.MINISTERE DE LA REGION DEBRUXELLES-CAPITALE

ARRETE DU GOUVERNENtENT DE LAREGION DE BRUXELLES-CAPITALEENT AMANT LA PROCEDURE DECLASSEMENT C01vfl\1E MONillvIENT DECERTAINES PARTIES DU PALAIS DEJUSTICE~ SIS PLACE POELAERT ABRUXELLES.

MINISTERIE VAN HET BRUSSELSHOOFDSTEDELIJK GEWEST

BESLUIT VAN DE REGERING VAN HETBRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GE\\TESTHOUDENDE INSTELLING VAN DEPROCEDURE TOT BESCHERMING ALSMONillvIENT VAN BEP.AALDE DELENVAN HET JUSTITIEPALEIS GELEGEN,POELAERTPLEIN TE BRUSSEL.

Le Gouvernement de la Région de Bruxelles- De Brusselse Hoofdstedelijke Regering,Capitale,

Vu l'ordonnance du 4 mars .1993 relative à la Gelet op de ordonnantie van 4 maart 1993conservation du patrimoine immobilier, inzake het behoud van het onroerende erfgoed,notamment l'article 18 ; inzonderheid op artikel 18 ;

Sur la proposition du Ministre-Président du Op de voordracht van de Minister-Voorzitter vanGouvernement de la Région de Bruxelles- de Brusselse Hoofdstedelijke Regering en van deCapitale et du Secrétaire d'Etat chargé des Staatssecretaris, belast met Monumenten en

.Monuments et des Sites; Landschappen;

ARRE TE: BESLUIT:

Artiele 1 - Est entamée la procédure de Artikel 1 - Wordt ingesteld de procedure totclassement comme monument de certaines beschemring als monument van bepaalde delenparties du Palais de Justice : van het Justitiepaleis : IC.

la totalité des façades en ce compris les façades de totaliteit van de gevels, hierbij inbegrepen desur cour; la totalité des toitures, en ce compris gevels aan de binnenplaatsen, de totaliteit van deles charpentes métalliques d' origine ou daken met inbegrip van de oorspronkelijke of nareconstruites après l'incendie de 1944; la totalité de brand van 1944 herbouwde metalen gebinten;du gros oeuvre et des struetures d'origine; la de totaliteit van de · ruwbouw en detotalité des espaces intérieurs et extérieurs, des oorspronkelijke structuren; de totaliteit van dedécors ainsi que du mobilier fixe par destination binnen- en buitenruimten van de decoratiedu rez-de-chaussée (étage 0), du premier étage alsook van het meubilair onroerend door(étage 1), des parties accessibles au public bestemming van de benedenverdieping(cours, dégagements, escaliers et couloirs de (verdieping 0), van de eerste verdiepingcirculation) du premier sous-sol (étage Ol), des (verdieping 1), van de gedeelten toegankelijkhalls, dégagements et escaliers d'accès des voor het publiek (binnenplaatsen, doorgangen,entrées carrossables, de l'escalier monumental trappen en circulatiegangen) van de eerstemenant à la roe des Minimes; du hall, du couloir kelderverdieping (verdieping Ol), van de hallen,

et de l' escalier menant de I' entrée de la rue deWynants au premier sous-sol; de la totalité desescaliers métalliques ou en pierre, d'origine oureconstruits après l'incendie de 1944, situésdans les superstruetures (étages 2 et +), lesabords en ce compris les terrasses, les rampesd'accès reliant Ie palais à la me des Minimes,ainsi que les balustrades marquant lesdifférences de niveau,sis place Poelaert à Bruxelles, connu au cadastrede Bruxelles, 8e division, section H, feuille 4,parcelle n° 776C, en raison de son intérêthistorique, artistique et technique, précisé dansl'annexe I du présent arrêté. .

Art. 2 - La zone de proteetion relative aumonument décrit dans l'article 1 comprendl'ensemble des parcelles et des voiries ainsi queles parties de parcelles et de voiries reprises dansie périmètre délimité sur Ie plan figurant àl'annexe 1I du présent arrêté.

V.9909

doorgangen en toegangstrappen van de inritten,van de monumentale trap naar deMinimenstraat. van de hal, de gang en de trapdie van de eerste kelderverdieping naar deingang van de Wynantsstraat leidt, de totaliteitvan de metalen of stenen trappen, oospronkelijkofherbouwd na de brand van 1944, gebouwd inde bovenstrueturen (verdiepingen 2 en hoger),de omgeving met inbegrip van de terassen,inritten die de verbinding vormen met deMinimenstraat, ook de balustrades die dehoogteverschillen aanduiden,gelegen Poelaertplein te Brussel, bekend tenkadaster te Brussel, 8ste afdeling, sectie H, blad4, perceel nr 776C, wegens zijn historische,artistieke en technische waarde zoals naderbepaald in bijlage I van bij dit besluit.

Art. 2 - De vrijwaringszone met betrekking tothet in artikel 1 vermelde monument betreft hetgeheel van de percelen en de wegen, alsook degedeelten van de percelen en de wegenopgenomen in de omtrek zoals afgebakend ophet plan in bijlage II van dit besluit.

Art. 3 - Le ministre qui a les monuments et sites Art. 3 - De nuruster bevoegd voor dedans ses attributions est chargé de l'exécution du monumenten en landschappen, is belast met deprésent arrêté. uitvoeringvan dit besluit.

Bruxelles, Ie n7 -10- 1999 Brussel, ~~ 7u . · ~ O 1999

Par IeGouvernement de la Région de Bruxelles- Door de Brusselse Hoofdstedelijke Regering,Capitale,

Le Ministre-Président du Gouvernement de la De Minister-Voorzitter van de BrusselseRégion de Bruxelles-Capitale, chargé des Hoofdstedelijke Regering, belast metPouvoirs locaux, de l'Aménagernent du Plaatselijke Besturen, Ruimtelijke Ordening,Territoire, des Monuments et Sites, de la Monumenten en Landschappen,Rénovation Urbaine et de la R rche Stadsvernieuwing en WetenschappelijkScientifique, Onderzoek,,

SIMONET

Le Secrétaire d'Etat à la Région de Bruxelles- De Staatssecretaris bij het BrusselsCapitale, chargé de I'Aménagement du Hoofdstedelijk Gewest, belast met Ruimtelijke..~Territoire, de la Rénovation Urbaine, des Ordening, Stadsvernieuwing, Monumenten enMonuments et Sites et du Transport rérnunéré Landschappen en Bezoldigd Vervoer vandes personnes, Persone

Cople certifiée conforme

~ ~..~ NCEllER,eG"'es CLAREBOUT

V.9909 KANSELARIJ

ANNEXE I A L'ARRETE DU GOUVERNEMENT DE LA REGION DE BRUXELLES­CAPITALE ENTAMANT LA PROCEDURE DE CLASSEMENT COMME MONUMENTDE LA TOTALITE DU PALAIS DE JU8TICE SIS PLACE POELAERT A BRUXELLES

Référence cadastrale : Bruxelles, ge division, section H, 4efeuille, parcelle n'" 776C

Description sommaire :

Cette oeuvre magistrale fut conçue en style éclectique par l'arehitecte J. Poelaert en 1862.L'édifice devait remplacer un premier Palais de Justice, établi dans les bätiments de l'anciencouvent des Jésuites délabrés et trop exigus.

En 1860, la Ville de Bruxelles organisa pour ce faire un concours international.

L'ingénieur F. Wellens, président de la Comrnission royale et proche collaborateur de J.Poelaert pendant les travaux, décrit en détaill'ensemble des antécédents (Le Palais de Justicede Bruxelles, Notice descriptive avec atlas, 1881). Le nouveau palais devait intégrer tous lesservices juridiques ayant siège à Bruxelles. Le programme, complexe, comprenaitinitialement 27 salles d'audience, entourées de divers locaux de service. Le palais étant unbätiment public, toute la circulation interne devait s'organiser en fonetion de eet aspect. Lepalais abritait d'ailleurs d'autres fonctions, teiles qu'une bibliothèque, un restaurant et unbureau de poste.

Les projets envoyés ne donnaient pas satisfaction et ne correspondaient pas au programmeimposé. Afin de gagner du temps et d'éviter des discussions sans fin, la Ville prit finalementla décision de confier eet énonne travail à son architecte, J. Poelaert. Deux ans après, Poelaertsoumit son projet.

Le nouveau Palais de Justice se voulait I' expression symbolique du pouvoir judiciaire.

L'emplacement choisi était une des hauteurs de la Vilie, à l'endroit de l'ancien Gibet, au"Galgenberg", et aux environs immédiats des Marolles et de la rue aux Laines. 11 fallut doneexproprier un vaste terrain occupé par six îlots et une partie des jardins de I'hötel de Merode.

La première pierre fut posée en 1866. Après la mort de Poelaert en 1879, Ie chantier lent etlaborieux fut repris par l'architecte J. Benoit et Ie palais inauguré en 1883.

