Kemaj"ddl" Abdrre:u:k

KAANiVYS Semrkeand

TE'vLAT-I KAAN Y

(Kurtcn Kerlmin Z tefsirl) Cnt: 1.

Tercme

ARABAer iSMAi ANKARAVi

Efendinin Veled-iManevisi

ALi RzA DOKSANYEDi

(Eski~ehir Merke" Vai%i)

Yeni Yazya Aynen Aktaran

Arabac ismail ANKARAVi Efendanin Mahdumu

M. Vehbi GLOGL U

Y. Mh.

Kem,alddin Abdrrezzak-l Kaaniyys Semerkandi

TE'VL T-I A E

Cilt i.

Tercme:

Ali Rza DOKSANYED

Yayna Haz~layan:

M. Vehbi GLOGLU

1988

Kadolu Matbaas - ANKA,RA: Tel: 311 84 95 - 31192 48

SUNU-

Cenab- lIak'kn izniyle, mridlerim ,Maral Ahmed Tahir ve Seyyid Mehmed Mi Yitik ve ceddi~ smail' Gl Efendilerin manevi Ltfif .ve yardmlan ije Te'vilat- Kaaniyye adl /eserin basm tamam-~larak m'min ve m'mina,tn ;hizmetlerine- :arz edilmi olmaktadr. Zat- Bari'ye, Zat'na layk hamd- senalarla ne kadar hamd ~tsen yine de az iOlur._

Beeriyetimiz icab yaplan hatalardan dolay okuyucularnzdat.n zrler dilerim. Bu ,eseri nce[emek zahmetine katlanan m'min kardelerime Cena:b- M:evla'dan ~afiretler niyaz ederim.

EmekU retmen ve

Yk.Mh.

Muhammed Vehbi,Glolu

DBAE

(Kemauddin Abdrrezzak-l Kafuiyys Semerkandi'nm; 'nsz)

Umumen hamd- senaIar, nazm kelamn hsn sratna ve sfat ayniyesini nur-u zatnamazhar klan Zat- Ecell- Ala'ya mah-susdur ki, asfiya ve evliy.a,snn sem-i kulbunu ve fehm-i uurunu hakayk- kelamiyesini iitmek ve ulum-u yakiniyeye muttali olmak iin saf ve srlarn muhabbet nurIarnn irak ile tenvir ve taltif, ruhlarn fenay' tam ile cemal-i vechini mahedeye tevik ettikten sonra evliya ve asfiya-y kiramna kelam- celilini ilka ederek rahat- daireye isal ve kurb-u hakikiye mazhar klmakla kendilerini nezd-i Hahisinde halis ve muhasib-i feyz n~C,at eyledi.

Zahir manalar ile nefisleri te:zkiye eden, temizleyen kelam ila-hinin zah~ri akan bir su gibi, ba,tn hakika:tleri ile !susam kalbIeri teskin eden, kandran batn dalgalanm bir deniz gibi oldu. Evliya, esrar incilerini ~karmak .iin bu denize dalmak istediklerinde sular kendilerizerinden tap tuyan etmekle dalgal1atrna gark oldular. Lakin vadi-i fehirnlerinde, cedavil-i akllar:r;.da kelam- ilahinin Jey-zinden seyelan eden nehirler kenar~arnda yeil imenli, yeil bahe-leri bitirdi. Sahil-i nutuklara parlaik: cevheTler ve inciler kard. Bu feyz ve imdadn karsnda hudutlarna vakf olan kalbIeri say.." maktan aciz kald mcevheratla koyun ve koltuklarn doldurma-a, nefisleri, bulduklar nimetlere kr ediqi .olarak envar-' ilahiye, yemilerini toplamaa baladlar. Srlar, aya:t- c~lileden mutta1i ol-duklar sfat- ilahiyenin hsnun grerek hayran ve sfatn hin-i tecelliya,tndamtelai olup dehet iinde kaldlar. Hatta ruhlar, s~ fat mertebelerinden terakki ile sfat arkasnda ilerisinde vech-i Ba-ki hsn~ cemalini mahede ettiinde bu uhud ile Vahid-i Kah-har'n bakasndan vcudun nehyine hkmederek Vahid-i Kahhar olan Zat- Uluhiyeti tekmil noksanla;rd~n tenzih ettiler.

mdi kulla,rna sfaityla kelamnda tecelli eyleyen Zat- ilahi nok-sanardan mnezzehdir.

Salat ve selamlarn enmkemmeli de kelam- ilahinin mevrud ve ma,sdan klnan ve kelam- celil-i ilahi ile intak olunan ecere-i,

mbarekeye ve ilm-i erifinin ve kita,b- azizinin mahzeni olan AL ve eshal)! :z;erine olucudur.

i

(H,amd senadan sonra mellif kuddise srrahu hazretleri bu-yuruyorlar ki:)

Ben uzun zaman Kur'an' -tilavete" ve kuvvetli bir iman ile ma'-nasn tef~kkre devam eyledim. Bununla beraber sadrm zyk ve fuadm muztarih idi, kalbim mnerih olmuyordu. Fakat Rffib'bim beni tilaveti Kur'an'dan ayrmad.

Nihayet Kur'an'nokumasna lfet ve nsiyet ed}rek halavetini tatmaya baladm. Derhal nefsim neatland, sadrm ald, kalbim geniledi, srrm vs'at peyda etti. Vakt- haHm gzelledi. Ruhum bu fthat sebebiyle o d~rece mesrur oldu' ki, gya daima akam, sabaharab iiyordu. Her ayetintahtnda lisanmn vasfndan aciz kald o kadar manalar inkiM ediyordu ki, ne zapt ve ihsasna kud-ret yetiir ve ne de ner ve ifasndan sabr edilebilirdi.

O vakit her samit ve natku salavatna layk olan Nebi-yi ~ian Hazretleri'nin Kur' an' dan nazil olan her ayetin zahiri ve batn var-dr, her harfin bir haddi ve her haddin br matla' vardr. hadis-i erifini hatrladm. Bu hadis-,i nehevide zahirin tefsir, batnn tevil, haddin fehimlerin nihayet bulduu mana, , matla'n o manadan yk-selmekle Hak'kn uhuduna tla' olunan makam (~lduunu anladm. Hakikaten, Allah Teala kullanna kearq.nda tecelli etmidir. Lakin sizler grmezsiniz buyurduu Cafer-i Sadk Aleyhisselam'dan nakl olunmu, kezft mam- mftrn-ileyh uramazda iken ibaylp dt~ keyfiyetinden sorulunca Tekrar, tekrar okumaa devam ettim, hatta ayeti mtekellim olan Zat'tan iittim. dedii rivayet olunur.

te bu sebeple kelam- ilahinin ahkam ve zevahire taalluk eden cihetinin zata hududu tayin edilmi, Kur'an' kendi rey'i ile tefsir eden kUfr }tti denilmi olduundan bu cihetten sarfhazar ile yal-;-nz butun ve hakayktan bana anz ve varid olan esrar kayd eyle-meyi muvafk grdm. nk tevil, salik ve mstemi'olanlarn s-luk mertebelerindeiki der}celerinin tefavt ve hallerinin ihtilM' se-bebiyle daima deiebileceinden he hali z,ere ibka ve ne de bs-btn terk olunabilir. Salik ne zaman makamndan terakki etse ken-disine .yeni bir fehim alr, ve mheyya olan latif bir manaya mut-

. tali olur. Binaenaleyh tefsir dairesinde dolanyarak ve mtalaat 'deryasnn tahriri msc{H'olma.Yan derinliklerine d~lmaya:rak ha,tra doan hakikatleri karalamaa baladm, ve indimde tevile kabil olmayan veya tevile _muhtac bulunmayan ayetleri asla irad etme-

dim. Yazdm tevcihlerde nihayete eridiimi ka'iyen zan eder deilim. Zira fehimve v~cihler, benim fehm eylediimle ,mnhasr ola~ maz. Allah'n ilm benim bilgimde elbette kayd olunamaz.

Zahiri murad olunduu gqrlen ayetlerden teiVili mmkn ol'an-larn, fehmin tevil~ yolu olduu bilinmek. ve bununla benzerlerine istida olunmak iin bir para tevil' ettim, nk tevilinde taassf-ten k~tulmak areleri yoktur. Mrvvet nvam ise 'tekellf terk etmektir. Benden ba,kasna daha gzel vecihlede zahir olma~ mffi-kfu1dr: '

Tevfik Allah'dandr.

Kema,liiddin Abdrrezzak- KaanYYs Semerkandi (Kuddise srrahul '

-VII-

FATHATLKTAB

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(BsmilJMlrrahmanrrahim) Bireyin ismi, onun marifetine, bi-inmesine sebeb. olan ey demektiF, her ey ismi ile bilinir. Allah'n esinas da, hassalar ile, hviyyetleri ile Hak'kn, sfat ve zatna taayynleri ile, vahdetine delalet eden suret-i neviyyele~dir: nk bu suret- neviyyeler Hak'kn marifetine sebeb olan zevahiridir. (Allah) alel-tlak, yani sfat ile, vasflanmak ve vasfla.nmamak itiba-riyle' olinyarak belki srf zatolmas, haysiyeti ile Zat- lahiyyenin ismidir. (Errahman) bidayet vechi zere kavabilin tahamml ve hikmetin muktezas hasebiyle hereye vclid, ifaza eden demektir. ,(Errahim) nihayet itibarile insan nevinemahsus kemali, maneviyi ifaza edici demektir. :Bu sebebden ,(Ya rahmaneqdnya velahire ve ya rahimelahire) denilmitir. nli (Bismillihirrahmanirrahim) in man~s: Rahmeti amme ve hassay ca;ni olan kamil insan suretiyle balar, ve okurum demektir ki, ibU sureti insaniyye-i kamile, cem sfat ile beraber Zat- lahi -ve hakk a'zaminin mazhandr. Ve ismi azam, odur. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem (Utit cevamialkelimi ye buist Iitemimime mekarimelallak) Ben cevami- kelimi veril-dim ve'mekarimi ahh1k itmam iin gnderildim mealindeki hadi-si e1'ifleriyle bu manaya iaret buyurmulardr. Zira s,a Aleyhisse-am' a KelimetuHah denildii gibi kelimat, mevclidatn hakikatlar r, mekarimi ahlak, me'vcudat fiillerinin mahalli suduru olan kema-lat ve'hassalandr. Bunlarn kaffesi ise kevni cami-i insanide cem hasr .olunmudur. Bu makamda latif bir manaya iaret olunmudur ki: O da enbiyay izam hazaratnn hurufu hecay meratibi mevcli-datn hizasma koymala;rdr. sa Aleyhisselam'm ve ,Emirlmminin Ali Aleyhisselam'n ve baz sahabenin kelamlarnda bu meseleye iar ret bulunur. Bunun iin Mevclidat Bismillahi'nin (ba) smdan zahir oldu deriilmidir,' nk ba, Zat- lahi hizasna konulmu olan elif-den sonra gelen bir handir. O halde ba, evvel-i mahllik olan ve Banasenden sevgili ve daha mkerrem hi' bir mahluk yaratma,.. dm,seninle veririm, seninle ahnm, seninle sevap ve seninle ika,b ederim mealindeki (MMlalakt halkan ehabbe ileyye. minke bike utive bike ahuzu ve bike sib ve bike uakib) hadisi kudsisiyle mu-hatab bulunan akl- evvele iarettir.

FAT.tHA SURES , ~"

(BsmiIIiihirrahmanrrahim) kelimesinde sylenen harfler, on sekiz, yazlan harfler, on dokuzdur. Besmeledeki kelimel~r, biri bi-rinden aynldkta harfleriyirmi ikiye ayrlr. Bu takdirce ons.ekiz harf, onsekiz bin alem tabir olunan cebenit, meleklt, ar, krs, yedi kat gk, anasn e'tbaa, mevalidi selase yani hayvanat, nebatat, maa-dinden ibaret bulunan avilimin mmehatna iarettir. Her biri, c-ziyyatna aynlm olan bu ~mehattan sair meratibi adada mtemil olmas dolaysiyle adedIerde mertebelern anas olan bin apediy-le tabir olunmudur. Harfl-erin yazlda ondakuz olmas, insan ille-mi ile beraber ibu alemlere iarettir. nsan her ne kadar hayvan aleminde dahil isede vcudu hasr etmesi, camiiyyeti, erefi itibariy-le Cfbrll'in, melaike arasnda imtiyaz gibi insan da bal bana ay-rca bir alemdir. Besmele kelimelerinin ayrlmalan halinde yirmi iki hadi tamamlayan gizli elif, zat, Sfat, efal itibar ile tafsUda , hakikatta bir olan alemi ilahi-i hakka iarettir. Besmelede yazl olan elif, ibu alemin, mazhar- azami-i insanide zuhliruna iarettir. Resulullah Sallanahu Aleyhi ve Sellem'in, bismiJlahn ha. snn elifinin ne olduuna dair sual olundukda Alem-i ilahinin ilticab sebebinden o elifi eytan sirkat etti diyerek ona iva'Z olarak bisrnillah basnn uzatlmasn emr etmesi de, ulihiyyeti ilahiyye-nin, rahmeU intiariyye suretnde ihticabna ve ancak ehline malm olduu vechile sureti insaniyyede zuhliruna iarettir. Bu sebebden isim kelimesi -nekre olarak -gelmidir. Hadisi e'tifde de (nnallithe haleke 'Ademe ala suretihi) buyurulmas, zatn, sf&t ile, sfatn efal ile, efalin ekvan ve asar ile mahcub olduuna delaletetmidir. mdi: Her kime ekvan hicab kalkmas ile efal tecelli etti ise Q kimse te-vekkl eyler, efal perdesinin kalkmas ile sfat tecelli ettiise o kim-se raz ve teslim olur, sfat perClesinin alm'asile zat tecelli ederse o kimse vahdette fani ve mutlaka muva..hhid olup her ilediini ve okuduunu (BsmiIlahrrahmanrrahm) ile iler ve . okur. Binaen ala . zalik: tevhid-i ef'al tevhid-i sfata, tevhid~i sfat tevhid-i zata mukad~ demdir. Hazret Nebi Sallal1ahu Aleyhi ve S ellem , scudunda Ya-rabbi senin ikabndan afvna, gazabndan rzana, senden sana s-nmm demesiyle bu mertebeye iaret buyurmudu. .

