ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ - ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (Δ.Π.Μ.Σ.) "ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ"

ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΜΗΛΟ

Γραμματικογιάννης Α. Ηλίας

Εργασία η οποία υποβάλλεται στο πλαίσιο του μαθήματος Συστήματα Πληροφοριών και Διαχείριση Περιβάλλοντος

για το Διεπιστημονικό - Διατμηματικό Δίπλωμα Ειδίκευσης

του Δ.Π.Μ.Σ. του Ε.Μ.Πολυτεχνείου "Περιβάλλον και Ανάπτυξη"

Αθήνα, Φεβρουάριος 2008

Επιβλέπων: Καθηγητής Κ. Κουτσόπουλος

Περιβάλλον και

Ανάπτυξη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ......................................................................................................................... 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ............................................................................................................................. 3

1.1. Το πρόβλημα .................................................................................................................. 3

1.2. Η Φύση του Προβλήματος .............................................................................................. 3

1.3. Ολοκληρωμένη Χωρική Προσέγγιση .............................................................................. 4

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ..................................................................... 6

2.1. Ορισμός Ενός Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών................................................ 6

2.1. Κριτήρια Χωροθέτησης και Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών............................... 6

3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ.................................................................................................. 8

3.1. Είσοδος Στοιχείων .......................................................................................................... 8

3.2. Διαχείριση Στοιχείων ...................................................................................................... 9

3.3. Ανάλυση Στοιχείων ........................................................................................................11

3.3.1. Παραγόμενα προϊόντα ...........................................................................................11

3.3.2. Ζώνες επιρροής......................................................................................................11

3.3.2. Ζώνες αποκλεισμού ...............................................................................................13

3.3.3. Αρχικές ζώνες καταλληλότητας - ακαταλληλότητας ................................................14

3.3.4. Τελικές ζώνες καταλληλότητας - ακαταλληλότητας.................................................18

3.3.5. Περιοχές οικιστικής ανάπτυξης ..............................................................................20

3.3.6. Σύνοψη ...................................................................................................................22

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ................................................................................................................23

4.1. Κύρια Σημεία .................................................................................................................23

4.2. Προοπτικές ....................................................................................................................23

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ........................................................................................................................25

1

Εικόνα 1. 1: Ολοκληρωμένη Χωρική Προσέγγιση ..................................................................... 5 Εικόνα 3. 1: Χάρτης αρχικών δεδομένων .................................................................................. 9 Εικόνα 3. 2.: Ζώνες επιρροής 2 km οικισμών...........................................................................11 Εικόνα 3. 3.: Ζώνες επιρροής οδικού δικτύου...........................................................................12 Εικόνα 3. 4. Ζώνες επιρροής θερμών πηγών ...........................................................................12 Εικόνα 3. 5.: Ζώνες αποκλεισμού ακτογραμμής ......................................................................13 Εικόνα 3. 6. Ζώνη αποκλεισμού ρηγμάτων ..............................................................................14 Εικόνα 3. 7: Ζώνες καταλληλότητας μη δασικών περιοχών......................................................15 Εικόνα 3. 8.: Κατηγοριοποίηση των κλίσεων εδαφών ...............................................................16 Εικόνα 3. 9.: Κατάλληλο είδος εδαφών .....................................................................................17 Εικόνα 3. 10.: Καταλληλότητα εδάφους .....................................................................................17 Εικόνα 3. 11.: Ζώνες επιρροής - περιοχές καταλληλότητας ......................................................18 Εικόνα 3. 12:Περιοχές καταλληλότητας χωρίς το κριτήριο 4 .....................................................19 Εικόνα 3. 13.: Περιοχές ακαταλληλότητας .................................................................................19 Εικόνα 3. 14.:Προτεινόμενες περιοχές οικιστικής ανάπτυξης ...................................................20 Εικόνα 3. 15:Τελικές περιοχές ..................................................................................................21 Πίνακας 3. 1: Θεματικά επίπεδα και παρεχόμενη μορφή τους .................................................. 8 Πίνακας 3. 2: Αρχικά και παραγόμενα θεματικά επίπεδα .........................................................10 Πίνακας 3. 3.: Πίνακας ροής εργασιών .....................................................................................22

2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα εργασία κινείται στο χώρο των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.), χρησιμοποιώντας το λογισμικό πακέτο ArcGis, για την αντιμετώπιση ενός χωροταξικού προβλήματος. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί είναι ότι τα Γ.Σ.Π. μπορούν να δέχονται και να επεξεργάζονται τις σκέψεις του ανθρώπου, για συγκεκριμένα χωρικά προβλήματα και στη συνέχεια να ‘μεταφράζουν’ τις σκέψεις αυτές σε συγκεκριμένες θέσεις στο χώρο. Το τι είναι ακριβώς οι σκέψεις αυτές, ποια τα χωρικά προβλήματα και πως τα Γ.Σ.Π. δίνουν απαντήσεις, θα γίνει σαφές στη διάρκεια αυτής της εργασίας.

1.1. Το πρόβλημα

Στην περιοχή του νησιού της Μήλου, έχει ληφθεί η πολιτική απόφαση της χωροθέτησης ενός νέου οικισμού. Μία τέτοια απόφαση, που αφορά την ζωή των ανθρώπων που θα εγκατασταθούν εκεί, που αφορά επίσης, την ομαλή ένταξή τους στον περιβάλλοντα χώρο, είναι πολυσύνθετη και πολυδιάστατη. Για το λόγο αυτό υπάρχουν πλήθος κριτηρίων που καθορίζουν τη θέση αυτή, ούτως ώστε να περιοριστούν οι μελλοντικές δυσμενής καταστάσεις τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για το περιβάλλον από μία λάθος χωροθέτηση του οικισμού αυτού.

