IR 41

ประมวลสารสนเทศพรอมใช

การยอมสงทอดวยสธรรมชาต (Textile Dyeing with Natural Dyes)

ส านกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย กรมวทยาศาสตรบรการ

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย มถนายน 2560

IR 41

ประมวลสารสนเทศพรอมใช

การยอมสงทอดวยสธรรมชาต (Textile Dyeing with Natural Dyes)

ส านกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย กรมวทยาศาสตรบรการ

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย มถนายน 2560

ค าน า

ประมวลสารสนเทศพรอมใช เรอง “การยอมสงทอดวยสธรรมชาต (Textile Dyeing with Natural

Dyes)” ฉบบน ไดจดท าขนโดยมวตถประสงคเพอใหผใชไดเขาถงสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลยใน

รปแบบทเขาใจไดงายและสะดวกพรอมใช เอกสารประมวลสารสนเทศพรอมใชฉบบนใหความรทวไปเกยวกบ

สยอม กระบวนการยอม การยอมสงทอดวยสธรรมชาต ฝายยอมสธรรมชาต ไหมยอมสธรรมชาต ขอดและ

ขอจ ากดของสยอมธรรมชาต และมาตรฐานการทดสอบสงทอ

คณะผจดท าหวงวา ประมวลสารสนเทศพรอมใชฉบบน จะเปนประโยชนตอผใชทสนใจศกษาคนควา

เกยวกบการยอมสงทอดวยสธรรมชาต (Textile Dyeing with Natural Dyes) และสามารถดาวนโหลดเอกสาร

ฉบบเตมไดท http://siweb.dss.go.th/repack/repack_list.asp

กลมสารสนเทศเฉพาะทาง

ส านกหอสมดและศนยสารสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย

มถนายน 2560

สารบญ

หนา

บทคดยอ 1

ค าส าคญ 1

1. บทน า 2

2. ความรทวไปเกยวกบสยอม 2

2.1 ปจจยในการเลอกสยอม 2

2.2 การจ าแนกประเภทของสยอม 3

3. กระบวนการยอม 7

3.1 ทฤษฎการยอมบนวสดสงทอ 8

3.2 การยอมส 8

3.3 ปจจยทมผลตอความคงทนของสยอม 9

4. การยอมสงทอดวยสธรรมชาต 9

4.1 วสดธรรมชาตทใชยอมสงทอ 9

4.2 การยอมสธรรมชาต 11

4.3 ขอควรรเกยวกบการยอมสงทอดวยสธรรมชาต 11

5. ฝายยอมสธรรมชาต 12

5.1 การท าความสะอาดเสนดายฝาย 12

5.2 การปรบสภาพเสนดายฝายกอนท าการยอม 12

5.3 การยอมสเสนดายฝาย 12

6. ไหมยอมสธรรมชาต 14

6.1 การสกดสจากวสดธรรมชาต 14

6.2 การฟอกไหม 15

6.3 วธยอมเสนไหม 15

6.4 การรกษาผาไหมสธรรมชาต 16

7. ขอดและขอจ ากดของสยอมธรรมชาต 16

7.1 ขอดของสยอมธรรมชาต 16

7.2 ขอจ ากดของสยอมธรรมชาต 16

8. มาตรฐานการทดสอบสงทอ 17

8.1 การทดสอบคาความคงทนของส (อปกรณเกรยสเกล) 18

8.2 การทดสอบความคงทนของสตอคลอรนในสระน า 18

8.3 การทดสอบความคงทนของสตอการขดถ 18

8.4 การทดสอบความคงทนของสตอการซกแหง 19

8.5 การทดสอบความคงทนของสตอการกดทบดวยความรอน 20

8.6 การทดสอบความคงทนของสตอแสงแดดเทยม (แสงซนอนอารก) 20

8.7 การทดสอบความคงทนของสตอการซกฟอกขาวทไมมคลอรนผสม 20

8.8 ความคงทนของสตอเหงอ 20

8.9 การทดสอบความคงทนของสตอน าทะเล 21

8.10 การทดสอบความคงทนของสตอการซกลางบนวสดสงทอ 21

8.11 การทดสอบความคงทนของสตอน า 22

9. บทสรป 22

เอกสารอางอง 24

1

การยอมสงทอดวยสธรรมชาต (Textile Dyeing with Natural Dyes)

บทคดยอ การยอมสงทอเปนกระบวนการทางเคมซงกระบวนการยอมจะขนอยกบสภาวะทใช การยอมทดจะตอง

ไดสตามทตองการ สมความสม าเสมอ ยอมแลวไดผลเหมอนเดม มความคงทนของส และมคาใชจายไมสงมากนก

สยอมสามารถจ าแนกไดตามแหลงก าเนดส ไดแก สจากธรรมชาตและสสงเคราะห โดยสยอมจากธรรมชาต

สามารถหาไดจากวสดธรรมชาตทมอยในทองถน การใชสยอมธรรมชาตมขอดคอ มความปลอดภยตอสขภาพ

ของผผลตและผใชผลตภณฑ อกทงน ายอมหลงกระบวนการผลตยงไมเปนมลพษตอสงแวดลอม แตมขอจ ากด

ในเรองของคณภาพสและความสม าเสมอของสทไดในแตละรอบการผลต วธการยอมสธรรมชาตโดยทวไป

ท าไดโดยการยอมโดยตรง (Direct dyeing) การยอมแบบแวต (Vat dyeing) และการยอมโดยใชสารชวยสตด

(Mordant dyeing) ซงฝายและไหมเปนเสนใยธรรมชาตทนยมน ามายอมดวยสธรรมชาตและน าไปท าเปน

ผลตภณฑสงทอวางจ าหนาย การยกระดบคณภาพผลตภณฑสงทอสามารถท าไดโดยพฒนาคณภาพผลตภณฑ

ใหผานการทดสอบตามมาตรฐาน ซงมาตรฐานทเกยวของกบการทดสอบสงทอมอยหลายมาตรฐาน เชน

มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) AATCC ASTM ISO เปนตน

ค าส าคญ : การยอมสงทอ; สยอมธรรมชาต Keywords : Textile Dyeing; Natural Dyes

2

การยอมสงทอดวยสธรรมชาต (Textile Dyeing with Natural Dyes)

1. บทน า

การยอมสงทอดวยสธรรมชาตนบเปนภมปญญาทสบทอดกนมาแตในอดต โดยกระบวนการยอมสามารถท าไดในชมชน สยอมสามารถหาไดจากวสดธรรมชาตทมอยในทองถน มความปลอดภยและเปนมตรตอสงแวดลอม แตมขอจ ากดในเรองของการยอมใหไดสเขม รวมถงการควบคมคณภาพสใหมความสม าเสมอในทกรอบการผลต ตอมาเมอมการผลตสสงเคราะหออกจ าหนายซงมความหลากหลาย สามารถใหสทมคณภาพสม าเสมอ และมราคาถกกวา จงท าใหสยอมจากธรรมชาตไดรบความนยมนอยลง

ปจจบน มการสงเสรมใหผผลตกลบมาใชสยอมจากธรรมชาตมากขน ดวยเหตผลเรองความปลอดภยตอสขภาพของผผลตและผใชผลตภณฑ รวมถงน ายอมหลงกระบวนการผลตสามารถจดการไดงายจงไมสรางมลพษใหแกสงแวดลอม นอกจากน ความนยมในผลตภณฑสงทอทผลตจากวสดธรรมชาตกยงมแนวโนมสงขน โดยเฉพาะผาฝายและผาไหมยอมสธรรมชาต ซงเปนผลตภณฑสงทอทก าลงไดรบความสนใจ โดยนอกจากเรองของความปลอดภยแลว ยงมการพฒนารปแบบใหมเอกลกษณ เฉพาะทองถน และมการยกระดบคณภาพผลตภณฑใหไดมาตรฐาน ซงมโอกาสสรางมลคาเพมในตลาดโลกไดอยางมากมายและมแนวโนมสงขน เนองจากผซอจากตางประเทศตองการสนคาแปลกใหมทไมสามารถหาไดทวไปในทองตลาด (นธมา, 2553)

2. ความรทวไปเกยวกบสยอม

สยอม คอ สารทปกตเปนสารอนทรยทสรางมาเพอดดซม หรอดดซบแสงโดยการท าใหอยบน หรอ ในผวหนาของวตถเพอทจะท าใหวตถนนมสขนมา ซงความคงทนจะมตางกนออกไป (อภชาต, 2545)

2.1 ปจจยในการเลอกสยอม 1) ราคาถก 2) ไมเปนพษกบสงมชวต 3) มความสามารถเขากนได 4) มความเขมของสด 5) มความสดใสของสด 6) ความคงทนทด 7) ยอมงาย ไมท าใหเกดลกษณะไมสม าเสมอบนวสดเมอยอมเสรจ