Deux plaques d'inauguration térnoignent de eet événement:

La plaque de gauche mentionne: Décrété sous Ie règne de Leopold I par arrêté royal du 28février 1862, commencé Ie 20 août 1866 / Verordend onder de regering van Leopold I doorkoninklijk besluit van den 28 februari 1862, begonnen den 20 augustus 1866.Celle de droite: Inauguré sous Ie règne de Leopold 11 Ie 15 octobre 1883 - Joseph Poelaert ­architecte / Ingehuldigd onder de regering van Leopold 11 den 15 october 1883 - JosephPoelaert - Bouwmeester.

V.9909

Le Palais de Justice est situé sur un plateau en forte déclivité entre la place Poelaert, la meaux Laines, la me de Wynants et la rue des Minirnes. Afin de compenser cette différence deniveau et de faciliter 1"accès au bätiment public par les façades latérales et arrière, I' architecteIe plaça sur une vaste terrasse reposant sur un massif bien visible depuis les rues de Wynantset des Minirnes. Cette terrasse était également accessible aux voitures par une double rampe àpente douce., me des Minirnes.

Les matériaux présentent un riche assortiment de pierre, pour la plupart d'origine beIge etfrançaise, donnant au palais une polychromie variée,A l'intérieur, des structures métalliques permettent de soutenir la lourde masse de pierre.

Le corps principal du Palais de Justice comprend deux étages et un premier sous-sol.L'accès au rez-de-chaussée supérieur se fait, place Poelaert, par Ie porche monumental deI' entrée principale, celui du premier étage - étage principal - par des escaliers de part etd'autre de la salie des pas perdus, tandis que l'on arrive au premier sous-sol - rez-de­chaussée inférieur - par la roe aux Laines. Ces trois niveaux sant accessibles au public.Une tour-Ianteme monumentale couronne la partie centrale du bätiment et éclaire la salledes pas perdus SUf toute sa hauteur.La terrasse entoure les deux cötés et la façade arrière du bätiment. Elle repose sur unimposant podium qui abrite Ie deuxième sous-sol, donnam sur la roe de Wynants et Ietroisième sous-sol accessible par la roe des Minimes.

Cet édifice colossal constitue sans nulle doute Ie sommet de l'architecture éclectique du 1gesiècle. Le style est d 'inspiration classique, avec des emprunts à I' architecture assyro­babylonienne et égyptienne. Le bätiment est conçu comme un assemblage de fonnes et demasses, oû les espaces intérieurs et extérieurs s'interpénètrent de manière surprenante.

Les façades symétriques sant accentuées dans l'axe par un portique monumental et rythméesverticalement par les ressauts des parties latérales et médianes. Horizontalement, elles sedécomposent en trois registres: Ie soubassement à bossages, Ie rez-de-chaussée et I'étageprincipal, puis un large entablement comprenant architrave, frise, corniche et balustrade enattique.

Le coeur du Palais de Justice est occupé par la sa/Ie des pas perdus, d'une monumentalitéinégalée. Sa hauteur culmine au sommet de la coupole, ce qui donne à la salle un vertigineuxélan vertical.

Façade principale (place Poelaett)

La façade avant présente un porche principal encadré par un péristyle, composé d'une doublecolonnade de colonnes doriques. Ce portique est précédé d'un emmarchement sur toute salargeur et flanqué de deux pavillons d'angle en forte saillie. Le porche d'entrée est couronnépar un fronton triangulaire et, en attique, par une balustrade sunnontée du buste de Minervepar Ie sculpteur J. Ducaju. A I'intérieur, ce porche est encadré par de remarquables colonnescorinthiennes de flanquement, sommées de lions ailés par A.F. Bouré.Les pavillons d'angle abritent les Cours de Cassation et d'Appel au premier étage. On yaccède, de part et d'autre du porche monumental, par deux imposants escaliers d'honneur etpar une galerie courant sur toute la longueur. Au pied d~_ · s se trouvent quatre

/'"j,.~~~~r'""à "'~:'"1.$"':"/ r;Ji J17~~ '~~-<p

!..~, ;/ Á-J.. ~~~!.tl J \ ';.--,

/.~.~-:l L~" \ ::r~'n~,. \)~V.9'»J ~J lJ~~) F;

:.~~\ ?' ! I ~ \~ ~1'%.'~'n!iNCELL;:P iE ~.<~..>, -. : ! .~~~/vll'r~~ ~<:::...~. '/

'-'cÏ,f,!1ISS!C~i r:iJt:~.\~~r:--J

statues monumentales représentant les grands orateurs et législateurs de I' Antiquité,Démosthène et Lycurgue par A. Cattier et Cicéron et Ulpien par A.F. Bouré.La porte en bronze fut réalisée en 1896 par G. Houtstont d'après les dessins de J. VanMansfeld et remplacée par une copie en 1932. A gauche de I'entrée, ie buste de I'architecteJoseph Poelaert est l'oeuvre de J. Cuypers, réalisé en 1887.

Les façades latérales (roes aux Laines et des Minirnes)Les façades latérales présentent chacune une partie centrale en ressaut, dont I'entrée axiale estcouronnée par un fronton triangulaire. Elles sant rythmées par des colonnes décorées selonles ordres classiques. Des sculptures de A. Fassin et A. Cattier décorent l'attique. Le bätimentsurplombe la me des Minimes, la partie centrale de la façade de ce cöté est particulièrementtravaillée. La différence de niveau est rachetée par un important soubassement, percé d'unportail tripartite sous fronton.

Façade arrière (roe de Wynants)Cette façade présente également un avant-corps mais elle est traitée plus simplement. Lesoubassement est pourvu d'un portail similaire à celui donnant roe des Minimes.

CoupoleLa coupole comprend un stylobate, un tambour à deux niveaux et un döme en cuivre. Lestylobate, SUf plan en croix, est rythmé par des pilastres jumelés. Le premier niveau dutambour, de plan carré, repose sur une base à gradins et est ajouré de chaque cöté d'unecolonnade. Le deuxième niveau, de plan circulaire, est marqué aux angles par quatre statuesen bronze sous fronton triangulaire. 11 s'agit d'allégories représentant la Force par. Th.Vinçotte, la Justice par A. Desenfans, la Loi par A. Dutrieux et la Clémence royale par A. deTombay. Après I'incendie de 1948, un nouveau dame en cuivre a été construit. Ce dame, pluséIancé, n'a pas respecté la fonne de l'original,

Plan et intérieurL'aménagement intérieur a généralement été bien conservé. Le plan, publié dans Ie livre del'ingénieur Wellens, correspond encore bien à la situation actuelle. 11 dessine un rectangle de150 m sur 160 m et couvre une superficie de 26000 m'.Cette énonne superficie inclut huit cours intérieures, pennettant l'éclairage et l'aération detous les locaux. Les salles d'audience des différentes cours, les salles de réunion et labibliothèque, ainsi que les 245 Iocaux de service sont reliés par des galeries.L'immense salIe des pas perdus couvrant une surface de 3600 m2 est dominée par la coupoleélancée, visible depuis Ie rez-de-chaussée.Comme tout bätiment fonctionnel, Ie Palais de Justice a subi un certain nombre detransfonnations. Ainsi, certaines cours intérieures ont été occupées par des locaux annexes demoindre hauteur et la plupart, des ailes disposent derrière I'attique d'un étage mansardé,invisible depuis la roe. Par ailleurs, les fonctions de certains espaces ont parfois été modifiéespar rapport au plan original.

Selon une disposition hiérarchisée, les cours de justice les plus importantes se trouvent aurez-de-chaussée et au premier étage, autour de la salle des pas pe is que les instancesd . d . ,. ~\t..~EüIONDf8/,'

e mom re importance sont groupees au prermer sous-sol. ~1;i?:A~~!tIt"4'~

~á.W (fi;i) '\~~,'~"'I .>''''.Lr.»» j " \~t

§"j (~~~" \ .~::~~, t~v.9909 ~~ , '-' \t~~j~"~~J )~J

~~i!:;~

Le Palais de Justice abritait à l'origine Ie Tribunal militaire, Ie Conseil de Guerre, les Justicesde Paix et de Police, la Cour d'Assises, Ie Tribunal de Première Instance, la Cour d'Appel, IeTribunal de Commerce et la Cour de Cassation, répartis sur les trois niveaux. Certaines salles,notamment les salles d'audiences, sont richement décorées.