Θα πρέπει λοιπόν να αναζητηθούν εκείνες ή εκείνη η θέση που πληρεί ορισμένες δικλίδες ασφαλείας, για το περιβάλλον και τον άνθρωπο και εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του νέου οικισμού. Προφανώς η διαδικασία εύρεσης του οικισμού αυτού είναι μία ανοικτή διαδικασία και μπορεί με το πέρας της μελέτης αυτής, να διαπιστωθεί ότι η θέση που ικανοποιεί τα προεπιλεγμένα κριτήρια δεν υπάρχει και η χωροθέτηση του οικισμού να ματαιωθεί. Μία τέτοια περίπτωση θα οδηγούσε στον επαναπροσδιορισμό του όλου προβλήματος και την επανέναρξη της διαδικασίας.

1.2. Η Φύση του Προβλήματος

Με το καθορισμό του προβλήματος, είναι αναγκαία η διευκρίνιση, του γιατί η χωροθέτηση του νέου οικισμού είναι πρόβλημα. Ήδη έχουν διαφανεί από τα προλεγόμενα οι λόγοι για τους οποίους μία τέτοια χωροθέτηση ενέχει πολύ σοβαρούς κινδύνους για το μέλλον, όμως γιατί είναι πρόβλημα;

Η δυσκολία του όλου εγχειρήματος έγκειται στο γεγονός ότι μία απόφαση, που αφορά τiς επιλογές του ανθρώπου για το χώρο, πρέπει να αποτυπωθεί στο χώρο. Θα πρέπει δηλαδή από τη σκέψη του ανθρώπου, η πληροφορία να περάσει στο χαρτί και να δημιουργήσει ένα

3

χάρτη. Με αυτό τον τρόπο θα δοθεί με τρόπο απόλυτο, η απάντηση στο χωροταξικό πρόβλημα, μία απάντηση που δε θα επιδέχεται αμφισβήτηση και θα είναι κοινώς αποδεκτή.

1.3. Ολοκληρωμένη Χωρική Προσέγγιση

Τα Γ.Σ.Π. δεν έχουν βρει ακόμη και σήμερα ένα ορισμό που να είναι κοινά αποδεκτός από όλους. Ωστόσο διαφαίνεται ότι υπάρχουν τρεις βασικές προσεγγίσεις, τις οποίες ακολουθούν τα Γ.Σ.Π., οι οποίες σύμφωνα με τον (Κουτσόπουλος, 2005) είναι:

• Διαχειριστική Προσέγγιση Δίνεται έμφαση α) στα χαρτογραφικά χαρακτηριστικά και β) στα πληροφοριακά χαρακτηριστικά των Γ.Σ.Π. θεωρώντας ότι είναι ένα πολύ καλό εργαλείο διαχείρισης βάσεων δεδομένων.

• Προσέγγιση Χωρικής Ανάλυσης Όπου τα Γ.Σ.Π. θεωρούνται μέρος της επιστήμης της χαρτογραφίας και όχι μέρος τεχνολογική εξέλιξη.

• Σχεδιαστική Προσέγγιση Θεωρεί ότι τα Γ.Σ.Π. αντιμετωπίζουν χωρικά προβλήματα και συμμετέχουν στο σχεδιασμό. Εξετάζοντας τις τρεις αυτές προσεγγίσεις διαπιστώνεται ότι στο υπάρχον πρόβλημα της

χωροθέτησης του νέου οικισμού στο νησί της Μήλου, έχουν ως κοινό τόπο τη χωρική διάσταση και ως εκ τούτου αλληλοσυσχετίζονται και αλληλοσυμπληρώνονται.

Επίσης τα Γ.Σ.Π. στην παρούσα μελέτη θα διαχειριστούν βάσεις δεδομένων για να προκύψουν τα κριτήρια που έχουν τεθεί, θα χρησιμοποιήσουν ορισμένα εργαλεία της επιστήμης της χαρτογραφίας για να δημιουργήσουν τους απαραίτητους χάρτες και θα αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικό τρόπο το χωρικό πρόβλημα που τους έχει τεθεί.

Συνεπώς, θα χρησιμοποιηθεί μία Ολοκληρωμένη Χωρική Προσέγγιση η οποία ενσωματώνει της τρεις αυτές προσεγγίσεις, με κοινό σημείο αναφοράς την χωρική διάσταση. Αυτό ωστόσο που θεμελιώνει την Ολοκληρωμένη Χωρική Προσέγγιση ως ιδανικό εργαλείο επίλυσης χωρικών προβλημάτων είναι η δυνατότητα ανάδρασης που έχει. Δηλαδή, δεν ολοκληρώνεται με την εξεύρεση της πιθανής θέσης χωροθέτησης του οικισμού, αλλά προχωρεί στις επεμβάσεις στο χώρο, που διαμορφώνουν μία νέα πραγματικότητα, που τα Γ.Σ.Π. καλούνται εκ νέου να αντιμετωπίσουν. Η ολοκληρωμένη χωρική προσέγγιση παρουσιάζεται σχηματικά στην Εικόνα 1.1.