3

2.2 การจ าแนกประเภทของสยอม การจ าแนกประเภทของสยอม อาจจ าแนกไดหลายแบบ ไดแก 1) จ าแนกตามประจ เชน ประจบวก ประจลบ ไมมประจ 2) จ าแนกตามโครงสรางทางเคม เชน มโครงสรางเอโซ มโครงสรางแอนทราควนโนน เปนตน 3) จ าแนกตามสทมองเหนได เชน สด า สแดง สเขยว เปนตน 4) จ าแนกตามชอส เชน สแอซด สไดเรกซ สดสเพรส เปนตน 5) จ าแนกตามเสนใยทสามารถยอมได ไดแก สยอมเสนใยเซลลโลส สยอมเสนใยสงเคราะห 6) จ าแนกตามแหลงก าเนดส ไดแก สยอมสงเคราะห สยอมจากธรรมชาต ทงน ตวอยางการจ าแนกส

ยอมตามแหลงก าเนดส แสดงดงตารางท 1 และ 2 ดงน

ตารางท 1 สยอมสงเคราะห-สมบตและการน าไปใชงาน

สยอม สมบต การน าไปใชงาน

สไดเรกซ (Direct dyes)

-กลมใหญทสดในบรรดาสยอมทงหมด -เมอละลายน าจะแตกตวเปนไอออนลบ -มความคงทนของสตอแสงด -มความคงทนของสตอการซกลางต า

-ใชยอมกบเสนใยเซลลโลส เชน ฝาย เรยอน แฟลกซ เปนตน

สรแอคทฟ (Reactive dyes)

-ละลายน าไดงาย -เมอละลายน าจะแตกตวเปนไอออนลบ -โมเลกลของสประกอบดวยสวนทวองไวตอปฏกรยา (reactive groups) ซงสามารถท าปฏกรยาทางเคมโดยตรงกบเสนใยเซลลโลส โดยการเกดพนธะโควาเลนตกบหมไฮดรอกซล ของเสนใย -ใชดางในการท าใหสเกดพนธะโควาเลนตกบเสนใย -มความคงทนตอแสงและการซกลางด -ไมคงทนตอสารคลอรนทใชในการฟอกขาว

-ใชยอมกบเสนใยเซลลโลส เชน ฝาย เรยอน แฟลกซ เปนตน -สบางตวอาจใชยอมเสนใยขนสตว ไหม ไนลอน

สแวต (Vat dyes)

-ไมละลายน า เมอจะยอมตองท าใหละลายน ากอน โดยจะละลายกตอเมอถกรดวซ ดวยสารรดวซง (Reducing Agent) -มความคงทนตอแสงและการซกลางดเยยม

-ใชยอมกบเสนใยเซลลโลส เชน ฝาย เรยอน แฟลกซ เปนตน

4

สยอม สมบต การน าไปใชงาน

สซลเฟอร (Sulphur dyes)

-ในโมเลกลของสจะมก ามะถนเปนองคประกอบ -ไมละลายน า เมอจะยอมตองท าใหละลายน ากอน -ผาทยอมแลวมสตดทนมาก เหมาะส าหรบยอมผาทตองใชบอยครง -มความคงทนตอแสงและการซกลางตงแตต าถงดเยยม -มความคงทนตอ เหงอไคล กรด เบส และแสงสวาง -ไมคงทนตอสารคลอรนทใชในการฟอกขาว -เมอเกบวสดทยอมสนนาน ๆ จะเปอยยยได เนองจากการเกดกรดซลฟวรกเมอถกความชน

-ใชยอมกบเสนใยฝาย -สชนดนนยมใชยอมสด ามากทสด แตอาจใชยอมสอนทเปนโทนขรมไดเชนกน เชน สน าตาล น าเงน เขยว เปนตน

สดสเพรส (disperse dyes)

-ไมมประจ -มการละลายในน ายอมนอยมาก เมอผสมลงในน าแลว เมดสจะอยในรปของคอลลอยด และการยอมจะใชในรปการกระจายตว (Dispersion) ซงในรปนสามารถท าใหเสนใยดดซมได -มความคงทนตอแสงและการซกลางพอใชถงดเยยม

-ใชยอมกบเสนใยอะซเตด -มกใชยอมกบเสนใยพอลเอสเตอร (ดวยสารพกพา หรอณหภม 130oC)

สแอซด (Acid dyes)

-สกลมนตองยอมในน ายอมทมสภาวะเปนกรด จะเปนกรดชนดใดกได เพราะเหตน สกลมนเกอบทกตวจงเปนเกลอโซเดยมของกรดอนทรย ในสวนประกอบทใหสปกตจะเปนเกลอของกรดซลโฟนก มบางทเปน เกลอของกรดคารบอกซลก ดงนน จงเรยก สเหลานวา สแอซด (ACID) -เมอละลายน าจะแตกตวเปนไอออนลบ

-เกาะตดเสนใยโปรตนไดดในน ายอมทมความเปนกรดเลกนอย -ใชยอมกบเสนใยขนสตว ไหม ไนลอน -ใชยอมเสนใยทไมใชเซลลโลสบรสทธ เชน ปอ ปาน ใยพอลเอไมตไดดวย

5

สยอม สมบต การน าไปใชงาน

สแอซด (Acid dyes) (ตอ)

ซงอาจเรยกวาเรยกสแอนไอออน -มความคงทนตอแสงแตกตางกนไป -มความคงทนตอการซกและการขดถต า -มสสดใส

สเบสก (Basic dyes)

-เมอละลายน าจะแตกตวเปนไอออนบวก บางครงจงเรยกสแคทไอออน -มความคงทนดเมอยอมกบเสนใยอะไครลก แตเมอยอมกบเสนใยธรรมชาต มความคงทนตอแสง การซกลาง และเหงอต า -มสสดใส

-ใชกบเสนใยอะไครลกเปนสวนใหญ -เกาะตดเสนใยโปรตนไดด แตเกาะตดเสนใยเซลลโลสไดเลกนอย

สอะโซอก (Azoic dyes)

-ไมละลายน า -มความคงทนตอการซก กรด-เบส และ แสงสวาง

-นยมใชยอมเสนใยเซลลโลส

สพกเมนตทใชกบเรซน (Pigment-Resin binder system)

-ไมละลายน า -การตดเสนใยตองอาศยเรซนเปนตวชวย -การยอม จะท าโดยอดผาดวยสพกเมนตผสมเรซน ใหเรซนเคลอบตดผวผาเปนแผนบาง ๆ แลวน าไปอบดวยความรอนสงให เรซนรวมตวกนเปนโมเลกลขนาดใหญ -มความทนตอการขดส แสงสวาง กรดและเบส

-สวนใหญใชยอมผาฝาย เรยอน และเสนใยทกชนด

ทมา: ณรงคศลป (2531); อภชาต (2545)

ตารางท 2 สยอมธรรมชาต-ตวอยางพชใหสจากธรรมชาต

ชนดพช สวนทใหส สทได ตนยอปา เปลอกราก ราก เนอไม และใบ สแดง ตนสก ใบและแกน สแดง (ใบ)

สกาก (แกน) ตนมะกล าตน แกน สแดง

6

ชนดพช สวนทใหส สทได ตนประด แกนและเปลอก สแดงแก (แกน)

สน าตาล (เปลอก) ตนสมเสยว (กาหลง) เปลอก สแดงเขมเกอบเปนสด า ตนมะพด (ปะโหด) เปลอก สเหลอง ตนเข (แกเล) แกนไม สเหลอง ตนเสนยด ใบสด สเหลอง ตนแค แกน สเหลอง ตนฝรง แกน สเหลอง ตนสพรรณการ แกน สเหลอง ตนปบหรอกาสะลอง แกน สเหลองออน ตนไพลเหลอง หว สเหลอง ตนมหากาฬ หว สเหลอง ตนขเหลก ใบ สเหลอง ตนขเหลกเลอด ใบ สเหลอง ไมโกงกางใบใหญ เปลอก สน าตาล ไมโกงกางใบเลก เปลอก สน าตาล ตนคาง เปลอก สน าตาล ตนโปรงขาว เปลอก สน าตาล ตนสนทะเล เปลอก สน าตาลแกมแดง ตนแสมด า เปลอก สน าตาลแกมแดง ตนฝางแดง เปลอก สอฐ ตนนนทร เปลอก สน าตาลแกมเหลอง ตนมะหาด เปลอก สน าตาลแกมเหลอง ตนขนน แกนและราก สน าตาลแกมเหลอง ตนเคยม เปลอก สน าตาลคล า ตนตวขน เปลอก สน าตาลเขม ตนอาราง (ตาสก) เปลอกและผล สน าตาล ตนตะโก เปลอกและผล สน าตาล ตนคณ (ราชพฤกษ) แกนไม สเหลอง ตนทองหลางใบมน แกน สน าตาล

