda hem birlik yerine dlamay neriyor, hem

de bunu giderek eitlenen hallerde ifade ediyor. Yani bu birlik talebi, hem ortaktarihi hem de kolayc komplocu teorileri seferber etme anlamnda makro birdzeye ar yapsa da, esasen herkesin durduu yerden konutuu mikro yaam

Alglar ve Zihniyet Yaplar Milliyetilik Ekseni


14/316

alanlarnda gerekleiyor. Toplumsal iktidarlarn, kii ve gruplar aras ilikilerin,yoksunluk yerine ciddiye alnma talebinin, ama ayn zamanda iddet rglerininkurgulanp hayata getii bu mikro alanlara samimi bir anlama abasyla bakan bukitap milliyetilik zmlemelerine yeni bir kap amakla kalmyor, ayn zamanda dademokratik dnmn temellerinin nerelerde ina edebileceine dair ok nemliipular veriyor.

Volkan AytarDemokratikleme ProgramTESEV

4


15/316

5

This study examines Turkish nationalism as a nationalism that is reproduced whilebeing consumed, regenerating in a different form, while considering it as stratagemset forth as a nationalism that is in the process of transformation. Thereby, the studyargues that the strategy of modern secular nationalism endeavors to gain ground inthe face of globalization and to control its existing status.

Globalization provides individuals with a wider range of opportunities, while at thesame time, it gives rise to an acute sense of insecurity. As a result of this insecurity,nationalism as the ideology of the nation-state is reproduced with differentcontents by adopting the discourse of reunification on the level of identitypertaining to the terms of class and culture and through religious and ethnic classesand identities, even encompassing regional and urban identities reflecting varyingcontents.

After examining the manifestation of these different creations in terms of individuals,the study analyzes their relationship with religiosity. The path religiosities traversein daily life practices also sheds light on the practices of nationalism. Neither a realnor correct religion exists in the actual practices of religion, nor is a real orcorrect nationalism present within the actual practices of nationalism. A fortiori,how nationalism is exercised and the ways and methods individuals utilize gainmore importance.

The Kurdish problem an element that harbors insecurity plays a significant rolein the fact that nationalism rigorously steps in with the claim to recover the currentsituation. During the regeneration process of the Turkish nationalist strategy, whichhas strived to acquire a homogeneous character for many years, the concepts of usand them have been reproduced by means of the Kurdish issue.

Although a shared history is often mentioned in constructing the nationalistdiscourse, individuals build up different histories mainly through their personalexperiences and by communicating through the existing historiography.Consequently, history is formed in accordance with the current polarizations of the strategy of nationalism.

Presently, identities indicate a major concern for differences to freely exist, whileat the same time, and exactly for this reason, they enhance nationalistic discoursesas a reaction to the inclination toward bringing about disintegration. First of all,

Summary


16/316

individuals maintain their daily lives in an ordinary manner devoid of the element of identity, in an unconstructed way or a way constructed at minimum. In such acontext, identities and new communities transcend the mundane character of dailylife; and the construction of identity forestalls the ordinary course of things.

Regardless of their essential references, ethnic, religious, cultural, and politicalpatterns of the society correspond to a search for claiming a place in society or evenin the world. Multi-layered communities or communal structures that extend fromthe family to the national structure offer a sense of place or a home to individuals,who strive to give meaning to the world they live in through the communal cultureto which they belong.

However, the process of nationalism poses a striking likeness to the situation

in communities that cause destruction while building a home. We can say thatthe society strongly displays the wish to co-exist and remain non-segregated.However, on the contrary, the differences in the content and exposition of this co-existence brings along the sense of being segregated.

The obvious visibility of the unity and togetherness (birlik ve beraberlik) problemthroughout Turkey indicates a problem concerning unity and togetherness even atthe micro level. The potential for social conflict increases as interests, the problem of social justice or inequalities exist. Thus, nationalism becomes more utilizable.

The search for finding the reasons of disintegration in order to surmount the feelingof disintegration at least at the level of common consciousness is maintained outsideby employing the rhetoric of the conspiracy targeting Turkey. However, this rhetoricis reproduced in each sector of society according to the place of belonging, gender,socio-economic status, and ethnic, religious, cultural, or political identity.

According to the nationalist rhetoric that explains it all, everything is in place frommicro to macro, and from macro to micro levels, and as in the case of religion,everything acquires a meaning. Employing conspiracy theories that say interestsunderlie everything, this rhetoric speaks a masculine language, and it is harboredby the plot of war and hostility. This hostility plot that is formed at the macro levelforces the atmosphere of hostility to permeate into even the capillaries of society.

In a sense, the strategy of nationalism builds the nationalistic identity. Moreover,it divides and dismembers through a plot that creates not only external but alsointernal enemies. Created outside the boundaries of daily life, these mentally hostileplots force individuals to wander off their personal experiences, causing them to fightnot on their own territory but on an artificial ground created by others. For example,

this discourse, which is valid for the entire country, reflects on the urban level, andparadoxically, cities cleave from each other and break up in the name of unity andtogetherness.

6


17/316

The language of nationalism, which responds to the wish to be considered importantas opposed to correcting problems pertaining to social justice and discrimination,shows itself within the popular culture and shared socialities. The concepts of maledignity, national pride, heroism, and savior mentality become interwoven. Symbolsare put in use as tools for simplifying complexity. Furthermore, while symbolsproduce the effect of authority, the individuals take action in line with that authorityas well as its severity.

Augmented nationalisms respond to people whom modern nationalism has failedto hold together and the shared vision it failed to provide, causing solitary andhelpless people to create their own nationalisms. However, nationalisms that areformed as a result of fear also create sectors that feed on other fears engenderingfrom the same nationalisms.

In an environment where nationalism is experienced as an identity that explainseverything, nationalism turns, however, into a word that is unable to explainanything. This strategic concept, which has defined the plot that existed for the lasttwo centuries and which has rendered the current power-relationships invisible, isbecoming eviscerated.

Finally, the study argues that the discourse that is produced against nationalism,in fact, recreates the polarized language of nationalism. Therefore, the study

emphasizes that nationalisms appear as a series of discourses fostered by the fear of losing place/falling down and are expressed in passionate forms. In order to trulycomprehend, one needs to speak to the social realities behind them.

7


18/316

8


19/316

9

1. Aratrmann Konusu ve Amac

Modern 20. yzyl, irili ufakl uluslar adna; uluslarn karlar, gururlar, bamszlkryalar, birbirlerine duyduklar nefret adna verilen savalarla kukusuz dnyatarihinin en kanl yzyllarndan biri oldu. Gcn pervaszca kullanan englsnden, yok olmamak iin direnen en gszlerine kadar btn bu uluslar,

ulus olmaya abalayan etnik ya da etno-dinsel cemaatler, milliyetilik kurgusuetrafnda saflarn sklatrarak, kendi ilerindeki farkllklar yok ederek ve daha dafazla homojenlemeye alarak lmcl bir g yarnn aktrleri oldular. 20. yzyladeta, var olmak iin bavurulan, silah olarak kullanlan ve birbirlerinden ok farklversiyonlarda tezahr etse de, adna milliyetilik denen ideolojilerin sahnesi oldu.

Trkiye de bu modern g ve kar savandan bamsz kalmad. Yaadmztopraklarda da son yllarda giderek ykselen ve imdilik gene milliyetilikolarak adlandrlan bir dalga gzleniyor. Bu dalga, bir yandan Trkiyenin Krt ve

aznlk sorunlar tartmalar ierisinde, dier yandan Avrupa Birliine uyum vedemokratikleme ynnde atlan admlara tepki olarak, devlet kurumlarndan eitlitoplumsal kesimlere kadar eitli alanlarda gndeme geliyor. Kimi zaman kurumlar,en byk bayra asma konusunda birbirleriyle yaryor; kimi zaman eitli gruplar,Atatrke, bayraa, stiklal Marna sayglarn gstermek iin sokaa iniyorlar, ulusalbirlik ve btnle ynelik olduu varsaylan tehlikelere kar harekete geiyorlar.Mersinde bayrak krizine bal olarak bayraa sayg mitingleri, Trabzonda ya dabaka ehirlerde lin giriimleri, gazetelere, internet sayfalarna yansyan milliyeti

duygular ve daha pek ok tezahr ortaya kyor. Farkl tezahrler altnda kendinigsteren bu dalga ayn zamanda farkl sylemleri, kelimeleri, duygular da tayor.eitli kesimler, bazen ortak, bazense birbirlerinden olduka farkl sembolleri,sloganlar kullanyor.

Aslnda, geleneksel, sekler, yerel, evrensel gibi birbirlerinden farkl referanslarlabeslenen olduka karmak, olduka dzensiz bir durum sz konusu. Ancakbu karmaklk ve dzensizlik hali milliyetilik ideolojisi ad altnda oldukabasitletirilmi bir biimde tanmlanyor. Milliyetilik hem her yerde varolan hem de

hibir yerde elle tutulamayan; duruma gre ii doldurulan, daha sonra ii boaltlptekrar doldurulan, zaman iinde deien ieriiyle adeta her eyi anlatan ve tam dabu yzden hibir eyi anlatamayan bir kavram haline geliyor. yle ki, ulus-devletlerin

Giri


20/316

10

kurucu ideolojisi olarak milliyetilik kavram olarak hayatn srdrse de, deienzamanlarla birlikte ok daha baka gereklikleri saklar hale geliyor.

lgin ve trajik olan ise, en azndan ankete dayal olarak yaplan kantitatif

aratrmalara gre toplumun byk ounluunun milliyetilik dalgasnn etkisialtnda olduunun grlmesine ramen, toplumda atmac bir kltrn giderekyaygnlayor olmas. Neredeyse herkesin bir biimde milliyeti olmasna ramen,herkesin birbiriyle att bir kltr daha belirgin hale geliyor. Hatta, yle ki,atmac kltrle birlikte ulus olma duygusu zayfladka, milliyetilik ve ulusunsembolleri daha da gleniyor; her gn her yere daha byk bayraklar asmaknormalleiyor.

te bu aratrma milliyetilik ideolojisinin nasl ilediini anlamay hedefliyor.

Ancak hemen belirtmekte yarar var: Bizim anlamak iin derinleeceimiz milliyetilik,200 yllk modernleme hikyesi iinde devlet aktrnn ve modernlemeci sekinlerininisiyatifiyle arasallam ve ulus-devletin kuruluunda rol oynam milliyetilik yada tarih kitaplarna yansyan, tabular ve nyarglar reten milliyetilik anlay deil.te yandan, mahkeme basp, adliye binalarnn nnde yazarlar taciz eden, Ermenisorunu veya zorunlu g zerine yaplan toplantlar provoke eden sivil toplumrgtlerinin milliyetilii de deil. Benzer ekilde, Mehmet Ali Acadan, KartalDemiraa, Dantay basan Alparslan Arslana, bu memleketin gerek evlad HrantDinki ldren Ogn Samasta, Malatyada Protestanlar kesenlere; Susurluktanemdinliye uzanan etelerin ya da niversitelerde satrla renci kovalayanlarnarkasndaki odaklarn milliyetilii de deil. Ancak bu arka plandaki aktrlerininasnda nemli rol oynadklar sylemin gndelik hayatta tketildii haliyle veorada kurulduu haliyle milliyetilik bizim konumuz. nk sz konusu aktrlerinmilliyeti gibi davranmalarnda izledikleri yollar kiisel ve toplumsal olmaktan okdaha fazla rgt dinamiklerini ieren ve toplumsal dinamikleri aan, hatta istihbaratalann ilgilendiren polisiye bir alan. nantan ok, stratejik hesaplar, ksa veyauzun vadeli planlar, provokasyonlar, mafyalam ilikileri ilgilendiren bir alan vebu iin analizini stratejistlere, uluslararas ilikiler uzmanlarna, kriminologlara,siyasetilere, istihbaratlara, gvenlik glerine ve yargya brakmak gerekiyor.