(Elha,md lillahi rabbilmemin, errahmarlrrahim, maJ.iki yevmid-din) Bilfiil ve hal diliyle hamd, eyadan gayelerinin husul ve kenallerinin zuhUrudur. Zira gayelerinin husul ve kemalIerinin zuhiru, Mevla'y mstehik olduu medh' senalarla medih etmektir. (Ve in mb ey'in illaysebbihu bihamdihi) (sta Suresi, Ayet 44) ayetinde beyan buyurulduu gibi btn mevcudat, kendi hususiyyet ve has-F?)f) .... ' iL,? 1{~mAP0Tiri Jn.',V~l(::'0(:'\nfiP0 r,ka~.~'.?, i~hu g?;relE'rine te-

3

vecehleriyle Hak'ka tesbih ve hamd edicilerdir. Eyann tesbihi, ya-lnz Hak'ka istinad ve vahdaniyyetine delalet etmekle Hak'k erikden, . noksan sfa ttan ve acizden tenzih etmesidir .. Eyann hamdi, ce-lal ve cemal sfatlarna mazhariyyetle1rini ve kendilerine terettp eden kemallenni izhar etmesidir. Hamd sena, btn eyaya mebde olmas ve alemle'rin rububiyyeti demek olaneyay hafiziyyet ve ndebbiriyyeti, hfz ve tedbiri hasebi ile ve (Errahman) n manas olan shhat ve nzk gibi zahiri ve umumi nimetlerin ve (Errahim) in manas olan ilim ve marifet gibi batni nimetlerin hususi hayrlarn ifazas hizasnda ve yevm-i dinde yani ceza gnnde eyann mali-kiyyeti ol~ son'itibariyle Zat- Uluhiyyete tahsis olunmudur. n-k hakikatta ancak ve yalnz ceza gnnde mlk ve tasarruf ken-disinde nihayet bulan bir mabud cezalandrabilir: Hak'ka alarnet olan ve Hak'kn bilinmesine sebep olan her ,eye alem denilir Alem kelimesi, ilm manasna mtemil olmas sebebinden yahut dairesin-de bulunan akl sahibIerinin dierlerine talib olunmas usul ile akl sahibIerine mahsus olan (ya) ve (nun) ile cemi salim oarak ce-milenmi ve alemin denilmidir. (MMiki yevmiddin) cmlesinde ifa-de klnan bu ceza da, zhd ile fani nimetlerden teeerrd olun.dukda baki nimetleri sevaplandrmala, kul efalindan insilah ettikde efal

,tecellileri ile, sfatndan mahv oldukta Hak'kn sfatlann iva,i: klmala, kulun fenas halinde vcud- hakkaniyi balayarak zatyle ibka etmesiyle olur .. O halde bidayet ve ,nihayet ve aralarndaki mer-tebeler itibariyle cem makamnda zat ile hamde istihkakndan eze-len ve ebeden elsinei tefasil zre olan hamdin mutlak ve mahivveti Zat- Hak'ka mahsusdur. Binaenaleyh mebde mnteha cihetinden

, abid ve mablid, cem tafsil eihetinden hamid ve mahmud,ancak O'dur. Vaktaki kullanna kelamnda sfat ile tecelli eyleyince Hak'k,

, azarnet bahasyla, kemal-i kudret ve celal ile, mahede eden kullar, Hak'dan baka mabd olmadm ve hi bir kimseiin havl ve kuv-vet olmayp ancak Hak'kn kuvvet ve kudretini grerek' lyyake na'bdij ,ve iyyake nestein) diye .'kavlen ve fiilen Hak'ka hitab ve badeti ancak sana tahsis, muaveneti~ yardm ancak senden talep, seninle sana ibadet ~deriz dediler. mdi bu huzur haHerinde b-tn harekat ve sekenatlan, (dut'Ulan) Hak'ka Hak ile ibadet olur, ve saavatla.rnda daim olurlar. Ve her vech zre ve her vecihden cemalini mahede eylediklerinden muhabbet lisan ile (hdinassrAtal;mstekim) diye dua edici olurlar. Yani Bizi hidavet zre sa.bit ve vahdet yolunda istikametle kararladr. Marifet, muhabbet (sev-gi) ve hidayet-i hakkaniyye-i zatiyyeden ibaret olan bu srat (SrAtaIlezine en'amte aleyhiml kendilerine nimeti hassa-i 'tahimiyye ile

BAKARA SuRES1--

in' am (nimet veilen) olunan ve evvelen, ahiren, zahiren, batuen Hak'k uhud edip vechi baki tal'atn (yzn) mahedelerinde vcud-i zlli-i fanilerinden gaib (yok olan) olan Nebiyyin, sddkyn, heda ve evliyann yollardr. (G'ayrilmadiibi aleyhim) jbu hida-yet yolu yahudiler gibi zevahirde kalanlann ve nimeti rahmaniyye, niam-i (nimetler) cismani, zevk-i hissi ile hakyk- ruhaniyyeden niam-i (nimetler) kalbi ve zevk-i akIidenmahcub olanlarn yolu de-il hteleddaIinJ ve nasara gibi nura::ni hicab olan bevatn (gizli eylerle) ile kalanlarn ve nimet-i r:ahimiyye ile niniet-i rahmaniyyeden m'ahcub 'olanlarn ve Hak'kn ziliirlyyetinden gafletle . dalalete d-aH]srin ve her eyde cemal-i mahblibu ubuddaTi mahrum olanlann YOh da del, zira yahudilerin daveti, srf zevahire cinane (ceu-netlete) kuslJ!'a olduundan madubll aleyh oldular. Zira gazab, tard 'b'du usLelzimdir. Hitlb- zulmaniyye olan zevahirlp- kal-mak fse gayetle bu'diyyettir (uzaklktr). Nasar'ann daveti ise srf bavatna (gizli eylere) ve alem-i ks envanna oduundan ve bu da nUrani hicab olduundan onlar da dalin oldular. Muvahhid ve Muhammedi olanlar' Rab'bnzn mafiret ve cennetine msaraat' edinii, kounuz manasna olan (Ve sari ila mafir.etin min rabbi-km ve 'cennetin) (Ali mran Suresi, Ayet 133) Ey mminler, kor-kun ve Resurne' iman edin ki, size rahmetjnden iki l1'asib verip si-zin iin nur ihsan eylesin manasna olan (Ya eyyhenezine ame-nftttekuahe ve aminu biresuIihi) (Hadid Su):'"esi, Ayet 28) ve AI-lah'a ibadet edin, hibir eyi' ona irk etmeyin manasna olan (Va' biidullahe ve latriku bihi ey'en) (Nisa Suresi, Ayet 36) ayet- ke-timelerinde olduu gibi zevahir ve bevatnn kaffesine ve cemal-i zat ile hsn- sfat arasn davet (yaklatrm.a;ya) olunduundan bu davete de icabetle srf 've' hakiki tevhidi bulmular ve (Lehm ecruhn ve nurhm, eynema. tvellu fesemmevechullahl (LiIIezi-ne ah~erilhsrta ~e ziyade) ayet-i kerimel~ri ifadesi vechile cemisi ile necatbulmulardr.

. BAKARA SURES

BsMLLAHRRAHMANRRAHM

(Ayet 1-2) .lEUf lam mim, zaikel ~itab) Surenin ibtidasndaki ibu harf, klolmak haysiyyetinden klli vcuda iarettir. Zira (elifl evvel-i vcud olan zata, nam) mebdeden fe1yiz aJarak mnte-haya vermekle evsat-, vcud olan ve Cibril te1smiye ol unan akl-

. fa'llie, .hnhn) ahiri vcud olan Muhammed'e iarettir ki: daire-i v-

BAKARA SURES

cud kendisi ile tamamlanp evveline mttasil olduuna (Allah'n semayat arz halkeyledii heyeti g1bi zaman devreyledil mealindaki (nnezzemane kadistedare keheyetihi yevme halekallahs semavati vel arda) hadis-i erifi ile iaret buyu'tup vcud hatm eyledi. Baz selefden nakl olundu ki, nam) iki eHfden terkib yani ilm sfatile be-raber zata vaz olunmudur, zat il~ sfat, ilahi alemden iki alem-. dir. Ve herismn, bir sfatla beraber zattan ibaret olmasna gre UfunJ Allah'ni isimlerinden bir isinidir.(mm) btn sfat ve efal

ile Allah'n ismia'zam: olan suret-i MUhammediyyede ehline maun olaca vechile ihticab eden' zata iarettir. Zatn, sureti olan hnimJ de ihticab keyfiyyeti de (mim) de (ya) nn ve (ya) da (elif) in bulun~ nasna mebnidir. te!: Huruf-i hecann vazndaki sr da budur ki: kendisinde elif bulunmyan hi bir hari' yokdur. (Elif. a.m mimJ in manas (lim ve hikmet sahibi olan Allah'a yemin ederim) dir diyen kimselerin sz bu beyana yakndr. Ztra Cibril, mazhar- ilm 01-mala a1im ismidir; Muhammed, hikmete ma.zhar olmala hakim is- . midir. Bu beyandan Esma-i ilahiyyeden her ismin tahtnda niha-yetsiz esma vardr denilen szn manas-zahir olur. lim de ancak esbab ve msebbebat olan hikmet aleminde fiile mukarin olmaynca tam ve kamil olamayp fiile mukarin olduu surette hikmet namn alabileceinden (Muhammedn resulullah) hakikatine mukarin '01-madka 'm cerred (Lailithe illaIlah) dIe' -islam hasl olmaz .

. mdi: (Elif, l~ni, mim, zaikel kitab n manas, cifr cania deye~ rek iaret olunan cifr, akl- kl denilen levh-i kaza; oamia, nefs-i klden ibaret bulunan levh-i kaderdi~. Bu takdir zrecifr cami'aA kitab, her olmu ve olaca muhtevi. kitab demektir ve ahr zaman-da Mehdi ile olaca v~d olunan, hereye mtemil ve cami, sret-:-! kllr, hakikatta Hak olduunda reyb' ve ek yoktur. Kavl takdiri zremanas, kl olmak haysiyyetinden klolan Hak hakk iin biz;-Tevrat ve ncil'de Muhammed'le olaca vad olune"n bu kitab inza! . ediciyiz, yani ilmi sabkda malum, Tevrat ve ncil'de mev'ud olan bu kitab, reyb bheye meGal olamyacak derecede haktr. Hfden il~ mttekin) (Ayet 2) Bu .kitab, H~k'k]n kabuln mani olan- rezail ve .. hicablardan saknanlara :q.efsinde hidayettir. Bilinmelidir ki, insan:;;--: lar,akibet itibarile yedi.- snfdan ibarettir. (Feminhjim akyynve. sa'id) (Hud Sures, Ayet 105) kavl-i kerimi zre insanlar, ya. sed,a ve yahud ekiya olurlar. (Ve kntm ezvacen selase) (Valpa Suresi, .' i\:yet 7) ayetinde ' snf beyan buyurulmasna nazaran. eky~;_: ,.as-: hab imaldir, seda dahi ya as4ab.,. ye-min ve yahud sabik1JJk-veya nukarre-bundur.Ashab- im al Biz cehennem ih ins cind~n .qk -. k~elerj halk eyledik manasna olan (Ve-Iekad zere'na licehe::~-

6 BAKARA SURESt~

me kesiren minekinni verinsil (Araf Suresi, Ayet i 79) ay etiyle, te unlan ate iin yarattm ve mbalat (himaye) etmemmealindeki (Haulai halekthm Iinnari ve labalil hadis-i rabbanisi muoibince ezelde im:anszlklanna hkm olunan ve kalble:rine ,mhr vuru-lan zulmet ve hicab- klli ehlimatrudlardI't (tard edilmilerlirL., Bir de, ftrat ve nee hasebile nurlanmaa kabil, aslda mstaid Iken rezalli iktisab, measiyi (gnahlan) irtikab, arnel-i behimiyye (hay-vani) ve sebuiyyeye (yncla)mbaeret, mekaid-i (hileler) eytaniyyeye muavenetle (yardmla) kalbIeri kirlenen pasanan mna-fklardr ki, bunlann, nefislerinde rsfh (salamlaan, melekeleen) bulan, kkleen zulmet ve keduret heyeti, kalplerini nahsUf ve amel-lerini sakt kldndan ek ve hayret sahrasnda balann eerek mtehayyir kalnardr. Bunlann halleri, istidadlarna mn.afi (zt, aykr) geldiinden evvelki frkann halinden daha ktdr. Ve azablan daha iddetlidir. Bu ili frka, srf dnya ehlidir. Ashah- ye-min. faz (erdem, fazilet) ve sevab ehlidir ki, bunlar in:lan eden ve cenneti umarak salih amel, iyi iler ileyenlerdir ki, (Ve likMin derecatn mirnma ~mlluJ (En'am Suresi:" Ayet 132) ayetinde buyu-rulduu vechile derec~Ierine gre ameIlerininmkMatn hazr bu-Iu:r-Iar. Bu gruhdan nefislerinin selameti ve kalble:rinin safas zre ' bAki kalan bir ksm rahmet ehIi vardr ki, bunlar, amellerinin mi-rasinden ve nefislerinin kemalat iktizasndan olmyarak s'rf Rab'-larnn fazI- 'ihsanndan cennet derecelerine nailolurlar. Ashab- yeminin bir, ksm da afv ehlidir. Bunlar, iyi am ellerini ktlklerle kandranlar olup ikiye ayrlrlar. Bir ksm itikadlarnn kuvvetli ve ktlklerinin azl cihetile ktln kklememes veya kt-lkden tvbe etmesile (Felake ybeddulah seyyatihim hase-nat) (Furkan Suresi, Ayet 70) ayeti mufadnca (manasnca) resen gnahlan afv olunanlardr. Bir ksm da rusuh (kkleen, meleke-leen) bulmu gnahlan iktizasile bir mddet azab ekerek temiz~ lendikten sonra rah~eti ilahiyyeni~ erimesile kurtulanlardr ki bunlara ehl- ad ve ikah denilir. ,(VeeZne zalemu min halai se-ysbhn seyyiat ma kesebi) (Zner Suresi, Ayet 51) ayeti bu ksm ifade ede't. te bu ksm da ahiretehIidir. S'bikun olanlar da ya muhibban yahud mahbbun olurlar. Muhibban, Hakk ile m-cahede ve inabe (tvde edib, Hak yoluna dnmei ederek Hak yolu-~ hidayet olanlardr. Mahbubun, inayeti ezeliyye ehlidir ki, Hak Teala Hazretleri, onlan seerek srat- mstakimine, doru yoluna hidayet etmidir. Bu iki snf da ehlfIlahdr. mdi: Kur'an- Kerim, ekiyadan birinci frka iin hda (doru yol gsterici) deildir. Bun-latln istidadlan olmadndan hidayeti kabul etmeleri mmtenidir.

BAKARA SuREs 7

kinci frka iin'.de hda (dorU yol gsterici) deildir. nk: bu ksm, itikad1ar11'Un fesa.d sebebile mesholunmu ve bsbtn l(r-lemi olmala istidadlar zail olmudur. Bunlarn iki' frkas da mebbed cehennem ehlidir. Ancak: Allah'n diledii mstesnadr. O halde Kur'an, mttekn (iyice bilen-dayanan-ittikaeden) keHrnesi-nin amil olduu son be, snfa hidayet olur ki, mahbubIar, slCku fillah ehli olduklanndan (Kezaike linsebbite bihi fuadeke) (Fur-han Suresi, Ayet 32) kavl- kerimi ifade$ince cezb vsulden sonra kitabn, Kur'an'm hidayetine muhtacilii. Muhibler ise siUCku iHillah ehli olduklarndan hem cezb vsllden evvel hem de cezb vsul-den sonra Kur' an'n hidayetine .muhtacdrlar.Binaenaleyh:Bu mev-' zide mttekn, ftra,t nurlarnn bekas, nefislerinin zeka ve'ka1bleri-nin safas dolay~ile irk ve ek pas ve kederinden saknan ve ft.;. rat asliyyeleri zere baki kalan mstaidlerdir ki, bu takva., iman ZTe mukadde'mdir (nde gelrir>' Takvann imandan sonr'a olan mer-tebeleri de vardr ki inaallah beyan gelir.