7

ชนดพช สวนทใหส สทได ตนคราม ตนและใบ สน าเงน ตนพลงกาสา ราก สน าเงน ตนเถาคน เถาและใบ สน าเงน ตนล าดวน แกน สน าเงน ตนเลยน ใบ สเขยว ตนสมอพเภก เปลอกและผล สเขยวขมา ตนหกวาง แกน สเขยวขมา ตนตะขบ ใบ สเขยวขมา ตนลนฟา เปลอก สกาก ตนมะเกม (มะกอกเลอม) ผล สด า ตนสมอไทย เปลอกและผล สด า ตนรกฟา (คล) เปลอก สด า ตนตบเตา (มะเมยง) ผล สด า ตนมะเกลอ ผล สด า ตนคณฑา ผล สด า ตนมะขามเทศ เปลอก สด า ทมา : ศร (2535)

3. กระบวนการยอม

การยอมส คอ การท าใหวสดสงทอมสตด และจะตองมสเหมอนกนอยางสม าเสมอ โดยทไมวาจะสมตวอยางมาจากสวนไหนกตาม (วรณฐ, 2535) สยอมเองจะตองมความสามารถในการตดส (อฟฟนต) กบเสนใย โดยอาจมประจตางกนท าใหสามารถยดเหนยวกนได หรออาจมประจเดยวกนแตเตมสารอน ๆ เพอลดประจบนเสนใย แลวจงท าใหสตดบนเสนใยได (อภชาต, 2545) โดยการยอมทดจะตองใหสถกตองตรงตามความตองการ สมความสม าเสมอ เมอตองการยอมอกกสามารถท าไดโดยใหผลเหมอนเดม มความคงทนของส และมคาใชจายไมสงมากนก

การยอมเปนกระบวนการทางเคม หมายถง กระบวนการยอมจะเปลยนแปลง หากสภาวะมการเปลยนแปลงไป โดยสภาวะทมอทธพลตอการยอม ไดแก เวลา อณหภม สารเคม เชน กรด ดาง เกลอ (วรณฐ, 2535)

8

การยอมโดยปกต จะท าใหเกดสบนวสดสงทอเพยงสเดยว (ยกเวนกระบวนการมดยอม และการท าบาตก ซงท าใหเกดสมากกวาหนงสบนวสดสงทอได) (อภชาต, 2545)

3.1 ทฤษฎการยอมบนวสดสงทอ

1) ทฤษฎวสดสงทอมรพรนสามารถรบน าได (Pore model) ทฤษฎนจะถอวาวสดสงทอมรพรนคลายกบฟองน า ท าใหน าสยอมเขาไปแทรกซมตามรพรนเหลานนได เชน เสนใยเซลลโลส เสนใยโปรตน เปนตน

2) ทฤษฎวสดสงทอมการออนตวเมอถกความรอนท าใหเกดโพรงสตดได (Free volume model) ทฤษฎนถอวาวสดสงทอจะไมมรพรน (พวกเสนใยสงเคราะห) ไมดดน ายอมมากนก การยอมจะตอง

ท าใหวสดสงทอเกดการออนตว ณ จดทเรยกวา จดออนตว (Glass Transition Temperature (Tg)) ซงอณหภมน ภายในวสดสงทอยงไมหลอมละลาย แตจะมลกษณะออนตวคลายพลาสตกทมความหนดสง น าสยอมจะแทรกซมเขาไปในสวนทไมเปนระเบยบเทานน

3.2 การยอมส

เมอยอมส สจะท าปฏกรยากบโมเลกลภายนอกของเสนใยกอน ความชนหรอความรอนจะท าใหเสนใยพอง และจะมชองวางใหสเขาไปแทรกอยภายในไดมาก โดยสจะเขาไปเชอมโยงกบโมเลกลภายในของเสนใย และเมอเสนใยแหง สกจะตดอยในเสนใย (นวลแข, 2542)

การยอม มกระบวนการตามล าดบ 1-3 (อภชาต, 2545) ตามภาพท 1 ดงน 1) การเคลอนตวของสมายงผวหนาของเสนใย 2) การดดซบของสเขาไปภายในผวหนาของเสนใย 3) การแพรของสภายในเสนใย เพอเขาไปสจดศนยกลางของเสนใย

ภาพท 1 แสดงกระบวนการยอม โดยวงกลม หมายถง เสนใย และจดเลก ๆ หมายถงโมเลกลสยอม

(อภชาต, 2545)

9

3.3 ปจจยทมผลตอความคงทนของสยอม

การยอมสผาใหสตดดนน มปจจยทมผลตอความคงทนตอสยอม ดงน 1) โครงสรางของเสนใย เนองจากเปนตวก าหนดชนดของสยอม

2) การเรยงตวของโมเลกลเสนใย เสนใยทเรยงตวกนอยางหลวม ๆ โมเลกลของสจะซมซบเขาไปไดงาย แตเรยงตวกนอยางแนนหนา โมเลกลของสจะซมซบเขาไปไดยาก

3) สารเคมชวยยอม ซงไดแก ชนดของเกลอโลหะ กรด เบส เกลอ ตวออกซไดส หรอตวรดวซ 4) วธการยอม ไดแก การเตรยมเสนใย เสนดาย หรอเสนผา ความเขมขนของส ระยะเวลาทใชยอม 5) อณหภมและความดนทใชยอม

4. การยอมสงทอดวยสธรรมชาต

สธรรมชาต สามารถหาไดจากวสดธรรมชาตทมอยในทองถน มสมบตคอ สามารถยอมตดเสนใยไดดวยตนเอง (Substativity) นนคอเพยงน าสมาผสมน ากสามารถยอมเสนใยได สวนประกอบทางเคมของสยอมจากธรรมชาตมกเปนสารพวกฟลาโวนอยด (Flavonoids) แทนนน (Tannins) เทอรพนอยด (Terpenoids) แนฟโทควโนน (Naphthoquinone) แอนทราควโนน (Anthraquiaones) และ อลคาลอยด (Alkaloids) (พยอม, 2524)

4.1 วสดธรรมชาตทใชยอมสงทอ

วสดธรรมชาตและพชหลายชนดสามารถยอมสงทอไดสคณภาพด แสดงตวอยางดงตารางท 3

ตารางท 3 วสดธรรมชาตส าหรบยอมสงทอ

วสดธรรมชาต สวนทใหส สทได สารชวยยอม

แกแล แกน เหลองทอง เหลองเขม เหลองเขยว

น าผลมะ เก ลอ น าคราม เกลอ สารสม น าปนขาว น าสนม

แกว ใบ เหลองอมเขยว สารสม น าตมใบเหมอดแอ

ขนน ใบ แกน ราก เหลอง เหลองน าตาล เหลองเขยว

น าผลมะเกลอ น าคราม เกลอ สารสม น าปนขาว น าสนม

ขเหลก ใบ เปลอก แกน เขยวแกมเหลอง น าตาล น าตาลไหม เทา

น าโคลน น าผลมะเกลอ สารสม น าสนม

10

วสดธรรมชาต สวนทใหส สทได สารชวยยอม

ครง รง ยางครง แดง สารสม น ามะขาม

น าตมใบเหมอดแอ

คราม ใบ น าเงนคราม มะขามเปยก น าดาง

ดาวเรอง ดอก เหลองทอง สารสม

นนทร เปลอก ชมพแดง แดง น าตาล น าโคลน เกลอ สารสม น าปนขาว น าสนม

ประด เปลอก แกน น าตาลเขม แดงน าตาล น าโคลน สารสม น าปนขาว

น าสนม

ฝาง แกน ราก ฝก บานเยน ชมพ แดงเลอดหม

น าผลมะเกลอ เกลอ สารสม น าสนม

เพกา เปลอก เหลองอมน าตาลเขยว เหลองสมอมน าตาล เขยวออน เขยวแก กาก

น าตมใบสมปอย น าผลมะเกลอ น าโคลน แกนขนน สารสม จนส น าสนม

มะเกลอ ผลดบสด ผลหมกแชน า น าตามเขม ด า น าสมสายช โคลน

มะขามไทย ใบ เปลอก เหลอง แดง น าโคลน สารสม น าสนม

มะพด เปลอก เหลองสด สารสม

มะมวง เปลอก เหลองออน เขยว เขยวขมา

น าผลมะเกลอ น าโคลน

สารสม จนส น าสนม

ยคาลปตส ใบ เปลอก น าตาลเหลอง เขยวออน

น าตาล เทาด า

น าผลมะเกลอ น าโคลน

สารสม น าปนขาว

ราชพฤกษ ฝกออน น าตาลอมมวง น าปนใส

สะเดา ใบ เปลอก แกน เขยวแดง น าตาลแดง

น าตาลเขม

น าผลมะเกลอ น าโคลน

สารสม น าสนม

สเสยด เปลอก แกน แดงน าตาล น าตาลเขมด า

น าโคลน สารสม น าสนม

ทมา : ก าพล (2545); ส านกงานหมอนไหมเฉลมพระเกยรตฯ (2556)