Buna karlk, bu aratrmann kapsamna farkl toplumsal kesimlerin milliyetilikvastasyla neleri anlatmak istedikleri; onlar iin bu kelimenin ne ifade ettii; buideolojiyi nasl tadklar, bu ideolojiyle nasl tandklar; ideolojinin iinde nasl birgzergh izledikleri; bu ideolojiyle nasl evlendikleri gibi sorular giriyor.

Giderek atmac bir kltrn glendii toplumda, atmalar iinde bir taraf olarakkonumlanmak, sarl, tekini duymamay ve siyasal olarak zmszl daha

da beslemekte. Bu ksr dngden kmak ise, ancak ieriden konumakla, ieridenkonuup kar kmakla mmkn grnmekte. Bu da ancak ileri giderek boalan,ayn zamanda her eyi anlatt varsaylan ve kutuplaan soyutlamalarn mmkn


21/316

11

olduu kadar altna inmekle, orada insan pratikleri, okboyutluluu bulmaklammkn olacaktr.

Dolaysyla, bu aratrmada, Trkiyede genellikle ulusun kuruluuna elik eden

Kemalizm ve modernlik sylemi erevesinde anlalan ve aratrlan, bu haliyledonuk ve zamansz bir doktrine indirgenen milliyetilik kavramn bugnnkoullarnda hem zamansal hem de meknsal geliimi iinde sosyolojik bir bakasyla ele almay, baka bir ifadeyle, bu kavramn toplumsal kesimler dzeyindekianlamlarna inmeyi amalyoruz.

2. Kuramsal ereve

Bugn Trkiyede milliyetilik syleminin deien devlet-toplum ilikisi, kresel

ekonomi ve yeni istihdam ekilleri, sivil toplum sylemleri, yeniden kurulan deiiketnik, dinsel ve cinsiyetsel kimlikler ve bu alanda beliren atmalar ve kreselleenkltrel dinamikler erevesinde yeniden yaplann (hem zln-ypranmasnhem de yeniden anlamdrlma ekillerini) anlamak iin, gndelik hayatn pratiklerinebakmay hedefliyoruz. Pierre Bourdieu, Michel Foucault, Giorgio Agamben vezellikle Michel De Certeau gibi dnrlerin deiik ekillerde kavramsallatrdklargndelik hayat kavram aratrmamza nemli bir alm salyor. Bu dnrler biraratrma alan olarak gndelik hayatn deiik yanlarna dikkat ekiyorlar. Bourdieuiin gndelik hayat, znelliin nesnelliini anlamaya, yani meknsal-uzamsal-bedensel olarak ekillenen bir hayat biiminde, nesnel olarak ekillenen alannsnrlarn grmeye imkn veren bir kavram. Foucault ise gndelik hayat iindekiznelliklerin kuruluuna bakarken gndelik hayatn bizzat kendisinin denetlenmesi vez-denetiminde iktidar sylemlerinin reticiliine odaklanyor. ktidar sylemlerininkurduu ve kurulduu bir alan olarak gndelik hayata vurgu yapan Bourdieu veFoucaultdan farkl olarak, De Certeau gndelik hayat pratiklerinin sylemleri aan,ihlal eden ve zaman-uzam dntren pratiklerine bakarak gndelik hayatn birdier yanna, yani farkllklarn ve deiimlerin alan olarak gndelik hayata bakyor.

Agamben ise gnmz dnyasnda plak gndelik hayat ile politik hayat arasndakisnrlarn bulanklamasyla plak gndelik hayatn politik dzen iinde iktidarnhem kanlmaz nesnesi olduunu hem de yeni zneler ortaya kardn tartyor.

Bu dnrler nda, biz de gndelik hayatn incelenmesiyle hem snrlarn hemde snr ihlallerinin, hem iktidar pratiklerinin yerleikliinin hem de dnmnngrlebileceini iddia ediyoruz. Bu dorultuda, somut insanlarn pratikleriniaratrarak bir iktidar sylemi olarak milliyetiliin znel olarak nasl kullanld-anlamlandrldna bakmay, bu znellikler iinde bir yandan Bourdieunn terimiyle

ifte nesnellii grmeyi (milliyetiliin daha geni dzeyde ekillenme rntlerinive yaratt konumlar) hem de bu sylemin snr noktalarnda nasl dnmler,krlmalar, gerilimler yaandn bulmay hedefliyoruz.


22/316

Aratrmamzda, makro ve mikro dzeyler arasnda dinamik bir iliki olduundanhareketle, kendi iinde atmal iktidar sylemlerine elik eden genel stratejilerkarsnda, gndelik hayatta bireylerin bavurduklar taktikler, kullanmlar,yorumlar, anlamalar, yanl anlamalar, direniler, kiisel hikyeler gibieitli zgllkler milliyetilii anlamlandrmak iin kullanlacak aralar olacaktr.Dolaysyla, milliyetiliin merkez syleminin ima ettii ve seslendii halk,ortalama insan, vatanda gibi soyut ve homojenletirici nosyonlarn yerine,ilikisel bir dzlemde somut insanlarn oul deneyimlerini bilgi kayna halinegetirdiimizde, milliyetilik konusunda nemli kuramsal ve politik almlarn ortayakonabileceini dnyoruz.

3. Yntem

Yaplan aratrma her eyden nce kalitatif tekniklere dayanlarak yrtlm vederinlemesine grmeler esas alnmtr. Ancak bu grmeler grup tartmalar veyerinde gzlemlerle desteklenmitir.

Bu teknikler vastasyla, aratrmada Trkiyenin coraf veya farkl sosyoekonomikve kltrel kategoriler bakmndan milliyetilik haritasn karmaya deil;milliyetilii anlamlandrma erevelerinin, baka bir deyile zihin haritalarnnnasl olutuu, makro ve mikro dzeyler arasndaki ilikilerin, gidip gelmelerin naslkurulduu anlalmaya allmtr. Bu ynde, grlen kiilerle genel olarak farkl tarz izlenerek grme yapld. Bunlar yukardaki konular ele alan dorudansorular; hayat hikyesi anlatlar ve rnek olaylar (deprem, cumhuriyet /kurban bayramlar, o gnlerin ska konuulan popler TV programlar vb.) zerinedeerlendirmeler eklinde oldu ve enteraktif bir nitelikte gerekleti. Baka birdeyile, bireylerin anlatlarnn ve duygularnn nasl tezahr ettiinin bakld farklalanlar (makrodan mikroya) u ekilde rneklendirilebilir:

- Devlet, ulus algs, adapte olunan sylemler (devlet, okul, askerlik, medya vb);- Trk (veya Krt vb.) olmak; Kemalizm, adalk, rk, din;

- Kurumlar; ordu, askerlik, siyasal partiler;- Uluslararas ve ulusal ilikisi; AB, ABD, srail, Arap lkeleri;- tekilik, kardelik alglamalar ve kurgular;- Ekonomik alglamalar;- hayat; alt-st ilikileri;- Medya izleme;- Kltrel kodlar, rf, adet ve geleneklerle ba;- Futbol, taraftarlk;- Ev hayat; ev ileri, eler aras, ebeveyn-ocuk ilikileri;- Kadn-erkek ilikileri, toplumsal cinsiyet, cinsellik, ecinsellik, beden;

12


23/316

Yukarda sralanan alanlar milliyetilikle ilgili her alan kapsayc deil, daha ok yolgsterici rnek dnme ve soruturma eksenleri olmutur. Esas olarak, grmeyaplan kiilerin buradaki eksenler veya daha baka eksenler etrafnda ok sradanolan hayatlarn kelimelere dkme tarz ya da gereklik ve kelimeler arasndakibalar deifre edilmeye allmtr. Bu nedenle, gndelik deneyimler ve rneklernem tam ve gerektiinde grlen kiilerin sahip olduklar zelliklere (hayathikyelerine, tecrbelerine vb) bal olarak sorulan sorular ve konuma konularfarkllamtr.

Mmkn olduu kadar temel eksenleri kuatabilmek iin nceden rnek kiilertespit edilmesine ve bunlara bir profil atfedilmesine ramen, grmelerde kiilereilikin gzetilen ilk ve esas kstas, gndelik hayattaki temel farkllamalar oldu. Buerevede setiimiz blgelerde yaptmz kiisel grmeler ve zaman zaman gruptartmalarnda yanstmaya altmz farkllklar, bu farkllklar iindeki ilikiselrntleri-temalar yakalamaya da imkn verdi. Bu kalitatif yntemler mmknolduunca kiisellikleri, znellikleri, duygular, deneyim ve pratikleri anlamamzsalad.

Aratrmamzn hedefleri ve kuramsal erevesi aratrmann saha planlamasnada k tuttu. Aratrmann yrtld blgelerin ve kiilerin seiminde byklekli deiim ve atmalarn sonularnn izlenebilir olmasna dikkat ettik:Kresel ekonominin etkileri (enformel ekonomi/ok uluslu irketler), gler (lke

ii gler-kresel gler), devletin totaliter yznn daha ak olarak grndyerler, sivil toplum hareketlerinin younluk kazand yerler, etnik ve dinselatmalarn younlat blgeler, cinsiyet ve cinsellie ilikin atmalarn vekrlmalarn yaand alanlar gibi. Bu amaca bal olarak, kabaca temel eksendernek kiilerle grmeler yapld. Grmecilerimizi seerken, bireylerin, sosyo-ekonomik dzeylerini ve mesleklerini, dinsel-etnik aidiyetlerini ve de toplumunortalama deerlerinden / tutumlarndan farkllatklar deneyimlerini gz nndebulundurduk.

ncelikle, bu eksenlerde farkl gruplardan grlecek kiilerin profillerini tespitettik. Bu kiilere Trkiyenin farkl blge ve kentlerinde ulamaya altk. Dorudanhedeflediimiz kiilerle gerektiinde yaplan spontane grup tartmalarndan sonragrtk. Balangta tm ana farkllamalar yanstabilmek iin 17 ehirde 45grme yapmay hedeflerken, sahada 68 grme yaptk. Bu grmeler yaplangrup tartmalar ile birlikte dnldnde toplam say 97yi buldu.*

Yukarda belirttiimiz gibi derinlemesine grmelere ek olarak katlmc says 3il 8 arasnda deien spontane grup tartmalar yaptk. Bunlar arasnda aratrma

verileri asndan daha ok nem tayanlara Adapazarnda Kafkas gmenleriyle;

13

* Yaplan grmelerin dkm raporun sonunda yer alan izelgede verilmitir.


24/316

Sivasta Alevilerle; Diyarbakrda iyerlerinde Krtlerle veya kark bir ekilde Krtve Trklerle; Adanada ehit Aileleri Derneinde ve Kuvayi Milliye Derneilokalinde; Konyada kadn alanlarla; Bayrampaada Balkan gmenleriyle;Antakya - Samandada Aleviler ve bir Hristiyanla ve stanbulda evsizlerleyaplan grup tartmalar rnek verilebilir.

Sonu olarak bu aratrmada yaptmz grmeleri mmkn olduu kadar genibiimde aktarmaya altk. nk bu grmeler biz aratrmaclarla konuurken,ayn zamanda kendi aralarnda da konuuyorlar. Grmelerden aktarlan blmlerya da daha doru bir deyile o grmelerin arkalarndaki bireyler aslnda birbirlerinecevap veriyorlar; birbirlerini analiz ediyorlar. Baka bir deyile, aratrmacnn birgrmeden elde ettii izlenim, bir baka grmeyle dorulanyor, derinleiyor yada tam tersine olduka zt olarak nitelendirilebilecek yorumlarla iie geebiliyor. Birgrmede dile gelen bir kelime ya da cmle baka bir grmedeki kapal cmleleriamaya yardmc oluyor. Dolaysyla, aratrmacnn her sylenene hkim, hersyleneni yorumlama kapasitesine sahip bilen zne olarak n plana kmasyerine, faaliyet ve uzmanlk alanlar entelektellik olmayan, ancak baka bilgikaynaklaryla har neir olan bireylerin gzlemleri ve yorumlar aratrmacnnyorumlaryla beraber ilemeye balyor.