(Ayet 3) (Eezin~ y'minie bilaybi ve yuky mnessaIate ve mimma rezeknam. ynfikn) O mttekiler, tak1idi veya tahkiki iman ile kendilerinden gaib olan eye iman ederler. man, iki ksmdr biri taklidi, dieri tahkikidir. Tahkiki de iki ksm olup istidlali veya kefidir. Bunlarn' her ikisi, ya ilim ve gayb den;1cesjnde kalr, yahud gayb ve ilim derecesinde kalmaz. Ga'Yb 've iljm derecesinde kalan ksm, (ilnel yakinltesmiye olunan ikandr. lim ve gayb de-recesinde kalnyan, ya, ayni olur, bu da (aynel yakin) tesmiye olu-nan mahededi.r. Veyahud hakki olur bu da (hakkel yakin) tes-miye olunan uhlidi zatidir. Bunlardan, aynelyakin ile ha)rkalyakin

, ksmlar, iman- gaybi tahtnda dahil deildir. man- gaybi, tezkiye denilen kalb amenerini mstelzini olur. Tezkiye, / kalbi kendi saadet:" lerini kazanmakdan megul eden harici ve bedeni s-a,adetlere meyil-den temizlemektir. nk saadet ksmdr. Biri kalbe, biri -be-dene, biri de beden etrafndaki eylere aiddiT'., Kalbe aid olan saadet-ler, hikmet, marifet, ilmi ve ameli kemallerdir. Bedene aid olan saa-,det, shhat, kuvvet, tabii ehvetIer,cismani Iezzetlerdir. Beden etra-fnda eylere aid saAdet, mallar vesair sebeblerdir. Emd.rlmminin Ali Aleyhisselam: (Ela ve inne minenniarii seatlmaIi ve efdal mi seatiImali sihhat cesedi tkavvil kalbo) Biliniz ki, zenginlik, b-yk bir nimettir. Ve zenginlikden daha byk nimet, shhattir ki, shhat, kalbi kuvvetlendiriT' buyurmudur. mdi zhdve ib8.detle aranlan baki kalb saadetini kazanmak [in beden ve beden etra" fndaki saadetlerden saknmak lazm olur ~

8 BAKARA SURES!

_ Buna binaen (Ve yukymunessalate) (Ayet 3) buyurulmudur ki, ikame-i salat, beden rahatlann kaldrmak ve cesed aletlerini yor-maktr. Ve :salat, yani namaz, ibade1tlerin anasdr. O bulunursa sa,ir-leri de geri.kalmaz. (nnes salate tenha ani! fahai vel mnker) Yani muhakkak namaz, insan gnahlardan ve fenalklardan nehy eder. mdi namaz, nefse ve bedenezorluca bir yktur. Mal vermek ise, nefse sevimli olan harici saadetlerden yz evirmekdir ki, buna zhd denir. nk nefis, buhl ve kskancl iktdza eylediinden ok defa mal vermek, nefse, can vermekten iddetli olur. Bu sebebden vacib olan mikdarda mal datmala iktifa etmiyerek nefsi, kskanelndan kurtarmak, mryvet hususlarnda mal bezi! etmek cmerdlikle kalbi, fazla olan maln terkine alclrm,ak, adetledir .. ,mek iin (Ve mimma-rezalmahm ynfikuun) (Ayet 3) buyuruldu ki, 0, mminler, namaz klarlar ve kendile'rini nzklandrdttz eylerden bir ksmn mstehiklerine datrlar, demektir. Kendi zaru;., retine kadar ihtiyacn bezl sarf ile ondan sonra (Tahalluku bi ah .. lakillah) demek olan cmertlik faziletinden mahrum ka1nmamak iin infak,. mevc1d olan maln kaffesine deil, yalnz bir ksmna tahsis klnmdr.

(Ayet 4) (Vellezine Yii'minune bima 1lzile ileyke ve ma llnzile min kabUk). Ve sana ve senden evvel indi'tilen kitabara ilmi yakin, ayni yakin hakki yakine amil tahkiki: bir imanla iman edenler ki, bu tahkiki iman, tahliye denilen kalbi amelleri mstelzim olur. Tah-,liye, kalbin' ilahi kitabIardaki maarif ve hikmetleri, kudsi ilm haki-katlann, mead ahvaline v,. ahiret ilmIerine taanuk eden ilimIeri, te-ferrs etmesi ile olur. (Ve biI abireti hm yukinun) (Ayet 4) ve tez~ kiye derecesini geemiyen ve (Men amiIe bima alime verrese hullahu ma lem yalem) kavl-i nebevisi mudbince tezkiyenin miras olan tah:-.liyey~ vasl olamyan ehIi ahiret ve bu meratibi cami ve mukinun olan ehlullah _. (laike ala hden min rabbibim) (Ayet 5) ite u zikr olunan tezkiye ve tahliye sfatlarile mevsuf (sfatlanan) olanlar, Rab'larndan hidayet zredirler. Onlar, Iaq'lannayahud fazl- se~ yab _ evi olan selamet evine hidayet olunmulardr. ,ka-bdan yahd hicabdan selamet ehIi ancak bunlardr.

CAyet 6-7) (nneezine keferii sevan aleyhim eenzertehm em lem tnzirhm la y'mnun. Hatemaahu ala kulubihim ve ala sem'i-him ve ala 'ebsarihim ~avetn velehm azabnazm) Kah'-- ilahi ehIi olan ekiyadan birinci frkaya korkutmak teHir yapmaz. On-latn ~teden kurtulmasna yol yoktur.' (nnelleziie ha,kkat aleyhim keIimet rabbike la y'minun) (Yunus Suresi, Ayet 96) ifadesince bunl'arn, iman etmemelerine Allah'n hkm lah k (eklenen, sonra-

BAKARA SURES 9

dan tayin edilen, yetien) olduundan bunlara btn yollar' tkanm, btn kaplar kapanmdr. lham mahalli -olan ilahi bir uur mahallidir. KalbIeri, mhrlenmekle kaplarndan mahcb oldular. Gz ile kulak da insann zahiri uurlarndan fehm- itibann ctl1lay ve ibret aln birer kapsdr: ibu kaplardan manalarn kalbe ge-mesi, tesir etme~i mmteni (gayrimmkn) olunca gz ile kulagn faidesin.den de mahrum oldular. O halde bunlar iin batnda zevki ve kefi ,ilme, zahirde de renme ve kazanma ilme yol olmadndan kendileri zulmet ve karanlk zindanlannda habs olundular; azablan gayet azimdir, byktr.

(Ayet 8) (Ve minennils men yekul amenna billalD Ekiyadan iman kendilerinden selb olunmu olan ikinci frka da, her ne kadar (AmennabillalD (Ayet 8) szlerile iman iddia ediyorIarsa da ima-nn mahalli, !isan deil belki kalb olduundan onlar da m min de-illerdir. BUnlar Biz, Allah'a ve ahiret gnne inandk szlerile dinin asl v~esas olan' tevlid ve mec1d ilnint iddia ediyorlar.Yc1ni biz, Hak'dan mahcb olan mriklerden deiliz. Ve din, yani ceza ile mec1d inkar eden ehIi kitabdan da deiliz. Ehli kitabn ne&d hak-kndaki itikadlan, Hak'ka mutabk deildir. BilinIl1-elidir ki, kfr, ihticab, yaniperdelenmek demektir. Hicab, ya Hak'dan olur, mrit-lerin hicc1b gibi, yahd dinden olur, ehli kitabn hicab gibi. Hak'-dan mahcb olan, zarureten Hak'ka erimek yolu olan dinden de mahcbdu;. Dinden mahcb olan ise,' bazan Hak' dan mahcub oJ.n::az. Mnafklar, her iki hicabn refini- iddia eylediler. (Ve' bilyevmil' abiri ve 'ma hm bim'minin) (Ayet 8) Fakat onlar, olduka m-min deillerdir szile ve zc1tlanndan seIb olunmak sureti1~ tekzib olundular.

(Ayet 9) (Yhddi'unallahe veHezine amenu ve ma yahde'une illa enfsehm ve ma ye'urun) Mnafklar, Allah Tec1Ic1'ya ve m-minIere muhc1daa (hileJ ederler. Halbuki hud'a ve hileleri kendi ne-fisletinedir. Onlann uurlan yokdur, bilmezler. Ayet-i kerlnede olan muhc1daa (hile), ild tarafdan hucra istimali demektr. Hud'a, arri saklayp hayr izhar etmektir. Allah'n muhadaas; Resul'nun mu-hadaas demektir. (Men yuti'irresule fekad etil'allahe) (Nisa. Suresi, Ayet 80) ve (Maremeyte iz remeytel (Enfal Suresi,Ayet 17) huyu-rulmudur. ik Resulullah, Allah'n Habibidir. Hadis-i erifde (Dayezall abd yetekarreb ileyye) buyurulmudut. Yani Kul daima bana takarrb eder, yakinlar,, taki ben onu severim, onu sevdiimde iittii kula, grd gz, syledii dili, tuttuu eli, yrd aya ben olurum demektir. Yani Btn bu kuvvetleri; ben olur,um. mdi: mnafklarn, Allah'a ve mminl~re hud'as~,

10 B.AKARA SUREs

iman ve muhabbeti izhar,kfr ve adaveti gizlemeleridir. Allahtn ve mminlerin mnafklata hud'as, kendilerine msalemet (barklk) icra ve can ve mallarm muhafaza etmekle b~raber onlar iin azab- elimi ve meal-i vahini iddihar (biriktirme, s tik ama) etme-leri ve heJlerinn valy-i ilahi ile haber verilmesile dnyada rezil ve rsvay olmalardr. Lakin bu ikihud'a arasnda fark vardr ki, on-

. larn hud'as, helaklarna (yok olm.aJarna) sebeb olan bud-u eka;.. vetlerinin, kfr ve nifak (mnafklk, iki yzllk, bozuuklukJ zulmetlerinin ziyadeemesil~ ancak nefislerine tesir icra eder. Hal-buki, AHah'n hud'as, o ilerde onlarn ihlaklarnda (yok olmalann~ da.) iddetle messirdir. (Ve mekern ve mekerallahu vanahu hay.,. rlndki'n) (Ali mran Suresi, Ayet 54) Yani onlar mekru hile etti-let, fak~t Allah,. mekr edicilerin hayrlsdr. Fakat bunlar darin bir cehaletle bu aikare ii his edemezler.

(Ayet 10) (Fikuliibihim maradun) Mnafklarn kalbIerineek ve nifak: hastal arz olmu ve bu maraz kalbIerinde kklemidir. (Fezadehmullahu merada) (Ayet 10) Allah da, R.~sulune ve m-minIere yardm etmek ve dini ykseltmekle bunlara hkd (kin tut-ma) ve hased gibi marazIar ziyade eyJedi. Rez~letlerin kMfesi, kalb marazlandr. Bu hastalklarr, kalbin zayflamasna v~ helak .olmasna sebebdir. Mnafkla:r1n azablar elim, kafirlem azablan azim denilmekle aralan fark olundu. nk lm veya felce uram bir azamn kesilmesinde pek ok ac his olunarnad gibi ezelde mat-rud (kovulmu, tard olunmu) olanlarn da heT ne kadar azaplan byk ise de kalblerinin idraklarnn safas olmadndan o byk kinin elem ve iddetini his edemezler. Mnafklann, asda istidadla-. n sabit ve idrakleti baki olduundan elem ve acnn iddetini duyar-Im. aresiz yalan ve buna katlm arizolan mzmin hastalklar se .. bebile azablanelemli olur.

"

(Ayet 11) (Ve iza kyle ehm la tfsidii firard kalii innema nahn muslihiin) Ve mnafklar, yer yz.rde ifsaddan, yahi cneti sfliyye olan nefislerinde ve buna taallu$ eden ilerde nefisl~ri.ni kederlemekten ve insanlar arasnda harb vebuz ve fitne ve dmanln tehyj.cil~ (heye c anlandrmas , coturmas) fesad etmekden nehy olunduklan vakit bu hallerini inkar ve nefislerine iyilik isba-tnda mbalea ederler.

(Ayet 12) (Eli! innehm hm mfsidiine ve lakin la ye'urun) Bunlat klli ilerden ye akli lezzetlerden, czi menfeatlar ve hissi lezzetlerle mahcub, ,bedeni lezzetler'de dalgn, dnya muhabbeti ile megulolduklarndan' salah ve iyilii, srf dnya ilerini kendileri iin dzmekte ve geimlerini> kaza.:n,makda bilirler~ murad ve matlllb-

BAKARA SURES 11

larm'a ancak bu suretle myesser ve- nail olurlar. Halbuki, hissiyat-lar ile idraklerini bozduklarn his edemezl~r.

. (Ayet 13) (Ve iza kyle lehm aminu kema amenennas kal en'mn kema amenes sfeha ela meIm hms ' sfela ve

'lakin la ya]emlin) Bunlar, fukal"ay msliminin iman gibi hakiki imana davet olunduklarnda hakiki bir zhd sebebile dnyann ni-met,lezzet ve gzelliklerind. terkeden fukaray mSlimini, sefahete (aklszla) nisbet ederler. nk, kendilerini helelke gtren, ~e;. vasna esir ve vehim ile kank akllannm nihai m aks adlar, ibu fani lezzetlerdir. (Ya'lemline zahiren minel hayatiddnya}{~ hm anil'ahiretihm. afilUn) (Rum Suresi, Ayet 7) ifadesinc~ hasis olan faniyi, erefli ve ali olan baki zre tel"cih ve ihtiyar etmenin, en b-yk bir sefahet olduunu bilemezler. Mnafklarn yer yznde if-sad, mahsus gibi aikar bir ey, s~fahet ile hikmeti farketmek ise, istidlill ve akli olduundan birinci ayette (La ye'urun) szile adem-i uurlan, ikinci ayette (La ya'lemun) szlle adem-i ilimIeri beyan bu-yurularak ayetin iki faslas fark olunmudur.

(Ayet 14) (Ve iza lekllezine funen kaI amenna ve iza halev na eyatiynihim kal inna me'akfu.: innema nahn mstehzin) Bunlar, mminlere mlelkatlanndaBiz, iman ettik derter. ey tan-larma hali kaldklannda Biz, sizinle beraberiz, ancak onlarla istili-za ediclleriz derler. Ftratan kendilerinde mevcud olup mminler ile mnasebetlerine sebep olan malub, zaif, nmeye yakn istidad nu.ru ile kazanm olduklar, ve kffarla lfetlerine ,sebep olan galip ve kuvvetli zulmet istidadndan ibaret olan iki nevi istidad husln-den,mriafklara lazm gelen nifaklann hikayedir; nk: bunlar-da eclna bir nur olmasa nur lle zulmet arasnda her cihetten zaruri mnafat (muhalefet, uymama) olduundan sair kffar gibi asla m-minlerle ihtHat (karlab grme) ve musahabete (sohbete) ka-dir olamazla;rd. eytan, buud ve ti.Z,aklk manasna olan utun keli-mesinden feya1 vezninde mbaleadr kd, ziyade uzak demekdir. Buudun derinliklerine dalm olan eytanlan, nifakda mbalega eden ve mat'rudin olan mnafklarn reisIeridir. Mnafklarn, m.,

, mililerle istihza etmeleri, kendilerinde zulmet cihetinin kuvvetli, nur cihetinin zayf olduuna delalet eder. Zira bir eyi istihfaf (hafifse-yen, kk gren) eden kimse o eyin kadr veznini kendi nefsinde hafif bulur. Binaenaleyh, mnafklarn, nurani olanlar istihfaf et-meleri, kendi nefislermde nurun hiffetinden (hafifliinden) ileri gel-mitir. Nurun kadri, nur ile bilinir. Onlarda zulmetin rchfun ve fazlal kffara iltica ve kffarla lf~tlerine (dostluklar, kaynamalarna) sebeb olmudur.