11

4.2 การยอมสธรรมชาต

โดยทวไปมวธการยอม 3 วธ (ณรงคศลป, 2531; วชาญ, 2548) ดงน

1) การยอมโดยตรง (Direct dying) เมอยอมสธรรมชาตกบเสนใย สธรรมชาตจะเกดพนธะเคมกบเสนใยไดโดยตรง และถาเปนเสนใยเซลลโลส ไดแก ฝาย ซงมหมไฮดรอกซล (OH group) อยมาก จงสามารถเกดพนธะไฮโดรเจนกบสไดโดยตรง สวนเสนใยทเปนพอลเปปไทด ไดแก ขนสตว หรอ ไหม ในเสนใยประเภทนจะมสวนทเปนทงหมกรด (Acid group) และหมเบส (Basic group) ซงจะเกดปฏกรยากบสวนทเปนหมกรดหรอหมเบสในโมเลกลของสแลวเกดเกลอขน ท าใหเกดแรงยดเหนยวกนแบบไอออนก จงท าใหสตดเสนใยได

2) การยอมแบบแวต (Vat dyeing) สารใหสประเภทน โดยทวไปแลวจะไมละลายน า ดงนน จงตองท าใหเปนสารประกอบทละลายน าไดเสยกอนโดยการท าปฏกรยากบโซเดยมไฮดรอกไซดและตวรดวซ สารประกอบทเกดขนนสามารถเกาะตดเสนใยเซลลโลสไดด เมอยอมเสนใยแลว ตองท าใหโมเลกลของสเกดการออกซไดซกลบไปอยในรปเดมทไมละลายน าดวยออกซเจนในอากาศ ไฮโดรเจนเปอรออกไซด หรอโพแทสเซยมไดโครเมต โมเลกลของสจงจบแขงอยบนเสนใยได

3) การยอมโดยใชสารชวยสตด (Mordant dyeing) การยอมดวยวธนเปนการยอมแบบใชสารชวยสตดหรอสารชวยยอมหรอมอรแดนต สารจะท าหนาทชวยใหการยดตดเสนใยกบสยอมไดดขน โดยเมอแชหรอตมเสนใยกบมอรแดนต เกลอของโลหะจะเกดปฏกรยาไฮโดรไลซสไดสารประกอบไฮดรอกไซดของโลหะทไมลายน า เกดเปนสารเชงซอนทแขงแรงแทรกตวอยในเสนใย และเมอน าเสนใยไปยอมส สยอมจะซมเขาไปจบกบมอรแดนต ท าใหสทไดจากการยอมมความคงทน ไมตกสหรอซดงาย มอรแดนตทใช ไดแก สารละลายของเกลอโลหะ เชน Alum (Aluminium sulfate, Al2(SO4)3), Chrome (Potassium dichromate, K2Cr2O7), Tin (Stannous chloride, SnCl2), Copperas (Ferrous sulfate heptahydrate, FeSO4 7H2O) นอกจากน ยงมมอรแดนตทไดจากธรรมชาต ตวอยางเชน น าขเถา น าบาดาลหรอน าสนมเหลก น าโคลน เปนตน

4.3 ขอควรรเกยวกบการยอมสงทอดวยสธรรมชาต

1) สามารถยอมไดทอณหภมหอง แตจะตดสไดดทอณหภมประมาณ 80-100 องศาเซลเซยส 2) ระหวางการยอมตองหมนคน เพราะสธรรมชาตตกตะกอนงาย ซงเปนสาเหตท าใหสของเสนใย

ไมสม าเสมอ 3) ถาเกดปญหายอมสเสนใยไดไมสม าเสมอ สามารถแกไขไดโดยการเตมน ายอมเพอรกษาระดบน า

ยอมเดม แลวยอมตอจนกวาสจะสม าเสมอ

12

5. ฝายยอมสธรรมชาต

เสนใยฝายจดเปนเสนใยเซลลโลสชนดหนง สามารถน ามาถกทอเปนผนผาซงมราคาไมแพง และสามารถใชประโยชนไดหลากหลาย เชน น ามาผลตเปนเครองนงหมไดทกชนด เนองจากผาฝายมคณสมบตดหลายประการ เชน สวมใสสบาย ไมรอน ซกรดงาย ดดซมน าและความชนไดด และยงทนตอความรอนและระบายความรอนไดดอกดวย ฝายสามารถยอมสไดงาย ถายอมไดดและถกวธจะท าใหสไมตกและมความคงทน การยอมฝายจงมการท ากนอยางแพรหลาย โดยการยอมฝายดวยสธรรมชาตกเปนอกทางเลอกหนงทนยม จากการเลอกใชวสดธรรมชาตทหาไดจากทองถนและเปนภมปญญาชาวบานทถายทอดสบตอกนมา การยอมฝายมวธการตาง ๆ ไดแก การท าความสะอาดเสนดายฝาย การปรบสภาพเสนดายฝายกอนท าการยอม และการยอมเสนดายฝาย (พรเพญ, ระมด และเมทน, 2555) มรายละเอยดดงตอไปน

5.1 การท าความสะอาดเสนดายฝาย

เพอก าจดไขมน สงสกปรก และสารทเกาะเคลอบเสนดายฝาย เพราะท าใหสยอมตดเสนดายไมด อาจใชสบกบผงโซดาแอชละลายน า หรอละลายผงซกฟอกหรอสบซกผาแลวเตมโซดาไฟและโซดาแอช จากนนแชเสนดายฝายทตองการท าความสะอาดและน าไปตม หมนพลกเสนดายฝายเพอใหท าความสะอาดไดอยางทวถง เสรจแลวลางดวยน าสะอาดหลาย ๆ ครง โดยอาจลางจากน าอนไปหาน าอณหภมหอง บดเสนดายฝายใหพอหมาด กระตกใหเสนดายเรยงตว และตากในทรมหรอผงลมใหแหง

5.2 การปรบสภาพเสนดายฝายกอนท าการยอม

ท าโดยแชเสนดายฝายในสารละลายแคลเซยมไฮดรอกไซด แลวคนอยางสม าเสมอ ซงประจบวกของแคลเซยมจะชวยยดสใหตดแนนมากขน

5.3 การยอมสเสนดายฝาย

วสดธรรมชาตทน ามาใชยอม เชน พช จะมความสามารถในการตดส ความคงทนตอการขดถ หรอความคงทนตอแสงไดไมเทากน ขนอยกบองคประกอบทางชวเคมภายในของวสดธรรมชาตนนรวมถงของเสนดายฝายซงเปนเสนใยเซลลโลสเองดวย

การยอมเสนใยเซลลโลสดวยสธรรมชาตจากพชนน สทไดมกไมตดทนเนองจากโมเลกลของสไมไดยดตดอยกบเสนใยดวยพนธะเคม แตเปนการดดซมสลงบนต าแหนงทเหมาะสมของเสนใยเซลลโลสหรอเปนการกกสไวในชองวางระหวางเสนใย การยอมจงตองใชมอรแดนตมาเปนตวชวยในการท าใหเสนดายดดซบสไดดขน มความคงทนตอแสงและการขดถเพมขน การใชมอรแดนตในการชวยยอมส ม 3 วธ ไดแก

13

วธท 1 การยอมมอรแดนตกอนการยอมส เพอใหสตดยดแนนกบเสนดายและชวยเพมความคงทนของส ท าไดโดยน าเสนดายทผานการท าความสะอาดแลวไปชบหรอตมยอมกบมอรแดนตกอนน าไปยอมดวยน ายอมสธรรมชาต

วธท 2 การยอมมอรแดนตพรอมกบการยอมส ท าโดยใสมอรแดนตลงไปในน าส ท าใหเกดเมดสขน แลวจงน าเสนดายลงไปยอม

วธท 3 การยอมมอรแดนตหลงการยอมส ท าโดยน าเสนดายลงไปยอมสกอนแลวจงน าไปชบหรอยอมดวยมอรแดนตในการยอมภายหลง วธการนจะชวยท าใหเกดเฉดสใหมขน

จะเหนไดวา คณสมบตของมอรแดนต นอกจากจะเปนสารทชวยในการยดและจบสแลว ในบางครงยงท าใหไดเฉดสใหมทเปลยนไปจากเดมไดดวย (อารรตน, 2558)