4

Εικόνα 1. 1: Ολοκληρωμένη Χωρική Προσέγγιση

Κουτσόπουλος 2005

ΣΣΧΧΕΕΔΔΙΙΑΑΣΣΜΜΟΟΣΣ

ΧΧΩΩΡΡΟΟΣΣ ΟΟΛΛΟΟΚΚΛΛΗΗΡΡΩΩΜΜΕΕΝΝΗΗ

ΧΧΩΩΡΡΙΙΚΚΗΗ ΠΠΡΡΟΟΣΣΕΕΓΓΓΓΙΙΣΣΗΗ ΕΕΠΠΕΕΜΜΒΒΑΑΣΣΗΗ ΣΣΤΤΟΟ ΧΧΩΩΡΡΟΟ

ΓΓ..ΣΣ..ΠΠ

ΑΑΝΝΑΑΛΛΥΥΣΣΗΗ

5

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

2.1. Ορισμός Ενός Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών

Προτού, αναλυθούν τα στάδια που ακολουθήθηκαν για την αντιμετώπιση του προβλήματος που έχει τεθεί σκόπιμο κρίνεται να περιγραφεί με τον καλύτερο τρόπο, τι εκφράζουν τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.). Σύμφωνα λοιπόν με τον (Κουτσόπουλος, 2005), τα Γ.Σ.Π.:

Έχουν σαν κυρίαρχο στόχο τον χωρικό σχεδιασμό. Συγκεκριμένα αντιπροσωπεύουν ένα ισχυρό σύνολο εργαλείων για την συλλογή, αποθήκευση, ανάληψη ανά πάσα στιγμή, μετασχηματισμό και απεικόνιση χωρικών στοιχείων του πραγματικού κόσμου.

Έτσι λοιπόν ένα Γ.Σ.Π.: 1ον Αποθηκεύει, διαχειρίζεται και ενσωματώνει ένα μεγάλο όγκο χωρικών στοιχείων, 2ον Αποτελεί το πιο κατάλληλο εργαλείο χωρικής ανάλυσης, 3ον Αποτελεί πολύ αποτελεσματικό μηχανισμό για την επίλυση χωρικών προβλημάτων. Και δημιουργούνται με δύο λογικές προσεγγίσεις: 1ον Το σύστημα αρχίζει από τους υπεύθυνους των αποφάσεων (decision makers) για να

αναπτυχθεί ένα σύστημα που απευθύνεται στου χρήστες (users oriented) 2ον Το σύστημα αρχίζει από τους τεχνοκράτες-ειδικούς, ούτως ώστε να γίνει καθορισμός

των τεχνικών προδιαγραφών και να αναπτυχθεί ένα σύστημα που απευθύνεται στους υπεύθυνους των αποφάσεων.

2.1. Κριτήρια Χωροθέτησης και Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών

Έχοντας κατά νου λοιπόν, τι είναι τα Γ.Σ.Π., στη συνέχεια θα αναλυθούν ποια είναι τα δεδομένα του προβλήματος, ή αλλιώς μιλώντας τη γλώσσα των Γ.Σ.Π., ποια είναι τα κριτήρια του χωρικού προβλήματος, που αναζητά επίλυση.

Τα κριτήρια τα οποία πρέπει να πληρεί απαραίτητα η αναζητούμενη περιοχή είναι: 1. Προστασία Ακτών Η προτεινόμενη έκταση θα πρέπει να βρίσκεται τουλάχιστον 100 μέτρα μακριά από την

ακτογραμμή. 2. Χρήσεις γης Η προτεινόμενη περιοχή δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται σαν δασική.

6

3. Καταλληλότητα εδάφους Η καταλληλότητα του εδάφους πρέπει να είναι συνδυασμός δύο παραγόντων, του είδους

και της σταθερότητάς του. Για απλούστευση του θέματος, γίνεται η θεώρηση ότι υπάρχουν οι εξής τέσσερις κατηγορίες για το είδος των εδαφών:

1 = Αλούβια, κορήματα , παράκτιες αποθέσεις, εξαλοιωμένοι τόφφοι 2 = Πυροκλαστικά (τόφφοι) και επικλαστικά (λασποθέσεις) 3= Λάβες 4= Ασβεστόλιθοι - Κροκαλοπαγή

Για την σταθερότητα του εδάφους θεωρείται ότι υπάρχουν πάλι τέσσερις κατηγορίες, ανάλογα με την κλίση του. Κλίσεις από 0ο-10ο, 11ο-25ο, 26ο-45ο και 45ο+.

Η καταλληλότητα των εδαφών ορίζεται όταν επιλέγονται: η τρίτη και τέταρτη κατηγορία για το είδος των εδαφών και η πρώτη και δεύτερη κατηγορία για την σταθερότητα (κλίσεις).

4. Κόστος υποδομών 1 Για λόγους σύνδεσης με τις υπάρχουσες υποδομές, θα πρέπει η περιοχή να είναι

τουλάχιστον εντός μίας ζώνης 2 χλμ. από κατοικημένες περιοχές (οικισμοί Μήλου). 5. Κόστος υποδομών 2 Θα πρέπει να απέχει το πολύ 2 χλμ. από το κυρίως οδικό δίκτυο (Type = A). 6. Επικινδυνότητα εδαφών Θα πρέπει να απέχει τουλάχιστον 3 χιλιόμετρα από τα μεγαλύτερα ρήγματα. Το μήκος

των ρηγμάτων να είναι μεγαλύτερο από 2 Χιλιόμετρα (Type = FL). 7. Γεωθερμική Ενέργεια Θα πρέπει να βρίσκεται εντός ζώνης 5 χιλιομέτρων από θερμές πηγές 8. Έκταση περιοχής Η επιφάνεια της περιοχής θα πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 500 στρέμματα για να

δικαιολογείται η επένδυση.

7

3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το μεθοδολογικό πλαίσιο, στο οποίο βασίζεται η διαδικασία εύρεσης της κατάλληλης θέσης για την χωροθέτηση του οικισμού στηρίζεται σε τέσσερα βασικά επίπεδα, όσων αφορά την επεξεργασία που υφίστανται τα διαθέσιμα στοιχεία.