12 BAKARA SuESt

(Ayet 15) (Allahu yestehzi bihimJ Allah Terua, mnafklan, is-tihza ve istihfaf ed~r. Ziira hazreti ilahiyyeye mnasebetlerine sebeb olan nCriyyet ciheti kendilerinde gayet zayf ve hafifdir. Mfuninler, nefsani varlklarndan fam olduklan mikdarda Allah indinde me;y-cud olduklar gibi" mnafklar da ilahi cihetin kendilerinde fenas, yokluu mikdarnda nefislerinde sabit oldular. Bu iki m~rtebe ara-sndaki fark pek byktr. ,(V.e yemddh ri tuyanihim) (Ayet 15) Allah Teala, mnafklan, kendi arzulanylaihtiyar ettikleri dn-ya maiet ve mallarndan, itiha ve lezzet bulduklannn mevad (madde) ve esbabn tehiyye ve ihzar (hazrlama ve huzura getir~

me) etmekle, nefsani ve eytani sfatlan olan behimi ve sebui iul,.. m etlerind e mtehayyit olduklar halde ibka eyler. (Ya'me~nJ (Ayet 15) Ameh kalbin, krldr. Mnafklarn tuyanlan" (is:-yanlar), buunmalan layk olan hadlerinden tecavzleridir. ,Bu had, kalbin nefse nazr olan vechidir ki, ona sadr denilir. Nitekim fuad, kalbin ruha nazr olan yzdr. Kalb, nefs ile ruh a.rasnda muta~ vasst ve iki vecilli olup bir yz nefse ve bir yz ruha mtevec~ cihdir. mdi kalbin, sadr denilen bu haddinde tevakkuf eylemek, durmak, kalbin bu ciheti nurla:mp nefsi de nurland.rmas iin kalbe tevecchle beraber Allah'n emir ve 'nehiyleri ile taabbd (kulluk, ibadet etmek) eylemektir. Kalbin dier haddinde vukuf, sadrn, ulCm ve maarifle naklanarak nefsi' tezyin etmesi iin hikem ve e~ rayii, ulum ve maarlf{ telakki ve kabul etmesidir. O halde tuyan, nefsani ve eytani sfaUarda inhimakdi't ki (ziyade dknlk), bu hal, istila ve galebe il~ kalbi bsbtn ka:rartr, krletir, ruhu da mkedder klar.

(Ayet 16) (laikellezine terevddalalete' bilhda) te bunlar," hidayeti verip dalaleti, Hak'dan ve Hak'kn yolundan ihticab (per-delenmek) ve zulmeti satn alan kimselerdir. (Fema rebihat ticare-thm ve ma kanumhtedinJ (Ayet 16) Bunlann, ticaretIeri, kar et- " medi. Ve bunlar, hidayetehli olmadlar. Bunlara ulum, amru, hikem ve maarif, ahlak ve melekat- fazlay kazanpda hakikatte zengin. olmalan, Allahmelinde yaknlk ve keramet bularak tazim ve vica-hete (yz yze olmaya) mstehik olmalan i.in n.Ur ve beka ale'min-den. reslmal (ana para, kapital) sermaye verilmi di. Fakat, hicab ve hrman- (mahrumluk) ebediyi mucib olacak surette kalbIerini kederIemekle istidadlarn' izale, reslmal1an olan hidayeti asliyye-lerini izaa (zayi etme, kaybetme) ederek (EazenaIIahJ sermedi (s-:tekli daimi) bir hsrana dtler. Binaenaleyl, ticare1tlerd karl ve kendileri lidayet ehli olamadlar."

BAKARA SU.RES! 13

(Ayet 17) . (Meselhm kemeseliIlezis tevkade nara relernma edaet ma havlehul Mnafklarn, mfakdaJti sfatlar, ziyalanmak iin ate yakan kimsenin sfat gibidir ki, ate yan~ken etrafndia yakn olan eyay bir para ziyalandrr ise de, ate snnce o kim-se yin~ hayrette kalr. Bunlarn istidc1d nurIar, yaklm ate men-zilesindedir (derecesindedir). Atein etrafndaki yakn eyay ziya-land:n:nas, kendilerine m,sbetle uzak olan mec1d (ahiret) ilerine hi-dc1yet olunamayp yakn olan dnya geinmelerine hidayet bulmalar ve mminlerle ,sohbet sebebile zahirde mminlere muvafaka,t etme-leridir. Atein sratle snmesi, istidad nurlarmn, ve fa-irlelendikleri dnya lezzetlerinin, senan zevru bulmasdr (yok olmaisdr). (Zehe-bellahu binuriJim ve terekehm fi zuluma,tin bl yubsirfuiJ (Ayet 17)' Allah Tealc1 Hazretleri, mnafklar, tuyanla'r'nda imdad etmekle istidc1d hrlarmgiderdi. Ve onlar, nefislerinin sfatlarkaranlkla;~ rnda tevfik- ilahiden mahcub ve kr old~ar halde terk eyledi. Karanlk gecede sahrada 'birok me-guliyetler (uramalar) iinde, atei snenkimsenin, gremedii gib, onla't 'da kendilerine faide ve-ren maarifi ilahiyyeyi kfa,lb gzleri ile gremezlet'.

(Ayet 18) (Summn, bkmn umyn) Hak'k iitmee, Hak'k grmee, Hak'la sylemeklie sebeb olan akrnurundan kalbIeri mah:-cub kaldndan onlar, hakika,ten sar, dilsiz, krdrler. KalbIerinin mahcub olmas dolaysiyle uur mahalleri (yerleri) olan gz, kulak ve lisanlarndan kalbIerinegiden yollar kapaldr. Kalbin nu1'i1, ibu uur mahallerine vasl olamamala gzn, ;kulan, _dilin matlub (iste-nen) olan' faidelermden haz alama,zla"r. Ve istifade edemezler. Yine bylece fehim v~ itibar hasl olmak iin gz ve kulaklarnn, idrc1k ettikleri eyleri, kalbIerine red ve isal (vardramadklairndan, uladram'adklanndan) edemediklerinden mnafklar, sar, dilsiz ve krdrler. (Fehm la yerci'un) (Ayet 18) Biz, onlarn nlerinde bir sed, arkalarnda bir sed' kldk mealindeki (Ve ce'alna min beyni eydih~m sedden ve minhaIfihim sedden) (Yasin Suresi, Ayet 8) aye-tinde buyurulduu zre n ve arkalarnda sedler bulunduundan on-lar, ,Allab'a rcu edemezler. !Ayet.;.i kerimeyi tebih suretile irad ey-lemenin faidesl,avam-uasn nefi,slerinde temsil etmektIr. Makul olan bir keyfiyyet, grlen ve his olunan suret ile tasvir olunursa herkes kolayca fehmeder. Bundan sonraki ayette ikinci defa olar.alk mnafklar, karanlkl, imekli, grltl yamurun isabet eyle-dii bir kavme tebn ediyor.

(Ayet 19) (Ev kesayyibin minessemai fihi zulumatnve ra'dn ve berk) Yahud mnafklann sfat kendisinde karanlklar, grleme-ler, yldrmlar olan bir ya-murun isabet eyledi kavm. gibidir. Ken-

, . BAKARA SUREs

dilerine zahir nimetlerin hasl olmasile betaber .bakiyye istidadlan dolaysile kalplerine gelen ga:yet azyurnuaklk ve ilahi vahyin' n-zw sebebile rahneti ilahiyyenin imdad ve vusw, yanura tebih olunuyor.Yanurda olan kata:n.lklar, mnafklan hayret ve deh-ette brakan eytam vesveseleri, vehmi ve hayali ek ve pheleri ve nefsani' sfatlardr. Grleme de Kur'an'da mnafklar korkutup azgn kalbIerinin krlmasn, asi n~f~slerinin inhizfu:nn (hezimete .uramasn) mucib vaJd. ve tehdidi ifade eden ayet ve kahra dair mesmu (duyulmu, iit~len) ve mahede olunan asardr. Berk, ya-ni imek, mnafklar, mid ve tamaa drup, kabul iin edna (en baya, az pek aa) bir meyil ve evkhusule getiren ve ninetlerin hatrlatmasna dair vaidlerin. [itilmesinde zuhur eden teneb-bhat- ruhaniyye ve levaml-i nuriyye yani ruhi uyanklklar ve nu-ram parlaklklardr.

(Ayet 19) Yec'alune esabi'ahm. fiazanihim minessa-va'ki ha-zerelmevtl Mnafklar, lmden korkduklan iin saikalardan (yldhmlardan) parmaklarn, kulaklaJ'na koyarlar. Hissi lezzetlerden kesilmek bunlarn lm olduundan kendilerinde tesir yapp a.hi-ret. gam ile tabii lezzetlerinden ked4irmemesi iin lu'b ve lehviyyat (oyun, elence) ile vaid, yani korku ayetlerinin iitme ve anlama-sndan megulolurlar .. (Vallah muhitun bilkafirin) (Ayet 19) On-larn, saknmasndan faide yoktur. Bir eyi muhit olann, onu asla fevt etmiyerek her trl kadir olduu gibi Allah T~ala da, kafirleri muhit olmala mevti tabii sebebile meluf olduklar lezzetlerden kes-mee kadirdir.

(Ayet 20) (Yekadl berku yahtaf obsarehm) Lami-nn1ir (parlayan nur), gaflet sebebile keif ve hidayet n1irundar;. mahcub 'Olan akllarn kapmaa yakn olur. (Kllema edae lehm. meev fihi) (Ayet 20) Nur onlara ziya verdii vakit bir para terakki ile Hak ve hidayeti kabule y,aklarla:t. (Veza ezleme aleyhim kam) (Ayet 20) Nur lem'as kesilip karanlkda kaldklar vakit zulmet ve hararetleri zre sabit ve kaim orlar. (Ve lev a Allah lezehebe bisem'ihim ve ebsaribim) (Ayet 20) Eer ki Allah Teaa hazretleri di-lese evvelki frka:ya olduu gibi onlann da fehm veakllann kr-letir, istidad nurIarn mahvedet, vahyin dinlemesinden asla mtees-sir olmazlar. (nnallahe ala klli.ey'in kadir) (Ayet 20) Tahkik,Al-lah Teala Hazretlari, her eye kemal ile kaditdir. Laey, ne zihinde ve ne de haricde asla mevcud olamyan madum-u srf demek oduundan ey lafz, gerek harice:n mevcud olan vacib . ve mmkinin ve gerek zihnen mevcud olan mmkin ve mnteniin: umumuna amildir. Lakin bu ayetteki kudretin, eye taauk etmesi, delili akli ile

BAKARA SUaESl: 15

vacib ve mID.teni' (gayri mmkn) eyin, mefhumundan kararak ey i afzn , mmkine' mahsus klmdr. (Hden IiImttekin) (~yet 2) Etyetinde bildirilen yedi snf hakknda iemalen sylenen: kelam bundan ibarettir. Ekiyadan fenik-i evvel hakknda kelarnn faidesa. ol;nad cihetle ferik-i evvelin bahsi ksaca belirtilmi, tev-fik-i ilahinin imdad sebebile arizi hastalklanllin zevali ve hidayet{ kabul etmeleri mnikn olduu cihetle ferik-i sam olan mnafklarm ahvali tafsil, onlann zem ve tehdidinde, suret-i hallerinin tak bi-hip.de mbalega edilmidir. Olabilir ki, tevbih ve tekdirIer, bunlar-daki maraz ve rezalet kklerini kanr, kibir ve nahvet(bbrlen-me, tekebbr) dallarn krarda batnlan temizlenip irade nuru ile kalbleritenevvr edivem; ,O suretle Hak yoluna silik ederler. Belki mminlerle i lfetleri, dp kalkmalar sebebile tab~a,tlan, mninlere meyil ve muhabbet eder. O meyl muhabbet sebebile kalbIeri, Allah'n zikrine yumuar. Nefisleri, emri ilahiye mnkad (boyun eer) olur. Ve (nneI mnafikly1e fidderkll'esfeli, ila airin) (Nisa Suresi, Ayet 145) ayeti kerimesi vechile tvbe ederek salah ehIi olllt-lar.

(Ayet 21) , (Va eyyhennas'bdft rabbekm, ila .. J Ey insanar, sizin iin yer yzn fra, yani dek ve gkyzn bina klan ve gkden yamur yadrarak yamur sebebile size her trl yemilerden rzk karan, sizi ve sizden evvel gelen baba ve dedelerinizi yaradan R,ab'binize ibadet ediniz ki, irkden saknm olaslliz. Seda ve ekiyann hallerini zikt ve beyandan feragattan sonra bu ayet-i kerimede insanlar, tevhide davet eyledi. Tevhid mertebelerinin ev- , velkisi, tevhid-i ef' al olmas dolaysile kudsi hadisde Halk halk et-tim ve nimetlerimle kendimi onlara sevdirdim denildii gibi insan-lar, Hak Teala'nn nimetlerini grp nsiyyet ederek Hak'ka mu-habbet etmeleri iin ubudiyyeti, rububiyyete talik (geciktirdD eyle-. di. !badet, kr demektir. kr ise nimet mukabelesinde olur. mdi: insanlar, ~badetleiini Hak'ka tahsis eylemek iin bu ayette Hak Teala Hazretleri, rububiyyeti insanlara tahsis -eyledi. Ve insanlar, gerek ef' al ve gerek sfat ve zatta kevn ile mahcub olduklarndan te-celli-i efalin beyan buyurulmas ile zat, sfat ve' ef'alden ibaret olan hicabdan evvelkisirtin, yani ef' al hicabnn, ref olunmasn kasd eyledi. Buna binaen, Hak Teala Hazretle,ri, insanlarn ve' mevcudiy .. yetlernn tevakkuf 'eyledii, kendilerinden evvel geen ana, baba, ne-ne ve dedeJer gibi sebebIeri, mebadi ve eraitin kaffesinin ,inasrt, onlara mekatve meisken olmak iin arzn fira, semann bina klnmasn, semadan yamur yadrp yamur la insanlara nzk olmak iin ~her trl yemjslBrin k~rJJm13s1n kendisine nisbet ediyor ki;