Intérêt présenté par Ie bien selon les critères défmis à l'article 2, 10 de l'ordonnance du 4man 1993 relative à la conservation du patrimoine immobilier :

Intérêts historique, artistique et technique :Ce bätiment fut conçu en 1862 par l'architecte de la Ville, Joseph Poelaert, et pour remplacerIe premier Palais de Justice, abrité dans l'ancien couvent des Jésuites.Comme 1'indique la plaque commémorative, sa construction fut décidée en 1862, sous Ierègne de Leopold Ier et l'inauguration solennelle eut lieu en 1883, pendant Ie règne deLeopold 11. L'édifice se voulait l'expression symbolique du pouvoir législatif et constituait undes symboles par excellence du jeune état dans toute sa splendeur. Le bätiment fut érigé surune des hauteurs de Bruxelles, Ie Galgenberg, oü se trouvait, depuis Ie moyen äge, Ie gibet dela Vilie.Poelaert était à l'époque déjà très réputé comme architecte. 11 avait notamment dessiné lesplans de l'église Notre Dame à Laeken et de la Colonne du Congrès, et restauré Ie Théätre dela Monnaie.

Poelaert a réussi à construire un bätiment fascinant par son aspect monumental et son impactarchitectural et plastique. Cette oeuvre surpassait de loin tous les bätiments existants àl'époque. En outre, l'édifice correspondait strictement au programme imposé, celui d'unbätiment public qui devait abriter tous les services juridiques siégeant à Bruxelles. Lebätiment de Poelaert remplit toutes ces conditions de façon magistrale, gräce au plan simpleet au regroupement logique des différentes cours et locaux de services, reliés par des galeries.Pour la finition de I'extérieur et de I'intérieur, on opta pour des matériaux coûteux et durablesvenant de Belgique et de l'étranger (marbres, essences de bois rares et bronze) et l'on n'hésitapas à faire appel aux artistes renommés comme Th. Vinçotte.

11 faut également souligner l'intérêt technique du Palais de Justice. Bien que l'extérieur dubätiment ne Ie Iaisse pas présumer, l'édifice repose sur une structure métallique complexequi, cornme une énorme charpente, pennet de porter I' énonne masse de pierre, un vrai chef­d'oeuvre d'ingénièrie. A I'époque, cette approche technique fut très novatrice. L'ingénieur F.Wellens réserve d'ailleurs dans son livre tout un chapitre aux solutions constructives duporche principal et de la coupole.Aussi, Ie bätiment constitue-t-il l'exemple par excellence des progrès techniques de laconstruction au 1ge siècle. L'édifice est très représentatif de cette modemisation destechniques, il en offre une synthèse caractéristique du 1ge siècle.

Le Palais de Justice rnérite d'être classé comme monument, pour son intérêt historique,artistique et technique.C'est une création architecturale unique qui, 100 ans après sa construction, continue àétonner. Certains auteurs n'hésitent pas à qualifier Ie bätiment de « huitième merveille dumonde". Au plan international, l'édifice est également reconnu comme une des réa1isationsles plus remarquables et exemplaires de toute l'architecture éclectique du 1ge siècle et est, àce titre, cité dans la Iittérature spécialisée, tant beIge qu'étrangère. OC~I~ ~

~.ç \), fV::JJIVN0'""::"~ \).... ,..-"--~-.. t:ó>;;;-

:4$~.rP~ÛV:·:?k<:..~t'-

~(Si"" ~ . l t." '1 J. ~~n\@; ..~ 1~!),/ \~1\

V.9909 G: i "fo ·~...:.. ·1 ·''''~. \-:~,:, {' s ,,....\ ~ . --<.... .1":~ f;.-,~~ . ~f;.::;::~;·~0J i-:

\~~\,-,.r:J§\~ ~,;,,·n:-\I I:l.,ELlf:"PIç: 1&,~û ..., . •1 . .... $'"'F&~~~~':.\

.' Co'YMISSiON C\}~\-~~

Les quelques transfonnations que Ie bätiment a subies au cours de son existence, n'ont rienöté à son intérêt architectural.

Vu pour être annexé à l'arrêté du

de la Région de Bruxelles-Capitale,chargé des.toire, des Monuments et Sites, de la Rénovation

'-

Copl. c.rtlflé~ conforme

Le Secrétaire d'Etat à la Région de Bruxelles-Capitale, charg de I'Aménagement du Territoire,de la Rénovation Urbaine, des Monuments et Sites et du Tr éré des personnes,

Le Ministre-Président du GouvernPouvoirs locaux, de I'AménagementUrbaineet de la Recherche Scientifiq ,

ANCEllERIEGiJles CLAREBOUT

KANSELARIJ

V.9C.:Xl9

BIJLAGE I VAN HET BESLUIT VAN DE BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKEREGERING HOUDENDE INSTELLING VAN DE PROCEDURE TOT BESCHERMINGALS MONillv1ENT VAN BEPAALDE DELEN VAN HET JUSTITIEPALEIS~ GELEGENPOELAERTPLEIN TE BRUSSEL

Kadastrale gegevens: Brussel, 8 afdeling, sectie H, 4de blad" perceel nr 776C

Beknopte beschrijving:Dit meesterlijk bouwwerk in eclectische stijl werd ontworpen door architect J. Poelaert in1862. Het moest het oude Gerechtshof vervangen dat toen ingericht was in het voormaligeJezuïetenklooster. Dit geraakte stilaan vervallen en kreeg te kampen met plaatsgebrek.

Voor het nieuwe Justitiepaleis organiseerde de stad Brussel in 1860 een internationalearchitectuurwedstrijd.

Ingenieur F. Wellens, voorzitter van de Koninklijke Commissie en naaste medewerker van J.Poelaert tijdens de bouwwerken, beschrijft de voorgeschiedenis in detail (Le Pa/ais de Justicede Bruxelles. Notice descriptive avec atlas, BrusseL 1881) Het nieuwe paleis moest allejuridische diensten die in Brussel zetelden kunnen onderbrengen. Het complexebouwprogramma voorzag 27 zittingszalen waarrond de diverse dienstlokalen warengegroepeerd. Het gebouw was toegankelijk voor het publiek en de inwendige circulatie moesthiermee rekening houden. Het openbare gebouw huisvestte ook andere diensten zoals eenbibliotheek.. een restaurant en een postkantoor.

De ingezonden ontwerpen gaven geen bevredigend resultaat en beantwoordden niet aan ditstreng opgelegde architectuurprogramma. Om tijd te winnen en verdere tijdrovende debattente vermijden" besliste de stad uiteindelijk om de immense opdracht toe te vertrouwen aan detoenmalige stadsarchitect" J. Poelaert. Twee jaar later, in 1862~ was zijn ontwerp klaar.

Het nieuwe Justitiepaleis moest het symbool worden van de rechterlijke macht.

Het gebouw zou in een van -de hoogste gedeelten van de stad worden opgetrokken.. op deplaats van de voormalige Galgenberg, in de onmiddellijke buurt van de Marallen en deWolstraat. Er werd een uitgestrekt terrein vrijgemaakt waarvoor zes bouwblokken en eengedeelte van de tuinen van het hotel de Merode moesten worden onteigend.

De eerstesteenlegging gebeurde in 1866. De moeizame bouwcampagne zou duren tot na dedood van de architect in 1879 en werd voortgezet door architect J. Benoit. De inhuldiging vanhet Justitiepaleis gebeurde in 1883.

Twee inhuldigingsplaten in de hoofportiek herinneren hieraan:

Links staat vermeld: Décrété sous Ie règne de Leopold I par arrêté royal du 28 février J862,commencé Ie 20 août 1866 ,. Verordend onder de regering van Leopold I door koninklijkbesluit van den 28 februari 1862, begonnen den 20 augustus J866.Rechts: Inauguré sous Ie règne de Leopofd IJ Ie J5 octohre 1883 - Joseph Poelaert ­architecte Ingehuldigd onder de regering van _~ \)~ ". r en 15 october 1883 - JosephPoelaert - Bouwmeester. ~(~\~iP-;;-d'"':.À~"~~~A

~, f 1.4)' ~~ti .rl '.Jff·J \~;p~P c~r.:;'\::-' ,~

v.9909~ \ \~"S'~. ~ r;~~("' \J M!~ ~""HANCELL~ ,~~'" cA/I:: ~

& ~ :(~I Cà!.~l \.' t}.<}~'" .

'}i,~{fSSION CCitf~0\'

Het Justitiepaleis bevindt zich op een sterk athellend terrein tussen het Poelaertplein.. deWolstraat.. de Wynantsstraat en de Minimenstraat. Om dit niveauverschil op te vangen en detoegang tot het openbare gebouw via de zijkanten en de achterkant te vergemakkelijkenontwierp de bouwmeester een breed terras. Dit rust op een massieve muur en is duidelijkzichtbaar vanaf de Wynantsstraat en de Minimenstraat. Het terras was ook met koetsenbereikbaar via een dubbele oprit met lichte helling aan de kant van de Minimenstraat.

De bouwmaterialen bestaan uit een rijk assortiment van hoofdzakelijk Franse en Belgischenatuursteen dat voor een gevarieerde kleurencombinatie zorgt.De binnenstructuur bestaat uit een metalen skelet om de zware steenmassa op te vangen ..