Έτσι, τα επίπεδα αυτά είναι: 1. Είσοδος 2. Διαχείριση 3. Ανάλυση 4. Απόδοση Στις επόμενες σελίδες τα στάδια αυτά θα περιγραφούν αναλυτικά, αποτυπώνοντας

ανάγλυφα, πως το κάθε επίπεδο συμμετέχει στη διαδικασία επίλυσης του χωρικού προβλήματος.

3.1. Είσοδος Στοιχείων

Το κάθε κριτήριο αποτελεί και ένα διαφορετικό θεματικό επίπεδο. Με τον όρο θεματικό επίπεδο νοείται ένα σύνολο στοιχείων που περιγράφουν το ίδιο αντικείμενο. Π.χ. το σύνολο των γραμμών είναι τα χωρικά στοιχεία τα οποία περιγράφουν το θεματικό επίπεδο της ακτογραμμής.

Με τη λογική αυτή εισάγονται στο περιβάλλον του προγράμματος ArcMap τα εξής θεματικά επίπεδα, που περιγράφουν τα κριτήρια που έχουν τεθεί:

Κριτήρια Θεματικά Επίπεδα Μορφή Κ1 Ακτογραμμή Γραμμές Κ3 Χρήσεις Γης Πολύγωνα Κ4 Γεωλογία

Ισοϋψείς Πολύγωνα Γραμμές

Κ5 Όρια Οικισμών Πολύγωνα Κ6 Οδικό Δίκτυο Γραμμές Κ7 Ρήγματα Γραμμές Κ9 Θερμές Πηγές Σημεία

Πίνακας 3. 1: Θεματικά επίπεδα και παρεχόμενη μορφή τους

Με την είσοδο όλων αυτών των θεματικών επιπέδων ο χάρτης είναι της μορφής, που παρουσιάζεται στην Εικόνα 3.1..

8

Εικόνα 3. 1: Χάρτης αρχικών δεδομένων

Με το πέρας της διαδικασίας αξίζει να παρουσιαστεί πιο θα είναι το προϊόν από κάθε θεματικό επίπεδο. Έτσι τα παραγόμενα επίπεδα και η τοπολογία τους παρουσιάζεται στον Πίνακα 3.2..

3.2. Διαχείριση Στοιχείων

Τα θεματικά επίπεδα που έχουν πλέον εισαχθεί στο περιβάλλον του προγράμματος ArcMap, εκτός από την χωρική πληροφορία που περιέχουν και εμφανίζεται στην Εικόνα 3.1. περιέχουν και περιγραφική πληροφορία, η οποία είναι αποθηκευμένη σε κάθε θεματικό επίπεδο με τη μορφή πίνακα.

Για παράδειγμα στο θεματικό επίπεδο που περιγράφει το οδικό δίκτυο, σε μορφή πίνακα περιέχονται στοιχεία που δηλώνουν για κάθε δρόμο, το μήκος του, τον κωδικό του, τον τύπο της οδού κ.α.

Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί κατά την διαχείριση στοιχείων, παρέχεται η δυνατότητα βάσει ενός κοινού χαρακτηριστικού δύο θεματικών επιπέδων να αποδοθούν, σε ένα θεματικό επίπεδο νέες ιδιότητες. Κάτι τέτοιο έγινε κατά την εύρεση της καταλληλότητας των εδαφών και κατά την διάκρισή της σε τέσσερις κατηγορίες. Από ένα πίνακα στον οποίο ήταν

9

γνωστό το ποια είναι τα είδη των εδαφών, από τον χρήστη συμπληρώθηκε η καταλληλότητα για κάθε ένα από αυτά τα εδάφη. Δόθηκε δηλαδή ένας αριθμός καταλληλότητας από 1 έως 4 για κάθε τύπο εδάφους. Στη συνέχεια, ο πίνακας αυτός συνδέθηκε με τον πίνακα του θεματικού επιπέδου της καταλληλότητας του εδάφους, και έγινε για όλα τα πολύγωνα που περιέγραφαν το είδος και τη θέση των εδαφών της Μήλου, κατηγοριοποίηση.

Στο στάδιο της διαχείρισης των στοιχείων συγκαταλέγεται και η δημιουργία της Γεωβάσης. Στη Γεωβάση τοποθετούνται όλη η αρχική πληροφορία, που ωστόσο θα έχει κοινό σημείο αναφοράς.

Μέχρι τώρα δεν έχει διευκρινιστεί το κατά πόσο τα αρχικά στοιχεία που θα χρησιμοποιηθούν για την λύση του προβλήματος είναι συμβατά μεταξύ τους. Η συμβατότητα σε τέτοιους είδους χωρικά προβλήματα νοείται στο κατά πόσο, τα αρχικά αυτά θεματικά επίπεδα έχουν το ίδιο σύστημα συντεταγμένων. Για να αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους προβλήματα, δημιουργείται η Γεωβάση στην οποίο ορίζεται ως προβολικό σύστημα το ΕΓΣΑ ’87. Στη συνέχεια κάθε στοιχείο που θα εισέρχεται στη Γεωβάση θα αποκτά το ίδιο προβολικό σύστημα με αποτέλεσμα να τα παραγόμενα θεματικά επίπεδα, αλλά και τα αρχικά θεματικά επίπεδα μεταξύ τους, να έχουν το ίδιο σημείο αναφοράς. Έτσι δε θα παρατηρηθεί το φαινόμενο, η χρήσεις γης λόγου χάρη, να βρεθούν στο θαλάσσιο χώρο του νησιού της Μήλου.