Aratrma, zellikle kalitatif yntemlere dayal olan sosyolojik bir aratrma, sadecebilgi toplamak ve toplanan bu bilgileri objektif olarak yorumlayp sunmakdeildir. Klasik aratrma literatrnde adlar denek olarak geen insanlarasorular yneltmek zellikle sadece aratrmacnn inisiyatifi iinde gelien bir sredeil. Aratrmac ve aratrlan ilikisi bir karlama ilikisi ve aratrmacnnbu ilikiden etkilenmeden, deimeden, hatta bazen yara almadan kmas mmkndeil. Bunun tersi de doru; kendisini incelemeye gelen bir yabancnn grlenkiide iz brakmamas da ok kolay deil. Aslnda aratrmac ve aratrlan kiiarasndaki bazen scak ve dosta, bazen ise gerilimli; ksaca insan olan bu iliki,dnlmemi, dile gelmemi bir dncenin devreye sokulmasna, dnlmemi

olanlarn karlkl olarak dnlmesine kap aan bir sre olabiliyor.Ancak, burada aratrmacnn karlat, aratrmann etik boyutunu ilgilendirenbaka bir sorun bulunuyor. Aratrma planlanrken sahip olunan basma kalp yarglarlabirlikte, bazen saflk boyutunda olan hipotezler, grmeler ilerledike havayauarken, yepyeni gzlemlerle bir sonraki grmeye gidiliyor. yle ki, aratrmac,daha nce konutuu insanlarn da adeta taycs haline geliyor ve birbirleriylehi grmemi bu insanlar arasnda bir ba haline geliyor. Bu ba ve ok dahagl yeni hipotezler vastasyla yeni karlalan insanlarn imdiye kadar belki de

hi konumadklar konular konuulur hale geliyor. Bu konuma, aratrmacy bazenyabanc biri olmaktan karabilirken, bazen de bir cemaat iin ok mahremolan bir duygunun aa kmasna neden olduu iin yabancya kar korunma

14


25/316

kalkanlarnn ykselmesine de neden olabiliyor. kinci durum, yani grlen kiininkapanmas, aratrmac iin baarszlk demek; o kiiden geree en yakn bilgiyialamamak, hazr giyim sylemlerin tekrarn duymak demek. Ancak birinci durum,yani aratrmacnn yabanc olmaktan kmas, beklenmeyen sonular da ortayakarabiliyor.

Bunu bir rnekle anlatabiliriz. Erzurumdan aratrmamzn son dura Karsagiderken kafamza bu ehre dair, ehirde farkl kkenden insanlarn bir aradayaama kapasitelerine dair olumlu nyarglar vard. Bize gre, farkl gruplarbir arada sorunsuzca yayorlard ve bu hipotezimizi dorulayacak ok saydagzlemimiz oldu. rnein, kardee trklerle konser yapan ve sadece Karstadeil, tm toplumu kavrayacak ekilde bir arada yaama arzusunu sergileyengenleri grnce beklentimiz bir lde doruland. Ancak grmeler ilerledike,yzeyden bakldnda bir arada grnen farkl gruplarn, aslnda, incecik birrty kaldrnca, birbirlerine kar derin bir gvensizlik yaadklarn; deil ulusaldzeyde, yerel dzeyde bile kaynam bir kitlenin olmadn, insanlarn en gvenlihavzalarnn cemaatler olduunu grdk.

rnein, biri Terekeme, dieri Azeri iki kii, birlikte nasl da gzel gzel altklarnanlatrken, seim dnemlerinde devlet dairelerinde ie alm konusunda ortaya kanayrmclk sz konusu olduunda, bir cemaat (Terekemeler ya da Azeriler) lehine olanbir ayrmcln dier cemaat yesi tarafndan dile getirilmesiyle, lehinde ayrmclkyaplan cemaat yesinin yz ifadesi deiiyor; ak bir biimde memnuniyetsizliinidile getiriyor. Onlarn bir aradalklarn salad varsaylan Trklk ya da ulusdevreden kyor; bir alt katmana cemaate iniliyor ve iin en nemli ksm, onlarngerekten bir arada olmalarn, birbirlerini sevmelerini salayan, ulus altndakikurgularn, Terekeme veya Azeri olduklarn unutturan gndelik hayatlar, beraberi yapma pratikleri, arkadalklar devreye giremiyor.

Aratrmac istemeyerek, sadece seim dnemlerinde gerginleen ve sonra zerirtlen cemaatler aras ilikileri gndeme getiriyor ve oradan ayrlyor, onlar babaa brakarak...

ncelikle, aratrmac oradan ayrldktan sonra onlarn ilikileri ne olacak? Sonra,konuulmayan ama bilinen bu cemaatler aras gerginlikler ya da bir ehrin insannndier ehrin insanndaki u veya bu zelliin ne kadar olumsuz olduunu (aslndanefretini, kskanln vb.) anlatmas burada nasl aktarlacak? Yokmu gibi yaplanbu gerilimin yazya dklmesi o varolan ayrmlar ve gerilimleri daha da sabitlemiolmayacak m?

Bu etik sorunu, bu ackl ve acl durumu amann tek bir yolu var gibi grnyor:Aratrmacnn karlat hikyeleri ayn zamanda kendi hikyesi, kendi acsgibi dnmesi. nk aratrma boyunca yaanan hikyeler bir bakma tasavvuf

15


26/316

yolculuun, dnp kendine gelmenin, kendini sorgulamann ve yaanan aclardanbirlikte kmak iin gerekli olan iradenin, angajmann da bir yolunu gsteriyor.

Bu nedenle de, bu aratrma iin yaplan grmeler denekler zerine yaplan

bir alma olmad. Grmeler hibir zaman aratrmac-denek ilikisi iindeyrtlmedi. Tersine, grlen kiilerle birlikte denek ya da birlikte aratrmacolundu. Ve bu aratrmann raporu en azndan bunlarn farknda olarak yazld. Amamuhtemelen ok daha fazla miktarda fark edilmeyenin olduu da aklda tutularak.

Son olarak, bu aratrmann sahas yapldnda Hrant Dink ldrlmemiti. Raporunyazm srasnda meydana gelen bu ac olay, btn grmelerin ve ilikilerin yenidendnlmesini de beraberinde getirdi. Kukusuz, Hrant yayor olsayd, bu kitabbaka ekilde yazmak ve okumak mmkn olacakt.

4. Modern Br Stratej Olarak Mllyetlk

Milliyetilik modern bir kavram ve ideoloji olarak iki ynl bir okumaya tbitutulabilir. Bunlardan biri, tarihte zellikle Fransz modeli (civilisation) olarak, farkletnik, dinsel ya da kltrel aidiyetlerin zerinde, bir st kimlik olarak ulusu kuran; biryandan aydnlanma felsefesinin sonularn tayan, dier yandan burjuvazinin pazarve toprak egemenliini pekitiren, bir baka deyile yukardan aaya ileyen birsrece gnderme yapar. kinci okuma ise Alman modeli (kultur) olarak belirginleir

ve ulusun kan, kltr ve rk bana ve bu ulusun tarih iinde devamllna iareteder. Ulusla birlikte varolan milliyetilik o ulus iinde yaayan bireylerin aadapaylatklar ve besledikleri bir duygudur.

Bat kaynakl sosyal bilimlerde ideal-tip olarak yaplan bu milliyetilik okumalaraslnda mutlak durumlara tekabl etmez. Milliyetilik(ler) tarihsel dinamiklerleekillendiinden her tarihsel-corafyada farkl bir yap kazanabilir. rnein, kimizaman yukardan aaya, kimi zaman da aadan yukarya ileyen dinamikler dahabelirgin olabilir. Ancak her durumda milliyetilik, snflararas g ilikileri ya da

devlet ve toplum ilikileri iinde, hegemonik yapy, egemen ideolojiyi yanstrken,ayn zamanda o toplum iindeki kltrel ve tarihsel balarla, bireyler arasndakiilikilerle ekillenen ortak kodlarla, mitler ve duygularla beslenerek evrilen birideolojidir. Baka bir ifadeyle, hibir lkede, milliyetiliin mutlak olarak birinci veyaikinci yorumunun tek bana geerli olduunu sylemek mmkn deildir.

Bu aamada, milliyetiliin Trkiyede bu yorumlarla ilikisini, ald biimleri vegnmzdeki seyrini izleyebilmek iin, geriye dnp, ksa bir okuma yapmak yararlgrnyor. Ksa olsa da, bu geri dnte Trk milliyetiliinin hikayesini kukusuz

Batllama srecine bal olarak okumak mmkndr. Osmanl mparatorluunukten kurtarabilmek, dnya apnda hegemonik bir g haline dnen Batyakar, kalan topraklar korumak zere gene Batnn silahlaryla, kurumlaryla verilen

16


27/316

mcadele bu srecin ana ekseni oldu. Islahat ve Tanzimat hareketlerini takiben,dinsel cemaat-millet sisteminin yerine, slam referanslarla bezenmi olsa da, yenibir vatan, millet ve Osmanl yurtta modelini yaratmak zere uygulamalar getirenAbdlhamit ya da Gen Osmanllar da Batya kar Bat gibi olmaya allaraksrdrlen bu mcadelede yer ald (Deringil, 2000). Ancak daha sonraki Cumhuriyettarihi boyunca modern ulusu kurucu bir ideoloji olarak ilev grecek milliyetilikncelikle Jn Trkler ve ttihat ve Terakki hareketleriyle Trkleti. Cumhuriyetikuran modernlemeci sekin kadrolar 19. yzyldan tanan bu birikim zerine ve bubirikimden beslenerek, toprak esasna dayal Fransz ulus modelini ithal ederek yeniTrk devletine en azndan kitb dzeyde adapte ettiler. Ulusal bir yerellik kurmaarzusuna ramen, felsefi temelleri 1789 Fransz Devriminde, yani darda olanbu modern-sekler milliyetilik modeli, uygulamalarnda da esas olarak toplumadardan ve yukardan bakan otoriter bir ideoloji oldu.

Ancak her ne kadar bu model imparatorluktan geriye kalan etnik ve dinsel cemaatleribir arada tutabilmek iin topraa dayal Fransz vatandalk modelini esas alsa da,Alman modelinde olduu gibi, kan bana, rka, etnik aidiyete ya da kltre dayal birmilliyetilikle srekli bir iliki iinde oldu ve ulusun geriye dnk olarak kuruluundaTrk Tarih Tezi ve Gne Dil Teorisi gibi aray ve kurgularla bir etnik aidiyet olarakTrklk hep n planda oldu.

Burada alar Keyderle birlikte, ulusun kan bana ya da gemiten gelen ortak

kltrne dayanarak kurulma abasnn Batnn hegemonik liberal modernleme srecikarsnda, bir tepki olarak, geri kalma psikolojisine bal olduu da vurgulanabilir(Keyder, 1993). Bir bakma Trk milliyetiliinin en azndan kuruluunda bir yandanyukardan aaya doru bir milliyetilii (Fransz) referans olarak kullanrken, aynanda ona kar aadan bir milliyetilii (Alman) devreye sokarak ilgin bir bileimkurduu sylenebilir.

Trk milliyetiliinin bu iki kaynaktan beslenmesinin aslnda onun gcne dairbir iaret olduu da ileri srlebilir. Dnemler, ihtiyalar ve krizlere bal olarak

milliyetiliin bu iki yorumundan birinin veya dierinin daha ok n plana karld;birinin dierine kar bir denge unsuru olarak kullanld; bu zelliiyle eitlizamanlarda kolaylkla biim deitirip, toplumun ok farkl kesimlerini -ayndrtlerle olmasa da- iine alabildii belirtilebilir.