16 BAK.ARA SUREst

insanlar, Hak'kn bakasna fiil ve tesir nisbetetmekden sakmp qe-mii erillin Allah'dan olduunu mahede edince ef'ade irkden uzak olsunlar. Bu sebebden bu mukaddimelerin neticesini (Fal ile zikre-derek (Fela tec'alii lillahi endaden ve entm rta:lemiinl (Ayet 22) buyurulmudur. Yani ey insanlar, zikt eylediimiz mukaddimelen bilirken Allah Teala'ya nidd (benzer, e) ve mis il klnaymz. Gya diyor ki, bu ilerin kaffesirlin faili Hak'dr. Binaenaleyh: ibadet, an-cak .ona laykdr, bakasna layk dejldir. Siz indinizde ibadete la-yk klmak ve ona ibadet etmek -in sakn bile bile ef' ili bakasna nisbet etmekle AJlah Teaa'ya erik klmaynz. imdi: ef'al merte'-besinde insanlarn ibadeti, sani'adr. (Yapan, ileyen, yaratanadr), Rabb'lar da, ancak sun've fii! suretinde mtecelli olandr. nk: her abid bildii bir eye ibadet eder': Allah' ise her abid uluhiyyet-ten nefsinde bulabildii mikdarda bilir. O halde ef'al mertebesinde insanlar, ancak fail-i muhtar bulup ona ibadet ettiler. Bu ibadetin gayesi, ef' al aleminin kemali olan cennete vusuldur. Allah Teala, insanlara nefisleri arazisini temhid ve nefisleri ar'azisi zerinde er-vah semalarn bina ve ervah semalarndan tevhid-i ef'al yamurunu indirerrek kalblerii.in, sabr, kr, tevekkl gibi ahval ve maka-mat yemilerinden rzklanmas iin ibu tevhid yamuru sebebile neftsleri arazilerinde taat, amal, gzel ahlak nebatlann ihrac eyle-mitir. Tevhidi isbat eyleyince moerred tevhid, cem' ile tafsilden ihticab, bu da zndka ve ibahaya (haram helal sayan, batni zm-re) meddi (sebep olan) cebr-i mahz, keza fiil ve kavIi, mcerred resule isnad, tafsil ile cem'den ihticab, o da mecusiyyete meddi ka-der-i srf, islam ise (LaiIahe iHallah Muhammedn Resulullahl kav-Iini cemi ef'aIi, Hakka mazhariyyetini itikad ile aralarnda mut~vasst orta bir yololup ancak: iki ehadetin cemiyle sahih olacandan islam, sahih olmak iin nbvvetin isbatna istidlal eyledi. n-k: Hak'kn efaline nisbetle halkn ef'ali, ruha nisbetle. cesed gibi-dir. Fiilin sadr olduu mahal, esasen ruh olup cesed He tamam ol-duu gibi ef'alin mebdei de Hak olup Hak'kn ef'ai haJk ile zahir olur. Halk ise Hak'dan budiyyetleri, mahcubiyyetleri dolaysile Rab'-larndan maarifi telakki etmeleri bir trl mmkn olamadndan, Hakk ahid olan ruhu ile Hazreti ilahiyyeye, halka ihtilat eden nef-s. ile beeriyyet ttbesine mcanis (ayni cinsten) olan bir vastann, bulunmas, vacib .olmudul'" ki: Onun kalbi, ruhundan keIimat- rabbaniyyeyi a.larak nefs-i kudsiyyesine ilka ve cinsiyyet rabtas ile sair ha.lk, ondan telakki ve kabul ederler. ite risalet de pudur. Bi-naenaleyh. (Ve n kntm ri reybin minma nezzelna ala ,abdina fe'tu bisuretin min mislihn (Ayet 23) buyurulmudur. Eer siz, bu kelam ilahinin Munammed'e nisbetI1;de sadklar iseniz, ee:;- Mu-

BAKARA SURES! lT

hamned'e olan tenzilinizde reyb ekde olup nbvvetin hak ol-duunda ek ve bhe ederseniz btn kuv,ay be~riyyenizi, hida-yet nurundan mahcub akllarnz, terkib-i kelam ve nazm- maani-ye alkn olan fikirlerinizi; ve ebna-yi cinsinizden hazr olanlar top--laylliz. Bir surenin bir para kelamn getirmesine kadir olur mu-sunuz?

(Ayet 24) (Fein lem tef'alil) Eer bunu yapmazsanz, sizi atee gtren inad terk edip izan te1slim olunuz ve iman ediniz! Bu ayet-: te melzum yani imm hazf olunmu, nara duhulu ve azabn husu .. ~un mucib olan inkara daha fazla delalet etmek iin imann a.zm .olian ateden saknmak, imann makamna konulmudur. (Ve len tef'alil) (Ayet 24) Bu gibi eylerin, malcub olanlarn akllarnammteni olduu malum olduu iin ihbar bil-gayb ta'tiki zre itiraz olun~ mudut. Yani elbette siz, bir surenin mislini getiremezsiniz. Ate.;. 'den murad dahi melufati hissiyye ve lezzat bedeniyyeler ile 8ar-l karar selametinden ve yakin serinlii lezzetinden mahrum, ruh-i kudsi-i ruhani, neslm-i zevk-i rahmaniden mahrum ve masruf olan nefislerinin ga1zab ve tabiatlarmn ateidir ki, bedeni lezzetleri .on-lah, ruh-i "~udsi lezzetinden meneylediinden' her ne kadar bu lez-zete mtak iselerde muri sufliyyeye taalluk ve ecsadi araziyyeya muhabbet heyetlerinin nefislerinde kklemesi, nefsa.ni_ atelerinin yanp parlamasna sebeb olmudur. Bunun iin (Fettekiln narelIeti vekildhennas vel hcare) (Ayet 24) yani. insanlar ile talardan ya-klm olan ateden saknnz, buyurulmudur. Atein yakild ey insanlar ile, insanlarn, muhabbet edip sUretleri nefislerinc;le kkle-en ve meylile nefislerini onlarda habs ettiklert, umuru sfliyye-i samitedir. Cenab Nebi Aleyhisseam." (Elmer yherumea men ehabbehu hatta lev ehabbe ehadkm hacera en huire meahu) Kii sevdii ile har olunur; hatta sizin biriniz, bir taa muhabbet etse onunla har olunur bUyUrmudur. nk muhabbet sebebiyle kalbin sureti, muhabbet ettii ey suretinde olurcasna muhabbet edilen ey nefisde rekz olunur~ Malum .ola ki, atein hara'r'eti me-lekut ve ruhaniyyeti olan sureti neviyyesine tabidir. O, ruhaniyyette ok mertebelerde tenezzlnden sonra kahr- ilahi nar- manevisi-nin erer ve ateidir. Nefis mertebesindekahr- ilahi ateinin, gazab kzgnlna tenezzl gibi ki: "gazab. ahlak yakmak hususunda ate-in .odunda yapamad tesiri yapar. md': cismaru ate, ruhant ate-in tesiri olunca her cismani kuvvet mtenahi, ruhani kuvvet gayri mtenahi olduundan ruhani atein elemi, cismani atein elemin-den hem daha devaml ve hem daha iddetli olur. Bu manadan cCe-

. hennem atei, yetmi def~ su ile ykandkdan sonra onunla fayda-

18 BAKARA SURES

larniak mmkn olmak iin dnyaya indirildi denilmidir. ('id~ det liIkafirinJ (Ayet 24) O ate, dinden mahcub olanlar iin ihzar olunmudur.

(Ayet 25) .(Ve beirillezine amenu ve ~miltissaIihat enne lehm eenna,tin te eri min tahtihel,enhar) Sani'a imanlan ve ef'al tevhidine ilimieri muktezasil~ kendilerini cennet iin islah edecek amelleri ileyen kimselere -cennet kelimesi, nekre geldiinden- arzu ve istek-lerinin, temenni ve tasavvu.:t ettiklerinii.. fevkinde hasl ve meveud olduunu tebir eyle, mjdele. Tahtnda yani zemininde nehirler akan baheler, dnya ehli in en gzel ve ziynetli bir makam ve en tatl lezzetli bir m eram dr. Bu cennetler, ehIi dnyann nefisleri iin, dnya baheleri cinsinden. ve mead- cismam hasebi ile dnya

, bahelerinden daha safidir. Ve ileride bildirilecei vechile tarnamile haktr. (Kilema ruziku min,ha minsemeretin rizkan kalii hazeezi ruzikna minkabl) (Ayet 25) He't ne zaman o cennetlerin yemilerinden rzIklansalar melf olduklar cihetle Bu, bizim evvelce rlZklandmz bir rzkdr. derler. (Ve tft bihi mteabiha) (Ayet 25) Halbuki onlara, mteabih ve biri birine benzeyioi nzklar verildi. imdi kalbIerinin nzk mesela tevekkl gibi makamlar ve kudsi ;alem ravzala'tdir ki, her mertebesinde salikl~re trl menfaatlar, mtak olanlarn hararetini teskim edioi ilim rie)irleri, neet eder. Ye'miler ise hikem ve maarifi ilmiyyedir. Bunlar, bizim evv~1ki rzkmzdr demeleri kalbin teeerrd halinde Him ve hikmeUerin kal bd e s,abit olduuna sonra taalluk zamannda umur-u tabiyyede tevekk se-bebile mahcub kalmakla onlan unuttuuna, tek'tar tabii ve bedeni el-biselerden soyununca onlar hatrladna iarettir. Nebi Aleyhisse-lam'n, (Elhkmetdaetl mminiJ yani Hikmet, mminin gayb etmi . olduu bir eydir Hadis-i erifleri, bu manayadr. (Velehni iha ezvacn mtahheretn ve hm fiha halidun) (A-ret ~5) O cen-netlerde onlar iin pak iftler vardr. Ve o cenneterde onlar muhal~ led" yani daim dir1 e't. N efislerinin . iftleri, gayrin temasndan ve fu-hudalIl pak olan huruindir. Kalplerinineleri, tabayi denasetinden, . anasr.kederindel1 temizlenmi olan kudsi nerislerdir Kendileri m-ahededen mahc~b olduklar cihet ile ruhfarnn cenneti yoktur.

(Ayet 26) (n;nenahe bi yestahyi 'en yadribem.eselen ma be'uda-tenfema fevkaha) Tahkik Allah Teala Hazretleri, istihya (ha;ya eden, utananl eden lcimsenin imtina (ekinmesn gibi sivri sinei ve onun fevkinde olan eyay darb m'esel yapmakdan imtina e~rlemez (ekin-mez) ; . nk hadis-i erifde nd-i ilahide kafi't, sivri sinekden, dn-ya,' sinek kanadndan daha hakirdir diye varid olmudur. (Fe em--meIlezineamenti fe-yalemtine ennehl hakku min rabbihim (Ayet

BAKARA SURESt 19

26) iman edenler, meselin, mmesseln lehe mnasebeti olduundan meselin Rab'lar tarafndan bir hak ve hakikat olduunu bilir-ler. (Ve emmellezine:keferii feyekiilUie maza eradanahu bihaza me-

. sela) (Ayet 26) Amma kfr ve ii.kar eden kimseler' Allah, bu gibi misalIerle ne murad etti derler. (YudiIl bihi kesiren ve yehdi bihi kesira) (Ayet 26) Evet, Allah Teala o misa sebebiyleok kiileri id-a ve oklann hidayet eder. (Ve ma yudill bihi illelfasikin) (Ayet 26) Ve bu sebeble ancak fask olanlan ida (delalete srkler) eder. Fask olanlar, kalp makamndan nefis makamna, Rahman'n taatn- , dan eytann taatma dnen kimselerdir ki, bunlar, yukanda zikri geen ekiyadan ferik-i sam olanlardr. Zira ferik-i evvel, ne u se-bebden ve ne de dier sebebden, belki ne hal olsa nefsel-emirde da-aet sahibi olduklan iin burada mesel darbile ida (doru yoldan karlanlar) olunanlar, ferik-i sani olan mnafklardr. imdi, bir sfat zerine hkmn terettb etmesi; mezkr sfatn o, hkme illet olduunu mir olduundan femk-i saninin idI al olunmalarna se-beb, hakikatta yine kendi fsklar olmudur. O da, nefisleri sfatlannm, kalbIerine galebe1sHe inad ve inkarla'rlnn, hikd hasedleri-nin (kin tutn:alarmn) ziyadelemesidir ki, onlara budiyyet ve zul-met zre zulmet ziyade eylemidir.

(Ayet 27) Ellezine yenkudiine ahdallahi min ba'di misakihi ve . yakta' une ma emerellalu bihi en yusale ve yfsidne firard laike hml hasiriin) Fask olanlar, Allah'n ahdini nakzeden, Allah'm, emir ettii biri birine ulamay kesen ve yer yznde fesad karan kimselerdir ki: hsran ve ziyanda olanlar, ancak,unla'tdr. Ahd misak, (Elest birabbikm) (Araf Suresi, Ayet 72) ayetinde iaret olunan ahd misakdr. Hadis-i erifde.Allah'm eli ile Adem'in arka-'Sna mesh ederek zrriyetini, zerreler heyetinde Adem'in arkasndan kard ve onlara Sizin Rab'bnz Ben deil miyim? dedi. On-arda Evet, Rab' bmz , sensin dediler. varid olmudur. imdi AI-lah'n ,eli; yemin-i Rahman tesmiye olunan ve alemin ruhu olan, ruh-u evvel ve akl- akdesdir. Adem, alemin kalbi olannefsi natika- klliyyedir. Adem'in arkasm meshetmesi, ruhani ittisal sebebiyle aklm, nefs-i klliyyeye tesiri ve onu nuru ile tenviridir. Zrriyyeti-nin ihrac, nefs-i natika-i klliyyeden bil kuvve mevcud olan nufusi ahsiyyei. cziyyeyi fiile karmasdr. (Elest birabbikm) Rabbnz, ben deil miyim? szyle Anah'n onlara ,abdi, czi nefislerin, zatlannda tevlid ilmini. ida eylemesi, yani koymasdr. Ahdin mi-sak, tevhid delillerini akllarnda rekz etmesidir ki, her ne za,man cismani perdelerden soyunsa,lar, en vazh ve en zahir bir eyolarak kendilerine itlkiaf edercesine tebeyyn (aikar olmak) etmek zre

20

tevhid limini, onlann levazm za tiyyesinden kla.raik O ilmi onlara lazm klmasdr. ' N efislerine itihad etmesi de budur ki, nefisleri sfatlarndan tecerrdleri halinde bu ilim, kendilelin~ mruri olmudur. ,(,Bela) yani Evet demeleriyle icabetleri, zatlarile tevhid ilmini kabilileridir. Aldi nakz etmeleri, bedern lezzet ve tabii perdelerine fa,zla dalmaa Hak'km vahdetinden ve ibadetinden mahclib olur-c~sna ehvet ve hevalanna kulluk etmeleridir. Allah'n emir eyle- , di~ kavuma ve ulama~ kesmeleri, hasis ve fani ilere aku mu-habb etl eri , alem- sfliye tevecchle:ri sebebile hakikata ulamay, ve ulamas ile memur olduklar z.at ve, sfatlarna mcanis (ayni

, cinsten), hakikiakrabalar bulunan Hazreti lahiyyenin' sakinleri 0lup mele'-i ala denilen ceberlit ve melekllt ehline semavi ervaha ve mebadi-i aliyeye, ruhi kudsa .ittisalden yz evirmeleridir. Hazreti Nebiyyi Zian Allah, ilerin ali ve erif olann sever, adi, ve hasis olanna buz eder mealindeki mellahe yuhibb me Miyel umur ve e~refeha ve ybizu sefasfehaJ ha.disi emfinde buyurduu vee..: hile nefsin, matllibu n~ kadar hasis olursa o ,nefis,ali ve erif alem-den o kadar uzak olur. Yer )"zllde fesad karmak ile hsrann 'tefsiri, gemidir ki, o da, fani ve zulmani birey iin baki ve nUrani olan cevheri ziyana uratmaktr.

(Ayet 28) (Keyfe tekfrone billahi ve kntm emvaten feahya-km) N e:Q.al zre Hak' dan mahcup olursunuz? Halbuki, Allah Teala; sizleri, l iken babalarnzn aslahnda (sulhlerinde) nutfe iken ih-ya eyledi. (Srnme ynitkm smme yuhyikmJ (Ayet 28) Sonra sZi tabii lmle ldrr, sonrakabirden kaldrmada te,krar sizi diriltir. Bu iki ihyann birincisi, mahede He, ikindsi, birinci ina ile istidlal etmekle malllmdur. Ne iin halk ile Halik'a istidla etIni,.. yorsunuz?(Smme ileyhi trce'unJ (Ayet 28) Sonrada mca,zat iin Hak'ka rrca olunursunuz. Yahlid sizi tradilmle nefsiniizden ld-rur ki, bu da, vahdette fani olmaktr. Bu fenadan sonra vcud- mev-hlib-u hakkani (balanm hakkani' vcd) ile, hakiki bir hayat ile ihyaeder ki, bu ' da bekadr. Sonra vahdet, vahdet-i zatiyye ise uhud, vclid bulma, meydana gelme grnme vahdet-i sfatiyye ise mahede iin Hak'ka irca olunursunuz.