Προτού παρουσιαστεί το επόμενο στάδιο που μεθοδολογικού πλαισίου που είναι η ανάλυση, στο σημείο αυτό θα παρουσιαστούν τα επιθυμητά παραγόμενα επίπεδα, ούτως ώστε να υπάρχει σαφής προσανατολισμός, για το τι θα ακολουθήσει, όσων αφορά τουλάχιστον την παραγωγή θεματικών επιπέδων.

Κριτήριο Αρχικά επίπεδα Τοπολογία Παραγόμενα Επίπεδα Τοπολογία

Κ1 Ακτογραμμή Γραμμική Ζώνη αποκλεισμού 100 μέτρων Πολυγωνική

Κ3 Χρήσεις Γης Πολυγωνική Αποκλεισμός δασικών χρήσεων Πολυγωνική

Κ4 Γεωλογία Ισοϋψείς

ΠολυγωνικήΠολυγωνική

Καταλληλότητα Είδους εδαφών Καταλληλότητα Κλίσεων εδαφών

ΠολυγωνικήΠολυγωνική

Κ5 Όρια Οικισμών Πολυγωνική Ζώνες επιρροής 2 Χιλιόμετρα Πολυγωνική

Κ6 Οδικό Δίκτυο Γραμμική Ζώνες επιρροής 2 Χιλιόμετρα Πολυγωνική

Κ7 Ρήγματα Γραμμική Ζώνη αποκλεισμού 3 Χιλιόμετρα Πολυγωνική

Κ9 Θερμές Πηγές Πολυγωνική Ζώνη επιρροής 5 Χιλιόμετρα Πολυγωνική

Πίνακας 3. 2: Αρχικά και παραγόμενα θεματικά επίπεδα

10

3.3. Ανάλυση Στοιχείων

3.3.1. Παραγόμενα προϊόντα

Πριν εξαχθούν τα τελικά προϊόντα, εξάγονται ορισμένα θεματικά επίπεδα ή περαιτέρω επεξεργασία των οποίων οδηγεί στα τελικά αποτελέσματα. Τα θεματικά επίπεδα αυτά είναι:

• Ζώνες Επιρροής

• Ζώνες Αποκλεισμού

• Ζώνες Καταλληλότητας / Ακαταλληλότητας Οι ζώνες αυτές, είναι ένα νέο θεματικό επίπεδο, είναι μέρος της επεξεργασίας που

υφίσταται το κάθε κριτήριο και έχουν τοπολογία πολυγωνική.

3.3.2. Ζώνες επιρροής

Το αμέσως επόμενο επίπεδο ανάλυσης μετά τα αρχικά επίπεδα είναι οι ζώνες επιρροής. Το τι εκφράζουν ακριβώς οι ζώνες επιρροής εμπεριέχεται στη δέσμευση που ένα κριτήριο εισάγει ότι θα πρέπει η περιοχή χωροθέτησης να βρίσκεται εντός μίας ζώνης, από μία συγκεκριμένη δραστηριότητα. Τα κριτήρια που δημιουργούν ζώνες επιρροής θα παρουσιαστούν στη συνέχεια αναλυτικά, όπως επίσης θα παρουσιαστεί και το θεματικό επίπεδο που δημιουργείται από την εφαρμογή του κριτηρίου.

• Όρια Οικισμών Θα δημιουργηθεί μία ζώνη επιρροής (buffer), δύο χιλιομέτρων από τους υπάρχοντες οικισμούς

Εικόνα 3. 2.: Ζώνες επιρροής 2 km οικισμών

11

• Οδικό δίκτυο Με την ίδια λογική όπως προηγουμένως θα δημιουργηθεί μία ζώνης επιρροής 2 km από

το κυρίως οδικό δίκτυο. Για να γίνει αυτό αρχικά επιλέγεται το κύριο οδικό δίκτυο και δημιουργούνται οι ζώνες επιρροής στο δίκτυο αυτό. Το προϊόν που παράγεται είναι:

Εικόνα 3. 3.: Ζώνες επιρροής οδικού δικτύου

Όπως προκύπτει από τη συγκεκριμένη ζώνη επιρροής δεν υπάρχει περιοχή στο νησί, όπου να απέχει μεγαλύτερη απόσταση δύο χιλιομέτρων, από το πρωτεύον οδικό δίκτυο.

• Θερμές πηγές

Εικόνα 3. 4. Ζώνες επιρροής θερμών πηγών

12

Αναζητούνται εκείνες οι περιοχές οικιστική ανάπτυξης που βρίσκονται εντός ζώνης πέντε χιλιομέτρων από της θερμές πηγές, Εικόνα 3.4..

Από την εφαρμογή της συγκεκριμένης ζώνης επιρροής διαπιστώνεται ότι οι περιοχές που απέχουν περισσότερο από πέντε χιλιόμετρα από θερμές πηγές, βρίσκονται στα δυτικά του νησιού. Ήδη λοιπόν έχουν σχηματιστεί οι πρώτες σκέψεις αποκλεισμού της οικιστικής ανάπτυξης στα δυτικά εξαιτίας περιορισμένης γεωθερμικής ενέργειας.