การยอมเสนดายฝายดวยสธรรมชาต (ภาพท 2) ควรใหความรอนอยทประมาณ 65-80 องศาเซลเซยส โดยการใหความรอนจะชวยใหเสนดายพองตว ท าใหโมเลกลของสเคลอนทเขาไปในเสนดายฝายไดมากขนและเรวขน การใหความรอนไมจ าเปนตองตมเดอดกได เพราะอาจเปนการสนเปลองพลงงานและยงมปญหาจากการทน าระเหยซงตองหมนเตมน ากลบลงไปท าใหสในน ายอมมความเขมขนไมคงทและไมแนนอน การควบคมความสม าเสมอและความเขมของสยอมทตดบนเสนดายจงท าไดยาก โดยทวไปจะใชเวลาการยอมประมาณ 60-90 นาท ระหวางยอมตองหมนพลกกลบเสนดายเปนระยะ ๆ เพอชวยใหสกระจายตวและแทรกซมเขาไปในเสนดายไดทกสวน เมอยอมเสรจใหบดเสนดายพอหมาดแลวทงใหแหง (ภาพท 3) กอนน ามาซกลางดวยน าสะอาด วธนจะท าใหสหลดนอยกวาการน าเสนดายไปซกลางทนท (สายสวาท, 2546)

ภาพท 2 การยอมเสนดายฝายดวยสธรรมชาต

14

ภาพท 3 เสนดายฝายยอมสธรรมชาต

6. ไหมยอมสธรรมชาต

ไหมเปนเสนใยโปรตนธรรมชาต ประกอบดวยโปรตน 2 สวนคอสวนทเปนเสนใยเรยกวา ไฟโบรอน มอยประมาณรอยละ 62.5-67.0 และกาวไหมเรยกวา เซรซน มประมาณรอยละ 23-27.5 นอกนนเปนไขมน น ามน แรธาตตาง ๆ และน า เปนตน (ส านกงานหมอนไหมเฉลมพระเกยรตฯ, 2556) เสนไหมไดถกน ามาถกทอเปนผาไหมซงเปนสงทอทเปนมรดกทางวฒนธรรมของคนไทย มการน าเสนไหมมายอมส เพอเพมสสนใหสวยงาม มความหลากหลาย สามารถเพมมลคาใหแกตวสนคาผาไหมไดมากขน การยอมสเสนไหมจงนบวาเปนกระบวนการหนงทส าคญในการผลตผาไหมเพอการคา การยอมสเสนไหมท าไดทงยอมดวยสสงเคราะหและ สธรรมชาต แตการยอมเสนไหมดวยสธรรมชาตนบเปนภมปญญาไทยทสบทอดมาแตอดต แมวากระบวนการยอมจะยงยาก สทยอมไดซดจางงาย ไมคงทนตอแสงและการซก แตความนยมในการใชผลตภณฑยอม สธรรมชาตกลบเพมมากขนทงในไทยและตางประเทศ เนองจากท าใหผสวมใสไมเกดอาการแพ และของเสยทเกดขนไมกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอมอกดวย (ส านกวจยและพฒนาหมอนไหม, 2556)

6.1 การสกดสจากวสดธรรมชาต

1) การสกดสจากเปลอกไม ท าโดยสบเปลอกไมเปนชนเลก ๆ แชน า 1 คน แลวน ามาตมเคยว 1-2 ชวโมง กรองกากทง 2) การสกดสจากใบหรอดอก ท าโดยนงใบหรอดอกดวยไอน า 5-10 นาท แลวแชน าเยน 10-15 นาท จากนนตมดวยไฟออนประมาณ 1 ชวโมง 3) การสกดสจากผล ผลแหง ทบใหแหลก แลวสกดน ายอมเชนเดยวกบวธสกดจากเปลอกไม ผลสดทบหรอโขลกใหนมหรอแหลกกอนคนน า หรอตมเคยวดวยไฟออน (ขนกบชนดพช)

15

6.2 การฟอกไหม

ในการยอมเสนไหม เพอใหสยอมตดด อาจท าการฟอกกาวของเสนไหมเพอขจดกาวไหมทมลกษณะเปนสารสเหลองทบหรอมสขาว (ขนอยกบสายพนธ) และสงสกปรกตาง ๆ ออกกอน การฟอกกาวไหมตองค านงถงพนธไหม เนองจากมผลตอปรมาณของกาวทไมเทากน ซงท าใหระยะเวลาในการตมฟอกกาวแตกตางกนไปดวย ขนาดเขดหรอไจของเสนไหมทน ามาฟอกยอมควรมขนาดพอเหมาะคอโดยประมาณ 100 กรม/เขด หากขนาดใหญจนเกนไปจะท าใหการฟอกกาวออกจากเสนไหมไมสม าเสมอ โดยเฉพาะเสนไหมทอยดานในของเขดซงจะมกาวตดอยมากกวาดานนอก นอกจากน ยงตองค านงถงการกระตกเสนไหมเพอใหเรยงเสน เพราะหากเสนไหมพนกน จะท าใหเสนไหมตดสไมสม าเสมอและสงผลใหผาไหมทถกทอไมไดมาตรฐาน

การฟอกกาวหรอการลอกกาวของเสนไหมดวยวธธรรมชาต สามารถท าไดโดยการแชไหมดบในน าขเถาซงเปนน าดางธรรมชาต ประมาณ 1 ชวโมง จากนนจมเสนไหมทแชน าขเถาในน าตมเดอดใหทว จะท าใหกาวลอกออกมา เนองจากเซรซนหรอกาวไหมจะเกดการออนตวเมอถกน าและไดรบอณหภมสง และสามารถละลายหลดออกไดในสภาวะดาง (ศนยหมอนไหมเฉลมพระเกยรตฯ รอยเอด, 2556) จากนนน ามาลางน าอน 1-2 ครง ตามดวยน าสะอาดอก 3-4 ครง บดใหพอหมาด กระตกใหเรยงเสน และผงตากในทรมใหแหง

6.3 วธยอมเสนไหม

1) วธยอมเยน ท าโดยแชและนวดเสนไหมเบา ๆ ในน ายอมทอณหภมปกตจนไดสทตองการ อตราสวนไหม 1 กโลกรมตอน ายอม 20-25 ลตร 2) วธยอมรอน ท าโดยยอมเสนไหมทอณหภม 80-85 องศาเซลเซยส นาน 60 นาท อตราสวนไหม 1 กโลกรมตอน ายอม 30 ลตร

ระหวางยอมเสนไหม ควรพลกกลบเสนไหมบอยครง เพอใหสตดสม าเสมอ อาจท าการยอมเยนกอนและยอมรอนตอจนครบ 60 นาท แลวน าเสนไหมขนและลางในน าอน 1-2 ครง จากนนลางดวยน ายาท าความสะอาดทไมมส กลน แลวลางดวยน าสะอาดจนหมดฟอง ขนตอนสดทายคอบบน าออกใหเสนไหมหมาด กระตกเรยงเสนและผงใหแหงในทรม (มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา, 2558) ทงน ถงทใชฟอกยอมควรเปนโลหะเคลอบหรอโลหะทไมท าปฏกรยากบสารเคม ควรมความลกพอประมาณเพอใหเสนไหมฟอกยอมไดอยางทวถงและควรมตะแกรงรองกนถง เพอไมใหเสนไหมทฟอกยอมสมผสกบภาชนะทรอนโดยตรง และใชหวงฟอกยอมเสนไหมส าหรบแบงเสนไหมทยอม การยอมเสนไหมดวยสธรรมชาต หากตองการเสนไหมหลายส สามารถท าการยอมสเขมกอน โดยความพเศษของการยอมสเสนไหมดวยวสดธรรมชาต คอ เมอเสนไหมยอมตดสหรอกนสอมแลว จะไมตดสอน นนคอ เมอท าการยอมสหนงไดตามทตองการแลวยอมสตอไป สทยอมใหมกบสทยอมเสนไหมเดมจะไมกลน หรอท าใหสทยอมกอนเปลยนสไป (ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยอบลราชธาน, 2557)

16

การยอมไหมใหไดคณภาพดขนอยกบอณหภมยอม สดสวนเสนไหมตอน ายอม และคณภาพเสนไหมทน ามาใชยอม ขนตอนการยอมจงถอไดวาเปนขนตอนทส าคญทสดในการผลตผาไหมใหไดมาตรฐาน

6.4 การรกษาผาไหมสธรรมชาต (กรมหมอนไหม, 2556)

ผาไหมทยอมดวยสธรรมชาตจะมลกษณะทแตกตางจากผาชนดอน ๆ การดแลรกษา การซก-รด จงตองมความพถพถนมากกวาผาทวไป

1) ผาไหมไมควรซกดวยเครองซกผา และไมควรใชสบหรอผงซกฟอกทมฤทธเปนดาง ควรเลอกใชชนดทเปนกรดออน ๆ หรอเปนกลาง

2) การซกผาไหมไมควรบด และควรตากในทรมเทานน 3) การรดผาไหมควรท าขณะทยงหมาดน าอยและควรใชผาชนอนรดทบลงบนผาไหม หรออาจ

ใชวธรดจากดานใน หากจะใชน ายารดผาเรยบควรเลอกชนดทมคณภาพดและเหมาะสม 4) การสวมใสผาไหมยอมสธรรมชาต ควรหลกเลยงการอยทามกลางแสงแดดจดนานเกนไป

เนองจากสธรรมชาตจะซดจางงายกวาปกต

7. ขอดและขอจ ากดของสยอมธรรมชาต (สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, 2555)