Ancak bu g ayn zamanda bir sorunu ya da bir gszl da beraberindegetirmitir. Ulusu farkl alglayan farkl toplumsal kesimler btnlk duygusunukazanamam; ulusun bir btn olarak kurgulanmas gerekleememitir. Birisi dahaok modern-sekler / Kemalist / sol, dieri daha geleneksel / kltrel / sa olmakzere, toplumda en azndan iki farkl milliyeti kutup ortaya kmtr.

zellikle 60lar ve 70lerde bu sol ve sa milliyetilikler arasnda ak bir atmanntezahr ettii; yaplan btn asker darbelerin milliyetilie ve Kemalizme farkl

17


28/316

yorumlar getirdii; 80lerde ve 90larn banda ise her ne kadar iinde ulusal birboyut tasa da modernlemeyle gerilim yaayan bir slam hareketin ortaya ktgz nne alnrsa, ulus kurma iddiasndaki Trk milliyetiliinin daha ok resmi birdzeyde kald, rnein resmi bayramlarda kendini tekrarlayan / yeniden reten vetoplumun ortalama kimliini kuramayan bir ideoloji olduu da ileri srlebilir.

zet olarak, Trkiyede ulusu kuran ve topluma sunulan milliyetilik ideolojisi,Cumhuriyet syleminde ilk bakta, toplumda varolan kltrel, etnik, dinselaidiyetlerden bamsz bir st kimlie gnderme yapsa da, sreklilik salayamam veulus alt unsurlardan biri veya dieri zaman iinde farkl vurgularla arasallatrlmtr.Buna bal olarak, ulus ve milliyetilik konusunda tek bir Cumhuriyet sylemindenbahsetmek de mmkn grnmemektedir. Dolaysyla, ulusa ait olma duygusunusalamas beklenen milliyetilik, toplumu oluturan bireyler arasnda benzer biralglama oluturamam ve gerilimli bir alan olmutur.

Buna ek olarak, zaman iinde ulusal ve uluslararas lekte yaanan sorunlarkarsnda, eitli devlet kademelerinde alnan tepkisel ve sadece o gne uygun geicinlemler, srekli yeniden gzden geirilen tarih okumalar, din konusunda farklzamanlarda alnan farkl tavrlar Trk milliyetiliinin sorunlu bir alan olma zelliinipekitirmitir. Trk milliyetilii doallaarak, kendiliinden paylalan bir ideolojiolmak yerine, atma alan olmu; paralanma ve kutuplamalar nleyememitir.

Ancak yle anlalmaktadr ki, 1990l yllarn ikinci yarsna gelindiinde, Trkmilliyetiliinde yeni bir safha almtr. 28 ubat 1997de Refahyol hkmetinekar gerekletirilen darbeyle birlikte slam hareket siyasal dzeyde darbe yemive toplumsal ifade yollarnda nemli bir tkanma gereklemitir. te bu dnemde,1999 seimlerinde MHPnin kazand baar Trk milliyetiliinin niteliinde nemlibir sembolik sramaya iaret etmitir.

inde bulunduumuz dnemde, milliyetiliin poplerlemesi, sradanlamas,mikro ya da yeni milliyetilikler gibi tanmlamalar altnda incelenmeye allan sz

konusu sramay ve bu sramann arkasnda ne gibi toplumsal srelerin olduunuanlamak iin, biz bu aratrmada, Michel de Certeaunun kavramsallatrmasnadayanarak, milliyetilii bir strateji; onunla bireylerin ve toplumsal gruplarnkurduu ilikiyi ise taktikler perspektifinden ele alacaz. Bu yaklam araclylamilliyetiliin gerekleme biimlerininin ve yeniden retilmesinin toplumsalboyutlarn amaya alacaz.

Michel de Certeau (1990)ya gre stratejiler bir toplumda ya da ok daha kkbirimlerde (fabrika, rgt vb), meruiyeti nceden varsaylan bir iktidar yerinin

(devlet, devlet ynetimi, yneticiler, farbrikaya sahip olanlar) mlkiyetinden galan eylemlerdir. Bu mlkiyet postlas sayesinde bu eylemler, o topraklarda (ya dafabrikada) var olan farkl gleri ve yerleri birbirine eklemleme kapasitesine sahip

18


29/316

kuramsal ilikiler (totalletirici sistemler ve sylemler) gelitirirler. Yani stratejilernceden kabul edilen iktidar yeri, dank g ve yerler ve de totalletirici sylemlerarasnda iliki kurar; bu farkl alan bir araya getirir ve her birinin zerindedieri sayesinde hakimiyet kurar. Bu yerler arasndaki g ilikilerine ncelik verir;zamana bal olan, geici olan ilikileri, ilikilerdeki her bir unsura belli bir analitikve sahiplenilecek bir yer vererek, sabitleyerek, tanmlayarak ve birimlere ya dabirimlerden oluan btnlere indirmeye gayret ederler.

Stratejilerin nemli bir zellii zamana kar ne karlan bir yere sahipolmalardr. Bu sahiplik, deien koullara kar bamszln korunmasn salar;panoptik bir pratik sayesinde, farkl yerlere grerek hkim olma, yabanc glerinesneye evirerek gzlemleme, kontrol etme ve gr alan iine dhil etme imknsalar. Bu haliyle, strateji tarih iindeki belirsizlikleri okunabilir alanlara evirebilmekapasitesidir ve bir bakma, elde edilen bu avantajlar sermayeletirir; gelecektekigenilemeler ve koullarn deikenlii karsnda belli bir bamszlk kazandrr.Kendini varolan ilikiler karsnda ntr olarak konumlayabilen bilginin iktidarnatekabl eder. Ancak bu iktidar sadece bu bilginin sonucu ya da zellii deil, aynzamanda n kouludur; onun zelliklerini belirler ve kendini onun iinde retir.

Taktikler ise bu iktidar yerine ya da sahiplie dayanmayan hesaplara tekabl eder.Bir iletmede, orduda ya da bilimsel kurumda olduu gibi tekini grnebilir birbtnlk olarak ayran snrlar yoktur. zerklik iin gerekli olan dsallkla snrlarnizilmedii bir durumdur. Yani rakibini ayr, grnebilir ve nesneletirilebilir biryerde totalletirerek kuramaz. Taktik sadece tekinin olan ve kendine dayatlan,yabanc bir gcn kanunu tarafndan organize edilen bir sahada ve o sahaylaoynamak zorundadr; kendini, kendi yerinde, o sahann dnda tutamaz. Dmanngr alan iindeki harekettir. Burada frsatlardan yararlanr. Bu yersizlik onakukusuz hareket kazandrr ama zamann rastlantlarna baml bir uysallk iinde,alan imknlar yakalamaya alr; sahip olan iktidarn gzetiminde ortaya kanatlaklardan faydalanmas gerekir. Taktik zamana bamldr ve olaylar frsata

dntrmek zere, srekli bir ekilde maniple etmek zorundadr.Daha basite ifade edecek olursak, stratejilerin tersine taktiklerin ad yoktur.Stratejiler basitletirir ve ad koyar; taktikler ise btn karmaklyla, ancak btnbirikimiyle ve yllarn, yzyllarn hafzasyla gndelik hayatn kendisidir; yrmek,yemek, imek, konumak gibi pratikler ya da performanslardr. Strateji, rnein,bir dilin kurallar, grameridir; doruyu-yanl tanmlayan, kendini kabul ettirmeyealan bir siyasettir. Taktikler ise hibir zaman tam olarak iselletirilemeyecekolan bu gramerin iinde dolamak, tebihler kullanmak, hatalar yapmak; yaratc

veya muhafazakr davranmak; konuurken tamamlanmam cmleler kurmaktr.Gene rnein bir kavram olarak kent, uyulmas gereken bir stratejidir; kyden kopupgelenlerin uymalar beklenen bir kltr, trafik klar, yeil alanlar, ticaret ve konut

19


30/316

alanlardr. Bir strateji olarak kenti uzmanlar planlar; ama yayalar o kenti kullanrlar:yrrken taktiklerini devreye sokarlar; kestirmeye saparlar, saa sola baknrlar,dururlar, yeniden yrrler. Onlar uzmanlarn planladklar kentle kuatlmlardr;onun iinde varolurlar ama onlarn akllarnda kurduklar kent, kentin sokaklar,parklar ve baheler baka ekillerde tezahr eder. Onlar, gndelik taktikleriyleyrdkleri sokaklar deitirirler; baka anlamlar katarlar; farknda olmadan kentiyeniden kurarlar. Ve stratejiler her zaman taktiklerin bu kstebek performanskarsnda ncelemek, kendini ve kuattklarn yeniden tanmlamak zorunda kalrlar.Sonu olarak, taktikler bir bakma kurnazlktr; gllere kar zayfn sanatdr;stratejileri bozar ve arptrlar.

Michel de Certeauya gre, strateji tarafndan sunulan retim, taktikler iindetketilir. Ancak bu tketim sadece bir tketim deildir. Sunulan mal, hizmet, fikir,bilgi, silah hibir zaman tam olarak reticilerin, pazarlamaclarn, biliminsanlarnn,kumandanlarn, kurumlarn ngrd gibi tketilmez. Tketen birey, farkllamtketimiyle retimi arptr: onun tketimi yeni ve baka bir retimdir. En basitifadeyle, bir tketici falan markay kullandn sylerken, kulland marka, markaydizayn edenlerin deil, kendi markasdr. O marka sayesinde, zamana bal olarak birfrsat ele geirmitir. Yrd gzerghta karsna o marka (sokak, kelime, sloganvb.) kmtr ve kendi durumuna uyarlamtr.

Baka bir deyile, stratejiler tm zamanlara hkim gibi grnrken, ancak belli bir

zaman diliminde varolan egemen yaplara tekabl ederler. Taktikler ise tm zamanlarele geirirler. rnein bir strateji olarak moda herkesi ele geirdiini dnr; ancakmodaya bavuranlar, moday kendilerine uydururlar; kendilerine yakan giyerlerve bunu her zaman yaparlar.

Szmzn bana dnersek, bugn sz edilen Trk milliyetiliini tketilirkenyeniden retilen, biim deitiren bir milliyetilik olarak; bu anlamda stratejilerkarsnda taktikler dnyasnn bir cevab olarak ele almak mmkn grnyor. Bunakarlk, 20. yzyln banda ekillenmi modern sekler milliyetilik stratejisinin,

geen sre iinde bu stratejinin altnda yaam ve yaayan bireylerin taktiklerikarsnda tutunma ve sahip olduu yeri denetleme abas iinde olduu da iddiaedilebilecektir.

Ancak geen iki- yzyl iinde ykselen ve tm dnyay kaplayan bu milliyetistrateji bugn rakipsiz deildir; hatta postmodern zamanlarla birlikte ykselenyeni, kresel bir strateji, eskiyen modern stratejinin sahip olduu yeri de elegeirerek, onun iktidarn eriterek, onun altndaki taktiklerin baml olduklar alangenileterek ilerlemektedir. inde bulunduumuz dnemde, bu iki strateji arasnda

byk bir gerilim ve iki strateji arasnda gidip gelen taktikler sz konusudur. Ancakbu taktikler hem eski milliyetilik stratejisini, hem de kresel stratejiyi birliktetketmekte; yani kendilerine gre yeniden retmektedirler.