3.3.2. Ζώνες αποκλεισμού

Στον αντίποδα των ζωνών επιρροής, βρίσκονται οι ζώνες αποκλεισμού. Ενώ λοιπόν προηγουμένως η περιοχή οικιστικής ανάπτυξης δεσμεύονταν να βρίσκεται εντός μίας προκαθορισμένης ζώνης, πλέον η ίδια περιοχή χωροθετείται εκτός συγκεκριμένης ζώνης. Τέτοιες ζώνες αποκλεισμού είναι:

• Ακτογραμμή Η περιοχής οικιστικής ανάπτυξης πρέπει να βρίσκεται εκτός μίας ζώνης 100 μέτρων από

την ακτογραμμή. Η ζώνη αυτή παρουσιάζεται στην Εικόνα 3.5:

Εικόνα 3. 5.: Ζώνες αποκλεισμού ακτογραμμής

Με τον τρόπο αυτό θα προστατευτεί ο αιγιαλός από την οικιστική δραστηριότητα. Εξετάζοντας το χάρτη διαπιστώνεται ότι το κριτήριο αυτό δεν έχει τηρηθεί κατά την χωροθέτηση παλαιότερων οικισμών, όπως τουλάχιστον φαίνεται στον οικισμό του Αδάμαντα.

13

• Ρήγματα Για λόγους ασφαλείας η περιοχή πρέπει να βρίσκεται εκτός μιας ζώνης ασφαλείας από τα

μεγάλα ρήγματα. Έτσι όπως έγινε και στην περίπτωση των δρόμων όπου επιλέχθηκαν οι κύριοι οδικοί άξονες, έτσι και στα ρήγματα επιλέγονται εκείνα τα οποία είναι μεγαλύτερα και κατ’ επέκταση πιο επικίνδυνα.

Εικόνα 3. 6. Ζώνη αποκλεισμού ρηγμάτων

Τα ρήγματα που είναι μεγαλύτερα των δύο χιλιομέτρων είναι τέσσερα και η ζώνη αποκλεισμού που ορίζουν εμφανίζεται στην Εικόνα 3.6.. Παρατηρείται επίσης ότι η δυτική περιοχή είναι ακατάλληλη για χωροθέτηση οικισμού, εξαιτίας της αυξημένης επικινδυνότητας εδαφών, όπως αυτή ερμηνεύεται από την ύπαρξη μεγάλων ρηγμάτων.

3.3.3. Αρχικές ζώνες καταλληλότητας - ακαταλληλότητας

Οι ζώνες καταλληλότητας – ακαταλληλότητας ορίζονται από την ιδιότητα την οποία έχουν συγκεκριμένα χωρικά χαρακτηριστικά. Έτσι αν ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί η περιοχή επιλέγεται οπότε προκύπτει ζώνη καταλληλότητας, είτε αποκλείεται οπότε προκύπτει ζώνη ακαταλληλότητας.

Στην παρούσα εργασία θα επιλεγούν οι ζώνες καταλληλότητας και θα δεσμευτεί η περιοχή οικιστικής ανάπτυξης να βρίσκεται μέσα σε αυτές της ζώνες. Θα μπορούσε να

14

ακολουθηθεί και η αντίστροφη διαδικασία, οπότε η νέα οικιστική περιοχή θα έπρεπε να μην ανήκει στις συγκεκριμένες ζώνες.

• Χρήσεις γης Ως ζώνες καταλληλότητας θεωρούνται όλες εκείνες οι περιοχές οι οποίες δεν είναι

δασικές, αποκλείονται δηλαδή οι περιοχές που χαρακτηρίζονται ως δασικές και μεικτές δασικές. Οπότε προκύπτει το εξής θεματικό υπόβαθρο:

Εικόνα 3. 7: Ζώνες καταλληλότητας μη δασικών περιοχών

• Καταλληλότητα εδαφών Για τη δημιουργία της καταλληλότητας του εδάφους πρέπει προηγουμένως να επιλεγούν

τα σημεία εκείνα του χώρου που έχουν αφενός την κατάλληλη κλίση και αφετέρου το κατάλληλο είδος των εδαφών. Έτσι παράγονται δύο πρώιμα θεματικά επίπεδα, τα επίπεδα της κατάλληλης κλίσης και εδάφους.

• Κατάλληλη κλίση Για τον υπολογισμό των κλίσεων ανακατασκευάζεται αρχικά το ανάγλυφο. Προφανών για

να μπορέσουν κάπως να υπολογιστούν οι κλίσεις θα πρέπει να υπάρχει σε κάθε σημείο του χώρου υψόμετρο. Για το λόγο αυτό δημιουργείται το λεγόμενο δίκτυο ακανόνιστων τριγώνων (Triangulated Irregular Network (TIN). Το ΤΙΝ υπολογίζεται χρησιμοποιώντας ως δεδομένο τις υψομετρικές καμπύλες.

15

Με τη δημιουργία του ΤΙΝ, γίνεται μέσα από την δυνατότητα που παρέχει το λογισμικό πρόγραμμα ArcMap υπολογισμός των κλίσεων και ακολουθεί κατηγοριοποίηση των κλίσεων αυτών σε τέσσερις διαβαθμίσεις. Οι κλίσεις όπως υπολογίστηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν είναι οι εξής:

Εικόνα 3. 8.: Κατηγοριοποίηση των κλίσεων εδαφών

Η κατηγοριοποίηση έχει γίνει από τις ήπιες κλίσεις στις πιο έντονες. Έτσι οι κατηγορίες 1 και 2, ορίζουν τα εδάφη με τις χαμηλότερες κλίσεις τα οποία βρίσκονται στην κεντρική περιοχής της Μήλου.

• Κατάλληλο είδος των εδαφών Το κατάλληλο είδος των εδαφών προσδιορίζεται αφού προηγουμένως για όλα το κάθε

είδος του εδάφους γίνει επίσης κατηγοριοποίηση. Έτσι λοιπόν, όπως περιγράφεται και στην παράγραφο 3.2., τα εδάφη ανάλογα με το είδος τους αποκτούν ένα κωδικό από το 1 έως το 4 και στη συνέχεια, επιλέγονται εκείνα τα εδάφη που βρίσκονται στις κατηγορίες 3 και 4.

Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή αυτή παρουσιάζονται στην Εικόνα 3.9. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί είναι ότι στη συνέχεια για να προκύψει το θεματικό επίπεδο εκείνο περιγράφει την καταλληλότητα των εδαφών, θα πρέπει τα δύο θεματικά επίπεδα που προέκυψαν να ενωθούν.

16

Εικόνα 3. 9.: Κατάλληλο είδος εδαφών

Τέλος οι καταλληλότητα των εδαφών θα προκύψει από την επιλογή εκείνων τον εδαφών που έχουν την κατάλληλη κλίση και το κατάλληλο είδος εδάφους. Οι περιοχές αυτές είναι:

Εικόνα 3. 10.: Καταλληλότητα εδάφους

Με την εύρεση και αυτού του θεματικού επιπέδου, έχουν δημιουργηθεί τα ενδιάμεσα θεματικά επίπεδα που θα χρησιμοποιηθούν για την εύρεση της τελικής ζώνης οικιστικής ανάπτυξης. Προτού όμως οδηγηθεί κανείς στο τελικό αυτό στάδιο θα πρέπει να ενωθούν όλες οι ζώνες επιρροής με τις ζώνες καταλληλότητας για να προκύψουν οι κατάλληλες τελικές

17

ζώνες, αλλά και να ενωθούν οι ζώνες αποκλεισμού, για να δημιουργηθούν ζώνες ακατάλληλες για οικιστική ανάπτυξη.

3.3.4. Τελικές ζώνες καταλληλότητας - ακαταλληλότητας

Στο σημείο αυτό της ανάλυσης θα δημιουργηθούν νέα επίπεδα από την επεξεργασία των προηγούμενων ζωνών επιρροής, αποκλεισμού και καταλληλότητας. Έτσι θα ενωθούν οι ζώνες επιρροής μεταξύ τους και θα προκύψουν οι τελικές ζώνες καταλληλότητας και οι ζώνες αποκλεισμού για να δημιουργηθούν οι τελικές ζώνες ακαταλληλότητας.

• Ζώνες καταλληλότητας Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ζώνες επιρροής και οι περιοχές καταλληλότητας θα πρέπει να

ενωθούν μεταξύ τους, δηλαδή να εκτελεστεί η λειτουργία της ανάλυσης που ονομάζεται τομή. Δηλαδή όλες οι ζώνες επιρροής θα επεξεργαστούν για να προκύψει εκείνη – εκείνες οι περιοχές του χώρου που βρίσκονται εντός όλων των αυτών των ζωνών επιρροής. Με το πέρας αυτής της λειτουργίας της τομής οι περιοχές που προκύπτουν είναι:

Εικόνα 3. 11.: Ζώνες επιρροής - περιοχές καταλληλότητας

Με την τομή λοιπόν όλων των ζωνών επιρροής προκύπτει ότι οι περιοχές που πληρούν όλα τα κριτήρια που αφορούν τις ζώνες επιρροής είναι εξαιρετικά λίγες και μικρές σε έκταση. Όπως αρχίζει να διαφαίνεται, η εφαρμογή όλων κριτηρίων, που αφορούν τις ζώνες επιρροής θα οδηγήσει στη μη εύρεση της κατάλληλης περιοχής για οικιστική ανάπτυξη. Για το λόγο αυτό, απορρίπτεται ένα κριτήριο από τη συνέχεια και υπολογίζονται εκ νέου οι ζώνες

18

επιρροής. Το κριτήριο που θα αποκλειστεί από τη συνέχεια είναι το κριτήριο της καταλληλότητας των εδαφών. Συνεπώς, με τομή στις εναπομείναντες περιοχές επιρροής προκύπτει:

Εικόνα 3. 12:Περιοχές καταλληλότητας χωρίς το κριτήριο 4

• Ζώνες ακαταλληλότητας Στον αντίποδα των ζωνών επιρροής όπου γίνεται τομή για να προκύψουν οι ζώνες

καταλληλότητας, βρίσκονται οι περιοχές ακαταλληλότητες. Επειδή, η περιοχή που προορίζεται για οικιστική ανάπτυξη δεν πρέπει να βρίσκεται σε καμία από τη ζώνη αποκλεισμού, γίνεται ένωση των ζωνών αυτών και προκύπτει η ζώνη ακαταλληλότητας.

Εικόνα 3. 13.: Περιοχές ακαταλληλότητας

19

Σε αυτό το θεματικό επίπεδο παρατηρείται ότι έχει ενωθεί σε η ζώνη αποκλεισμού της ακτογραμμής με αυτή των μεγαλύτερων ρηγμάτων.

3.3.5. Περιοχές οικιστικής ανάπτυξης

Έχοντας πλέον ως θεματικά επίπεδα τις περιοχές καταλληλότητας και τις περιοχές ακαταλληλότητας, επιχειρείται μέσω της ανάλυσης να προκύψουν οι τελικές περιοχές για οικιστική ανάπτυξη. Η λειτουργία που θα ακολουθηθεί είναι αυτή της αφαίρεσης στην οποία από τις καταλληλότητας, θα αφαιρεθούν όλες οι περιοχές ακαταλληλότητας. Συνεπώς θα προκύψει το ακόλουθο θεματικό επίπεδο:

Εικόνα 3. 14.:Προτεινόμενες περιοχές οικιστικής ανάπτυξης

Στο σημείο αυτό και αφού προηγουμένως έχουν προκύψει, οι προτεινόμενες περιοχές, που πληρούν τα κριτήρια που έχουν τεθεί ως τώρα, θα γίνει επιλογή της βέλτιστης θέσης. Ωστόσο πριν την επιλογή της βέλτιστης τελικής θέσης θα πρέπει από τις περιοχές αυτές να αφαιρεθούν, οι περιοχές που είναι μικρότερες από 500 στρέμματα. Αυτό διότι μία περιοχή η οποία είναι μικρότερη από 500 στρέμματα δεν περιέχει τον ζωτικό αυτό χώρο για να προχωρήσει μία επένδυση οικιστικής ανάπτυξης.