7.1 ขอดของสยอมธรรมชาต

1) ไมเปนอนตรายตอสขภาพของผผลตและผน าไปใช 2) น าทงจากกระบวนการผลตไมเปนอนตรายตอสงแวดลอม 3) วสดธรรมชาตสามารถหาไดงายในชมชน 4) ความรจากการยอมสธรรมชาตในชมชนเปนภมปญญาทองถนทสามารถถายทอดใหแกคนรนหลงได 5) การยอมสธรรมชาตท าใหเหนคณคาและรจกใชประโยชนของทรพยากรธรรมชาต 6) กอใหเกดความผกพนระหวางผผลตกบธรรมชาต เกดความรก ความหวงแหน และเรยนรทจะอนรกษและปลกทดแทนเพอการผลตทย งยน

7.2 ขอจ ากดของสยอมธรรมชาต

1) ปรมารสารสในสยอมธรรมชาตมนอยกวาในสยอมเคม จงตองใชวสดธรรมชาตปรมาณมากหากตองการยอมใหไดสเขม 2) การผลตในปรมาณมากและไดสตามทตลาดตองการอาจท าไดยาก 3) ไมคอยมความคงทนตอแสงและการซก

17

4) คณภาพการยอมขนอยกบปจจยหลายประการซงควบคมไดยาก อาจมความผนแปรกบชนด อาย และสวนของวสดธรรมชาตทใช การยอมใหไดสเหมอนเดมจงท าไดยาก 5) หากผผลตไมมวธการยอมทด และขาดจตส านกในการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต อาจกลายเปนการท าลายสงแวดลอมได

8. มาตรฐานการทดสอบสงทอ

มาตรฐานทเกยวของกบการทดสอบสงทอมอยดวยกนหลายดานและหลายมาตรฐาน โดยเฉพาะมาตรฐานสากล การใชมาตรฐานใดตองพจารณาดวา สนคาสงทอนนจะสงเขาประเทศใด จากนนกทดสอบสงทอใหสอดคลองกบมาตรฐานของประเทศนน ๆ ดงตารางท 4

ตารางท 4 มาตรฐานการทดสอบสงทอทส าคญ

ชอยอมาตรฐาน ชอเตมมาตรฐาน ประเทศทใช AS Standards Australia ออสเตรเลย AATCC American Association of Textile Chemists and Colorists สหรฐอเมรกา ASTM American Society for Testing and Materials สหรฐอเมรกา BS, BS EN, BS EN ISO British Standards องกฤษ CAN/CGSB Canadian General Standards Board Catalogue แคนาดา DIN/DIN EN ISO Deutsches Institut für Normung เยอรมน FIMS The United States Government สหรฐอเมรกา ISO International Organization for Standardization นานาชาต/ยโรป IWS International Wool Standard นานาชาต JIS Japanese Industrial Standards ญปน NF Norme Française (French Standard) ฝรงเศส SATRA Shoes and Allied Trades Research Association นานาชาต ทมา : รตนพล (2549)

ส าหรบประเทศไทยมมาตรฐานทเกยวของ ไดแก มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) 121 ซงมทงหมด 35 เลม โดยแตละเลมจะมเนอหาการทดสอบสงทอแตละดาน แตดานหนงทจ าเปนตองค านงถงหากท าการยอมสงทอดวยสยอมธรรมชาตคอ คณภาพของสยอมทไดตองมความคงทนในระดบทยอมรบได ไดแก สไมซดงายเกนไปและสไมตก เนองจากการใชผาหรอสงทอตองผานการซกท าความสะอาดหลายครงและตองสมผสกบแสงตลอดเวลาระหวางใชงาน ดงนน ความคงทนของสจงเปนคณสมบตทส าคญประการหนงเพอบงบอกถงคณภาพความเหมาะสมในการใชงานของสงทอนน ๆ สงทอทมคณภาพสคงทนด จงเปนผลประโยชน

18

โดยตรงของผใชและมกเปนเหตผลส าคญในการเลอกซอดวย (ส านกวจยและพฒนาหมอนไหม, 2556) ยกตวอยางวธการทดสอบความคงทนของสบนวสดสงทอตามมาตรฐาน (รตนพล, 2549) ไดดงตอไปน

8.1 การทดสอบคาความคงทนของส (อปกรณเกรยสเกล)

เกรยสเกล เปนอปกรณทใชส าหรบประเมนผลการทดสอบคาความคงทนของส มมาตรฐานทเกยวของทง AATCC, ISO, JIS, DIN แบงไดเปน 2 ประเภท คอ

1) Gray scale for color change ประเมนคาการเปลยนแปลงส 2) Gray scale for color staining ประเมนคาการตดเปอนส

ส าหรบ มอก. 121 เลม 14-2552 การประเมนการเปลยนสและการเปอนสโดยใชเกรยสเกลและเครองมอ ไดก าหนดขอบขายวธประเมนการเปลยนสและการเปอนส อนเนองมาจากการทดสอบความคงทนของสของสงทอ โดยใชเกรยสเกลและเครองสเปกโทรโฟโตมเตอร (spectrophotometer) หรอมาตรเทยบส (colorimeter)

8.2 การทดสอบความคงทนของสตอคลอรนในสระน า

วดความคงทนของสบนวสดสงทอตอสาร Active Chlorine ทมความเขมขน เชน Chlorine ในสระน า อางองตามมาตรฐาน - BS EN ISO 105-E03 Textiles - Tests for colour fastness - P.E03: Colour fastness to chlorinated water (swimming-pool water) - ISO 105-E03 Textiles - Tests for colour fastness - Part E03: Colour fastness to chlorinated water (swimming-pool water)

8.3 การทดสอบความคงทนของสตอการขดถ

มาตรฐานของประเทศไทยทเกยวของ ไดแก มอก. 121 เลม 5-2552 ความคงทนของสตอการขดถ โดยขอบขายก าหนดวธทดสอบความคงทนของสตอการขดถและการปนเปอนสตอวสดอนส าหรบสงทอทกชนดทอยในรปของเสนดายหรอผา รวมถงสงทอทใชปพน (textile floor covering) และผาทมขน สวนมาตรฐานตางประเทศ อาจแบงออกไดเปน 2 กรณ ดงน

1) ทดสอบหาปรมาณของสทเคลอนตวจากผวหนาของวสดสงทอทมสไปยงผวหนาของวสดสงทออน ๆ โดยวธการขดถ วธนน ามาใชทดสอบกบเสนใยทกชนดทอยในรปของเสนดายหรอผาผนและมการยอมส

19

หรอพมพมาแลวหรอมการตดสโดยวธอน วธทดสอบนจะใชผาขาวเปนสเหลยมจตรสทงสภาวะแหงและเปยกดวยน า

อางองตามมาตรฐาน - AATCC Test Method 8 Colorfastness to Crocking - ASTM D 1776 Standard Practice for Conditioning and Testing Textiles

2) ทดสอบความคงทนของสตอการขดถและการเปอนสบนวสดอน ใชไดกบสงทอทกชนด สามารถประยกตใชกบวสดสงทอทน ามาปคลมบนพน วธการทดสอบแบงเปนวธทขดถดวยผาขาวแหงและเปยก

อางองตามมาตรฐาน - ISO 105-A01 Textiles - Tests for colour fastness - P. A01: General principles of testing - ISO 105-A03 Textiles - Tests for colour fastness - P.A03 : Grey scale for assessing staining - ISO 105-F Textiles - Tests for colour fastness - P.F: Standard adjacent fabrics - ISO 105-X12 Textiles - Tests for colour fastness - P.X12: Colour fastness to rubbing

8.4 การทดสอบความคงทนของสตอการซกแหง

ทดสอบหาคาความตานทานของสบนวสดสงทอทกชนดทกรปแบบตอการซกแหง ไมเหมาะส าหรบการประเมนคาความคงทนของวสดสงทอทตกแตงมาแลวหรอความคงทนของสตอการหยดหรอก าจดรอยเปอนโดยการใชสารซกแหง

อางองตามมาตรฐาน - AATCC Test Method 132: Colorfastness to Dry-cleaning - ISO 105-D01 Textiles - Tests for colour fastness - P. D01: Colour fastness to drycleaning using perchloroethylene solvent - BS EN ISO 105-D01 Textiles - Tests for colour fastness P.D01: Colour fastness to dry cleaning - ISO 105-A01 Textiles - Tests for colour fastness - P. A01: General principles of testing - ISO 105-A02 Textiles - Tests for colour fastness - P.A02 : Grey scale for assessing change in colour - ISO 105-A03 Textiles - Tests for colour fastness - P.A03 : Grey scale for assessing staining