20


31/316

21

Farkl kelimelerle ifade edilse de, gnmzde sradan olmayan bir dnem yaanyor.Bu dnem kresellemenin, sermayenin akkanlnn st dereceye vard,fiziksel ve sembolik snrlarn kalbur gibi olduu, ulus-devletlerin stratejilerinin krizegirdii ve kriz karsnda yeniden yapland bir zaman dilimi olarak nitelendirilebilir.Buna bal olarak, son iki yzyla damgasn vuran ve ulus-devletlerin kurulmasnaelik eden milliyetilik ideolojisi, bugn kresellemenin sonular karsnda nemli

bir deiim yayor.Kreselleme karsnda farkl nedenlerle direnen, muhalefet eden kesimlerin biledeitii, bunlarn yeni ve farkl ifade tarzlar gelitirdii gz nne alnrsa, bu deiimkanlmaz gibi grnyor. Toplumlar, kltrler ve bireyler arasndaki akkanlk veetkileim o kadar hzl ve gl ki, insanlarn kendilerinden pheye dmelerineneden olabilecek ve her seferinde kendilerini ispat etmelerini gerektirecek sorularve sorunlar kamusal ve gndelik hayatta eksik olmuyor. Bu sorular ya da sorunlarninsanlarn sadece en derin, en yerleik duygularna, inanlarna dokunan radikal

drtler iermesi gerekmiyor. Televizyonda bir haber, bir film; bir tara kasabasndakarsn baklayan bir adam; burada veya uzaklarda belleinin krk dkk paralarnbirletirmeye alan insanlarn trajik hikyeleri; doduklar topraklardan uzaklardayaayan akrabalarn, soydalarn kimlik mcadeleleri; ykselen rklk; dnyannbir kesinde kan bir kitap, bir yorum; hi aklmza gelmemi bir olaslk, hi gnyzne kmam bir bilgi; teki diye bildiimiz insanlarda bizden bir para,bizim de paylatmz bir deer; bir kadn imam, devrimci bir papaz; kapatlan birfabrikann iilerinin direnii, balta girmemi bir ormann derinliklerinde yaayankabilenin diplerine kadar gelen makinelere kar isyan; arivlerden kan bir mektup,

bir an kitab; snflarn lmediini syleyen bir dnr, ayetlere, hadislere yenibir yorum getiren bir lim... Ksaca, yaadmz dnya ve toplum insanlar srekliolarak, yeniden tavr almaya, en azndan dncelerini yeniden gzden geirmeye(ya da zamana uygun olarak daha da salamlatrmaya) itiyor; ieride veya dardaolan herhangi bir olay, dile gelen bir dnce insanlarn bir ynn ilgilendiriyor vesarsyor.

lkeler, toplumlar, cemaatler ya da bireyler snrlarn kapatmadklar srece, herzaman pheye dlmesine neden olacak yeni girdiler, imdiye kadar olduu gibi,

bundan sonra da olmaya devam edecek. Ancak, dnyayla birlikte yaand iinbu snrlar kapatmak da mmkn grnmyor. nk beenelim beenmeyelim,modernitenin (ve kapitalizmin) kreselleme versiyonunda yayoruz. Aydnlanmadan

I. Modern Ulus,Postmodern Kresele Kar


32/316

22

balayp, on dokuzuncu yzylda ve yirminci yzyln ilk yarsnda Batnngerekletirdii gelime dzeyi ile nne kan her alternatifi ezip geen, btndnyaya rettii ilerleme fikrine dayanan bu zihniyet, yani modernite artk eskigcne sahip deil. Modernite btn kabulleriyle, varsaymlaryla kriz yayor vednyann farkl kelerinden ykselen seslerle birlikte, imdiye kadar rtt farklinsanlk ve duygu hallerine yer amak zorunda kalyor. Yer amak zorunda kalmasnaramen bu durum modernitenin ve bata ulus-devletler olmak zere, onun rnlerinintkendii anlamna gelmiyor. Kapitalizmin ve dnya zerine hegemonya kurmu olancorafya ve kltrlerin doay ve insanl smren pratikleri yznden, teoride dekalsa, bazen farkl terimlerle de ifade edilse, evrensel insan haklar, eit yurttahaklar idealleri hl insanlarn byk ounluunun arzularna tercman olmayadevam ediyor.

Kresellemenin etkileri karsnda btn dnyada olduu gibi, Trkiyede toplumdzeyinde de iki duygu birden yaanyor; bu iki duygu kresellemenin iki halinetekabl ediyor (Kentel, 2006).

Bunlardan birisi, sembolik miladn 68 hareketinde bulan, postmodern,dnmsel (refleksif) gibi sfatlarla tanmladmz, etkileime ak, melezliin,ok boyutluluun, oul ve dnme ak dinamik kimliklerin, kltrn vekltrlerarasln ne kt, modernitenin kurumlarnn dikey otoriteleri yerinezengin bir yatay dinamik ieren kresellemedir. Bunu tm insanlarn deneyimlerininpaylald, beraber retilen yeni bir modernlik olarak tanmlayabiliriz. Burada, sreklideiim; modernliin modernlemesi, radikallemesi (Beck, Giddens, Lash, 1995);bireyin arasal rasyonalitenin, karlarn esaretinden kurtulmas (Touraine, 1992;1997); kltr, bellei, duyguyu kefetmesi sz konusudur. Bu, Fukuyama (1992)yaaceleci ve beceriksizce tarih bitti dedirten yumuak kreselleme srecidir.Oysa tarih bitmek bir yana, tersine, yeni toplumsal kimlik ve hareketlerle, kadnhareketiyle, gndelik hayata, yaanlan evreye sahip kan hareketlerle deiiminaktrleri oalyor; daha geni bir demokrasinin n alyor. Sre, 1968le balayp,

1989da Berlin Duvarnn yklmasyla dorua kan, yeni ve kresel bir moderniteolarak tanmlanabilir.

Ama bir baka eksen, baka bir kreselleme daha sz konusudur. Burada da, biryanda kapitalizmin uluslararas dzeyde salad tahakkm ve hegemonya, dieryanda yklan duvarn altnda kalan insanlarla, Yugoslavyann kana bulanmasyla,Saraybosnada insanln lmyle, umutlar balad gibi hzla bitiren, keskin birkutupsallamadan sert kresellemeden bahsedebiliriz. Bu, geirdii yapsaldnmlerle, ii snfnn devrimci mcadelesini, toplumsal snflara dayalsosyalizmi ilevsiz brakan; tketimi yaam tarz haline getiren; her trl mikroskobikdenetim aracyla bireyleri paras haline getiren; zel tahakkm mekanizmalarnaihtiya duymayan kapitalizmin kresellemesidir. Neo-Marksist analizlerin nekard yaklamla, bu, ekonomi ve kltr endstrilerinin i ie getii, farkllk


33/316

23

sylemleriyle aynlatran medya tekelleriyle farkl kltrleri sermayenin okulusluirketlerine baml klan, inanlmaz bir gce sahip olan bir kresellemedir (Jameson,1998). Bu kreselleme, riskleri, gvensizlii arttryor ve sahibi grnmeyen buharekete kar direnmek neredeyse imknsz hale geliyor. Hissedilen huzursuzlukve aresizlik ie, cemaate kapanarak almaya allyor. Bizden olmayanherkeste teki bulunmakta; farkl her tezahre kar nefret beslenebiliyor. Bukresellemede Huntington (1997)n forml szde-aklayclk kazanyor;onunla birlikte medeniyetler atmasnn kanlmaz olduu iddia edilebiliyor. Budurum toplumsal varoluun btn karmaklyla kendisini gstermesinin nnebir engel koyuyor; toplumsal olan dilini kaybediyor, dilsizlie kar areler aranrkenortaya en nemli sonu olarak milliyetilikler kyor ve bu milliyetilikler aresizliisrtlandka iddetle i ie geebiliyor.

1. Sert ve Yumuak Kreselleme KarsndaBr Dl Olarak Mllyetlk

lk olarak, kreselleme iinde Trkiyenin nasl grldne ilikin olarak u tespityaplabilir. Yaptmz grmelerde dile gelen sylemlerin neredeyse tamamnkesen bir deerlendirmeye gre, kreselleme devletleraras ya da lkeleraras birmeseledir. Dnyadaki yerimize ilikin olarak konuulmaya balandnda ilk aklagelen ya da sylemi kuatan ana unsur ulusal dzeydir. Kreselleme devletlerin,lkelerin, uluslarn karlat bir yerdir ve orada temel olarak g ilikileri hkimdir.Ancak, bu dzeyin altnda, kresellikle ulusal devletler arasnda bir ban kurulmad,buna karlk toplum iinde bulunulan konumun kresellikle iliki iinde olduu daanlalyor. Ekonomik, siyasal ya da kltrel yaam dairelerinde, toplumsal gruplar,snflar, cemaatler ya da bireyler olarak, kresel ile zihinsel, sylemsel balarkurulabiliyor, bu gruplarda kreselin izleri gzlenebiliyor. Bunu u ekilde deifade etmek mmkn grnyor: Trkiye toplumunda yaayan ortalama bir bireykresellemi dnyaya bakarken, tm lkeyi ortak ve toptan bir ekilde kuatankresel g ilikileri iinde bir Trkiye sylemini sahiplenirken, kendisi bizzat

kreselleiyor; kreselin izdmlerini, tepkiler veya iselletirmeler gibi ok farklekillerde yayor. Kresellemenin ok eitli izdmleri gndelik hayata kadaryansyor ve burada bir yandan kresellemenin nimetlerinden yararlanlrken; dieryandan ortaya kan tepkiler ya da refleksler sadece karmak bir ilikiler btnolarak kresellemenin bizzat kendisine deil; trevlerine, hatta bazen gene bukresellemenin baka madurlarna kar da ynelebiliyor.

Sert veya yumuak kresel srelerin Trkiyede yaratt sonular da bu srelerebal olarak izlemek mmkn grnyor. rnein, bir yandan kresellemenin

yaratt olanaklar ve ulusal snrlar tesinde yeni araylar ne karken, dieryandan dnya apnda cepheleme ve sava mant iinde anlalabilecek bir sylemde besleniyor.


34/316

Ancak hkim olan yaklamn gvensizlik zerine kurulduu, byk ldeuluslararas ilikiler ya da devlet dilinin damgasn tad ve reel politikadanbeslendii grlyor. Baka bir deyile, tm ulus devletler iin geerli olan vebireylerini etkisi altna alan klasik bir stratejinin kontrolnn devam ettii anlalyor.G ve kar ilikileri mantnn salad kontrol gvensizlik sorununa da zmolarak grlyor ve bu, bar dilinin de iine szyor. Bir lde Kemalist, adaya da sosyal demokrat anlatyla yeniden reyen, reel politik konuan, bu haliyleulus-devletin milliyeti stratejisi iinde oturan ve dnda kalanlar naif ya daandaval gren bir retorie rnek olarak Adapazarndan ktemin dile getirdikleriniaktaralm:

Ben siyasal haklar anlamnda AByi savunuyorum, aslnda ok evrensel bir adamm,denizin iki yakasnda Rum halkna falan zerre kadar bir dmanlm yok, ama dnya

politikasnda sakncalarn ne olduunu biliyorum, o yzden gvenliim alnsnistiyorum, nlemim alnsn diyorum,uluslararas politikalarda kar vardr, dostluk yoktur diyorum. Bir baka deyile byle beylik konumalar veya saflk, andavalolmaya gerek yok diyorum. Bir dmanlm da yok. (ktem*, 48 yanda, serbest,Adapazar)

Kresellemenin getirdii olanaklardan bahsedenlere daha ziyade byle birpotansiyele sahip olan st snf mensuplar arasnda rastlanmaktadr. zmirli birbyk sanayici ve iadamnn sylemi buna rnek verilebilir:

Haritaya baka bakmak gerekiyor. Dou Anadoluyu ortaya almak lazm. Oradanran iki saat! Pergelle Trkiyenin etrafnda dola; ilk elde 15, sonra 30 lke var. ran,Suriye, rdn, Msr, sraile bir gnde, 1,5 gnde gidiyorum. Pozitiflii anlatmayaalyorum. (Timur, 55, iadam, zmir)

Sahip olunan sosyo-ekonomik g sanayici Timura gven veriyor ve dnya zerinderol oynayabilecek bir z algsn salyor. Ancak kendi bulunduu konumdanbakarken, kendisini kresel ilikiler iinde aktr olarak gren bu iadam iin ayndnya bir sava alan; Trkiyenin sorunlar da ayn kresel srelere bal:

Dnyadaki artlar, snrlarn kalkmas, dnyadaki ekonomik savalarn balamas,savalarn ekonomik savalara dnmesi tabii ki artlar deitiriyor. (...) Bence bu iintemelinde gl bir Trkiye yatyor. (Timur, zmir)

Dile gelen bu deerlendirmeler bir sosyal konumun sonular. Sz konusu iadamnnhabitusu byk lde ekonominin referanslaryla ekillenmi durumda, kendisi velke ile ilgili olarak besledii hayal de ekonomik temelli.