Het hoofdgebouw van het Justitiepaleis bezit twee verdiepingen en een eerste souterrain.De benedenverdieping, de zogenaamde rez de chaussée supérieur, is bereikbaar via dehoofdingang onder de monumentale hoofdportiek op het Poelaertplein, de eerste verdieping,de étage principal, via de vleugeltrappen links en rechts in de wandelzaal (de salie des pasperdus) en het eerste souterrain., de rez-de-chaussée inférieur, via de Wolstraat. Deze drieniveaus zijn voor het publiek toegankelijk.Een monumentale koepelvormige bovenbouw.. tenslotte, bekroont het centrale gedeelte vanhet complex en belicht de wandelzaal over heel haar hoogte.Het terras omringt het gebouw langs de zijkanten en de achterkant. Het rust op een massiefpodium waarin het tweede souterrain, bereikbaar via de Wynantsstraat en het derde souterrain,met toegang via de Minimenstraat.. zijn ondergebracht.

Het kolossale gebouw is een onbetwistbaar hoogtepunt van de eclectische architectuur uit de19de eeuw. De bouwmeester zocht zijn inspiratie bij de klassieke stijlen, vermengd metelementen uit de Assyrisch-Babylonische en Egyptische bouwkunst.Het geheel bestaat uit een assemblage van architectuurelementen en massa' s en eenverbazingwekkende aaneenschakeling van binnen- en buitenruimten.

De gevelopstanden zijn symmetrisch opgevat. Ze worden centraal onderbroken door eenmonumentale portiek en verticaal geritmeerd door risalietvormende midden- en hoekpartijen.De horizontale indeling wordt geaccentueerd door hoofdzakelijk drie registers: de sokkel metbossage.. de beneden- en hoofdverdieping., het brede hoofdgestel met architraaf.. fries.,kroonlijst en de attiekbalustrade.

De kern van het gebouw is de salie des pas perdus Deze wandelzaal is ongeëvenaard in haarmonumentaliteit. De totale hoogte reikt tot helemaal bovenaan de koepel, wat het rijzige effectnog meer accentueert.

hoofdportaal en een galerij die over de hele lengte loopt. Aan de aanzet van de trapleuningstaan vier monumentale beelden die de voornaamste redenaars en wetgevers uit de Oudheidvoorstellen.. nl. Demosthenes en Lycurgus door A. Cattier en Cicero en Ulpianus door A.F.Bouré.De bronzen poort werd in 1896 door G. Houtstont gerealiseerd naar een ontwerp van J. VanMansfeld en in 1932 vervangen door een kopie. Links van de poort prijkt het borstbeeld vanbouwmeester Joseph Poelaert, in 1887 gerealiseerd door J. Cuypers.

De zijgevels (Wolstraat en Minimenstraat):Beide gevels hebben een risalietvormige middenpartij. De centrale inkom wordt bekroonddoor een fronton. De gevels zijn decoratief geritmeerd door het aanwenden van de klassiekezuilenorden. De attiek is versierd met beeldhouwwerk van A. Fassin en A. Cattier. Hetgebouw neemt een opvallende plaats in de Minimenstraat in. Daarom werd de middenpartijhier sterker geaccentueerd. Door het sterke niveauverschil bezit deze gevel bovendien eenhoog basement waarin een drieledig portaal met fronton is verwerkt.

Achtergevel (Wynantsstraat):Deze gevet eveneens met vooruitspringende middenpartij, is eenvoudiger opgevat. In hetbasement is een gelijkaardig portaal ingewerkt.

Koepel:De koepel bezit een stylobaat, een trommel uit twee geledingen en een·koperen helm. Destylobaat is kruisvormig en wordt doorbroken door gekoppelde pilasters. De eerste,vierkantige., trommelgeleding rust op een getrapte basis en wordt aan de vier zijdenopengewerkt door een zuilenrij. De tweede trommelgeleding is cirkelvormig en wordt omringddoor vier bronzen hoekbeelden in een driehoekig fronton. Het zijn allegorische figuren met devoorstelling van de Kracht door Th. Vinçotte.. de Gerechtigheid door A. Desenfans, de Wetdoor A.Dutrieux en de Goedertierendheid door A. de Tombay. De koperen koepelhelm werdna een brand in 1948 vervangen door een hoger exemplaar dat niet meer aan deoorspronkelijke vorm beantwoordt.

Plattegrond en binnenruimte:De oorspronkelijke indeling van de ruimte heeft voor het overgrote deel haar authenticiteitbewaard. De plattegrond.. gepubliceerd in het boek van ir. F. Wellens .. is trouwens nogduidelijk herkenbaar. Het gebouw heeft de vorm van een rechthoek van 150 m bij 160 m enbehelst een oppervlakte van 26000 m-.De enorme oppervlakte wordt gescheiden door 8 binnenplaatsen die de diverse lokalen vanlicht en lucht moesten voorzien. De zittingszalen voor rechtspraak., de vergaderruimten.. debibliotheek en 245 overige lokalen zijn onderling verbonden door galerijen. Deoverweldigende wandelzaal bezit een oppervlakte van 3.600 m2 en wordt bekroond door derijzige koepeL zichtbaar vanaf de benedenverdieping.Als functioneel gebouw onderging het Justitiepaleis een aantal aanpassingen. Sommigebinnenplaatsen zijn inmiddels ingenomen door lage dienstlokalen en de meeste vleugelsbezitten een mansardeverdieping. achter de attiek.. die onzichtbaar is van op de straat. Ook debestemmingen zoals op het oorspronkelijke plan aangeduid. zijn in sommige gevallengewijzigd.

.. '

Het Justitiepaleis huisvestte het Militair Gerechtshof: de Krijgsraad, het Vredegerecht, dePolitierechtbank, het Hof van Assisen.. de Rechtbank van Eerste Aanleg, het Hof van Beroep"de Handelsrechtbank. het Hof van Cassatie.. verdeeld over drie niveaus.Een aantal zalen, waaronder de plechtige zittingszalen.. zijn bijzonder fraai gedecoreerd.

\yaarde van het goed volgens de criteria zoals vastgesteld in artikel 2, 10 van deordonnantie van 4 maart 1993 inzake het behoud van het onroerende erfgoed:

Historische, artistiek en technische waarde:

Het Justitiepaleis werd ontworpen door stadsarchitect J. Poelaert in 1862 en moest hetvroegere Gerechtshofvervangen dat was ingericht in het oude Jezuïetenklooster.Zoals de inhuldigingsplaat aanduidt, werd tot de oprichting beslist in 1862, tijdens het bewindvan Leopold I en vond de plechtige inhuldiging plaats in 1883, tijdens het koninkrijk vanLeopold IJ. Het gebouw symboliseerde de rechterlijke macht en was het symbool bij uitstekvan de nieuwe natie in al zijn grootsheid. Het werd opgetrokken op een der hoogste puntenvan de stad, de Galgenberg, waar sinds de Middeleeuwen de stadsgalg stond.J. Poelaert genoot als architect een stevige reputatie. Hij was ook de ontwerper van o.a. deO.L.V .- kerk te Laken" de Congreszuil en verzorgde de restauratie van de Muntschouwburg.

J. Poelaert begreep het strikt opgelegde bouwprogramma erg goed. Niet alleen ontwierp hijeen gebouw met een verbazingwekkend monumentale aanpak en architecturale en plastischeuitstraling waarmee het alle bouwwerken uit die tijd overtrof, hij slaagde er ook in allejuridische diensten die in Brussel zetelden bijeen te brengen.. een vrij complexe opdracht.Bovendien moest het Justitiepaleis ook als een openbaar gebouw kunnen functioneren. Al dezevoorwaarden heeft J. Poelaert op magistrale wijze beantwoord door een eenvoudig grondplanen een logisch uitgedachte groepering van de diverse hoven en diensten, onderling verbondendoor een heel systeem van gangen.Voor de bouwmaterialen en de esthetische afwerking van zowel het exterieur als het interieurwerden kosten nog moeite gespaard. Niet alleen opteerde men voor duurzame en rijkematerialen uit binnen en buitenland (marmers, kostbare houtsoorten, brons). maar er werdeveneens een beroep gedaan op de beroemdste kunstenaars uit de tijd, waaronder debeeldhouwer Th. Vinçotte.

De waarde van het gebouw als technisch erfgoed dient eveneens te worden benadrukt. Op hetvlak van materiële innovatie is aan de buitenkant van het gebouw niets merkbaar. Om deenorme steenmassa op te vangen steunt het gebouw echter op een complexe metalen structuurdie a.h.w. als een skelet fungeert, een waar bravourestuk op gebied van ingenieurskunst. Degewaagde bouwtechnische oplossingen die hier zijn toegepast, waren spraakmakend.Ingenieur F. Wellens wijdt aan de constructieve oplossingen van de hoofdportiek en de hogekoepel zelfs een apart hoofdstuk.Het gebouw vormt het perfecte voorbeeld van de voortschrijdende modernisering van debouwtechnieken in de 19de eeuw. Het is zeer representatief voor dit moderniseringsprocesomdat architectuur en bouwtechniek hier samensmelten in een typisch 19de-eeuwse synthese.

als een der merkwaardigste en toonaangevendste realisaties van eclectische architectuur uit de19de eeuw .De enkele bouwkundige ingrepen die het gebouw in de loop van zijn bestaan heeft ondergaan,doen geen afbreuk aan zijn intrinsieke waarde.