(Ayet 29) Hvellezi haleka lekm ma firardi cem~'an) ~l)!ah Teala, sizin vclidve bekanzn madde v'e mebadisi olan ve alem~i unsuriden ibaret bulunan oiheti sfliyyeyi cemian sizin iinhalkey'" ledi. (~rnmesteva ilessemail (Ayet 29) Ve sema denilen ciheti ulviy-yeyi de halk eyledi. 'Smme kelimesi, lki zaman arasnda terahi ve, tehir manasna olmayp belkii ciheti sfliyye' ile ciheti ulviyye ara-snda tefayt (farkllama,) iin olduUndan yeryznn yaradlma-

BAKARA . SURIDS

. snn, gkyznn yaradlmas zre tekaddm etmesi lazm gelmez. (Fesevval~e seba semavax) O\yet 29) Semalan, avamn grd zre yedi tabaka zre tadil ve tesviye eyledi. Semann sekizinci ve dokuzuncu tabakalar, zahir olan, krsi ile ardr. Hakikatta ise, ci-heti ulviyye olan. ve sema tabir olunan ale'mi ulviye nisbetle rtbesi deni (alak) olan arz y.ani ciheti sfliyye, beden v~ bedenin azas olanalemi cismanidir. O, halde semadan mUrad, alemi ruhamdir. Ruhani alem ise, alem-i emirrden olmala (smme) kelime'Bi, halkile emir arasndaki tefa vt iindir. Semann yedi kat olmas, ruharuy-y.a.t aleminin meratibine iarettir ki, birincisi, melekti a'rdiyye, ku-vayi nefsaniyye,cin alemidir, ikincisi nef!S, ncs kalb, drdn-cs akl, beincisi sr, altncs ruh, yedincisi srr kalbiden baka olup, sm ruh denilen hafa alemidir. Emirl Mmini.l1 Ali Aleyhisse-lam, Siz, bana ~emamn yollarndan sorunuz, ben gn yollarn yerin yollarndan daha ok bilirim buyurmudur ki, mezkr yolla-r, . zhd, tevekkl, rza gibi ahva1 ve makamattr. Malum olmah ki, hik-met istilahrnda akl, tasavvuf istilabnda 'ruh denilen eydir. BUrada bizm, tasavvuf istilah zre akl tesniye e1ylediimiz, hkema in-dinde nefs-i natkann kuvve-i akilesid:ir. Bu sebebden mutasavvfa Akl, ruhun nurile nurIanan kalbinparlak bir mevziidir dediler. 'Kalbde nefs- natkadan ibarettir. stilahn de'imesile fehim karmamak in bU.'be~aill, gzelce hfz edilmelidir.

(Ve iz kale ~abbke lHmeltHkati inni caiIn fH'ard halife) Ya; Muhammed, Rab'binin meleklere Ben, yer yznde halife k1cym dediini, hatrla. (z) kel~mesi, ezelden abede daim ve amil olan sermede (daimilie) iarettir. Allah'n meleklere sz;, mukarrebun melekler olan cebeniti ve kudsi zatlaI'a, ve semavi nefisler olan me-lakuti ve mcerred ruhlaraAllah'n iradesinin, Adem'in icadna taalluk eyledii manasnn ilka edilmesidir. Zira kainaitta hadis olan her eyin, yaradlnazdan e'vvel kaza- sabk dell'ilen r'uh aleminde sonra alemin kalbi olub levhi mahfuz tesmiye olunan kalb . ale'minde sonra alemin nefsi olup m;iliv isbat levhi ye dnya sem@'s denilen nefis aleminde sUreti vardr. Hereyin hazi'll~si, bizm indimizdedir. Hereyi, ancak malum mikd~rda indiririz mealindeki (Ve in min ey'in illa indena hazamh ve ~a n"ij.nezzHhii iIbl bikaderi .ma'-liim) , (Hicr Suresi, Ayet 21) , ayeti keri'mesi bu manay mfi4dir. te 'aem-i kevnde zuhUrdan evvel ruh, kalb, nef!S alemlerinde suretjnin; vcudu, Allah'n me[eklere Be~ haHfe k1cym' demesidir . .:r:ndi, nefsinde,ki hamitibar eyle ki, senin, kevn e1;adet alemin 9lan ,az~ ve cevabirinde zahir olan her sznn, her iinin gayb ga;ybnn mavaras olan ruhunda, sonra gayb gaybinde sonra senin dnya

22 BAKARA SURIDS

gn yani sana en yakn gn olan. nefsinde mevcud oldukdan sonra aza ve cevarilinde zahir olduunu grrsn. (ca'I) kelimesi, ibda ile tekvinden (yaradltan) eamm (umumi) ve her ikisine amil, insanda emit ile halk aleminden mrekkep olduundan ayette (halikn) denilmeyip (ca'In) denilmitir. Halife, benim ahlakmla mtehallik, evsafmla- nuttasf olarak benim emirlerimi infaz, mah-lUkatm idare, ilerini tedbir, nizam ve intizamn zabt ile halk benim taatma d~vet eder. Melaike!l1in, (Kal etec'al ha men yf-sid fiha ve yesfikddima) (Ayet 30) Yer yznde fesad karacak ve kan dkecekkimseyi halifeklar msn? szlerile inkar (Ve nahn nsebbihu bihamdike ve nkaddis Iek) (Ayet 30) Bizler ise daima. seni tesbih ve takdis etmekteyiz szlerile kendilerinin hilafete daha-layk olduklarna tariz etmeleri, kevneyni has't edici ve alemleri cem edici bir terkib ve heyet-i ictimaiyyenin ha.vassndan olan evsaf- rabbaniyye ve manay ilahiyyenin Adem'de zuhurundan mahcub 01-malandr. Ve ruhun, bedene taallukunda bulurimalan zaruri olan gazab ve ehvet kuvvetlerinin havasndan olup, yer yznde ifsad ve kan dkme tabir olunan hayvani ve yrtc ilerin Adem'den su-durunu v'e kendi nefis1erinin, bu gibi eylerden tenazzf (pak1an~ ma) ve takaddsn (kudsiliinil bilmele'tidir. nk melaikenin her tabakas, fevkinde olan tabakann haline mutta1i deilsede nef-sinde ve daha aa tabakalada olan ahvale muttalidir. O halde me-laike, ruhi ulvi-i nuraninin. bedeni sfli-i zulmaniye taallukunda bir cihetten ruha, bir cihetten cisme mnasib olacak bir vastann elbet-te lzumunu ve o vasta olan ne:(sin de her errin yuvas, her fesa-dn menba olacan bilir, fakat cemiyyet- insaniyyenin, nur-u ila-hiyi ca1ib olduunu bilemez ki, ite, Hak Teala'nn, melaikeye Ben, sizin bilmediinizi bilirim manasnaolan (Kale inni a'Iem ma la-ta'Iemun) (Ayet 30) ayetinh srn budur. Tesbihile takdis ,arasnda fark odur ki, tesbih e'tik. acz ve noksandan tenzihdir Takdis ma-halle taallukdan, zatnda sfatn da taadddden, imkan ve infia1 a.ibelerini kabulden kemalatndan bir eyin bilkuvve olmasndan ten-zihdir. mdi her mukaddis olan msebbih olup, her msebbih olan mukaddis olamad cihetle takdis, tenzihden ehastr. Mcerred ruh-lar olan mukarrebun -melekler, tecerrdleri, ve Rab'lan nurundan perdelenmemelefi., mtadnunda bulunanlara nn -ifaza etmeleri, baka,lannda tesirleri cemii kemalatlannn bilfiil olmasdol8Jysne mu kaddisdirler (takdis edicidirIer). Bunlardan ba.ka semavi ve arzi melekler, za,tlannn besa,tat (dzl, yaknl) ve ef'al ve kemal.t-larmn havass itibarile yalnz msebbihdirler (tesbih edicidirlerl

BAKARA SURES 23

(Ayet 31) (Ve allem ademeresmae kllebaJ Hak Teala Hazret-leri, eyann kaffesinin bilinmesine sebep olan hassalarn, menfaat ve mazarretlerini, Ade,m'in kaJbine ilka eyledi. (Smme a-radahm alemelail~etil (Ayet 31) Sonra insarui bnye'yi uhd etmelerile ve Adem'e ;tenz;jJ.d~ refakat etmelerile esmann mllse:nmalann melru-keye arz ederek (fekale enbifini biesnai halai inkntm. sadikinJ (Ayet 31) Eer siz sadklair!Seniz bu eyann, hassalann, bana bil-diriniz dedi. Bu szn manas, insann, melaikenin zatlarnda olnyan baz malmatnn, melftikeye hasl olmasn, ve heyeti ictinaiyye haysiyeti ve terkibi insani iktizasile insann, mtenevvi malfim,at ve mahsusatndan melaikenin istifade etmelerini, Allah Teali'nn iride buyurmas de'mektn'. nk: melaikenin ilimIeri, insann ilmine ta-bidir ki, melnkenin ilz.am (susdurulmalarndaJ olunmalarda bU:- ci-hettendir. mdi irade-i ilahiyyenin bu ,keyfiyyete taalluku Adem'e inbi' (haber verme, bildione) ile emridir. Zira Ha2;reti Ademiyyede olan cemii kuvay insaniyye ve melekiyye, !Ade,m'in gayrnda idrak edemedikleri ezvak (zevkleri) Adem'de idrak eylediler. te [Adem'in meleiikeye esmay inba; (bildirmesi) eylemesi, haber vermesi de bu manadr.

(Ayet 32) (KaIii sbhaneke la iIme lena illa ma allemtena inneke entetalimlhakiml Melailke Sen, Hakim ve Alim-i mutlaksn, senin bildirdiinden baka bizim, bir bilgimiz yoktur, seni noksandan ten-zih ederiz dediler. Bu szn manas, meleklerin, hal dillerinin, ve: vcdlannm delaletile kemalat insaniyyeden kasr olduklarna ehadet etmeleridir. Keza kendisinde nefsedet olan ~eyin fiilinden i-malen Hak'k tenzih, kemalatl,an vcudlarna mukarin olduundan kesb-i ulm ile insanlann mertebelerine terakkile'rlinin :imtinaan, Allah'n ilmi ilimIerinin fevkin.de olup Allah'n, Alim-i mutlak ve ancak layk olan ileri yapan Hakim olduunu bilmelerile Allah' tesbih etmeleridir. Bu sebebden (Kale ya ftdem enbi'hmbi esmili-him) (Ayet 33) Allah Teala Ey Ade,m, mea:ikeye esmadan haber ver dedi. Esmay onlara talim et denilmedi. nk terakkiyimu-cib olan ilmi mkteseb, cemiyyet-i insaniyyenin hassiyyetindendir. Binaenaleyh: meleklerin her birisi, ancak mdrekat cinsinden olan eyi kabul eder, dierini kabul etmez. Mesela besar yani gzn, gt~ d eyler ne kadar ok olursa rtbesinln fazla olmad,ancak grlebilecek eyler cinsinden olanlar kabul edip bakasn kabul edemedii gibi her batn kuvvetin hali de byledir. (felemma en-beehm biesmaihim kale elem ekul lekm inni 'ruem aybessemavati vera-rd ve A'le,m ma tbdfine ve ma knt.ntektmfinl .(Ayet

33). Vak;taki :Adem melaikeye eyann esmasndan haber vetdi, Al-

BAK.ARA SUR:eJS1:

lah TeMa Hazrertleri Ben, size, ben gklerin ve yerin gaybini ve si-zin izhar (akladnz)eylediiniz v~ ketm eylediiniz eyleri bi-lhi.ri., demedim mi? diye buyurdu. Bu szn de manas, Allah Tea-la'nn, gklerin ve yerin gaybinden melalkenin bilmedikleri eylem, 'bildiini, meleklerin tabiatlannda kararladnnadr ki, ite,Allah Teala'nn ilmini kendisine tahsis ve tercih eyleyerek insanda emanet eyledii srr- marifet ve muhabbet de budur. (Matbdne) (Ayet 33) nsann mefsedetlerine (fesatlklanna) dair izhar ettiiniz ilmi-niz, (Ve' ma kntm tektmn) (Ayet 33) nezahet vekudsiyyetiniz-den zatmz Adem'e tercih eylemenize dai'r ketm ettiiniz ilminiz de-mektir.

(Ayet 34) (Ve iz kuIna Iilnelaketiscd Iiade/me) Bizim melek-lere Adem' e secde, ediniz dediimizi hatrlaynz. Meleklerin Adem'e scdu, Adem'e msehhar (mnkad-meclub-teshir edilmi) olup mtavaat Cita,at etmesi) etmesi tezellili (kendini alak tutma,) ve inkiyad, boyun emesidr. (Fesecedii ina iblise eba vestekbere) (Ayet 34). Melekler, Adem'e secde ettiler, ancak blis secdeden im-tina (ekindi, geri durdu) ve istikbar (bbrleneli) eyledi. blis, kuv-'ve-i vehmiyyedir. Zira blis, sUretlem idrakile, manalarn idrakin-den mahcb olarak Allah'n emrine itaati, kalr ile izan (anlay, his-sedi) eyleyen srf mel~Lke-i arziyyeden de'ildir. Keza Adem'in, erefini akl ile idrak eyleyerek aklna muvafakatla Allah'n nzasn taleb iin muhabbeti izan eyleyen akli ve semav! meleklerden de de-ildir. blis, melekt-i sfliyye ve kuvayi arziyye cmlesinden cinni olup czimanalan idrak ve ufki akliye terakki eylediinden semav! 'melekler arasnda terbiye olundu. Bu S'ebeple hayvanatta bulunan vehim, insanlardaki akl menzilesinde olmudur. bl:Ls'in secdeden imtina, akla inkiyad veakln hkmn kabul etmemesidir. stikban da mahsusata taruluk eden czi manalan idrakdan ibaret olan kendi haddinde durmayp maan- akliyyeye ve ahkftm- klliyyeye dalarak tavnndan tecavz ile hilka,t-i tiniyye ve mea:ike-i semaviy-ye ve arziyye zre tefevvuk ,(ykselme, stn olma) etmeHidir. (Ve kane minel karrn) (Ayet 34) blis, ezelde vahdet nrundan mah-cubiyyet yle dursun, enva't- akliyye. ve zevkiyyeden bile mahcb 'Olanlardan idi.