Benzer bir durum, ekonomik karlar gerei kresel dnen Trabzonlu bir

iadam olan Halil iin de geerli. Ancak onun kresel vizyonu zellikle blgesinin

* Grme yaptmz kiilerin metinde yeralan isimleri takmadr.

24


35/316

Trk Cumhuriyetlerle kuraca ekonomik ilikilerin rasyonalitesine dayanyor. Buekonomik rasyonellik ise tarih meruiyetini Atatrkten alyor.

Atatrk 1936 ylnda Rusyann dalacan, Trk Cumhuriyetlerle birlemek iin hazr

olmamz gerektiini sylemiti. Rusya kapsnn almasyla Atatrkn gstermiolduu yolda hazrlkl olsaydk Trk cumhuriyetlerinin ekonomik olarak nderliiniyapar, dnyada bir fark oluturabilirdik. Gerek ABye gerekse ABDye kar TrkCumhuriyetlerinde zellikle Rusya ve Asya pazarnda nderliimizi yapm olsaydkTrkiyenin ekonomik yapsnn ok daha iyi olabileceini, ok daha yksek rakamdaihracat yapabileceimizi sylemek herhalde hayal olmaz. (Halil, 45, iadam, Trabzon)

Halil Trkiyenin paralanma tehlikesine, Krt meselesine kar (ileride elealacamz) dnceleriyle birlikte deerlendirildiinde, Trkiye siyasal yelpazesindeak bir biimde sa ya da milliyeti olarak nitelendirilebilecek bir kii. Ancakonun milliyetilii kresel olanaklarn yaratt dinamiklerle, ekonomik karlarngerektirdii rasyonaliteyle birlikte standart kalplar ayor.

Bugn Asyada karayolunun olmad yerde dahi demiryolu var. Gemitengelen komnist ynetimlerin en nemli nedeni kitle tamacl. Dnya lkelerinebaktmz zaman da kalknmln en nemli gstergesi toplu tamaclktr. (...)Toplu tamaclkla kalknmlk ayn paralelde gidiyor. Ama biz bunlar gremiyoruz.Her ey Ankaradan... Oradan bu blgeleri grmek istediiniz zaman bu blgelerdeyaratlacak potansiyelleri grmyoruz. (...) Altyapmz olmad zaman biz olayn

sadece bir Nataa edebiyat blm ileniyor;basnda da. Ama ekonomik yn hiey edilmedi. Antalyaya gelen turistlere baktnz zaman, Ruslar oralara gittiklerizaman turist stats ediniyorlar, en ok paray onlar harcyor; buraya geldiklerizaman Nataa oluyorlar. Bu bugn de geerli. Bir lke dnn oraya gittiinizzaman size her eyden nce Nataa edebiyatyla beraber yaklarsanz o insanlardantabii ki ok byk eletirisini alyoruz bunun. (...)Her nne gelene pasaport sorup daalveri edenlere sorarsanz, adam gelmi maazadan alveri ediyor, tutup emniyete getiriyorlar; niin? Nataa olarak gryor.Onu brakn bu blgede adam parasylageldii havaalanna, 100 bin dolar para getirmi... Dnyann hibir yerinde olmaz; buparay nereye getirdiini sormaya kalktlar: Niin para getirdin? Alveri edecek!Serbest piyasa ekonomisi olan bir yerde parayla gelen bir insan nerede iine gelenbir ey varsa orada harcar. (...) Rusya ald zaman bir bardak, bir tabak, bir bakbulamyorduk. Paramz orada i yapyordu. Rusyadaki yaam Avrupa standartlarnaulat. Yaknda Moskovaya gittiiniz zaman grrsnz. Biz bir tuzluk bulamyordukorada. u anda onlarn kltrleri, okumalar, eitim seviyeleri bizden yksek. Onlara ne yaptk? Eitim seviyelerini hor grdk.Artk biz orada hor grlyoruz. Sermayemizorada i yapamyor. Eskiden yapabilirdik. imdi ufald. Kii bana den milli gelirRusyada ykseldi. Oradaki deiim hzn gzle izleyebiliyorsunuz. (Halil, Trabzon)

Yaad ekonomik ilikiler Halilin bir yann dnyaya ayor; bu vesileyle oTrkiyedeki ortalama muhafazakr ahlk ayor. Ancak dier yanyla, Trkiyeninsiyasal-kltrel muhafazakrln da yeniden retiyor.

25


36/316

Biz burada i evlilikleri yaptk. kadnlaryla yemee kamaz duruma geldik. Bendaha ak syleyeyim ie gittiim zaman restoranlarda Buraya Rus giremez diyeyazyordu. Hl var. (...) Rusyada i hayatnn yzde sekseni kadnlarn elindedir.Aileye en ok bal olanlar da kadnlardr. Biz ii her eyden nce, gidipRusyadaki

ticaret yapan kadnlarla burada bir yemee kamyoruz.Mesela yolda gittiimizzaman bir polis durdurduu zaman dert anlatmak durumunda kalyoruz. (...)Eimleberaberken, eimin sa sar olduu iin polis tarafndan durdurulduk.Bunlar yanldeil mi? (...) Bugn bir seyahat zgrl, Trkiyenin zgrlk lkesi olduunusylyoruz, bu ii o kadar boyutlara getiriyoruz ki, zgrlkler adna Gneydoudakiolaylar, Trkiyeyi blmeye ynelik sylemleri dahi kabul edebilen, hazmedebilen biryap, sras geldii zaman bir Rus turistin sylemini veya giyiniini kabul edemeyecekdurumda oluyor. Bu nasl bir standart? Nasl bir bak as? Bunu anlamakta zorlukekiyorum. (Halil, Trabzon)

Halil Trkiyede bir yandan sylem olarak milliyetilik ve dier yanda pratiklerdeyaanan kresellik ve yerellik arasndaki ilikiyi olduka aydnlatacak bir dilkullanyor. Baka bir deyile, bir cephesinden bakldnda, Halil tam bir ulusal;dier yanyla, yani gerek yaamyla, blgesinin insan; bir anlamda glokal:Trabzondan Rusyaya, Grcistana uzanan bir vizyonla sosyal ve ekonomik yaamnpratikleri iinde varoluyor.

u an Trabzon ekonomisi bitme noktasnda.(...) 94 krizini yaamayan tek blgeTrabzondu. Bavul ticareti sayesinde, Trabzonlular hi etkilenmemiti. Hatta o

dnemde bizim bankac arkadalar anlatyorlard: Dviz uvallar iinde otobskasalarnda, uak kargolarnda geliyordu. (...) Kap burasyd. Bugn stanbuldanotobsler geliyor, Grcistana mal tayorlar, btn mallar Trk mal. Aspirinden tutunda elektrik ampulne kadar koymu. Otobs yolda evriliyor, Emniyet tarafndan.Otobse kaaklk muamelesi yaplyor. Daha mal bu yurtiinden alnan bir mal;yurtd olmadan kaaklk olmas mmkn deil. Biz bunlarn mahkemeleriyleurayoruz. (...)Trkiye iindeki mal kaak statsne sokabilecek beceriye sahipsek, biznasl ihracat arttracaz? Nasl Rusyayla ticaret yapacaz?(Dubaide olduu gibi*)Burada bir projemiz vard; 4 bin dolara kadar alveri edenleri, serbest ticaret blgesikuralm, pasaportuyla gelsin, Grcistanla da yeni bir anlama yaptk, vizesiz giriyoruz,gelsinler, bu alann iinde alveriini yapsn serbest blge statsnde, perakendeolarak, vergiden arndrlm ekilde, 4 bin dolar alveri yapanlar oradaki alanfirmalar tarafndan oluturulacak fonla da konaklamasn, gidi geli masraflarnkarlayalm. Biz bunlar sylyoruz. Ama Ankara duymuyor.(Halil, Trabzon)

2. Byk Brader Trkye

letiimin ve dolamn artmasna bal olarak dnyaya ekonomik gzlerlebakmann yan sra, bu bakta daha ok gler arasndaki ilikiler sz konusudur.

* Grtmz kiilerin szleri arasnda (parantez) iinde yer alan ifadeler grmecinin ifadeleriniksaltmak, tamamlamak veya anlalr klmak iin kullanlmtr; [keli parantez] iinde yer alan ifadeler isearatrmaclarndr.

26


37/316

Grmelerimiz srasnda g ilikisinin en ok dile geldii konu Irak ve getiimiz ylmeclise gelen Iraka mdahale konusudur.

Uluslararas ekonomik dzeyde i yapan ve blgesel dengelere rasyonel ekonomik

baarlarla bakan bir aktr olan iadamlarndan farkl olarak, ekonomik skntlardorudan yaayan kesimlerde sylem farkllayor. Gler ilikisi iinde ele alnanuluslararas meselelerde, Trkiyenin zellikle yakn komular zerinde doalbir stnle sahip olduu dile getiriliyor. rnein, Adanada Kuvayi MilliyeDerneinin lokalinde grtmz Nuriye gre, bu doal stnlk duygusu aynzamanda gemiten gelen bir sahiplik tapusu bizde duygusuyla beraber iliyorve bu da ekonomik kar beklentileriyle rtyor.

Ben tezkere kmamasna zldm. Ben isterdim ki tezkere ksn. Trkiye 20 sene

ileri atlard. [Orada biz de bataa saplanm olmaz mydk?] Ne bata ya? Irak kimdir? be kii Trkiyeye kar gelebilir mi? Trkiye isterse drt dakikada Irak bitirebilir.Halen tapusu bizde. Kerkk, Musul, Sleymaniye hl bizim elimizde.() Trkiyedefikri bozuk olan insanlar nemsemedi, brakmad tezkere verilsin. Meclisten gemedi,onaylamadlar.Ben ahsen isterdim Trkiye Iraka gitsin. Gnll giderdim.Burnunundibinde. Oradaki insanlarn bana gelenler hep gzmzn nnde. Bizim buradan(Adana, Sinanpaa semti) imdi hi yoksa elli kii alyor. Bir Sinanpaadan ellikii katlyorsa, Trkiye genelinden ka bin kii var! (Nuri, 58 yanda, ifti-lokaliletmecisi, Adana)

likiler g hesaplar ve ona bal olarak ekonomik hesaplar zerine yapldzaman, insan kayplar da aritmetik hesaplamalara dayanabiliyor. Antalyadagrtmz Osman, Trkiyede ordunun sivil hayata yapt mdahalelerdekimantkla Iraka yaplmas gndeme gelmi olan mdahaledeki mant ayn bakasyla deerlendiriyor.