Gezien om te worden gevoegd bij het besluit van

De Minister-Voorzitter van de Bru el e Hoofdstedelijke Regering belast met PlaatselijkeBesturen, Ruimtelijke Ordening, Landschappen, Stadsvernieuwing enWetenschappelijk Onderzoek., ~.

De Staatssecretaris bij het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, b st met Ruimtelijke Ordening,Stadsvernieuwing, Monumenten en Landschappen en Be.~~~ ervoer van Personen,

Copla certifiée conformeVoor eensluidend afschrift

V.9909

CHANCElLERIEGilles CLAREBOUT

KÄ~NSELARIJ

ANNEXEnA L'ARRElE DU GOUVERNEMENf DE LA BIJlAGE n VAN HET BESLUIT VAN DE BRUSSELSEREGION DE BRUXELLES.cAPITALE ENTAMANr LA HOOFOSlEDELIJKE REGERING HOUDENDEPROCEDURE DE ClASSEMENT COMME MONUMENf INSlEllING VAN DE PROCEDURE rOTDE CERTAINES PARTJES DU PALAIS DE JUSnCE, SIS BESCHERMING ALS MONUMENT VAN BEPAALDEPLACEPOELAERT A BRUXELLES DELEN VAN HET, mSTITIEPALEIS, GELEGEN

POELAERTPLEIN TEBRUSSEL

DELIMITATION DE LA ZONE DE PROTECTION

Vupour être annexé à l'arrêtédu

Le Ministre-Président du Gouvernement de la Ré '0 deBmxelles-Capitale chargé des Pouvoirs loca del'Améngement du Temtoire, des Monuments et S'RénovationUrbaine et dela RechercheScientifiq

Le secrétaire d'Etat à la Région de Bruxelles-Capitales. chargéde I'Aménagement du Tenitoire, de la Rénovation Urbaine,des Monuments et Sites et du Transport rémunécé despersonnes,

AFBAKENING VAN DE VRlJWARINGSZONE

=Iéalo. 8ale~p~n,Iijg vnjW8J1ngsz.one

~__>~ De l'sligl1er!lent su 18118 de la toibJre"7 Van de rooilijn totaan de dak

--------i;! Echelle - schaal

Gezienom te wordengevoegdbij het besluit van

van

CHANCEllERIE"Gil les ClAREBOUT

KANSELARIJ

ANNEXE I A L'ARRETE DU GOUVERNEMENT DE LA REGION DE BRUXELLES­CAPITALE ENTAMANT LA PROCEDURE DE CLASSEMENT COMME MONUMENTDE LA TOTALITE DU PALAIS DE JUSTICE SIS PLACE POELAERT A BRUXELLES

Référence cadastrale : Bruxelles, 8e division, section H, 4e feuille, parcelle n'" 776C

Description sommaire :

Cette oeuvre magistrale fut conçue en style éclectique par I'architecte J. Poelaert en 1862.L'édifice devait remplacer un premier Palais de Justice, établi dans les bätiments de l'anciencouvent des Jésuites délabrés et trop exigus.

En 1860, la Ville de Bruxelles organisa pour ce faire un concours international.

L'ingénieur F. WeIlens, président de la Commission royale et proche collaborateur de J.Poelaert pendant les travaux, décrit en détaill'ensemble des antécédents (Le Palais de Justicede Bruxelles, Notice descriptive avec atlas, 1881). Le nouveau palais devait intégrer tous lesservices juridiques ayant siège à Bruxelles. Le programme, complexe, comprenaitinitialement 27 salles d'audience, entourées de divers locaux de service. Le palais étant unbätiment public, toute la circulation interne devait s'organiser en fonetion de eet aspect. Lepalais abritait d'ailleurs d'autres fonetions, telles qu'une bibliothèque, un restaurant et unbureau de poste.

Les projets envoyés ne donnaient pas satisfaction et ne correspondaient pas au programmeimposé. Afin de gagner du temps et d'éviter des discussions sans fin, la Ville prit finalementla déeision de eonfier eet énorme travail à son architecte, J. Poelaert. Deux ans après, Poelaertsoumit son projet.

Le nouveau Palais de Justice se voulait l'expression symbolique du pouvoir judieiaire.

L'emplaeement choisi était une des hauteurs de la Vilie, à I'endroit de l'aneien Gibet, au"Galgenberg", et aux environs immédiats des Marolies et de la roe aux Laines. 11 fallut doncexproprier un vaste terrain occupé par six îlots et une partie des jardins de l'hötel de Merode.

La première pierre fut posée en 1866. Après la mort de Poelaert en 1879, Ie ehantier lent etlaborieux fut repris par I'architecte J. Benoit et Ie palais inauguré en 1883.

Deux plaques d'inauguration térnoignent de eet événement:

La plaque de gauche mentionne: Décrété sous Ie règne de Leopold I par arrêté royal du 28février 1862, commencé ie 20 août J866 / Verordend onder de regering van Leopold I doorkoninklijk besluit van den 28febroari 1862, begonnen den 20 augustus 1866.Celle de droite: Inauguré sous Ie règne de Leopold 11 Ie 15 octobre 1883 - Joseph Poelaert ­architecte / Ingehuldigd onder de regering van Leopold 11 den 15 october 1883 - JosephPoelaert - Bouwmeester.

V.9909

V.9909

Le Palais de Justice est situé sur un plateau en forte déclivité entre la place Poelaert, la meaux Laines, la roe de Wynants et la me des Minirnes. Afin de compenser cette différence deniveau et de faciliter l'accès au bätiment public par les façades latérales et arrière, l'architecteIe plaça sur une vaste terrasse reposant SUf un massif bien visible depuis les roes de Wynantset des Minimes. Cette terrasse était également accessible aux voitures par une double rampe àpente douce, roe des Minimes.

Les matériaux présentent un riche assortiment de pierre, pour la plupart d'origine belge etfrançaise, dormant au palais une polychromie variée,A l'intérieur, des structures métalliques pennettent de soutenir la lourde masse de pierre.

Le corps principal du Palais de Justice comprend deux étages et un premier sous-sol.L'accès au rez-de-chaussée supérieur se fait, place Poelaert, par Ie porche monumental del'entrée principale, celui du premier étage - étage principal - par des escaliers de part etd'autre de la salie des pas perdus, tandis que l'on arrive au premier sous-sol - rez-de­chaussée inférieur - par la me aux Laines. Ces trois niveaux sont accessibles au public.Une tour-lanteme monumentale couronne la partie centrale du bätiment et éclaire la salledes pas perdus SUf toute sa hauteur.La terrasse entoure les deux cötés et la façade arrière du bätiment. Elle repose sur unimposant podium qui abrite Ie deuxième sous-sol, donnant sur la roe de Wynants et Ietroisième sous-sol accessible par la roe des Minimes.

Cet édifice colossal constitue sans nulle doute Ie sommet de l'architecture éclectique du 1gesiècle. Le style est d'inspiration classique, avec des emprunts à l'architecture assyro­babylonienne et égyptienne. Le bätiment est conçu comme un assemblage de fonnes et demasses, oû les espaces intérieurs et extérieurs s'interpénètrent de manière surprenante.

Les façades symétriques sant accentuées dans l'axe par un portique monumental et rythméesverticalement par les ressauts des parties latérales et médianes. Horizontalement, elles sedécomposent en trois registres: Ie soubassement à bossages, Ie rez-de-chaussée et l'étageprincipal, puis un large entablement comprenant architrave, frise, corniche et balustrade enattique.

Le coeur du Palais de Justice est occupé par la salie des pas perdus, d'une monumentalitéinégalée. Sa hauteur culmine au sommet de la coupole, ce qui donne à la salle un vertigineuxélan verticale

Façade principale (place Poelaert)

La façade avant présente un porche principa1 encadré par un péristyle, composé d'une doublecolonnade de colonnes doriques. Ce portique est précédé d'un emmarchement sur toute salargeur et flanqué de deux pavillons d'angle en forte saillie. Le porche d'entrée est couronnépar un fronton triangulaire et, en attique, par une balustrade sunnontée du buste de Minervepar Ie sculpteur J. Ducaju. A l'intérieur, ce porche est encadré par de remarquables colonnescorinthiennes de flanquement, sommées de lions ailés par A.F. Bouré.Les pavillons d' angle abritent les Cours de Cassation et d'Appel au premier étage. On yaccède, de part et d' autre du porche monumental, par deux im osants escaliers d'honneur etpar une galerie courant sur toute la longueur. Au pied ~\~ ' .REf" ( ' • rs se trouvent quatre

ho/~.-((JJ); ~

~~ { C~~,J4! \~~:;~ 'tt ~ Ih;~ l l/-'

~'\\ . ~<%."CdAN~~ ~

7<'2 'veLLE!:>1 _ ~.