(Ayet 35) (Ve kulna ya ademskn e'nte vezevciike! cennete) Ve biz Ey Adem, sen ve zevcin, cennette sakin olun dedik. (dme) smre (esmerlik) manasna siyah zre vurulMl bir renktir. Kalb, zulmani cisme mlazm olmyarak intibah ile taftlluk eylediind~n kalbe, Adem tesmiye klnmdr. Zevcesi, nefisdir ki, buna da, zuI-mam cisme mlazemetinden karal galib olan bir renk manasn-

BAKARA SURIDS 2:5

daki (hayat) kelimesinden Havva denilmiilir. Eer cisme tailluku olmyayd kalbe, Adeu denilmezdi. Ad~m ve Havva'nn, mlazemet etmeleri emir olunan cennet, kudsi bir bahe olan ruh alemi sema-sdr. Yani Ey kalp ve nefis! Siz, ruh SenlEtSn iltizam ediniz. (Ve klit mnha readen hays i'tma) (Ayet 35) Ve: sjz 0, cennetten hangi mekandan ve ne sretle dilerseniz, hol bol yeyiniz. Yani siz, kalbin rzk ve ruhun yemii olan maaniyi, mafui.f ve hikmetlerI han-gi makam ve mertebeden ne vehile olursa olsun gayet vasi mikdar-da telakkiediniz. R~zklar ve yemiler, memnu ve mnkati deildir. (Ve la takreba hitZ11.j ecereto fetekna mnazzaliminl (Ayet 35) Ve u ecereye yanan;aynz ki, o vakit, zalimle!l."den olursunuz. Zu-lm lgatta VEtcib olan hak ve hazzn noksan klnmasdr. stilahda bir eyi yerinin gayrm.e koymaktr. Zalinlerden d~mek, nuru me:v-ziinin g~yr olan zulmet mahallinde koyeJnlardan ve nur illeroinden lazm olan nasibinizde:r;. ve istidad nur:unuzdan noksan kalanlardan olursunuz, demektir.

(Ayet 36) (Fe ezelle hmeeytan anha) eytan, csmani lez-zetleri tesvil ile Adem ve Havva'y makamlar olan cennetten tabiat ukuruna kaymak zellesine hamI eyledi. (Fe ahreceh ma mimma kanafih) (Ayet 36) Adem ve Havva'y, bulunduklar nimetlerden ve ruh-i daimden ihrac eyledi. Bu makamda: Adem ile Havva, cennette teferrc ediyorken (gezerken) cennetin sum zre bir tavusun zahir olduunu grnce evvela Havva, ona tebean (uyarak) Adem de ya-nadlar. Derhal surun arkasndan eytan, vesvese eyledi. Bir riva-yete nazaran eytan, cennetin duvarna kan b~r ylann kuyruuna tutunarak cennete kmakla Adem ve Havva'y vesveseledi, de-nilmitir. ki, birinci sz, cennetiri dHda ehvet tarafndan eyta111n tevesslne, ikinci sz, gazab tarafndan tevess!ne d.a--ettir. eytann, ylan ile cennetin duvarna binmesi, gazabn ufki ruhaniye ve hayyizi kalbiye ehvetten daha yakn olduuna iarettir. (Ve kul-nehbitii ba'dukm liba'dn adv) (Ayet 36) Adem ve Havva'ya ci s-maru alem olan ciheti sfliyyeye dmeyil lazm klarakBaznz ba-znza dman olarak hbut ediniz, dnz dedik. nk ciheti sfIiyye olan dnyaya dmek, ciheti sfliyye metalibinin irkete tahamml edemiyen iki maddede mahsur ve metalibi eziyye ol-masn -mstelzim olmala hangi bir ahsn, bir maddei cziyyeden haz ve istifade eyledii zaman dieri mahrum kalr. Mahrum .ka-lnca onu hazzndan men etmee alr. te bu sebeple aralarnda buz ve adavet (dmanlk) olur. Halbuki, metalib-i (istenen eyler) klliyye byle deildir. Asl, fe:r'e amil ve Adem'le Havva'ya hi-tab, nev'e hitab olmala Uhbitu) hitab, cem olarak gelmidir.

26 BAKARA SURES1-

(Ve lekfun fil'ard mstekarrnve meta'un ila hin) (Ayet 36) Ve sizin iin bu ciheti sfliyede kbra (byk) ve sugra (kk) de-nilen iki kyametten birinin kopmasna, kalb ile nefsin, mevt-i iradi ile cihet-i sfliyyeden kurtulmas veya mevt~i tabii ile huzuzun ke-silmesi zamanna kadar karar klmak ve. faiYdalanmak vardr.

(Ayet 37) (Feteelrka c1dem min rabhihi kelimatin fetabe aleyh) Adem, Rab'bi cil;etinden bir takm nurIar, ceberrCt ve melekutUin m'ertebelerve mcerred ruhlar karlayp kabul etti. sa/ya (A.Sol kelime demldii gibi her mcerrede, alemi emirdenolduu cihene kelime denilir. Yahud Adem, Rab'binden ulum, hakayk ve maarif telekkun eyledi (Fetaba aleyh) (Ayet 37) Allah Teala, ~dem'in ta-biat libasndan tecerrd etmek, melekuti nurIat srasnda dizilmek, kemalat- kudsiyye ile ittisaf ve ulum-u hakikiyye ile ziynetlenmek- i Le kendine rcu'unu kabul eyledi. (Tabe aleyh) in asl, :Adem'e r-cu'u ilka eyledi, onu rucu edici kld, demekdir ki, ite asl makbul olan tvbe budur, yoksa Adem tarafndan neet eden rcu deildir. (nneh hvettevvabfurrahim) (Ayet 37) Kullarnn tvbesini ok kabul edic:i, rahmeti, gazabna sebkat eden Rahim, merhamet sa-hibi, .ancak O'dur. Kullarna ayni gazabnda rahmet eder. Nitekim, Adem'e gazabn, Adem'in kemalne ve Hak'ka rcu'una sebeb klm ve yaknladrmak iin uzakla. drm dr.

(Ayet 38) (Kulnehbitu minha cemi'a) Cemiiniz, cennetten h-but (dnz, knz) ediniz dedik. bu hbut emrinin tekrarlan-mas, ben-i Adem'i ceniletten hbutunu .murad edenin, ancak, Zat- Hak olduunu ifade iindir. Eer Hak'kn iradesi olmasa, blis, yani eytan, ivalarna kadir olamazd. Bu sebebden Adem ve Havva'y cennettel: karmay eytana isnad eyledikten sonra, sebebe talik etmekten mcerred olarak ihbat, yani cennetten drmeyi, kendi zatna isnad eyledi. Bu Cenab- Nebi'ye varid olan (Ve maremeyte z remeyte ve lakinnellahe rema) szne yakndr. mdi Allah'n kaza ve kaderi srrn bundan tafattun Udrak etme, akl erdirme) etme-lidir. Adem'in, cennetten inmesinln hikmetini de (Femma ye'tiyen~ nekm minni hden femen tebi'a hdaye fela havfn aleyhim ve La hm yahzenunl (Ayet 38) ayet-i kerimesi ile belirtti. Yani Elbette size benden hda gelecek, her kim, benim hdama tabi olursa on-lara korku yoktur ve onlar, mahzun da olmazlar Ayeti (Fa) ile ge-

, tirdi. nk, hubut olmayayd, insanlar iin hdaya (doru yol gs-terici) tabi olmak mmkn olamazd. Said ile aki, biri birinden ay-rlmaz, sevab ve ikab istihkak hasl olmaz, ceza evi olan cennet ile nar batl olur, belki de mevcud olmazd. (Hda) ertattir ki, her kim tabi olursa onlara korku yoktur, mahzun da olmazlar. Su-i akibet-

BAKARA SURES.! 27

ten emin olup gelecek ikabdan (cezadan) ve fena.dan havf etmez, Hda'ya tabi olmak n'rU. ile basireti cilaanmakl~.. ehvet ve lezzet-lerinden mteselli, ruhani ze'vklere, srri ftuhata (stnlklere-zaferlere), kalbi mahedeler~, akli ilimIere nefs! vicdanla'ta lidayet olduundan fevd (yok) olan dnya nimetlerine demanzun ol-maz. '(VelIezine keferd ve kezzebd biayatina HUke ashabn nari hm fiha haliddn) (Ayet 39), Dinden mahcb olan ve ayetlerimizi tekZib eden kimseler, mahrumiyyet ate'inin ashabdrlar.Qnlar, mahrum-luk ateinde daim kalclardr.

(Ayet 40) (Ya beni israilezkru ni'metiyelleti en'amt aleykm ve evfd bi'ahdi iifi bi'ahdikm' ve iyyaye ferhebdn) Ey srail oullar, size inam etmi olduum nimetlerimi hatrlaynz ve, Benim ah-dime vefa ediniz, Ben de sizin ahdinIize vefa edeyim, ve ancak Ben-den korkunuz. Beni srail, h1dayet ve nbvvet nimetinin sahibIeri ve ltfu ilahi ehiIle'ridir.Onlar, lutf ile ve gemi nimetleri ve ahd-i ezeliden sonra sabikan Tevrat'ta ef'al tevlidi tarikiyle onlardan alnan ahdi hatrlatmakla davet eyledi. Nitekim ahbabm, ceza zama-nnda Aramzda bu kadar muhabbet ve meveddetimiz yok muydu? demesi adet olmudur. Bu davet, ikinci perdenin kaldrlmas demek olan s,fat tevhiduedir. Bu d_avet, umunli olan evvelkidavetten ehas-dr ki, bunda, nimeti diniyyeyi, ahdi, mnim (nimet verenJ sfatil~ tecelliyi hatrlatmak ve bunun. ade,m-i icabetine havfdan ehas olan rehbet (gazab ve' ihticabdan korkma) ile tehdid vardr. nk havf,. ikabdan olur. Rehbet, kahr gadab ve ihticabdan korkmaktr, hayet ise (Yahevne rabbehm) (Ra'd Suresi,' Ayet 21) ayeti vechile zat ihticabna mahsus olduundan rehbetten ehastr. Heybet, azame-ti zata mukarin olmas cihetinden hayet gibldir.

(Ayet 41) (Ve amind bma enzelt) Ve tevhid-i sfattan olup Habib'ime indirdiim Kur'an'a iman ediniz. (Musaddikan lima me'-akm) (Ayet 41) Sizin Tev~at'nzdaki ef'al tevhidini tasdik, edjci ola-rak (Ve La tekdndevvele kafirn bhiJ (Ayet 41) ve kendi itikadnzLa mahcb olduunuzdan bu tevlidden mahcb olanlarn evveli al-maynz. (Ve la teterilJ (Ayet, 41) stibdal etmeyiniz, yani deitirmeyiniz. (Bi ayati) (Ay~t 41) hlas suresi ve krs ayeti gibi zat ve sfatmm tecelliyyatna deaiet eden ayetletimi,' (Semenen kalila.) (Ayet 41) ~f'al tevhtdi sebebile amenerin sevabna ve hissi lezzetlere ahdnz iin cenneti nefsiyyenizle deim1eyiniz. Eer irkden sa-kmdmz ise rzam taleb edip celal ve hicabmdan satvet-i kahrmdan salonarak benim gayrime sfat isbat etmeyiniz.

(Ayet 42) (Ve la telbsl hakka, bilbatli) Ve nefsiniz sfatnn davru (bir duyguyu tevik edici. haller) ve ha:vatr (telkinler, hat-

28 BAKARA SUREs.t~

ralar, fikirler) ile Hak sfatnin de,va ve havatn arasn fark etme-mekle Hak'kn ilim, kudret, rade gibi sabit olan sfatlarn, ba.tl olan nefsiniz sfa.tlannn zuhuru ile kardrmaymz. (Ve tektml hakka ve entm. ta'lemftnJ (Ayet 42) Ve siz ef'a tevlidi ilminden -fiilin masdan sfat olduunu bildiiniz halde nefis sfatlarnnzuhUrunda, nefsin sfatlar perdesHe Hak'kn sfa-tlarn ketn etmeyi-niz. Hak'dan bakasna fiil isnad etmedi1niz gibi sfat da isbat et-meyiniz. (Ve ekimssalate ve atzzekateJ (Ayet 43) Ve sevab mi-dile deil, nzam istemekle salat ikame ediniz ve zekat veriruiz. Bu-nun msdak, (kriter, bir eyin do'rUlU1U1U mbtat eden ey) (Verke'u me'arraki'in) szdr. Ve rk edicnerle beraber rkti ediniz. Rku kendine yaplan, eye iz'fu (itaat, szdinlerne) ve huz' yani boyun emedir ki, bu, sfat tecellisinin miras ve gayeti olan nzann ala-metidir. Yani benim sfatlarm mtealaruzda kazama raz olunuz. Fiil ile kyam ha,linde nefis, kendi sureti ile mstakil olduundan bu halde:ld tevecch, ecir ve sevab talebinin aarnetidir. Gayetle hu-zu' olan scd, zat teeenisinde vahdette fenann aJametidir.

(Ayet 44) (Ete'mrUnennase bilbirri ve te~eV'l1e enfsekfunJ Siz, nefislerinizi unutarak insanlara kalbin safasn ve nefsin ze:ka-sn (saflk, hal dzgnl) mucib olan fiil-i cemil ileemir eder misiniz? Efal tecellisdnden sfat teceltisi makamna terakki edeceiniz eyleri ilemez misiniz? .cVe entm t,ethinel kitabe efela ta'kil1l).J (Ayet. 44) Halbuki, sizi tevlid yoluna gtren, Muhammed'e tabi ol-manz size emir eden ftratmz kitabn okuyorsunuz. Aklnz yok mudur? Taakkul etmiyor musunuz? Bu kelarn, onlar ziyade a:yplamak ve hamiyyetlerini heyecana ge'tirm~ktir. (Veste'lynu bi.ssabri vessalatl (Ayet 45) Ve sizlerin ef' illinize kudretiniz olmadndan avn mededi kudret sahibinden isteyiniz. Niyye~iniz rza makamna ulamak olunca siize ar ve ac gelen tekalife sabr ile ve salat ile yfu1i sfat tecelliyatm telakki iin kalbin huzuru olan salat ile yar-dm dileyiniz. (Ve inneha lekebiretn iIla alelhai'inJ (Ayet 45) Ve muhakkakdr ki, mlirakabe ve kalb huZuru ar bir eydir. Ancak: tecelliyat- kahriyye salavatnn istilc1s ve tecelliyyat- lutfiyye nur-larnn kabul iin kalbIeri krlm ve yumuam kimselere 'ar deildir ki, (Ellezine yezunnne ennehm mlaku rabbihim ve en-nehm iIeyhi raci'un) (Ayet 46) onlar Rab'larna m1akatlannda Rab'larnn sfat hazretinde olduklann ve kendi sfatlarnn, Hak'-kn sfatlannda mahv ve fenasile Rabb'lanna rc edici olduklann teyekkun ederler. ! :: : j i l

(Ayet 47) (Ya beni isritilezkru. ni'metiyelleti en'amt aJeykDl ve enni faddaltkln alel'alemin) E~ srail oullar, sizeinam eyle-