20

8.5 การทดสอบความคงทนของสตอการกดทบดวยความรอน

ทดสอบหาความคงทนของสบนวสดสงทอทกชนดและทกรปแบบทเกดการเปลยนแปลงของ Shade สและเกดการ Transfer เมอวสดสงทอถกกดทบดวยความรอน การทดสอบนผาทดสอบจะอยในสภาวะแหง ชน และเปยก และถกกดทบดวยความรอน

อางองตามมาตรฐาน - AATCC Test Method 133 Colorfastness To Heat: Hot Pressing - ISO 105-X11 Textiles -- Tests for colour fastness -- Part X11: Colour fastness to hot pressing

ส าหรบมาตรฐาน มอก. 121 เลม 35-2556 ความคงทนของสตอการกดทบดวยความรอน ไดก าหนดขอบขายการทดสอบความคงทนของสของผลตภณฑสงทอทกประเภทตอการรดและการใชลกกลงรอน โดยผลตภณฑสงทออยในสภาพทแหง สภาพชน และสภาพเปยก ทงนขนกบการใชงาน

8.6 การทดสอบความคงทนของสตอแสงแดดเทยม (แสงซนอนอารก)

ทดสอบเพอหาคาความคงทนของสบนวสดสงทอทกชนดและทกรปแบบอนเนองมาจากการกระท าของแสงแดดเทยมซงใชแทนแสงแดดจากธรรมชาต (Natural Daylight D65) อางองตามมาตรฐาน ISO 105-B02 Textiles - Tests for colour fastness - P.B02: Colour fastness to artificial light: Xenon arc fading lamp test

ส าหรบมาตรฐาน มอก. 121 เลม 2-2552 ความคงทนของสตอแสงซนอนอารก ก าหนดขอบขายวธทดสอบของผลตภณฑสงทอทกชนด สามารถใชไดกบสงทอทผานการฟอกขาวหรอใชสารเรองแสง

8.7 การทดสอบความคงทนของสตอการซกฟอกขาวทไมมคลอรนผสม

ประเมนคาความคงทนของสในชนงานทดสอบตอการซกในเครองซกผาดวยสารฟอกขาวทไมมคลอรนเปนองคประกอบผลการทดสอบนสามารถใชในการแนะน าปายซกลางในผลตภณฑเสอผาได อางองตามมาตรฐาน AATCC Test method 172 Colorfastness to Powdered Non-Chlorine Bleach in Home Laundering

8.8 ความคงทนของสตอเหงอ

ประเมนคาความคงทนของสตอเหงอของผลตภณฑสงทอทกชนดและทกลกษณะทมสในสารละลายเหงอเทยมทมสภาวะกรด

อางองตามมาตรฐาน - ISO 105-A01 Textiles - Tests for colour fastness - P. A01: General principles of testing

21

- ISO 105-A02 Textiles - Tests for colour fastness - P.A02 : Grey scale for assessing change in colour - ISO 105-A03 Textiles - Tests for colour fastness - P.A03 : Grey scale for assessing staining - ISO 105-F Textiles - Tests for colour fastness - P.F: Standard adjacent fabrics - ISO 105-F10 Textiles - Tests for colour fastness - P.F10: Specification for adjacent fabric: Multifibre - AATCC Test method 15-2002 - Colorfastness to Perspiration

ส าหรบมาตรฐาน มอก. 121 เลม 4-2552 ความคงทนของสตอเหงอ ไดก าหนดวธการทดสอบไวกบผลตภณฑสงทอทกชนดและทกลกษณะ

8.9 การทดสอบความคงทนของสตอน าทะเล

ทดสอบความคงทนของสตอน าทะเลของผลตภณฑสงทอทกชนดและทกลกษณะ ใชสารละลายโซเดยมคลอไรดหรอสารละลายผสมโซเดยมคลอไรดกบแมกนเซยมคลอไรดแลวแตมาตรฐานเปนน าทะเลเทยมแทนน าทะเลธรรมชาต เนองจากน าทะเลธรรมชาตมสวนประกอบทแตกตางกนในแตละท จงเปนการยากตอการน ามาใชทดสอบ

อางองตามมาตรฐาน - ISO 105-A01 Textiles - Tests for colour fastness - P.A01: General principles of testing - ISO 105-A02 Textiles - Tests for colour fastness - P.A02 : Grey scale for assessing change in colour - ISO 105-F Textiles - Tests for colour fastness - P.F: Standard adjacent fabrics

- ISO 105-F10 Textiles - Tests for colour fastness - P.F10: Specification for adjacent fabric: Multifibre

- AATCC Test method 106 Colorfastness to Water: Sea

8.10 การทดสอบความคงทนของสตอการซกลางบนวสดสงทอ

ทดสอบความคงทนของสตอการซกลาง ทดสอบในสภาวะการซกฟอกตงแตสภาวะเบาทสดจนกระทงถงแรงสด ตามล าดบ การทดสอบนเปนการดผลของความคงทนของสบนวสดสงทอโดยทวไป

อางองตามมาตรฐาน - ISO 105-C-01 Textiles - Tests for colour fastness - P.C01: Colour fastness to washing: Test 1 - ISO 105-C02 Textiles - Tests for colour fastness - P.C02: Colour fastness to washing: Test 2

22

- ISO 105-C03 Textiles - Tests for colour fastness - P.C03 : Colour fastness to washing: Test 3 - ISO 105-C04 Textiles - Tests for colour fastness - P.C04: Colour fastness to washing: Test 4 - ISO 105-C05 Textiles - Tests for colour fastness - P.C05: Colour fastness to washing: Test 5 - ISO 105-C06 Textiles - Tests for colour fastness - P.06: Colour fastness to domestic and

commercial laundering

นอกจากน ยงมมาตรฐาน AATCC Test Method 61 Colorfastness to Laundering: Accelerated ทใชประเมนคาความคงทนของสในวสดสงทอทผานการซกซ าหลาย ๆ ครง วธนสามารถใชประเมนลกษณะการเปลยนแปลงทผว เชน สทเปลยนแปลงไป หรอการตกของสอนเนองมาจากผงซกฟอกและแรงขดถ

ส าหรบมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมทเกยวของกบการทดสอบความคงทนของสตอการซก ไดแก มอก. 121 เลม 3-2552 ความคงทนของสตอการซกดวยสบ หรอ สบและโซดา ซงขอบขายก าหนดวธการซก 5 วธส าหรบหาคาความคงทนของสตอการซกของวสดสงทอทกชนด โดยไมครอบคลมการหาคาความคงทนของสตอการซก อบ และรด หรอวธอนใดทท าใหเรยบ

8.11 การทดสอบความคงทนของสตอน า

ทดสอบเพอประเมนคาความคงทนของสในวสดสงทอทกประเภทตอน า อางองตามมาตรฐาน ISO 105-E01 Textiles - Tests for colour fastness - P.E01: Colour fastness to water นอกจากนยงมมาตรฐาน AATCC Test Method 107 Colorfastness to Water ทใชประเมนคาความคงทนของสตอน าของวสดสงทอทผานการยอมหรอการพมพทเปนเสนดายหรอเปนผา น าทใชในวธทดสอบนจะใชน ากลนหรอน า deionized เนองจากน าตามธรรมชาตมสวนประกอบตาง ๆ ไมคงท

ส าหรบ มอก. 121 เลม 25-2552 ก าหนดวธการทดสอบความคงทนของสตอน าของผลตภณฑสงทอทกชนดและทกลกษณะโดยการแชน า 9. บทสรป

สยอมจากธรรมชาตทใชยอมสงทอสามารถหาไดจากวสดธรรมชาตทมอยในทองถน โดยสวนประกอบ

ทางเคมของสยอมจากธรรมชาตมกเปนสารพวกฟลาโวนอยด (Flavonoids) แทนนน (Tannins) เทอรพนอยด

(Terpenoids) แนฟโทควโนน (Naphthoquinone) แอนทราควโนน (Anthraquiaones) และอลคาลอยด (Alkaloids)

กระบวนการยอมสเปนกระบวนการทางเคมทท าใหวสดสงทอมสตดโดยสยอมมความสามารถในการตดส

(อฟฟนต) กบเสนใย กระบวนการยอมจะขนอยกบสภาวะการยอมตาง ๆ ไดแก เวลา อณหภม และสารยอม การยอม

สทดจะตองไดสเหมอนกนอยางสม าเสมอและไดสตรงตามทตองการ การยอมสสงทอดวยสธรรมชาตโดยทวไป

23

สามารถท าได 3 วธ ไดแก การยอมสโดยตรง (Direct dyeing) ซงสยอมจะเกดพนธะเคมไดโดยตรงกบเสนใย

การยอมสแบบแวต (Vat dyeing) ตองท าสยอมใหเปนสารประกอบทละลายน าไดกอนจงน าไปยอม และการ