~~& 'f·E s,

ro-: ~~~~~~~~~~

V.9909

statues monumentales représentant les grands orateurs et législateurs de I' Antiquité,Démosthène et Lycurgue par A. Cattier et Cicéron et Ulpien par A.F. Bouré.La porte en bronze fut réalisée en 1896 par G. Houtstont d'après les dessins de J. VanMansfeld et rem.placée par une copie en 1932. A gauche de l'entrée, Ie buste de l'architecteJoseph Poelaert est l'oeuvre de J. Cuypers, réalisé en 1887.

Les façades latérales (roes aux Laines et des Minirnes)Les façades latérales présentent chacune une partie centrale en ressaut, dont I'entrée axiale estcouronnée par un fronton triangulaire. Elles sont rythmées par des colonnes décorées selonles ordres classiques. Des sculptures de A. Fassin et A. Cattier décorent l'attique. Le bätimentsurplombe la roe des Minirnes, la partie centrale de la façade de ce cöté est particulièrementtravaillée. La différence de niveau est rachetée par un important soubassement, percé d'unportail tripartite sous fronton.

Façade arrière (roe de Wynants)Cette façade présente également un avant-corps maïs elle est traitée plus simplement. Lesoubassement est pourvu d 'un portail similaire à celui donnant me des Minimes.

Cou.poleLa coupole comprend un stylobate, un tambour à deux niveaux et un döme en cuivre. Lestylobate, sur plan en croix, est rythmé par des pilastres jumelés. Le premier niveau dutambour, de plan carré, repose sur une base à gradins et est ajouré de chaque cöté d'unecolonnade. Le deuxième niveau, de plan circulaire, est marqué aux angles par quatre statuesen bronze sous fronton triangulaire. 11 s'agit d'allégories représentant la Force par. Th.Vinçotte, la Justice par A. Desenfans, la Loi par A. Dutrieux et la Clémence royale par A. deTombay. Après l'incendie de 1948, un nouveau döme en cuivre a été construit. Ce döme, plusélancé, n'a pas respecté la forme de I' original,

Plan et intérieurL'aménagement intérieur agénéralement été bien conservé. Le plan, publié dans Ie livre del'ingénieur Wellens, correspond encore bien à la situation actuelle. 11 dessine un rectangle de150 m sur 160 m et couvre une superficie de 26000 rrr'.Cette énonne superficie inclut huit cours intérieures, permettant I' éclairage et l'aération detous les locaux. Les salles d'audience des différentes cours, les salles de réunion et labibliothèque, ainsi que les 245 locaux de service sant reliés par des galeries.L'immense salIe des pas perdus couvrant une surface de 3600 rrf est dominée par la coupoleélancée, visible depuis Ie rez-de-chaussée.Comme tout bätiment fonctionnel, Ie Palais de Justice a subi un certain nombre detransfonnations. Ainsi, certaines cours intérieures ont été occupées par des locaux annexes demoindre hauteur et la plupart, des ailes disposent derrière l'attique d'un étage mansardé,invisible depuis la roe. Par ailleurs, les fonctions de certains espaces ont parfois été modifiéespar rapport au plan original.

Selon une disposition hiérarchisée, les cours de justice les QI~mportantes se trouvent aurez-de~chau~sée et au premier étag~, autour de. la sallede#~~~ dis que les instaneesde moindre importance sont groupees au premier sous-~r~fr.'~1i~~~~

~..:) I ,,~Lli 'c>~{ ~1 r-: !l ~~ It.~.:...~ fn~-q 1 \:F:'"'J ~r...~ (r wfl-. \ ~*'\CHANce........ i~'c~ ~: ~~'-:J-

'..i;:C0û . \,~-," .U!lSSto.~ ~~.....,.

V.9909

Le Palais de Justice abritait à l'origine Ie Tribunal militaire, Ie Conseil de Guerre, les Justicesde Paix et de Police, la Cour d' Assises, Ie Tribunal de Première Instanee, la Cour d' Appel, IeTribunal de Commerce et la Cour de Cassation, répartis sur les trois niveaux. Certaines salles,notamment les salles d'audiences, sont richement décorées.

Intérêt présenté par Ie bien selon les critères défmis à l'article 2, 10 de l'ordonnance du 4mars 1993 relative à la conservation du patrimoine immobilier :

Intérêts historique, artistique et technique :Ce bätiment fut conçu en 1862 par l'architecte de la Ville, Joseph Poelaert, et pour remplacerIe premier Palais de Justice, abrité dans l'ancien couvent des Jésuites.Comme I'indique la plaque commémorative, sa construction fut décidée en 1862, sous Ierègne de Leopold Ier et I'inauguration solennelie eut lieu en 1883, pendant Ie règne deLeopold 11. L'édifice se voulait l'expression symbolique du pouvoir législatif et constituait undes symboles par excellence du jeune état dans toute sa splendeur. Le bätiment fut érigé surune des hauteurs de Bruxelles, Ie Galgenberg, oü se trouvait, depuis Ie moyen äge, Ie gibet dela VilIe.Poelaert était à l'époque déjà très réputé comme architecte. 11 avait notarnment dessiné lesplans de l'église Notre Dame à Laeken et de la Colonne du Congrès, et restauré Ie Théätre dela Monnaie.

Poelaert a réussi à construire un bätiment fascinant par son aspect monumental et son impactarchitectural et plastique. Cette oeuvre surpassait de loin tous les bätiments existants àl'époque. En outre, l'édifice correspondait strictement au programme imposé, celui d'unbätiment public qui devait abriter tous les services juridiques siégeant à Bruxelles. Lebätiment de Poelaert remplit toutes ces conditions de façon magistrale, gräce au plan simpleet au regroupement logique des différentes cours et locaux de services, reliés par des galeries.Pour lafinition de l'extérieur et de l'intérieur, on opta pour des matériaux coûteux et durablesvenant de Belgique et de l'étranger (marbres, essences de bois rares et bronze) et l'on n'hésitapas à faire appel all" artistes renommés comme Th. Vinçotte.

11 faut également souligner I'intérêt technique du Palais de Justice. Bien que I'extérieur dubätiment ne Ie Iaisse pas présumer, I'édifice repose sur une structure métallique complexequi, comme une énonne charpente, pennet de porter l'énorme masse de pierre, un vrai chef­d'oeuvre d'ingénièrie. A l'époque, cette approche technique fut très novatrice. L'ingénieur F.Wellens réserve d'ailleurs dans son livre tout un chapitre aux solutions constructives duporche principal et de la coupole.Aussi, Ie bätiment constitue-t-iI l'exemple par excellence des progrès techniques de laconstruction au 1ge siècle. L'édifice est très représentatif de cette modemisation destechniques, il en offre une synthèse caractéristique du 1ge siècle.

Le Palais de Justice rnérite d'être classé comme monument, pour son intérêt historique,artistique et technique.C'est une création architecturale unique qui, 100 ans après sa construction, continue àétonner. Certains auteurs n'hésitent pas à qualifier Ie bätiment de « huitième merveille dumonde". Au plan international, l'édifice est également reconnu comme une des réalisationsles plus remarquables et exemplaires de toute l' architecture éclecti u u 1ge siècle et est, àce titre, cité dans la littérature spécialisée, tant beIge qu'étrangè ~~~. \}~ \.A R~.~4<' ~.

-ss» 4'':'''' '-I.r"';'~8~~ { -MI'~" ..... '.,,/~,\~; ; a r. "~'{,/;.~ ~i; ~' "ç.:",~ ~~f(l; \:~

~ -Il~~ )~)~~,,,-....."} "\.J ~~ . hkl~\c . ~"* ~H,4NCEL .~ J

4-. ~fRi;: .r;:,1".4' ", ~ ';:{l{iI _ -. \\~~~~

l,#,1,'SS!ON CCN}~~'f'l--~

· ,

Les quelques transfonnations que Ie bätiment a subies au cours de son existence, n'ont rienöté à son intérêt architectural.