Έτσι λοιπόν προκύπτουν πολλές περιοχές μεγαλύτερες των 5000 στρεμμάτων, που εμφανίζονται στην Εικόνα 3.15., αλλά η τελική περιοχή εκλέγεται αυτή που προσεγγίζει περισσότερο τα 500 στρέμματα και είναι έκτασης 767 στρεμμάτων.

20

Εικόνα 3. 15:Τελικές περιοχές

21

3.3.6. Σύνοψη

Συνοψίζοντας, για να γίνει κατανοητός τρόπος με τον οποίο εκτελέστηκε η επεξεργασία, για την επιλογή των κατάλληλων σχέσεων, παρουσιάζεται το ακόλουθο διάγραμμα ροής εργασιών:

Κριτήρια Επίπεδα ανάλυσης

Λειτουργία ανάλυσης

Νέο επίπεδο ανάλυσης

Λειτουργία ανάλυσης

Νέο επίπεδο ανάλυσης

Λειτουργία ανάλυσης

Νέο επίπεδο ανάλυσης

1 Προστασία ακτών Ακτογραμμή Buffer

Ζώνη αποκλεισμού από ακτογραμμή

Ένωση

Ζώνες αποκλεισ-μού

3 Χρήσεις γης Μη δασικές περιοχές Επιλογή

Ζώνη καταλληλότητας Τομή

Αφαίρεση

Προτεινό-μενες περιοχές

Γεωλογία Επιλογή Είδος εδαφών

4 Καταλληλότητας εδάφους

Ισοϋψείς Επιλογή Κλίσεις εδαφών

Τομή Ζώνη καταλληλό-τητας

5 Κόστος υποδομών 1 Οικισμοί Βuffer Ζώνη επιρροής

οικισμών Τομή

6 κόστος υποδομών 2 Οδικό δίκτυο Buffer

Ζώνη επιρροής οδικού δικτύου

Τομή

Ζώνες επιρροής

7 Επικινδυνότητα εδαφών Ρήγματα Buffer

Ζώνη αποκλεισμού από μεγάλα ρήγματα

Ένωση

9 Γεωθερμική ενέργεια

Θερμές πηγές Buffer

Ζώνη επιρροής από θερμές πηγές

Τομή

Πίνακας 3. 3.: Πίνακας ροής εργασιών

22

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

4.1. Κύρια Σημεία

Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής της βέλτιστης θέσης χωροθέτησης οικισμού αυτό το οποίο θα πρέπει να σημειωθεί είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει εξαχθεί το τελικό προϊόν.

Τα βήματα λοιπόν της επεξεργασία εμπεριέχονται στα ακόλουθα σημεία:

• Καθορισμός κριτηρίων χωροθέτησης δραστηριότητας

• Επιλογή – εύρεση των κατάλληλων θεματικών επιπέδων που θα βοηθήσουν τα κριτήρια να εφαρμοστούν

• Εφαρμογή των κατάλληλων λειτουργιών ανάλυσης, όπως buffer, επιλογή, ένωση, τομή, αφαίρεση κ.α.

• Παραλαβή παραγόμενων επιπέδων και περαιτέρω ανάλυση σε περίπτωση που η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί

• Εκτύπωση του τελικού θεματικού επιπέδου βάσει των χαρτογραφικών κανόνων.

4.2. Προοπτικές

Ήδη έχουν αρχίσει να διαφαίνονται οι τεράστιες δυνατότητες των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, παρέχοντας απάντηση σε πλήθος χωροταξικών και όχι μόνο, προβλημάτων του ανθρώπου. Είναι ο ιδανικός τρόπος τα ερωτήματα του ανθρώπου για το χώρο να αποκτήσουν χωρική υπόσταση.

Σημαντική είναι επίσης και η ταχύτητα με την οποία τα κριτήρια που έχουν τεθεί εφαρμόζονται και οι απαντήσεις εξαγάγονται. Σε περίπτωση που το αρχικά χωρικά δεδομένα είναι στη διάθεση του μελετητή δεν αρκούν μερικές ώρες για να λυθούν τα εκάστοτε χωρικά προβλήματα του ανθρώπου.

Πρέπει να τονιστεί ότι στο μέλλον, ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται η υπάρχουσα πληροφορία, για τον γρήγορο σχηματισμό των αρχικών χαρτογραφικών υποβάθρων, θα αποτελέσει το κλειδί για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των Γ.Σ.Π.

Τέλος, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στους κινδύνους που εμπεριέχει η χρήση των Γ.Σ.Π.. Οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν τον εφησυχασμό του μελετητή από τα αρίστης ποιότητας χαρτογραφικά προϊόντα των Γ.Σ.Π.. Έτσι θα πρέπει το τελικό προϊόν να ελέγχεται εκ νέου

23

πριν οδηγηθεί στην τελική του παρουσίαση, γιατί λάθη και παραλήψεις του μελετητή μπορεί υπάρχουν, αλλά να μην είναι εμφανή με την πρώτη ματιά.

24

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κουτσόπουλος, Κ., «Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Ανάλυση Χώρου», Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα 2005. Κουτσόπουλος, Κ., Ανδρουλάκης Ν., «Εφαρμογές του Λογισμικού ArcGIS με Απλά Λόγια», Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα 2005.

25