ยอมสโดยใชสารชวยสตดหรอมอรแดนต (Mordant dyeing) ซงมอรแดนตจะท าหนาทชวยใหสยอมยดตดกบ

เสนใยไดดขน ทงน ฝายและไหมเปนเสนใยธรรมชาตทนยมน ามายอมสธรรมชาตเพอการคา โดยกอนยอมส

ควรมขนตอนท าความสะอาดเสนดายฝายและเสนไหมเสยกอน เพอเปนการก าจดสงสกปรกและสารทเกาะ

เคลอบ ท าใหสยอมสามารถตดสกบเสนดายฝายหรอเสนไหมไดดยงขน สยอมธรรมชาตมขอดคอ ไมเปน

อนตรายตอสขภาพของผผลตและผน าไปใช น าทงจากกระบวนการผลตไมเปนอนตรายตอสงแวดลอม วสด

ธรรมชาตสามารถหาไดงายในชมชน นอกจากน ความรเกยวกบขนตอนการยอมยงเกดเปนองคความรหรอ

เทคนคเฉพาะในชมชนทเปนภมปญญาทองถนอกดวย ทงน สยอมธรรมชาตมขอจ ากดคอ สยอมมกไมไดสเขม

คณภาพของสยอมขนอยกบปจจยหลายประการทอาจมความผนแปรตามธรรมชาตซงควบคมไดยาก และสยอม

ไมคอยมความคงทนตอแสงและการซก ดงนน เมอท าการยอมวสดสงทอดวยสยอมจากธรรมชาตแลว สงหนงท

ควรใหความส าคญคอ สมบตดานความคงทนของสบนวสดสงทอ โดยการทดสอบสมบตดงกลาวมอยหลาย

ดาน เชน การทดสอบคาความคงทนของสตอการขดถ การซกลาง การซกแหง การกดทบดวยความรอน

แสงแดดเทยม เหงอ ฯลฯ ซงมาตรฐานทเกยวของกมอยหลายมาตรฐาน เชน มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

(มอก.) AATCC ASTM ISO เปนตน อยางไรกตาม ผลตภณฑสงทอทยอมดวยสธรรมชาต ยงคงเปนผลตภณฑท

ไดรบความนยมในตลาดและมโอกาสสรางมลคาเพมใหแกสนคาได หากมการพฒนารปแบบใหมเอกลกษณ

และพฒนาคณภาพผลตภณฑใหไดตามมาตรฐาน

24

เอกสารอางอง

กรมหมอนไหม. การยอมสเสนไหมดวยสธรรมชาต [ออนไลน]. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2556 [อางถงวนท 6

กมภาพนธ 2560]. เขาถงจาก: http://www.qsds.go.th/osrd_new/file_upload/2013-11-06-brochure2.pdf

ก าพล กาหลง. กระบวนการยอมสธรรมชาต. เกษตรกรธรรมชาต, 2545, 3, หนา 46-48. (CF 53, p.A4)

ณรงคศลป ธปพนม. เคมของสยอมกบผลตภณฑหตถกรรมไทย. วารสาร สสวท., ตลาคม-ธนวาคม, 2531, 16( 4).

หนา 9-12. (CF 53, p.A9)

นธมา ศรโภคากจ. โอกาสการสงออกไหม [ออนไลน]. ส านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน), 2553

[อางถงวนท 2 กมภาพนธ 2560]. เขาถงจาก:

http://www.arda.or.th/kasetinfo/silk/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=70

นวลแข ปาลวนช. ความรเรองผาและเสนใย ฉบบปรบปรงใหม. กรงเทพฯ : ซเอดยเคชน, 2542, หนา 268.

(677.028 น 17 2542)

พยอม ตนตวฒน. สยอมธรรมชาต. วทยาศาสตร, พฤศจกายน, 2524, 35(11). หนา 795-802. (CF 53, p.A13)

พรเพญ โชชย, ระมด โชชย และเมทน ทวผล. การยอมสเสนดายฝายดวยสยอมธรรมชาตจากเปลอกงวส าหรบ

อตสาหกรรมครอบครว. วารสารสกทอง, มกราคม-มถนายน, 2555, 18(1). 10 หนา.

มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา. การยอมสไหมดวยวสดจากธรรมชาต [ออนไลน]. 2558 [อางถงวนท 3

กมภาพนธ 2560]. เขาถงจาก: http://www.old.nrru.ac.th/clinique/UserFiles/File/color(1).pdf

รตนพล มงคลรตนาสทธ. วธการทดสอบความคงทนของสบนวสดสงทอตามมาตรฐาน. กรงเทพฯ : โรงพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549, หนา 1, 4, 7, 13, 19, 26, 30, 41, 49, 65, 83, 91, 98, 108, 112, 120, 128, 136,

144, 152, 164, 176. (677.0287 ร 114 2549)

วชาญ วนโพนทอง. การยอมสดวยสธรรมชาต. วารสารกรมวทยาศาสตรบรการ, พฤษภาคม, 2548, 53(168).

หนา 35-37. (CF 53, p.A19)

25

วรณฐ สถาการ. หนงสอประกอบวดโอฝกอบรมทางเทคนค ความรพนฐานการฟอก ยอม พมพ ในอตสาหกรรมสง

ทอ, พมพครงท 1. กรงเทพฯ : บรษท ท ท ไอ เอส จ ากด, 2535, หนา 70. (677. 028 ท 34 2535)

ศร ผาสก. สมนไพรใหส. กรงเทพฯ : เจรญวทยการพมพ, 2535, หนา 50-149. (677.26 ศ 37 2535)

ศนยหมอนไหมเฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ รอยเอด. การลอกกาวไหมหรอการ

ฟอกไหม [ออนไลน]. กรมหมอนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2556 [อางถงวนท 6 กมภาพนธ 2560].

เขาถงจาก: http://www.qsds.go.th/qssc_ret/inside_page.php?pageid=24

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. สจากธรรมชาต [ออนไลน]. 2555 [อางถงวนท 6 กมภาพนธ

2560]. เขาถงจาก: http://fieldtrip.ipst.ac.th/intro_sub_content.php?content_id=28&content_folder_id=281

สายสวาท กลวฒนาพร. การยอมฝายดวยสธรรมชาต. วทยาศาสตรและเทคโนโลย, กรกฎาคม-กนยายน, 2546,

18(3). หนา 97-101. (CF 53, p.A22)

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 2-2552, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 2 ความคงทนของสตอแสงซนอนอารก. กรงเทพ: สมอ. 2552, หนา 1.

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 3-2552, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 3 ความคงทนของสตอการซกดวยสบ หรอ สบและโซดา. กรงเทพ: สมอ. 2552,

หนา 1.

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 4-2552, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 4 ความคงทนของสตอเหงอ. กรงเทพ: สมอ. 2552, หนา 1.

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 5-2552, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 5 ความคงทนของสตอการขดถ. กรงเทพ: สมอ. 2552, หนา 1.

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 14-2552, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 14 การประเมนสและการเปอนสโดยใชเกรยสเกลและเครองมอ. กรงเทพ: สมอ.

2552, หนา 1.

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 25-2552, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 25 ความคงทนของสตอน า. กรงเทพ: สมอ. 2552, หนา 1.

26

ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มอก. 121 เลม 35-2556, มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมวธ

ทดสอบสงทอ เลม 35 ความคงทนของสตอการกดทบดวยความรอน. กรงเทพ: สมอ. 2552, หนา 1.

ส านกงานหมอนไหมเฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เขต ๕ จงหวดชมพร. การฟอก

ยอมส [ออนไลน]. กรมหมอนไหม, 2556 [อางถงวนท 6 กมภาพนธ 2560]. เขาถงจาก:

http://www.qsds.go.th/qsis_sout/inside_page.php?pageid=47

ส านกวจยและพฒนาหมอนไหม. การยอมสดวยวสดธรรมชาต [ออนไลน]. กรมหมอนไหม, 2556. [อางถงวนท 6

กมภาพนธ 2560]. เขาถงจาก: http://www.qsds.go.th/osrd_new/file_upload/2013-11-04-yom1.pdf

ส านกวจยและพฒนาหมอนไหม. ความคงทนของส การตรวจวด และมาตรฐานทยอมรบ [ออนไลน]. กรมหมอน

ไหม, 2556. [อางถงวนท 20 มถนายน 2560]. เขาถงจาก:

http://qsds.go.th/osrd_new/inside_page.php?pageid=48

ส านกวทยบรการ มหาวทยาลยอบลราชธาน. การยอมสเสนไหม [ออนไลน]. 2557. [อางถงวนท 20 กมภาพนธ

2560]. เขาถงจาก: http://qakm.lib.ubu.ac.th/sompornrat/tinted.php

อภชาต สนธสมบต. กระบวนการทางเคมสงทอ. พมพครงท 1. ปทมธาน : ดร.อภชาต สนธสมบต, 2545,

หนา 97-99. (677.0283 อ 19 2545)

อารรตน โพธสวรรณ. การยอมฝายทอมอดวยสธรรมชาต. วารสารกรมวทยาศาสตรบรการ, พฤษภาคม, 2558,

63(198). หนา 25-27.