Vu pour être annexé à l'arrêté du

de la Région de Bruxelles-Capitale,chargé desitoire, des Monuments et Sites, de la Rénovation,

Le Secrétaire d'Etat à la Région de Bruxelles-Capitale, charg de l' Aménagement du Territoire,de la Rénovation Urbaine, des Monuments et Sites et du Tr éré des personnes,

Le Ministre-Président du GouvemPouvoirs locaux, de l' AménagementUrbaine et de la Recherche Scientifiq ,

Copie certifiée conforme

~ CHANCELLERIEGilles CLAREBOUT

KANSELARIJ

V.9909

BIJLAGE IVAN HET BESLUIT VAN DE BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKEREGERING HOUDENDE INSTELLING VAN DE PROCEDURE TOT BESCHERMINGALS MONillvlliNT VAN BEPAALDE DELEN VAN HET JUSTITIEPALEIS, GELEGENPOELAERTPLEIN TE BRUSSEL

Kadastrale gegevens: Brussel., 8 afdeling, sectie H, 4de blad'! perceel nr 776C

Beknopte beschrijving:Dit meesterlijk bouwwerk in eclectische stijl werd ontworpen door architect J. Poelaert in1862. Het moest het oude Gerechtshof vervangen dat toen ingericht was in het voormaligeJezuïetenklooster. Dit geraakte stilaan vervallen en kreeg te kampen met plaatsgebrek.

Voor het nieuwe Justitiepaleis organiseerde de stad Brussel in 1860 een internationalearchitectuurwedstrijd.

Ingenieur F. Wellens., voorzitter van de Koninklijke Commissie en naaste medewerker van J.Poelaert tijdens de bouwwerken, beschrijft de voorgeschiedenis in detail (Ie Pa/ais de Justicede Bruxelles. Notice descriptive avec atlas.. Brussel.. 1881) Het nieuwe paleis moest allejuridische diensten die in Brussel zetelden kunnen onderbrengen. Het complexebouwprogramma voorzag 27 zittingszalen waarrond de diverse dienstlokalen warengegroepeerd. Het gebouw was toegankelijk voor het publiek en de inwendige circulatie moesthiermee rekening houden. Het openbare gebouw huisvestte ook andere diensten zoals eenbibliotheek.. een restaurant en een postkantoor.

De ingezonden ontwerpen gaven geen bevredigend resultaat en beantwoordden niet aan ditstreng opgelegde architectuurprogramma. Om tijd te winnen en verdere tijdrovende debattente vermijden" besliste de stad uiteindelijk om de immense opdracht toe te vertrouwen aan detoenmalige stadsarchitect" J. Poelaert. Twee jaar later, in 1862'1 was zijn ontwerp klaar.

Het nieuwe Justitiepaleis moest het symbool worden van de rechterlijke macht.

Het gebouw' zou in een van de hoogste gedeelten van de stad worden opgetrokken.. op deplaats van de voormalige Galgenberg. in de onmiddellijke buurt van de Marollen en deWolstraat. Er werd een uitgestrekt terrein vrijgemaakt waarvoor zes bouwblokken en eengedeelte van de tuinen van het hotel de Merode moesten worden onteigend.

De eerstesteenlegging gebeurde in 1866. De moeizame bouwcampagne zou duren tot na dedood van de architect in 1879 en werd voortgezet door architect J. Benoit. De inhuldiging vanhet Justitiepaleis gebeurde in 1883.

Twee inhuldigingsplaten in de hoofportiek herinneren hieraan:

Links staat vermeld: Décrété sous Ie règne de Leopold Jpar arrêté royal du 28 février 1862,commence Ie 20 août 1866 ,. Verordend onder de regering van Leopold I door koninklijkbesluit van den 28 februari 1862, begonnen den 20 augustus 1866.Rechts: Inauguré sous Ie règne de Leopold 11Ie 15 octohre 1883 - Joseph Poelaert -architecte Ingehuldigd onder de regering van Leopold 11den J5 er 1883 - JosephP l B

· - . ro,,\'t,ûC1UK;: R:i::oe aert - ouwmeester. ",~.r;§g.~~~. \ \.00 - .. '

Cvt"t1i;~~'/;'_ r.!'è~ ~

r!;~ri ,., t\i J ~

V.9909 ~ftC~~ )l,~: ~(( \\ Jf.~'8 ~ ~~.'" I/iel<?t.. vJS~S~\)· .r/.~~;~..ç~ . .I .,~~.~,

~~I "r- ".. ,..~~1~~~~/

Het Justitiepaleis bevindt zich op een sterk afhellend terrein tussen het Poelaertplein, deWolstraat. de Wynantsstraat en de Minimenstraat. Om dit niveauverschil op te vangen en detoegang tot het openbare gebouw via de zijkanten en de achterkant te vergemakkelijkenontwierp de bouwmeester een breed terras. Dit rust op een massieve muur en is duidelijkzichtbaar vanaf de Wynantsstraat en de Minimenstraat. Het terras was ook met koetsenbereikbaar via een dubbele oprit met lichte helling aan de kant van de Minimenstraat.

De bouwmaterialen bestaan uit een rijk assortiment van hoofdzakelijk Franse en Belgischenatuursteen dat voor een gevarieerde kleurencombinatie zorgt.De binnenstructuur bestaat uit een metalen skelet om de zware steenmassa op te vangen..

Het hoofdgebouw van het Justitiepaleis bezit twee verdiepingen en een eerste souterrain.De benedenverdieping, de zogenaamde rez de chaussée supérieur, is bereikbaar via dehoofdingang onder de monumentale hoofdportiek op het Poelaertplein, de eerste verdieping,de étage principal, via de vleugeltrappen links en rechts in de wandelzaal (de salJe des pasperdus) en het eerste souterrain., de rez-de-chaussée inférieur, via de Wolstraat. Deze drieniveaus zijn voor het publiek toegankelijk.Een monumentale koepelvormige bovenbouw. tenslotte, bekroont het centrale gedeelte vanhet complex en belicht de wandelzaal over heel haar hoogte.Het terras omringt het gebouw langs de zijkanten en de achterkant. Het rust op een massiefpodium waarin het tweede souterrain, bereikbaar via de Wynantsstraat en het derde souterrain,met toegang via de Minimenstraat. zijn ondergebracht.

Het kolossale gebouw is een onbetwistbaar hoogtepunt van de eclectische architectuur uit de19de eeuw. De bouwmeester zocht zijn inspiratie bij de klassieke stijlen, vermengd metelementen uit de Assyrisch-Babylonische en Egyptische bouwkunst.Het geheel bestaat uit een assemblage van architectuurelementen en massa' s en eenverbazingwekkende aaneenschakeling van binnen- en buitenruimten.

De gevelopstanden zijn symmetrisch opgevat. Ze worden centraal onderbroken door eenmonumentale portiek en verticaal geritmeerd door risalietvormende midden- en hoekpartijen.De horizontale indeling wordt geaccentueerd door hoofdzakelijk drie registers: de sokkel metbossage, de beneden- en hoofdverdieping. het brede hoofdgestel met architraaf.. fries,kroonlijst en de attiekbalustrade.

De kern van het gebouw is de salie des pas perdus Deze wandelzaal is ongeëvenaard in haarmonumentaliteit. De totale hoogte reikt tot helemaal bovenaan de koepel, wat het rijzige effectnog meer accentueert.

Voorgevel (Poelaertplein):De voorgevel bezit een hoofdportiek met links en rechts een peristyle bestaande uit eendubbele galerij met Dorische zuilen en wordt voorafgegaan door een perron metbordestrappen over de gehele breedte. De immense hoofdportiek is geflankeerd door tweevooruitspringende hoekpaviljoenen en wordt bekroond door een driehoekig fronton met eenattiek en een buste van Minerva, gerealiseerd door beeldhouwer J. Ducaju.De binnenzijde van de portiek bezit opmerkelijke Corinthische zuilen bekroond doorgevleugelde leeuwen., uitgevoerd door beeldhouwer A.F. Bouré.Op de eerste verdieping van de hoekpaviljoenen bevinden zich de Hoven va ~mue

Beroep. De toegang gebeurt via twee brede staatsietrappen links en recht @ ,,~~'*

\'.9909

V.99ü9

hoofdportaal en een galerij die over de hele lengte loopt. Aan de aanzet van de trapleuningstaan vier monumentale beelden die de voornaamste redenaars en wetgevers uit de Oudheidvoorstellen.. nl. Demosthenes en Lycurgus door A. Cattier en Cicero en Ulpianus door A.f.Bouré.De bronzen poort werd in 1896 door G. Houtstont gerealiseerd naar een ontwerp van J. VanMansfeld en in 1932 vervangen door een kopie. Links van de poort prijkt het borstbeeld vanbouwmeester Joseph Poelaert, in 1887 gerealiseerd door J. Cuypers.

De zijgevels (Wolstraat en Minimenstraat):Beide gevels hebben een risalietvormige middenpartij. De centrale inkom wordt bekroonddoor een fronton. De gevels zijn decoratief geritmeerd door het aanwenden van de klassiekezuilenorden. De attiek is versierd met beeldhouwwerk van A. Fassin en A. Cattier. Hetgebouw neemt een opvallende plaats in de Minimenstraat in. Daarom werd de middenpartijhier sterker geaccentueerd. Door het sterke niveauverschil bezit deze gevel bovendien eenhoog basement waarin een drieledig portaal met fronton is verwerkt.