Darbe iyi bir ey deil de bir eylerin olmas iin birilerinin yapmas lazmd. Dahaktsn dn. unu dn. Darbe olmasayd 12 Eyllde, bir de tersini dn,ikiye blnd Trkiye, birileri de geldi igal etti, daha m iyi olurdu? Veya Irakaasker gnderelim mi, gndermeyelim mi diye oylama yapld Mecliste. imdi eyigryorsun, u anda gnderirsen 10 bin kayp vereceini... Gndermezsen 5-10 senesonra 500 bin kayp vereceim. Hangisini tercih edersin? Daha az kayp. Baz eylergereklidir. (Osman, 40 yanda, esnaf, Antalya)

Iraka Trkiyenin mdahalesi ve ABDnin mdahalesi bir arada dnldndeolduka kafa kartryor. nk ABD bir yandan dnyay ve blgeyi kontrol altnaalmaya alan bir sper g; dier yandan Trkiye zerine emelleri olan,Trkiyede uzantlar olan bir emperyalist lke; ve son olarak Trkiyenin

Ortadouda kendi bana yapamadn yapmas iin mecbur olduu bir lke.Bu kafa karklnn altndan kalkmak da karlar muhasebesiyle salanyor. Birbakma, ulusal stratejinin altnda stratejik dnen bireyler ABDnin stratejisiyle

27


38/316

i ie geiyor. Dolaysyla, lke iinde ABD muhiplii eklinde tanmlanan bir suvarken, lke dna kld zaman bu su, su olmaktan kyor, ABD ile ibirliiyapmak, ABDnin beklentilerine, plan ve programlarna dhil olmak doallayor;nk asl olan g ve karlar ya da daha plak bir ifadeyle, frsatlar. Adanadagrtmz ve Kuvayi Milliye Derneinden Sleymann syleminde bu farklboyutlar u hesaplarla birlikte i ie geiyor:

imdi biz o uval konusunda, dernek olarak da ben o ynde tavrm koydum ak.1 Marta kadar ben basn toplants yaptm burada. Burada bizim ABDne gzerghvermemizi istedim. Niye istiyordum? Burada 50 seneden beri ncirlikte Amerikanss var. Bize bir eyi yok, zarar grdmz yok. Ekonomimize ksmen de olsakatks var. imdi bir defa savatan sonra Amerikann buray yzde yz igal edeceibelli. nk Saddamn direnme gcnn iki gn srebileceini dnyor idik. Veonun iin sava sonras Kerkk ve evresinde, Musulda bulunan Trklerin geleceinioluacak yeni Irakta salama balayabilmek, bir... ki: Kuzey Iraktaki PKK, KandilDandaki PKKdan arndrabilmek iin elimize frsat gemi olacak idi. : Bu savanyapm olduu tahribatn sonucunda Irakn yeniden inas iin lazm olan malzemeve mteahhitlik hizmetlerinin ounun Trkiyeden gitmesinin salanmasnntemin edilmesi dncesiyle biz ahsen Amerikan askerlerinin skenderundan kpMardinin bilmem ne noktasnda iki gn gn konulanp, daha sonra Kuzey Irakagirmesi ve arkasndan bizim tmenimiz de girecekti. (...) Ama biz frsat kardkbizim eyimize gre. Siz ne dnyordunuz beyefendi o zaman? [Valla ben o zamanTrkiyenin Iraktaki savaa dhil olmasna kar ktm.] Hayr, savaa kar... Bizsavaa katlmyorduk zaten beyefendi. [Anladm, Trkiyenin topraklarnn brtarafna gemesi aklma yatmamt.] Ama ben, bu dnceyle biz sahip ktk. YoksaAmerikay ok sevdiimiz iin falan deil. Ha, sonuta ne oldu? Adamlar bir frsatganimet bildiler, benim askerimin bana uval geirdiler. Ondan sonra da hatayd,matayd, bilmem neydi falan... Hep zrle geiyor. (Sleyman, 60, avukat, Adana)

Saddamn direniinin sresi hakknda farkl bir ngrye sahip olsa da, Maratanadi de Iraka mdahale edilmesi gerekirdi diyenlerden. Onun bu kanaatininarkasndaki argmanlar arasnda sadece Trkiye deil, blgede yaayan Krtler

iin de ekonomik karlarn olabileceini ngren bir realizm bulunuyor. Ayrcaadide yukardaki grlere ek olarak olaanst dikkatle seilen kelimelereramen Kuzey Iraktaki doal kaynaklarn az sulandrc ekicilii seziliyor.

Saddamn ksa srede teslim olacan kimse tahmin etmiyordu. Yani Saddam buekilde devre d kalaca tahmin edilseydi bizim ABDye buradan lojistik destekvermemiz daha isabetli olurdu. nk bu destei alamaynca Gneydouda Krtkkenli vatandalardan, oradaki Barzani grubundan, Trkiye dndaki Krtlerden budestei almak zorunda kald. Onlara bir diyet borcu oldu. Yani bu bizim iin bir tehlike.Bu diyeti demek iin onlar biraz daha orada bir milli geliri yksek iyi bir durumagetirdii zaman bir cazip duruma gelir. Buradaki Krt vatandalarmz da orayabir ekilde dhil olmak isteyebilirler. nk burada adam gnlk 30 milyon lirayaalyorsa, orada gnlk 100 milyon liraya ykseldii zaman daha cazip hale gelir. Yani

28


39/316

orada Saddamn durumu ok kritikti. Saddam pes etmemi olsayd bizim amzdanABD oradan ekildii zaman yine komuyla bir tehdit unsuru ortaya kacakt. Amau aamada lojistik destek verilseydi onlarn oradaki konumu ey yapmayacakt.Biz en azndan Kerkkteki soydalarmza herhangi bir iddet uyguland zaman

daha rahat gidip mdahale edebilecektik. u an o ansmz biraz riske girdi. Bu treylerde aslnda devleti idare eden byklerimiz ellerindeki istihbarat bilgilerine gretamamen bir kamuoyu oluturmak zorunda olmamallar aslnda. Liderlik burada.Bildii dorularda, meclisi ikna edip tezkere karmas gerekirdi. nk bizler bugnksonucu alt ay nceden kestiremeyebiliriz yani. stihbarat bilgiler ey yaplabilir.Bugn iin tezkere ksa daha isabetli olurdu bu geldiimiz noktada. Ama bunutezkere kmad koullarda imdi gene syleyemeyiz.Yani bugn ksa daha isabetliolurdu. Irakn yeniden yaplanmas konusunda pastadan pay almamz iin, oradakisoydalarmz, petrol kaynaklar vs.nk oralarla bizim ortak bamz var gemite.Zannedersem Osmanlnn son dnemlerinde biz ngilizlere devrettik onlar, Kerkkpetrollerini vs. Oradan dolay bugn iin isabetsiz oldu tezkerenin kmam olmas.Ama o gn herkes bu kadar net deildi, net olsa zaten meclise de yansrd yani. (adi,46, esnaf, Mara)

adinin ifadeleri iinde, byk bir imparatorluun akabinde kaybedilen topraklarn,prestijin ve saygnn yaratt bir tr ulusal eziklik ve kompleksin ipular izlenebiliyor.Belki en ntr ifadesiyle z sayg kayb ve z saygnn yeniden tesisi olaraktanmlanabilecek bu sorun, ekonomik karlar boyutunun tesine geiyor ve dorudanulusal kimliin tanmndaki ve aidiyet duygusundaki sarsntlarla ilikileniyor.

Kreselleme-ulusal kimlik ilikisine bal olarak, sarslma ve sarslmann zerindeyeniden toparlanma olarak nitelendirilebilecek iki duygu halinden sz edilebilir.Bu iki duygu hali, milliyetilik stratejisinin bugn akt iki kanala tekabl ediyor.Bunlardan birincisi, dnya dengeleri iinde Trkiyenin u anki haline oldukaktmser ve umutsuz olarak bakan, gcn ve kurucu zelliini kaybetmekteolan bir milliyetilik stratejisinin bireyler dzeyindeki davurumu olaraktanmlanabilir. kincisi ise, yeni zamanlarn g ve atma ilikileri iinde yenibir kurucu duygu besleyen yeni bir milliyeti stratejinin ipularn veriyor. Birincisidaha ziyade nostaljik bir kayp zaman milliyetiliine iaret ederken, ikincisi birincisi tarafndan tepkisel olmakla eletirilse de yeni zamanlarda kendine yerarayan ve ykselmekte olan bir stratejiyi besliyor; daha nceleri gayrimeru olarakmarjinallemi bir kltrel havza duygusunu da iine almaya alyor.

Ankaradan Orhann dile getirdikleri, bir yandan dnyada g ilikileri iinde yeredinmenin nemini vurgularken, dier yandan gcn kaybetmekte olan klasikmilliyeti stratejiye ve onun sylemine ilikin olarak rnek tekil ediyor:

Bu lke bir istila grmedii takdirde paralanmaz, blnmez, ama adam da kalmaz. Birkendine getirmek lazm lkeyi. Nereye gidiyorsunuz? (...) Mesela ben tekrar okuyorum,genliimde okumutum, HitlerinKavgam. Adamn yazd bir ok ey bugn bile

29


40/316

geerli aslnda. Kendi rkmz ancak gene biz dzeltebiliriz, diyor, Kendimize gelmemiziin, diyor. Avusturya Macaristan Krallnn lmn anlatyor, Neden bunlar geldibamza? Alman sadece ekoslovaktan korkmu. Polonyaldan korkmu. Biz 77milletiz burada. Bizim korkacak neyimiz kald?Trk m kald? Nerede saf Trk?Yok.

Ama ite Cumhuriyet Trkiyesinde bunlar insanlara bir ekilde aland. Ve herkes debir bayrak, bir lke, bir dil etrafnda bir siper gibi oldu. Ama bu nereye kadardr? Snrnerede balar, nerede biter? Ne zaman devreye girer?Tamamen bizim milliyetiliimiztepkisele dnmtr ve sembole dnmtr. Baka hibir ey deil.(...) Kbrsa savaagiderken, ben o zaman 10 yamdaydm, 74te, o zamanki Trk milliyetilii ile imdikiok farkl. O zaman herkes memleketim iin, vatanm iin giderim savarm diyordu.Ben hatrlyorum, Mersinden gittiler nk ou erler. Herkes alklarla uurlad.Ama imdi yani tm dnyann iinde yer ald bir Afganistan BM hareketine bile adamgnderirken, Trkiyede yer yerinden oynuyor: Gitmesin, gidilmesin, katlnmasn, negerek var, bize niye bulayor? Bir dnyada yayorsanz, dnya siyaseti ekillenirkensizin de o siyasetin iinde bir ekilde yer almanz lazm. Ama taraf olarak ama kartaraf olarak. Byle byle ortada duran olmaz. Ne yapacaksnz burada? Sizin bir kerekendi kimliinizin oturmu olmas lazm. Kendi potansiyel gcnzn oturmas lazm.Nereye geliyoruz? Gene milliyetilie geliyoruz. Biz burada maddi karlar n planaalarak davranrsak borsayd, faizlerdi, enflasyondu, d borlard diye dnp hereyi onlarn zerine ina edersek hibir ey yapamayz ve yapamyoruz da. Nereyegeliyoruz? Gene milliyetilik. (Orhan, 42, memur, Ankara)

Orhann syleminden farkl olarak, orumdan Cemitin syleminde uluslararas

dengeler iindeki yalnzlk duygusu ekleniyor. Bununla birlikte Cemit, soukbir biimde karlar ya da frsatlar hesab yapmak yerine, eziklik ve kompleksiamak zere bakaldr sylemini dillendiriyor. Kendini lkc olarak tanmlayanCemitin syleminde, eziklie neden olan gemi, ayn zamanda bugnk meydanokumalara kar bir meydan okuma gelitirmek iin de bir kaynak salyor.

Biz dnya devletiyiz. Dnya tarihine yn vermi bir milletiz. Ama bugn bakyorsunKonya kadar yapmayan lkeler sana vize uyguluyor. Seni istemiyor. Her yerdendlanmsn. evre lkelere bakyorsun hepsi dman. Kardeim biz neyiz burada?Uzaydan gelmi, seilmi bir millet miyiz yani? Herkes bize dman. Herkes bizekaplarn kapatm. Ama herkesin de taeronu biziz. Amerika orada Trk kymyapyor, biz Amerikan politikasn destekliyoruz. Amerika orada Mslmanlarayrtryor, biz Amerika eyini yapyoruz. Amerika orada Krdistan devleti kuruyorbiz Amerika politikasn destekliyoruz. Kardeim imdiher zaman tavuk yaamaktansabir sene horoz yaamak iyidir!Atatrk bir defa horozluk yapt, onun sayesinde, silaharkadalarnn sayesinde biz kurtardk memleketi. (...) Hi savasz Misak- Millisnrlarn da olduu gibi peke ektik. Niye ldrdk o kadar insan? Niye biz KurtuluSava yaadk? 30 Austos bayram neymi de kutluyoruz biz, madem her ey byleolacakt? Bir kere Trkiye olarak dedik mi, dier lkelerden nota geldii zaman bamzdikip de halt etme lan! diye? Geliyor ite meydanda konuuyor bizim siyasimiz,kkryor. br tarafa gidiyor kapal kaplar ardnda amenna yapyor: Ne dersen,sen haklsn. erde byle konutun? eriye mesaj yle vermek zorundaym.