BAKARA SUREs 29

diim nim'etlerimi, ve sizi zamannzn halkna tafdil eiYlediimi 'd- . nnz. -Bu defa kendilerini hidayet edenin de, evvelce 'zaman-larnn mahcb olan halkna onlan tafdil ile lutf ve hicab- evve-lin refine hidayet eden Allah Teala olduunuevvelki hidayetinde fenahk murad etme'dii gibi. saniyende hayrdan baka bIT ey mu-rad etmiyeceini ifade iin srail oullanna kar hitab tekrar 6dil-midir. (Vettekii yevmen la tecZ nefsn an nefsin' ey'en) (Ayet 48) Hak'dan baka kimsenin kudreti olmad cihetle hl brr nefsin, bir nefisden bir eyi i'naedemedii zamandan, kahr sfatnn tecellisi halinden saknnz.' (Ve la yukbel minha efa'atn) (Ayet 48) Hep-sinin suat ve ef'ali ,meslub (seIb olunmu, alnm, giderilmi) ohnala hibrr nefisden meded ve efaat da kabul olunmaz (Ye Id y'haz Diinha.adIn) (Ayet 48) Ve kimsenin mal mlk olmad'ndan hi bir nefiaden fidye dahi ahnmaz. (Ve H hm ynsarftn) (Ayet 48) Hak'dan bakasnda kuvvet ve nusrat mmteni olma,la onlar nus-ratta dlunmaza:r. (Ve z necceynakm min ali fir'avne) (Ayet 4~) Ey srail oullan! Siz, al-[ firavndan kurtardmz dnnz. Ni-metleri hatrlatmak.dan anlaldna gre ayetin zahiri ve tefsiri, . muhabbeti tehyic etmektir. Batn ve tevili, sizi benl,iile mahcub, vcud mlkne ve beden medinesi msnna msta'liye (istila eden) olan nefs-i emmare firavundan kurtardmz hatrlaynz, demek-tirki; o, kendi kuvas olan gazab, ehvet, vehim ve hayal ile AHah'n safvetiolan ve ruh Yakub'unun 'ocuklar bulunnan kuvay ruhaniy-yeyi ve havassi zahireden kuvayi tabiiyye ve bedeniyyeyiva: kuv.ayi nebatiyyeyi. kle eylemidir. (Yesumune'km suer azabD (Ayet 49) Ebna-yi dnyadan (dnya evlatlarndan) harislerin yapdklan gibi yiyecek ve giyecek eylerin tertib ve maln cemi ve iddihatnda (top-layp saklama) size kat, zahmetleiJ."i meekkatli 'ileri teklif ederler. Buna ehenmiyyet verinekle sizi hakiki ,lezzetlerinizden men ve sarf, bu 'hususda tefeikkr ederek sizi, kendileme tap dmrl ar. (Yzebbi-hune ebnaekm) (Ayet 4,9) Sizin ocuklaTInz boazlarlar. Yani kal-bin s:a gz olan kuvve ,akrilei nazariyyeyi ve sol gz mesahesin-de bulunan kuvvet ,aJrilei ameHyye~i, kalbin kula, olan fehmi, kal-bin demekolan srr ve fikri ve zikri kesip ldrrleT.' (Ve yestah-yi'tnenisaekm) (Ayet 49) Ve kadnlarnz hayatta ibka ederler. Ya-ni zikdr olunan tabii kuvvetlerinizden ruhamyyeyi, kahru istila ile ef'a ve havassndan men ve ruhun nur ve imdadndan hicab olarak nefis firavnnn kuvas' olan vehim ve ha;yal taifesine kuvvet verir-ler. (Ve ri zaIikm belan min rabbikm azim) (Ayet 49) bu kur-tarmakta Rab'bnzdan celal ve cemal sfatlarnnn mtalaas gibi si-zin iin byk bir nimet vardr. YahQ.d mana: bu tazibde sizin iin

30 l3AKA.l:tA SURES!

Rab'mmzdan bu'd-u:hman (hamrumluk uzakl) ve hicab nikmeti gibi byk bir nikrhet (iddetli ceza,) vardr. nk: (Ve belevna-hni biIhasenat vesseyyiatil (Araf Suresi, Ayet 168) Biz onlan, iyl-likler ve ktlklet ile im~ihan. eyleriz buyurulduuna naza~an im-

. tihan denilen bela, hem nimet ile hem de nikmet ile hasl olabilir.

(Ayet 50) (Ve z ferekna bikmlbahre) Yerin ayrlp nebat kd gibi sizin vcudunuzIa siyah madde-i cismaniyye denizini yar-dnz (feeneeynakm) (Ayet 50) madde-i cismaniyyeden tecgr-rdle sizi kurtardmz (Ve afrakna rue fir'avne) (Ayet 50) ve mad-de-i cismaniyyeye mlazemeti sebebne maddenin fesadnda helak ol-mas dolaysile kuvaynefsaniyyeyi gark ve ihlakeylediimizi d-nnz ki, (Ve entm tenzurn) (Ayet 50) siz de bu garku ihlaki mahede ediyorsunuz. Bu beyan zte srail oullarna olan hitabn evvelinde, srail oullan, kuvayi ruhaniyye ile tevil olunmak mm-kn olabHir. Onlara in'am olunan nimet, ruh aleminden, kuvayi ru-haniyyeye feyezan eden nurIarn kabulne hidayetolunmaktr. On:-lann ahde vefalan, istidad evvelileri hasebile kendileTinde 'merkuz olan tevhid delillerini ve tasfiye sebebi ile hakikatlannda meknuz olan maani-i kllfyyeyi ibraz etmelertdit. Hak'kn onlarn ahidIerine vefas, tasfiye ve kendilerinde olan maaniyi istimal hasebiyle isti-dadlar nUrIatinn hakk ile ka.im olduklanndan Hak'km onlara ke-mal nurunu ifaza etmesidir. Eer bir eyden rehbet (korku, ekin-genlik) edecek olursanz, istidadnznzevali ile nurlannn ihtica-bndan rehbet ediniz. man ediniz , istidadnzda olan ftn nuru tasdik edici olatak size ifae:a eylediim nun ir~klara ve gaybi seva-niha (ie doan eylere) ikbal ediniz, demektir. eiheti sfliyyeye te-vecch ile nuri iraklarn kabulnden muhtecib (perdeli rtl bu-lunan) olanlarn rtbesinin evvelinde almaynz. Nti irakl1an, nefs in lezzat ve mekasidi (kazanc) ile deitirmeyiniz. Hak ve hakikat olan maarifi ruhiyye veenvan kudsiyyeyi, ba,tl olan sfat n~fsiyye ve metalibi (talip olunan eyler) hissiyye ile kandrmaynz. Sfat- nefsiyyenin zuhun ile ,envat ve maarn-i ruhaniyyeyi ketm etmeyi-niz (saklamaymz). Ve hazreti ruha tevecehve emrine imtisal ile mallarnz olan malumatnz zekatn,' taa:yyli (yaama, geinme) edip ahlak-i fazla ve meleka-i eemileyi kazanmalan iin hazretiniz-deki kuvay bedeniyye-i tabliyye fukaranza infak ediniz. Evamir-i akliyye,envar- ruhiyye, amal-i kalbiyyeyi kabul iin tku ve huzu' ediniz. Siz, ruh Rab'binden akl melei vastasilekalb Nebi'-sine nazil olan makul at kitabn okuduunuz halde madununuzdaki kuv8.nza ibadat- cemile, adab- hasene ve m.akamnza terakki ve adabnzla teeddb (edeplenneleri) etmelerini' emr edip vahdette

BAKARA SURIDS a

fen,ada ruh makamna t~rakki, mahede: makamnda ruhun nurIaI'" nyla tenevvr mur.aikabe ve huzUr-u ilahide ruhanilerlu adabiyle teeddb eylernekte kendi nefislerinizi unutuyor musunuz? Size sul-tani ruhun envar saltanatndan varid o}an ahkam ve azarnet tecel-tiyatnn zaJ.1r olan kahnna sabr ile ve Hak'la huzurla istiane edi-niz ve yardn isteyiniz ki, bu yardm isteme, ancak ruh ve kalbin emirlerine boyun emeyi izan ve raz olup envarn kabul etmekte ruha raci olacam ve hazreti ruhda olduunu teyakkCn edenler~ kolaydr. Yoksa byle olmyanlara gayet g ve meekkatlidir; Ku-vay ruhaniyyenin alemlere tafilil olunmas, insanda olan cemii ku-va zerine erefli olmasndan ibarettir.

(Ayet 51) (Ve iz va'adna Musa erbe'iyne leyleten) Al-i firavnn, mukavemet v~ ihlakinden Hragatinden sonra hadisierifde (Hurni-ret thet Ademe biyedihi erba'yne sabahan) yani Adem'm, amu-ru krk sabah kudret elile yourulmudur buyurulduuna gre ce-nin oarak tekevvnnden bedenin halk olunduu krk gn zarfnda nee ile ftrattan iliticab sebebile kalbini nUr madeninden mah-cub eyleyen tabii ga' ve perdelerin, kalb yznden kaldmlmas ile Tevrat hikmetinin, kalbinden lisanna zahir 'olmas iin krk gece bi-zim iin ihlas etmesini Musa'ya miad eylediimizitezekkY edin, ha-trlayn. (Smmettehaztml' cle min ba'dihiJ (Ayet 5l Musa'nn itiza1inden ve sizden gaybetinden sonra siz naks olan nefsi hayva-niyye buzasn Allah ittihaz ettiniz. (Ve entn zalimun) (Ayet 51) O halde siz, zalimler, yani ibladeti mevziinin gayrinde koyanlardan-sll1z. (Smme afevna fukm min ba'di zaike le'allekm te~rftn) (Ayet 52) Bu kabih ve eni iden sonra, Musa'nn size r:ucuunda tv-be etmeniz dolaysile afv nimetini mnimden tasavvurla mnim sfatnn, tecellisini kabula mstaid olup afv nLnetime kr etmeniz iin afv,eyledik. Tevil zre ikinci mana: bedene ta,aluku ile kavmi olan kuvay ruhaniyyeden ihticab zamannda biz, kalb Musa'sna beden binasnn halk olunmu olduu krk gn mi ad eyledik .. Son-ra siz, kalb Musa'snn, sabavet (ocukluk) halinde ihticab ve gaybu-betinden sonra tifl (yavru ocuk) ol!an nefsi hayvaniyye buzasna" tapndnz. Sfatm tarikine slknzle kemaliniz sebepleTni ihzar (hazrlama) ve teoel'Tde tevfik nimetime kY etmeniz iin bu taabbdden sonra tecerrd ve hakiki blu ve kalbn'CrunUn zuhuru ile sizi afveyledik (Ve iz ateyna musel kitabe valfrkane le'allelrm tehtedinl (Ayet 53) Hidayeti nuru ile hidayet olunmanz iin kalb Musa'sna hak ile batl farkedici olan temyizi ve kitab- makula,t, hikem ve maarifi verdiimizi de hatrlaynz.

32 BAKARA SURES!

(Ayet 54) (Ve iz ka~e musa likavmibi ya kavmi nnelrm zalem-tm esekm bittihazikfunr cle fetubft ila bariikm) Musa,'mn, kavmine Ey kavmim; tahItik idi, yani buzay ilah edinmenizle sz .. fiki"" olunan seva-b ve tecelliyyattan nefsinizin hukuk ve tecelliyatn ve huzuzatm noks!Ml kldnz. mdi: evvelki hicabin refi ile Halik'i-niz~ rucu ediniz (FaktiUu enfsekmJ (Ayet 54) Tvbemin kabul jin kendisine has olan ef' ai istiklaliyyesinden ve huzuzundan men ile ruhu mesabesinde ma-bih-H-hayat olan hevasn kknden ko-pararak riyazat klc ile nefsinizi katlediniz dediini hatrlaynz. kinci tevile gre mana: kalbin kuvasna siz, nefse tapmakla kendi hukukunuzu noksan kldmz, mdi hayat- asliyyenizle hayat bulmak iin nefsinizi hevann galebesile hasl olan hayat nandan riyazatla katlederek hidayeti nUr ile Bari'nize tvbe ve rucu ediniz, demektir .. (Zalikm hayrn lekm inde bariikm) (Ayet ,54) te Halik'iniz in-dinde sizin iin hayrl i budur. (Fetaba aleykm innebu hvettev-va,brrahim) (Ayet 54) O size hakikatde rcuu ilkaedici ve ok merha,metli, ancak O dur. (Ve iz ku!tm ya Musa len n'mine leke hatta nerallahe cehreten) (Ayet 55) Sizin, Musa'ya Ey Musa, senin ayan ve mahede m:akamna vasl olunca iman- hakikiye hidayet 'olunduun iclden biz, Allah' cehreten yani akdan grnceye ka-dar AHah' apak g~eyince elbette sana iman etmiyeceiz de-djinizi hatrlaynz. (Fe ehazetkmsS'a'lkat ve entm tenzt~riin) (Ayet 55) Byle deyince siz,. murakabe ve mahede de iken siz z,at tecellilerinde fena demek olan mevt saikas ahzeyledi. (Smme be'as-nakm) (Ayet 56) Son"a Allah'da slukde vusul ve tevhid nimetine kr etmeniz iin sizi fenadan sonra beka suretile- ve ha:yat- haki-kiyye ile bas ihya eyledik, dirilttik. (Ve zal1e~na aleykml amame) (Ayet 57) Ve tamamiyle yakc olan z'at gneinin hicab Ola sf~t tecellisi bulutuyla size glge kl.ldk. (Ve enzelna aleykml menne vesselva) (Ayet 57) Ve sfatta sluknzde sfat sahralann-' da ilahi nefhalarn ve rahmet rzgarlannm, size toplad tevekkl, _ ve nza gibi nefsin .rezail-i :ahlakn gidermekle halaveti cami olan ahval ve makamat- zevkiyye halvasn ve hakiki ilim, hikmet ve marifet . bldrcnm, size inzal eyledik. (Kl mn tayyibati ma re-zeknakm) (Ayet 57) Bu gzel erzak- maneviyyeyi telakki ve te-navl (alb yeme) buyurunuz. (Ve ma zalemiina) (Ayet 57) Onlar, bi-ze zulm etme4iler. Nefisleri sfatlariyle ihticablan sebebiyle bizim. sfatlarmz noksan klmadlar. (Ve Iftkinkanu enfsehm yaz1i-mun) (Ayet 57) Ve lakin hsranda ve mahrumiyyette kalm1alariyle kendi haklanu n9ksan kldlar. Bu beyan her iki tevile gredir. Bu ayetteki hitab, her ne kadar umumi ise de Musa kavminden seilmi olan yetmi kiiye mahsusdur.

BAKARA SUREsl 33

(Ayet 58) (Ve iz kulnedhulu hazi.hilkaryete ) Mah~de makam olan -ruh ravz~ mukaddesesine giriniz. (Feklu minha hays i'tm readen) (Ayet 58) O ravzadan ne iste:r'sniz vas i mikdarda tenavill ediniz. (Vedhululbabe seeeden) (Ayet 58) hadisi erifde '(Errza bilkazai babullahilazam) Yani ~Ka~aya ralZ olmak, Allah'n en b yk kapsdr varid olduu gibi size gelen sfat ve fiil ve hamI tecelli-lerine secde edici, boyun eici olarak nza kapsna giriniz. (Ve kulu hittatn) (Ayet 58) Ve ahlak, ef' al, sfat. gnahlarnzn silinmesini jsteyiiiz. (Nafir lekm hatayakm) (Ay~t 58) Sizin telvinatl1z ve ahvaliniz gnahlanu mafiret ve setrederiz. (Ve senezidl muhsi-nin) (Ayet 58) Ve ihsan sahibi olanlarn, Allah'da slikde ihsanla-rnn seViabn ziyade edeceiz ki, bu sevabdan murad, kefi zattr, dediimizi hatrlaynz.

(Ayet 59) (FebeddeleIlezine zalemu kavlen gayreIlez kyle le-hm) Bunun zerine zulmedenler, sz kendileme denilmi olan szn gayrna tebdi! ede:r'ek (Hintan simkanen) yani Nefsin gdasn isteriz dediler. Huzuzatruhaniyye ii!Il Allah'n sfatlar ile' sfat ... lanma istemiyerek 'huzuzat- nefsaniyye iin nefis sfatlan ile sfatlanmay istediler. (Feenzelna alellezine zalemu riczen minessemili bima kfuft yefsMftn). (Ayet 59) 'mdi hassaten zulm e