Achtergevel (Wynantsstraat):Deze gevel, eveneens met vooruitspringende middenpartij, is eenvoudiger opgevat. In hetbasement is een gelijkaardig portaal ingewerkt.

Koepel:De koepel bezit een stylobaat, een trommel uit twee geledingen en een koperen helm. Destylobaat is kruisvormig en wordt doorbroken door gekoppelde pilasters. De eerste,vierkantige, trommelgeleding rust op een getrapte basis en wordt aan de vier zijdenopengewerkt door een zuilenrij. De tweede trommelgeleding is cirkelvormig en wordt omringddoor vier bronzen hoekbeelden in een driehoekig fronton. Het zijn allegorische figuren met devoorstelling van de Kracht door Th. Vinçotte.. de Gerechtigheid door A. Desenfans., de Wetdoor A.Dutrieux en de Goedertierendheid door A. de Tombay. De koperen koepelhelm werdna een brand in 1948 vervangen door een hoger exemplaar dat niet meer aan deoorspronkelijke vorm beantwoordt.

Plattegrond en binnenruimte:De oorspronkelijke indeling van de ruimte heeft voor het overgrote deel haar authenticiteitbewaard. De plattegrond, gepubliceerd in het boek van ir. F. Wellens.. is trouwens nogduidelijk herkenbaar. Het gebouw heeft de vorm van een rechthoek van 150 m bij 160 m enbehelst een oppervlakte van 26000 m-.De enorme oppervlakte wordt gescheiden door 8 binnenplaatsen die de diverse lokalen vanlicht en lucht moesten voorzien. De zittingszalen voor rechtspraak, de vergaderruimten.. debibliotheek en 245 overige lokalen zijn onderling verbonden door galerijen. Deoverweldigende wandelzaal bezit een oppervlakte van 3.600 m2 en wordt bekroond door derijzige koepet zichtbaar vanaf de benedenverdieping.Als functioneel gebouw onderging het Justitiepaleis een aantal aanpassingen. Sommigebinnenplaatsen zijn inmiddels ingenomen door lage dienstlokalen en de meeste vleugelsbezitten een mansardeverdieping, achter de attiek.. die onzichtbaar is van op de straat. Ook debestemmingen zoals op het oorspronkelijke plan aangeduid.. zijn in sommige gevallengewijzigd.

De voornaamste hoven werden hiërarchisch gegroepeerd rond de wandelzaal 0

benedenverdieping en eerste verdieping. De lagere hoven bevinden zich op hQ'l~~~n-~",-. ~

souterram §/&'*'

Het Justitiepaleis huisvestte het Militair Gerechtshof de Krijgsraad. het Vredegerecht, dePolitierechtbank, het Hof van Assisen. de Rechtbank van Eerste Aanleg, het Hof van Beroep"de Handelsrechtbank. het Hof van Cassatie. verdeeld over drie niveaus.Een aantal zalen.. waaronder de plechtige zittingszalen.. zijn bijzonder fraai gedecoreerd.

Waarde van het goed volgens de criteria zoals vastgesteld in artikel 2, 10 van deordonnantie van 4 maart 1993 inzake het behoud van het onroerende erfgoed :

Historische, artistiek en technische waarde:

Het Justitiepaleis werd ontworpen door stadsarchitect J. Poelaert in 1862 en moest hetvroegere Gerechtshof vervangen dat was ingericht in het oude Jezuïetenklooster.Zoals de inhuldigingsplaat aanduidt, werd tot de oprichting beslist in 1862, tijdens het bewindvan Leopold I en vond de plechtige inhuldiging plaats in 1883, tijdens het koninkrijk vanLeopold 11. Het gebouw symboliseerde de rechterlijke macht en was het symbool bij uitstekvan de nieuwe natie in al zijn grootsheid. Het werd opgetrokken op een der hoogste puntenvan de stad, de Galgenberg, waar sinds de Middeleeuwen de stadsgalg stond.J. Poelaert genoot als architect een stevige reputatie. Hij was ook de ontwerper van o.a. deO.L.V.- kerk te Laken, de Congreszuil en verzorgde de restauratie van de Muntschouwburg.

J. Poelaert begreep het strikt opgelegde bouwprogramma erg goed. Niet alleen ontwierp hijeen gebouw met een verbazingwekkend monumentale aanpak en architecturale en plastischeuitstraling waarmee het alle bouwwerken uit die tijd overtrof, hij slaagde er ook in allejuridische diensten die in Brussel zetelden bijeen te brengen, een vrij complexe opdracht.Bovendien moest het Justitiepaleis ook als een openbaar gebouw kunnen functioneren. Al dezevoorwaarden heeft J. Poelaert op magistrale wijze beantwoord door een eenvoudig grondplanen een logisch uitgedachte groepering van de diverse hoven en diensten, onderling verbondendoor een heel systeem van gangen.Voor de bouwmaterialen en de esthetische afwerking van zowel het exterieur als het interieurwerden kosten nog moeite gespaard. Niet alleen opteerde men voor duurzame en rijkematerialen uit binnen en buitenland (marmers, kostbare houtsoorten., brons), maar er werdeveneens een beroep gedaan op de beroemdste kunstenaars uit de tijd, waaronder debeeldhouwer Th. Vinçotte.

De waarde van het gebouw als technisch erfgoed dient eveneens te worden benadrukt. Op hetvlak van materiële innovatie is aan de buitenkant van het gebouw niets merkbaar. Om deenorme steenmassa op te vangen steunt het gebouw echter op een complexe metalen structuurdie a.h.w. als een skelet fungeert .. een waar bravourestuk op gebied van ingenieurskunst. Degewaagde bouwtechnische oplossingen die hier zijn toegepast, waren spraakmakend.Ingenieur F. Wellens wijdt aan de constructieve oplossingen van de hoofdportiek en de hogekoepel zelfs een apart hoofdstuk.Het gebouw vormt het perfecte voorbeeld van de voortschrijdende modernisering van debouwtechnieken in de 19de eeuw. Het is zeer representatief voor dit moderniseringsprocesomdat architectuur en bouwtechniek hier samensmelten in een typisch 19de-eeuwse synthese.

als een der merkwaardigste en toonaanaevendste realisaties van eclectische architectuur uit de19de eeuw. - '-'

De enkele bouwkundige ingrepen die het gebouw in de loop van zijn bestaan heeft ondergaan,doen geen afbreuk aan zijn intrinsieke waarde.

Gezien om te worden gevoegd bij het besluit van igqQ.' ."",,-

De Minister- Voorzitter van de Bru el e Hoofdstedelijke Regering belast met PlaatselijkeBesturen, Ruimtelijke Ordening, 0 umenten en Landschappen., Stadsvernieuwing enWetenschappelijk Onderzoek., ~~

De Staatssecretaris bij het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, b st met Ruimtelijke Ordening,Stadsvernieuwing, Monumenten en Landschappen en Be.~~~~ ervoer van Personen,

Vooreensluidend afschrift

Cople certlfiée conforme

CHANCELLERIEGilles CLAREBOUT

KANSELARIJ

~.

P~;~~/

./,/'

.../. /

"ft".r'~.

/

V.99û9

ANNEXEn A L'ARRElE DU GOUVERNEMENf DE LA BULAGE II VAN HET BESLUIT VAN DE BRUSSELSEREGION DE BRUXELLES-CAPITALE ENTAMANr LA HOOFOSTEDELDKE REGERING HOUDENDEPROCEDURE DE ClASSEMENT COMME MONmvffiNT INSlELLING VAN DE PROCEDURE TOTDE CERTAINES PARTIES DUPALAIS DE mSTICE~ SIS BESCHERMING ALS MONUMENT VAN BEPAALDEPLACEPOELAERT A BRUXELLES DELEN VAN HET, nJSTITIEPALEIS, GELEGEN

POELAERTPLEIN rs BRUSSEL

DELIMITATION DE LA ZONE DE PROTECTION AFBAKENING VAN DE VRLJWARlNGSZONE

~~al8~p~nlijm VI1JW8FIngszone

~__>~ ~'~~ua:,a::e~toilure

---......._-i;': Echelle - schaal

CHANCELlERIEGilles CLAREBOUT

KANSELARIJ

Gezien om te wordengevoegd bij het besluit vanÜ·· c.." . ; ('i Ji9Q9h ' _. • ~ ~ ."", ë ., . ~ ..v . tJ

Le secrétaire d'Etat à la Région de Bruxelles-Capitales, chargéde l' Améoagement du Temtoire, de la Rénovation Urbaine,des Monume:ots et Sites et du Transport rénnméré despersonnes,

Vupour êtreannexéà l'arrêté du

Le Ministre-Président du Gouvernement de la Résio deBrnxelles-Capitale chargé des Pouvoirs loca del'Améngement du Territoire, des Monuments et S·Rénovation Urbaine et de la Recherche Scientifiq