30


41/316

nk ben onlardan oy alyorum diyor. Biz kardeim onurumuzdan, ilkelerimizden,benliimizden, dinimizden, kltrmzden, her eyimizden taviz veren bir lke olduk.Bunlar sylyorum ama karamsar mym? Deilim. Ama Allah bir lkeyi, bir insanihya etmek isterse bana musibetler verir onu sonra ihya eder. (Cemit, 40, esnaf,

orum)

Cemit aslnda, ortalkta oka sz edilen ve bu aratrmann da yaplmasnda iticirol oynayan bir toplumsal dalga olarak milliyetiliin kiiye g veren cephesinitemsil ediyor. Baka bir deyile, bu cephe uluslararas ilikilerde sinmi, ezilmi birulusun ve onun bireylerinin kurtuluunu yksek bir tonla formle ediyor ve buzelliiyle milliyetiliin iyimser kanadn sembolize ediyor. Cemit ayn zamandakartlarn yeniden datld yeni kresel dnemde, milliyetiliin yeniden dzenleyici,yeniden kurucu cephesini yanstyor:

Avrupa gibi bir birliimiz yok, ama ayn kkten gelen ve yer st yer alt zenginlikleriolan enerjinin byk bir ksmn elinde tutan Trk cumhuriyetleri var. Onunla beraberyz yllar boyu akrabalk ilikilerinin devam ettii, din birliinin olduu insanlar var;tarihten gelen akrabalmzn, dostluumuzun olduu lkeler var. Herkes bize dmandeil aslna bakarsan. Biz nce dostlarmz bilmek zorundayz. Endls Emevi devletiykldktan sonra, lim diyor ki: Dmanlarn dman bilip dost etmeye altlar.Dostlarn dost bilip ihmal ettiler. Ne dmanlar dost oldu, ne de dostluklar eskisigibi baki kald. Bundan dolay ykld. Biz de onu yayoruz imdi. (Cemit, orum)

Cemitin dili, kresellemenin Huntington yorumunda olduu gibi, sert kresellemedinamiklerinden beslenerek dostlar ve dmanlar retorii zerine kurulan vebu ekilde alglanan bir kreselleme iinde kendine yer arayan bir dil. Bu dil birzamanlar kuruculuk ilevi grm olan milliyetilik stratejisinin krizi karsnda,fakat gene bu krizin iinden bir yenilenmeye iaret ediyor.

Kresel dzeyde Trkiyenin sorunlu bir ekilde ald ya da alaca yer ve bununulusal kimlik ve aidiyet duygusu zerindeki etkileri kukusuz btn kesimleri ayn

biimde etkilemiyor. Ulus devletin milliyetilik stratejisinin belki de en ok zaafaurad kesim olarak Krtler gz nne alndnda, en azndan baka bir boyut dahadevreye giriyor. Nasl ki, adi veya Sleyman, fakat daha da ok Cemit, Trkiyeninblgedeki dostlarna, akrabalk ilikilerine dikkati ekiyorsa, benzer bir ekilde, Krtkkenli Hatipin de tahayylne blgedeki akrabalar giriyor. Ancak, birincilerintahayylnde blgedeki Krtler teki tarafta yer alrken, ayn kesim Hatip iinzdeleilen akrabalar olarak tahayyl ediliyorlar.

Hatipin Kuzey Iraktaki oluuma ilikin yar aka yar ciddi yorum ieren sylemi,

kriz iindeki bir blgenin sancl lkesi Trkiyede merkezi stratejinin zaten kenarndaolmaktan tr, bir anlamda atma sarmalnn dna kma abas, daha mtevazve alternatif dnme rnei olarak belirginleiyor:

31


42/316

Ben sevindim. stediim oluyor orada, bir eyler olacak gibi diyoruz. Yani herkesinbamszlk eyi insann iinde olur. Ama artlar Trkiyede onu kaldrr m? Yok.Herkes kendi snrlarna, kaderine raz olacak. Ama bir Krt olarak ben diyorum ki,Irakta keke snr izilseydi de (glerek) Krdistan havayollar da gelseydi Adanaya

inseydi! Derim yani, isterim! (Hatip, 42, memur, Adana)Ancak Hatip de farknda; mesele Kuzey Irakta gururunu okayacak bir Krdistankurulmasyla zlmyor. Hatta byle bir oluumun ortaya kmas Krtler iinvahim sreleri de aa karyor:

Yani imdi herkes, Ruslar bir taraftan, Amerikallar bir taraftan, ngilizler bir taraftan,herkes bu Krtleri kullanyor. Yani yle bir mazlum halk ki, yemin ederim nereye eksenoraya gidiyor. Kullanlmaya ok msait. zr diliyorum, imdi Amerika ne kadarTrkiyenin can dostu, mttefiki olsa, be bin ya da sekiz bin askeri gcn karsnaniye kendi gcn karsn, bu kadar sorun varken? Yarn ne olaca hi belli olurmu? Bu Amerika operasyon yapmyor, Trkiye baryor aryor. (...) Yarn Amerika(PKKya) Bak benim sana kyam ok... Yarn yine beraber oturur senin sorununuzeriz, yardmc oluruz. Gel bu ran beraber vuralm, derse... Niye? O blgeyi bilenbir g. Blgesel bir g orda, be bin tane az deil. Ne olacak imdi? Amerikalyane zarar olmu PKKnn? En ufak bir tesislerine bugne kadar herhangi bir saldrolmu mu veya bir tane Amerikal karlm m? Yok. Amerikal imdi bu adamlaraniye dman olsun? Yarn, Gel kardeim bana yardmc ol, derse ne olacak? Vallahiherkes kullanyor hocam. Herkes ii bir noktaya ekiyor. Filistin sraille sorununu

zer, nk o iki kutuplu. Ama Trkiyedeki be kutuplu. zemezsin sen bu sorunu.yle bir kemeke yani. Ortadoudaki o dengelerin altst olmas demek. Adamlar birtarafta deil ki, Suriye bir tarafta, Irak bir tarafta, ran bir tarafta, Trkiye bir tarafta.Gene en rahat hareket edebilecekleri yer Trkiyedir. (Hatip, Adana)

Btn bu sylem rneklerine bakarak unu sylemek mmkn grnyor: Kreselada milliyetiliin klasik stratejisi merkeztoplar ilevini yerine getiremiyor vekken ne olursa olsun, merkezka tahayyl ve aidiyetler devreye giriyor. te tam bukriz halinde, farkllam yorumlarla yeni milliyetilikler nem kazanyor ve her biri

dalan sanclar iinde yeniden toparlamaya ve ina etmeye alyor.Son olarak kreselleme ya da kresel sorunlar dorudan sz konusu olduunda,ne kan yorumun atma eksenine yerletiini sylemek mmkn grnyor. Bublmde kresellemenin atmac boyutuna kar dile gelen ender rneklerdenbirini zikredelim. stanbulda yaayan, muhafazakr ve dindar Balkan gmeniKemal slama ya da Mslmanlara kar kampanyaya dnen karikatr krizi veMslman dnyadan gelen tepkileri yorumluyor:

Ben olsam ben hi aldrmam bile. Fazla aldrrsan onun (provoke edenlerin) daha fazlakeyfini yaparsn. O, biliyorum ki bir provokasyondur. Ben ona hi aldrmam, fazla stnegider yani. Bak mesela Amerikada myd neredeydi... iki- gn nce televizyonlardavard. Bu hep kacak byle. nk gryorsun ki sen sinirleniyorsun, ben seni sinir

32


43/316

etmek istiyorsam ben hep bir ey kartacam sana. Bugn Danimarka, yarn, sve,br gn Amerika, bilmem kim... Hep seni provoke edeceim. Ama sen buna aldrdnzaman baa kamazsn. Aldrmayacaksn. Sanki hibir ey olmamtr. Sen baka trlonu provoke et. Ya da baka trl onu protesto et. Kuvvetle olmaz. Mesela Danimarka

ne yapyor? Misal olarak st m yapyor, stn imem Danimarkann mesela. Enazndan ona bir zarar. Onun mallarn, ryecekse rsn, paslanacaksa paslansn.te protesto, ite en byk zarar ona. O zaman o dnsn Niye ben bunu yaptm.Niye ben zarar greyim? Ama ite glyor muhakkak. Belki ikisini iiyor, televizyonseyrediyor: Trkiye nasl ayaa kalkyor? Belki Dnya nasl ayaa kalkyor? Kendikendine ey yapyorlar ama glyorlardr kendi kendilerine. Ben olsam ahsenaldrmam. Ki bu televizyona kt zamanlar ben kanal deitiriyordum. (Kemal, 48,esnaf, stanbul)

Kemal kutuplamalara kar duruyor; ancak kresel dzeye ilikin olarak dilegelen bu sylemle ulusal dzeydeki sylemin her zaman st ste oturduu anlamnagelmiyor bu. Kreselleme altnda sert ya da yumuak tepkiler ve i ie geiler okdaha yaygn bir dzeyde, beklenmedik yerlerde kendini gsteriyor. rnein kreselsorunlarda alabildiine yumuak tavr alan Kemal, ileride greceimiz gibi, ulusalmeseleler sz konusu olduunda, muhafazakr olarak nitelendirilebilecek bir tavralyor. Ortalkta dolaan alternatif ifadeler onun nezdinde atma yaratabilecekpotansiyele sahip ve komplo rn ifadelere dnyor. Dolaysyla bu ifadelerekar alnan sert nlemlere (rnein niversitelerde bart yasa, Refah Partisinin

kapatlmas) ilikin olarak, otoritenin tesisinden ve dzenin varolan haliyledevamllndan yana tavr koyuyor. Ancak, baka bir adan baklrsa, kreseldzeydeki yumuak bak ve ulusal dzeydeki sert bak arasndaki elikili durumgenel bir muhafazakrlkla alyor. Kemal kiisel hayatndaki muhafazakrl,ulusal olan ve kresel olana uzanacak ekilde geniletiyor; baka bir deyilesorun kmasn istemiyor; varolan durumu en sorunsuz hal olarak zihnindeyeniden retiyor.

Bu blm bitirirken, genel bir deerlendirme yapmak gerekirse, kresellemenin

ekonomik, siyasal, sosyal boyutlarda kukusuz olumlu ya da olumsuz olaraknitelendirilebilecek ok farkl sonular yarattn syleyebiliriz. Ancak belki debunlar rten en nemli sonu psikolojik olan gibi grnyor. nk makro dzeyde,ulusal karlamalar balamnda sylemleen ve renilen kreselleme, tamda bu karlamalarda ortaya kan baarszlk nedeniyle, yaygn bir biimde derinbir gvensizlik duygusu yaratyor. Bu gvensizlik duygusuyla beslenen bir gerilimpsikolojisi toplumsal hayatn iine de giriyor. Dolaysyla, uluslararas bir dzeydeskm gibi grnen kreselleme karsnda milliyetiliin yeniden inasna ilikinizleri baka yerlerde, rnein ieri dnk kimlik tanmlamalarnda, snfsal ve kltrel

kimlikler dzeyinde, dinsel, etnik aidiyetlerde, hatta blge ve kent aidiyetlerinde,gelenein ve toplumsal cinsiyetlerin tketiminde aramak gerekiyor. Bu dzeyeinildiinde ise, ok daha zengin bir sonu kyor; nk o dzeyde sadece gvensizlii

33


44/316

deil, ayn zamanda gvenin yeniden ina edildii dinamikleri ve pratikleri de grmekmmkn oluyor.

Kresellemenin somut etkileri byk lde bu mikro dzeylerde yaanyor. De

Documents

Tesev raporu: Milletin Bölünmez Bütünlüğü